4 Áñ÷áéïëïãéêïß ÷þñïé óå Üëëåò ðüëåéò
34
Åíïðïßçóç ôùí áñ÷áéïëïãéêþí ÷þñùí ôçò ÁèÞíáò Ïé áñ÷áéïëïãéêïß ÷þñïé ôïõ éóôïñéêïý êÝíôñïõ ôçò ÁèÞíáò áðïôåëïýí ôï êýñéï óôïé÷åßï ôçò ðïëéôéóôéêÞò êëçñïíïìéÜò ôçò ðüëçò, êáèþò êáé ôçí ðéï æùíôáíÞ ìáñôõñßá ôçò éóôïñéêÞò ôçò óõíÝ÷åéáò äéáìÝóïõ ôùí áéþíùí. Ç "åíïðïßçóÞ" ôïõò õðÞñîå åðß äåêáåôßåò ôï üíåéñï áñ÷éôåêôüíùí, ðïëåïäüìùí êáé ôùí êáôïßêùí ôçò ðüëçò. Ï üñïò "åíïðïßçóç" óçìáßíåé ôç äçìéïõñãßá åíüò åíéáßïõ äéêôýïõ ðáñåìâÜóåùí ôï ïðïßï èá ðåñéëáìâÜíåé åñãáóßåò áíÜäåéîçò êáé áíÜðëáóçò ôùí ìíçìåßùí êáé ôùí áñ÷áéïëïãéêþí ÷þñùí, äçìéïõñãþíôáò ôï ðåñéâÜëëïí åêåßíï ðïõ èá õðïãñáìßæåé ôç óçìáóßá êáé ôçí áîßá ôùí ìíçìåßùí áõôþí. (áðüóðáóìá áðü öõëëÜäéï Å.Á.×.Á.)
Äéáìüñöùóç äéêôýïõ äçìïóßùí ÷þñùí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Áêñüðïëçò (Ä. Áåñïðáãßôïõ - Áð. Ðáýëïõ)
35
Ðëáôåßá Êïõìïõíäïýñïõ êáé Ïäüò Åñìïõ
Ðëáôåßá ÓõíôÜãìáôïò
Ïäüò Ä. Áåñïðáãßôïõ
36
åðéôüðéï ìïõóåßï ÍÜîïõ Ôï åðéôüðéï Ìïõóåßï ÍÜîïõ åßíáé Ýíáò ðñïóôáôåõìÝíïò áñ÷áéïëïãéêüò ÷þñïò, äéáìïñöùìÝíïò Ýôóé þóôå íá åðéôñÝðåé ôçí áóöáëÞ Ýêèåóç ôùí åõñçìÜôùí, óôçí ßäéá èÝóç ðïõ âñÝèçêáí, áëëÜ êáé íá ðáñÝ÷åé ôç äõíáôüôçôá åðßóêåøÞò ôïõ áðü ôï êïéíü. ÔìÞìá ôïõ ôåß÷ïõò ðïõ ðåñéÝâáëå ôç ìõêçíáúêÞ ðüëç, åñãáóôÞñéá êåñáìéêÞò êáé ìåôáëëïôå÷íßáò, ëåßøáíá áðü ôç ìåôÝðåéôá ìåôáôñïðÞ ôïõ ÷þñïõ óå ôýìâï, êáèþò êáé ìåôáãåíÝóôåñá óôñþìáôá åñåéðßùí ìáñôõñïýí ôç óõíå÷Þ ðáñïõóßá æùÞò åðß 3500 ÷ñüíéá. Áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ ôçò ìåëÝôçò äéáöÜíçêå ï äéðëüò ÷áñáêôÞñáò ôïõ èÝìáôïò: á. Ôï Ìïõóåßï, ùò èåìáôïöýëáêáò ôïõ áñ÷áßïõ ðïëéôéóìïý. â. ç èÝóç êáé ç óçìáóßá ôçò ðëáôåßáò ãéá ôïõò ðåñßïéêïõò êáé ôçí ðüëç. Áñ÷éôÝêôùí: ÁãíÞ ÊïõâåëÜ
37
38
Rocca Paolina, Ðåñïýôæéá, Éôáëßá Ðñüêåéôáé ãéá ôç äéáìüñöùóç åíüò ôìÞìáôïò ôçò Rocca Paolina, ðïõ Ý÷åé Üìåóç ó÷Ýóç ìå ôïí ïìþíõìï ðýñãï-öñïýñéï ðïõ êáôáóêåõÜóèçêå ôï 1540 áðü ôïí ÐÜðá ãéá íá óõìâïëßóåé ôçí õðïôáãÞ ôçò ðüëçò óôç ðáðéêÞ åîïõóßá. Ôï áíÜãëõöï ôçò Rocca Paolina åßíáé ôå÷íçôü êáé åßíáé áðïôÝëåóìá åñåéðßùí ðïõ óõóóùñåýôçêáí ìåôÜ áðü áëëåðÜëëçëåò óõãêñïýóåéò. ÔÝëïò ôïõ 19ïõ áéþíá ï ðýñãïò-öñïýñéï éóïðåäþèçêå êáé ç ðåñéï÷Þ áðïäüèçêå óôç ðüëç. ÔìÞìáôá ôçò ìåóáéùíéêÞò ðüëçò îåèÜöôçêáí êáé ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ùò õðüãåéïé ÷þñïé. Ç áñ÷éôåêôïíéêÞ ðñüôáóç ôïõ Italo Rota áíáäåéêíýåé ôï ðïëõóýíèåôï ôçò ìåóáéùíéêÞò ðüëçò êáé äçìéïõñãåß óõíäÝóåéò áíÜìåóá óôç ðÜíù ðüëç êáé ôçí êÜôù ðüëç, åßóïäï óôïí õðüãåéï ÷þñï óôÜèìåõóçò êáé óõíäÝåé ôçí óýã÷ñïíç ðüëç êáé ôçí éóôïñéêÞ ðüëç. ÐñïâëÝðåôáé ç äçìéïõñãßá åíüò êÝíôñïõ ôïõñéóôéêþí ðëçñïöïñéþí êáé åíüò åêèåóéáêïý ÷þñïõ ìå èÝìá ôç óôñùìáôïãñáößá ôçò Ðåñïýôæéá (åôñïõóêéêÞ, ñùìáúêÞ êáé ìåóáéùíéêÞ). Ç íåêñÞ ðüëç, èáììÝíç, áíáãåííéÝôáé ãéá íá ãßíåé Ýíáò ÷þñïò ðëçñïöüñçóçò êáé Ýêèåóçò. Áñ÷éôÝêôùí Italo Rota, 1999-2001
39
Õðüãåéá ôìÞìáôá ôçò ìåóóáéùíéêÞò ðüëçò êáé åóùôåñéêÝò äéáìïñöþóåéò åêèåóéáêüò ÷þñïò
40
óôÝãáóç áñ÷áéïëïãéêïý ÷þñïõ, Cosenza, Éôáëßá Ãéá ðÜíù áðü 50 ÷ñüíéá óôï êÝíôñï ôçò ðáëéÜò ðüëçò ôçò Cosenza óôçí Éôáëßá, õðÞñ÷å ìéÜ "ôñýðá" óôïí áóôéêü éóôü, åîáéôßáò áåñïðïñéêïý âïìâáñäéóìïý êáôÜ ôçí äéÜñêåéá ôïõ Â' Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ. Ôï êåíü áõôü ïíïìáæüôáí "ðëáôåßá" Piazza Toscano. ¼øåéò êáôïéêéþí ðïõ ðïôÝ äåí Þôáí ðñïïñéóìÝíåò íá áðïôåëÝóïõí ðñïóüøåéò, îáöíéêÜ ðñïâÜëëïíôáí óå Ýíáí Üäåéï ÷þñï ùò êåíïß ôïß÷ïé. ÌåôÜ áðü ìéá óåéñÜ áíáóêáöþí Þñèáí óôï öùò ìåñéêÜ åîáéñåôéêÜ åõñÞìáôá äéáöüñùí éóôïñéêþí öÜóåùí. Ï Marcello Guido êáôÜöåñå íá ìåôáìïñöþóåé áõôüí ôïí áðñïóäéüñéóôï óõíäéáóìü áíïé÷ôïý ÷þñïõ, êáôïéêéþí êáé áíáóêáöÞò óå ìßá åíôåëþò íÝá ìïñöÞ "áñ÷éôåêôïíéêïý" ôïðßïõ, áðïöåýãïíôáò ðñïóåêôéêÜ ôï Üëõôï ðñüâëçìá, åÜí äçëáäÞ ìéá ðëáôåßá èá ìðïñïýóå ðïôÝ íá õðÜñîåé, ðáñÜ ìüíï áí áðü ðÜíôá õðÞñ÷å ùò ôÝôïéá Áðü øçëÜ, óôï åðßðåäï ôïõ áóôéêïý éóôïý, ç êáôáóêåõÞ ìïéÜæåé óáí öýëëá áðü ãõáëß êáé áé÷ìçñÜ èñáýóìáôá ìåôÜëëïõ íá Ýðåóáí âßáéá ðåôáìÝíá áðü öýóçìá áÝñá ðÜíù óôá êôßñéá ãéá íá áöÞóïõí áíåîßôçëá óçìÜäéá. Áðü ÷áìçëÜ, óôï åðßðåäï ôïõ áñ÷áéïëïãéêïý ÷þñïõ, ìïéÜæåé óáí ìéá äüíçóç íá Ýóðáóå ìéá êñïýóôá ãõáëéïý êáé ìåôÜëëïõ ðïõ áðëþèçêå óå ìéêñÜ êïììÜôéá óôéò ãåéôïíéêÝò êáôïéêßåò, ëüãù ôçò âéáéüôçôáò ôïõ ãåãïíüôïò. Ôï áðïôÝëåóìá åßíáé ðáñÜîåíï, óßãïõñá áðñüóìåíï ãéá üðïéïí ôï óõíáíôÜ êáèþò óôñßâåé áðü ôç ãùíßá. ÕðÜñ÷åé ôþñá áñ÷éôåêôïíéêÞ ìÝóá óå áõôü ðïõ äåí åßíáé ðëÝïí Üäåéïò ÷þñïò. Ç üëç êáôáóêåõÞ ìðïñåß íá ðåñéãñáöåß ùò Ýíáò ðïëýðëïêïò éóôüò ìå ðïñåßåò êáé èåÜóåéò óå äéÜöïñåò êáôåõèýíóåéò ìÝóá áðü ðõêíÝò óõãêåíôñþóåéò êáôáóêåõþí. Ôá áñ÷áéïëïãéêÜ åõñÞìáôá ìåôáìïñöþíïíôáé óå Ýíá åßäïò õðüãåéïõ ôïðßïõ. Äéáöïñåôéêïß êüóìïé óõíõðÜñ÷ïõí óå äéáöïñåôéêÜ åðßðåäá, êáèþò ïé áíôáíáêëÜóåéò ôïõò îåðçäïýí ìÝóá áðü ôéò ãõÜëéíåò åðéöÜíåéåò, áëëÜæïíôáò ìïñöÞ áíÜëïãá ìå ôçí þñá ôçò ìÝñáò Þ ôçò íý÷ôáò. Áñ÷éôÝêôùí: Marcello Guido
41
42
Ðñïóùñéíü óôÝãáóôñï, ËáëéìðÝëá, Áéèéïðßá Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ðñïóùñéíü óôÝãáóôñï ðïõ èá åîáóöáëßóåé ôç äõíáôüôçôá íá ðñáãìáôïðïéçèïýí åñãáóßåò áðïêáôÜóôáóçò ðÝíôå åêêëçóéþí. Ïé ðÝíôå åêêëçóßåò áðïôåëïýí ôìÞìá åíüò óõìðëÝãìáôïò Ýíôåêá åêêëçóéþí ðïõ êáôáóêåõÜóèçêáí óôç ËáëéìðÝëá, ìéêñÞ ðüëç ðïõ âñßóêåôáé óå õøüìåôñï 2700ì êáé öÝñåé ôï üíïìá ôïõ âáóéëéÜ ËáëéìðÝëá (1181-1221). Ïé åêêëçóßåò ðïõ áðïôåëïýóáí ìßá " íÝá ÉåñïõóáëÞì". Ïé åêêëçóßåò åßíáé óêáëéóìÝíåò óôï âñÜ÷ï êáé åðéêïéíùíïýí ìå õðüãåéåò óôïÝò. Ôï 1978 ôï óýìðëåãìá ôùí åêêëçóéþí áíáêçñý÷èçêå áðü ôçí UNESCO ùò ìíçìåßï ðáãêüóìéáò êëçñïíïìéÜò. Áñ÷éôåêôïíéêüò äéáãùíéóìüò ôçò UNESCO Architecture Project, 1991
ÊÜôïøç óôåãÜóôñïõ
43
áñ÷áéïëïãéêü ìïõóåßï Saint-Romain-en-Gal, Ãáëëßá Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá áñ÷áéïëïãéêü ìïõóåßï ôï ïðïßï êáôáóêåõÜóèçêå ðÜíù áðü ôá åñåßðéá ôìÞìáôïò ôçò áñ÷áßáò ÂéÝí, ðüëçò ðïõ êáôïéêÞèçêå áðü ôïí 1ï áéþíá ð.×. ìÝ÷ñé ôïí 2ï áéþíá ì.×. Ïé áñ÷áéüôçôåò áðïôåëïýí ìßá áîéüëïãç ìáñôõñßá åíüò ðïëåïäïìéêïý éóôïý éäéáßôåñá ðõêíïý, ìå êáôïéêßåò, êáôáóôÞìáôá, áãïñÜ êáé èÝñìåò. Ôï 1988 ðñïêçñý÷èçêå áñ÷éôåêôïíéêüò äéáãùíéóìüò ãéá ôç êáôáóêåõÞ áñ÷áéïëïãéêïý ìïõóåßïõ, ôïí ïðïßï êÝñäéóáí ïé áñ÷éôÝêôïíåò Chaix êáé Morel. Óå óõíÝ÷åéá ôïõ äéáãùíéóìïý êáôáóêåõÜóèçêáí äýï êôßñéá ÷áìçëïý ýøïõò. Ôï ðñþôï êôßñéï, ðïõ åßíáé áõôü ðïõ âñßóêåôáé óå Üìåóç åðáöÞ ìå ôï ðïôáìü Ñïäáíü, óôåãÜæïíôáé ç õðïäï÷Þ, ç äéïßêçóç êáé Üëëåò ðáñåìöåñåßò õðçñåóßåò. Ìßá ðåæïãÝöõñá ðÜíù áðü ôéò áñ÷áéüôçôåò óõíäÝåé ôï ðñþôï êôßñéï ìå ôï äåýôåñï, êôßñéï ðïõ áðïôåëåß ôïí äéáñêÞ åêèåóéáêü ÷þñï. Ôï êôßñéï åßíáé åî ïëïêëÞñïõ ìåôáëëéêü, ìå Ýíôïíá óôïé÷åßá äéáöÜíåéáò êáé ÷ñçóéìåýåé ìåôáîý ôùí Üëëùí ùò ðáñáôçñçôÞñéï ôùí áñ÷áéïôÞôùí. Áðü ôï åóùôåñéêü ôïõ êôéñßïõ ï åðéóêÝðôçò Ý÷åé ôç äõíáôüôçôá íá åðéóêåöèåß ìÝóá áðü ìßá ïñãáíùìÝíç ðïñåßá ôïí êõñßùò áñ÷áéïëïãéêü ÷þñï. Åßíáé éäéáßôåñá åíäéáöÝñïõóá ç óõíýðáñîç áõôþí ôùí äýï ÷þñùí, óõíýðáñîç ðïõ åíäõíáìþíåé îå÷ùñéóôÜ ôïí êáèÝíá áðü áõôïýò. Áñ÷éôÝêôïíåò: Chaix & Morel, 1988
44
45
ÁíáóêáöÝò óôïí ðåñéâÜëëïíôá ÷þñï ôïõ Ìïõóåßïõ ôïõ Ëïýâñïõ 1984
Ýíôáîç áñ÷áéïëïãéêþí åõñçìÜôùí, Ëïýâñï Ôá ëåéôïõñãéêÜ ðñïâëÞìáôá ôïõ Ìïõóåßïõ ôïõ Ëïýâñïõ êáôÝóôçóáí áíáãêáßá ôç óõíïëéêÞ áíáäéïñãÜíùóç ôïõ óõíüëïõ ôùí êôéñßùí ðïõ áðáñôßæïõí ôï Ìïõóåßï. Ïé õðÜñ÷ïõóåò åðéöÜíåéåò êñßèçêáí áíåðáñêåßò êáé äéáðéóôþèçêå üôé Ýðñåðå åðåéãüíôùò íá äçìéïõñãçèïýí ðïëëïß íÝïé ÷þñïé Ýêèåóçò êáé åîõðçñÝôçóçò ôïõ êïéíïý. ÅðåéäÞ ïðïéáäÞðïôå ðñïóèÞêç óôï êôßñéï èá äçìéïõñãïýóå ðñïâëÞìáôá éóïññïðßáò, åðéëÝ÷èçêå ç ëýóç ôùí õðüãåéùí êáôáóêåõþí. Ïé áñ÷áéïëïãéêÝò áíáóêáöÝò Ýöåñáí óôï öùò óçìáíôéêÜ ôìÞìáôá ôïõ ðáëéïý Ëïýâñïõ. ÓÞìåñá ôá óçìáíôéêüôåñá ôìÞìáôá ôïõ ðáëéïý Ëïýâñïõ åßíáé åíôáãìÝíá óôïõò íÝïõò ÷þñïõò ðïõ äçìéïõñãÞèçêáí. Ç êáôáóêåõÞ ôùí íÝùí ÷þñùí ìÝóá áðü ôçí Ýíôáîç êáé åíóùìÜôùóç ôùí èñáõóìÜôùí ôçò ðåñéï÷Þò ïëïêëÞñùóå ôçí áíÜäåéîç ôìçìÜôùí ôïõ ðáëéïý Ëïýâñïõ.
ÅíóùìÜôùóç ôùí áñ÷áéïôÞôùí óôïõò íÝïõò ÷þñïõò ôïõ Ìïõóåßïõ
46
Åñãáóßåò åðÝêôáóçò ôùí áñ÷éêþí ÷þñùí ôïõ Ìïõóåßïõ êáé ÝíóùìÜôùóç ôùí áñ÷áéïëïãéêþí åõñçìÜôùí
47
ìïõóåßï ñùìáéêÞò ôÝ÷íçò, ÌÝñéäá, Éóðáíßá To áñ÷áéïëïãéêü ìïõóåßï ôçò Merida êôßóôçêå ðÜíù óå Ýíá ôìÞìá ôùí áñ÷áéïëïãéêþí åõñçìÜôùí ôçò ïìþíõìçò ðüëçò, ç ïðïßá õðÞñîå ñùìáúêÞ áõôïêñáôïñéêÞ áðïéêßá. Ôï Ìïõóåßï åßíáé ìßá ðçãÞ óôï÷áóìþí óå üôé áöïñÜ ôïí ÷þñï, ôç êëßìáêá, ôá õëéêÜ áëëÜ åðßóçò óå üôé áöïñÜ óôçí ßäéá ôç ðüëç êáé ôçí éóôïñßá ôçò. Ï Rafael Moneo ïñßæåé ôï Ìïõóåßï ùò "óôïé÷åßï ìíçìåéáêüôçôáò". Ôï Ìïõóåßï ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí áðëüôçôá, ôç êáèáñüôçôá áëëÜ êáé ôçí êáôáóêåõáóôéêÞ ôåëåéüôçôá ìå ôçí ïðïßá åíôÜóóåôáé óôï óõãêåêñéìÝíï ðåñéâÜëëïí. Ôï Ìïõóåßï áðïôåëåßôáé áðü äýï êôéñéáêïýò üãêïõò. Ç êëßìáêá ôïõ ðñþôïõ áëëÜ êáé ôá áíïßãìáôá ôïõ äçëþíïõí ôç ëåéôïõñãßá ôïõ ùò êôßñéï äéïéêçôéêþí õðçñåóéþí. Ï äåýôåñïò ìåãáëýôåñçò êëßìáêáò åßíáé áðüëõôá åóùóôñåöÞò, ðñüêåéôáé ãéá ôïí ìïõóåéáêü ÷þñï. Ç óõíèåôéêÞ áñ÷Þ ôïõ êôéñßïõ åßíáé ï ñùìáúêüò ôïß÷ïò, ôïõ ïðïßïõ ç êëßìáêá êáé ç óôéâáñüôçôá åßíáé ôï ðéï ÷áñáêôçñéóôéêü óôïé÷åßï. Rafael Moneo 1985
48
49
Ðáëáôßíïò Ëüöïò
áñ÷áéïëïãéêïß ÷þñïé óôç Ñþìç ¼ðùò åßíáé öõóéêü óôçí “áéþíéá ðüëç”, ç éóôïñéêÞ ìíÞìç åßíáé óõíå÷þò ðáñïýóá. ÌåãÜëïé áñ÷áéïëïãéêïß ÷þñïé ùò äçìüóéá ðÜñêá, áðïôåëïýí ôüðïõò ðåñéÞãçóçò êáé óôÜóçò ãéá ôïõò ðïëßôåò êáé ôïõò ôïõñßóôåò ôçò ðüëçò. ÐáñïõóéÜæïíôáé ðáñáêÜôù åéêüíåò áðü ôïí Ðáëáôßíï Ëüöï êáé ôçí ÁñÝá ÓÜêñá, äýï ìåãÜëïõò áñ÷áéïëïãéêïýò ÷þñïõò óôçí êáñäéÜ ôçò Ñþìçò. Ï Ðáëáôßíïò Ëüöïò áðïôåëåß ìéá åõ÷Üñéóôç êáé Þóõ÷ç áñ÷áßá ôïðïèåóßá ôçò ðüëçò, üðïõ áíáêáëýöèçêáí ß÷íç áðü êáëýâåò ôïõ 9ïõ ð.×. áé., èåìåëéþíïíôáò ôç ó÷Ýóç ðïõ åéêÜæåôáé üôé Ý÷åé ï óõãêåêñéìÝíïò ôüðïò ìå ôçí ßäñõóç ôçò Ñþìçò. ÄçìïöéëÞò ôüðïò êáôïéêßáò äéÜóçìùí êáôïßêùí ôçò Ñþìçò áíÜ ôïõò áéþíåò, äéáôçñåß åñåßðéá Áíáêôüñùí, Ïßêùí êáé íáþí Ç ÁñÝá ÓÜêñá áíáêáëýöèçêå óôç äéÜñêåéá ôçò áíïéêïäüìçóçò ôçò äåêáåôßáò ôïõ ‘20. ‘Çñèáí óôï öùò åñåßðéá íáþí, ìå ôïí áñ÷áéüôåñï íá ÷ñïíïëïãåßôáé óôïí 4ï ð.×. áé.
Ðáëáôßíïò Ëüöïò
50
Ðáëáôßíïò Ëüöïò
ÑùìáúêÞ ÁãïñÜ
ÁñÝá ÓÜêñá
51
ÈÝñìåò ÊáñáêÜëá
ÈÝñìåò ÊáñáêÜëá
52