Sabha
12
Ngalahang I Bikul Nakal
Tetuek Bikul Cenik Olih Mas Ruscitadéwi Sané ketah kabaos ngrusuhin wantah bikul, mawian i méong sané kanikaain ngrereh bikul-bikulé punika, sakadi sané munggah ring gending raréné. Dumun musuh i méong wantah i bikul. I bikul wantah tadah-tadahan i méong. Mangkin ri sampun méong-méongé kapiara becik, kapayasin, kaicén nginum susu, minab tan malih ipun kayun neda i bikul. Mawinan kulawargané ring mangkin akéh sané nénten malih ngubuh méong, anggén nguber bikul, kéwanten ngubuh swalayan, anggén numbas racun sané prasida ngamatiang bikulé. Ngamatiang bikul nganggén racun sayuwakti prasida mamargi ring paumahan, ring genah-genah sané cupit. Kéwanten yéning bikul-bikulé punika ngusak-asik pantunné ring sawah, sinah para petaniné nénten prasida ngamatiang bikulé nganggén racun, duaning genahé kalintang jimbar. Mangkin para petani Baliné makeengan, duaning ragané nénten prasida mupu pantun, sané mupu wantah i bikul, Pakaeng para pataniné kadi kakeberang angin, duaning nénten wénten parilaksana sané prasida nambengin kabrebehan punika. Pamuputné wantah puput makaengan, makamen di sunduk, maselselan. Sujatinné yéning kamah-manahang,
nénten ja patut i raga, i manusa nyerah lan kalah kapining ipun i buron, i bikul sané cenik. Driki i manusa, patut ngeka daya, turin patut maseseleh sapunapi indiké kantos i bikul cenik ngasorang i manusa sané gedé lan madué pamineh jimbar. Ngiring ja jimbarang manahé. Nénten ké i raga mangkin nénten yakti-yakti pastika uning ring widang-widang sawah i ragané, mawinan ipun i bikul madué selah ngwangun umah. Semaliha boya ké i raga mangkin sampun nénten malih magilikan, saling tulungin sareng petani siosan, nambengin sakancan mrana sané nibenin. Yéning i raga wantah praragan, turin nénten yakti-yakti mamantun sinah pacang kakasongang olih i bikul cenik, sané saet ngereh amah turin magilikan sareng akéh. Driki untengnyané wantah kasujatian i ragané mamantun, makarya dados petani, turin kayun yakti-yakti masekaa. Yéning i raga kayun yakti-yakti mamantun, sinah pacang mautsaha mangda tanahé lan tetandurané setata landuh, mangda asilné akéh tur sehat. Yéning sayuwakti i raga masekaa sinah sakancan kabrehbehan prasida karerehang pamargi becik. Sinah i bekul cenik prasida kakasorang.
PANGREMBA: Mas Ruscitadéwi, Madé Adnyana, Madé Sujaya, Gedé Tapayasa, Wayan Juniartha, Madé Sudiana, Wayan Suardiana, Ni Madé Ari Dwijayanthi lan Nyoman Manda. Rédaksi nerima reriptan marupa artikel (paling akéh 3500 huruf), satua ringkes (paling akéh 6000 huruf), puisi, geguritan miwah sané siosan. Reriptan mangda kakirim ring alamat: Bali Post Jalan Kepundung 67 A Dénpasar. Taler dados ring email: bali_orti@balipost.co.id.
Redité Kliwon, 17 Mei 2009
Manut satua-satua ring pustaka purana akéh wénten satuan sané kacritayang I Bikul dados siandana utawi kendaraan Ida Betara Gana. Nika mawinan wénten dresta ring Bali I Bikul punika kaicén makudang-kudang adan. Wénten anak ngadanin I Bikul punika Jero Ketut, ada ané ngadanin dané Giling. Taler wénten anak ngadanin I Bikul punika ‘Anake Ngelahang Umahé’. Yan sagét wénten ulam upami ical ring lemari makanné, wénten anak ngorahang “mirib anake ngelahang umahe nyuang”. Artiné mirib I Bikul ané nyuang benné ento. Sapunika drestan anaké Bali ring I Bikul. Menawi akéh malih adan kehormatan I Bikul punika ring désa-désa siosan ring Bali sané durung uningin titiang.
Olih I Ketut Wiana BO/dok
Dresta ring Bali indik kawentenan buron sané madan I Bikul puniki nénten ja sami becik. Santukan buron Bikul puniki taler dados mrana ring abian utawi ring sawah. I Bikul taler bisa ngrubuhang entikentikan ring abaian miwah padi di sawah. Wénten taler dados ngrebéda ring umah. Napi-napi sané wénten ring umah akéh rusaké tekén I Bikul punika. Sané patut takonang napi dados mademang I Bikul punika santukan anak dados siandana utawi kendaraan Ida Betara Gana. Indik puniki wénten kecap Sastra Agama sané mungguh ring Wraspati Tatwané sané madan Dharma Wigata. Dharma Wigata punika inggih punika Swadharma utawi kewajiban sané nadosang ngicalang utawi mademang gumatat-gumitité sané “nyak-
itin”. Gumatat-gumitit sané nyakitin punika kawastanin ‘Sarira Wikarana’. Yéning wénten gumatat-gumitit sané ‘Sarira Wikarana’ utawi ngranaang i manusa sakit dados kaicalang utawi kapademang. Sakadi dokter nyuntik anak sakit nganggén ubad antibiotika sané ngranayang kumanné sané wénten ring anggan anaké sakit punika mati. Yén sampun kumanné punika mati, anaké sakit dadosné seger. Nika mawinan ngamatiang kuman sané ngranayang sakit punika silih tunggil pamargin Dharma Wigata. Sapunika taler indik I Bikul sané dados mrana utawi hama ring sawah miwah ring paumahan. Yén sampun ngrebeda dados mrana ring sawah miwah ngrusak ring paumahan, manut ajaran Dharma Wigata punika
tan kaiwangan. Nanging manut pamargin Agama Hindu wénten pamargi sané kawastanin sekala niskala. Yén wantah mrasidayang ngalahang I Bikul punika tan mademang ipun, laksana sapunika menawi sané pinih becik. Ring paumahan mangda ten wénten kawéntenan umah punika nges sané bisa dados sebun bikul. Dabdabang umahé punka mangda tan wénten kesempatan I Bikul punika ngaé sebun. Yén sampun bersih tur resik kawéntenan umahé punika sinah I Bikul ten wénten kesempatan masebun ring umah duéné punika. Taler ring carik utsahayang mangda ten wenten kesemptan I Bikul masebun ring sawahé. Sakancan genah ring sawahé sané menawi jaga bisa anggéné sebun ring I Bikul mangda ka
resikang sami. Utsaha punika kawastaning utsaha sekala. Utawi wénten taler utsaha sekala upaminipun ring dijadija genahé menawi bisa dados sebun bikul, i rika genahang suatu zat sané takutina ring I Bikul. Yén sampun I Bikul punika wénten masebun ring genahe sané tén ngrusak kawéntenan I Manusa. Yén asapunika I Manusa ten patut mademang I Bikul sané becik-becik nongos ring sebunnyané. Yén menawi kasungkemin abaang ya I Bikul makanan ring sebun mangda ten pesunyané ngrebeda ka sawah miwah ka paumahan. Taler yén wénten lalipi sampunang sami pademanga. Napimalih lelipiné punika manuh ten galak. Banggiang ipun mangda hidup ulihan neda utawi ngamah I Bikul. Nika sami ut-
saha sekala. Titiang néwék wénten pengalaman ngalahang I Bikul saking utsaha niskala. Yadiastun satua purana I Bikul waluya saindanan Betara Gana, titiang manahin satua sapunika, santukan sahananing sané wénten ring jagaté puniki Ida Sanghyang Widhi sané nguduhang. Betara Gana punika waluya silih tunggil prabawan Ida Sanghyang Widhi sané tunggal punika. Nyabran rahina titiang nunas ring Betara Gana mangdanné I Bikul punika nénten ja ngrebéda ring umah titiangé. Pinunas ring Betara Gana punika setata margiang titiang sabilang mabakti ring Kamulan miwah ring genah titiang méditasi. Mangkin sampun sué titiang ring umah ten wénten malih Bikul sané ngrusak. Sapunika utsaha Niskala.
Isin Gumi
Margi Pariwisata sané Rusak
Bungklang Bungkling Margi ring wewidangan Lodtunduh rauh ring Pengosekan Gianyar akéh sané rusak. Titiang ajerih yéning wisatawanné tan arsa ring fasilitas pariwisata inucap, majanten mawasana tan becik. Punika sinalih tunggil pakrimik kramané sané kapupulang ring acara warung Bali Radio Genta Bali FM 96,1MHz rahina Saniscara 9 Méi 2009.
Tugek Mamik, Denpasar Wau-wau niki wénten perlombaan ring Dinas Pendidikan sané kasarengin olih siswa saking SLB. Sedeng becika pianak titiangé sareng ring lomba pamtomim sané kamargiang ring Dinas Pendidikan Provinsi Bali. Nanging sesampuné lomba titiang taler marasa bengong ring panitia pelaksana. Sami sané medal pinaka juara daweg punik jinahné kaambil malih séket tali rupiah sesampuné keni pajak. Antuk punika titiang ngaptiang ring karma sami sané pacang makarya kegiatan sakadi punika mangda setata tragia. Lanang Sudira, Batuan Sujatiné para wisatawané
sané rauh ka Gianyar, piragi titiang wénten sané pakrimik ngeninin margi sané rusak. Pamekas ring wewidangan Lodtunduh rauh ring Pengosekan. Margi wantah sinalih tunggil sarana pariwisata, yaning rusak majanten pacang ngwetuang pikayunan tan becik saking tamiuné. Titiang marasa jejeh yaning sangkaning punika tamiuné tan arsa nglintangin tur rauh malih mriki. Gék Mamak, Kerobokan Titiang marasa bengong ring kawéntenan krama Hinduné sané rauh nangkil ring Pura Besakih sajeroning karya agung sané sampun lintang. Indik pakayunan subakti lan srada nénten sandang baosang malih du-
aning sampun macihna. Sané sandang kayunang tur angobin malih wantah indik ngentungang leluu sané tan manut ring subaktin kramané rauh ka pura. Patuté ri kala muspa lan wusan muspa baktiné kantuh pateh inggih punika ngentungang leluu ring genahné. Punika taler utsaha anggen ngwerdiang tur nyuciang pura sané kasungsung sareng sami. Nika mawinan ngentungang leluu taler pinaka yadnya. Kak Nges, Dénpasar Yaning maosang karmaphala sujatiné punika sampun majanten kapangguh. Yaning kaon kramané majanten muponin karma sané kaon, sapunika taler salanturné.
Nika mawinan i raga mangda setata éling ring karma yaning malaksana. Sakadi sané katur olih sametoné rihinan, kantun akéh sané seneng malaksana kaon sakadi punika. Sané sapunika majanten nénten uning tur nénten jati nuek nincapang srada baktiné. Nang Cekov, Payangan Sujatiné kramané sami mangda setata yatna tur urati ring sané kabaos infrastruktur penunjang pariwisata. Duaning Bali kaloktah pangupajiwa kramané saking bidang pariwisata. Patuté nénten nyantosang wénten sané ngrimik maosang marginé sane kaon, napimalih jalur pariwisata patut kabecikang. (asa)
Prabéa Sekolah Pacang Kagratisang Bikul Rusuh Olih I Wayan Juniartha Sing dadi misuh bikul, kéto nak tuatua ipidan ngajahin. Yén pisuh nak lakar ngancan ngrusuh. Patutné, alus-alusin, apul-apulin. Ngaukin bikul gén masi sing dadi koné. Patutné, Jro Ketut kaukin. “Jero Ketut, durusang mamargi, sampunang driki, mamargi,” kéto koné patutné i raga mamunyi yén nepukin bikul sedeng sibuk makpak paan siap panggang, ulam aturan ané nu sukla. Yén siap bani ngékéh segehan ané tondén kena arak berem, asli ba lakar kadengkik-kaulah “hus-hus”. Yén méong bisa jelékan buin nasibné, sing misi “hushus” ba langsung lungan bata numpel tenggekné. Sing ada ané lakar mamunyi alus kén siap, sing ada ané lakar ngaukin méong, “Déwagung putra sampunang ulam suciné gulgula.” Jero Ketut? Jlema gén ba langah maan penghormatan cara kéto. Jak Bendésa gén cukup makejitan, jak Lurahé kanggoang manggutan. Yén tukang kredit ané némblés cukup nelikang mata. Langah jani ané mapapasan lantas saling nyakupang lima tur matakon “Mimih, Jero Bendésa jagi kija” lan “Mimih, Jero Tukang Krédit, nak sampun jantos-jantos titiang Jero, titiang nak nafsu sajan niki pacang mayah utang.” Sing ada unduk kéto. Nanging yén bikul ané cacat-cicit, uyut sing suud-suudné duur plafoné, kanti timpalé buung magarapan lahir batin; yén bikul ané krantang-krénténg ngulungang panci di paon sambilanga mlaibang pindang basa géné pané tumanang anggo breakfast buin mani; yén bikul ané raméramé makpak padi di cariké kanti pocol pagaén petaniné makudang-kudang bulan; jeg asli sing ada ané bani nelik, sing ada ané bani nengkik. Prajani nyakupang lima nunas kén Jero Ketut mangda lédang gelis-gelis mamargi. Yén ba kaliwat mauled basang petaniné, kanggoang ngaturang karya nangluk
mrana; aturina palaban buta kala ané dadi komandané Jero Ketut. Ulesné, adan buta kalané totonan tuah Anak Agung Ketut wiréh tegehan kén Jero. Yén kanti ada bikul ané kamatiang, prajani masi kramané ngaénang pangabénan. Yadiastun kanti jani sing ada ane nawang Jero Ketut lakar malinggih dija tur maparab apa. Tuah bikul gén ané maan tongos tegeh kéto. Hama ané lenan—balang, kedis, tungro—sing taén maan gelar Jero, tondén taén kagaénang pangabénan. Ulesné krana bikul to hama ané paling gedé, paling ames. Dadiné nyeh sajan kramané. Yén bikul abesik bakat pisuh lantas bikulé ento tersinggung sinah lakar teka ya ajak timpal-timpalné makejang. Yén satus bikul ngarap carik apetak, sinah telah tastas-kedas padiné. Ulesné to makrana petani i ragané sing bani kasar jak bikul abesik, setata hormat kén Jero Ketut. Mirib to masi makrana i raga makejang sing ada bani jak bikul-bikul mabok selem ané ba tiban-tibanan mongpong APBD, mlaibang pis gumi lan nguyakngusak carik negarané. Yén hama cenik-cenik ané lenan; “balang” ané mamaling siap, “kedis” ané mlaibang motor, “tungro” ané nyopét dompét, asli énggal sajan kapragatang. Yén sing kena cakcak massa di jalané, sinah langsung kaentungang ka sél buiné. Yén bikul ané makarung-karung nguluh pipis, ané ngadep alas, ané ngeduk danu, asli sing ada ané bani nyakcak, sing ada ané bani ngaba ka bui. Kalingké lakar nyakcak, lakar misuh gén ba sing ada ané bani. Nyeh kena pasal pencemaran nama baik, jerih kena tuntut penghinaan pejabat negara. Yén bikul di cariké maan penghormatan “Jero Ketut”, bikul-bikul mabok selem nénénan setata kakaukin “Jero Bapak!”
Paindikan promosi sekolah gratis kasanggra becik olih masyarakat. Kémaon nénten asapunika indiknyané ring kalangan pendidikan. Akéh pihak ring jagat pendidikan kalintang ragu ring idé sekolah gratis, santukan kasujatiannyané sekolah gratis nénten sida nincapang mutu pendidikan inucap. Makudang panampén sané lianan kapupulang ring acara Isin Gumi Radio Singaraja FM 92,0 MHz rahina Anggara, 12 Méi 2009.
Putra Perkasa, Tangguwisia Setuju pisan antuk wecana pemerintah kadi mangkin sané pacang nglaksanayang sekolah gratis tahap SD lan SMP. Pangaptin titiang dumugi program puniki sida nglantur mangda sida ngwantu masyarakat utamané sané tan mampu. Gus Puma, Banjar Pendidikan gratis puniki patut kajelasang napi manten sané gratis. Paindikan puniki kantun ngawinang akéh masyarakat bingung. Lianan punika program pendidikan gratis ngawit pidan pacang kalaksanayang. Patut dinas terkait utamané kalangan pendidik lan pemerintah tedun ngicénin penjelasan ring masyarakat. Artana, Banyuasri Wecana sekolah gratis manut titiang kalintang kagedé-gedéang. Tiang tan percaya indik punika sida kalaksanayang. Napimalih prabéa saking pemerintah sanget sering mabinayan ring lapangan, lan indik punika durung
mabukti. Yéning wantah sida gratis secara nasional punika becik pisan. Kémahon dumugi wecana gratis punika tan pacang ngawinang kualitas pendidikan nedunang. Mang Ebi, Lovina Sekolah gratis wantah wecana ring tengahing Indonésia pacang nglaksanayang pemilihan présidén bulan Juli sané pacang rauh.Tunas tiang yéning yakti-yakti gratis mangda nénten naur napi-napi. Dék Anik, Kaliuntu Tiang setuju pisan antuk program sekolah gratis, sinah idik puniki pacang ngirangin anak-anak putus sekolah. Napimalih para orang tua sané tan mampu, antuk program puniki sida nyekolahang pianak-pianaknyané. Gedé Gredeg, Cempaga Cahaya Permai, Sulanyah Marasa bagia miragi wecana sekolah gratis puniki, nanging tiang sengsaya napi ké indik puniki pacang sida nglantur? Nénten ké wantah
wecana mawit pacang kagelar pilprés? Yan Jana, Jl.A.Yani Singaraja Panampén tiang becikan ri kala mendaftar sekolah kemanten gratisang, sané lian-lianan minakadi SPP tetep naur. Santukan minabang méweh pisan yéning sami gratis Ketut Winata, Alasangker Tiang setuju antuk kebijakan pemerintah indik pendidikan gratis. Paindikan wénten setuju lan ten setuju wantah wajar kemanten. Sakadi mangkin sampun wénten surat édaran ring provinsi indik standar prabéa pendidikan. Ngiring tetep laksanayang lan nguratiang taler mikayunin program inucap. Molog, Jl.G.Agung Singaraja Pendidikan gratis wantah hebat ring iklan kemanten. Kabuktiang kantun akéh sekolah prabéa operasionalnyané ketanggung olih para siswa. Napi ké minabang iklan pendidikan gratis ring TV bagian saking
kampanye sané mengkebmengkeb sadurung pemilihan présidén warsa 2009. Niti S, Temukus Pendidikan gratis wantah becik pisan, nanging kualitas lan mutu pendidikan mangda tetep kajaga. Sampunang mawit saking gratis puniki mutu pendidikan ngaonang utawi nedunang. Dék Suardana, Buanasari Yaning yakti kalaksanayang pendidikan gratis punika sinah becik pisan. Santukan pacang banget ngwantu masyarakat sané tiwas. Nanging sané sengsayain titiang pendidikan gratis wantah sawates wecana kémanten. Yudi, Lovina Paindikan puniki patut dumun karembugang ring tingkat provinsi, kabupatén yadian kota, nelantur ka sekolahsekolah. Sumangdéné jelas napi kémanten sané gratis lan pihak sekolah tan bingung sapunika taler masyarakat umumné. (ama)