Bali Post - Minggu, 11 Januari 2009

Page 10

Kruna

10

Redité Wage, 11 Januari 2009

Sindu Putra

Nyoman Sura

Perpustakaan Daérah (Perpusda) Bali mapica penghargaan Widya Pataka majeng penulis lan pengarang Bali. Yadiastun Ida Bagus Sindu Putra, mangkin meneng ring Lombok, sakéwanten kaselegan lan kaluhian puisin-puisin idané ngawi ida kajudi pinaka silih tunggil pangawi puisi sané ngeniang penghargaan inucap. Penghargaan inucap kasinahang antuk nerbitang buku kumpulan puisi idané sané majudul Dongéng Anjing Api. Sindu Putra kénten ida ketah kasambat, embas ring Sanur, 31 Juli 1968. Sujatinné ida sampun saking warsa 1982 ngripta puisi. Sakéwanten ida nénten saet ngirimang kakawian idané ka koran-koran dura Bali. “Pinaka pangawi puisi titiang sujatinné males. Titiang naenan mararian makarya puisi. Sakéwanten titiang marasa aget duaning titiang maguyuban sareng sumitran-sumitran titiangé ring Bali sané jemet makarya puisi,” ida nyritayang. Ring kumpulan puisi Dongeng Anjing Api punika, suami saking Ida Ayu Suwati Sidemen puniki wénten silih tunggil puisi majudul Sudah Aku Pilih Kata kocap kaaturang majeng Umbu Landu Paranggi. Indik punika Dokter Héwan tamatan Unud puniki nganikang banget ngaturang parama suksma majeng Umbu Landu Paranggi sané sampun ngeduk, ngempu, turin ngajahin para pangawi ring Bali, utaminnyané penyair Bali. Ring Bali Post, Sindu nganikang Umbu Landu Paranggi makarya undakan pangripta puisi, saking tingkat dasar/pawai, raris kompetisi kantos ngranjing ka ruang budaya. “Duk pangwitné puisin titiangé kamuat ring korané, titiang bagia turin marasa puisin titiangé sampun becik, sakewanten Pak Umbu punika jail pisan. Dané sering ngunggahang puisin titiangé sané kaon nanging sané becik kasimpen. Pak Umbu punika pencari bakat. Dané taler guru, gurun titiangé lan sumitran-sumitran titiangé penyair Bali siosan,” ida negesang. (ita/dwi)

Sadurung Undang-Undang Pornografiné kasahang, duk rancangan undang-undang inucap kantun ramé kabigbagang, sasolah majudul “Waktu Itu” pakaryan seniman tari Bali I Nyoman Sura naenang kalarang. “Kirang langkung warsa 2006, duk ramé-raméné rancangan Undang-Undang Pornografi kawicarayang, sasalohan titiangé kalarang pentas ring Pontianak lan Lombok, duaning titiang masolah malalung. Yadiastun kalarang titiang tetep nyolahang, sakéwanten pangawitné titiang nganggé kain akebesan. Ring panyineb tarian titiangé punika titiang malalung, mamargi adep kuri, ngliwatin kain putih panjang pinaka pamargin i manusa ka genahé wayah,” kénten dosén Institut Seni Indonesia (ISI) Dénpasar puniki nyritayang. Yadiastun duk nika, wénten pahan dané masolah malalung, nénten ja raris dané kabanda jaruh, duaning tatujonnyané nénten majaruh-jaruhan. Ragané malalung duk nika, kocap sangkaning nyritayang indik pamargin idup i manusa, sané duké embas malalung, tur ri kala sampun séda taler malalung, nénten makta napi-napi, wantah makta karma. “Wusan nonton sasolahan titiangé nénten wénten sané mamanah jaruh, sangkaning ngaksi titiang malalung akéhan sané nangis, marasa éling ring kawéntenan ragané sané nénten pacang prasida makta napi-napi ri sampunné luas ka tanah wayah,” kénten anak lanang saking Kesiman puniki nerangang. Punika mawinan Sura sareng-sareng sametonsametonnyané saking Komponén Rakyat Bali (KRB) mautsaha nulak kawéntenan Undang-Undang Pornografi punika antuk Yudicial Review. “Pinaka penari lan pangawi tari, titiang marasa karugiang olih undang-undang puniki santukan ring undang-undangé puniki asing-asing anaké sané kakatunin anggannyané dados kasengguh jaruh miwah porno. Malalung miwah mabusana minim kabanda jaruh. Punika ngawag dadosné duaning jaruh lan porno punika boya ja ring busana, jaruh punika ring manah lan parisolah,” kénten penata tari drama tari “Sri Tanjung” puniki nerangang. Anak lanang sané embas warsa 1976 puniki sampun sering masolah ka dura negara tur ngarap sasolahan sareng seniman dura Negara. Kantos mangkin sampun langkungan ring dasa sasolahan sané dané ripta. Sasolahan-sasolahan punika minakadi “Manusia dan Koper”, “Bulan Mati”, “Seribu Wajah”, “Waktu Itu”, “Sembah Sang Déwi”, “Swandéwi”, “Lakuku”, “Lenda-Lendi”, “Kuak”, “Cak Sunda Upasuda” (sareng Wayan Dibia), Gambuh “Macbeth”, “Ritus Légong”, “Tajén”, “Sri Tanjung” (sareng Kadék Suardana saking Yayasan Arti) , “Dua-1”, “Daku”, lan sané siosan. (ita/dwi)

Puisi Majeng Umbu

AA. Istri Candra Savitri

Malalung Boya Ja Jaruh

Mapréstasi ring Senam, Pindah ka Jakarta AA Istri Candra Savitri, kénten peséngan anak alit puniki. Wau-wau puniki, dané budal ka Bali, tur kacunduk sareng Bali Orti. Gungti, kénten dané ketah kasambat, sadurungné ngranjing ring SD No. 8 Dauh Puri Dénpasar. Sangkaning mapréstasi ring senam, Gungti molihang béasiswa saking Menteri Olahraga. Dané kabina lan kapindahang ka Jakarta. Mangkin Gungti nganjing ring SD Kebagusan 01 Pagi Jakarta. Ring Jakarta, putri saking AA Gede Ekaputra puniki seleg malajah senam artistik. Dané masekolah ring Jakarta ngawit Februari 2008. Duk kantun ring Bali, makéh préstasi sané dané polihang. Anak alit sané embas ring Dénpasar, 23 Agustus 1997 puniki prasida dados juara senam tingkat kota Denpasar, Provinsi lan Nasional. Penghargaan pinaka atlet pelajar berprestasi ring sajeroning Haornas ka-23 Kota Dénpasar prasida dané polihang. Dané taler kajudi pinaka atlet terbaik putri Porjar Kota Dénpasar 2007. Siosan ring punika Gungti taler molihang medali emas nomor méja lompat Porda Bali 2007, medali perak nomor lantai lan nomor serba bisa Porda Bali warsa 2007, lan setata molihang juara Porjar Bali ngawit warsa 2004 kantos warsa 2007. “Titiang ngaturang parama suksma majeng mantan Wali Kota Dénpasar, Bapak Puspayoga antuk dukungannyané, kénten taler ring ketua Persani Kota Dénpasar Pak Raka, Kepala SD No. 8 Dauh Puri, Ibu Ida Ayu Tirta miwah Pak Madé Wiriadi pelatih titiangé sané kapertama. Sangkaning raganné makasami punika titiang prasida nincapang préstasin titiangé,” baos Gungti. Duk warsa 2005, Gungti wantah prasida dados nomor papat ring lomba olah raga usia dini. Warsa 2006, dané prasida molihang tiga besar, lan warsa 2007, dané prasida polih juara kalih tingkat nasional. (ast/ita)

I Madé Suantha

Soang-Soang Pangawi Matiosan I Madé Suantha, wantah silih tunggil penyair Bali sané molihang penghargaan Widya Pataka warsa 2008. Ring acara sané kagelar duk rahina Buda (25/11) 2008 lintang ring Aula Balai Pengembangan Kegiatan Belajar (BPKB) Jalan Gurita Sésétan Dénpasar punika I Madé Suantha kajudi ngwacén puisinnyané sané kapupulang ring buku majudul Pastoral Kupu-Kupu punika. Duk katakénang indik pidabdabnyané makarya puisi, anak lanang sané embas ring Sanur, 24 Juli 1967 puniki nganikang sampun nulis puisi ngawit masekolah ring SMP warsa 1984. “Puisin-puisin titiangé sané mapupul

Pan Dora lan Pan Waya (1) Olih W. Suardiana Ada anak muani ajaka dadua pada mapisaga banjar liwat raket pesan pasawitrané. Ané nongos di banjar kajanan mapungkusan Pan Dora, banjaré ento adanina banjar Doralaksana. Ané mapaumahan di banjar badelodan mapungkusan Pan Waya tur banjarané kadanin Banjar Wayajati. Pan Dora lan Pan Waya pada-pada ngelah pianak muani adiri kadanin I Dora miwah I Waya. I Dora lan I Waya leket pesan koné pakanténané, mawinan salaku paran, dratdat-drutdut ajaka dadua. Nyén ja ané ngajakin, ané kajakin tusing bani tulak, mawinan nyak setata paras-paros. Kacrita kasuén-suén, sagét ada sipta ulian mangipi, siptané ento ngorahin I Waya apanga luas ka alasé. Wiréh ia tusing bani tulak tekéning sipta, ditu lantas I Wayan kalasé ngajak kanténané I Dora. Mara teked di sisin guané, tangkejut koné I Waya, sawiréh ia nepukin mas ngendih mawadah wakul. Mara pedasanga masé totonan kuning gading koné sunarané kanti ulap paningalanné nlektekang, dadi pesu kendel koné kenehné I Waya. Ditu lantas ia ngaukin kanténané I Dora, “Dora, beli nepukin ada barang tawah dini, mai ja malu!” Mara I Dora ningeh kawangsitin tekén I Waya, lantas ngénggalang koné ia nyagjag. Tepukina lantas masé ané awakul ento saha ngraos, “Ené mas...ené mas o Waya? Kéto raosné I Dora tekéning I Waya sada makedengasan. Ditu lantas I Waya ngajakin ngaba mulihné masé totonan. Masaut I Dora nengkik. “Ngudiang aba mulih, ngaé-ngaé réwed déén, melahang dini di guané tanem!” Mrasa tekén masaing leket, I Waya tusing liu raos yadiapin ia ané nepukin masé totonan, kéto masi yadiapin déwékné mawak kelihan tusing koné ia liu raos, dadi endepanga koné déwékné. “Nah, jalan dini tanem,” kéto pasautné I Waya sambilanga nyemak masé totonan laut urugina baan luun don kayu ané suba tuh. Suud ia nanem lantas ajaka dadua ngaé panyaru apanga tusing ada anak nawang di tongosé totonan ada mas matanem. Song guané empetina baan turus carang kayu acepané apang nyak saru. Suba pragat lantas I Dora mapiorah tekén I Waya apang eda pesan nekedang tekén anak lén unduk ia ajaka dadua maan nuduk mas. “Buin pidan ajaka delokin barengbareng, icang ajak beli masemaya malu mikén ka alasé!” Kéto panagihné I Dora tekéning I Waya. Duaning anak mula papolosan, tusing ngelah keneh dua para, I Waya manggutan maciri satinut tekén pangidihné I Dora. Gelisang crita, pepes koné ajaka dadua nelokin masné, kabenengan masi tongosné ngengkebang masé totonan tusing ada anak nangehang, sawiréh nu melah tongosné tusing ada anak ngusak-asik. Kasuén-suén dadi pesu kenehné I Dora tempal tekéning pasubaya ngajak I Waya. I Dora makeneh apanga padidian prasida ngelahang masé ané matanem di goané ento. Wiréh akéto, ditu lantas ia morahan tekén mémé muah

bapanné undukné nepukin mas ajaka I Waya. “Bapa muah Mémé, tiang ja i pidan kalasé ngajak I Waya, turmaning aget pajalan tiangé, I Waya maan mas awakul, turin lantas masé totonan tanem tiang di tengah guané di alase. Ané jani, tiang dot ngelahang masé totonan,” kéto piorahné I Dora tekén reramanné. Reramanné masi cara nuut bunuhan, dadi nyak ajaka madaya corah tekén pianakné. “Nah, Cai Dora kema suba ka alasé jemak masé totonan sakéwala silibang ragan Cainé apang tusing ada anak nawang. Yén sagét I Waya mai ngalih anaké buka Cai, bakal orahang Bapa Cai ngalih ubad. Buina, di subané masé totonan bakat Cai, kema aba ka tukang masé, I Pandé Bangsul ba dauh abaang, lebur anggon bungkung, kalung, gelang muah étéh-étéh di pura minakadi anggon sangku, caratan, muah batil. Dadi masi anggon danganan, urangka, muah togog. Sisanné mara anggon upah baang i pandé mas!” Tuah mula acepané apanga liu ngelah mas, jag nylibsib koné I Dora ka alasé padidi nu ngruput ngebét masé ané taén tanema ajaka I Waya di tengah guané. Suba makejang masé muka awakul bakatanga, tongosné nanem tusing koné buin benahina, depanga mabrarakan apanga kadéna baan I Waya masé maling manusa corah. Éncol koné pajalanné I Dora nyujur tongos umah I Pandé Bangsul lakar masuang masé totonan. Teked jumah i pandé, pesuanga masé uli brongkosané mawadah wakul nu misi tanah. Ditu I Pandé Bangsul tangkejut tumbén nepukin mas liunné buka kakéto. “Dija bakat Wayan mas kakéné liunné?” “Baan tiang meli, masilur baan kebo limang akit,” kéto pasautné I Dora masangké sada gelim tekén jero pandé. Gelisin satua, ditu koné I Dora nundén I Pandé Bangsung apanga ngrecah masé totonan cara pangidih reramanné ibi sanjanné. Wiréh jero pandé liu ngelah pasuh, lantas dané matémpo. “Nah, Wayan Dora, yan buat ané tundén Wayan ngaé, Bapa tusing nyidaang mijatiaang yan buin pidan kapo pragat, wiréh liu anak lén maluan mapasuh mai. Yan Wayan kanggo baan, antiang ja buin telung bulan minab pragat baan Bapa ngolah masé ténénan dadi barang-barang buka panagih Wayané!”, kéto pangidihné i tukang mas marep I Wayan Dora. (Masambung)

ring buku Pastoral Kupu-Kupu puniki, wantah puisi anggén titiang nguleng raga, nguleng kahanan ida, ngujur kasujatian miwah nyuluhang pamargin idup titiangé,” kénten dané nguningang. Punika mawinan I Madé Suantha nénten cumpu duk, sumitrannyané I Wayan Sunartha nyandingan puisin-puisin danéné sareng puisin-puisin Ida Bagus Sindu Putra. “Soang-soang pangawi madué anléh, prabawa, lan pangaptiannyané praragan, nénten patut puisi silih tunggil pengarang kabandingan sareng puisi pengarang siosan, duaning tatujon lan pakibehnyané duk ngaripta pada matiosan,” baos dané.

Puisi-puisinnyané kamuat ring Mutiara, Bali Post, Pelita, Berita Buana, Suara Karya, Nusa Tenggara, Karya Bakti lan sané siosan. Duk warsa 1987 dané kaundang Déwan Kesenian Jakarta nyarengin Forum Puisi Indonésia 1987 ring Taman Ismail Marzuki, Jakarta. Warsa 1992 dané nyarengin Féstival Puisi ring Surabaya. Sadurung buku puisi Pastoral KupuKupu katerbitang, dané sampun nerbitang Kumpulan puisi Peniup Angin (1989), Togog Yeh”(2002) HRAM (sareng I Ketut Suwidja, I Nyoman Wirata, lan Adhy Ryadi, 1988), Silaturahmi KupuKupu (sareng Sindu Putra, 2005). (ita)

Lumut-lumut Watu Lumbang (3)

Ceraken

Usada Kuda Kaasuh olih I Gusti Madé Sutjaja

Olih IBM Dharma Palguna “Patilaranning atméng tanu pagurwaken” Para sujana sané seneng mligbagang kulit lan daging sastra, janten sampun uning indik kakawin Niti Sastra. Kakawin punika makéh madaging tutur anggén sangu idup miwah sangu mati. Kakalih sangu punika karuruh sakantun i manusa maurip ring mercapada. Sangu idup sané marupa kawiwékan karuruh ring sekolah utawi paguruan sané siosan. Selami nyikiang manah tur nunggalang kayun ring kawiwékan i manusa katuntun olih tutur sastra sané kasengguh kabrahmacarian. Ring sekolah kadi punika para sisya katuntun olih Sanghyang Saraswati. Ri sampun puput nunas ajah-ajahan ring sekolah, sangu idup punika raris karuruh ring “sekolah” mawasta Grehasta. Sangu punika boya marupa kawiwekan malih, nanging marupa rasa boga. Makéh boga patut karuruh, kagamel, tur kalaksanayang. Upaminnyané rasa boga marupa ajeng-ajengan muah rasa boga sané kapolihang saking paiketan lak+ stri. Sanghyang Semara-Ratih nuntun para janané ring sekolah Grehasta punika. Ring Grehasta genah lak+ stri ngutpati lan ngastitiyang prati santanané. Punika indik sangu idup, mangda ring sakala urip manggih jagadhita. Sangu urip punika kabaos dados dasar anggén ngruruh paplajahan. Sangu pati sané kaucap ring ajeng, ring dija kocap genap sekolah sangu pati punika? Manut ring wawarah sastra kocap wénten kalih sekolah, inggih punika Wanaprasta lan Bhiksuka. Makéh para sujanané mangkinan mawosan sekolah Wanaprasta punika boya magenah ring tengah ing alas madurgama sakadi pangresep sané lumrah ring prakraman. Wanaprasta manut ring pangresep para sujanané punika mateges nglepasang paiketan lan pakilitan kulawarga mangda prasida

gelis ngincepan manah lan nunggalang kayun ri kala pacang ngawit paplajahan. Sanghyang Jnana manuntun para jana sané dados sisya ring sekolah Wanaprasta. Unteng paplajahannyané nénten tios wantah jnana. Jnana sané kasengguh olih para wikané inggih punika paplajahan sané ngawinan i manusia sané malajah nénten kategul olih napi sané kauningin. Santukan wénten ucap sastrané, sang wikan kategul olih kawikanan idané. Sira sané kategul, janten tan prasida lepas. Punika mawinan sané kaplajahin ring sekolah Wanaprasta boya wiwéka nanging jnana. Nénten makéh para jana prasida nyekolahang raga ring sekolah Wanaprasta napimalih ring sekolah Bhiksuka. Aab Kaliyuga ngawinan i manusa wantah prasida rauh ring Brahmacari lan Grhasta. Ring kalih sekolah punika kémanten makéh sané nénten lulus, santukan ujianné ngancan sué ngancan kéweh. Sira lulus ring sekolah Wanaprasta, yéning prasida manjing ring sekolah Bhiksuka, jagi manggihin lengkara sané kasurat ring ajeng: Patilaraning atméng tanu pagurwaken. Lengkara punika mawit saking Kakawin Niti Sastra. Suksman lengkara sané madaging wantah petang kruna punika, yéning nganggé basa Bali kabaos kadi puniki nglepasang atma saking sarira nika plajahin. Malajah nglepasang atma punika sané kawastanin malajah mati. Santukan pawarah punika kocap pinih suksma lan rahasia, sapasira sané kapatutang malajahin pawarah mati? Manut dresta sané wénten, wantah para jana sané sampun mikolih panugrahan sané kadadosan malajahing pawarah tenget punika. Panugrahan punika boya tios diksa saking guru nabé. Réh nénten makéh sané polih panugrahan punika, mawinan makéh sané nyilib-nyilib malajahin pawarah rahasia.

Puniki Usada Kuda. Ring galahé mangkin kaanggé muruk basa Bali miwah Kawi sawates cakepan puniki. Sasuratan basa Kawinyané nganggé Kawi Times New Roman. Indik daging, mantuka ring panampén soang-soang.

bs)hd* b i tiesÂ,

wasuhakna ring sukunya

basehang di batisné

Yanrumpuh,

ça

ça

mjkÞt & nu ,u

jahà kling binakar

majakling tunu

kult i ñ enhullig/,

carmmannya binubuk

kulitnyane ulig

huy;m\ál,

garêm paraçi

uyah manggala

tuth u ,*

puhakna

tutuhang.

Yan arêp asrêp

ça

ça

humniã y Ð t u w,

wungkahing tawa

umbin kayu tawa

mjkÞ,&

[5a] jahàkling

majakling

hduk,*

worakna

adukang

ey;zentuth u k * mtenÂ, yéhnyané tutuhang ka matanné.

ynãr) ,*u

bañunya puhakna ring socanya

Yan burak

yan berung

pd*2ps/,

dukut lêpas

padang lepas

hwunæewon/,

sawanging pawon

awun pawon

huy;m\ál,

garêm paraçi

uyah manggala

hewor*tmæ)l,* BO/dok

aworang tampelang.

wor pupuhakna


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.
Bali Post - Minggu, 11 Januari 2009 by e-Paper KMB - Issuu