3ο Γυμνάσιο Εχεδώρου σχολικό έτος 2019 -2020
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ: Η ΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ: «ΒΡΕ! ΠΩΣ ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΟΙ ΚΑΙΡΟΙ!»
ΧΑΝΟΓΛΟΥ ΕΛΕΝΗ ΠΕ01
[2]
Το παρόν τεύχος δημιουργήθηκε για την παρουσίαση και διάχυση της δουλειάς και των σκέψεων των μαθητών-ριων και των τριών τάξεων του 3ου Γυμνασίου Εχεδώρου, στα πλαίσια του Προγράμματος Περιβαλλοντικής Αγωγής της σχολικής χρονιάς 2019 -2020, με τίτλο «Βρε! Πώς αλλάζουν οι καιροί!». Κεντρικό θέμα του προγράμματος είναι η κλιματική αλλαγή και η ηθική διάσταση του φαινομένου, ως ευθύνη του ανθρώπου. Παρουσιάζονται οι δραστηριότητες στις οποίες ενεπλάκησαν οι μαθητές με αφορμή διδακτικές ενότητες ποικίλων μαθημάτων (Θρησκευτικά, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Λογοτεχνία) ή γεγονότα της επικαιρότητας και οι σκέψεις – συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκαν μέσα από τον ανάλογο προβληματισμό των δραστηριοτήτων.
[3]
Δραστηριότητα 1 Στα πλαίσια του μαθήματος των Θρησκευτικών και της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής και με αφορμή τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών οι μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου ασχολήθηκαν με το περιβαλλοντικό πρόβλημα προσεγγίζοντάς το ως ηθικό πρόβλημα, με σαφή την ευθύνη του ανθρώπου για τη δημιουργία του. Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες δούλεψαν ομαδικά αλλά και ατομικά, στο πλαίσιο των διδακτικών ωρών, χρησιμοποιώντας φύλλο εργασίας. Οι μαθητές παρακολούθησαν στην τάξη το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ με τίτλο «The story of stuff» ( Η ιστορία των προϊόντων) που παρουσιάζει το από που έρχονται και που καταλήγουν όλα όσα καταναλώνουμε και το πώς αυτό επηρεάζει την υγεία και την βιωσιμότητα του πλανήτη μας. Στη συνέχεια με αφορμή τις εντυπώσεις – απορίες – σκέψεις – προβληματισμούς τους οδηγήθηκαν σε συζήτηση σε σχέση με την ευθύνη του ανθρώπου στη διαχείριση των φυσικών πόρων, στην ανάγκη
συνειδητοποίησης
του
φαινομένου
του
καταναλωτισμού
και
του
υπερκαταναλωτισμού και τις επιπτώσεις του στο φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Οι σκέψεις τους καταγράφηκαν στον πίνακα με την τεχνική της Ιδεοθύελλας (Brain Storming) και ταξινομήθηκαν ως αιτίες του φαινομένου, συνέπειες, προτάσεις για τρόπους αντιμετώπισής του. Αυτό οδήγησε στην εξαγωγή του συμπεράσματος.
ΑΙΤΙΕΣ Υπερκαταναλωτισμό ς Ρόλος κράτους επιχειρήσεων Ψευδείς ειδήσεις Διαφήμιση
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Ρύπανση Περιβάλλοντος
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ανάγκη ενημέρωσης
Υπερεκμετάλευση φυσικών πόρων Άνιση κατανομή πλούτου
κοινό συμφέρον ανάγκη δράσης σε ατομικό και κρατικό επίπεδο
Εκμετάλλευση ανθρώπων
Η ευθύνη είναι ανθρώπου →
του
το πρόβλημα είναι ηθικό
[4]
Την επόμενη διδακτική ώρα οι μαθητές μελέτησαν και επεξεργάστηκαν ατομικά τρία αποσπάσματα από έργα του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου του Θεολόγου και του Ιωάννη του Χρυσοστόμου που αναδεικνύουν την ανθρώπινη ευθύνη για τη δημιουργία του περιβαλλοντικού προβλήματος. Παράλληλα προβληματίστηκαν για το τι έχει να πει στην εποχή μας κάποιος που έζησε τον 4 ο αιώνα για τις σχέσεις του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, αλλά δόθηκε και η αφορμή να γνωρίσουν καλύτερα τις τρεις αυτές προσωπικότητες και την άποψη της χριστιανικής διδασκαλίας γι αυτό το μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα. Στη συνέχεια οι μαθητές ατομικά κλήθηκαν να αντλήσουν πληροφορίες για την παγκοσμιότητα του προβλήματος της Κλιματικής Αλλαγής από το φύλλο εργασίας του οργανισμού WWF «Παγκόσμια Διάσταση», με στόχο να κατανοήσουν πώς συνδέεται η ανθρώπινη δραστηριότητα με την κλιματική αλλαγή, κάποιες από τις συνέπειες της και το γεγονός ότι οι άνθρωποι σε κάποιες χώρες είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις συνέπειες του φαινομένου. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε με την τρίτη διδακτική ώρα κατά την οποία οι μαθητές εργάστηκαν ομαδικά, συζητώντας τις απόψεις τους μεταξύ τους και καταγράφοντας κοινά για την κάθε ομάδα συμπεράσματα απαντώντας στα εξής ερωτήματα που τους δόθηκαν στο φύλλο εργασίας. α) Ποιοι ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή; Γιατί; β) Είναι αλήθεια ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν μέχρι στιγμής μικρή συμβολή στα αίτια της υπερθέρμανσης του πλανήτη; Γιατί; γ) Ποιος είναι υπεύθυνος για την κλιματική αλλαγή: Πώς; δ) Γιατί κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής; Τι μπορούμε να κάνουμε για να τους βοηθήσουμε;
[5]
ΟΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ Γ1 ΟΜΑΔΑ 1: α) Για την κλιματική αλλαγή ευθύνεται ο κάθε άνθρωπος της γης ανεξαρτήτως της εποχή στην οποία ζούσε. Λοιπόν είναι ένα ηθικό πρόβλημα των ανθρώπων. β) Αλήθεια είναι ότι οι αναπτυγμένες χώρες έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης σε σχέση με
τις
αναπτυσσόμενες
αναπτυσσόμενες
επειδή
γιατί
οι
αναπτυγμένες
εκεί
υπάρχουν
φτηνά
ανοίγουν
εργοστάσια
εργατικά
χέρια.
Άρα
στις οι
αναπτυσσόμενες χώρες έχουν μικρή συμβολή αφού οι κάτοικοί τους εργάζονται εκεί λόγω την επιβίωσή τους. γ) Την ευθύνη της κλιματικής αλλαγής έχει ο άνθρωπος αφού αυτός μολύνει και επιβαρύνει το περιβάλλον βάση των δραστηριοτήτων τους. δ) Οι άνθρωποι οι οποίοι ζουν σε κάποια συγκεκριμένα σημεία της γης είναι πιο ευάλωτοι προς την κλιματική αλλαγή π.χ. η Αυστραλία και η πυρκαγιά που υπάρχει λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Άρα οι άνθρωποι είναι ευάλωτοι σε σχέση με την τοποθεσία κατοίκησής τους. Για να τους βοηθήσουμε μπορούμε κάλλιστα, απλά να μην μολύνουμε τόσο το περιβάλλον. ΟΜΑΔΑ 2: α) Θεωρούμε πως για την κλιματική αλλαγή ευθύνονται οι άνθρωποι συγκεκριμένα διότι εκμεταλλεύονται τους φυσικούς πόρους. β) Πιστεύουμε ότι οι αναπτυσσόμενες συμβάλλουν περισσότερο στην υπερθέρμανση του πλανήτη εξαιτίας της εκμετάλλευσης που δέχονται από τις ήδη αναπτυγμένες χώρες. ΟΜΑΔΑ 3: α) Οι αλλαγές του κλίματος οφείλονται στις εκπομπές από την καύση ορυκτών καυσίμων και στις αποψιλώσεις των δασών. Γενικά ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την κλιματική αλλαγή διότι κοιτάζει πώς να επωφεληθεί τακτοποιώντας τα ζητήματα χωρίς να προνοούνε για το μέλλον τους. β) Έχουν μεγάλη συμβολή στην υπερθέρμανση του πλανήτη. ΟΜΑΔΑ 4:
[6] α) Η κλιματική αλλαγή οφείλεται στις εκπομπές από την καύση ορυκτών καυσίμων και στις αποψιλώσεις των δασών. Γι αυτό το φαινόμενο ευθύνονται οι άνθρωποι. ΟΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ Γ2 ΟΜΑΔΑ 1: α) Αυτοί που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή είναι οι άνθρωποι. Τρόποι με τους οποίους μολύνεται το περιβάλλον είναι τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και των εργοστασίων. β) Ναι, οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν μικρή συμβολή στον πλανήτη διότι δεν είναι τόσο αναπτυγμένες όπως οι υπόλοιπες χώρες. γ) Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος με την κλιματική αλλαγή, γιατί καταστρέφει το περιβάλλον. δ) Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής διότι έχουν πιο ευαίσθητο οργανισμό και αρρωσταίνουν πιο εύκολα. Αυτό που θα μπορούσαμε να κάνουμε για να τους βοηθήσουμε είναι να κάνουν κάποια εμβόλια, αλλά και να προσπαθήσουμε να μην μολύνουμε το περιβάλλον. ΟΜΑΔΑ 2: α) Σύμφωνα με το κείμενο οι «φταίχτες» της οικολογικής καταστροφής είναι οι άνθρωποι, διότι χτίζουν τα σπίτια στα ρέματα. β) Οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουνε μικρή συμβολή στα αίτια της υπερθέρμανσης του πλανήτη, γιατί έχουν λιγότερο πλούτο αφού δεν εκμεταλλεύονται τόσο τους φυσικούς πόρους, όσο οι άλλες χώρες και δεν έχουν ρύπανση που προέρχεται από εργοστάσια, με αποτέλεσμα να μην συμβάλλουν πολύ στην υπερθέρμανση του πλανήτη. γ) Ο υπεύθυνος της κλιματικής αλλαγής είναι ο άνθρωπος που υπερεκμεταλεύεται τους φυσικούς πόρους καταστρέφοντας την ομορφιά της γης και ρυπαίνει τον πλανήτη προσπαθώντας να αυξήσουν τον πλούτο. ΟΜΑΔΑ 3: α) Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που ευθύνονται για την κλιματική αλλαγή. Ο πιο βασικός όμως είναι ο άνθρωπος, γιατί οι ενέργειές του επιβαρύνουν το περιβάλλον. β) Μερικοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν μικρή συμβολή στα αίτια της υπερθέρμανσης του πλανήτη και εμείς έχουμε την ίδια γνώμη.
[7] Θεωρούμε πως επειδή δεν έχουν αναπτυχθεί τόσο στην τεχνολογία και δεν έχουν τόσες βιομηχανίες, έχουν τη μικρότερη συμβολή από όλες τις υπόλοιπες χώρες.
ΟΜΑΔΑ 4: α) και γ) Σχετικά με την κλιματική αλλαγή ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων ευθύνεται σε αυτό. Ο άνθρωπος καταναλώνει τον χρόνο του στην τηλεόραση δημιουργεί καύση των ορυκτών. Επίσης ένα άλλο πολύ συχνό φαινόμενο είναι το εργοστάσιο που εκπέμπει καπνό με αποτέλεσμα ο καθαρός αέρας νομίζουμε να μολύνεται αρνητικά. Έπειτα είναι και η αποψίλωση των δασών στα δέντρα μειώνει το οξυγόνο. β) Ναι, γιατί δεν παράγουν πολύ καυσαέριο. Είναι πίσω στην τεχνολογία και στην οικονομία σε σύγκριση με μία πολύ αναπτυγμένη χώρα. ΟΜΑΔΑ 5: α) Για εμάς ευθύνονται οι άνθρωποι για την κλιματική αλλαγή. Εμείς την έχουμε προκαλέσει και σύμφωνα με τους Τρεις Ιεράρχες, καθώς δεν εξετάζουμε τους εαυτούς μας, για τις πράξεις μας και τις αμαρτίες μας, με αποτέλεσμα ο Θεός να μην ανοίγει το χέρι του. β) Δεν είναι αλήθεια, καθώς κάποιες από τις αναπτυσσόμενες χώρες έχουν γνωρίσει τα τελευταία πολλές σημαντικές αλλαγές και κυρίως στην αύξηση της θερμοκρασίας, για παράδειγμα στην Κένυα έχει αυξηθεί κατά 1,3 ο C από τις εκπομπές της καύσης ορυκτών καυσίμων και από τις αποψιλώσεις των δασών. Στην Αυστραλία αυξήθηκε κυρίως τα τελευταία 20 χρόνια από τη δυνατή υπεριώδη ακτίνα.
[8]
Δραστηριότητα 2 Στη διάρκεια του μαθήματος των Θρησκευτικών της Β΄ τάξης και με αφορμή κάποιο γεγονός που συνδέονταν με την επικαιρότητα, μετά από συζήτηση η οποία έγινε με την τεχνική της ιδεοθύελλας ζητήθηκε από τους μαθητές να καταγράψουν ένα έως τρία παραδείγματα που καταδεικνύουν ότι ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την καταστροφή του περιβάλλοντος. ΟΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ Β3 Η ρύπανση του αέρα οφείλεται κυρίως στα προϊόντα της καύσης των ορυκτών καυσίμων από τα αυτοκίνητα και τις βιομηχανίες. Οι άνθρωποι ρυπαίνουν καθημερινά το περιβάλλον με τα αυτοκίνητα, με τις μηχανές, με τα φυτοφάρμακα και με τα σκουπίδια που πετάνε στη θάλασσα και στους δρόμους. Ο άνθρωπος σκοτώνει τα ζώα για προσωπική ευχαρίστηση, χτίζει εργοστάσια που είναι επιβλαβή προς το περιβάλλον και κόβει σε μεγάλη ποσότητα τα δέντρα ώστε να φτιάξει χαρτί ή να χτίσει σπίτια ή για διάφορες άλλες εργασίες τους. Επίσης πετάει σκουπίδια στο περιβάλλον και τις σακούλες του στη θάλασσα με αποτέλεσμα να πεθαίνουν διάφορα ήδη ψαριών. Παράλληλα με διάφορα υλικά που χρησιμοποιούμε ανοίγει περισσότερο η τρύπα του όζοντος. Οι άνθρωποι πετάνε ακατάπαυστα σκουπίδια και απορρίμματα στις θάλασσες. Σκοτώνουν ζώα παραπάνω από όσο θα έπρεπε σε μεγάλο βαθμό. Χρησιμοποιούν πολλές συσκευές που ευθύνονται για τη ρύπανση. Όσοι καπνίζουν και δεν έχουν τελειώσει το τσιγάρο, το πετάνε στο δάσος και καίγεται. Πετάνε σκουπίδια και έτσι ρυπαίνουμε το περιβάλλον. Πετάμε καυσαέρια και περιττώματα που δεν χρειάζονται σε εργοστάσια και αυτά καταλήγουν στο έδαφος. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα για να δείξουμε ότι ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την καταστροφή του περιβάλλοντος. Ένα από αυτά είναι ότι πετάμε τα σκουπίδια μας στο δρόμο, με τα οχήματά μας μολύνουμε την ατμόσφαιρα από τα καυσαέρια και με τα είδη καθαρισμού προκαλούμε μόλυνση των υδάτων. Αρκετές πυρκαγιές έχουν καταστρέψει δάση, οι οποίες οφείλονται στους ανθρώπους. Πετάει τα σκουπίδια του όπου νάναι και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ανοίγει η τρύπα του όζοντος. Τέλος χρησιμοποιεί μεταφορικά μέσα όπως τα αυτοκίνητα που μολύνουν τον αέρα λόγω των καυσαερίων.
[9] Ο άνθρωπος ρυπαίνει το περιβάλλον όχι μόνο χρησιμοποιώντας τα καυσαέρια και πετώντας σκουπίδια, αλλά και με τους πολέμους που γίνονται, διότι καταστρέφονται πολλά μέρη και μολύνονται από τις εκρήξεις των πυρηνικών βομβών και διάφορα άλλα πολεμικά ήδη. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την κατάσταση του περιβάλλοντος γιατί έχει τη συνείδηση, τη σκέψη, τη λογική να διατηρήσει την αρμονία σε αυτό, όμως σκεπτόμενος μόνο το συμφέρον του αγνοεί τις καταστροφικές συνέπειες που προκαλεί. Ο άνθρωπος έχει καταστρέψει το περιβάλλον με τα καυσαέρια των οχημάτων που χρησιμοποιεί, σκοτώνει τον υποθαλάσσιο κόσμο με τα σκουπίδια που ρίχνει μέσα στις θάλασσες, μολύνει το έδαφος πετώντας σκουπίδια. Στις μέρες μας η καταστροφή του περιβάλλοντος οφείλεται κυρίως σε ενέργειες των ανθρώπων. Για παράδειγμα πετώντας σκουπίδια και περιορίζοντας την ανακύκλωση μολύνουμε το περιβάλλον. Βέβαια στις μέρες μας έχουν επιβληθεί μέτρα που βοηθούν στην
περιόριση της χρήσης
πλαστικού και προβάλλουν την ανακύκλωση. Ωστόσο, φαίνεται πως αυτά δεν είναι απαιτούμενα μέτρα για να καταλάβουμε πόσο βλάπτουν αυτές οι ενέργειες τον πλανήτη μας και να τις σταματήσουμε. Γιατί πιστεύω πως μόνο αν κατανοήσουμε το πρόβλημα θα μπορέσουμε να εφαρμόσουμε τη λύση. Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι καταστρέφουμε το περιβάλλον είναι η μόλυνση της ατμόσφαιρας. Χτίζοντας εργοστάσια, κάνοντας τις μεταφορές μας με το αυτοκίνητο, βάφοντας έναν τοίχο με σπρέυ ή απλά φορώντας ένα άρωμα πολύ συχνά, συμβάλλουμε έστω και λίγο στην καταστροφή της ατμόσφαιρας και παράλληλα και του περιβάλλοντος. Το σημαντικότερο πρόβλημα όμως είναι ότι πολλοί γνωρίζουν πόσο υτές οι συνήθειες επηρεάζουν αρνητικά το περιβάλλον, αλλά δεν τις σταματούν. οι συνέπειες αυτών των πράξεων θα είναι αδιόρθωτες και καταστροφικές για το περιβάλλον. Ένα φαινόμενο που δείχνει πως τα αποτελέσματα πλησιάζουν είναι η κλιματική αλλαγή (υπερθέρμανση του πλανήτη). Έχουν γίνει συζητήσεις από πολλά άτομα ώστε να κινητοποιηθούν, τόσο οι πολιτικοί όσο και οι απλοί άνθρωποι. Όπως έχει δηλώσει μία ακτιβίστρια: «Το σπίτι μας καταστρέφεται». Πρέπει να δράσουμε όπως σε μία κρίση! Πρέπει να δράσουμε όπως θα δρούσαμε αν το σπίτι μας καιγόταν, επειδή το σπίτι μας καίγεται!».
[10]
Δραστηριότητα 3 Μαθητές της Α΄και Β΄γυμνασίου είχαν την ευκαιρία να προβληματιστούν σε σχέση με τις επιπτώσεις που μπορούν να έχουν απλές συνήθειες καταναλωτισμού, όπως η αγορά ενός t-shirt. Παρακολούθησαν το βίντεο “the life cycle of a t- shirt” με στόχο να ενημερωθούν για τα διαφορετικά στάδια κατασκευής μίας βαμβακερής μπλούζας και τις επιπτώσεις της στο περιβάλλον. Επίσης να προβληματιστούν για τις συνέπειες όσον αφορά τη μεταφορά των προϊόντων από τον τόπο παραγωγής έως τον τόπο πώλησης, τους τρόπους απόρριψης, αλλά και την επαναχρησιμοποίηση τους. Στη συνέχεια ακολούθησε συζήτηση με την τεχνική της ιδεοθύελλας (brainstorming) με τις σκέψεις των μαθητών να καταγράφονται στον πίνακα. Επίσης αξιοποιήθηκε
το
Φύλλο
Δραστηριοτήτων:
Η
ιστορία
ενός
T-
shirt,
του
εκπαιδευτικού προγράμματος της WWF, προσπαθώντας να βάλουν στη σωστή σειρά, κάρτες με τα διαφορετικά στάδια παραγωγής των προϊόντων. Στο τέλος οι μαθητές κλήθηκαν να προτείνουν τρόπους επαναχρησιμοποίησης των άχρηστων t-shirt με στόχο τα λιγότερα απορρίμματα, αλλά και τη μείωση του υπερκαταναλωτισμού. Οι σκέψεις των μαθητών του Α1
Αγοράζω όσα μπλουζάκια χρειάζομαι. Δεν αγοράζω απλά για να ακολουθώ τη μόδα. Συνειδητοποιώ ποιες είναι οι πραγματικές μου ανάγκες. Λέω «όχι» στην υπερκατανάλωση. Με επηρεάζουν οι διαφημίσεις;
Οι σκέψεις των μαθητών του Β2 Μπορούμε να φτιάξουμε απίστευτα βραχιόλια και κολιέ χρησιμοποιώντας μόνο παλιά μπλουζάκια και μερικά μεταλλικά καπάκια. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πανέμορφα πατάκια χρησιμοποιώντας μόνο παλιά t-shirt. Μπορούμε να
δημιουργήσουμε
όμορφες
μαξιλαροθήκες
σε
διάφορες
αποχρώσεις και στυλ. Μπορούμε να κρεμάσουμε σε αυτά τα φυτά μας. Μπορούμε να δημιουργήσουμε μία μικρή κουβέρτα. Μπορούμε να φτιάξουμε τσάντα για τα ψώνια. Μπορούμε να φτιάξουμε πετσέτες. Μπορούμε να φτιάξουμε μία σφουγγαρίστρα ή σφουγγαρόπανο. Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε και σαν πανί κάτω από γλάστρες ώστε όταν θα τις ποτίζουμε το νερό να μην τρέχει και λερώνει το πάτωμα.
[11]