Beslendiği kaynak itibariyle İslâm Tasavvufu içinde bir tür olarak tanımlanan Alevî-Bektaşî Mûsikîsi özellikle Bektâşî Tarîkinde ilâhilere verilen isim olarak tanımlanabilir. Güfteleri daha çok Bektâşî şairlerin hece vezni ile açık, sade ve samimi bir dil ile yazılmış şiirlerinden seçilir.3 XV. yüz yılda Kaygusuz Abdal ile başlayan Alevî-Bektaşî edebiyatı büyük ölçüde Yunus Emre’den de etkilenerek şekil bulmuştur. Sade etkili ve orijinal bir üsluba sahip olan Kaygusuz Abdal’dan sonra, Hatâyî mahlası ile şiirler yazan ve daha çok hece veznini kullanan Şah İsmail-i Safevî, Alevî-Bektaşî edebiyatının en didaktik şairlerindendir. XVI. yüz yılda bir isyan sonucu asılan Pir Sultan Abdal ise bu edebiyatın en lirik ve en kuvvetli şâirlerindendir. Üslûbunda canlılık, hayat sevgisi ve insânî görüş ağır basar. Ayrıca Kul Himmet ve onun çağdaşı Hüseynî de Pir Sultan’a yaklaşan şairlerdendir.4 XVI-XVII yüz yıllardan sonra bu edebiyat eski dinamizmini kaybederek donuk bir hal almaya başlamıştır. Ortaya konan şiirler daha önce yazılanların tekrarından ibaret kalmıştır. Ancak XIX yüzyılda sosyal hayatta meydana gelen bazı değişmeler bu edebiyata da tesir etmiş, şairler zaman zaman bu değişiklikleri şiirlerinde ortaya koymuşlardır.5 Alevî-Bektaşî şairlerin yazdığı şiirler bazen diğer bazı tarikat büyüklerinin şiirleriyle karışmış, Vasfî, Oğlanlar Şeyhi İbrahim Efendi, onun halifesi Sun’ullah-ı Gaybî gibi Bektaşilikle ilgisi olmayan şairlerin şiirleri de bu edebiyat içinde gösterilmiştir. Merhum Rauf Yekta Bey bu türlü şiirler için şunları söylemektedir: “Nefeslerin içinde Bektâşilikle hiç alakası olmayan şairlerin
söylediği birtakım manzumeler de vardır ki Bektaşiler her nasılsa bunları benimseyerek bestelemişlerdir. Biz bunları Nefes oldukları için değil, mahzâ bestelerinin nefes üslubunda olması ve senelerce Bektaşi tekkelerinde okunmaları itibariyle mecmuamıza dercettik.”6 Alevî-Bektaşî şiirleri XV yüzyıldan hatta daha önceden itibaren bestelenmeye başlanmış, dolayısıyla Bektâşî müziği eserlerinin bu tarihlerden itibaren oluşmaya başladığını düşünebiliriz. Şairler şiirlerinin son dörtlüğünde ismini veya mahlasını açıklarken, Alevî-Bektaşî müzisyenleri isimlerini sürekli sırretmeye (gizlemeye) çalışmışlar ama besteler devamlı olarak muhabbet toplantılarında icra edile gelmiştir. Ayrıca da nota kullanımı olmadığı için eserler notaya veya bir şekilde yazıya geçirilemediğinden icralarla yaşatılmaya çalışılmıştır. Tevazü ve alçak gönüllülüklerinden dolayı gösteriş ve riyadan korkan Alevî-Bektaşî bestekarlar bestelerinde isimlerini gizlemişler, zaman içinde icra edilmeyen pek çok eser ise kaybolup gitmiştir.7 Nitekim bununla alakalı olarak Cumhuriyetin ilk yıllarında İstanbul Belediyesi Tasnif ve tespit heyetinin yaptığı önemli çalışmalardan biri de nefeslerin notalarının tesbiti ile alakalıdır. Bu yolda âzamî gayret sarf eden İstanbul Konservatuarı tasnif heyeti 1933 de 87 adet nefesin notasını neşretmeye muvaffak olmuştur. Tab ettirdikleri iki ciltlik Bektaşi Nefeslerinin mukaddimesinde yine Rauf Yekta Bey şunları söylemektedir: “...Kolleksiyonumuzun bu dördüncü cilt ile 44, bunu takip eden beşinci
cilt ile de 43 nefesin notasını neşrediyoruz. Toplamı 87 olan bu nefeslerin bestelerini bilen eski Bektaşileri bulmak ve onlara bu nefesleri okutup notalarını yazmak için birçok zahmetler çektik. Bestelerini kaydettiğimiz nefeslerin tam güftelerini elde etmek de ayrı bir iş oldu...”8 Bu ifadelerden anlaşılıyor ki tespit edilebilen bu eserlerin dışında pek çok nefes kaybolmuştur.
3
4 5 6 7 8
Öztuna Yılmaz, Türk Mûsikîsi Kavram ve Terimler Ansk. Atatürk kültür Merkezi Başkanlığı Yay. 245, Ankara 2000 s.291. Gölpınarlı Abdülbaki, Alevî-Bektaşî Nefesleri, İnkilap Kitabevi, II.Baskı, İstanbul 1992, s.7. A g e, s.8. Ergün Saadettin Nüzhet, Türk Mûsikîsi Antolojisi,Rıza Koşkun Matbaası, İstanbul 1943, c.II, s.641. Dedebaba Bedri Noyan, Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, Ardıç Yay. Ankara 2001 c.IV, s.672. Ergün Saadettin Nüzhet a g e, c.II, s.639.
276