ÍSLAND - Atvinnuhættir og menning 2010

ﾃ行land

Atvinnuhﾃｦttir og menning 2010

4

ﾃ行land Atvinnuhﾃｦttir og menning 2010

Efnisyfirlit

Fjármálaþjónusta

8

Fjármálamarkaður frá upphafi kauphallarviðskipta á Íslandi

19

Lögmenn og endurskoðendur

71

Verslun og þjónusta

85

Landbúnaður og matvælaframleiðsla

205

Umhverfismál

235

Nafnaskrá

259

8 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

fjármálaeftirlitið

F

www.fme.is

jármálaeftirlitið er eftirlitsstofnun sem hefur eftirlit með fyrirtækjum og aðilum sem starfa á fjármálamarkaði, svonefndum eftirlitsskyldum aðilum. Starfsmenn eru nú ríflega hundrað og tuttugu og eru þeir flestir menntaðir á sviði hagfræði, lögfræði, verkfræði og viðskiptafræði.

Starfsemi Fjármálaeftirlitsins er skipt í þrjú verkefnasvið sem nefnast: Vettvangsathuganir, eftirlit og greiningar. Stoðsvið eru rekstrarsvið, mannauðssvið og upplýsingatæknisvið. Til viðbótar er svið yfirlögfræðings og skrifstofa forstjóra. Forstjóri ákveður hvaða verkefni falla undir hvert svið eða stoðþjónustu.

Yfirstjórn Fjármálaeftirlitsins er í höndum þriggja manna stjórnar. Hlutverk hennar er að móta áherslur í starfi og fylgjast með starfsemi og rekstri Fjármálaeftirlitsins. Meiri háttar ákvarðanir skal bera undir stjórnina til samþykktar eða synjunar. Stjórnin ræður forstjóra sem fer með daglega stjórnun eftirlitsins.

Staða í stjórnsýslunni Unnur Gunnarsdóttir, forstjóri Fjármálaeftirlitsins.

Fjármálaeftirlitið er ríkisstofnun sem lýtur sem fyrr segir sérstakri stjórn en heyrir stjórnsýslulega undir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti. Eftirlitsskyldir aðilar greiða sérstakt eftirlitsgjald í ríkissjóð sem stendur undir kostnaði við rekstur Fjármálaeftirlitsins.

Stefna Fjármálaeftirlitsins Framtíðarsýn Fjármáleftirlitsins kemur fram í stefnu stofnunarinnar. Hún er að fjármálamarkaðir starfi eftir gildandi leikreglum í þágu alls samfélagsins. Til að gera þá sýn að veruleika byggir Fjármálaeftirlitið starfshætti sína á þremur meginstoðum sem eru, löghlýðni og heilbrigðir viðskiptahættir, sjálfstæð könnun og mat og fagleg umræða og gagnsæi.

Hlutverk Fjármálaeftirlitsins Fjármálaeftirlitið skilgreinir það sem hlutverk sitt að standa vörð um traust og heilbrigði fjármálamarkaðarins. Fjármálaeftirlitið fylgist með því að starfsemi eftirlitsskyldra aðila sé í samræmi við lög og reglur og að öðru leyti í samræmi við eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti. Þá veitir Fjármálaeftirlitið eftirlitsskyldum aðilum, öðrum en lífeyrissjóðum, starfsleyfi.

MEGINSTOÐIR STEFNU FJÁRMÁLAEFTIRLITS

Skrifstofur Fjármálaeftirlitsins eru á þriðju hæð turnbyggingarinnar við Höfðatún og hluta þeirrar fjórðu. Ljósmyndir: Ragnar Th. – Arctic Images

1. Löghlýðni og heilbrigðir viðskiptahættir

2. Sjálfstæð könnun og mat

3. Fagleg umræða og gagnsæi

Fjármálaeftirlitið byggir starfshætti sína á þremur meginstoðum.

Fjármálaþjónusta | 9

Stjórn

Forstjóri

Skrifstofa forstjóra

Yfirlögfræðingur

Rekstrarsvið Mannauður Upplýsingatæknisvið

Vettvangsathuganir

Eftirlit

Greiningar

Skipurit Fjármálaeftirlitsins.

Fjármálaeftirlitinu eru veittar víðtækar valdheimildir. Dæmi um ákvarðanir sem stofnunin getur tekið er að gera kröfur um að viðskiptabankar auki eigið fé. Meðal verkefna stofnunarinnar er að leggja mat á hæfi stjórnarmanna og framkvæmdastjóra eftirlitsskyldra fyrirtækja. Þá annast Fjármálaeftirlitið frumrannsóknir refsiverðra brota gegn löggjöf sem því er falið eftirlit með að sé fullnægt. Fjármálaeftirlitið getur enn fremur lagt stjórnvaldssektir á eftirlitsskylda aðila.

Eftirlitsskyldir aðilar Eftirlitsskyldir aðilar á fjármálamarkaði eru viðskiptabankar, sparisjóðir, lánafyrirtæki, Íbúðalánasjóður, lífeyrissjóðir, vátryggingafélög, vátryggingamiðlanir, verðbréfafyrirtæki, verðbréfamiðlanir, rekstrarfélög verðbréfasjóða, kauphallir, verðbréfamiðstöðvar, greiðslustofnanir, innheimtuaðilar, innlánsdeildir samvinnufélaga, Tryggingasjóður innstæðueigenda og fjárfesta, Tryggingasjóður sparisjóða og vörsluaðilar lífeyrissparnaðar.

Ennfremur hefur Fjármálaeftirlitið eftirlit með fjármálafyrirtækjum sem stýrt er af slitastjórn eða bráðabirgðastjórn.

Saga Fjármálaeftirlitsins Fjármálaeftirlitið hóf starfsemi sína 1. janúar árið 1999 með sameiningu bankaeftirlits Seðlabanka Íslands og Vátryggingaeftirlits. Þrátt fyrir að starfsmenn væru fáir var stofnuninni strax ætlað umfangsmikið verkefni við mótun eftirlits og vinna við margvíslega og stöðugt flóknari reglusetningu vegna tengingar regluverks um fjármálastarfsemi hér á landi við evrópskt regluverk.

Frá og með árunum 2003 og 2004 urðu miklar breytingar í starfsumhverfi Fjármálaeftirlitsins og jókst álagið á stofnunina verulega, meðal annars með nýrri löggjöf um fjármálafyrirtæki sem tók gildi í ársbyrjun 2003.

Einhver afdrifaríkasta breytingin varð þó með útrás viðskiptabankanna þar sem íslenskt bankakerfi varð skyndilega hluti af fjármálakerfi stærri þjóða.

Eftir efnahags- og bankahrunið sem reið yfir haustið 2008 var ljóst að uppbygging og styrking stofnunarinnar hafði ekki verið í samræmi við gífurlega stækkun og aukningu í umsvifum íslenskra banka og fjármálafyrirtækja. Á þeim árum sem liðin eru frá bankahruni hefur verið unnið að því að greiða úr þeim vandamálum sem því fylgdu og að byggja upp nýtt Fjármálaeftirlit.

Samstarfsaðilar Fjármálaeftirlitsins Samstarfsaðilar Fjármálaeftirlitsins eru bæði innlendir og erlendir. Meðal innlendra aðila má nefna Seðlabanka Íslands.

Fjármálaeftirlitið á einnig gott samstarf við fjármálaeftirlit Noregs, Svíþjóðar, Finnlands og Danmerkur og hefur enn fremur fastan áheyrnarfulltrúa í þremur evrópskum eftirlitsstofnunum: Evrópsku eftirlitsstofnuninni á bankamarkaði (EBA), Evrópsku eftirlitsstofnuninni á vátrygginga- og lífeyrissjóðamarkaði (EIOPA) og Evrópsku eftirlitsstofnuninni á verðbréfamarkaði (ESMA). Í tengslum við aðild íslenska ríkisins að evrópska efnahagssvæðinu tekur Fjármálaeftirlitið þátt í gerð, mótun og innleiðingu ýmissa reglna og staðla á fjármálamarkaði. Evrópustaðlar gegna mikilvægu hlutverki á hinum evrópska fjármálamarkaði því þeir tryggja samhæfða beitingu aðildarríkja Evrópusambandsins og Evrópska efnahagssvæðisins á reglum um hvað séu hæfilegar, eðlilegar og góðar starfsvenjur á fjármálamarkaði á hverjum tíma. Fjármálaeftirlitið á einnig aðild að Alþjóðasamtökum vátryggingaeftirlita (IAIS), Alþjóðasamtökum verðbréfaeftirlita (IOSCO), Alþjóðlegum framkvæmdahópi sem vinnur gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka (FATF) og Samstarfshópi um fjármálastöðugleika milli Norðurlanda og Eystrasaltsríkja (NBSG).

10 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

seðlabanki íslands www.sedlabanki.is

S

eðlabankinn var stofnaður árið 1961, en áður hafði seðlabankastarfsemi verið hluti af starfsemi Landsbanka Íslands um nokkurra áratuga skeið. Reyndar má rekja einhvers konar seðlabankastarfsemi hér á landi allt aftur til stofnunar LÍ 1886 er hann fékk heimild til að koma peningum í umferð, en fleiri fjármálastofnanir komu þó við þessa sögu. Fáeinum árum fyrir stofnun Seðlabankans, þ.e. árið 1957, var Landsbanka Íslands skipt upp í tvo hluta og var seðlabankahlutinn annar, en sérstök bankastjórn var sett yfir hvorn hluta.

Tilgangurinn með stofnun Seðlabanka Íslands var margþættur, en þó má segja að megin tilgangurinn hafi verið að stuðla að efnahagslegum framförum með því að koma peningaútgáfu fyrir í einni stofnun, en samkvæmt fyrstu lögum bankans átti hann að stuðla að stöðugleika í verðlagsmálum jafnt sem fullri nýtingu framleiðsluþátta og þar með góðri atvinnu. Bankaeftirlit var hluti af starfsemi bankans fyrstu áratugina.

Starfsemi og starfsumhverfi bankans hafa tekið verulegum breytingum á þeirri hálfu öld sem hann hefur starfað. Þegar bankinn var stofnaður tók efnahagslífið mjög mið af þeim ákvörðunum sem mótuðust á haftaskeiði eftirstríðsáranna, en smám saman jókst frjáls markaðsstarfsemi í efnahagslífi og fjármálum. Þannig fengu bankar frelsi til að setja eigin vexti með nýjum lögum árið 1986 í stað þess að Seðlabankinn tæki ákvarðanir um vextina. Með aðild að Evrópska efnahagssvæðinu var tekið upp frjálst flæði fjármagns á milli landa, en gengi krónunnar var ákveðið á markaði frá árinu 1993 í stað þess að það væri stjórnvaldsákvörðun. Segja má að þessi markaðs- og frjálsræðisþróun hafi náð ákveðnu hámarki á árunum áður en fjármálakerfið hrundi með eftirminnilegum hætti haustið 2008.

Smám saman gerðist það hér á landi eins og víða annars staðar að markmið með starfsemi bankans þrengdust, þannig að í stað þess að hann ætti að stuðla bæði að stöðugleika í verðlagi og fullri atvinnu þá voru markmiðin miðuð við það grunnhlutverk að gefa út peninga og stuðla að stöðugu verðgildi þeirra, þ.e. að stuðla að stöðugleika í verðlagi.

Um tíma var reynt að ná þessu markmiði m.a. með því að ná fram stöðugleika í gengi krónunnar sem leið að stöðugu verðlagi. Árið 2001 var fest í lög að meginmarkmið Seðlabanka Íslands væri að stuðla að stöðugu verðlagi og með sérstöku samkomulagi Seðlabankans og ríkisstjórnar var verðbólgumarkmið gert að meginstefnu í peningamálum, en það fólst í því að stefnt skyldi að því að verðbólga yrði sem næst tveimur og hálfu prósenti á 12 mánaða tímabili. Því markmiði var fylgt þar til fjármálahrunið reið yfir veturinn 2008 til 2009. Þá var aftur um tíma reynt að stuðla að stöðugu gengi, m.a. með stuðningi hafta á gjaldeyrishreyfingar. Um þessar mundir er unnið að losun gjaldeyrishafta og verðbólgumarkmiðið hefur fengið meira vægi á ný eftir því sem áhrif fjármálakreppunnar minnka.

Eigendur og stjórnendur Svo sem fram kemur í lögum nr. 36/2001 um Seðlabanka Íslands er bankinn í eigu íslenska ríkisins. Yfirstjórn hans er í höndum ráðherra og bankaráðs eins og mælt er fyrir um í lögunum. Ákvarðanir um beitingu stjórntækja bankans í peningamálum eru teknar af peningastefnunefnd sem í sitja fimm meðlimir, en stjórn bankans er að öðru leyti í höndum seðlabankastjóra. Bankastjóri er Már Guðmundsson og aðstoðarbankastjóri

Fjármálaþjónusta | 11

er Arnór Sighvatsson. Í peningastefnunefnd sitja þeir tveir ásamt Þórarni G. Péturssyni aðalhagfræðingi bankans, Gylfa Zoega prófessor og Katrínu Ólafsdóttur lektor. Már er formaður nefndarinnar. Bankaráð hefur eftirlit með því að Seðlabankinn starfi í samræmi við lög, en það er kosið af Alþingi að loknum þingkosningum. Í bankaráði eru Lára V. Júlíusdóttir, formaður, Ragnar Arnalds, Björn Herbert Guðbjörnsson, Hildur Traustadóttir, Ragnar Árnason, Katrín Olga Jóhannesdóttir og Ingibjörg Ingvadóttir.

Sérstaða Seðlabanka Íslands og skipulag Seðlabanki Íslands hefur sérstaka stöðu á Íslandi. Hann hefur einkarétt á að koma peningum, þ.e. seðlum og mynt, í umferð. Hann lánar öðrum fjármálastofnunum fé og er því banki bankanna. Markmið bankans er að stuðla að stöðugu verðlagi og jafnframt að því að fjármálakerfið sé öruggt og skilvirkt.

Starfsemi bankans skiptist í sex meginverkefnasvið, auk þriggja stoðsviða og svo skrifstofu bankastjóra, sem sér jafnframt um alþjóðasamskipti. Meginverkefnasviðin eru markaðsviðskipti og fjárstýring, fjármálastöðugleiki, gjaldeyriseftirlit, greiðslukerfi, hagfræði og peningastefna, og gagnasöfnun og upplýsingavinnsla. Stoðsvið bankans eru fjárhagur, lögfræðiráðgjöf, og rekstur og starfsmannamál. Auk þess starfar í bankanum innri endurskoðandi sem ráðinn er af bankaráði. Þá á Seðlabankinn þrjú einkahlutafélög, þ.e.

Eignasafn Seðlabanka Íslands ehf., Sölvhól ehf. og Greiðsluveituna ehf. Á skrifstofu bankastjóra fer fram almennt skrifstofuhald fyrir yfirstjórn bankans, umsjón með samskiptum við fjármálastofnanir, alþjóðleg matsfyrirtæki og Alþjóðagjaldeyrissjóðinn, kynningarstarfsemi og upplýsingamiðlun bankans, og ritstjórn ársskýrslu og heimasíðu. Jón Þ. Sigurgeirsson er framkvæmdastjóri alþjóðasamskipta og skrifstofu bankastjóra.

Markaðsviðskipti og fjárstýring sinnir viðskiptum við innlendar og erlendar fjármálastofnanir, annast umsjón með innlendum peninga- og gjaldeyrismarkaði og fylgist með þróun á innlendum fjármálamörkuðum. Sviðið sér um vörslu og ávöxtun gjaldeyrisforða bankans ásamt umsjón með lánamálum ríkissjóðs. Sturla Pálsson er framkvæmdastjóri markaðsviðskipta og fjárstýringar.

Fjármálastöðugleiki sér um greiningu og mat á áhættu í fjármálakerfinu, og sviðið mótar reglur bankans um laust fé og gjaldeyrisjöfnuð fjármálafyrirtækja. Jafnframt tekur sviðið þátt í mótun almennari varúðarreglna fyrir fjármálakerfið. Sviðið hefur umsjón með útgáfu bankans á skýrslunni Fjármálastöðugleiki. Sigríður Benediktsdóttir er framkvæmdastjóri fjármálastöðugleika.

12 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Gjaldeyriseftirlit fylgist með að lögum og reglum um gjaldeyrismál sé framfylgt. Ennfremur tekur eftirlitið þátt í endurskoðun reglna, birtingu leiðbeininga og túlkun þeirra.

Gjaldeyriseftirlit sér einnig um afgreiðslu beiðna um undanþágur frá reglum um gjaldeyrishömlur. Þá hefur gjaldeyriseftirlitið heimildir til að rannsaka meint brot á lögum og reglum um gjaldeyrismál. Ingibjörg Guðbjartsdóttir er framkvæmdastjóri gjaldeyriseftirlits.

Greiðslukerfi hefur umsjón og eftirlit með greiðslukerfum landsmanna, stuðlar að öryggi þeirra og skilvirkni og annast útgáfu og umsýslu seðla og myntar. Markmiðið er að greiðslur séu skilvirkar og öruggar bæði innanlands og við útlönd. Greiðsluveitan ehf. heyrir undir greiðslukerfi. Guðmundur Kr. Tómasson er framkvæmdastjóri greiðslukerfa.

Hagfræði og peningastefna annast rannsóknir á sviði efnahags- og peningamála, gerir verðbólgu- og þjóðhagsspár, tekur þátt í mótun stefnu í gengis- og peningamálum og hefur umsjón með útgáfu ýmissa rita bankans, s.s. Peningamála, Hagvísa, Working Papers og Economy of Iceland. Þórarinn G. Pétursson er framkvæmdastjóri hagfræði og peningastefnu.

Gagnasöfnun og upplýsingavinnsla sér um öflun, skráningu og úrvinnslu tölfræðilegra gagna sem Seðlabankinn safnar vegna starfsemi sinnar, s.s. um innlendan lánamarkað, greiðslujöfnuð við útlönd og erlenda stöðu þjóðarbúsins. Upplýsingar þessar eru m.a. birtar reglulega í hagtölum á heimasíðu bankans og leggja þær grunn að mati bankans á mikilvægum þáttum peningamála. Tómas Örn Kristinsson er framkvæmdastjóri gagnasöfnunar og upplýsingavinnslu.

Stoðsviðin þrjú sinna verkefnum til stuðnings megin verkefnasviðunum sex. Þannig annast fjárhagur um fjárhagsupplýsingar bankans og félaga hans. Þá sér sviðið um umsýslu erlendra og innlendra lána ríkissjóðs og Seðlabankans og annast innlendar og erlendar greiðslur fyrir bankann, ríkissjóð og ríkisfyrirtæki, auk þess að sjá um vörslu verðbréfa og uppgjör verðbréfaviðskipta. Kristín Hannesdóttir er framkvæmdastjóri fjárhags.

Lögfræðiráðgjöf bankans veitir bankastjóra og sviðum bankans ráðgjöf um málefni sem snerta hlutverk bankans og starfsemi. Lögfræðingar taka þátt í undirbúningi laga og reglna og gerð lögfræðiálita, annast samningagerð fyrir hönd bankans, frágang löggerninga og lánasamninga. Sigríður Logadóttir er framkvæmdastjóri lögfræðiráðgjafar.

Rekstur og starfsmannamál annast rekstur og umsýslu eigna og lausafjármuna bankans, öryggismál, innkaup, gerð rekstraráætlana og útgjaldaeftirlit. Sviðið annast einnig starfsmannahald bankans og launamál og sinnir ýmissi innanhússþjónustu. Þá sér sviðið um skjalahald bankans, upplýsingatækniþjónustu og safnadeild, en henni tilheyra bókasafn og Myntsafn Seðlabanka og Þjóðminjasafns. Ásta H. Bragadóttir er framkvæmdastjóri rekstrar og starfsmannamála.

Fjármálaþjónusta | 13

Einkahlutafélög bankans eru þrjú. Eignasafn Seðlabanka Íslands ehf. er félag sem í eru ýmsar eignir og kröfur á fjármálafyrirtæki sem mynduðust í kjölfar bankahrunsins.

Sölvhóll ehf. er rekstrarfélag sem hefur það hlutverk að hámarka virði þessara eigna.

Greiðsluveitan ehf. fer með eignarhald og ábyrgð á rekstri nokkurra helstu kerfa á vettvangi greiðslumiðlunar hér á landi. Haukur C. Benediktsson er framkvæmdastjóri Sölvhóls ehf. (ESÍ) og Logi Ragnarsson er framkvæmdastjóri Greiðsluveitunnar ehf.

Innri endurskoðandi starfar í bankanum. Hann er eini starfsmaðurinn sem er ráðinn af bankaráði. Nanna Huld Aradóttir er innri endurskoðandi.

Nútíminn og framtíðin Seðlabanki Íslands stendur á tímamótum að því leyti að eftir fjármálahrunið haustið 2008 hefur verið hugað að endurskoðun ýmissa þátta í starfsemi bankans. Eitt af því sem er til skoðunar er stefnan í gjaldmiðils- og peningamálum. Frá árinu 2001 hefur verið fylgt stefnu sem kennd er við verðbólgumarkmið. Samkvæmt henni er það samkomulag Seðlabankans og ríkisstjórnar að stefna að því að verðbólga verði sem næst tveimur og hálfu prósenti og að Seðlabankinn beiti tækjum sínum, einkum vöxtum á lánum til fjármálafyrirtækja til að ná því markmiði. Það hefur þó sýnt sig að það geti orðið torvelt fyrir bankann að ná því markmiði við skilyrði frjálsra fjármagnshreyfinga með vaxtatækinu einu, einkum ef ákvarðanir stjórnvalda vinna gegn markmiðum bankans eins og gerðist á árunum fyrir hrun þegar ríkisstjórn og Alþingi með ákvörðunum sínum stuðluðu fremur að aukinni eftirspurn og þenslu – og þar með verðbólgu, á meðan Seðlabankinn reyndi að spyrna við fótum með vaxtahækkunum.

Sumarið 2009 ákvað Alþingi að sækja um aðild að Evrópusambandinu. Verði Ísland aðili að því liggur þá beint við að Ísland taki upp evru að uppfylltum skilyrðum þar um. Hvort sem það verður raunin eður ei virðist ljóst að í nánustu framtíð verður Ísland að búa við eigin gjaldmiðil og peningastefnu. Útfærsla á því hefur verið í skoðun og undirbúningi.

Seðlabankinn birti fyrir nokkru stutta skýrslu um það efni, Peningastefnan eftir höft.

Ennfremur hefur bankinn birt skýrslur um varúðarreglur eftir fjármagnshöft og svo viðamikla skýrslu um valkosti Íslands í gjaldeyris- og gengismálum.

14 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Aðsetur Aðsetur Seðlabanka Íslands er við Kalkofnsveg 1 í Reykjavík. Seðlabankabyggingin er norðanvert við Arnarhól í hjarta Reykjavíkur. Húsnæði bankans þar var tekið í notkun á árinu 1987, en áður hafði bankinn verið til húsa með Landsbanka Íslands í Austurstræti og víðar. Byggingin er á 5 hæðum, auk jarðhæðar og kjallara, auk þess sem viðbygging er við húsið sem Reiknistofa bankanna hefur haft til afnota, en hún hefur einnig haft eina hæð í meginbyggingunni til sinnar starfsemi. Seðlabankinn hefur auk þess aðstöðu fyrir safnastarfsemi sína í Einholti, en hefur ekki starfsemi annars staðar, ef frá er talið samstarf við fjármálastofnanir um fáeinar fjárhirslur.

Mannauður og starfsmannafjöldi Fjöldi starfsmanna Seðlabanka Íslands hefur sveiflast dálítið í áranna rás. Í upphafi voru starfsmenn aðeins um 60, en þeim fjölgaði með árunum, m.a. vegna starfsemi þáverandi gjaldeyriseftirlits á fyrstu áratugunum og vegna bankaeftirlits sem var hluti af starfemi bankans. Mestur var starfsmannafjöldinn um 160 í kringum 1990. Eftir að bankaeftirlitið var flutt frá Seðlabankanum og sameinað tryggingaeftirliti svo úr varð Fjármálaeftirlitið fækkaði starfsmönnum nokkuð og voru þeir nálægt hundrað um árþúsundamótin. Eftir það hélst starfsmannafjöldinn nálægt hundraði þar til eftir að fjármálakreppan reið yfir, en þá fjölgaði starfsmönnum vegna aukinna verkefna og var tæplega 150 í lok árs 2011.

Starfsmenn eru úr ýmsum starfsgreinum sem þarf til að sinna bæði hefðbundnum seðlabankaverkefnum og rekstri stofnunar á borð við Seðlabanka Íslands. Í bankanum starfar háskólafólk, iðnaðarmenn og ófaglærðir. Með tíð og tíma hefur háskólamenntuðum fjölgað, einkum þeim sem eru með viðskiptafræði- og hagfræðimenntun og er nú svo komið að háskólagengnir eru um tveir þriðju hlutar starfsmanna. Bæði seðlabankastjóri og aðstoðarseðlabankastjóri eru með háskólagráður í hagfræði. Kynjaskipting hefur verið nokkuð jöfn á síðustu árum, en karlar voru þó í meirihluta framan af. Nú er svo komið að kynjaskipting meðal millistjórnenda er jöfn. Að undanförnu hafa flestir starfsmenn verið á hagfræðisviði og rekstrar- og starfsmannasviði.

Fjármálaþjónusta | 15

Starfsmannafélag, samstarf við aðra aðila og félagslíf Starfsmannafélag hefur verið starfandi í Seðlabankanum frá upphafi og sinnt bæði faglegum og félagslegum þáttum fyrir starfsmenn, auk hefðbundinnar hagsmunagæslu.

Reglulegt samstarf er á milli fagsviða norrænna seðlabanka sem starfsfólk tekur þátt í, auk þess sem á síðustu árum hefur tekist samstarf við starfsfólk í seðlabönkum Eystrasaltslanda og hjá Seðlabanka Evrópu.

Endurmenntun og starfsmannastefna Seðlabankinn hefur lagt áherslu á að starfsmenn hafi getað sótt ýmis námskeið á sínu sviði, bæði hér innanlands og einnig hjá samstarfsaðilum á alþjóðavísu, svo sem Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og ýmsum norrænum og evrópskum seðlabönkum, og hjá Alþjóðagreiðslubankanum í Basel í Sviss. Þá hefur bankinn á undanförnum árum innleitt sveigjanlegan vinnutíma þar sem hægt er að koma því við, meðal annars til að koma til móts við fjölskyldufólk. Þá hefur bankinn samþykkt jafnréttisstefnu og sett sér jafnréttisáætlun.

Velta og hagnaður Seðlabanki Íslands hefur annars konar markmið en flestar fjármálastofnanir. Markmið með starfsemi Seðlabankans er að stuðla að stöðugleika í verðlagi og í fjármálum landsmanna. Þess vegna er ekki fylgt hagnaðarsjónarmiðum til skemmri tíma. Sé um afgang í rekstrinum að ræða rennur hluti hans samkvæmt sérstökum reglum til ríkissjóðs. Velta Seðlabankans getur sveiflast talsvert eftir umsvifum í bankakerfinu, en stærð efnahagsreiknings í lok árs 2011 nam tæplega sextán hundruð milljörðum króna.

16 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

nasdaq omx iceland kauphöllin www.nasdaqomxnordic.com

V

erðbréfaþing Íslands hf., núna NASDAQ OMX Iceland (Kauphöllin) var stofnað árið 1985 að frumkvæði Seðlabanka Íslands, til að byggja upp samkeppnishæfan og alþjóðlegan vettvang fyrir fyrirtæki til vaxtar. Í árdaga þess voru eingöngu viðskipti með ríkistryggð skuldabréf, en fyrstu hlutabréfin voru skráð 1991 og fjölgaði nýskráningum síðan hratt. Árið 1999 fékk Verðbréfaþing Íslands leyfi til að starfa sem kauphöll og árið 2002 var Eignarhaldsfélagið Verðbréfaþing hf. stofnað sem heldur utan um rekstur Kauphallar Íslands hf. og Verðbréfaskráningar Íslands hf. Kauphöllin er hlutlaus og faglegur vettvangur fyrir skráningu og viðskipti með verðbréf, þar sem jafnræði og aðgengi fjárfesta að upplýsingum er lykilatriði.

Skráð fyrirtæki urðu flest 75 árið 2000 en samrunar og afskráningar urðu til þess að fyrirtækjum fækkaði mikið á árunum eftir. Samhliða jókst markaðsvirði fyrirtækja á markaði, en stærð markaðarins fór úr því að vera um tveir þriðju af vergri landsframleiðslu (VLF) í um tvöfalda VLF á árunum 2002-2007. Fyrsta erlenda (færeyskt) fyrirtækið var skráð árið 2005 og eru þau alls 3 í dag. Árið 2000 varð Kauphöllin aðili að NOREX, samstarfi norrænna kauphalla og gat þar með boðið upp á viðskipta- og eftirlitskerfi til samræmis við kauphallir á hinum Norðurlöndunum. Í gegnum tíðina hafa viðskipti verið töluvert meiri með skuldabréf en hlutabréf. Á árunum 2005 til 2007 voru viðskipti þó tiltölulega jöfnum höndum á hlutabréfa- og skuldabréfamarkaði. Árið 2006 rann Kauphöllin saman við OMX, norrænu kauphallarsamstæðuna og 2008 tók bandaríska NASDAQ kauphöllin OMX yfir. Þar með varð íslenska kauphöllin (NASDAQ OMX Iceland) hluti af NASDAQ OMX Group Inc., stærsta kauphallarfyrirtæki í heiminum. Með yfirtöku NASDAQ hefur framboð vöru og þjónustu fyrir skráð fyrirtæki og fjárfesta stóraukist, en NASDAQ OMX veitir viðskipta- og kauphallarþjónustu sem og almenna fyrirtækjaþjónustu í sex heimsálfum og er með yfir 3.500 félög í viðskiptum. NASDAQ OMX býður félögum um allan heim upp á fjölda fjármögnunarkosta, en hér á landi er Aðalmarkaðurinn rekinn, ásamt First North og skuldabréfamarkaði.

Fjármálaþjónusta | 17

Úlfar Eysteinsson

Eftir bankahrunið hefur Kauphöllin unnið ötullega að endurreisn markaðarins, en Úrvalsvísitalan OMXI15 féll um 95% við fall bankanna og tengdra fyrirtækja. Vegna fækkunar fyrirtækja var ný Úrvalsvísitala sett á laggirnar, OMXI6 sem samanstendur af 6 veltumestu hlutabréfunum á markaðnum. Skuldabréfamarkaðnum komst fljótt á skrið aftur eftir hrun, en viðskipti með ríkisskuldabréf og íbúðabréf vega þar þyngst. Kauphöllin hefur um langt skeið verið leiðandi afl í vexti fyrirtækja og atvinnulífs á Íslandi en í kjölfar bankahrunsins er lykilverkefni Kauphallarinnar endurreisn hlutabréfamarkaðarins. Byggja þarf upp traust á markaði á ný, fjölga nýskráningum og þar með fjárfestingarkostum og stuðla að fleiri valkostum fyrir fjármögnun fyrirtækja. Nú eru 13 fyrirtæki skráð á markað, þar af 4 á First North. Framtíðarsýnin er að byggja upp traustan og öflugan markað sem styður við efnahags- og atvinnulíf. Hjá NASDAQ OMX Iceland starfa nú 18 manns.

Fjármálaþjónusta | 19

Fjármálamarkaður frá upphafi kauphallarviðskipta á Íslandi Páll Harðarson

K

auphallarviðskipti eiga sér stutta en viðburðaríka sögu hér á landi. Verðbréfaþing Íslands var stofnað árið 1985. Viðskipti einskorðuðust fyrst við skuldabréf og það er ekki fyrr en árið 1990 að fyrsta hlutafélagið, Olíuverzlun Íslands (Olís), er skráð á markað. Viðskipti á markaði voru lítil framan af, en umfang jókst mjög þegar leið á tíunda áratug síðustu aldar bæði á skuldabréfa- og hlutabréfamarkaði.

Hlutabréfamarkaður Skráðum fyrirtækjum á hlutabréfamarkaði fjölgaði jafnt og þétt á tíunda áratug síðustu aldar og voru þau orðin 75 talsins um aldamótin og viðskipti með þau að meðaltali yfir ½ milljarður á dag. Einkavæðing fyrirtækja var meðal þess sem studdi við vöxt markaðarins. Ríkið seldi hluti í Jarðborunum, Síldarverksmiðjum ríkisins, Lyfjaverslun Íslands, Skýrr, Íslenska járnblendifélaginu, Íslenskum aðalverktökum, Fjárfestingabanka atvinnulífsins, Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands. Stefna ríkisins á þessum tíma var almennt sú að selja almenningi fyrst hlut samhliða skráningu á markað og hleypa kjölfestufjárfestum síðar að borðinu. Byggðist það á þeirri forsendu að skráning á markað yki virði fyrirtækjanna. Almenningur nyti þannig góðs af þessum virðisauka. Áhugi almennings á hlutabréfamarkaðnum glæddist mjög, meðal annars fyrir tilstilli einkavæðingar og skattaafsláttar vegna hlutabréfakaupa en yfir 20.000 heimili nýttu sér skattaafsláttinn þegar mest lét undir aldamótin. Umframeftirspurn var í sumum útboðum í tengslum við skráningar fyrirtækja. Tugir þúsunda tóku til að mynda þátt í útboðum hluta í Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands.

Rétt eftir aldamótin verða ákveðin þáttaskil en þá tekur fyrirtækjum á hlutabréfamarkaði að fækka ört. Var fjöldi þeirra kominn niður í 26 í lok árs 2005. Samhliða þessari fækkun stækkuðu skráð fyrirtæki gríðarlega, ekki síst með yfirtökum á öðrum fyrirtækjum. Þannig var meðalmarkaðsvirði félaga í Kauphöllinni sextán sinnum hærra árið 2007 en 2001 og heildarmarkaðsvirði allra skráðra fyrirtækja um sexfalt hærra. Mörg fyrirtækjanna voru í alþjóðlegum rekstri með stóran hluta tekna sinna í erlendri mynt.

Viðskipti jukust einnig mikið og náðu hámarki á árinu 2007. Þá námu þau 3.110 milljörðum króna, sem samsvarar meira en 12 milljarða króna veltu á dag. Jafnframt urðu daglegar verðhreyfingar á markaði mun nátengdari hreyfingum á mörkuðum erlendis, einkum í Evrópu. Lítil fylgni var við erlenda markaði í byrjun aldarinnar en á árinu 2007 var fylgni daglegra verðbreytinga hér á landi við helstu markaði erlendis, s.s. Bretland og Þýskaland um og yfir 50%.

Með auknu umfangi viðskipta var gerð tilraun með rekstur afleiðumarkaðar í samstarfi við systurkauphöll Kauphallarinnar í Stokkhólmi. Í maí 2007 var settur á stofn markaður með valréttar- og framtíðarsamninga fyrir þrjú stærstu félögin á íslenskum hlutabréfamarkaði og framtíðarsamninga fyrir Úrvalsvísitöluna. Viðskipti voru takmörkuð þann skamma tíma sem markaðurinn starfaði en hann var lagður af í kjölfar bankahrunsins 2008.

Páll Harðarson forstjóri.

20 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Mikinn vöxt í markaðsvirði hlutabréfa fram til ársins 2007 mátti að hluta rekja til hækkunar á verði hlutabréfa. Verð meira en fimmfaldaðist á árunum 2001-2007 og var hækkunin langt umfram verðhækkanir á erlendum mörkuðum. En vöxturinn stafaði einnig af aukinni útgáfu hlutafjár sem í töluverðum mæli var nýtt til yfirtöku á fyrirtækjum, þ.m.t. öðrum skráðum fyrirtækjum. Voru á fjórða tug félaga yfirtekin og afskráð í kjölfarið. Á árunum 2004-2006 öfluðu skráð íslensk fyrirtæki hlutfallslega meira nýs hlutafjár en fyrirtæki á nokkrum öðrum markaði í Evrópu. Á árinu 2007 var markaðsvirði skráðra fyrirtækja sem hlutfall af landsframleiðslu hærra en víðast hvar erlendis. Var hlutfallið yfir 200% í árslok (og mun hærra um miðbik ársins) en sambærilegt hlutfall á Norðurlöndunum var 80-130% og um 140% í Bandaríkunum og Bretlandi á þessum tíma. Ásýnd hlutabréfamarkaðar gjörbreyttist einnig. Sjávarútvegsfyrirtæki settu sterkan svip á Kauphöllina í byrjun aldarinnar. Árið 2002 var Kauphöllin næst stærsta sjávarútvegskauphöll í heimi á mælikvarða markaðsvirðis. Á þeim tíma voru hvergi skráð fleiri sjávarútvegsfyrirtæki en á Íslandi, 19 talsins. Þau voru um þriðjungur félaganna í Kauphöllinni og stóðu á bak við um fimmtung markaðsvirðis. Í árslok 2007 voru sjávarútvegsfyrirtækin einungis 5 og hlutdeild í markaðsvirði innan við 10%. Á hinn bóginn óx mjög vegur fjármálafyrirtækja og var hlutdeild þeirra í markaðsvirði árið 2007 um 80%.

Eignarhald skráðra hlutabréfa tók jafnframt töluverðum breytingum. Árið 2007 var hlutur erlendra aðila nærri 39% og hafði vaxið úr 8% á árinu 2002. Að nokkru leyti var hér um að ræða fjárfestingu erlendra félaga í eigu innlendra aðila en önnur erlend fjár-

MarkauMark / Shutterstock.com

Fjármálaþjónusta | 21

festing jókst einnig. Hlutur innlendra lögaðila annarra en fjármálastofnana var rúm 30% árið 2007, eða á svipuðu róli og 2002. Hlutdeild þessara aðila sveiflaðist þó töluvert. Hún náði hámarki á árinu 2004, 45%, en snarlækkaði 2005 á sama tíma og hlutdeild erlendra aðila rauk upp. Hlutur lífeyrissjóða og tryggingafélaga minnkaði 2002-2007 úr 17% í 9% og hlutur einstaklinga úr 17% í 11½%. Fjármálastofnanir og verðbréfajóðir héldu samtals rétt innan við tíunda hlut af markaðsvirði sem var svipað og fimm árum áður.

Hrun íslenska fjármálakerfisins í október 2008 hafði gríðarleg áhrif á íslenskan hlutabréfamarkað. Í nánast einu vetfangi hrundi markaðsvirði skráðra hlutabréfa. Í september 2011 var það einungis um tíundi hluti þess sem það var í árslok 2007. Jafnframt fækkaði skráðum félögum úr 30 í 11 á sama tímabili. Innlendir lögaðilar voru í árslok 2010 fyrirferðarmestir meðal eigenda og héldu um 46% hlut. Hlutdeild erlendra aðila var á sama tíma 26%. Einstaklingar áttu innan við 5% af markaðsvirði skráðra hlutabréfa, lífeyrissjóðir og tryggingafélög um 11% og bankar og verðbréfasjóðir um 12%. Á haustdögum 2011 hyllir loks í fyrstu nýskráningar fyrirtækja eftir hrun og vonir standa til að markaðurinn vaxi og dafni á næstu árum. Mikið er í húfi þar eð í öllum þróuðum hagkerfum gegnir hlutabréfamarkaður veigamiklu hlutverki í miðlun fjármagns frá fjármagnseigendum til fyrirtækja sem geta nýtt það til þjóðhagslega arðbærra verkefna. Atvinnulífið verður því mun kröftugra en ella með virkum hlutabréfamarkaði.

22 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Skuldabréfamarkaður Íslenskur skuldabréfamarkaður er um margt sérstakur. Viðskipti eiga sér stað eða eru tilkynnt í miðlægt viðskiptakerfi líkt og á hlutabréfamarkaði. Víðast hvar erlendis eru skuldabréfaviðskipti framkvæmd með tvíhliða samningum miðlara í gegnum síma.

Skuldabréfamarkaðurinn hér á landi er því óvenju gegnsær í alþjóðlegum samanburði, en slíkt gegnsæi færir fjárfestum aukna vernd. Vægi verðtryggðra skuldabréfa á markaðnum er einnig meira en þekkist erlendis.

Skráning skuldabréfa lagði grunninn að skipulegum verðbréfamarkaði hér á landi. Í fyrstu voru einungis spariskírteini ríkissjóðs skráð en síðar bættust við önnur ríkistryggð skuldabréf sem og skuldabréf útgefin af fyrirtækjum. Langstærstur hluti viðskipta hefur alla tíð verið með ríkistryggð skuldabréf. Útgefendur þessara bréfa, ríkissjóður og íbúðalánasjóður, hafa álitið það brýnt hagsmunamál að stuðla að virkum viðskiptum og gera þannig bréfin að álitlegri kosti en ella í augum fjárfesta. Að baki liggur að auka eftirspurn eftir bréfunum og þar með draga úr fjármagnskostnaði þessara aðila. Til að tryggja virka verðmyndun hafa bæði ríkissjóður og íbúðalánasjóður gert samninga um viðskiptavakt við valdar fjármálastofnanir, en með þeim undirgangast þær ákveðnar skyldur varðandi framlagningu tilboða og viðskipti í viðskiptakerfi Kauphallarinnar.

Velta með skuldabréf var framan af lítil en mikill vöxtur hljóp í viðskiptin þegar líða tók á tíunda áratug síðustu aldar. Í upphafi áratugarins voru þau ekki nema um 2 milljarðar árlega en voru 300-400 milljarðar, eða yfir 1 milljarður króna á dag, undir lok hans. Viðskipti jukust hratt fyrstu ár nýrrar aldar og voru orðin um 10 milljarðar króna á dag árið 2006 og hafa síðan verið um eða yfir því marki. Viðskipti á skuldabréfamarkaði náðu hámarki á árinu 2008 í aðdraganda hrunsins og voru þá að jafnaði rúmlega 20 milljarðar króna daglega. Undanfarin þrjú ár hafa viðskipti verið um og yfir því sem var árin fyrir hrun ef árið 2008 er undanskilið, eða 10-11 milljarðar króna daglega.

Að baki veltuaukningu á skuldabréfamarkaði var mikil hækkun markaðsvirðis. Markaðsvirði skráðra skuldabréfa óx úr 230 milljörðum króna árið 1996 í 1.820 milljarða í sept-

Fjármálaþjónusta | 23

ember 2008. Þótt svipaður gangur hafi verið viðskiptum á skuldabréfamarkaði fyrir og eftir bankahrunið urðu engu að síður afgerandi breytingar á markaðnum. Markaður með skuldabréf fyrirtækja hrundi með viðlíka hætti og hlutabréfamarkaður. Í lok september 2008 nam markaðsvirði fyrirtækjabréfa nærri 950 milljörðum króna en var innan við 140 milljarðar króna þremur árum síðar. Heildarmarkaðsvirði skuldabréfa hefur þó lítt látið á sjá og stóð í tæpum 1.750 milljörðum króna í september 2011. Lýsir það þróttinum í útgáfu ríkistryggðra bréfa. Umskiptin á skuldabréfamarkaði sjást einnig vel í því að fyrir hrun var hlutdeild ríkissjóðs og íbúðalánasjóðs í markaðsvirði um 41% en hlutdeild fyrirtækjabréfa 53%. Í september 2011 voru ríkistryggð bréf orðin 79% af heildarmarkaðsvirði en fyrirtækjabréf einungis 8%.

Töluverðar sviptingar hafa verið í eignarhaldi skuldabréfa síðasta áratug. Erlendir aðilar áttu innan við tíunda hlut í ríkisbréfum og víxlum árið 2002 en áttu orðið meirihluta þessara bréfa 2008 og um fjórðung í lok árs 2010. Eignarhlutdeild þeirra var einnig um fjórðungur í íbúðabréfum á árinu 2010 en hún hefur verið öllu stöðugri í gegnum árin.

Fjárfesting erlendra fjárfesta í skuldabréfum fyrirtækja hefur alla tíð verið lítil. Lífeyrissjóðir og tryggingafélög leituðu mjög í ríkistryggð bréf eftir bankahrunið. Í lok árs 2010 áttu þeir nærri 60% af markaðsvirði íbúðabréfa. Þeir hafa einnig aukið verulega við stöðu sína í ríkisbréfum þótt hlutdeild þeirra þar hafi verið mun minni eða 17%. Bankarnir voru stórtækir í fjárfestingu í ríkisverðbréfum á árinu 2009 og áttu í árslok 2010 um þriðjung markaðsvirðis. Fjárfesting þeirra í íbúðabréfum var á hinn bóginn óveruleg. Verðbréfasjóðir áttu árið 2010 14% af markaðsvirði ríkisbréfa og 8% af markaðsvirði íbúðabréfa.

Einstaklingar hafa lítt látið til sín taka á skuldabréfamarkaði og er eignarhlutdeild þeirra 0-3% eftir tegundum skuldabréfa. Óbein eignaraðild þeirra í gegnum verðbréfa- og lífeyrissjóði er á hinn bóginn allnokkur.

Líkt og á hlutabréfamarkaði eru teikn um að útgáfa fyrirtækjabréfa muni fljótlega taka við sér á nýjan leik. Mörg af helstu fyrirtækjum landsins munu að líkindum huga að skuldabréfaútgáfu til fjármögnunar þegar endurskipulagningu þeirra lýkur og þá e.t.v. ekki síst bankarnir en skuldabréfafjármögnun er mikilvæg fjármálakerfinu.

Heimildir: Kauphöll Íslands, ýmis gögn og útreikningar Verðbréfaskráning Íslands, yfirlit um eignarhald verðbréfa Viðauki 5 við skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis: Íslenskt viðskiptalíf – breytingar og samspil við fjármálakerfið.

Magnús Sveinn Helgason. 2010 Einkavæðing 1996-1999 – Skýrsla framkvæmdanefndar um einkavæðingu.

Maí 1999.

Einkavæðing 1999-2003 – Skýrsla framkvæmdanefndar um einkavæðingu.

Maí 2003.

24 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

samtök fjármálafyrirtækja www.sff.is

S

amtök fjármálafyrirtækja (SFF) eru heildarsamtök fjármálafyrirtækja á Íslandi.

Tilgangur og meginverkefni samtakanna eru að vera málsvari fjármálafyrirtækja í hagsmunamálum þeirra og stuðla að því að starfskilyrði þeirra séu samkeppnishæf. SFF gæta hagsmuna aðildarfélaga samtakanna gagnvart stjórnvöldum, eftirlitsstofnunum, almenningi og atvinnulífi og aðstoða þau við að byggja upp heilbrigt og traust fjármálakerfi. Fulltrúar samtakanna taka virkan þátt í opinberri umræðu og beita sér fyrir því að koma sjónarmiðum aðildarfélaganna á framfæri sem og stuðla að upplýstri umræðu um mikilvægi fjármálakerfisins fyrir efnahagslífið og aukningu á skilningi á starfsemi fjármálafyrirtækja og hlutverki þeirra í hagkerfinu.

Eitt stærsta verkefni SFF á næstu árum verður að styðja aðildarfélög sín í að byggja upp traust á fjármálakerfinu á ný.

SFF taka virkan þátt í hagsmunagæslu á alþjóðavettvangi en samtökin eiga aðild að bæði Evrópsku bankasamtökunum (EBF) og Samtökum evrópskra tryggingarfélaga (CEA).

Virk þátttaka í erlendu samstarfi skiptir miklu máli fyrir samtökin enda starfa íslensk fjármálafyrirtæki í alþjóðlegu umhverfi vegna mikilvægi útflutningsiðnaðar fyrir íslenska hagkerfið og hins evrópska lagaumhverfis sem gildir um starfsemi þeirra.

Skrifstofur SFF eru í Húsi atvinnulífsins við Borgartún 35.

Sumarið 2012 áttu 35 fjármálafyrirtæki aðild að SFF. SFF tóku formlega til starfa í janúarbyrjun árið 2007 en þau urðu til í nóvember 2006 þegar Samtök banka og verðbréfafyrirtækja (SBV) sameinuðust Sambandi íslenskra tryggingarfélaga (SÍT). Áður höfðu SBV orðið til við sameiningu Sambands íslenskra viðskiptabanka (SÍV), Sambands lánastofnana (SL) og Samtaka verðbréfafyrirtækja (SV) í desember 2000.

Guðjón Rúnarsson hefur gegnt stöðu framkvæmdastjóra SFF frá stofnun samtakanna en hann var áður framkvæmdastjóri SBV. Stjórnarformaður SFF er Höskuldur H. Ólafsson, bankastjóri Arion banka. Skrifstofur SFF eru í Húsi atvinnulífsins við Borgartún 35 í Reykjavík. Á skrifstofu SFF starfa sex manns við fjölbreytt og ólík úrausnarefni. Á vegum SFF er haldið úti fjölda sérfræðihópa um þau viðfangsefni sem eru á borðum samtakanna hverju sinni Allt starf SFF byggir á gildum samtakanna en þau eru liðsheild, fagmennska og traust.

Fjármálaþjónusta | 25

Sigurður Atli Jónsson forstjóri MP banka.

Guðjón Rúnarsson framkvæmdastjóri, Bryndís Matthíasdóttir, Yngvi Örn Kristjánsson, Jóna Björk Guðnadóttir, Vigdís Halldórsdóttir og Örn Arnarson.

Aðildarfélög Viðskiptabankar Arion banki hf. Íslandsbanki hf.

MP banki hf.

Landsbankinn hf.

Fjárfestingarbankar Straumur fjárfestingabanki hf.

Sparisjóðir Afl sparisjóður Sparisjóður Bolungarvíkur Sparisjóður Höfðhverfinga Sparisjóður Norðfjarðar Sparisjóður Strandamanna Sparisjóður Suður-Þingeyinga Sparisjóður Svarfdæla Sparisjóður Vestmannaeyja Sparisjóður Þórshafnar Skaðatryggingafélög Sjóvá-Almennar tryggingar hf.

Tryggingamiðstöðin hf.

Vátryggingafélag Íslands hf.

Vörður tryggingar hf

Líftryggingafélög Okkar Líftryggingar hf.

Líftryggingafélag Íslands hf.

Líftryggingarmiðstöðin hf.

Sjóvá-Almennar líftryggingar hf.

Eignarleigur Lýsing hf.

Kortafyrirtæki Borgun hf.

Valitor hf.

Verðbréfafyrirtæki Arctica Finance hf.

Auður Capital hf.

Centra Corporate Finance hf. Íslensk verðbréf hf.

Virðing hf.

Lánafyrirtæki Lánasjóður sveitafélaga Rekstrarfélög verðbréfasjóða Landsbréf hf. Íslandssjóðir

26 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

arion banki

S

www.arionbanki.is

tarfsemi og stefna.

Arion banki er alhliða banki sem veitir viðskiptavinum þjónustu á sviði sparnaðar, lánveitinga, eignastýringar, ráðgjafar og markaðsviðskipta. Meðal mikilvægustu þátta í starfsemi bankans er traust þjónusta og fjölbreytt vöruúrval sem er sífellt í endurskoðun og þróun til að koma til móts við þarfir viðskiptavina. Markmið bankans er að vera í forystu á innlendum fjármálamarkaði hvað varðar arðsemi, skilvirkni í starfi og framboð á þjónustuþáttum.

Höfuðstöðvar Arion banka eru í Borgartúni 19, Reykjavík en útibú og afgreiðslur bankans, 24 talsins, eru víða um land. Arion banki hefur verið í forystu um hagræðingu í íslensku bankakerfi undanfarin ár, m.a. með fækkun útibúa og sameiningu þeirra í stærri og öflugri einingar. Þá hefur bankinn einnig verið í forystuhlutverki hvað varðar úrlausn skuldamála hjá fyrirtækjum og einstaklingum frá efnahagshruni.

Stjórnendur

Mikil áhersla er lögð á sterkt eiginfjárhlutfall bankans en í lok árs 2011 var það 21,2% sem er þó nokkuð hærra en Fjármálaeftirlitið gerir kröfur um. Eignir bankans í lok árs 2011 námu 892,1 milljörðum króna og eigið fé 114,6 milljörðum.

Kaupskil, dótturfélag Kaupþings sem fer með 87% hlutafjár í Arion banka, útnefnir fimm óháða stjórnarmenn í stjórn Arion banka og ríkið einn.

Innri endurskoðun, regluvarsla og umboðsmaður viðskiptavina heyra undir stjórn bankans en eitt stærsta verkefnið sem blasti við viðskiptabönkunum árið 2009 var að byggja aftur upp traust almennings. Mikilvægustu liðirnir í því að auka traust almennings voru að styrkja verkferla innri endurskoðunar, styrkja regluvörsluna og ráða umboðsmann viðskiptavina. Hlutverk umboðsmanns viðskiptavina er að gæta þess að sanngirni og hlutlægni sé beitt við úrlausn mála, að viðskiptavinum sé ekki mismunað með óeðlilegum hætti og að ferli mála sé gegnsætt og skráð. Umboðsmaður viðskiptavina Arion banka er Brynhildur Georgsdóttir. Lilja Steinþórsdóttir er forstöðumaður innri endurskoðunar og Ólöf Embla Einarsdóttir er regluvörður.

Bankastjóri Höskuldur H. Ólafsson er bankastjóri Arion banka. Hann tók við af Finni Sveinbjörnssyni um mitt ár 2010 en Finnur hafði setið í bankastjórastóli frá yfirtöku ríkisins árið 2008.

Arion banki og sagan

1913 Sparisjóður Mýrasýslu (SPM) stofnaður

1910

1930 Búnaðarbanki Íslands stofnaður. Fyrsta útibú opnað í lok árs á Akureyri

1920

2000 Kaupþing banki hf. skráður á Verðbréfaþing Íslands hf.

2004 Nafni 2008 Íslenska ríkið yfirtekur 2009 Arion Kaupþings Kaupþing banka við banki yfirtekur 1998 Búnaðarbanki Íslands gerður að Búnaðarbanka breytt efnahagshrunið, Nýi Sparisjóð Mýrasýslu hlutafélagi og skráður á Verðbréfaþing í KB banki Kaupþing banki stofnaður (SPM) Íslands hf. (nú Kauphöll Íslands hf.)

1930

1980

1932 Sparisjóður Reykjavíkur og nágrennis (SPRON) stofnaður

1982 Kaupþing stofnað

1990 1998 Kaupthing Bank Luxembourg S.A. stofnaður

2010

2000 2003 Sameining Búnaðarbankans og Kaupþings, úr varð Kaupþing Búnaðarbanki

2007 Nafni KB banka breytt í Kaupþing banki

2010 Kaupskil ehf., dótturfélag Kaupþings banka, eignast 87% í Arion banka fyrir hönd kröfuhafa Kaupþings banka. Bankasýsla 2009 Nýi Kaupþing ríkisins, sem fer með eignarhluta ríkisins í banki yfirtekur Sparisjóð fjármálafyrirtækjum, fer með 13% hlutafjár í Reykjavíkur og bankanum. nágrennis (SPRON)

Fjármálaþjónusta | 27 Stjórnarmenn og varamenn stjórnar í lok árs 2011

Monica Caneman formaður stjórnar

Guðrún Johnsen varaformaður

Agnar Kofoed-Hansen stjórnarmaður

Jón G. Briem stjórnarmaður

Måns Höglund stjórnarmaður

Guðrún Björnsdóttir varamaður stjórnar

Varamenn stjórnar

Guðjón Ólafur Jónsson

Þóra Hallgrímsdóttir

Samfélagsleg ábyrgð

Frjálsi lífeyrissjóðurinn

Arion banki styður við bakið á mörgum ólíkum aðilum sem hafa það að markmiði að styrkja samfélagið og bæta. Meðal félaga sem bankinn styrkir er Krabbameinsfélag Íslands, Íþróttasamband fatlaðra, Handknattleikssamband Íslands, Fimleikasamband Íslands, Stofnun um fjármálalæsi og Hjálparstarf kirkjunnar. Málefnin sem bankinn styður snerta marga og kalla á virkan þátt starfsmanna bankans. Þannig hafa starfsmenn tekið þátt í að styrkja hin ýmsu málefni. Má þar nefna hreinsunarstarf á Suðurlandi í kjölfar eldgossins í Eyjafjallajökli, jólagjafir og fjárframlög til styrktar Mæðrastyrksnefnd sem og glæsilega þátttöku í Mottumars Krabbameinsfélagsins og fjáröflun átakinu tengdu, svo fátt eitt sé nefnt.

Í lok árs 2011 var Frjálsi lífeyrissjóðurinn valinn besti lífeyrissjóður á Íslandi þriðja árið í röð af fagtímaritinu Investment Pension Europe (IPE). Jafnframt var sjóðurinn valinn næstbesti lífeyrissjóðurinn í þeim níu Evrópulöndum sem eru með færri en eina milljón íbúa en IPE er eitt virtasta fagtímarit Evrópu um lífeyrismál.

Þjónustusvið bankans Eignastýringarsvið

Netbanki Arion banka

Eignastýring Arion banka er leiðandi eignastýring á Íslandi með yfir 650 milljarða króna í stýringu, ásamt dótturfélagi sínu, Stefni hf., sem sér um rekstur sjóða. Viðskiptavinir eru allt frá þeim sem spara lágar fjárhæðir reglulega í sjóðum eða lífeyrissparnaði upp í efnameiri einstaklinga í einkabankaþjónustu og fagfjárfesta í stýringu. Viðskiptavinir í einkabankaþjónustu fá sinn eigin ráðgjafa sem stýrir eign þeirra eftir fyrir fram skilgreindri fjárfestingarstefnu. Fagfjárfestar, fyrirtæki og stofnanir geta fengið klæðskerasaumaða stýringu á safni sínu sem byggð er á þörfum þeirra.

Eignastýring annast m.a. rekstur og eignastýringu Frjálsa lífeyrissjóðsins, elsta frjálsa lífeyrissjóðs landsins sem stofnaður var árið 1978. Í sjóðnum eru rúmlega 42.000 sjóðfélagar og eignir hans eru yfir 100 milljarðar króna. Sjóðurinn er opinn öllum starfandi einstaklingum sem ekki eru bundnir skylduaðild að öðrum lífeyrissjóðum samkvæmt kjarasamningum. Frjálsi lífeyrissjóðurinn tekur einnig á móti viðbótarlífeyrissparnaði í séreignarsjóð.

Með aðgangi að netbankanum fá viðskiptavinir yfirsýn yfir fjármálin á einum stað og geta stundað öll sín helstu bankaviðskipti á netinu, hvar og hvenær sem er.

Netbankinn hentar fyrirtækjum jafnt sem einstaklingum og yfir 80% viðskiptavina bankans nýta sér þessa þjónustu.

28 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Viðskiptabankasvið Hlutverk viðskiptabankasviðs er að veita einstaklingum og smærri fyrirtækjum alhliða fjármálaþjónustu með traustu og góðu viðskiptasambandi. Kjarnastarfsemi sviðsins fer fram í útibúum bankans þar sem viðskiptavinir fá ráðgjöf um inn- og útlán, þjónustuleiðir, sparnað, greiðslukort, lífeyrissparnað, tryggingar, verðbréf og sjóði. Starfsmenn útibúa leggja sig fram við að veita viðskiptavinum framúrskarandi þjónustu og ráðgjöf, styrkja og efla tengslin sem fyrir eru, auk þess að afla nýrra viðskiptavina. Starfsmenn útibúa bankans eru um 400 talsins. Þá veitir Þjónustuver Arion banka upplýsingar og ráðgjöf um allar vörur og þjónustu sem bankinn býður upp á og framkvæmir helstu aðgerðir sem viðskiptavinir þurfa á að halda.

Fyrirtækjasvið Fyrirtækjasvið sinnir meðalstórum og stærri fyrirtækjum sem eru í viðskiptum við bankann. Á fyrirtækjasviði er viðskiptavinum boðin alhliða fjármálaþjónusta sem og sérhæfðari þjónusta sem sniðin er að þörfum hvers viðskiptavinar. Meðal þess sem fyrirtækjasvið býður upp á er rekstrar- og langtímafjármögnun, bankaábyrgðir, fjölbreytt úrval ávöxtunarleiða, faktoring, innheimtuþjónusta, gjaldeyrisviðskiptakerfi, rafræn skjöl og netbanki. Innan fyrirtækjasviðs starfa nokkrar deildir sem vinna náið saman; fyrirtækjaviðskipti, sértæk útlánamál, lögfræði- og skjaladeild, lánastýring, sala og þjónusta, úrlausnarmál og faktoring.

Fjárfestingarbankasvið Fjárfestingarbankasvið Arion banka samanstendur af fyrirtækjaráðgjöf, markaðsviðskiptum og greiningardeild. Fyrirtækjaráðgjöf Arion banka veitir fyrirtækjum og fjárfestum víðtæka ráðgjöf og þjónustu í tengslum við fjárhagslega umbreytingu fyrirtækja á innlendum og erlendum vettvangi. Verkefni fyrirtækjaráðgjafar eru gjarnan sérhæfð, krefjandi og umfangsmikil, enda hefur deildin á að skipa öflugum hópi sérfræðinga með mikla þekkingu og reynslu af umsjón með samrunum og yfirtökum fyrirtækja, kaupum og sölu fyrirtækja, kauphallarskráningum og útboðum, fjármögnun, endurskipulagningu fyrirtækja, virðismati og fjárfestingum í hlutabréfum sem og öðrum fjármálagerningum.

Markaðsviðskipti Arion banka sinna miðlun verðbréfa og gjaldeyris fyrir viðskiptavini bankans á innlendum og erlendum mörkuðum, hafa umsjón með skuldabréfaútgáfu og veita ráðgjöf um áhættuvarnir í rekstri fyrirtækja svo fátt eitt sé nefnt.

Faktoring

Mannauður og starfsmannastefna

Með því að nota „faktoring þjónustuna“ minnkar óvissa um greiðsluflæði þar sem lánsviðskipti verða í raun að staðgreiðslu.

Hægt er að nýta greiðsluflæðið til þess að stytta greiðslufrest frá birgjum sem aftur ætti að geta tryggt hagstæðari innkaupsverð. Þannig brúar „faktoring“ bilið á milli lánsviðskipta og staðgreiðslu. Í tengslum við fjármögnun erlendra viðskiptakrafna hefur „faktoring“ einnig milligöngu um greiðslufallstryggingar í samvinnu við Euler Hermes tryggingafélagið. Greiðslufallstrygging tryggir kröfuhafa fyrir því ef greiðandi kemst í greiðsluþrot eða verður gjaldþrota. Með greiðslufallstryggingu fæst einnig mat á greiðandann auk þess sem tryggingafélagið sér um innheimtu komi til vanskila sem er mikill kostur þar sem erlend innheimta getur reynst kostnaðarsöm, flókin og tímafrek.

Starfsfólk Arion banka er kjarninn í starfsemi bankans. Markmið bankans er að laða til sín úrvals starfsfólk sem tekst á við ögrandi verkefni og að efla og viðhalda faglegri þekk-

Landið 302 Akureyri 307 Blönduós 326 Borgarnes 312 Búðardalur afgr.

305 Egilsstaðir

308 Hella 317 Kirkjubæjarklaustur afgr.

317 Vík í Mýrdal 316 Hólmavík afgr.

314 Hveragerði

310 Sauðárkrókur 310 Varmahlíð afgr.

325 Selfoss 309 Stykkishólmur 321 Grundarfjörður afgr.

Mosfellsbær

Reykjavík

Höfuðborgarsvæðið 301 Aðalútibú 301 Austurstræti 318 Garðabær 327 Hafnarfjörður 331 Höfðaútibú 322 Kópavogur 323 Kringluútibú 315 Mosfellsbær 311 Vesturbæjarútibú

Kópavogur

Garðabær

Hafnarfjörður

Fjármálaþjónusta | 29

Höfuðstöðvar Arion banka í Borgartúni 19 í Reykjavík.

ingu þess og hæfni með markvissri endurgjöf, símenntun og starfsþróun. Áhersla er lögð á góða og markvissa þjálfun starfsfólks og sérhæfða fræðslu sem hjálpar því að vaxa í starfi. Mikið er lagt upp úr frumkvæði, ábyrgð og krefjandi verkefnum í öflugu og gefandi hópstarfi. Frá stofnun Arion banka hefur starfsmannafjöldinn verið í kringum þúsund manns sem skiptist niður á svið bankans, dótturfélög og eignaumsýslufélög.

Jafnrétti Arion banki stefnir að því að vera ávallt í fremstu röð í jafnréttismálum. Jafnréttisnefnd starfar innan bankans en hún ber ábyrgð á gerð jafnréttisáætlunar, framgangi hennar og eftirfylgni. Markmið jafnréttisstefnu bankans er að stuðla að jafnri stöðu kvenna og karla og jöfnum tækifærum starfsfólks, óháð kyni. Þetta á m.a. við um rétt til starfa, kjara, aðstöðu, menntunar og setu í nefndum og ráðum.

Skjöldur starfsmannafélag Skjöldur starfsmannafélag er félag starfsmanna Arion banka og tengdra félaga. Markmið þess er að vinna að bættum hag félagsmanna, efla félagslega vitund, samstarf og samheldni meðal starfsmanna og gæta hagsmuna þeirra. Innan félagsins eru starfræktar nefndir og klúbbar, náms- og kynnisfararsjóður, útleiga á orlofshúsum til félagsmanna og sjúkrasjóður.

Greiningardeild Greiningardeild Arion banka fjallar um íslenskt efnahagslíf í Markaðspunktum og má þar nefna skuldabréfamarkað, gengi krónunnar, fasteignamarkaðinn, íslensk fyrirtæki og annað sem hæst ber í efnahagslífinu hverju sinni. Auk þess gefur deildin reglulega út spár um verðbólgu og framvindu efnahagsmála ásamt sérhæfðu efni sem tengist einstaka geirum.

Í lok árs 2010 var ríflega þriðjungur starfsfólks bankans karlar og tæp 70% konur.

Hlutfall kvenna í forystu bankans er ríflega 40% bæði hvað varðar stjórnir, dóttur- og hlutdeildarfélög. Þá er meirihluti starfsmanna í útibúum konur.

30 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

íslandsbanki

Í

www.islandsbanki.is

slandsbanki á sér djúpar rætur í íslenskri atvinnusögu, allt frá árinu 1904 þegar fyrsti bankinn með nafninu Íslandsbanki var stofnaður. Saga bankans tvinnast saman við Fiskveiðasjóð sem stofnaður var 1906 og síðar Útvegsbanka Íslands sem var stofnaður árið 1930, en Íslandsbanki varð til við sameiningu Útvegsbankans, Iðnaðarbankans, Verslunarbankans og Alþýðubankans árið 1990. Íslandsbanki hefur í gegnum tíðina haft forgöngu um sameiningu á íslenskum bankamarkaði.

Rætur bankans liggja því í ýmsum atvinnugreinum og byggir bankinn í dag enn á sérþekkingu sinni í þessum greinum, til dæmis sjávarútvegi og einnig endurnýtanlegri orku.

Eftir mikla alþjóðavæðingu bankanna á Íslandi á árunum 2003-2007, féll Íslenska bankakerfið um haustið 2008 í kjölfarið á alþjóðlegri fjármálakreppu. Íslandsbanki í núverandi mynd var svo stofnaður í október árið 2008. Þann 15. október 2009 var tilkynnt að kröfuhafar Glitnis myndu eignast 95% hlutafjár í Íslandsbanka og ríkið myndi eiga 5%. Eftir mjög ítarlega áreiðanleikakönnun var það niðurstaða skilanefndar að eignast hlut í bankanum. Eignarhald Íslandsbanka er í höndum sérstaks dótturfélags Glitnis – ISB Holding – sem lýtur stjórn sem er að meirihluta skipuð stjórnarmönnum óháðum Glitni, stórum kröfuhöfum og Íslandsbanka sjálfum.

Félagið á 95% hlutafjár í Íslandsbanka og útnefnir 6 af 7 stjórnarmönnum bankans. Fyrsti formaður stjórnar ISB Holding var Ólafur Ísleifsson, lektor við viðskiptadeild Háskólans í Reykjavík. Tryggvi Pálsson hagfræðingur tók við af honum í nóvember 2011. Ríkið á 5% af hlutafé bankans og á einn fulltrúa í stjórn. Stjórnvöld halda uppi virku eftirliti með starfseminni. Kostnaður ríkisins vegna fjármögnunar bankans var tæpum 37 milljörðum króna minni en ef eignarhaldið hefði að fullu verið í höndum ríkisvaldsins. Í nóvember 2011 samþykkti Alþingi sölu á hlut ríkisins í Byr hf. til Íslandsbanka en áður hafði stjórn Byrs hf. ákveðið að ganga til samninga við Íslandsbanka á kaupum bankans á öllu hlutafé í Byr. Kaupin höfðu áður verið samþykkt af Fjármálaeftirliti, Samkeppniseftirliti og Eftirlitsstofnun EFTA. Með kaupunum eignaðist Íslandsbanki 11,8% hlut íslenska ríkisins og 88,2% hlut skilanefndar Byrs í Byr hf.

Sameinaður banki byggir á ríkri sögu sem nær allt aftur til ársins 1875 en þá var Sparisjóður Álftaneshrepps stofnaður sem síðar sameinaðist Sparisjóði Hafnarfjarðar sem var stofnaður 1902. Þá var Sparisjóður Arnarneshrepps stofnaður árið 1884 en hann sameinaðist síðar Sparisjóði Norðlendinga ásamt Sparisjóði Glæsibæjarhrepps. Sparisjóður Kópavogs var stofnaður 1954 og Sparisjóður vélstjóra árið 1961. Þessir sparisjóðir sameinuðust síðan undir merkjum Byrs á árunum 2007-2008. Íslandsbanki hinn gamli var svo stofnaður 1904 eins og áður sagði.

Stjórnendur Stjórn: Stjórn Íslandsbanka er skipuð 7 einstaklingum sem allir hafa mikla sérþekkingu á fjármálamörkuðum.

Friðrik Sophusson, formaður stjórnar, hefur víðtæka reynslu og þekkingu á sviði efnahagsmála og stjórnunar fyrirtækja og hefur gegnt fjölmörgum trúnaðarstörfum fyrir fyrirtæki, stofnanir og félagasamtök. Friðrik var framkvæmdastjóri Stjórnunarfélags Íslands og gegndi þingmennsku um tuttugu ára skeið. Friðrik átti sæti í ríkisstjórn árin 1987-1988, þá sem iðnaðar- og orkumálaráðherra og síðar sem fjármálaráðherra 19911998. Árið 1999 tók Friðrik við starfi forstjóra Landsvirkjunar sem hann gegndi í tæp 11

Fjármálaþjónusta | 31

ár. Friðrik hefur sinnt fjölda trúnaðarstarfa og átt sæti í stjórnum fjölmargra fyrirtækja og stofnana. Þeirra á meðal eru seta í bankaráði Landsbankans á árunum 1990-1992, seta í stjórnum Pharmaco, Viðskiptaráðs, Enex, Samorku, Nordel og Eurelectric, samtaka evrópska raforkuiðnaðarins. Friðrik Sophusson var um árabil varaformaður Sjálfstæðisflokksins. Friðrik er með embættispróf frá lagadeild Háskóla Íslands.

John E. Mack, varaformaður stjórnar, er Bandaríkjamaður og hefur mikla þekkingu og reynslu á sviði alþjóðlegrar banka- og fjármálaþjónustu sem og á sviði yfirtöku og samruna fyrirtækja. Þá hefur hann nokkra sérþekkingu á sviði innleiðingar góðra stjórnarhátta fyrirtækja (Corporate Governance). John Mack var forstjóri og fjármálastjóri hjá Shinsai Bank í Tokyo frá 2002-2005 en þar leiddi hann m.a. skráningu bankans á hlutabréfamarkað. John Mack starfaði hjá Bank of America og tengdum félögum á árunum 1978-2001, síðast sem yfirmaður fjármögnunar móðurfélags bankans. Þá var hann einnig forstjóri fyrirtækisins Strategic Solutions, sem er að meirihluta í eigu Bank of America, en það fyrirtæki sérhæfir sig í kaupum og úrvinnslu erfiðra krafna og útlána. John Mack er með MBA-gráðu frá The Virginia Darden School of Business.

Neil Graeme Brown er breskur ríkisborgari og hefur yfirgripsmikla reynslu á sviði fjármálastarfsemi og endurskipulagningar alþjóðlegra fyrirtækja. Neil Brown hefur m.a. starfað sem yfirmaður fjármálaþjónustu Apax Partners. Hann var meðeigandi endurskoðunarskrifstofu Coopers og Lybrand (Nú PwC) í London 1990-1996 og hefur víðtæka þekkingu á sviði yfirtöku og samruna fyrirtækja í Bandaríkjunum og Evrópu. Brown hefur komið að skráningu fjölda fyrirtækja í Kauphöllinni í London sem og á Nasdaq og setið í stjórnum fjölda fyrirtækja á sviði fjárfestinga og fjármála. Neil Brown hefur MAgráðu frá Emmanuel College Cambridge og er löggiltur endurskoðandi.

Kolbrún Jónsdóttir er tilnefnd af Bankasýslu ríkisins sem fer með 5% eignarhlut ríkisins í bankanum. Kolbrún starfaði sem framkvæmdastjóri fjármála- og rekstrarsviðs Vátryggingafélags Íslands frá 2008-2010. Á árunum 1996-2008 starfaði hún hjá Íslandsbanka, m.a. sem útibústjóri í Garðabæ og í Skútuvogi. Þá var hún einnig forstöðumaður bakvinnslu um skeið. Kolbrún var einnig fjármálastjóri Húsasmiðjunnar frá 1989-1996.

Hún hefur kennt sölu- og markaðsmál hjá Endurmenntun Háskóla Íslands og fleiri námskeið. Kolbrún lauk cand oecon-prófi frá Háskóla Íslands árið 1987 auk þess sem hún lauk stjórnendanámi frá Kenan-Flagler Busienss School 1999.

Dr. Daniel Levin er bandarískur og svissneskur ríkisborgari með sérþekkingu á stjórnarháttum fyrirtækja. Hann hefur um langt skeið sinnt ráðgjafastörfum fyrir ríkisstjórnir og þróunarstofnanir um þróun fjármagnsmarkaða og fyrir eftirlitsaðila um innleiðingu siðareglna fyrir fjáramálafyrirtæki. Að auki á Dr. Levin sæti í stjórnsýslunefnd Liechtenstein sem vinnur að þekkingarmiðlun milli landa og að eflingu pólitískrar, efnahagslegrar og félagslegrar þróunar. Hann hefur ennfremur tekið virkan þátt í mótun ýmissa laga um fjármálafyrirtæki. Dr. Levin er með J.D.- og Ph.D.-gráður í lögum frá the University of Zürich í Sviss sem og LL.M.-gráðu í lögum frá Columbia University í New York.

32 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Árni Tómasson hóf störf við endurskoðun árið 1979 og hefur starfað við endurskoðun banka og fjármálafyrirtækja frá árinu 1985. Hann var meðeigandi og síðar stjórnarformaður hjá Deloitte hf. til ársins 2001, var formaður Félags löggiltra endurskoðenda og forseti Norðurlandasambands endurskoðenda. Árni hefur stundað kennslu í meistaranámi við Háskólann í Reykjvík og áður í Háskóla Íslands samtals í yfir 20 ár og hefur gegnt formennsku í prófnefnd endurskoðenda sl. 6 ár. Árni starfaði sem bankastjóri Búnaðarbankans frá 2001-2003, en hefur frá þeim tíma starfað við eigið ráðgjafarfyrirtæki. Árni var skipaður formaður skilanefndar Glitnis banka hf. í október 2008 og hefur leitt starfsemi nefndarinnar frá þeim tíma. Árni Tómasson er viðskiptafræðingur frá Háskóla Íslands og löggiltur endurskoðandi.

Marianne Økland er norskur ríkisborgari og starfar í dag sem framkvæmdastjóri Avista Partners sem sérhæfir sig í ráðgjöf á sviði skuldabréfaútgáfu og fjármögnunar. Marianne starfaði hjá JP Morgan árunum 1998-2007, m.a. sem sérfræðingur á sviði skuldabréfafjármögnunar fyrirtækja og fjármálastofnana. Á árunum 1994-1998 starfaði hún við skuldabréfafjármögnun hjá Union Bank of Switzerland (UBS). Marianne hefur einnig reynslu á sviði ráðgjafar en hún starfaði sem ráðgjafi hjá ráðgjafafyrirtækinu Marsoft Limited á árunum 1988-1993, en fyrirtækið sérhæfir sig ráðgjöf tengdri fjárfestingum í skipaiðnaði. Marianne Økland er með M.Sc.-gráðu í fjármálum, hagfræði og stærðfræði frá Norwegian School of Economis and Business Administration þar sem hún starfaði við rannsóknir og kennslu um nokkurt skeið.

Varamenn eru Baldur Pétursson, Brynjar Stefánsson, Jón Eiríksson, María E Ingvadóttir, María Guðrún Sigurðardóttir, Sigríður Hallgrímsdóttir og Þórdís Bjarnadóttir.

Framkvæmdastjórn Birna Einarsdóttir bankastjóri hóf störf hjá Íslandsbanka árið 1987 (þá Iðnaðarbankanum) og hefur m.a. starfað sem útibússtjóri og markaðsstjóri Íslandsbanka. Eftir sex ára starf hjá Royal Bank of Scotland réð Birna sig aftur til bankans haustið 2004 þá sem framkvæmdastjóri sölu- og markaðsmála. Frá júní 2007 starfaði hún sem framkvæmdastjóri Viðskiptabanka þar til hún var skipuð bankastjóri Íslandsbanka í október 2008.

Birna hefur jafnframt starfað sem markaðsstjóri Íslenska útvarpsfélagsins – Stöðvar 2 og Íslenskrar getspár. Birna er með cand.oecon.-gráðu í viðskiptafræði frá Háskóla Íslands og er með MBA-gráðu frá Háskólanum í Edinborg.

Jón Guðni Ómarsson, framkvæmdastjóri Fjármálasviðs, hafði starfað hjá Íslandsbanka og fyrirrennurum í 9 ár þegar hann var skipaður framkvæmdastjóri. Á árunum 2008 til 2011 var hann forstöðumaður fjárstýringar þar sem hann leiddi mörg af mikilvægustu verkefnum bankans, svo sem útgáfu á sértryggðum skuldabréfum. Áður starfaði hann innan markaðsviðskipta og fyrirtækjasviðs og hefur því víðtæka reynslu og þekkingu á starfsemi bankans. Jón Guðni starfaði einnig sem ráðgjafi í áhættustýringu banka hjá SunGard í Boston sem er eitt fremsta fyrirtæki í hugbúnaðar- og tækniþjónustu í heiminum í dag. Jón Guðni er verkfræðingur að mennt með meistaragráðu í fjármálaverkfræði frá Georgia Institute of Technology í Atlanta í Bandaríkjunum. Þá er hann einnig með CFA-próf, sem er alþjóðleg prófgráða í fjármálum. Að auki lærði Jón Guðni kínversku í eitt ár við háskóla í Peking í Kína.

Sigríður Olgeirsdóttir, framkvæmdastjóri Rekstrar- og upplýsingatæknisviðs, var skipuð framkvæmdastjóri Rekstrar- og upplýsingatæknisviðs Íslandsbanka í september 2010. Hún hefur starfað innan hugbúnaðar- og upplýsingatæknigeirans frá árinu 1984 og var m.a. forstöðumaður hugbúnaðarsviðs Tæknivals hf., framkvæmdastjóri Ax Business Intelligence A/S í Danmörku og framkvæmdastjóri Ax hugbúnaðarhúss.

Sigríður er menntaður kerfisfræðingur frá EDB skolen í Óðinsvéum í Danmörku, rekstrarfræðingur frá Endurmenntun HÍ, og er með MBA-gráðu í alþjóðastjórnun frá Háskólanum í Reykjavík.

Stefán Sigurðsson, framkvæmdastjóri Eignastýringar, hóf störf hjá Íslandsbanka árið 2006 við fyrirtækjaráðgjöf bankans í Kaupmannahöfn og tók við starfi framkvæmdastjóra Viðskiptaþróunar bankans á vormánuðum 2008. Hann var skipaður framkvæmdastjóri Eignastýringar Íslandsbanka í október 2008. Stefán hefur starfað á fjármálamarkaði frá árinu 1997, á ýmsum sviðum sem: sérfræðingur á skuldabréfamarkaði, í fjárstýringu, við fyrirtækjaviðskipti og nú síðast að viðskiptaþróun bankans. Stefán

Fjármálaþjónusta | 33

er með B.S.-gráðu í hagfræði frá Háskóla Íslands og M.S.-gráðu í hagfræði frá Kaupmannahafnarháskóla.

Sverrir Örn Þorvaldsson, framkvæmdastjóri Áhættustýringar og Lánaeftirlits, hóf störf sem forstöðumaður áhættustýringar Glitnis árið 2006, síðan Íslandsbanka við stofnun hans haustið 2008. Sverrir hefur leitt uppbyggingu áhættustýringar bankans og unnið að mikilvægum verkefnum er tengjast endurreisn nýs banka. Sverrir starfaði í 6 ár við rannsóknir, hugbúnaðargerð og síðar sem forstöðumaður við gagnaumsjón og gagnaúrvinnslu hjá Íslenskri erfðagreiningu. Sverrir lauk meistaraprófi í fjármálastærðfræði frá Stanford háskóla í Kaliforníu, en var þar einnig um allnokkra hríð í doktorsnámi. Hann er með B.S. í stærðfræði frá Háskóla Íslands, en hefur einnig lokið prófi í Verðbréfamiðlun og faggildingu í fjármálalegri áhættustýringu (FRM) á vegum alþjóðasamtaka áhættustýringarsérfræðinga (GARP). Sverrir hefur haldið fyrirlestra um áhættustýringu á námskeiðum hjá Háskólanum í Reykjavík og hefur kennt námskeið um fjármálamarkaði í meistaranámi við HÍ. Hann var um skeið formaður Íslenzka stærðfræðafélagins.

Tryggvi Björn Davíðsson, framkvæmdastjóri Markaða, var skipaður framkvæmdastjóri Markaða í september 2011. Tryggvi hefur víðtæka starfsreynslu á alþjóðlegum fjármálamörkuðum. Hanni starfaði áður hjá Barclays Capital í Lundúnum þar sem hann byggði upp deild innan bankans sem annast skuldabréfafjárfestingar í Evrópu og var yfirmaður innan hennar. Áður starfaði Tryggvi hjá Íslandsbanka-FBA sem greinandi í erlendum skuldabréfafjárfestingum og sambankalánum. Hann var einnig um tíma viðskiptafulltrúi í sendiráði Íslands í París þar sem hann vann m.a. að greiningu á viðskiptatækifærum fyrir íslensk útflutningsfyrirtæki á frönskum markaði. Tryggvi er með MBAgráðu frá INSEAD í Frakklandi og meistaragráðu í fjármálum frá Université Toulouse.

Una Steinsdóttir, framkvæmdastjóri Viðskiptabankasviðs, hóf störf hjá Íslandsbanka árið 1991 sem sérfræðingur í alþjóðadeild. Hún hefur víðtæka reynslu af áralöngu starfi sínu hjá bankanum og hefur meðal annars starfað að lána- og þjónustustjórnun. Una var útibússtjóri bankans í Keflavík frá 1999–2007 er hún var ráðin framkvæmdastjóri útibúasviðs bankans. Una sinnti því starfi uns hún var skipuð framkvæmdastjóri Viðskiptabanka í október 2008. Una er með cand.oecon.-gráðu í viðskiptafræði frá Háskóla Íslands.

Vilhelm Már Þorsteinsson, framkvæmdastjóri Fyrirtækjasviðs, hóf störf hjá Íslandsbanka árið 1999 og hefur frá þeim tíma starfað að margvíslegum verkefnum innan bankans svo sem í markaðsviðskiptum, á skrifstofu forstjóra og á fyrirtækjasviði. Frá árinu 2005 stýrði Vilhelm viðskiptaþróunarteymi bankans sem meðal annars vann að ytri vexti bankans. Vilhelm var skipaður framkvæmdastjóri Fjárstýringar í maí 2008 og í október 2008 var hann skipaður framkvæmdastjóri Fyrirtækjasviðs. Vilhelm er með B.S.-gráðu í viðskiptafræði frá Háskólanum í Reykjavík, MBA-gráðu frá Pace University í New York og er löggiltur verðbréfamiðlari.

Viðskiptavinir og aðföng Íslandsbanki er með 25 til 35% markaðshlutdeild á öllum sviðum, þ.e. viðskiptabanka, fyrirtækjabanka, eignastýringu og mörkuðum.

34 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Á undanförnum árum hefur Íslandsbanki haslað sér völl á sviði endurnýjanlegrar orku og umhverfisvænna orkugjafa. Bankinn byggir á áralangri reynslu og þekkingu Íslendinga á nýtingu vatnsafls og jarðvarma. Þá hefur saga Íslandsbanka og forvera hans verið samofin sjávarútveginum síðan 1904 þegar bankinn var stofnaður. Íslandsbanki einbeitir sér að öllum þáttum í virðiskeðju sjávarútvegsins. Íslandsbanki er stoltur af því að þjóna sjávarútvegsfyrirtækjum, bæði íslenskum sem erlendum.

Alþjóðleg þekking innan bankans er byggð á sögu og reynslu bankans í að þjónusta undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar. Íslandsbanki á dótturfyrirtæki í Bandaríkjunum, Glacier Securities, sem veitir ráðgjöf við kaup og sölu á fyrirtækjum á sviði jarðvarma og sjávarútvegs í Bandaríkjunum. Fyrirtækið er í New York og byggir á þeirri sérþekkingu sem Íslandsbanki og forverar hafa þróað á undanförnum áratugum á sviði jarðvarma og sjávarútvegs. Í mars árið 2011 fékk Glacier Securities starfsleyfi útgefið af bandarískum eftirlitsaðilum sem hefur það í för með sér að það má starfrækja fjármálafyrirtæki í Bandaríkjunum á ákveðnum sviðum. Ennfremur vinnur Glacier Securities með íslenskum fyrirtækjum sem starfa á þessum vettvangi í viðleitni þeirra til að afla sér verkefna á Bandaríkjamarkaði. Að auki gefur Íslandsbanki reglulega út viðamiklar skýrslur um bandaríska jarðhitamarkaðinn og sjávarútveginn.

Vinnulag og framleiðsluferli Frá stofnun nýja bankans hefur verið lögð áhersla á að bæta ferli innan bankans, lánareglur og regluvörslu. Nýjar lánareglur hafa litið dagsins ljós og ferli lánamála bætt. Þá hefur bankinn einnig gert gæðahandbók sem er sameiginlegur þekkingarbrunnur fyrir rekstrarskjöl. Gæðahandbók er fyrst og fremst einföldun á nálgun rekstrarskjala og gerir eigendum þeirra kleift að uppfæra skjöl á einfaldan hátt. Notendur skjalanna geta því ávallt treyst að sú útgáfa sem þeir nota hversu sinni er sú rétta. Ábyrgð og eignarhald á skjölum er því mun skýrari en áður. Þá hefur regluvarsla verið styrkt og færð til í skipuriti en hún heyrir nú beint undir bankastjóra. Mannafli í regluvörslu hefur verið aukinn til muna.

Að auki hefur Íslandsbanki gert helstu verklagsreglur sem hann starfar eftir aðgengilegar á vef bankans. Hefur það verið liður í að skýra betur þær reglur og verkferla sem starfsemi bankans byggir ár.

Starfsmenn Íslandsbanka hafa undanfarið ár unnið að 10 lykilverkefnum bankans. Þau snúa t.a.m. að þjónustu, að klára fjárhagslega endurskipulagningu, hagkvæmum rekstri, eignarhaldi til framtíðar, uppbyggingu trausts, vaxtartækifærum og að viðhalda bestu liðsheildinni.

Fjármálaþjónusta | 35

Skipulag, gerð og sérstaða Íslandsbanki býður alhliða bankaþjónustu fyrir einstaklinga og fyrirtæki með hagsmuni viðskiptavina og samfélagsins að leiðarljósi. Utan Íslands byggir Íslandsbanki fyrst og fremst á þeirri sérþekkingu og viðskiptasamböndum sem bankinn býr yfir í sjávarútvegi og orkugeiranum. Sjö deildir eru í bankanum; Viðskiptabankasvið, Fyrirtækjasvið, Markaðir, Eignastýring, Fjármálasvið, Rekstrar- og upplýsingatæknisvið og Áhættustýring og Lánaeftirlit. Þá eru 6 svið; Lögfræðisvið, Mannauðsmál, Markaðsmál, Innri endurskoðun, Samskiptamál og Regluvarsla.

Viðskiptabankasvið – Viðskiptabanki hefur umsjón með starfsemi útibúanets bankans. Útibúin veita alhliða bankaþjónustu fyrir einstaklinga og smærri og meðalstór fyrirtæki. Íslandsbanki starfrækir alls 20 útibú um allt land. Ergo – fjármögnunarþjónusta Íslandsbanka heyrir undir viðskiptabankasvið. Félagið býður fyrirtækjum jafnt sem einstaklingum fjármögnun til kaupa eða leigu á eignum s.s. bifreiðum, vinnuvélum og öðrum atvinnutækjum.

Fyrirtækjasvið þjónustar meðalstór og stærri fyrirtæki á sviði lánveitinga, fjármögnunar og ráðgjafar um kaup og sölu. Áhersla er lögð á frumkvæði í því að vinna að lausnum með viðskiptavinum.

Markaðir sinna verðbréfa- og gjaldeyrismiðlun og fyrirtækjaráðgjöf fyrir fagfjárfesta og fyrirtæki. Greining Íslandsbanka tilheyrir Mörkuðum en hún gefur t.d. út Þjóðhagsspá og Morgunkorn Íslandsbanka með reglubundnum hætti. Markaðir Íslandsbanka eru einn af leiðandi aðilum í miðlun með skuldabréf á Íslandi. Ennfremur tilheyrir sviðinu markaðssyllur Íslandsbanka á sviði sjávarútvegs og endurnýjanlegrar orku.

VÍB, eignastýringaþjónusta Íslandsbanka, er alhliða eignastýringarþjónusta, verðbréfaog lífeyrisráðgjöf fyrir einstaklinga og fagfjárfesta. Mikil áhersla er lögð á þróun nýrrar þjónustu hjá VÍB auk þess sem VÍB er leiðandi í fræðslu til sparifjáreigenda og fjárfesta.

VÍB stendur fyrir nær vikulegum fræðslufundum og hefur flutt inn erlenda fyrirlesarar, s.s. Lars Christensen hjá greiningardeild Danske Bank og Martin Wolf, yfirhagfræðing Financial Times. Íslandssjóðir er dótturfyrirtæki Íslandsbanka og er leiðandi í rekstri skuldabréfasjóða. Íslandssjóðir hf. hafa starfsleyfi sem rekstrarfélag verðbréfa- og fjárfestingarsjóða. Íslandssjóðir stýra og reka innlenda og alþjóðlega verðbréfa- og fjárfestingarsjóði fyrir einstaklinga og fagfjárfesta.

Fjármálasvið – ber ábyrgð á fjármálastjórnun, samstæðuuppgjöri, fjárstýringu, samskiptum við erlendar og innlendar lánastofnanir, lánshæfismatsfyrirtæki og fjárfesta.

Rekstrar- og upplýsingatæknisvið – ber ábyrgð á hugbúnaðarlausnum, rekstrarþjónustu, útibúaþjónustu og viðskiptaveri. Stjórnun stofngagna og gæðamál heyra einnig undir þessa deild. Meginhlutverk hugbúnaðarlausna er að innleiða, þróa og viðhalda tölvukerfum bankans. Hlutverk rekstrardeildar er að vinna með starfsmönnum Íslandsbanka að því að skapa ákjósanlegt starfsumhverfi og stuðla að hagkvæmum rekstri. Meðal þess sem Útibúaþjónustan ber ábyrgð á er öll umsýsla lána, skjalagerð lána og lánasamninga, skjalavarsla, innlend og erlend greiðslumiðlun, afgreiðsla ábyrgða auk þess sem sviðið þjónustar aðila sem eru í Innheimtuþjónustu bankans. Hlutverk Viðskiptavers er að veita afkomusviðum Íslandsbanka afbragðsþjónustu á sviði fjármálalausna. Hlutverk gæðadeildar er að fylgja eftir gæðastefnu bankans, hafa heildarsýn yfir ferla, búa yfir sérþekkingu á gæðamálum, ferlum og ferlastýringu, tryggja samræmi í vinnubrögðum innan gæðakerfisins, hafa umsjón með starfi gæðanefndar, vinna náið með deildum bankans og veita ráðgjöf og faglegan stuðning við gæðamál. Áhættustýring og Lánaeftirlit – Hlutverk áhættustýringar er að hafa eftirlit með áhættu í tengslum við starfsemi bankans. Áhættustýring veitir upplýsingar um mat á áhættustöðu bankans til hagsmunaaðila innan og utan bankans og fylgist með að öll mörk um áhættutöku séu virt og í samræmi við áhættuvilja sem stjórn bankans skilgreinir. Hlutverk lánaeftirlits er að tryggja að lánareglum og lánastefnu bankans sé fylgt í hvívetna.

Lánaeftirlit er ábyrgt fyrir rekstri lánanefnda bankans og ber að gæta þess að skuldbindingar tengdra aðila séu ávallt taldar saman. Lánaeftirlit fylgir eftir innheimtu vanskila og er ábyrgt fyrir framkvæmd sértækrar virðisrýrnunar og afskriftarreglna bankans.

36 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Lífaldur starfsmanna: 21 – 30 ára 31 – 40 ára 41 – 50 ára 51 – 60 ára 61 – 70 ára

15% 33% 27% 19% 6%

Starfsaldur: <3 ár 3 – 5 ár 6-10 ár 11 – 20 ár 21 – 30 ár >31 ár

20% 31% 14% 13% 15% 7%

Lögfræðisvið – samanstendur af tveimur deildum; lögfræðideild og lögfræðiinnheimtu.

Hlutverk lögfræðideildar er að veita öðrum einingum bankans alhliða lögfræðiþjónustu í samræmi við þarfir þeirra, þ.á.m. lögfræðiráðgjöf og aðstoð við samningsgerð. Hlutverk lögfræðiinnheimtu er að innheimta vanskilakröfur fyrir bankann og hefur lögfræðiinnheimta með höndum alla lögfræðiinnheimtu á hans vegum og hluta milliinnheimtu.

Innri endurskoðun – veitir Íslandsbanka óháða og hlutlæga staðfestingu og ráðgjöf sem ætlað er að vera virðisaukandi og bæta rekstur bankans og félaga í hans eigu. Innri endurskoðun leggur mat á og bætir virkni áhættustýringar, eftirlitsaðferða og stjórnarhátta með kerfisbundnum og öguðum vinnubrögðum og styður Íslandsbanka þannig í að ná markmiðum sínum.

Mannauðsmál – Mannauðssvið hefur yfirumsjón með starfsmannamálum og innri þróun bankans þar með talið ráðningum, starfsþjálfun, starfsþróun og launamálum.

Hlutverk mannauðsteymis er að byggja upp bestu liðsheildina sem stuðlar að framúrskarandi þjónustu með hagsmuni bankans (og samfélagsins) að leiðarljósi.

Markaðsmál – fer með markaðssetningu bankans á breiðum grundvelli. Undir þetta fellur vöruþróun, vefir bankans, netbanki, auglýsinga- og styrkjamál.

Regluvarsla – hefur með höndum lögbundið hlutverk sem regluverði er falið með lögum um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007 ásamt reglugerðum, leiðbeinandi tilmælum FME og reglum bankans. Regluvörður hefur eftirlit með því að viðskipti starfsmanna og meðhöndlun upplýsinga og gagna séu í samræmi við reglur bankans. Regluvörður er einnig ábyrgðamaður aðgerða gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka.

Nútíminn og framtíðin Kannanir hafa sýnt að Íslandsbanki er leiðandi í þjónustu við lítil og meðalstór fyrirtæki. Framtíðarsýn Íslandsbanka er að verða númer eitt í þjónustu. Marmiðið er að skapa bankanum skýra aðgreiningu frá öðrum fjármálastofnunum, auka ánægju viðskiptavina og starfsmanna, auka tryggð og traust. Í bankanum eru unnið í 10 lykilverkefnum sem öll styðja þessa framtíðarsýn, t.a.m. að klára fjárhagslega endurskipulagningu, hagkvæmum rekstri, eignarhaldi til framtíðar, uppbyggingu trausts, vaxtartækifærum og að viðhalda bestu liðsheildinni.

Aðsetur Íslandsbanki er með höfuðstöðvar í þremur húsnæðum: Kirkjusandi, Lynghálsi 4 og Suðurlandsbraut 14. Að auki er bankinn með geymsluhúsnæði á leigu á þremur öðrum stöðum og á frá fornri tíð 2 orlofsíbúðir og 2 orlofshús. Útibú bankans eru í Reykjavík, Hafnarfirði, Garðabæ, Kópavogi, Árbæ, Mosfellsbæ, Reykjanesbæ, Akranesi, Ísafirði (þar er einnig útibú frá þjónustuveri), Akureyri, Húsavík, Egilsstöðum, Reyðarfirði, Vestmannaeyjum og Selfossi. Ergo, fjármögnunarfyrirtæki Íslandsbanka, er á Suðurlandsbraut 14. VÍB, Verðbréfamarkaður Íslandsbanka, er á Kirkjusandi, sem og Íslandssjóðir.

Fjármálaþjónusta | 37

Miðengi (dótturfélag Íslandsbanka) er í útibúinu í Lækjargötu.

Að auki er dótturfélag Íslandsbanka, Glacier Securities, með aðsetur í New York.

Samtals fermetrar utan geymsluhúsnæðis og orlofshúsa/íbúða eru tæpir 24.000.

Mannauður og starfsmannafjöldi Við árslok 2010 voru 943 stöðugildi hjá móðurfélagi en meðalstöðugildi samstæðunnar voru 1.080. Um 65% starfsmanna eru með háskólamenntun. Íslandsbanki hefur tekið þátt í vinnustaðagreiningu Capacent frá árinu 1997. Samkvæmt niðurstöðum síðustu greiningar eru starfsmenn Íslandsbanka ánægðir með vinnustaðinn sinn og mæla með honum við aðra.

Starfsmannafélag og félagslíf Starfsmannafélag Íslandsbanka, SÍ, er hagsmunafélag starfsmanna. Félagsmenn eru starfsmenn Íslandsbanka sem flestir taka laun samkvæmt kjarasamningi SSF (Samtök starfsmanna fjármálafyrirtækja). Sumarstarfsmenn eru einnig félagsmenn. Hlutverk Starfsmannafélags Íslandsbanka er að gæta hagsmuna félaga í kjara og félagsmálum.

Stjórn SÍ hefur umsjón með trúnaðarmönnum innan Íslandsbanka, sér um félagsstarf og hefur að auki umsjón með orlofshúsum og öðrum eignum félagsins. Fjölbreytt klúbbastarf er innan bankans, s.s. golfklúbburinn Gosi, gönguklúbbur, matarklúbbur, ljósmyndaklúbbur, handavinnuklúbbur og sjósundklúbbur.

Endurmenntun og starfsmannastefna Starfsmannastefna Íslandsbanka er á vefsíðu bankans. Markmið Íslandsbanka er að ráða, efla og halda hæfu og traustu starfsfólki. Íslandsbanki sækist eftir starfsfólki sem býr yfir yfirburðarþekkingu eða reynslu, er jákvætt, faglegt og framsýnt og leitar ávallt bestu lausna fyrir viðskiptavini bankans. Íslandsbanki leggur áherslu á hæfi starfsmanna með því að fjárfesta stöðugt í fræðslu og þjálfun þeirra. Fræðsla og þjálfun er sameiginlegt verkefni starfsmanna og stjórnenda og byggist á reglulegri og uppbyggilegri endurgjöf á frammistöðu. Markmið Íslandsbanka er að styrkleikar hvers og eins fái að njóta sín í starfi. Á árinu 2010 sóttu starfsmenn að meðaltali 4,8 námskeið á vegum bankans. Íslandsbanka er annt um vellíðan starfsmanna og styður við heilbrigði með ýmsum hætti. Unnið er eftir jafnréttisáætlun og einelti og kynferðisleg áreitni er ekki liðin. Jafnréttisstefna bankans er samofin starfsmannastefnu og er Íslandsbanki í samstarfi við SA og Jafnréttisstofu um Jafnréttisvottun Staðlaráðs. Það felur í sér vottun á jafnlaunastefnu bankans. Íslandsbanki er með það að leiðarljósi að staða karla og kvenna innan bankans sé jöfn og leggur sig fram við að sjá til þess að hver starfsmaður sé metinn á eigin forsendum og fyllsta jafnræðis sé gætt. Að auki hefur Íslandsbanki undirritað Jafnréttissáttmála UN Women og UN Global Compact. Árið 2010 var kynjaskipting eftirfarandi: 64% konur og 36% karlar. Jafnt kynjahlutfall er í stjórnunarstöðum bankans. Íslandsbanki hvetur starfsmenn til opinna, hreinskiptinna og uppbyggilegra samskipta þar sem gagnkvæm virðing ríkir. Íslandsbanki leggur áherslu á að allir starfsmenn stuðli að góðum starfsanda, leggi sig fram við að efla liðsheildina og styðji hver annan.

Velta og hagnaður Helstu niðurstöður: Hagnaður Opinber gjöld Heildarstærð efnahagsreiknings Arðsemi eigin fjár Útgreiddur arður Eiginfjárhlutfall Eigið fé

2010 29,4 milljarðar kr.

8,1 milljarður kr.

683 milljarðar kr.

28,50% 0 26,60% 121,5 milljarðar kr.

2009 23,9 milljarðar kr.

5,1 milljarður kr.

717 milljarðar. kr.

30% 0 19,80% 91,1 milljarðar kr.

38 | Ísland – Atvinnuhættir og menning Efnahagur

44,4%

39,5%

40,0%

36,0% 19,5%

21,4%

14,9% 15,9% 9,5% 31.12.09

8,8% 31.12.10

31.12.11

23,3%

11,5% 30.06.12

Arðsemi eigin fjár Eiginfjárhlutfall (CAD) Lausafjárhlutfall (laust fé / innlán)

Starfsemi Landsbankans hf.

Einstaklingar í viðskiptum við Landsbankann

100.000

Fyrirtæki í viðskiptum við Landsbankann

10.900

Útibú og afgreiðslur

35

Stöðugildi 2012 (30.06)

1269

landsbankinn hf.

L

www.landsbankinn.is

andsbankinn hf. var stofnaður 9. október 2008 en saga forvera hans nær allt aftur til ársins 1886. Eigendur bankans eru ríkissjóður Íslands, með 81,3% eignarhlut, og Landskil ehf., sem fer með 18,7% eignarhlut Landsbanka Íslands hf. Landsbankinn er stærsta fjármálafyrirtækið á Íslandi og veitir einstaklingum, fyrirtækjum og fjárfestum um allt land trausta og alhliða fjármálaþjónustu sem byggir á langtíma viðskiptasamböndum. Landsbankinn rekur víðtækasta útibúanet banka á Íslandi.

Um mitt ár 2012 voru útibú og afgreiðslur bankans 35 talsins.

Bankasýsla ríkisins fer með hlut ríkissjóðs í Landsbankanum. Hún tók til starfa í janúar 2010. Bankasýsla ríkisins kýs fjóra af fimm stjórnarmönnum á hluthafafundi, en Landskil ehf. tilnefna einn mann.

Starfsemi Landsbankans hf. frá árinu 2008 Meginviðfangsefni Landsbankans hf. frá stofnun hefur falist í að endurskipuleggja fjárhag heimila og fyrirtækja eftir að rekstur Landsbanka Íslands hf. sigldi í þrot í október 2008 og endurvinna það sem glataðist þegar íslenska fjármálakerfið féll. Aðstæður voru erfiðar haustið 2008, traust í molum, atvinnuleysi mikið, skuldastaða gríðarlega erfið hjá flestum fyrirtækjum og mörgum heimilum, vanskil voru mikil, efnahagsreikningur bankanna lá ekki fyrir fyrr en í lok árs 2009, eigið fé Landsbankans var undir kröfum FME og mikil reiði í samfélaginu í garð fjármálafyrirtækja. Snemma á árinu 2010 var kjörið nýtt bankaráð og það réði bankastjóra í júní. Hann réðist í umfangsmiklar skipulagsbreytingar, réði nýja framkvæmdastjórn og ný stefna var kynnt í október. Þá voru bankanum sett skýr markmið og aðgerðir hafnar til að rétta við hag viðskiptavina og bankans sjálfs. Frá þessum tíma hefur rekstur bankans orðið traustari og fjárhagur hans styrkari. Hagur viðskiptavina hefur farið batnandi, ekki síst eftir að ráðist var í umfangsmiklar aðgerðir til að lækkunar skulda á árinu 2011. Óvissa um afgreiðslu gengistryggðra lána hefur valdið vanda, bæði hjá lánþegum og lánveitendum.

Stjórn og stjórnarhættir

Arðsemi eigin fjár 15,9%

11,5% 9,5%

2009

44,4%

8,8%

2010

2011

Bankaráð Landsbankans Bankaráð hefur yfirumsjón með starfsemi bankans í samræmi við lög, reglugerðir og samþykktir. Bankaráð mótar almenna stefnu bankans og skal annast um að skipulag og starfsemi bankans sé jafnan í réttu horfi. Bankaráð skal einnig hafa með höndum almennt eftirlit með rekstri bankans og að nægilegt eftirlit sé haft með bókhaldi og meðferð fjármuna félagsins.Efnahagur Allar einingar bankans heyra undir bankaráð, sem kjörið er á aðalfundi til árs í senn og eru kjörnir 5 aðalmenn og 5 til vara.

Formaður bankaráðs Landsbankans hf. er Gunnar Helgi Hálfdanarson, varaformaður Sigríður Hrólfsdóttir og aðrir í bankaráðinu eru Þórdís Ingadóttir, Ólafur Ólafsson og Andri Geir Arinbjarnarson. Jón Sigurðsson er fyrsti varamaður og situr alla fundi ráðsins.

H1 2012

40,0%

39,5% Bankastjóri 36,0% Bankastjóri ber ábyrgð á daglegum rekstri bankans og fer með ákvörðunarvald í öllum málefnum hans sem 19,5% ekki eru öðrum falin með lögum, samþykktum bankans eða ákvörð23,3% unum bankaráðs. Hinn daglegi 21,4% rekstur tekur ekki til ráðstafana sem eru óvenjulegar eða 14,9% mikilsháttar. Slíkar ráðstafanir getur bankastjóri aðeins gert samkvæmt sérstakri heimild 15,9% 11,5% bankaráðs án verulegs óhagræðis fyrir bankaráðs9,5% nema ekki sé unnt að8,8% bíða ákvörðunar bankann. Bankastjóra ber að sjá um að reksturinn sé í öllum atriðum samkvæmt lögum, 31.12.09 31.12.11 30.06.12 31.12.10 og ákvörðunum reglugerðum, samþykktum bankaráðs.

Arðsemi eigin fjár Eiginfjárhlutfall (CAD) Lausafjárhlutfall (laust fé / innlán)

Fjármálaþjónusta | 39

Arðsemi eigin fjár 15,9%

Steinþór Pálsson, bankastjóri.

11,5%

Bankastjóri skal sjá um að bókhald félagsins sé fært í samræmi við lög og venjur og að meðferð eigna félagsins sé með tryggilegum hætti. Á hverjum bankaráðsfundi skal bankastjóri gera grein fyrir helstu atriðum í starfsemi bankans og hvernig ákvörðunum og stefnumótun bankaráðs hefur verið framfylgt. Bankaráð getur kallað eftir sérstökum skýrslum um reksturinn telji það ástæðu til. Bankastjóri er talsmaður bankans um öll rekstrarleg og viðskiptaleg málefni.

Bankastjóri Landsbankans er Steinþór Pálsson.

9,5%

2009

Framkvæmdastjórn og skipulag Hlutverk framkvæmdastjórnar er að stýra daglegum rekstri Landsbankans í umboði eigenda. Til þess hefur framkvæmdastjórn samþykkt ákveðin markmið, viðmið og mælikvarða sem eiga að tryggja að stjórn bankans sé farsæl. Þessi markmið eru brotin niður á einstök svið og gerð grein fyrir þeim í Viðskiptaáætlun bankans.

Framkvæmdastjórar bankans eru: Perla Ösp Ásgeirsdóttir, Hrefna Ösp Sigfinnsdóttir, Jensína Kristín Böðvarsdóttir, Árni Þór Þorbjörnsson, Helgi Teitur Helgason, Ragnhildur Geirsdóttir og Hreiðar Bjarnason.

Meginsvið Landsbankans hf.

8,8%

2010

2011

H1 2012

Eigið fé

184,866

200,244

212,022

157,592

Skipuriti bankans er ætlað að endurspegla stefnu og áherslur. Viðskipta- og afkomueiningar hafa mikið vægi þar sem lykiláhersla er lögð á þjónustu við viðskiptavini, en við þær styðja öflugar miðlægar einingar.

Viðskiptasviðin eru þrjú talsins: Einstaklingssvið, Fyrirtækjasvið og Markaðir en stoðsviðin eru fjögur, Áhættustýring, Fjármál, Rekstur og upplýsingatækni og Þróun.

Einstaklingssvið Hlutverk Einstaklingssviðs er að sinna allri almennri þjónustu fyrir einstaklinga. Útibú bankans og þjónustuver eru hluti af Viðskiptabankanum. Ráðgjafastofa einstaklinga er einnig staðsett á sviðinu sem og Bíla- og tækjafjármögnun.

31.12.09

M.kr.

31.12.10

31.12.11

30.06.12

40 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Námsstyrkhafar 2011.

Fyrirtækjasvið Fyrirtækjasviðið sér um málefni fyrirtækja og sveitarfélaga og tekur að sér stærri fjármögnunarverkefni. Innan Fyrirtækjasviðs eru þrjú útlánasvið. Eitt þeirra annast mannvirkjafjármögnun í ferðaþjónustu og fyrir sveitarfélög, annað sinnir iðnaði, verslun og þjónustu og það þriðja sjávarútvegi. Fyrirtækjalausnir sinna erfiðari skuldamálum en að auki eru eftirtaldar stoðdeildir innan Fyrirtækjasviðs: Lögfræðiþjónusta, Viðskiptalausnir og Útlánamat.

Markaðir Markaðir skipast í fjórar deildir, Eignastýringu, Markaðsviðskipti, Viðskiptavakt og Fyrirtækjaráðgjöf. Eignastýring annast almenna og sérhæfða eignastýringu fyrir viðskiptavini Landsbankans. Í Markaðsviðskiptum fer fram miðlun á markaði með gjaldeyri, skuldabréf, hlutabréf og afleiðusamninga til fagfjárfesta. Fyrirtækjaráðgjöf veitir fyrirtækjum og stofnunum sjálfstæða ráðgjöf varðandi kaup, sölu og samruna fyrirtækja og rekstrareininga og Viðskiptavaktin hefur með höndum viðskiptavakt á gjaldeyrismarkaði, peningamarkaði og með skráðum verðbréfum.

Stoðsvið Áhættustýring Áhættustýringin annast hefðbundin verkefni, vegur og metur markaðsáhættu, lausafjáráhættu og lánaáhættu. Einnig er Hagfræðideild innan sviðsins. Áhættustýring er einn þeirra þátta sem hefur verið efldur mjög mikið frá því sem áður var. Hún hefur greiðan aðgang að lánaferlinu öllu, bæði við veitingu lána og með virku eftirlit og stýringu eftir að lán hefur verið veitt.

Efnahagur

44,4%

39,5%

40,0%

36,0% 19,5% 14,9%

21,4%

15,9% 9,5% 31.12.09

8,8% 31.12.10

31.12.11

23,3%

11,5% 30.06.12

Arðsemi eigin fjár Eiginfjárhlutfall (CAD) Lausafjárhlutfall (laust fé / innlán)

Fjármál Hlutverk Fjármála er í meginatriðum að sjá um alla áætlanagerð í samstæðu Landsbankans og tengd verkefni, annast gerð viðskiptaáætlana, hafa umsjón með gjaldskrár- og vaxtamálum og sjá um gerð fjárhagslegra upplýsinga, s.s. árs- og árshlutareikninga. Innan Fjármála er fjárstýring bankans sem sér um lausafjárstýringu og fjármögnun bankans og stýrir markaðsáhættu. Fjárstýring annast jafnframt samskipti við Seðlabankann, erlenda banka og innlend fjármálafyrirtæki.

Rekstrar- og upplýsingatæknisvið Rekstrar- og upplýsingatæknisvið hefur með höndum rekstur, viðhald og þróun á öllum tölvu- og upplýsingakerfum bankans, rekstur og umsjón með fasteignum auk þess að sjá um fullnustueignir bankans. Þar eru einnig lánaumsjón og fleiri deildir sem þjóna öllum viðskiptaeiningum bankans og viðskiptavinum með frágangi á viðskiptum, vörslu verðbréfa og verkefnum því tengdu.

Fjármálaþjónusta | 41

Þróun og mannauður Þróun og mannauður hefur það hlutverk að vera leiðandi í framþróun og breytingum innan bankans. Í því síbreytilega umhverfi sem bankinn starfar er nauðsynlegt að geta brugðist hratt við og með því að setja undir eitt svið þær deildir bankans sem standa að baki framþróun, nýbreytni og vöruþróun verður til öflug skipulagsheild til að mæta þessum kröfum. Í Þróun koma saman mannauðsmál, markaðsmál, vefmál, vöruþróun, sölu- og þjónustumál, samfélagsleg ábyrgð og verkefnastofa sem heldur utan um öll stærstu verkefni bankans.

Aðrar lykileiningar Regluvörður Verkefni Regluvörslu felast í því í stórum dráttum að stuðla að heiðarleika, réttsýni og sanngirni í viðskiptum til að efla traust viðskiptavina og almennings á Landsbankanum.

Regluvarsla hefur umsjón og eftirlit með meðferð innherjaupplýsinga, hagsmunaárekstrum, aðskilnaði starfssviða, verðbréfaviðskiptum starfsmanna og bankans sjálfs ásamt því að bera ábyrgð á aðgerðum gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka.

Innri endurskoðun Í bankanum starfar endurskoðunardeild sem annast innri endurskoðun og heyrir beint undir bankaráð Landsbankans. Markmið innri endurskoðunar er að staðfesta að innri eftirlitskerfi Landsbankans, áhættustjórnun og stjórnskipulag séu fullnægjandi.

Umboðsmaður viðskiptavina Viðskiptavinir Landsbankans, sem telja á sig hallað í viðskiptum við bankann og telja sig ekki hafa fengið sanngjarna úrlausn sinna mála, geta leitað til umboðsmanns. Umboðsmaður viðskiptavina er ráðinn af bankastjóra og ber ábyrgð gagnvart honum. Í Landsbankanum eru tveir umboðsmenn, umboðsmaður einstaklinga og umboðsmaður fyrirtækja.

42 | Ísland – Atvinnuhættir og menning Kynjahlutfall og launamunur kynja í stjórnunarstöðum Fjöldi kvenna

Fjöldi karla

Laun kvenna sem hlutfall af launum karla

Framkvæmdastjórar

57%

43%

100%

Forstöðumenn

30%

70%

98%

Deildarstjórar

63%

37%

99%

Útibússtjórar

25%

75%

105%

Nýráðningar

55%

45%

Starfsmenn

66%

34%

Landsbankinn þinn Stefna

Landsbankinn þinn

Framtíðarsýn

Landsbankinn er til fyrirmyndar

Einkunnarorð

Við hlustum, lærum og þjónum

Hlutverk

Landsbankinn er traustur samherji í fjármálum og hjálpar viðskiptavinum sínum að ná árangri. Landsbankinn er hreyfiafl í samfélaginu.

Tilgangur

Skapa ávinning fyrir viðskiptavini, samfélag, eigendur og starfsfólk.

Stefna Landsbankans Landsbankinn þinn er heiti á stefnu Landsbankans. Bankinn hefur breyst mikið og mun breytast og eflast enn frekar í takt við nýja stefnu. Bankinn ætlar sér að verða hliðstæður bestu bönkum á hinum Norðurlöndunum árið 2015. Stefnan er sóknarmiðuð og byggist á framtíðarsýn um fyrirmyndarvinnustað og banka sem er í senn hreyfiafl og kjölfesta í íslensku efnahags- og atvinnulífi.

Stefna bankans var fyrst kynnt haustið 2010 en nánar útfærð haustið 2012. Þá var hlutverk bankans betur skilgreint og lykiláherslur til nánustu framtíðar mótaðar. Til þess að ná árangri er lögð áhersla á hagkvæman rekstur, góða stjórnun og liðsheild og ábyrga markaðssókn.

Einkunnarorð stefnunnar eru hlustum, lærum og þjónum og í þeim endurspeglast mikil áherslubreyting í rekstri. Mikið kapp er lagt á að hlusta á viðskiptavini, læra af reynslunni og á þá staðreynd að Landsbankinn er umfram allt þjónustufyrirtæki.

Stefna bankans hvílir á fjórum meginstoðum sem allar verða að vera í jafnvægi. Þessar stoðir eru öflug liðsheild sem vísar til mannauðs bankans og hugarfars starfsmanna, traustir inniviðir sem vísar til verklags, fjárhagslegs styrks, áhættustýringar og aga í rekstri, ánægðir viðskiptavinir sem vísar til þjónustu við viðskiptamenn og gagnkvæms ávinnings af langtíma viðskiptasambandi og síðast en ekki síst er það ávinningur samfélags og eigenda sem gefur til kynna það hlutverk sem Landsbankinn hefur í samfélaginu.

Landsbankinn vill vera hreyfiafl, með það fyrir augum að skapa ávinning fyrir viðskiptavini, samfélag, eigendur og starfsfólk – traustur samherji í fjármálum sem hjálpar viðskiptavinum að ná árangri.

Mannauður Starfsumhverfi og -þróun Landsbankinn leggur áherslu á að fá til liðs við sig öflugt og traust starfsfólk með fjölbreytilegan bakgrunn. Bankinn leggur sig fram um að skapa starfsumhverfi með gagnkvæmum sveigjanleika þar sem þarfir fjölskyldu og starfs fara saman, umhverfi sem einkennist af góðum starfsanda, jákvæðu viðhorfi og starfsánægju og gagnkvæmri virðingu í öllum samskiptum. Lögð er áhersla á að laun og aðbúnaður séu samkeppnishæf og að hagsmunir starfsfólks og bankans fari saman.

Landsbankinn hvetur allt starfsfólk til að auka þekkingu og færni með öflugu fræðslustarfi og árlegum frammistöðusamtölum. Virk fræðslustefna miðar að því að starfsfólk geti eflt hæfni sína og nýtt hæfileika sína til fulls.

Jafnréttisstefna Landsbankans Jafnréttisstefna Landsbankans er órofa hluti af mannauðsstefnu bankans og með henni vill bankinn leggja áherslu á að lykilforsendur fyrir framúrskarandi árangri og góðum

Fjármálaþjónusta | 43 vinnustað séu þær að hver starfsmaður sé metinn á eigin forsendum og að allir eigi jafna möguleika óháð kynferði, aldri, uppruna, kynhneigð, fötlun, trúarbrögðum eða annarri menningarlegrar stöðu.

Einelti, fordómar og kynferðisleg áreitni eru ekki liðin innan bankans.

Af hálfu yfirstjórnar bankans hafa þau markmið verið gefin út að hlutur hvors kyns í forystusveit skuli í framtíðinni aldrei vera undir 40%. Þetta markmið hefur þegar náðst víða í bankanum og dótturfélögum, m.a. í framkvæmdastjórn.

Kynjahlutfall og launamunur kynja í stjórnunarstöðum Kynjahlutfall og launamunur kynja í stjórnunarstöðum Fjöldi kvenna

Fjöldi karla

Laun kvenna sem hlutfall af launum karla

Framkvæmdastjórar

57%

43%

100%

Forstöðumenn

30%

70%

98%

Deildarstjórar

63%

37%

99%

Útibússtjórar

25%

75%

105%

Nýráðningar

55%

45%

Starfsmenn

66%

34%

Launastefna, aðbúnaður og umhverfi í bankanum skal vera hið sama fyrir konur og karla.

Starfsfólki skal hvorki mismunað á grundvelli kynferðis eða annarra þátta við ákvörðun launa og fríðinda né við úthlutun verkefna, tilfærslur í starfi og uppsagnir. Einstaklingar eru metnir á eigin forsendum og ákvarðanir um starfskjör taka mið af frammistöðu, menntun, starfi og ábyrgð. Jafnréttisstefna Landsbankans skal vera öllum starfsmönnum aðgengileg og hana skal endurskoða á a.m.k. tveggja ára fresti.

Starfsmannafélag Félag starfsmanna Landsbankans á Íslandi var stofnað 7. mars 1928. Hlutverk félagsins Landsbankinn þinn er að koma fram fyrir hönd starfsmanna Landsbankans og gæta hags þeirra. Starfsmannafélagið öflugt og stendur fyrir fjölbreyttu félagslífi. Starfsmenn bankans leggja Stefnaer gríðarleg Landsbankinn þinn mikla áherslu á ábyrgt framlag til samfélagsmála og hafa starfað með sjálfboðaliðasamFramtíðarsýn Landsbankinn er tökum og safnað fétil innan sinna raða til ýmissa góðgerðar- og velferðarmála. fyrirmyndar Einkunnarorð Við hlustum, lærum Samfélagsleg ábyrgð og þjónum Landsbankinn hefur markað sér stefnu Hlutverk Landsbankinn er í Samfélagslegri ábyrgð þar sem efnahags-, samfélags og umhverfismálum fléttað saman við starfshætti bankans. Í stefnunni kemur traustur er samherji í fjármálum fram að bankinn ætli að hafa forystu um að byggja upp velferð til framtíðar í íslensku viðskiptasamfélagi. Stefnan og skalhjálpar vera komin að fullu til framkvæmda eigi síðar en árið 2015. vinum sínum að ná Við innleiðingu á stefnu skal taka mið af grunnreglum samfélagslegrar ábyrgðar eins árangri. Landsog þeim er lýst í leiðbeiningum alþjóða staðlaráðsins (ISO 26000) og viðmiðum Global bankinn er hreyfiafl Compact-verkefnisí samfélaginu.

Sameinuðu þjóðanna. Bankinn hefur birt opinberlega stjórnhætti sína og hefur kynntSkapa gagnsæja stefnufyrir um sölu á fullnustueignum bankans og umhverfisTilgangur ávinning væna stefnu um samskipti við birgja. viðskiptavini, samfélag, eigendur Landsbankinn hefur undirritað Jafnréttissáttmála UN Women og UN Global Compact og starfsfólk. og hefur jafnað kynjahlutföll í stjórn bankans og í stjórnum dótturfélaga bankans. Landsbankinn vill verða leiðandi í því að koma atvinnulífinu af stað á ný og hefur t.d. komið á fót heildstæðri þjónustu fyrir nýsköpunar- og sprotafyrirtæki.

Styrkir úr Samfélagssjóði Landsbankans Beinn stuðningur við samfélagið er liður í stefnu bankans um samfélagslega ábyrgð. Stuðningur úr samfélagssjóði kemur til viðbótar við fjölbreytt samstarfsverkefni bankans á sviði mannúðarmála, menningar, menntunar, nýsköpunar og íþrótta um land allt. Samfélagssjóður bankans skiptist í afreksstyrki, námsstyrki, umhverfisstyrki, samfélagsstyrki og nýsköpunarstyrki. Það er stefna Landsbankans að leita til fagfólks um dómnefndarstörf og skipar það meirihluta í öllum dómnefndum.

44 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

mp banki

S

www.mp.is

tarfsemi og rekstur.

MP banki veitir minni og meðalstórum fyrirtæki úrvalsþjónustu og góð kjör ásamt því að veita einstaklingum í atvinnulífinu heildarbankaþjónustu. Bankinn veitir jafnframt fyrirtækjum, fjárfestum og efnameiri einstaklingum alhliða þjónustu á sviði fjárfestingabankastarfsemi og eignastýringar.

Velferð bankans byggir á traustu sambandi við viðskiptavini hans og þekkingu og færni bankans við að stuðla að vexti þeirra og velgengni.

Sérstaða • • •

MP banki er eini bankinn sem sérhæfir sig í þjónustu við minni og meðalstór fyrirtæki.

MP banki er eini sjálfstæði viðskiptabanki landsins sem hefur verið endurskipulagður og endurfjármagnaður án aðkomu ríkisins.

MP banki er eini bankinn sem er að fullu í eigu einkaaðila s.s. lífeyrissjóða, fyrirtækja og einstaklinga.

Sagan í stuttu máli MP banki hf. var stofnaður árið 1999 og hét þá MP Verðbréf. Árið 2003 fékk bankinn fjárfestingabankaleyfi og bauð þá alhliða fjárfestingabankaþjónustu. MP banki fékk fullt viðskiptabankaleyfi í október 2008 og hóf að taka við innlánum og séreignarsparnaði til viðbótar við fyrri starfsemi. Fyrsta útibú MP banka var opnað 11. maí 2009 í Borgartúni 26. Í apríl 2011 lögðu yfir 40 innlendir og erlendir fjárfestar MP banka til 5,5ma í nýtt hlutafé og ný stjórn tók við. Sama ár keypti bankinn Alfa verðbréf og Júpiter rekstrarfélag.

Starfsfólk Um áramótin 2011/2012 störfuðu alls um 90 manns hjá MP banka. Meðalaldur starfsmanna árið 2011 er 42 ár og meðalstarfsreynsla hjá bankanum er 3 ár. Forstjóri er Sigurður Atli Jónsson og formaður stjórnar er Þorsteinn Pálsson.

Svið bankans Viðskiptabanki Sigurður Atli Jónsson, forstjóri MP banka.

Viðskiptabankasvið MP banka sérhæfir sig í þjónustu við lítil og meðalstór fyrirtæki og veitir þeim úrvalsþjónustu og góð kjör ásamt því að veita einstaklingum í atvinnulífinu heildarbankaþjónustu. Í Ármúla 13a starfar hópur sérhæfðra viðskiptastjóra á fyrirtækjasviði. Útibú í Borgartúni 26 veitir gjaldkeraafgreiðslu og alla almenna bankaþjónustu til einstaklinga og fyrirtækja eftir þörfum. Framkvæmdastjóri viðskiptabankasviðs er Ólafur Haraldsson.

Fjárfestingabanki Innan fjárfestingabanka eru fyrirtækjaráðgjöf, markaðsviðskipti og lánasvið. Á fjárfestingabankasviði fá fyrirtæki, stofnanir og sjóðir úrvals þjónustu þar sem lögð er áhersla á frumkvæði að lausnum með viðskiptavini.

• Fyrirtækjaráðgjöf sinnir ráðgjöf um samruna og yfirtökur, öflun fjármagns og sölu eigna. Starfsmenn fyrirtækjaráðgjafar eru reynslumiklir og hafa mikla þekkingu á innlendum fyrirtækjamarkaði.

Fjármálaþjónusta | 45

Höfuðstöðvar MP banka í Ármúla 13a.

•

Starfsmenn lánasviðs eru með mikla reynslu og eru sérfræðingar í lánsfjármögnun. Mikil áhersla er lögð á að finna lausnir á verkefnum sem eru flókin viðfangs.

• Markaðsviðskipti eru leiðandi í viðskiptum með fjármálagerninga í Kauphöll Íslands og geta viðskiptavinir átt viðskipti með hlutabréf og skuldabréf á öllum helstu mörkuðum heimsins. MP banki hefur ennfremur beina aðild að kauphöllum í Kaupmannahöfn, Stokkhólmi, Tallin, Riga og Vilnius.

Framkvæmdastjóri fjárfestingabanka er Benedikt Gíslason. Framkvæmdastjóri markaðsviðskipta er Bjarni Eyvinds.

Eignastýring Innan eignastýringarsviðs eru einkabankaþjónusta, eignastýring og sjóðastýring. Mikil áhersla er lögð á góðan árangur við ávöxtun og að vera í fararbroddi í vöruþróun.

• Eignastýring veitir einstaklingum, stofnanafjárfestum og lögaðilum framúrskarandi þjónustu. Í boði eru mismunandi ávöxtunarleiðir sem henta hverjum og einum. Lögð er áhersla á að ákvarðanir um fjárfestingar séu ávallt teknar með hagsmuni og markmið viðskiptavina að leiðarljósi.

• Einkabankaþjónusta MP banka er sérsniðin fjármálaþjónusta ætluð fjársterkum einstaklingum, fyrirtækjum og sjóðum. Viðskiptavinir njóta víðtækrar ráðgjafar og persónulegrar þjónustu þar sem hver og einn viðskiptavinur hefur sinn eigin viðskiptastjóra.

• Fagfjárfestar hafa aðgang að eignastýringarþjónustu samstarfsaðila bankans hjá Credit Suisse.

Framkvæmdastjóri eignastýringar er Brynjólfur Baldursson.

Hluthafar MP banka Listinn sýnir 15 stærstu hluthafa MP banka 31.12.2011 Nafn hluthafa Hlutafé ÍKR Títan fjárfestingarfélag ehf.

960.600.000 Lífeyrissjóður verzlunarmanna 540.000.000 Manastur Holding 530.000.000 Linley Limited 530.000.000 Mizar ehf.

500.000.000 TM hf.

300.000.000 Drómi hf.

255.000.000 VÍS hf.

250.000.000 MP Canada Iceland Ventures Inc. 200.000.000 ET Sjón ehf.

150.000.000 Arkur ehf.

150.000.000

Eignarhlutur 17,30% 9,72% 9,54% 9,54% 9,00% 5,40% 4,59% 4,50% 3,60% 2,70% 2,70%

46 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Afl – Sparisjóður

S

www.sps.is – www.spsk.is

parisjóður Siglufjarðar er elsta starfandi peningastofnun landsins, stofnaður 1873. Meðal aðal hvatamanna að stofnun hans voru Snorri Pálsson og fór hann í fylkingarbrjósti. Hinir voru séra Jón Auðunn Blöndal, þá verslunarstjóri í Grafarósi, Sveinn Sveinsson, bóndi í Haganesi, Einar Baldvin Guðmundsson, bóndi á Hraunum í Fljótum, Páll Þorvaldsson, bóndi á Dalabæ, Jón Jónsson, bóndi á Siglunesi, og að endingu tveir heimamenn aðrir, Jóhann Jónsson, bóndi og hreppstjóri, búandi í Höfn, og séra Tómas Bjarnarson, þáverandi sóknarprestur. Á Siglufirði hafa lengst af starfað tveir bankar, Sparisjóðurinn og Útvegsbankinn, sem síðar varð Íslandsbanki og Glitnir.

AFL-Sparisjóður á Siglufirði.

Sparisjóðurinn var að mestu í eigu heimamanna þar til árið 2002 að Sparisjóður Mýrasýslu keypti allt stofnfé sjóðsins. Rekstur Sparisjóðsins hafði þá verið þungur um nokkurt skeið. Með innkomu Sparisjóðs Mýrasýslu sem stofnfjáreiganda urðu straumhvörf í rekstri Sparisjóðs Siglufjarðar til batnaðar. Árið 2006 var merkisár í sögu Sparisjóðs Siglufjarðar, en þá keypti Sparisjóðurinn afgreiðslu Glitnis á Siglufirði og ári síðar sameinaðist hann Sparisjóði Skagafjarðar, 1. janúar 2007.

Sparisjóður Skagafjarðar, sem áður hét Sparisjóður Hólahrepps, var stofnaður í Kolbeinsdal árið 1907. Sjóðurinn var lengstum með aðsetur sitt í Hjaltadalnum, einkum á Hólum og á Hofi. Árið 2000 var starfsemin flutt til Sauðárkróks, en í kjölfar þess var gerður samningur við Íbúðalánasjóð um innheimtu fasteignalána ÍLS. Þótti eðlilegt að breyta nafni Sparisjóðs Hólahrepps í Sparisjóð Skagafjarðar og var það gert árið 2004 um leið og stofnfé í sjóðnum var aukið.

Afgreiðslan á Sauðárkróki.

Fjármálaþjónusta | 47

Myndatexti.

Afgreiðslan á Sauðárkróki.

Stofnfjáraukningar í Sparisjóðnum voru umdeildar sem og samruni við Sparisjóð Siglufjarðar, en niðurstaðan varð sú að Sparisjóðirnir tveir sameinuðust 1. janúar 2007 undir merki Afls-Sparisjóðs. Stofnfjáraðilar Sparisjóðs Skagafjarðar voru 140, en stærðarhlutföll Sparisjóðanna voru Siglufjörður 88% og Skagafjörður 12% Sparisjóður Mýrasýslu átti um það bil 92% stofnfjár. Við bankahrunið á Íslandi yfirtók Arion banki Sparisjóð Mýrasýslu og eignaðist hlutinn í Afli um leið. Í dag eru tveir afgreiðslustaðir hjá Sparisjóðnum Afli, á Siglufirði og Sauðárkróki. Starfsemin hefur gengið ágætlega og Sparisjóðurinn skilað hagnaði af reglulegri bankastarfsemi frá því árið 2002.

Sigurbjörn afhendir Félagsþjónustu Skagafjarðar gjafakort.

Sparisjóðurinn Afl hefur lagt sig fram um að útdeila styrkjum til uppbyggingar í heimabyggð og á síðasta rekstrarári fóru um það bil 20% af hagnaði Sparisjóðsins til menningar-, íþrótta- og samfélagsmála á Siglufirði og í Skagafirði.

Frá árinu 2000 hefur Sparisjóður Siglufjarðar séð um bakvinnslu vegna lífeyrissjóða Kaupþings og síðar Lífsvals sem leitt hefur af sér að innan sjóðsins hefur skapast mikil og verðmæt sérfræðiþekking. Í dag eru 40 ársverk hjá Sparisjóðnum og sem gerir AFLSparisjóð að einum af stærstu atvinnurekendum í Fjallabyggð.

• • • •

Sparisjóðsstjóri Afls-Sparisjóðs er Ólafur Jónsson.

Skrifstofustjóri er Magnús Jónasson. Útibússtjóri á Sauðárkróki er Sigurbjörn Bogason.

Stjórnarformaður er Gunnar Karl Guðmundsson.

Skagfirski kammerkórinn syngur í útibúinu á Sauðárkróki – Sparisjóðurinn styrkir menningarstarfsemi.

48 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

sparisjóður bolungarvíkur www.spbol.is

Á

fyrsta áratug 20. aldar breyttist Bolungarvík úr verbúðaþorpi í gróskumikið kauptún með fjölbreyttri verslun og þjónustu. Íbúafjöldinn tvöfaldaðist á þessum árum en undirstaða þessara breytingar var vélbátabyltingin en fyrsti íslenski vélbáturinn, Stanley frá Ísafirði, reri til fiskjar frá Bolungarvík á vorvertíð 1903. Það var á þessum tíma sem forystumenn í Bolungarvík tóku sig saman um að stofna sparisjóð en vaxandi umsvif kaupmanna og útvegsmanna kölluðu á lánafyrirgreiðslu. Sparisjóður Bolungarvíkur var stofnaður 15. apríl 1908 og voru stofnendurnir 17 talsins.

Stjórn Sparisjóðs Bolungarvíkur.

Efri röð f.v.: Snorri Sturluson, Ásgeir Sólbergsson sparisjóðsstjóri, Finnbogi Jakobsson stjórnarformaður.

Neðri röð f.v.: Runólfur Kristinn Pétursson, Stefanía Birgisdóttir, Ólafur Þór Benediktsson.

Aðalhvatamaður að stofnun sparisjóðsins var Pétur Oddsson útgerðarmaður og kaupmaður en hann var jafnframt fyrsti sparisjóðsstjóri og stjórnarformaður sjóðsins. Sparisjóður Bolungarvíkur hóf starfsemi 25. maí 1908 þegar Guðný Bjarnadóttir, kona Péturs, opnaði fyrsta reikningurinn og lagði inn 75 krónur. Fyrsta lánið, 250 krónur, var veitt úr sjóðnum 2. júní 1908.

Frá upphafi hafa helstu útlán sparisjóðsins verið til byggingar íbúðarhúsnæðis og til fjárfestingar í útgerð í Bolungarvík. Á undanförnum árum hefur lítið verið um nýbyggingar í Bolungarvík og hafa því útlán í auknum mæli færst til atvinnureksturs en sparisjóðurinn hefur einnig gegnt lykilhlutverki í því að halda fiskveiðiheimildum í héraði.

Sparisjóður Bolungarvíkur var lengi vel aðeins með starfsemi í Bolungarvík en frá og með 1. júlí 1994 hefur sjóðurinn einnig rekið útibú á Suðureyri en þá tók gildi sameining Sparisjóðs Súgfirðinga og Sparisjóðs Bolungarvíkur. Afgreiðslan í Bolungarvík er í Ráðhúsi bæjarins við Aðalstræti en sparisjóðurinn var fyrstur til að flytja starfsemi sína þangað haustið 1972.

Sparisjóður Bolungarvíkur í Bolungarvík.

Umsvif sparisjóðsins hafa aukist með árunum en með samningum við Íslandspóst árið 2001 tók sparisjóðurinn að sér alla póstþjónustu í Bolungarvík og Suðureyri. Tækniþróun síðustu ára hefur orðið til þess að bankaþjónusta hefur í auknum mæli færst í heimabanka þar sem viðskiptavinir sinna bankaviðskiptum sínum milliliðalaust í gegnum netið. Þessi þróun hefur auðveldað viðskiptavinum að halda tryggð við sparisjóðinn sinn þrátt fyrir að hafa flutt burt úr byggðarlaginu.

Með stofnun Sparisjóðs Bolungarvíkur árið 1908 lögðu stofnendur hans sín lóð á vogarskálina sem breyttu Bolungarvík úr fátæku fiskimannaþorpi í blómlegan kaupstað. Sparisjóðurinn hefur fylgt Bolvíkingum í gegnum þykkt og þunnt í heila öld og heldur vonandi áfram að vera bakhjarl einstaklinga og fyrirtækja í Bolungarvík um ókomin ár.

Sparisjóður Bolungarvíkur á Suðureyri.

Fjármálaþjónusta | 49

S

Sparisjóður Vestmannaeyja www.spar.is

parisjóður Vestmannayja var stofnaður árið 1942. Það göfuga markmið var haft að leiðarljósi að með stofnun hans myndi fjárhagslegt sjálfstæði íbúa Vestmannaeyja eflast og þeir þyrftu því ekki að leita fjármálaþjónustu annars staðar. Mikil verðmætasköpun ætti sér stað í bænum og því ættu Vestmannaeyingar sjálfir að eiga sinn sparisjóð.

Eiginleg sjálfstæðisbarátta fólst í stofnun sjóðsins og þar með urðu Vestmannaeyingar ,,lausir undan fjárhagslegu valdi annars staðar frá” svo vitnað sé í ummæli Þorsteins Þ.

Víglundssonar, fyrrum sparisjóðsstjóra og eins helsta hvatamanns að stofnun sjóðsins.

30 einstaklingar stóðu að stofnun Sparisjóðsins. Fljótlega eftir formlega stofnun sjóðsins hófu Eyjamenn að leggja inn fé og ekki leið á löngu þar til umsóknir um lán úr sjóðnum tóku að berast.

Fyrst var Sparisjóðurinn til húsa í litlu herbergi í húsinu Reyni við Bárugötu en þaðan fluttist starfsemin að Skólavegi 4. Árið 1956 flutti Sparisjóðurinn í eigið húsnæði að Vestmannabraut 38 en lengstum hefur starfsemin vaxið og dafnað þar sem hann hefur aðsetur núna að Bárustíg 15.

Gosið í Heimaey varð þess valdandi að til þess að geta haldið úti starfsemi og þjónustu við viðskiptavini fékk Sparisjóður Vestmannaeyja afnot af húsnæði í Seðlabanka Íslands og varð þar með eini sparisjóðurinn á landsbyggðinni sem hafði útibú í Reykjavík.

Sparisjóðurinn hefur haldið áfram að vaxa eftir að uppbygging hófst í Eyjum eftir hamfarir eldsumbrotanna. Hann hefur stækkað við sig húsnæðið að Bárustíg og öll aðstaða til starfseminnar hefur batnað til muna. Um miðjan júní árið 2000 opnaði Sparisjóðurinn útibú á Selfossi og árið 2006 varð samruni við Sparisjóð Hornafjarðar en áður hafði Sparisjóður Vestmannaeyja eignast allt stofnfé sjóðsins.

Auk Vestmannaeyja er Sparisjóðurinn með útibú á Selfossi, Höfn í Hornafirði, Djúpavogi og Breiðdalsvík.

Tólf manns starfa í aðalstöðvunum í Eyjum, 5 á Suðurlandi og 13 á Austurlandi.

Starfsmannafélagið heldur reglulega sameiginlega árshátíð til að sem flestir starfsmenn kynnist en sökum fjarlægða á milli staða gera starfsmenn á hverjum stað sitthvað sjálfir til að efla félagsandann þess á milli.

Stofnfjáreigendur sjóðsins í dag eru 85 talsins. Stærstu eigendurnir eru: Bankasýsla ríkisins með 55,7% eignarhlut, Lífeyrissjóður Vestmannaeyja með 14,3%, Vestmannaeyjabær með 10,2% og Vinnslustöð Vestmannaeyja með 5%, aðrir eiga smærri hluti. Íbúar byggðalaganna eru eftir sem áður helstu viðskiptavinir Sparisjóðsins og er stefna hans sú að treysta fjárhagslega velferð viðskiptavinanna með því að veita persónulega og góða þjónustu. Sparisjóður Vestmannaeyja lætur sig varða samfélagslega ábyrgð með því að taka virkan jafnt sem óbeinan þátt í mannlífinu á hverjum stað.

Sparisjóðsstjóri frá 1999 er Ólafur Elísson.

Sparisjóðsdagur í Vestmannaeyjum.

50 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

borgun

B

www.borgun.is

orgun hefur sérhæft sig í traustri greiðslumiðlun í yfir 30 ár. Reksturinn er byggður á grunni fyrsta greiðslukortafyrirtækisins hér á landi, Kreditkorts hf., sem stofnað var árið 1980. Frá árinu 2007 hefur fyrirtækið verið rekið undir nafninu Borgun. Borgun sérhæfir sig í heildarlausnum í færsluhirðingu vegna MasterCard, Maestro, VISA, VISA Electron, JCB, UnionPay, Diners Club, Discover og American Express auk þjónustu við útgefendur greiðslukorta á Íslandi.

Skrifstofa Borgunar er að Ármúla 30 í Reykjavík og starfa þar um 100 manns.

Útgáfuþjónusta Útgáfuþjónusta Borgunar annast þjónustu og ráðgjöf við útgefendur varðandi kortaútgáfu. Borgun þjónustar banka og sparisjóði landsins við útgáfu sinna korta. Einnig sér starfsfólk Útgáfuþjónustu um fræðslu til útgefenda.

Fyrirtækjaþjónusta Fyrirtækjaþjónusta Borgunar annast færsluhirðingu fyrir seljendur sem óska eftir að taka við greiðslu fyrir vöru og/eða þjónustu með greiðslukorti. Starfsfólk Borgunar hefur víðtæka þekkingu á þeim hagnýtu lausnum sem Borgun býður og leggur áherslu á lipra og persónulega þjónustu.

Posaleiga Borgun býður viðskiptavinum nokkrar mismunandi tegundir posa til leigu. Posar eru nú búnir örgjörvalesara þar sem úttekt er staðfest með pinni. Borgun sér um uppsetningu og viðhald á búnaði.

Greiðslusíða Fyrir þá seljendur sem vilja taka á móti greiðslukortum í vefverslun þá er Greiðslusíða Borgunar einföld og þægileg lausn. Innkaupakarfa seljenda er send yfir á Greiðslusíðuna þar sem korthafi gengur frá greiðslunni. Seljandi fær strax að vita hvort greiðsla hafi verið samþykkt eða ekki.

Greiðslugátt Stærri seljendur sem vilja byggja upp öruggar greiðsluleiðir í sínum kerfum stendur til boða að tengjast Greiðslugátt Borgunar. Þar eru fjölþættar vefþjónustur sem seljendur geta valið úr eins og hentar hverju tilviki.

Fjármálaþjónusta | 51

Þjónustuvefir Seljandavefur Borgunar veitir forsvarsmönnum fyrirtækja afbragðs yfirsýn yfir kortaveltu fyrirtækisins. Hægt er að fylgjast myndrænt með uppsöfnun færslna í næsta uppgjöri frá degi til dags og greina veltu eftir tegundum greiðslukorta. Listar innihalda ítarlegar upplýsingar sem auðvelda yfirsýn greiðslukortaviðskipta. Á Lánavef er seljendum gert kleift að afgreiða staðgreiðslulán á MasterCard og VISA greiðslukort og þaðan eru samningar sendir rafrænt til Borgunar.

Færsluvefur nýtist vel til hagræðingar í bókhaldi, innkaupum og samþykktarferli viðskiptavina þar sem ýmsir möguleikar gefast t.d. við að framkvæma algengustu bókhaldsaðgerðir.

Greiðsluleiðir kortaviðskipta Fyrir utan hefðbundnar eingreiðslur í posum og kassakerfum býður Borgun ýmsar aðrar greiðsluleiðir til hagræðingar í viðskiptum.

Boðgreiðslur eru leið til að innheimta mánaðarleg gjöld af MasterCard, VISA og American Express. Boðgreiðslur henta vel fyrir reglubundnar greiðslur t.d. áskriftir, símreikninga, fasteignagjöld og tryggingar.

Staðgreiðslulán gera fyrirtækjum kleift að bjóða viðskiptavinum upp á lán sem innheimt er af greiðslukorti kaupanda vegna stærri innkaupa, að því gefnu að kaupandi standist lánshæfismat Borgunar.

Uppgjörsleiðir Borgun býður seljendum sínum upp á þrjár mismunandi uppgjörsleiðir kortaviðskipta með mánaðarlegu, vikulegu eða daglegu uppgjöri.

Gildi Borgunar Vilji – Við göngum skrefi lengra Framsækni, metnaður og dugnaður er sá drifkraftur sem skapar forystu. Á sama hátt eru viðmót, heilindi og þjónusta lykilþættir í samskiptum við viðskiptavini.

Virði – Gagnkvæmur ávinningur Gagnkvæmur ávinningur, arðsemi og vöxtur myndast með skilvirkni, trausti og skilningi á þörfum viðskiptavina.

Vissa – Ábyrgð og áreiðanleiki Þekking, öryggi, áreiðanleiki og nákvæmni skapa skýra sýn á markmið og leiðir.

52 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

valitor

G

www.valitor.is

reiðslukort og rafræn greiðslumiðlun gegna mikilvægu hlutverki í nútímaviðskiptum sem tæki til að færa verðmæti milli manna. Hér hefur Valitor haslað sér völl sem framsækið þjónustufyrirtæki á sviði greiðslulausna. Valitor starfar á alþjóðlegum vettvangi og leggur sérstaka áherslu frumkvæði, nýsköpun og traust í starfsemi sinni.

Hlutverk Valitor er að veita viðskiptavinum sínum örugga og skjóta þjónustu og stuðla þannig að árangursríkum viðskiptum. Færslukerfi fyrirtækisins tengist alþjóðlegum greiðslumiðlunarkerfum VISA og MasterCard og tengir þannig saman söluaðila, banka, sparisjóði og korthafa víðs vegar um heim.

Starfsemin innanlands Valitor hefur allt frá upphafi verið í forystu á íslenskum greiðslumiðlunarmarkaði um þjónustu, vöruþróun og hagkvæmni. Séð í því samhengi felst samfélagsleg ábyrgð Valitor fyrst og fremst í því að rækja hlutverk sitt af kostgæfni og tryggja þannig athafnalífi og einstaklingum virka og örugga greiðslumiðlun. Jafnframt styður Valitor vandlega valin málefni sem bæta mannlíf og efla.

Fjöldamörg íslensk fyrirtæki og lögaðilar eru í föstum greiðslukortaviðskiptum við Valitor sem sér um færsluhirðingu fyrir þessa aðila en færsluhirðing felst í því að miðla færslum á milli korthafa og söluaðila. Tilhögunin er með þeim hætti að Valitor veitir söluaðilum heimildaþjónustu, annast vinnslu á færslum, greiðir þær út til söluaðila á uppgjörsdegi og skuldfærir jafnóðum hjá korthöfum.

Valitor annast einnig vinnslu og útgáfu greiðskorta til allra helstu banka og sparisjóða.

Með öflugu samstarfi og stöðugri þróunarvinnu myndast ný tækifæri á vettvangi kortaútgáfu þar sem samstarfsaðilar geta nýtt sér þá þekkingu sem Valitor býr yfir og myndað þannig öflug tengsl við sína viðskiptavini í gegnum kortaútgáfu. Margvísleg þjónusta er veitt ásamt starfrækslu þjónustuvers sem sér korthöfum m.a. fyrir neyðarþjónustu allan sólarhringinn, alla daga ársins.

Starfsemin erlendis Alþjóðaviðskipti eru orðin einn af hornsteinum í starfsemi Valitor. Hér sækir fyrirtækið fram á tveimur vígstöðum í krafti þekkingar, tækni og hagkvæmni. Annars vegar er um að ræða færsluhirðingu fyrir kaupmenn í netviðskiptum en þar hafa umsvifin hafa vaxið hratt og skapað fyrirtækinu sterka stöðu. Hins vegar felst sóknin í útgáfu á fyrirframgreiddum kortum sem færist einnig í aukana. Útgáfukerfið sem viðskiptin grundvallast á er þróað af sérfræðingum Valitor á Íslandi og þessi útflutningur á íslensku hugviti skapar nú þegar tugi starfa hér á landi. Mjög mikilvægur hluti af stefnu Valitor er að vinna með traustum samstarfsaðilum á erlendum mörkuðum og hefur félagið byggt upp net samstarfsaðila ytra sem er forsenda vaxtar á alþjóðlegum vettvangi.

Fjármálaþjónusta | 53

Starfsemin innanlands Valitor hefur allt frá upphafi verið í forystu á íslenskum greiðslumiðlunarmarkaði um þjónustu, vöruþróun og hagkvæmni. Séð í því samhengi felst samfélagsleg ábyrgð Valitor fyrst og fremst í því að rækja hlutverk sitt af kostgæfni og tryggja þannig athafnalífi og einstaklingum virka og örugga greiðslumiðlun.

Framtíðin

Starfsemin erlendis

Afar áhugaverðar breytingar eiga sér stað í þróun greiðslulausna í heiminum um þessar mundir. Þar vill Valitor vera í fremstu röð, bæði hvað varðar fjölbreytni í greiðslulausnum og aukið öryggi í netviðskiptum. Sem dæmi um útfærslu þessarar stefnu stýrir Valitor metnaðarfullu samstarfsverkefni með innlendum og erlendum aðilum er miðar að því að taka upp snertilausar greiðslur með snjallsímum hér á landi með svonefndri NFC-tækni.

Visakorti er komið fyrir í SIM-korti í snjallsíma viðkomandi einstaklings og þannig gefst honum kostur á að greiða almennt fyrir vörur og þjónustu með símanum sínum. Þetta er aðeins eitt dæmi af mörgum um það hvernig starfsmenn og stjórnendur Valitor framfylgja stefnu félagsins um kraftmikla vöruþróun og þjónustu sem stenst alþjóðlegan samanburð í alla staði.

Alþjóðaviðskipti eru orðin einn af hornsteinum í starfsemi Valitor. Hér sækir fyrirtækið fram á tveimur vígstöðum í krafti þekkingar, tækni og hagkvæmni. Annars vegar er um að ræða færsluhirðingu fyrir kaupmenn í netviðskiptum en þar hafa umsvifin hafa vaxið hratt og skapað fyrirtækinu sterka stöðu. Hins vegar felst sóknin í útgáfu á fyrirframgreiddum kortum sem færist einnig í aukana.

Öryggi kortaupplýsinga er sífellt í brennidepli auk þess sem kröfur um stöðu öryggismála fyrirtækja almennt skipta æ meira máli í samskiptum þeirra og rekstrarhæfi. Valitor hlaut fyrst íslenskra fjármála- og greiðslukortafyrirtækja svonefnda alhliða PCI DSS (Payment Card Industry Data Security Standard) öryggisvottun sem tekur til allrar starfsemi fyrirtækisins en Valitor var fyrir með ISO 27001 vottun á starfsemi sinni. Saman mynda þessir tveir öryggisstaðlar breiðan grunn til að byggja öryggismál fyrirtækisins á til framtíðar.

54 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

íbúðalánasjóður

Í

www.ils.is

búðalánasjóður er sjálfstæð stofnun í eigu ríkisins, sem veitir einstaklingum, sveitarfélögum, félögum og félagasamtökum lán til íbúðarkaupa og byggingarframkvæmda. Með lánveitingum er umsækjendum gefinn kostur á því að eignast eða leigja húsnæði á viðráðanlegum kjörum, óháð staðsetningu eða atvinnu. Íbúðalánasjóður er fjárhagslega sjálfstæður og stendur undir rekstri sínum með eigin tekjum.

Almenn lánakjör Höfuðstöðvar Íbúðalánasjóðs eru í Borgartúni 21.

Samkvæmt reglum geta lán Íbúðalánasjóðs numið allt að 80% af kaupverði eignar. Árið 2009 voru lán sjóðsins að hámarki 20 milljónir króna að frádregnum lánum á fyrri veðréttum. Umsækjendur geta valið um lánstíma, 20, 30 eða 40 ár.

Veðbréf Íbúðalánasjóðs (ÍLS-veðbréf) eru skuldabréf með veði í fasteign. Verðtrygging þeirra er miðuð við vísitölu neysluverðs og eru vextir fastir allan lánstímann. Hægt er að velja um tvenns konar veðbréf, með eða án uppgreiðsluþóknunar. Hver umsókn nær aðeins til einnar íbúðar. Ef umsækjandi á íbúð fyrir með áhvílandi láni frá Íbúðalánasjóði á hann kost á að flytja lánið yfir á þá eign sem verið er að kaupa, samkvæmt reglum um veðlánaflutninga. Þegar lán eru flutt er ekki greiddur lántökukostnaður.

Yfirtökur og hlutakaup Umsækjendum gefst kostur á að yfirtaka eldri lán á viðkomandi íbúð. Kjörin miðast við upplýsingar úr söluyfirliti fasteignasala en af þeim þarf ekki greiða lántöku- eða stimpilgjöld. Hafa ber í huga að þessi kostur getur oft verið hagstæður, einkum ef kjör eldri lána eru góð og langt er liðið á lánstímann. Ef eingöngu er um yfirtöku að ræða og ekki óskað eftir nýju láni er ekki gerð krafa um ákveðið veðhlutfall lánanna. Einnig ber að gæta að því að skilyrðin geta verið mismunandi eftir því hvaða lán eru yfirtekin.

Hlutakaupareglan veitir heimild til kaupa á ákveðnum eignarhlut íbúðarseljanda.

Kaupin þurfa ekki að hljóða upp á allan þann hlut sem fyrir var í sameign. Hjón og sambúðarfólk fá ekki fyrirgreiðslu varðandi kaup á eignarhlutum nema eftir hjúskapar- og sambúðarslit. Íbúðalánasjóður getur heimilað yfirtöku eldri lána við hlutakaup þrátt fyrir að íbúð hafi ekki verið fyrir í sameign. Hafa ber í huga að ef þessi möguleiki er nýttur þarf að gera breytingar á greiðslumati. Í húsakynnum Íbúðalánasjóðs.

Lánakjör til húsbygginga og endurbóta

Afgreiðsla Íbúðalánasjóðs.

Byggingarkostnaður reiknast sem samnefnari endurstofnverðs íbúðar að viðbættu lóðarmati. 80% lán til húsbyggjenda miðast við allt frá fokheldri íbúð og þangað til að brunabóta- og fasteignamati kemur. Ef greiðslumat reynist fullnægjandi er umsókn send inn þegar eignin er orðin fokheld og endurstofnsverð komið á. Lán til nýbygginga eru veitt í allt að fimm ár frá því að bygging er fokheld, en þó ekki eftir að eitt ár er liðið frá því að eignin var fullbúin og komið á hana endanlegt brunabótamat.

Ef þörf er á endurbótum eða viðgerðum er lánað á sömu kjörum og bjóðast við kaup eða byggingu fasteigna eftir að framkvæmdum lýkur. Lánshæfnin gildir svo lengi sem eignirnar eru samþykktar af byggingaryfirvöldum en auk þess eru sett þau skilyrði að þær sé að finna í fasteignaskrá og veðmálabókum. Skilyrði fyrir lánveitingum miðast t.d. við ákveðna lágmarksupphæð á hverjum tíma og að 10 ár séu liðin síðan frá því að fasteignin varð fokheld. Staðfesting á umfangi og lokum framkvæmda getur eingöngu komið frá löggiltum aðilum eins og byggingafulltrúum og arkitektum ásamt tækni- og verkfræðistofum. Ef um er að ræða félagslega íbúð er eingöngu hægt að sækja um aukalánveitingu

Fjármálaþjónusta | 55

Frá árlegri styrkveitingu Íbúðalánasjóðs vegna tækninýjunga og umbóta í byggingaiðnaði.

ef sannað þykir að eignir liggi undir skemmdum. Þeir sem búa við skerta starfsorku, eru fatlaðir eða hreyfihamlaðir eiga rétt á sérstöku aukaláni til breytinga á íbúðum sökum sérþarfa.

Greiðslumat Allar lánveitingar Íbúðalánasjóðs eru háðar greiðslumati. Áreiðanleiki þess er raunverulegur mælikvarði á fjárhagsstöðu og greiðslugetu umsækjanda. Greiðslumatið geymir gjaldalista til glöggvunar á tekjum og útgjöldum heimilisins. Mælt er með því að hafa útgjöldin hærri en lægri þannig að líkurnar á greiðsluerfiðleikum minnki. Við gerð greiðslumatsins þurfa lántakendur að gera ráð fyrir að borga mismun á lánum og kaupverði með eigin fé og þarf sú upphæð gjarnan að duga fyrir a.m.k. 20% af kaupverði.

Uppgreiðsla Uppgreiðsla lána felur í sér ýmis ákvæði og einnig alls kyns möguleika. Einstaklingum gefst kostur á að greiða lægri vexti gegn því að afsala sér heimild til breytts lánstíma.

Jafnframt getur komið til þess að uppgreiðslugjald bætist við innáborganir eða við uppgreiðslu láns. Vaxtamunurinn nemur þeim hluta álagsins sem ætlað er að mæta vaxta­ áhættu sjóðsins. Uppgreiðsluþóknun þarf aðeins að greiða ef vextir hjá Íbúðalánasjóði eru lægri en gildandi vextir á hverjum tíma. Þetta á líka við þegar greitt er inn á lánið umfram mánaðarlegar afborganir. Lán án ákvæða um uppgreiðslugjald má stytta í 20 ár og lengja í allt að 40 ár. Ef um greiðsluerfiðleika er að ræða en öll skilyrði uppfyllt má lengja í allt að 30 ár en hámarkið er þó samtals 70 ár. Íbúðalánasjóður hvetur alla umsækjendur til að huga vel að réttu samræmi á milli vaxta- og greiðslubyrði.

Úrræði og ráðgjöf Höfuðstöðvar Íbúðalánasjóðs eru í Borgartúni 21 í Reykjavík en þjónustuver er starfrækt að Ártorgi 1 á Sauðárkróki. Hægt er að fá ráðgjöf, ýmist í gegnum þjónustuafgreiðslu, símleiðis eða í netspjalli. Helstu erindin snúast gjarnan um aðstoð við bráðabirgðamat og greiðslumat ásamt leiðbeiningum um lánsumsókn. Jafnframt er boðið upp á ráðgjöf sem varðar t.d. yfirtöku eldri lána, veðflutninga, uppgreiðsluákvæði, lánstíma og greiðslubyrði. Komi til greiðsluerfiðleika eru í boði ýmis úrræði eins og greiðslujöfnun, lenging, frestun og skuldbreyting. Hafa ber í huga að allir geta lent í erfiðleikum og óvæntum atvikum sem breyta upphaflegum forsendum. Af þeim sökum er sérlega mikilvægt að leita strax aðstoðar áður en vanskil verða veruleg.

Allar nánari og ítarlegri upplýsingar má nálgast á heimsíðunni: www.ils.is

56 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

íslensk verðbréf hf.

Í

www.iv.is

Stjórn Íslenskra verðbréfa Magnús Gauti Gautason stjórnarf.m.

Stefán Halldórsson Halldór Halldórsson

slensk verðbréf eru elsta starfandi eignastýringarfyrirtæki landsins en þjónusta þess hefur staðið óslitið síðan 1987. Meðal viðskiptavina eru lífeyrissjóðir, sveitarfélög, félagasamtök og einstaklingar. Ólíkt ýmsum öðrum fjármálafyrirtækjum sinna Íslensk verðbréf ekki útlánum, fyrirtækjaráðgjöf eða tengdri þjónustu, heldur miðast öll starfsemin að því að ná hámarks­ árangri á sviði eignastýringar. Félagið fjárfestir ekki í stökum verðbréfum í eigin reikning og því eru hagsmunaárekstrar milli þess og viðskiptavina ekki mögulegir.

Söguágrip

Kaupvangsstræti 2, aðsetur félagsins á árunum 1992 til 1997.

Skrifstofa félagsins í Reykjavík, Sigtún 42.

Starfsemi Íslenskra verðbréfa er byggð á grunni Kaupþings Norðurlands sem hóf starfsemi þann 11. apríl árið 1987. Fyrsta aðsetur félagsins var að Ráðhústorgi 5 á Akureyri en þar voru tveir starfsmenn til að byrja með. Fyrsti framkvæmdastjórinn, Andrea Rafnar, réðst tímabundið til starfa, en fljótlega tók Jón Hallur Pétursson við af henni. Fyrsti formaður stjórnar var Pétur Blöndal.

Helstu verkefnin fyrstu árin fólust í hlutafjár- og skuldabréfaútboðum fyrir ýmis sveitarfélög og fyrirtæki á landsbyggðinni. Félagið stóð einnig að stofnun Hlutabréfasjóðs Norðurlands og Sjávarútvegssjóðs Íslands. Kaupþing Norðurlands hlaut löggildingu sem verðbréfafyrirtæki árið 1995 og gerðist aðili að Verðbréfaþingi Íslands sama ár. Árið 1999 var félagið keypt af nokkrum sparisjóðum og lífeyrissjóðum á landsbyggðinni og lauk þar með afskiptum Kaupþings af því. Í kjölfarið breyttist heiti starfseminnar yfir í Íslensk verðbréf og hefur svo verið síðan. Á þeim tímapunkti taldi starfsmannafjöldinn 16 manns og eignir í stýringu námu 5 milljörðum króna. Þessar upphæðir áttu eftir að margfalda sig og til samanburðar námu eignir í stýringu um 105 milljörðum króna á miðju árinu 2010.

Frá árinu 2002 hafa höfuðstöðvar Íslenskra verðbréfa verið að Strandgötu 3 á Akureyri en sumarið 2009 var opnuð skriftstofa að Sigtúni 42 í Reykjavík. Í dag eru starfsmenn 20 talsins og stór hluti þeirra hefur starfað hjá félaginu í 10 ár eða lengur. Framkvæmdastjóri er Einar Ingimundarson og stjórn skipa Magnús Gauti Gautason, Stefán Halldórsson og Halldór Halldórsson.

Sjóðir Sjóðum Íslenskra verðbréfa er stýrt af Rekstrarfélagi verðbréfasjóða ÍV hf. en sama félag annast allan daglegan rekstur og ber ábyrgð á starfseminni. Rekstrarfélagið býður upp á fjölmarga sjóði sem fjárfesta í innlánum, skuldabréfum og hlutabréfum.

Skammtímasjóður ÍV fjárfestir í innlánum fjármálastofnana, stuttum ríkisverðbréfum og ríkisvíxlum. Sjóðurinn er ákjósanlegur kostur fyrir þá sem vilja ávaxta fé til skemmri tíma. Stærð sjóðsins tryggir góð kjör á innlánamarkaði.

Sparisafnið fjárfestir í stuttum ríkisbréfum, ríkisvíxlum, skráðum skuldabréfum og innlánum. Meðallíftími fjárfestinga er um 1-5 ár og því sveiflast sjóðurinn minni en lengri skuldabréfasjóðir. Áskriftarsjóður ríkisverðbréfa fjárfestir eingöngu í skuldabréfum með ábyrgð ríkissjóðs. Sjóðurinn fjárfestir bæði í verðtryggðum og óverðtryggðum ríkisbréfum og er meðallíftími sjóðsins um 5-7 ár.

Fjármálaþjónusta | 57

Starfsmenn Íslenskra verðbréfa 2007.

Ríkisskuldabréfasjóðurinn fjárfestir eingöngu í skuldabréfum með ábyrgð ríkissjóðs.

Stærsti hluti eigna sjóðsins er verðtryggður og er meðallíftími sjóðsins um 6-12 ár. Langur líftími sjóðsins hefur í för með sér meiri sveiflur en hjá styttri sjóðum og hentar því langtímafjárfestum betur.

Hlutabréfasafnið fjárfestir í skráðum hlutabréfum í Kauphöll Íslands og innlánum fjármálafyrirtækja. Sjóðurinn er ákjósanlegur fyrir þá sem vilja fjárfesta til millilangs eða langs tíma en sjóðurinn sveiflast í takt við breytingar á hlutabréfamarkaði.

Alþjóðlegi hlutabréfasjóðurinn er sjóðasjóður og fjárfestir í alþjóðlegum hlutabréfasjóðum. Sjóðurinn fjárfestir í sjóðum sem náð hafa góðum árangri með skýrri fjárfestingastefnu. Sjóðurinn hentar vel þeim fjárfestum sem vilja fjárfesta á alþjóðlegum mörkuðum til lengri tíma.

Erlenda hlutabréfasafnið hefur heimildir til að fjárfesta 0-50% í hlutabréfum í kauphöllum BRIK-landa og 50-100% í kauphöllum þróaðri markaða. Sjóðurinn hentar vel þeim fjárfestum sem vilja fjárfesta á alþjóðlegum mörkuðum og mörkuðum nýmarkaðsríkja.

Eignastýringasafn ÍV-I hefur heimildir til að fjárfesta í ríkisbréfum, skuldabréfum sveitarfélaga, öðrum skráðum skuldabréfum og innlánum. Sjóðurinn hefur ekki heimildir til fjárfestingar í hlutabréfum og leggur áherslu á góða áhættudreifingu í skuldabréfum.

Sjóðurinn hentar vel þeim sem vilja fjárfesta til meðallangs eða langs tíma.

Eignastýringasafn ÍV-II hefur heimildir til að fjárfesta í ríkisbréfum, skuldabréfum sveitarfélaga, öðrum skráðum skuldabréfum, innlánum og hlutabréfum. Sjóðurinn hefur möguleika á því að nýta sér fjölbreytta möguleika á markaði til að ávaxta fé og ná góðri áhættudreifingu. Sjóðurinn hentar vel þeim sem vilja fjárfesta til meðallangs eða langs tíma.

Allar nánari upplýsingar má nálgast á heimasíðu Íslenskra verðbréfa, www.iv.is

Hvað er eignastýring?

Eignastýring felur í sér að viðskiptavinur semur við Íslensk verðbréf um ávöxtun tiltekinna fjármuna í samræmi við fjárfestingarstefnu sem samþykkt er af báðum aðilum. Meginhlutverk félagsins er að vakta eignasafn viðskiptavinar, hámarka ávöxtun þess og bregðast rétt við breyttum aðstæðum á markaði. Á þessu sviði bjóða Íslensk verðbréf upp á nokkrar tegundir eignasafna sem hver um sig hefur mismunandi fjárfestingarstefnu. Nánari upplýsingar má nálgast á heimasíðunni: www.iv.is.

Eignarhald Íslenskra verðbréfa Íslandsbanki hf. (27%) Íslensk eignastýring (22%) Stapi lífeyrissjóður (15%) Lífeyrissjóður starfsmanna sveitarfélaga (15%) Lífeyrissjóður Vestfirðinga (10%) Aðrir hluthafar (11%)

58 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Fjárfesting ehf.

F

www.fjarfesting.is

Aðsetur Fjárfestingar Fasteignasölu er í Borgartúni 21.

asteignasalan Fjárfesting hefur um árabil verið leiðandi á sínu sviði í sölu, verðmati, samningagerð og markaðssetningu nýbygginga. Fyrirtækið hefur stýrt söluferlum fyrir fjölda byggingaverktaka. Þar hefur Byggingafélag Gylfa og Gunnars verið umsvifamikill samstarfsaðili, með fjölda fullbúinna fasteigna á sínum snærum. Sala eldra húsnæðis og leigumiðlun er einnig snar þáttur í rekstrinum. Fjárfesting hefur ávallt lagt mikla rækt við að bjóða fram mjög þægilega og úthugsaða þjónustu til góða fyrir viðskiptavini sína og gildir einu hvort þeir hyggjast kaupa, selja eða leigja. Fjárfesting ehf. hóf rekstur árið 1987. Starfsemin er byggð á grunni Fasteignasölu Fjárfestingafélags Íslands sem á níunda áratugnum var að Skólavörðustíg 11. Tveir af stofnaðilunum starfa enn hjá félaginu en þeir eru Hilmar Óskarsson, núverandi framkvæmdastjóri og Pétur Þór Sigurðsson, hæstaréttarlögmaður og löggiltur fasteignasali. Núverandi aðsetur félagsins er í rúmgóðu húsnæði að Borgartúni 31. Starfsmannafjöldinn er að jafnaði 3-5 manns og er meðaltalsveltan á ársgrundvelli á bilinu 40-50 milljónir króna.

Nákvæm og vönduð vinnubrögð Einn helsti aðall Fjárfestingar er sala nýbygginga og eldri fasteigna ásamt faglegum og vönduðum vinnubrögðum við gerð kaupsamninga. Frágangur þeirra hefur verið í höndum lögfróðra innanbúðarmanna sem vinna út frá svonefndum ÍST 51 staðli um byggingastig húsa. Í seinni tíð hafa slíkir samningar orðið sífellt ítarlegri með nákvæmari skilalýsingum enda eru fasteignakaup gjarnan mikilvægustu viðskipti sem einstaklingar standa frammi fyrir á lífsleiðinni. Þar þurfa allir lausir endar að vera vel hnýttir svo ekki komi til ágreinings á milli kaupenda og seljenda síðar meir. Fjárfesting býr einnig að mikilli þekkingu og reynslu við verðmat á fasteignum. Þar geta ráðandi þættir verið mjög mismunandi en helstu breytur eru almennt ástand fasteignar og staðsetning hennar, t.d. með tilliti fjarlægðar á milli vinnustaðar eða verslunar og þjónustu. Einnig getur byggðaþróun haft sitt að segja, til langs tíma litið. Gott verðmat hefur úrslitavaldið varðandi lánshæfi viðkomandi viðskiptavinar og því er sérlega mikilvægt að slík úttekt sé hnökralaus þegar á hólminn er komið.

Breyttir tímar í fasteignaviðskiptum Móttakan hjá Fjárfestingu Fasteignasölu.

Á sinni löngu vegferð hefur Fjárfesting mótað starfsemi sína í réttu samræmi við róttækar breytingar á sviði byggingareglugerða og öra framþróun í upplýsingatækni. Áður fyrr var mjög algengt að nýbyggingar væru seldar á teikningum og þær síðan afhentar tilbúnar undir tréverk en kaupendur sáu síðan um fullklára afganginn og bjuggu jafnvel í hálfköruðum híbýlum. Í seinni tíð hafa byggingareglugerðir orðið mun strangari hvað þetta varðar, með úttektarreglum sem kveða t.d. á um að húsbyggjandi verði að fullklára íbúð áður en hún sýnd væntanlegum kaupendum. Á sama tíma hefur Internetið hafið innreið sína á fasteignamarkaðinn af fullum þunga og valdið algerri byltingu hvað varðar upplýsingaflæði. Fyrir þann tíma voru möppur með sýnishornum fasteigna uppi í öllum hillum og þar var hægt fletta sig í gegn, áður en endanleg ákvörðun lá fyrir. Í dag er allt slíkt möppufargan liðin tíð og sömu upplýsingar komnar með stafrænum hætti inn á heimasíðuna www.fjarfesting.is. Þar eru möguleikarnir óendanlegir, t.d. varðandi leitarmöguleika, myndsjónarhorn og þrívíða kynningu auk þess sem hægt er fá söluyfirlit viðkomandi eignar með tölvupósti. Einnig er hægt að nýta sér svonefnda Eignavöktun þar sem notendur fá sjálfkrafa sendan tölvupóst eftir að eignir sem passa við gefnar leitarskorður eru komnar á skrá. Á þennan hátt er upplýsingaflæðið orðið mun skilvirkara, sem skilar sér í farsælli viðskiptum á báða bóga.

Fjármálaþjónusta | 59

L

landssamtök lífeyrissjóða www.ll.is

andssamtök lífeyrissjóða (LL) eru heildarsamtök lífeyrissjóða og höfðu 32 lífeyrissjóði með um 190 þúsund greiðandi sjóðfélaga innan vébanda sinna í lok árs 2011. Allir starfandi lífeyrissjóðir landsins eru aðilar að LL. Eignir lífeyrissjóða í LL námu í lok júlí 2011 um 2.100 milljörðum króna. Íslensku lífeyrissjóðirnir byggja á skyldubundinni samtryggingu en í heild mynda þeir öflugt lífeyriskerfi sem vekur aðdáun erlendis.

Hlutverk Landssamtaka lífeyrissjóða er að: • Gæta í hvívetna hagsmuna sjóðfélaga.

• Vera málsvari gagnvart stjórnvöldum og öðrum í öllu sem varðað getur sameiginlega hagsmuni aðildarsjóðanna.

• Hafa frumkvæði í þjóðmálaumræðu um málefni sjóðanna og lífeyrismál og stuðla að jákvæðri ímynd þeirra.

• Vinna að útgáfu- og fræðslumálum lífeyrissjóða svo sem með námskeiðum og fræðslufundum, skýrslugerð og annarri þjónustu við lífeyrissjóði og sjóðfélaga.

• Stuðla að hagræðingu og þróun í starfi aðildarsjóðanna.

• Fylgjast með þróun lífeyrismála erlendis og taka þátt í alþjóðlegu samstarfi samtaka lífeyrissjóða. Þrennt einkennir lífeyrissjóðina: • Sjóðsöfnun. Við leggjum saman í sjóð sem er ávaxtaður til að greiða okkur öllum lífeyri til æviloka. Þannig er lífeyrir framtíðarinnar tryggður með traustum sjóði fremur en aukinni skattbyrði á afkomendur okkar.

• Samtrygging. Aðild að lífeyrissjóði tryggir verðtryggðan lífeyri til æviloka. Með samábyrgð og þátttöku allra tryggjum við einnig lífeyri til þeirra sem verða fyrir áföllum vegna slysa eða sjúkdóma.

• Skylduaðild. Aðild að lífeyrissjóðum er lögbundin og forsenda þess að við getum dreift áhættunni, forðast mismunun og tryggt öllum lífeyri, óháð efnahag, aðstæðum eða kyni.

Með lífeyrissjóðunum leggjum við grunninn að fjárhagslegu öryggi okkar allra, alla ævi.

Stjórn Landssamtaka lífeyrissjóða fyrir starfsárið 2010–2011 var þannig skipuð: Arnar Sigurmundsson formaður, Friðbert Traustason, Guðrún Guðmannsdóttir, Gunnar Baldvinsson, Haukur Hafsteinsson, Helgi Magnússon, Sigurður Bessason og Þorbjörn Guðmundsson. Hrafn Magnússon var framkvæmdastjóri samtakanna til fjölda ára en við starfinu tók Þórey S. Þórðardóttir þann 1. ágúst 2011.

Þórey S. Þórðardóttir, framkvæmdastjóri Landssamtaka lífeyrissjóða.

Landssamtökin eru til húsa að Sætúni 1 í Reykjavík.

60 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

lífeyrissjóður verkfræðinga www.lifsverk.is

S

Gildi sjóðsins eru: • Heilindi • Jákvæðni • Ábyrgð

Stjórn Stjórn sjóðsins skipuðu þann 1.1.2012: Þráinn Valur Hreggviðsson formaður Agni Ásgeirsson varaformaður Elísabet Árnadóttir meðstjórnandi Jón Lárus Stefánsson meðstjórnandi Ágúst Valfells meðstjórnandi Varastjórn: Þrándur Ólafsson varamaður Ásdís Kristinsdóttir varamaður Endurskoðunarnefnd: Elísabet Árnadóttir formaður Jónas Bjarnason Sigurður Norðdahl

jóðurinn var stofnaður árið 1954 af Verkfræðingafélagi Íslands og hét sjóðurinn þá Lífeyrissjóður Verkfræðingafélags Íslands. Fyrsti framkvæmdastjóri sjóðsins var Hinrik Guðmundsson.

Sjóðurinn var fyrstur lífeyrissjóða til að taka upp sjóðfélagalýðræði og byggja á aldurstengdum réttindum.

Hlutverk sjóðsins er að veita viðtöku iðgjaldi sjóðfélaga og ávaxta það með ábyrgum hætti, auk þess að greiða sjóðfélögum elli- og örorkulífeyri þegar kemur að starfslokum og eftirlátnum mökum þeirra og börnum maka- og barnalífeyri. Í upphafi var sjóðurinn einungis fyrir verkfræðinga en í dag geta orðið sjóðfélagar allir verkfræðingar og aðrir háskólamenntaðir sérfræðingar. Almennt er þó miðað við að þeir hafi lokið a.m.k. fyrstu háskólagráðu í raungreinum (BSc eða sambærilegt) eða framhaldsnámi í háskóla í öðrum greinum (MS, MA, BMA, PhD eða sambærilegt).

Sjóðurinn er blandaður samtryggingar- og séreignarsjóður. Í því felst að hluti af lögbundnu 12% iðgjaldi fer í samtryggingardeild, 10%, og hluti í séreignardeild, 2%. Séreignardeild var stofnuð árið 1999.

Með greiðslu iðgjalda í samtryggingardeild ávinnur sjóðfélagi sér víðtæk og dýrmæt réttindi. Réttindin felast í greiðslu ævilangs lífeyris sem tekur mið af greiddum iðgjöldum, og tryggingaverndar vegna örorku sjóðfélaga, maka- og barnalífeyris. Mikilvægi þess að njóta ríks ævilangs lífeyris eykst stöðugt með hækkandi lífslíkum auk þess sem ekki er á vísan að róa með greiðslur úr almannatryggingakerfi framtíðarinnar. Lífsverk hefur einnig alla tíð lagt áherslu á að tryggja sjóðfélögum sínum betri réttindi en flestir aðrir sjóðir hvað varðar örörku-, maka- og barnalífeyri.

Sjóðurinn hefur ávallt boðið sjóðfélögum hagkvæm verðtryggð sjóðfélagalán. Vextir frumlána í byrjun ársins 2012 eru 3,70%, og hafa tekið litlum sem engum breytingum s.l.

20 ár. Árið 2009 hækkuðu þeir úr 3,50 í 3,70% vegna breytinga á kostnaði við umsýslu lánanna. Í byrjun ársins 2012 eru 6 starfsmenn í fullu starfi hjá sjóðnum.

Framkvæmdastjóri sjóðsins, Auður Finnbogadóttir, hóf störf þann 1. desember 2010.

Fjármálastjóri sjóðsins, Rut Hreinsdóttir, hóf störf í júní 2011. Lýður H. Gunnarsson, sérfræðingur í eignastýringu, hefur starfað hjá sjóðnum frá hausti 2009. Þórhallur Sölvi Barðason, verðbréfaskráningu, hefur starfað hjá sjóðnum frá árinu 2006. Erla Jóna Sigurðardóttir, iðgjaldaskráning og móttaka, og Óla Helga Sigfinnsdóttir, bókhald og lífeyrismál, fögnuðu báðar 20 ára starfsafmæli hjá sjóðnum á árinu 2011.

2011 var ár umbóta í starfi sjóðsins Ráðist var í stefnumótun sem lið í uppbyggingu sjóðsins til framtíðar. Í kjölfarið var lokið við gerð áhættustefnu sem skilgreinir áhættustýringu sjóðsins, gerð fjárfestingarstefnu var breytt auk þess sem gerðar hafa verið breytingar á verkferlum og innra starfi sjóðsins.

Markmiðið er að ná jafnvægi í ávöxtun eigna til langs tíma.

Rétt er að geta þess að í fyrsta sinn í sögu sjóðsins eignaðist hann „logo“ á árinu 2011 sem nú er notað á allt kynningarefni og bréfsefni sjóðsins. Er það margflötungur í bláum lit sem unninn er upp úr grunnflötum í gullinsniði ásamt orðinu Lífsverk.

Fjármálaþjónusta | 61

Stjórn og framkvæmdastjóri Lífsverks. Neðri röð frá vinstri: Auður Finnbogadóttir framkvæmdastjóri, Þráinn Valur Hreggviðsson formaður, Agni Ásgeirsson varaformaður.

Efri röð frá vinstri: Elísabet Árnadóttir, Jón Lárus Stefánsson, Ágúst Valfells.

Í árslok 2011 áttu 3.743 sjóðfélagar réttindi í sjóðnum. Í samtryggingardeild var meðalfjöldi virkra sjóðfélaga 2.588. Samanlögð iðgjöld ársins 2011 námu 2.213m.kr. og hækkuðu um 5,1% frá fyrra ári. Meðalfjöldi lífeyrisþega var 241, lífeyrisgreiðslur voru 452m. kr. og lífeyrir sem hlutfall af iðgjöldum var 20,4%. Meðalfjöldi virkra sjóðfélaga í séreignardeild var 2.914. Iðgjöld námu 708m.kr. og hækkuðu um 6,5%. Fjöldi lífeyrisþega var 152, lífeyrisgreiðslur voru 184m.kr. og þar af var sérstök útborgun séreignar vegna lagaheimilda 131m.kr. á árinu.

Sjóðurinn rekur eina samtryggingardeild og þrjár leiðir í séreignardeild.

Hrein eign samtryggingardeildar í árslok til greiðslu lífeyris var 33.621m.kr. og hækkaði um 12% á milli ára. Nafnávöxtun samtryggingardeildar var 6,4% á árinu 2011 og raunávöxtun 1,1%.

Fjárfestingarstefna 2012.

Nafnávöxtun séreignarleiðar 1 var 8,1% og raunávöxtun var 2,8%. Hrein eign í árslok var 4.472m.kr. og jókst um 25% á milli ára. Nafnávöxtun séreignarleiðar 2 var 9,2% og raunávöxtun 3,8%. Hrein eign í árslok nam 456m.kr og hækkaði um 29% á milli ára.

Nafnávöxtun séreignarleiðar 3 var 5,8% og raunávöxtun 0,6%. Hrein eign í árslok var 43m.kr. og ríflega tvöfaldaðist á árinu.

Fjárfestingar á árinu 2012 munu endurspeglast af því fjárfestingarumhverfi sem búið er við og þeirri fjárfestingarstefnu sem mótuð var í lok árs 2011. Verðtryggðir vextir langra ríkisskuldabréfa eru með lægra móti og svo virðist sem Seðlabanki Íslands hafi hafið vaxtahækkunarferli óverðtryggðra vaxta. Vegna gjaldeyrishafta munu fjárfestingar lífeyrissjóða erlendis takmarkast við endurfjárfestingar, vextir erlendis eru sögulega lágir, og víða er ennþá skjálfti í efnahagslífi heimsins.

Verðbréfaeign í árslok.

62 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

stafir lífeyrissjóður

S

www.stafir.is

tafir lífeyrissjóður varð til við sameiningu Samvinnulífeyrissjóðsins og Lífiðnar lífeyrissjóðs í byrjun árs 2007. Samvinnulífeyrissjóðurinn var stofnaður árið 1939 og í honum voru starfsmenn fyrirtækja innan Sambands íslenskra samvinnufélaga. Lífeyrissjóðurinn Lífiðn tók til starfa 1970, í honum voru félagsmenn í Matvæla- og veitingasambandi Íslands og Rafiðnaðarsambandi Íslands.

Stafir lífeyrissjóður var árið 2011 sá áttundi stærsti af alls 32 lífeyrissjóðum landsmanna.

Sjóðurinn er opinn öllum þeim sem ekki eiga skylduaðild að öðrum lífeyrissjóði samkvæmt lögum eða kjarasamningum.

Eftirfarandi eru fáeinar lykiltölur um starfsemi og umsvif Stafa lífeyrissjóðs á árinu 2011: • Um 55.000 manns áttu réttindi í sjóðnum.

• Virkir sjóðfélagar voru um 6.600, þ.e. þeir sem greiddu að jafnaði iðgjöld til sjóðsins með reglubundnum hætti í hverjum mánuði.

• Iðgjaldagreiðslur til samtryggingardeildar námu ríflega 4 milljörðum króna og um 250 milljónum króna til séreignardeildar.

• Alls fengu hátt í 4.500 lífeyrisþegar greitt úr samtryggingardeild, alls um 2,3 milljarða króna.

• Hrein eign samtryggingardeildar til greiðslu lífeyris nam tæplega 87 milljörðum króna.

Stafir lífeyrissjóður hefur aðsetur að Stórhöfða 31 í Reykjavík. Undir sama þaki eru meðal annars skrifstofur Matvæla- og veitingasambands Íslands og Rafiðnaðarsambands Íslands.

Starfsmenn eru 13 talsins. Þeir hafa sumir hverjir áratuga starfsreynslu að baki í lífeyriskerfinu eða í fjármálaþjónustu. Meðalstarfsaldur starfsmanna Stafa er 13,5 ár.

Stjórn Stafa Ólafur Sigurðsson framkvæmdastjóri.

Stjórn Stafa lífeyrissjóðs er skipuð sex aðalfulltrúum og sex til vara. Launafólk á þrjá fulltrúa í stjórn en Samtök atvinnulífsins tilnefna þrjá stjórnarmenn í samráði við Samtök atvinnurekenda í raf- og tölvuiðnaði, Samtök atvinnurekenda í ferðaþjónustu og aðildarfyrirtæki sjóðsins. Launafólk í Stöfum velur fulltrúa sína í stjórn sjóðsins á sérstökum kjörfundi þar sem allir sjóðfélagar eru kjörgengir.

Kjörtímabil stjórnarmanna er tvö ár og skal árlega kjósa helming þeirra og varamenn þeirra. Það gerist til skiptis á þann veg að annað árið eru kosnir fulltrúar launafólks en hitt árið fulltrúar atvinnurekenda. Fulltrúar launafólks og atvinnurekenda hafa á hendi formennsku og varaformennsku til skiptis eitt ár í senn. Á aðalfundi Stafa 2012 voru kjörin í aðalstjórn Anna Guðný Aradóttir, Davíð Hafsteinsson, Guðmundur Gunnarsson, Ingibjörg Ólafsdóttir, Jakob Tryggvason og Viðar Örn Traustason. Guðmundur var kjörinn formaður stjórnar.

Fjármálaþjónusta | 63

Sögulegur stjórnarfundur Stafa 2012. Þá varð jöfn kynjaskipting í stjórn i fyrsta sinn í sögu sjóðsins. Frá vinsti: Viðar Örn Traustason, Guðmundur Gunnarsson, Jakob Tryggvason, Anna Guðný Aradóttir, Ingibjörg Ólafsdóttir og Anna María Antonsdóttir (sat fundinn sem varamaður Davíðs Hafsteinssonar).

Skipulag Stafa Stafir lífeyrissjóður starfar í tveimur aðskildum deildum. Samtryggingardeild tekur við lögboðnum eða samningsbundnum iðgjöldum sjóðfélaga en séreignardeild tekur við frjálsum viðbótarlífeyrissparnaði og ávaxtar hann í samræmi við samning þar að lútandi við hvern og einn rétthafa.

Samtryggingardeild greiðir sjóðfélögum eftirlaunalífeyri frá 60 ára aldri eða eftir því sem þeir kjósa sjálfir. Þeir sem verða fyrir orkutapi fá greiddan örorkulífeyri að uppfylltum tilteknum skilyrðum og sama á við um maka- og barnalífeyri.

Frá aðalfundi Stafa 2012.

Sjóðfélögum standa til boða lán á hagstæðum kjörum og lánað er til allt að 40 ára. Um er að ræða verðtryggð lán miðað við vísitölu neysluverðs, með veði í íbúðarhúsnæði.

Stafir eru langtímafjárfestir sem á hlut í mörgum félögum og sjóðum. Eignaflokkarnir eru að mestu í formi ýmissa hluta- og skuldabréfa. Fjárfestingar miðast við að ná eins góðri ávöxtun og hægt er að teknu tilliti til áhættu.

Samskipta- og siðareglur Fljótlega eftir að Stafir lífeyrissjóður hóf starfsemi sína var rætt um að rétt væri að setja honum siðareglur. Með því móti væri starfsmönnum gerð grein fyrir þeim leikreglum sem giltu gagnvart viðskiptavinum og þeir gætu tekið mið af þeim. Reglurnar voru útbúnar síðari hluta árs 2007 og kynntar fyrir stjórn sjóðsins í október sama ár.

Stafir voru á undan flestum ef ekki öllum lífeyrissjóðum landsins að innleiða samskiptaog siðareglur. Í kjölfar efnahagshrunsins 2008 tóku flestir lífeyrissjóðir upp slíkar reglur og höfðu þá oftar en ekki reglur Stafa til hliðsjónar. Samskipta- og siðareglurnar eru endurskoðaðar reglulega. Núgildandi reglur voru samþykktar 30. júní 2009.

Málþing í anda þjóðfundar. Stafir lífeyrissjóður ákvað að efna til málþings sjóðfélaga í febrúar 2011 í anda þjóðfundarins í Laugardalshöll 6. nóvember 2010. Fundarmenn skiptust í hópa, kusu sér umræðustjóra og völdu sjálfir umræðuefni varðandi Stafi og lífeyrissjóðakerfið yfirleitt. Hugmyndir, tillögur og ábendingar voru síðan settar á blað handa ráðamönnum sjóðsins að vinna úr. Þetta tókst vel og umræður voru bæði líflegar og óþvingaðar.

64 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

tryggingamiðstöðin

T

www.tm.is

ryggingamiðstöðin hf. (TM) var stofnuð 7. desember 1956 af aðilum sem tengdust sjávarútvegi. Starfsemin hófst í ársbyrjun 1957 í Aðalstræti 6 þar sem aðalskrifstofur félagsins voru til húsa áratugum saman eða allt til ársins 2009, en þá voru höfuðstöðvarnar fluttar að Síðumúla 24. Fyrstu starfsárin tengdist starfsemin fyrst og fremst sjávarútvegi en árið 1967 varð TM alhliða tryggingafélag og hóf þá meðal annars sölu bifreiðatrygginga til einstaklinga. Þann 1. nóvember 1999 sameinuðust TM og Trygging hf. undir merkjum TM og hefur markaðshlutdeild hins sameinaða félags síðan verið rúmlega 25%. Árið 2002 stofnaði TM Líftryggingamiðstöðina hf. og hóf sölu líf- og sjúkdómatrygginga. Þar með svaraði vöruframboð TM allri vátryggingaþörf íslenskra einstaklinga og fyrirtækja.

Traust samband við viðskiptavini Allt frá stofnun TM hefur verið lögð mikil áhersla á traust samband við viðskiptavini og framúrskarandi þjónustu. Þjónustuhefðin er sterk í fyrirtækinu en frá árinu 1999 hefur TM náð þeim mikilvæga árangri að vera það tryggingafélag sem á oftast ánægðustu viðskiptavinina á íslenskum vátryggingamarkaði. TM hefur hreppt fyrsta sætið í 10 skipti af þeim 12 sem mælt hefur verið. Þjónustustaðir félagsins eru nú 22 um land allt. Starfsmenn félagsins eru um 130.

Sterkar fjárhagslegar stoðir Hjá TM er fjárfestingastarfsemi líkt og vátryggingum sinnt af kostgæfni og fagmennsku.

Mikil vinna hefur verið lögð í það á undanförnum árum að byggja TM upp sem fagfjárfesti þar sem vel skilgreindum aðferðum er beitt við ákvarðanatöku, mælingar, upp-

Sigurður Viðarsson, forstjóri TM og Eva B. Helgadóttir stjórnarformaður.

Fjármálaþjónusta | 65

Nýjar höfuðstöðvar TM við Síðumúla 24 í Reykjavík.

lýsingamiðlun og áhættustýringu. Ljóst er að áhættudreifing í eignasafni TM er góð og yfirsýn yfir heildaráhættu safnsins skýr. Fjárhagslegar stoðir félagsins eru því mjög traustar.

Eigandi TM er Stoðir hf. en stjórn félagsins skipa Eva Bryndís Helgadóttir formaður, Júlíus Þorfinnsson varaformaður og Steinn Logi Björnsson meðstjórnandi. Forstjóri er Sigurður Viðarsson en hann hefur gegnt starfinu frá árinu 2007.

Niðurstöður íslensku ánægjuvogarinnar fyrir vátryggingamarkað 1999-2010 TM

80

Vörður 75

VÍS Sjóvá

70

65

60

55

50 1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

66 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

vátryggingafélag íslands – vís www.vis.is

S

Ljósmynd: Kristján Maack.

taðið traustum fótum á íslenskum tryggingamarkaði.

Vátryggingafélag Íslands hf. (VÍS) er stofnað á árinu 1989. VÍS varð til við samruna Brunabótafélags Íslands, sem stofnað var árið 1917 og var fyrsta brunatryggingafélag landsins, og Samvinnutrygginga sem stofnað var árið 1946. VÍS á því djúpar rætur í íslensku samfélagi.

Eigandi VÍS er Klakki ehf, sem er nær alfarið í eigu innlendra og erlendra fjármálastofnana og lífeyrissjóða. Klakki (áður Exista hf.) eignaðist allt hlutafé í VÍS árið 2006. Árin þar áður hafði félagið að mestu verið í eigu eignarhaldsfélagsins Hesteyrar, eignarhaldsfélagsins Samvinnutrygginga og Búnaðarbankans (síðar Kaupþings).

Höfuðstöðvar VÍS í Ármúla 3, Reykjavík.

Ljósmynd: Kristján Maack.

Stjórn VÍS skipa eftirfarandi:

Markmið VÍS er að vera í fremstu röð þjónustufyrirtækja – vera bakhjarl sem viðskiptavinir geta treyst á og leitað til. Félagið leggur því ríka áherslu á umhyggju, fagmennsku og árangur í þjónustu sinni við viðskiptavini. VÍS státar að öflugu þjónustukerfi og eru þjónustuskrifstofur félagsins á 42 stöðum víðsvegar um landið. Ennfremur sinnir félagið viðskiptavinum sínum með öflugu símaveri.

Ljósmynd: Kristján Maack.

Benedikt Jóhannesson stjórnarformaður Magnús Sch. Thorsteinsson varaformaður Guðrún Þorgeirsdóttir Helga Jónsdóttir Ingi Rafn Jónsson

VÍS er stærst íslenskra tryggingafélaga með um það bil 35% markaðshlutdeild. Félagið stundar alhliða vátryggingastarfsemi og býður vátryggingar fyrir einstaklinga, hvers konar atvinnurekstur, stofnanir og sveitarfélög. VÍS á einnig og rekur Líftryggingafélag Íslands.

Barnabílstólar VÍS.

Ljósmynd: Kristján Maack.

Nýtt merki VÍS kynnt fyrir starfsmönnum.

Ljósmynd: Kristín Bogadóttir.

Ljósmynd: Kristján Maack.

Fjármálaþjónusta | 67

VÍS hefur á að skipa öflugum hópi starfsmanna, um 230 talsins, sem búa yfir mikilli reynslu og þekkingu. Forstjóri VÍS er Sigrún Ragna Ólafsdóttir en framkvæmdastjórar eru sex, þau Agnar Óskarsson Tjónasvið, Anna Rós Ívarsdóttir Mannauðssvið, Auður Björk Guðmundsdóttir Sölu- og þjónustusvið, Friðrik Bragason Vátryggingasvið, Guðmar Guðmundsson Fjármálasvið og Þorvaldur Jacobsen Upplýsingatæknisvið.

Hjá VÍS hefur mikil áhersla verið lögð á forvarnastarf og öryggismál á undanförnum árum. Það hefur meðal annars verið gert með markvissum auglýsingum í fjölmiðlum með það að leiðarljósi að auka þekkingu fólks á hættum í umhverfi sínu. Þá er útleiga á barnabílstólum einnig mikilvægur hlekkur í forvarnastarfinu svo fátt eitt sé nefnt.

Úr tjónaskoðunarstöð VÍS.

VÍS var fyrst tryggingafélaga til að taka upp formlegt forvarnarsamtarf við Slysavarnaskóla sjómanna og Vinnueftirlitið, meðal annars með árlegri ráðstefnu um forvarnir.

Ennfremur hefur fyrirkomulag forvarna verið kannað sérstaklega hjá nokkur þúsund vinnustöðum. Þetta er í samræmi við sýn félagsins að skapa nýja arfleið í öryggismálum. Þá eru allir starfsmenn VÍS virkir forvarnafulltrúar innan sem utan vinnu. Þannig hlúir VÍS að framtíðinni.

Öryggisteymi VÍS að störfum.

68 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

vörður tryggingar

V

www.vordur.is

örður tryggingar á rætur að rekja til ársins 1926 þegar Vélbátasamtrygging Eyjafjarðar var stofnuð. Félagið var síðar nefnt Vélbátatrygging Eyjafjarðar GT en Vörður vátryggingafélag hf. frá árinu 1998. Árið 2004 sameinuðust Vörður og Íslandstrygging hf., en það félag var stofnað árið 2002. Í ársbyrjun 2005 tók hið sameinaða félag til starfa undir nafninu Vörður Íslandstrygging. Á árinu 2006 eignaðist Eignarhaldsfélagið ehf. allt hlutafé í Verði Íslandstryggingu. Að Eignarhaldsfélaginu stóðu SP-Fjármögnun, Landsbankinn og BYR sparisjóður. Nafni félagsins var breytt í Vörður tryggingar hf. á árinu 2007.

BankNordik, sem áður hét Føroya Banki, eignaðist ráðandi hlut í félaginu á árinu 2009.

Bank Nordik á og rekur meðal annars tryggingafélagið Trygd í Færeyjum, sem er með um fjórðungs hlutdeild á tryggingamarkaði þar í landi.

Alhliða vátryggingafélag Vörður býður allar tegundir trygginga og þjónustu við einstaklinga, fjölskyldur og fyrirtæki. Markmið eigenda félagsins er að reka alhliða vátryggingafélag sem sé raunhæfur valkostur á íslenskum vátryggingamarkaði. Liður í því var stofnun Varðar líftrygginga hf. í desember 2007 og annast Vörður rekstur félagsins.

Vörður tryggingar hafa vaxið hratt síðustu árin og aukið markaðshlutdeild sína jafnt og þétt á íslenska tryggingamarkaðnum. Félagið er með tæplega 16% hlutdeild á einstaklingsmarkaði samkvæmt mælingum Capacent Gallup. Hlutdeild á fyrirtækjamarkaði er nokkuð lægri en sífellt vaxandi. Vöxtur Varðar sýnir að félagið hefur komið sterkt inn sem nýr valkostur á tryggingamarkaði. Félagið er komið í hóp 100 stærstu fyrirtækja landsins og ríkir mikil ánægja viðskiptavina með þjónustu og vöruúrval félagsins. Vörður hefur mælst framarlega í ánægjumælingum meðal viðskiptavina tryggingafélaga, en viðskiptavinir félagsins voru til að mynda ánægðastir allra á árinu 2009.

Höfuðstöðvarnar í Borgartúni 25 í Reykjavík.

Fjármálaþjónusta | 69

Framkvæmdastjórn Varðar trygginga hf.: Atli Örn Jónsson, framkvæmdastjóri sölu- og þjónustusviðs, Guðmundur J. Jónsson forstjóri, Guðrún Einarsdóttir, framkvæmdastjóri fjármálasviðs, Sigurður Óli Kolbeinsson, framkvæmdastjóri vátryggingasviðs og Steinunn Hlíf Sigurðardóttir, framkvæmdastjóri tjónasviðs.

Starfsfólk í fremstu röð Starfsmenn Varðar trygginga eru 64. Stærstur hluti þeirra starfar á skrifstofu félagsins í Reykjavík en auk þess starfar hluti hópsins í starfsstöðvum á Akureyri, Keflavík og Höfn í Hornafirði, auk umboðsskrifstofa í Vestmannaeyjum, á Hellu, Egilsstöðum og Bolungarvík. Stærsti hluti starfsmannahópsins hefur áralanga reynslu af vátryggingastarfsemi og tengdri starfsemi.

Vörður lítur svo á að samkeppnisforskot og árangur fyrirtækisins liggi í reyndu og hæfileikaríku starfsfólki með yfirgripsmikla þekkingu á mikilvægum þáttum eins og þjónustu, áhættumati, vátryggingum, lögum og reglum þeim tengdum. Sérstök áhersla er því lögð á þjálfun, fræðslu og endurmenntun starfsfólks.

Stjórn, stjórnendur og starfsstöðvar Stjórnarformaður Varðar trygginga hf. er Jens Erik Christensen. Aðrir í stjórn eru Anna Bjarney Sigurðardóttir, Friðrik Jóhannsson, Janus Petersen, Kjartan Georg Gunnarsson og Óskar Veturliði Sigurðsson.

Guðmundur Jóhann Jónsson er forstjóri Varðar. Aðrir helstu stjórnendur eru: Atli Örn Jónsson, framkvæmdastjóri sölu- og þjónustusviðs, Guðrún Einarsdóttir, framkvæmdastjóri fjármálasviðs, Sigurður Óli Kolbeinsson, framkvæmdastjóri vátryggingasviðs, Steinunn Hlíf Sigurðardóttir, framkvæmdastjóri tjónasviðs, og Harpa Víðisdóttir mannauðsstjóri.

Móttaka Varðar í Borgartúni 25.

Mynd

Lรถgmenn og endurskoรฐendur

72 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Deloitte ehf. www. deloitte.is

D

eloitte ehf. byggir á starfsemi fjögurra rótgróinna endurskoðunarskrifstofa, Endurskoðun Sigurðar Stefánssonar, Stoð endurskoðun hf., Löggiltir Endurskoðendur hf. og EBEÁ Endurskoðun. Endurskoðun Sigurðar Stefánssonar varð aðili að Deloitte & Touche árið 1994 og var nafni félagsins breytt í Endurskoðun Deloitte & Touche hf. árið 1996. Síðar sameinaðist félagið Stoð endurskoðun hf. hinn 1. janúar 1999 undir nafninu Deloitte & Touche endurskoðun hf., en Löggiltir Endurskoðendur hf. bættust svo í hópinn 1. júlí 1999. Þá var nafni fyrirtækisins breytt í Deloitte & Touche hf. Þann 1. janúar 2001 sameinaðist EBEÁ Endurskoðun svo Deloitte & Touche hf. Það var svo í lok ársins 2003 að nafni Deloitte & Touche var breytt á alþjóðavísu í Deloitte.

Starfsfólk Eigendur Deloitte ehf. eru nú þrjátíu og átta talsins og starfa þeir allir hjá félaginu. Auk eigenda Deloitte starfa 162 starfsmenn hjá félaginu, þannig að heildarstarfsmannafjöldinn er 200 manns. Þar á meðal eru ýmsir sérfræðingar, t.d. endurskoðendur, viðskiptafræðingar og lögfræðingar, ásamt starfsmönnum við bókhald, almenn skrifstofu- og ritarastörf o.fl. Þorvarður Gunnarsson, forstjóri Deloitte. Þorvarður útskrifaðist sem cand. oecon. frá Háskóla Íslands árið 1981. Hann lauk löggildingu til endurskoðunarstarfa árið 1982 og hefur verið forstjóri Deloitte síðan 1987 ásamt því að vinna að endurskoðun og ráðgjafaverkefnum. Þorvarður hefur jafnframt setið í nefndum og stjórn FLE og var formaður þess 1997-1999.

Helstu stjórnendur félagsins eru: • • • • • •

Þorvarður Gunnarsson forstjóri Margrét Sanders, framkvæmdastjóri rekstrarsviðs Lárus Finnbogason, sviðsstjóri endurskoðunarsviðs Ágúst Heimir Ólafsson, sviðsstjóri fjármálaráðgjafar Vala Valtýsdóttir, sviðsstjóri skatta- og lögfræðisviðs Guðmundur Kjartansson, áhættu- og gæðastjóri

Í stjórn Deloitte eru: Gildi Deloitte eru: • • • •

Gæði Heilindi Ein heild Ferskleiki

• • • • •

Knútur Þórhallsson, stjórnarformaður Björg Sigurðardóttir Halldór Arason Páll Grétar Steingrímsson Sif Einarsdóttir

Stjórn Deloitte árið 2012. Frá vinstri talið: Halldór Arason, Margrét Sanders framkvæmdastjóri, Þorvarður Gunnarsson forstjóri, Knútur Þórhallsson stjórnarformaður, Björg Sigurðardóttir, Páll Grétar Steingrímsson og Sif Einarsdóttir.

Lögmenn og endurskoðendur | 73

Móttaka höfuðstöðva Deloitte. Skrifstofur Deloitte eru einstaklega glæsilegar og henta starfseminni vel.

Starfsemin Deloitte er með starfsemi um allt land. Deloitte er með aðalskrifstofu að Smáratorgi 3 í Kópavogi en rekur skrifstofur og starfsstöðvar á Akureyri, Egilsstöðum, Fjarðabyggð, Grundarfirði, Reykjanesbæ, Snæfellsbæ og Vestmannaeyjum. Að auki eru samstarfsfyrirtæki á Bolungarvík, Ísafirði og Stykkishólmi. Starfsmannafjöldi skiptist nú þannig upp að um 163 starfsmenn eru á aðalskrifstofu í Kópavogi en um 37 starfsmenn víðsvegar um landið.

Eitt af stærstu fyrirtækjum heims á sínu sviði Deloitte er annað af tveimur stærstu fyrirtækjum heims á sviði endurskoðunar og ráðgjafar. Um 195.000 manns starfa hjá fyrirtækinu í yfir 150 löndum um allan heim. Þjónusta fyrirtækisins felst aðallega í endurskoðun og ráðgjöf á sviði skattamála og stjórnunar.

Meðal viðskiptavina fyrirtækisins eru fjölþjóðafyrirtæki, alþjóðleg stórfyrirtæki, ríkisfyrirtæki og stofnanir auk tuga þúsunda af smáum fyrirtækjum í örum vexti.

Deloitte ehf. er aðili að alþjóðafyrirtækinu Deloitte Touche Tohmatsu Limited. Aðildin veitir félaginu aðgang að miklum upplýsingum og hefur aukið þekkingu og hæfni starfsmanna. Með aðildinni eru lagðar skyldur á félagið um að uppfylla fjölmargar kröfur um gæði veittrar þjónustu og öguð vinnubrögð. Allt þetta leiðir til þess að félagið getur veitt viðskiptavinum sínum meiri og betri þjónustu en ella.

Þjónusta Deloitte Deloitte kappkostar að veita trausta og góða þjónustu meðal annars á eftirfarandi sviðum: • Endurskoðun • Innri endurskoðun • Reikningsskil • Skattaráðgjöf • Lögfræðiráðgjöf • Fjármálaráðgjöf

Starfsmannafélag Í Deloitte er starfrækt starfsmannafélag sem heitir STÚSS. Það er mjög öflugt og stendur fyrir m.a. golfmóti, afmæliskaffi, óvissuferð, verklokagleði og þorrablóti.

Þjálfun og endurmenntun Til að tryggja gæði þeirrar vinnu sem Deloitte innir af hendi er lögð mikil áhersla á þjálfun og endurmenntun starfsmanna og þjálfun endurskoðunarnema. Formleg námskeið eru haldin fyrir starfsfólk í samræmi við kröfur þess starfs sem hver og einn gegnir. Hver starfsmaður á endurskoðunarsviði þarf að uppfylla staðal fyrir þjálfun, sem kveður á um 40 klst. formlega þjálfun á ári eða í það minnsta 120 klst. yfir þriggja ára tímabil.

Höfuðstöðvar Deloitte ehf. eru á 5 hæðum í Turninum við Smáratorg í Kópavogi.

74 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Motus ehf. www.motus.is

M

otus ehf., sem upphaflega hét Intrum á Íslandi ehf., var stofnað í Reykjavík árið 1995. Að baki stofnunar félagsins stóðu 5 lögmenn sem fyrir áttu saman Lögheimtuna ehf., en það voru þeir Ásgeir Thoroddsen, Bjarni Þór Óskarsson, Gunnar Thoroddsen, Sveinn Andri Sveinsson og Tómas Jónsson. Árið 1998 keypti alþjóðlega innheimtufyrirtækið Intrum Justitia 20% hlut í félaginu og tók upp frá því virkan þátt í stjórnarstarfi þess. Árið 2001 var gengið frá sölu á 80% hlut stofnenda félagsins, en eftir þau viðskipti var hlutafé félagsins jafnt skipt á milli fjögura eigenda, þ.e. Intrum Justitia, Búnaðarbanka Íslands, Landsbanka Íslands og Sparisjóðanna. Árið 2006 seldi Búnaðarbankinn (þá Kaupþing) sinn hlut í félaginu til annarra eigenda þess.

Jonas Syrén, fulltrúi Intrum Justitia, Sigurður Arnar Jónsson og Bjarni Þór Óskarsson við undirritun samnings um sölu á eignarhlut Intrum til stjórnenda fyrirtækisins.

Höfuðstöðvar Motus eru á Laugavegi 99.

Markmiðið með stofnun félagsins var að bjóða nýja nálgun í innheimtu vanskilakrafna að sænskri fyrirmynd. Aðferðafræðin gengur út á að nálgast greiðendur markvisst sem fyrst eftir að vanskil eiga sér stað og mikil áhersla er lögð á að komið sé fram við greiðendur af kurteisi og virðingu. Jafnframt var áhersla á að gjaldtaka af greiðendum sé í takt við þann raunkostnað sem af innheimtunni hlýst.

Lögmenn og endurskoðendur | 75

Motus var fyrsta fyrirtækið til að bjóða heilsteypt innheimtuferli á Íslandi, en helstu nýjungar í því voru s.k. milliinnheimta, Kröfuvakt og millilandainnheimta. Motus hefur enn í dag ótvírætt forystuhlutverk á sínu sviði. Á „útrásarárunum“ stóð Motus að rekstri sambærilegra fyrirtækja í Færeyjum og á Austurströnd Kanada, en þau fyrirtæki hafa nú verið seld stjórnendum þeirra.

Forstjóri félagsins frá árinu 1997 er Sigurður Arnar Jónsson viðskiptafræðingur en hann starfaði áður hjá Deloitte. Árið 2011 keyptu stjórnendur hlut Intrum Justitia í félaginu og var nafni félagsins breytt í Motus í framhaldi af því. Motus er samstarfsaðili Intrum Justitia á sviði millilandainnheimtu. Í dag er félagið að stærstum hluta í eigu stjórnenda þess undir forystu Sigurðar Arnars og Bjarna Þórs Óskarssonar hrl. og Landsbankans hf., en annað hlutafé er í eigu nokkurra Sparisjóða.

Viðskiptavinir Motus eru úr flestum atvinnugreinum, en fjármálafyrirtæki, fjarskiptafyrirtæki, sveitarfélög, orkuveitur, lífeyrissjóðir, útgáfufyrirtæki og tryggingafélög hafa jafnan verið í hópi stærri viðskiptavina. Þróun og notkun upplýsingatæknilausna hefur frá upphafi skipað stóran sess í allri starfsemi Motus. Notkun tækninnar var grunnurinn að því að Motus gat frá upphafi boðið innheimtulausnir sem voru mun ódýrari en áður tíðkaðist bæði fyrir greiðendur og kröfueigendur, en fyrir tilkomu Intrum voru nánast eingöngu lögmannsstofur sem buðu uppá þjónustu við innheimtu vanskilakrafna.

Síðustu ár hefur Motus þróast úr innheimtufyrirtæki með einfalt þjónustuframboð yfir í alhliða kröfuþjónustu (Credit Management Services) sem tekur á öllu ferli reikningsviðskipta, þ.e. frá því ákvörðun er tekin um lánsviðskipti þar til greiðsla hefur verið innt af hendi. Hlutverk Motus er þannig að vinna náið með viðskiptavinum sínum að hámörkun fjárstreymis, lágmörkun tapaðra viðskiptakrafna og lágmörkun kostnaðar við að halda úti lánsviðskiptum. Inn á svið kröfustjórnunar koma m.a. ferlagreiningar og ráðgjöf, áhættumat, gagnagreiningar, mótun útlánastefnu, fjármögnun viðskiptakrafna og þjálfun starfsfólks viðskiptavina.

Notkun stærðfræðilíkana hefur á síðustu árum haft mikil áhrif á alla vinnslu hjá ­Motus.

Líkönin eru nýtt við ákvörðun um val á viðeigandi ferlum og aðgerðum við vinnslu hverrar kröfu. Jafnframt hefur útbreiðsla internetsins haft veruleg áhrif, en samskipti við viðskiptavini fara að stórum hluta fram í gegnum viðskiptavef Motus.

Höfuðstöðvar Motus hafa frá upphafi verið á Laugavegi 99 í Reykjavík, en að auki starfrækir Motus 10 starfsstöðvar víða um land.

Hjá Motus starfa um 130 starfsmenn. Um 45% starfsmanna hafa lokið háskólamenntun, flestir á sviði viðskiptafræði, lögfræði og tölvunarfræði. Að jafnaði hefur hlutfall kvenna verið um 80%. „EKKI GERA EKKI NEITT“ eru einkunnarorð Motus. Þau fela í sér hvatningu til þeirra sem eru í vanskilum, en er jafnframt beint til kröfueigenda og starfsmanna Motus. Þannig eru einkunnarorðin jafnframt öðrum þræði grundvöllur innri gilda Motus sem eru Jákvæðni, Vinnusemi, Hjálpsemi, Umburðarlyndi og Frumkvæði.

Starfsmenn Intrum kynna starfsemi félagsins og „Ekki gera ekki neitt“ átakið í Kringlunni.

76 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

KPMG ehf. www.kpmg.is

K

PMG er alþjóðlegt net fyrirtækja sem veita sérfræðiþjónustu og ráðgjöf á sviði endurskoðunar. Helsta markmið starfseminnar er að breyta þekkingu í verðmæti til hagsbóta fyrir viðskiptavini, starfsfólk og samfélagið í heild sinni.

KPMG International er skráð í Sviss en á heimsvísu er fyrirtækið vinnuveitandi 145.000 starfsmanna í 152 löndum. Náið samstarf þessa stóra hóps byggir á reglubundnu gæðaeftirliti og aðgangi að traustum upplýsingum sem tryggir fagþekkingu á heimsmælikvarða og sömu þjónustu hvar á hnettinum sem er. Ísland varð aðili að alþjóðaneti KPMG árið 1985. Hjá því starfar í dag um 230 manna fjölbreyttur hópur vel menntaðra sérfræðinga með fjölþætta reynslu á öllum sviðum viðskipta. Löggiltir endurskoðendur eru tæplega 60 talsins og eru aðrir starfsmenn allflestir háskólamenntaðir. Hjá KPMG starfa lögfræðingar, viðskiptafræðingar, verkfræðingar og annað fagfólk. Félagið hefur markað sér þá stefnu að hver starfsmaður sé metinn á eigin forsendum og að fyllsta jafnræðis sé gætt á milli starfsmanna. Með því móti er stuðlað að tryggð, góðum starfsanda og jákvæðum viðhorfum í hvívetna.

Höfuðstöðvar KPMG á Íslandi eru að Borgartúni 27 í Reykjavík en auk þess eru reknar starfsstöðvar í tíu öðrum sveitarfélögum sem eru: Akureyri, Borgarnesi, Dalvík, Egilsstaðir, Höfn í Hornarfirði, Reyðarfjörður, Reykjanesbær, Sauðárkrókur, Selfoss og Skagaströnd.

Söguágrip Forveri KPMG á Íslandi var fyrirtækið Endurskoðun hf. sem hóf starfsemi árið 1975.

Stofnun þess og eignarhald var í höndum Guðna St. Gústafssonar, Helga V. Jónssonar og Ólafs Nilssonar ásamt eiginkonum. Árið 1978 bættist Sveinn Jónsson síðan við sem meðeigandi. Allir voru þeir meðal virtustu endurskoðenda landsins og með góðan bakgrunn og reynslu. Helgi var fyrrum borgarendurskoðandi og hæstaréttarlögmaður, Ólafur fyrrum skattrannsóknastjóri, Sveinn fyrrum aðstoðarseðlabankastjóri og Guðni hafði verið sjálfstætt starfandi í faginu um nokkurn tíma.

Móttaka KPMG í Borgartúni 27.

Lögmenn og endurskoðendur | 77

Umsvif starfseminnar hjá Endurskoðun hf. urðu snemma mjög mikil enda áttu flest af stærstu fyrirtækjum landsins eftir að verða þar dyggir viðskiptavinir. Mörg þeirra, eins og Flugleiðir og Loftleiðir, störfuðu á heimsvísu og því varð þróunin sú að erlendir lánveitendur gerðu kröfu um að stór alþjóðleg endurskoðunarfyrirtæki mundu þjónusta stærri aðila. Árið 1985 fór Endurskoðun hf. út í samstarf með fyrirtækinu KMG (Klynveld Main Gordeler). Árið 1987 rann sá rekstur saman við annað fyrirtæki, PMI (Peat Marvick International), og með því varð til risasamsteypa KPMG International sem í dag er ein sú stærsta á sviði endurskoðunar og ráðgjafar. Á sama tíma var tekin sú ákvörðun að breyta nafni Endurskoðunar hf. í KPMG Endurskoðun hf. og síðar í KPMG ehf.

Fagleg þjónusta og ráðgjöf Frá upphafi hefur megintilgangur KPMG á Íslandi snúist um að veita fyrirtækjum og einstaklingum sérhæfða þjónustu á sviði endurskoðunar og ráðgjafar sem grundvallast á áreiðanleika, ítrustu fagmennsku og öryggi. Vel þjálfað starfsfólk er opið fyrir innlendum og erlendum straumum nýrrar þekkingar og með þarfir viðskiptavina í fyrirrúmi.

Starfsemin er háð ströngum gæðakröfum t.d. varðandi óhæði sem byggðar eru á stöðlum Alþjóðlegra samtaka endurskoðenda (International Federation Of Accountants – IFAC). Óhæði þýðir að eigin hagsmunir eða annarra hafa engin áhrif á störf endurskoðenda og að þeir tengist ekki neinu sem getur orkað tvímælis um hlutlægni. Eftirlit með gæðum er unnið í samræmi við kerfi sem miðast við grundvallarkröfur alþjóðlegra staðla (International Standard of Quality Control – ISQC) en KPMG International mælir fyrir um slíkt. KPMG leggur mikla áherslu á að eigendur og starfsmenn séu meðvitaðir um kröfur um óhæði og ítrustu gæði. Þar er byggt á nauðsyn þess að skilja og fylgja af árvekni þeim reglum sem alþjóðlega móðurfélagið setur, svo og þeim reglum sem KPMG á Íslandi setur í samræmi við íslenskt lagaumhverfi.

Skipulag starfseminnar Starfsemi KPMG er í dag skipt í fjögur svið sem eru: Endurskoðunarsvið, skatta- og lögfræðisvið, fyrirtækjasvið og uppgjörssvið.

Endurskoðunarsvið: Helstu verkefni eru áritanir á árs- og árshlutareikninga ásamt annarri staðfestingarvinnu.

Skatta- og lögfræðisvið: Hér er veitt alhliða ráðgjöf á sviði skattamála og félagaréttar.

Starfsmenn búa að mikilli þekkingu og reynslu á sínu sviði sem nýtist vel í þágu fyrirtækja og einstaklinga. Þjónustan hentar fyrirtækjum af öllum stærðargráðum og gildir einu hvort þau starfa hér heima eða á alþjóðlega vísu.

Fyrirtækjasvið: Á þessu sviði er innlendum og erlendum fyrirtækjum veitt alhliða fjármálaþjónusta. Byggt er á alþjóðlegu þjónustuframboði KPMG sem veitt er samkvæmt alþjóðlegum gæðakröfum. Helstu verkefni tengjast t.d. verðmati, áreiðanleikakönnunum og innri endurskoðun ásamt endurskipulagningu og söluferli fyrirtækja.

Uppgjörssvið: Hér eru meðalstórum og smærri viðskiptavinum veitt öll möguleg þjónusta sem snýr að skrifstofuhaldi fyrirtækja. Helstu verkefni eru t.d. gerð ársreikninga og skattaframtala, færsla bókhalds, launavinnsla og frágangur virðisaukaskattsuppgjöra.

Sérhæfing á sviði atvinnugreina

Starfsmenn KPMG sérhæfa sig í þjónustu við tilteknar atvinnugreinar og í því skyni fer fram náið alþjóðlegt samstarf. Sérhæfingin liggur einkum í staðgóðri þekkingu á lögum, reglugerðum, mörkuðum og öðrum aðstæðum sem móta starfsumhverfi fyrirtækja í viðkomandi starfsgrein.

Fjármálastofnanir: Lög og reglur um starfsemi fjármálastofnana eru nokkuð frábrugðin þeim ramma sem gildir um aðrar tegundir rekstrar. KPMG hefur yfir að ráða starfsfólki með víðtæka þekkingu á innri starfsemi slíkra stofnana ásamt því laga- og starfsumhverfi sem þar gildir.

Orkufyrirtæki: KPMG hefur um árabil sinnt endurskoðun og ráðgjöf fyrir fjölmörg fyrirtæki í orkugeiranum. Meðal þeirra eru öll stærstu olíufélög landsins og margar af stærstu rafmagns- og hitaveitum landsins. Nærtæk verkefni í þessa veru eru aðlögun vinnuumhverfis í samræmi við nýjar lagsetningar ásamt matsgerðum varðandi væntanlega fjárfestingakosti.

Fundur í Borgartúni 27.

Neytendamarkaðir: KPMG býr að mikilli þekkingu og reynslu við að aðstoða fyrirtæki í verslun og iðnaði en þar er viðskiptahópurinn fjölbreyttur og víðfeðmur. Þjónustan felur m.a. í sér endurskoðun ársreikninga, yfirferð árshlutareikninga, bókhaldsráðgjöf og áreiðanleikakannanir vegna eignakaupa ásamt ráðgjöf á sviði rekstrarlausna.

Samgöngur: Í dag eru mörg stærstu vöru- og fólksflutningafyrirtæki landsins orðinn hluti af alþjóðlegri starfsemi sem nær til margra landa. Til að þjónusta þessi fyrirtæki sem best á KPMG í nánu samstarfi við starfstöðvar móðurfélagsins í öðrum löndum og hefur safnast upp mikil þekking og reynsla á þessu sviði.

Upplýsingatækni, fjölmiðlun og afþreying: Á undanförnum árum hafa starfsmenn KPMG unnið að fjölþættri ráðgjöf og endurskoðun fyrir stór fyrirtæki á sviði fjölmiðlunar, afþreyingar og fjarskiptafyrirtækjunum. Á stuttum tíma hafa þessar atvinnugreinar gengið í gegnum stórstíga framþróun einkavæðingar og því eru gerðar kröfur um víðtæka þekkingu á þessum málaflokkum.

78 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

LEX ehf. www.lex.is

L

Sveinn Snorrason, Jónas A Aðalsteinsson og Guðmundur Ingvi Sigurðsson í Hæstarétti árið 1988.

EX í núverandi mynd á sér traustar rætur. Árið 1959 hóf Sveinn Snorrason hrl. rekstur lögmannsstofu og í framhaldinu komu þeir til samstarfs við hann

Guðmundur Ingvi Sigurðsson hrl., Jónas A. Aðalsteinsson hrl. og Jóhannes L.L. Helgason hrl.

Stofan stækkaði og dafnaði og var rekin undir heitinu LEX frá árinu 1987. Árið 2000 sameinaðist LEX lögmönnum KPMG en stofan starfaði áfram undir merkjum LEX. Þann 1. janúar 2005 sameinuðust lögmannsstofurnar LEX og Nestor. Saga Nestor hófst þegar Jón Steinar Gunnlaugsson, nú hæstaréttardómari, hóf rekstur lögmannsstofu undir eigin nafni á árinu 1977. Síðar gekk Karl Axelsson hrl. og dósent til liðs við hann og þeir ásamt fleirum stofnuðu lögmannsstofuna Nestor, sem fyrr er nefnd. Á þessum trausta grunni er nú orðin til ein stærsta lögmannsstofa landsins þar sem starfa 45 lögmenn og á sjöunda tug starfsmanna alls. LEX er til húsa í glæsilegu húsnæði að Borgartúni 26 í Reykjavík og í Hafnarstræti 94 á Akureyri.

Eigendur og stjórnendur Eignaraðild að LEX er skipt upp í tvo hluthafahópa, aðaleigendur eru tólf og aðrir hluthafar sjö. Framkvæmdastjóri er Katrín Jónasdóttir og faglegur framkvæmdastjóri er Örn Gunnarsson.

Viðskiptavinir LEX sinnir fjölbreyttum verkefnum fyrir innlenda og erlenda aðila, bæði einstaklinga, fyrirtæki og opinbera aðila og var frumkvöðull hér á landi að skipta þjónustunni niður á sérstök svið. Má þar nefna sérsvið á sviði banka- og fjármagnsmarkaðar sem sinnir þörfum fjármálastofnana, lífeyrissjóða og fjárfesta. Á sviði eigna- og auðlindaréttar hefur LEX í gegnum árin komið að ráðgjöf til flestra af stærstu orkufyrirtækjum landsins. Innan þessa sviðs rúmast einnig ráðgjöf til fyrirtækja og einstaklinga á sviði verktaka- og fasteignaréttar. Þriðja meginsviðið innan LEX er á sviði félaga-, samkeppnis- og vátryggingaréttar. Eins og nafnið gefur til kynna sinnir sviðið allri almennri fyrirtækjalögfræði.

Skipulag LEX Stjórn LEX er skipuð er þeim Karli Axelssyni hrl. sem er formaður, Garðari G Gíslasyni hdl. og Aðalsteini E Jónassyni hrl. meðstjórn­ endum, auk Þórunnar Guðmundsdóttir hrl., varamanns. Framkvæmdastjóri sem ráðinn er af stjórn stýrir rekstri félagsins en honum til aðstoðar er faglegur framkvæmdastjóri sem stýrir lögfræðilegri markaðssetningu, verkefnastýringu á milli lögmanna og sker úr málum er varða hagsmunaárekstra.

Flestir lögmenn á LEX hafa sérfræðiþekkingu á fleiri en einu sviði, enda er lögmennska á Íslandi að þróast úr dæmigerðu einyrkjaumhverfi í fyrirtækjaumhverfi þar sem viðskiptavinum er tryggð þjónusta sérfræðings á því sviði sem verkefnið krefst.

Sérstaða LEX felst ennfremur í því að LEX er aðili að þremur alþjóðlegum lögmannasamtökum, World Services Group (www.worldservicesgroup.com), Energy Law Group (www. energylawgroup.eu.) og Lawyers Associated Worldwide (www.lawyersworldwide.com). Þessu til viðbótar hefur LEX í gegnum áratuga viðskiptasögu sína aflað tengsla við lögmannsstofur um allan heim sem unnt er að leita til ef verkefni krefjast þess.

Starfsfólk, endurmenntun og félagslíf Á LEX starfa nú 45 lögmenn auk um 15 annarra starfsmanna og 3-5 laganema. Endurmenntun skipar veigamikinn sess í starfi LEX. Lögmenn LEX sækja ráðstefnur og námskeið bæði hér heima og erlendis með reglubundnum hætti í þeim tilgangi að tryggja að viðskiptavinir LEX njóti bestu fáanlegrar þjónustu. Öflugt félagslíf er hjá LEX og má nefna að auk árs­ hátíðar, haust- og jólafagnaðar þá stendur starfsmannafélagið fyrir ýmsum uppákomum s.s. flugkastnámskeiðum, grillnámskeiðum, félagsvist, leikhúsferðum og jólaföndri. Einnig hafa starfsmennirnir farið í ótal styttri og lengri gönguferðir innanlands og ferðir til ýmissa landa.

Starfsmenn LEX á Eyjafjallajökli árið 2012.

Lögmenn og endurskoðendur | 79

O

Opus Lögmenn www.opus.is

PUS lögmenn sinna alhliða lögfræðiþjónustu fyrir einstaklinga og fyrirtæki.

Frá því að stofan hóf göngu sína 1. desember 2006 hefur áhersla verið lögð á framúrskarandi og áreiðanlega lögfræðiþjónustu við viðskiptavini. Hjá OPUS lögmönnum starfa nú sextán manns. OPUS lögmenn hafa frá stofnun verið til húsa að Austurstræti 17 í miðbæ Reykjavíkur, við hliðina á húsnæði Héraðsdóms Reykjavíkur við Lækjartorg.

Stofnendur OPUS lögmanna og eigendur framan af voru þeir Erlendur Þór Gunnarsson, Grímur Sigurðarson og Oddgeir Einarsson. Þann 1. janúar 2010 bættist Borgar Þór Einarsson í eigendahópinn. Með þeim starfa níu löglærðir fulltrúar, auk skrifstofustjóra, móttökuritara og annarra sérfræðinga. Grímur Sigurðarson er stjórnarformaður OPUS lögmanna en auk hans sitja þeir Borgar Þór Einarsson og Erlendur Þór Gunnarsson í stjórn. Erlendur Þór er jafnframt framkvæmdastjóri félagsins.

Lögfræðiþjónusta OPUS lögmanna við einstaklinga byggir á mikilli reynslu og kunnáttu lögmanna stofunnar í málum vegna umferðar- og vinnuslysa, sakamála og hjúskapar-, erfða- og barnaréttarmála. Þá hafa OPUS lögmenn á að skipa lögmönnum með sérþekkingu á öllum sviðum fasteignamála. OPUS lögmenn hafa frá upphafi lagt áherslu á lögfræðiþjónustu fyrir erlenda ríkisborgara og Íslendinga af erlendum uppruna sem búsettir eru hér á landi. Til marks um það eru upplýsingar um starfsemi stofunnar aðgengilegar á fjórtán erlendum tungumálum á heimasíðu hennar á www.opus.is.

Segja má að þjónusta við einstaklinga hafa framan af verið hryggjarstykkið í rekstri stofunnar og hvílir starfsemin enn á þeim sterka grunni sem þá var lagður. Áhersla er lögð á persónulega og áreiðanlega þjónustu við viðskiptavini. Þess má geta að OPUS lögmenn buðu fyrstir íslenskra lögmanna uppá sólarhringsþjónustu við viðskiptavini sína. Í kjölfar bankakreppunnar og niðursveiflu í íslensku efnahagslífi hafa OPUS lögmenn sinnt þjónustu vegna greiðsluerfiðleika einstaklinga sem felst bæði í því að semja við einstaka kröfuhafa og að annast opinbera greiðsluaðlögun. Á síðustu misserum hafa verkefni fyrir fyrirtæki orðið veigameiri þáttur í rekstri OPUS lögmanna. Fjármála-og félagaréttur skipar þar stærstan sess en OPUS lögmenn hafa lagt sérstaka áherslu á það að styrkja þann þátt í rekstri stofunnar. OPUS lögmenn gæta hagsmuna bæði erlendra og innlendra fyrirtækja, stórra sem smárra á þessu sviði. Sérfræðingar OPUS lögmanna hafa mikla reynslu af störfum í bankarétti, verðbréfamarkaðs-og kauphallarrétti og almennum félagarétti. OPUS lögmenn veita viðskiptavinum sínum þannig fyrsta flokks lögfræðiráðgjöf varðandi löggjöf um fjárhagslega endurskipulagningu fyrirtækja, verðbréfaviðskipti, lánasamninga og bankastarfsemi, kauphallar-og félagarétt.

Hjá OPUS lögmönnum er ennfremur til staðar yfirgripsmikil sérþekking og reynsla á öllum sviðum samkeppnismála og hafa sérfræðingar stofunnar gætt hagsmuna fjölmargra stórra jafnt sem lítill fyrirtækja í málum sem varða samkeppnisrétt. Sérfræðingar OPUS lögmanna hafa ennfremur sérþekkingu á öllum sviðum fasteigna- og verktakaréttar og veita til dæmis ráðgjöf við kaup og sölu stærri fasteigna og jarða, aðstoð í leiguréttarmálum sem og skipulags- og byggingamálum.

OPUS lögmenn hafa á að skipa öflugu starfsfólki sem leggur sig fram um að veita viðskiptavinum bestu mögulegu ráðgjöf og hagsmunagæslu á hverjum tíma. Eftir rúmlega sex ára starfsemi eru undirstöður OPUS lögmanna sterkar, hvort sem litið er til faglegra eða rekstrarlegra þátta.

80 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

LOGOS Lögmannsþjónusta www.logos.is

L

Framkvæmdastjóri, Gunnar Sturluson hrl.

OGOS er elsta og stærsta lögmannsstofan á Íslandi og sérhæfir sig í þjónustu við atvinnulífið. Starfsmenn eru um 90, á öllum aldri, og starfa flestir í höfuð stöðvunum við Efstaleiti í Reykjavík. LOGOS er einnig með starfsstöð í Lundúnum, en stofan var sú fyrsta á Íslandi til að koma á fót útibúum á erlendri grundu.

Hópur viðskiptavina stofunnar spannar allt frá litlum metnaðarfullum fyrirtækjum til þeirra stærstu og rótgrónustu – auk þess sem æ fleiri alþjóðleg fyrirtæki bætast í hópinn.

Lögmannsstofa er umfram allt þekkingar- og þjónustufyrirtæki.Til að þjónustan verði sem kraftmest leggur LOGOS áherslu á að fá til liðs við sig efnilegustu lögfræðingana og besta fólkið sem völ er á í öll störf hjá félaginu. Nýleg umsögn alþjóðlega matsfyrirtækisins Chambers and Partners staðfestir að forskot LOGOS á sínu sviði á Íslandi felist ekki aðeins í stærð stofunnar, heldur einnig í framúrskarandi hópi starfsfólks.

Hjá LOGOS er hvert verkefni unnið eftir skýrum verkferlum sem mótaðir hafa verið á liðnum árum. Unnið er í vinnuhópum og einbeitir hver þeirra sér að ákveðnu sviði lögfræðinnar til að tryggja að þjónusta við viðskiptavini sé bæði öflug og fagleg. Þetta vinnulag skapar kjöraðstæður fyrir fólk til að að vaxa og dafna í starfi og auka þekkingu sína, en frammistaða starfsmanna er metin reglulega.

Eigendur LOGOS eru: Ann Grewar, Árni Vilhjálmsson, Bjarnfreður Ólafsson, Einar Baldvin Axelsson, Erlendur Gíslason, Gunnar Sturluson, Guðmundur J. Oddsson, Heiðar Ásberg Atlason, Helga Melkorka Óttarsdóttir, Hjördís Halldórsdóttir, James Brown, Jón Elvar Guðmundsson, Ólafur Arinbjörn Sigurðsson, Ólafur Eiríksson, Othar Örn Petersen, Óttar Pálsson, Pétur Guðmundarson, Ragnar Tómas Árnason og Þórólfur Jónsson.

Framkvæmdarstjóri rekstrarsviðs er Sigríður Þorgeirsdóttir.

Sérhæfðir vinnuhópar tryggja öflugri þjónustu fyrir viðskiptavini LOGOS.

Lögmenn og endurskoðendur | 81

Lögfræði er lifandi fræðigrein og LOGOS hefur ræktað tengslin við lagadeildir íslenskra háskóla, t.d. með starfsnámi laganema, fyrirlestrahaldi, kennslu og fjármögnun á stöðum kennara auk námsstyrkja fyrir efnilega laganema. Stofan leggur þannig sitt af mörkum til háskólasamfélagsins og nýtur um leið greiðari aðgangs að þeirri nýju og endurnýjuðu þekkingu sem vísinda- og rannsóknarstarf háskólanna gefur af sér. Hjá LOGOS er enn fremur lögð rík áhersla á að öllum upplýsingum, þekkingu og reynslu, sem skapast við úrlausn verkefna, sé haldið til haga og miðlað á skipulegan hátt.

LOGOS rekur sögu sína allt aftur til ársins 1907 þegar Sveinn Björnsson, sem síðar varð fyrsti forseti Íslands, opnaði fyrstu lögmannsstofu landsins. Sveinn gegndi lykilhlutverki í atvinnulífinu á fyrstu áratugum síðustu aldar og tók þátt í stofnun margra fyrirtækja sem enn setja mark sitt á þjóðlífið. Enn í dag sækir starfsfólk LOGOS innblástur til Sveins Björnssonar og hins kraftmikla framlags hans við uppbyggingu atvinnulífsins á Íslandi.

Starfstöð LOGOS við New Broad Street í Lundúnum.

Höfuðstöðvar LOGOS við Efstaleiti í Reykjavík.

82 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

PwC PricewaterhouseCoopers ehf www.pwc.com/gx/en/office-locations/iceland.jhtml

E

inkahlutafélagið PwC er þekkingarfyrirtæki sem aðstoðar viðskiptavini sína við að auka verðmæti, stjórna áhættu og bæta árangur. Þjónustan nær til allra íslenskra og erlendra fyrirtækja og stofnana sem starfa á íslenskum markaði eða hafa tengsl við hann. Helstu verkefnin felast í endurskoðun og reikningsskilum ásamt fyrirtækja-, skatta- og lögfræðiráðgjöf og er þar unnið er eftir skýrt skilgreindri aðferðafræði

Fortíð og nútíð

Reynir Vignir, framkvæmdastjóri - TSP.

Móttaka félagsins í Skógarhlíð 12.

PwC er aðili að alþjóðlegu neti sjálfstæðra fyrirtækja sem deila sameiginlegu nafni, vörumerki, gildum, þekkingu og reynslu. Öll tengjast þau í gegnum PricewaterhouseCoopers International Limited (PwC IL), sem ber ábyrgð á að samhæfa starfsemi þeirra. Hafa ber í huga að PwC IL veitir eingöngu þjónustu til samstarfsfyrirtækja sinna en ekki til viðskipavina þeirra eða annarra aðila.

Starfsemi PricewaterhouseCoopers hófst árið 1998 þegar rótgróin fyrirtæki sem áður störfuðu undir nafni Pricewaterhouse annars vegar og Coopers & Lybrand hins vegar ákváðu að hefja samtarf. Starfsemin hefur verið byggð upp sem fyrirtækjanet á heimsvísu sem starfrækt er af lögaðilum, í hverju landi fyrir sig. Samkvæmt lögum hjá flestum þátttökuþjóðum PwC ber endurskoðunarfyrirtækjum að tileinka sér sjálfstæði og vera í eigu heimamanna. Hlutaðeigandi aðilar starfa því samkvæmt sömu aðferðafræði og eiga í nánu samstarfi.

Með aðild PwC að slíku fyritækjaneti er viðskiptavinum fyrirtækisins veitt tækifæri til að njóta fyrsta flokks þjónustu, bæði hér á landi og í alþjóðlegu samhengi. Þannig hefur ör tæknivæðingin leitt þess að fjarlægðir eru ekki lengur hindrun. Heimurinn er orðinn einn markaður þar sem starfsfólk fyrirtækja innan netsins vinnur með samræmdum hætti og myndar þannig heild.

Lögmenn og endurskoðendur | 83

Kristinn Freyr Kristinsson, sviðsstjóri endurskoðunar.

Halldór Þorkelsson, sviðsstjóri fyrirtækjaráðgjafar.

Friðgeir Sigurðsson, sviðsstjóri skatta- og lögfræðisviðs.

Endurskoðun

Aðsetur og starfsmenn

Á grunni aðþjóðlegra staðla og skráningarkerfa PwC hefur endurskoðunarþjónusta mótast að þörfum fjölmargra og ólíkra viðskiptavina. Unnið er eftir þeirri meginreglu að áreiðanleiki fjárhagslegra upplýsinga sé staðfestur með óháðu sérfræðiáliti. Endurskoðendur PwC veita auk þess ýmsa aðra sérfræðiþjónustu svo sem; reikningsskilaþjónustu, innri endurskoðun, innra eftirliti áreiðanleikakannanir, kerfis- og ferlagreiningar ásamt ráðgjöf um áhættustýringu. Óhæði í störfum er aðalsmerki endurskoðenda fyrirtækisins.

Aðalskrifstofur PwC ehf. eru til húsa í Skógarhlíð 12, í Reykjavík en þangað var flutt árið 2001. Skrifstofur félagsins utan Reykjavíkur eru að Glerárgötu 34 á Akureyri, Garðarsbraut 12 á Húsavík og að Austurvegi 38 á Selfossi.

Hjá fyrirtækinu starfa um 110 manns og er stærstur hluti þeirra með menntun í viðskipta- og rekstrarfræðum og/eða löggiltir endurskoðendur, ásamt lögfræðingum, sérmenntuðum á sviði skatta- og félagaréttar. PwC byggir stöðu sína á hæfileikum og reynslumiklum starfsmönnum, sem sameina krafta sína við að veita bestu þjónustu hverju sinni. Mikið er lagt upp úr því að laða hæfileikafólk í raðir fyrirtækisins og veita því brautargengi með réttri hvatningu og eftirsóknarverðu starfsumhverfi.

Fyrirtækjaráðgjöf Fyrirtæki og stofnanir vinna sífellt að því að leita leiða við að styðja og bæta rekstur sinn og stjórnun. Í slíkri vinnu er ávallt mikil áhersla lögð á staðfestingu þess að lykilupplýsingar séu réttar og að þær gefi skýra mynd af stöðu viðkomandi félags hverju sinni. Einnig er sérlega mikilvægt að farið sé eftir ásættanlegum verkreglum og ferlum í rekstrinum.

Með því að einbeita sér að þörfum einstakra starfsgreina hefur Fyrirtækjaráðgjöf PwC tekist að byggja upp reynslumikla og sterka liðsheild sem leggur sérstaka áherslu á gerð áreiðanleikakannanna og verðmata ásamt hvers kyns ráðgjöf í tengslum við eigendabreytingar á félögum. Einnig er viðskiptavinum veitt stjórnunarráðgjöf ásamt framkvæmd rannsókna og greininga sem tengjast fjárhagslegum stærðum og öðrum mælikvörðum í rekstri fyrirtækja. Styrkleikinn liggur hjá öflugu starfsfólki með fjölbreyttan bakgrunn og dýrmæta reynslu á sviði ráðgjafar. Mannaflinn sameinar krafta sína og leysir flókin verkefni á skilvirkan og árangursríkan hátt. Í þeirri vinnu fæst mjög mikilvægur stuðningur frá alþjóðlegu tengslaneti PwC með aðgangi að sérfræðingum og þekkingargrunnum á heimsvísu. Í öllum slíkum ferlum leggur hver og einn sig fram um að mæta settum kröfum og vinna ávallt í nánu samstarfi við viðskiptavini.

Skatta- og lögfræðisvið Hjá Skatta- og lögfræðisviði er boðið upp á margvíslega þjónustu enda búa starfsmenn þess að mikilli reynslu og hafa yfirgripsmikla þekkingu á lagalegum og flóknum hliðum skatta- og félagaréttar. Viðskiptavinum er veitt aðstoð og ráðgjöf, hér á landi sem erlendis, en helstu viðfangsefnin snúast um skattskil, ráðgjöf varðandi innlenda sem erlenda skattalöggjöf, tvísköttunarsamninga, félagarétt, áreiðanleikakannanir og milliverðlagningu. Meðfram hefðbundinni starfsemi sendir Skatta- og lögfræðisvið reglulega frá sér lesefni sem viðkemur skattarétti og öðrum tengdum málefnum. Skattavaktin er mánaðarlegt fréttabréf sem ritað er af sérfræðingum PwC, og árlega er gefinn út skattabæklingur sem nálgast má á rafrænu formi á netinu.

Viðskiptaþjónusta Viðskiptaþjónusta PwC sinnir einkum minni félögum og einstaklingum með atvinnurekstur, á sviði bókhalds- og reikningsskila, launaútreiknings, virðisaukaskattsútreiknings og ársuppgjöra. Lögð er áhersla á alúðlega þjónustu sem er löguð að þörfum sérhvers viðskiptavinar og í nánum tengslum við hann. Einnig er nákvæmlega fylgst með öllum laga- og reglugerðarbreytingum og starfsemin löguð að þeim jafnóðum. Viðskiptaþjónusta PwC hefur innan sinna raða menntað fagfólk með víðtæka reynslu og þekkingu. Meðal þeirra eru löggiltir endurskoðendur, bókarar og sérfræðingar sem allir leggjast á eitt að veita viðskiptavinum sínum bestu mögulegu þjónustu.

Unnið er eftir kjörorðunum: Fagmennska – Þekking – Samvinna.

Verslun og 镁j贸nusta

86 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Kringlan www.kringlan.is

Á

rið 1985 hófust framkvæmdir við að reisa Kringluna og var henni valinn staður á gatnamótum Kringlumýrarbrautar og Miklubrautar nánar til tekið Kringlan 8-12. Það þótti heppileg staðsetning fyrir verslunarmiðstöð við þessi fjölmennustu gatnamót borgarinnar. Þorkell Erlingsson hjá Verkfræðistofu Sigurðar Thoroddsen var hönnunarstjóri hússins. Richard Abrams arkitekt hjá Bernard Engle Architects & Planners Ltd. í Englandi átti grunnhugmyndina að húsinu en hún var síðan útfærð og aðlöguð í samvinnu við Hrafnkel Thorlacius arkitekt á samnefndri teiknistofu. Fyrirtækið Byggðaverk var aðalverktaki meðan á byggingu stóð. Í dag eru THG arkitektar, arkitektar Kringlunnar.

13. ágúst 1987 var Kringlan opnuð í 21.000 m² útleigjanlegu rými á þremur hæðum. Þar voru samtals 85 verslanir, veitinga- og þjónustuaðilar undir sama þaki. Veitingarýmið Kvikk var nýlunda á Íslandi þar sem svo þétt klasamyndun veitingastaða hafði ekki áður verið í boði. Kringlan hefur tekið miklum breytingum í gegnum tíðina. Stærsta einstaka framkvæmdin var bygging tengibyggingar sem tengdi saman Kringluna og gömlu Borgarkringluna árið 1999. Stækkunin tókst einstaklega vel og hlaut Evrópuverðlaun alþjóðasamtaka verslunarmiðstöðva ICSC árið 2001 fyrir best heppnuðu endurbætur á verslunarmiðstöð það árið. Í dag er Kringlan 53.000 m2 og 130 verslanir og veitingastaðir eru starfrækt í Kringlunni auk fjölda læknastofa, skrifstofa og annarrar þjónustu. Að jafnaði vinna um fimm til sex hundruð manns innan veggja Kringlunnar. Kringlan hefur frá upphafi notið mikilla vinsælda meðal Íslendinga og erlendra ferðamanna. Fjöldi gesta Kringlunnar hefur margfaldast frá opnun hennar. Í dag heimsækja um fimm milljónir viðskiptavina Kringluna ár hvert.

Sigurjón Örn Þórsson, framkvæmdastjóri Kringlunnar.

Upphafsmaður Kringlunnar var Pálmi Jónsson sem stofnaði verslunina Hagkaup árið 1959. Nokkrir öflugir fjárfestar fylktu liði með Pálma og deildu þeir allir áhuga hans og draumi um byggingu stórrar verslunarmiðstöðvar. Eignarhald Kringlunnar er talsvert frábrugðið eignarhaldi annarra verslunarmiðstöðva sem alla jafnan eru í eigu eins aðila.

Eigendahópur Kringlunnar telur um fjörutíu og fjóra en þar er lang stærstur hlutur Reita hf. sem nemur rúmum 75%.

Verslunarmiðstöðin Kringlan er rekin af Rekstrarfélagi Kringlunnar sem er félag í eigu allra eigenda Kringlunnar. Hjá félaginu starfa 13 starfsmenn auk aðkeyptrar þjónustu.

Hlutverk félagsins er að sjá um sameiginlegan rekstur og viðhald verslunarmiðstöðvarinnar, markaðssetningu, samsetningu verslana og þjónustuaðila í húsinu. Framkvæmdastjóri Kringlunnar er Sigurjón Örn Þórsson og stjórn félagsins er skipuð þeim Svövu Johansen, Hákoni Hákonarsyni, Gunnari Inga Sigurðssyni, Gerði Ríkharðsdóttur og Guðjóni Auðunssyni sem jafnframt er formaður stjórnar.

Nútíminn, framtíðin, mannauður, starfsmannafjöldi og starfsmannastefna Kringlan var til margra ára eina stóra verslunarmiðstöðin á Íslandi og hefur frá upphafi verið leiðandi á sviði verslunar og þjónustu. Árið 2001 var opnuð verslunarmiðstöð í Kópavogi en þar áður höfðu minni verslunarkjarnar verið opnaðir. Árið 2009 steig Kringlan fyrst íslenskra verslunarmiðstöðva það skref að flokka sorp. 2011 var flokkun Kringlunnar komin í 40% en Kringlan vill með flokkun sinni sýna af sér samfélagslega ábyrgð á þessu sviði sem og öðrum. Fastur liður á aðventunni er jólagjafasöfnun fyrir börn í samstarfi við Fjölskylduhjálp Íslands og Mæðrastyrksnefnd. Árið 2011 gáfu við-

Verslun og þjónusta | 87

skiptavinir Kringlunnar rúmlega 5.000 gjafir. Jólagjafasöfnunin er eitt af mörgum samfélagsverkefnum sem Kringlan er þátttakandi í.

Sé horft til framtíðar er ráðgert að Kringlan muni taka enn meiri breytingum. Unnið er að því í samráði við skipulagsyfirvöld að útfæra möguleika Kringlunnar til stækkunar á aðliggjandi lóðum sem eru flestar í eigu Reita hf. Mikil ásókn er í að opna verslanir í Kringlunni og vaxandi þörf á að stækka húsið til að mæta eftirspurn.

88 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

smáralind www.smaralind.is

S

máralind í Kópavogi er stærsta verslunarmiðstöð landsins og eitt glæsilegasta kennileiti höfuðborgarsvæðisins. Undir þaki byggingarinnar eru nú starfræktar yfir 80 rekstrareiningar; verslanir, veitingastaðir, afþreying og önnur þjónusta. Heildarstærð hússins er rúmlega 62.000 fermetrar á þremur hæðum. Stærstu einstöku verslanirnar eru Hagkaup og Debenhams ásamt kvikmyndahúsi Smárabíós og Skemmtigarðinum. Þar fyrir utan má t.d. finna ýmsar sérverslanir, apótek, vínbúð og snyrtistofu ásamt fjölbreyttri flóru matsölustaða. Á þeim rúma áratug sem liðið hefur frá opnun Smáralindar hefur verslunarmiðstöðin gerbreytt bæjarbrag Kópavogs og skapað bænum nýjan miðpunkt, þar sem innkaup, afþreying og iðandi mannlíf sameinast undir einu þaki. Á hverju ári heimsækja Smáralind um fjórar milljónir manna.

Söguágrip Stjórn Eignarhaldsfélags Smáralindar: Helgi S. Gunnarsson stjórnarformaður, forstjóri Regins hf.

Katrín Sverrisdóttir varamaður, sviðsstjóri rekstrarsviðs Regins.

Sturla Gunnar Eðvarðsson, framkvæmdastjóri Eignarhaldsfélags Smáralindar ehf.

Barnvænt umhverfi Smáralind er vinsæl meðal fjölskyldufólks enda býður verslunarmiðstöðin upp á þægilegt og barnvænt umhverfi. Á meðan verslað er, geta foreldrar nýtt sér barnagæslu í Skemmtigarðinum en þar er fyrirtaks aðstaða fyrir börn á öllum aldri. Á þjónustuborði Smáralindar er boðið upp á lánskerrur fyrir fjölskyldur með ung börn.

Að auki er að finna góða skiptiaðstöðu í Hnoðrakoti, en þau herbergi eru staðsett á tveimur stöðum í húsinu.

Gjafakort Gjafakort Smáralindar eru einföld og þægileg gjöf við öll tækifæri. Um er að ræða rafræn inneignarkort sem gilda í öllum verslunum Smáralindar, fyrir utan Vínbúð ÁTVR.

Bygging Smáralindar var ekki vandalaust verk og má rekja upphaf þess til ársins 1994 þegar Byggingafélag Gylfa og Gunnars (BYGG) fjárfesti í 90.000 fermetra lóð við Smárahvammsveg í Kópavogi. Með innkomu verkfræðingsins Pálma Kristinssonar, síðar fyrsta framkvæmdastjóra Smáralindar, fóru í gang þreifingar um að reisa á lóðinni glæsilega verslunarmiðstöð sem, samkvæmt áætlunum, myndi rúma á bilinu 80-110 verslunar- og þjónustueiningar. Brátt varð ljóst að verkefni sem þetta yrði aldrei mögulegt nema inn í það kæmu öflugir fjárfestar. Í ársbyrjun 1996 var Eignarhaldsfélagið Smárinn stofnað með þátttöku Bygg, Byko (Norvik), Nóatúns (Saxhóls), Olíufélagsins og Steypustöðvarinnar (Vesturgarða). Um tveimur árum síðar bættist fjárfestingarfélagið Gaumur inn í hluthafahópinn. Þegar framkvæmdir hófust breyttist nafn félagsins í Smáralind með vísan til nálægustu bæjarhverfa byggingarinnar. Þann 2. júlí árið 1998 tók Davíð Oddsson, þáverandi forsætisráðherra, fyrstu skóflustungu að byggingu verslunarmiðstöðvarinnar.

Grunnhönnun mannvirkisins var unnin af bresku hönnunarstofunni BDP (Building Design Partnership). Aðalarkitektúr ásamt verkfræðivinnu hér á landi var í höndum ASKArkitekta í Reykjavík og var því verkefni stýrt af Helga Má Halldórssyni, arkitekt. Eins og að líkum lætur var hönnunin mjög vandasöm enda þurfti að huga þar að mörgum og flóknum smáatriðum sem áttu sér engin fordæmi í íslenskri byggingasögu. Að auki var fjöldi annarra arkitekta að störfum víðsvegar um húsið og þurfti mikla útsjónarsemi við að samræma vinnu þeirra í þágu heildarinnar.

Aðalverktaki við framkvæmdirnar var Ístak. Þær hófust í ársbyrjun 2000 og var byggingartími verslunarmiðstöðvarinnar um 18 mánuðir. Glæsileg opnunarhátíð Smáralindar fór síðan fram, að viðstöddu miklu fjölmenni, nákvæmlega klukkan 10 mínútur yfir 10 að morgni 10. október árið 2001. Á þeirri stundu fór fram táknræn athöfn þar sem börnin Smári Páll Svavarsson, 10 ára, og Linda Margrét Gunnarsdóttir, 9 ára, ýttu á sérstakan rofa sem hleypti straumi á mannvirkið. Um 45.000 manns heimsóttu Smáralind á opnunardaginn. Á þeim 10 árum sem liðið hafa frá opnun Smáralindar hefur verslunarmiðstöðin staðið í óbreyttri mynd. Í náinni framtíð er áætlað að við norð-vesturenda hússins rísi Norðurturninn svokallaði. Áætluð stærð hans er 15 hæðir sem hýsa munu verslunar- og skrifstofuhúsnæði með kjallara, upp á 17.000 fermetra. Vestan við turninn hefur verið byggt þriggja hæða bílastæðahús með plássi fyrir um 800 bifreiðar. Heildarfjöldi bílastæða við Smáralind eru um 3.000.

Verslun og þjónusta | 89

Skemmtigarðurinn í Smáralind Þann 12. nóvember 2011 urðu mikil tímamót í sögu Smáralindar. Þá var Skemmtigarðurinn opnaður, þar sem áður var Vetrargarðurinn, á tveimur hæðum sem ná yfir 2.000 fermetra. Hann er sá fyrsti og eini sinnar tegundar sem starfræktur er hérlendis en þar er boðið upp á fjölbreytt leiktæki sem skapa mikla skemmtun og taumlausa gleði fyrir alla aldurshópa.

Neðri hæðin býður upp á afþreyingu sem höfðar vel til fjölskyldufólks ásamt t.d. vina-, vinnustaða- og bekkjahópum. Efri hæðin er ætluð fyrir eldri aldurshópa þar sem m.a. er boðið upp á lasertag, billardborð og pílukast. Þar er jafnframt staðsettur bar þar sem hægt er að fá sér ýmsa hressingu. Skemmtigarðurinn er einnig kjörinn vettvangur til að halda afmælisveislur og hefur sá kostur notið mikilla vinsælda að undanförnu.

Mikill fjöldi gesta heimsótti Smáralind á 10 ára afmælishátíð sem haldin var dagana 6.-11. október 2011.

Upplýsingar um starfsemi Smáralindar má finna á heimasíðu verslunarmiðstöðvarinnar, www.smaralind.is. Þar má jafnframt skrá sig á póstlista, fyrir þá sem vilja fylgjast með tilkynningum um tilboðsdaga og ýmsar uppákomur sem eiga sér stað í húsinu

Smáralind er hönnuð þannig að birta flæði vel um húsið og göngugatan njóti sín þar sem vítt er til veggja.

Smárabíó Smárabíó er eitt glæsilegasta kvikmyndahús landsins. Innan þess rúmast fimm salir sem í heildina taka um 1.000 manns í sæti. Þar af er einn Lúxussalur með djúpum, stillanlegum leðursætum og er bilið á milli sætaraðanna um tveir metrar. Við hönnun allra sala Smárabíós er miðað við að áhorfendur njóti hverrar sýningar út í ystu æsar. Allar kvikmyndir eru sýndar í stafrænni háskerpu sem varpað er á risavaxin sýningartjöld sem tengd eru við bestu hljóðkerfi sem völ er á. Að auki er hönnun salanna með þeim hætti að sérhönnuð gæðasætin raðast þannig upp að útsýni er ávallt gott og bíógestir skyggja ekki hver á annan. Því er ferð í Smárbíó alltaf þægileg upplifun, enda um að ræða eitt vinsælasta kvikmyndahús landsins.

Allir salir Smárabíós nýtast einnig til funda og ráðstefnuhalda. Fyrirliggjandi er nauðsynlegur útbúnaður, tæki og tengingar auk þess sem ljósabúnaður er í fremstu röð.

90 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

a. wendel ehf. www.wendel.is

H

eildverslun A. Wendel ehf. hefur, í rúmlega hálfa öld, byggt rekstur sinn í kringum innflutning og sölu á tækjabúnaði og áhöldum til verklegra framkvæmda. Sérstök áhersla er lögð á að þjónusta vel fyrirtæki sem sinna vegalagningu, jarðvinnuverktöku, mannvirkjagerð, gatnahreinsun og vetrarþjónustu. Viðskiptavinir koma helst úr röðum ríkis, borgar og sveitarfélaga ásamt ýmsum vertakafyrirtækjum, áhaldahúsum og verslunum. Núverandi aðsetur starfseminnar er að Tangarhöfða 1 í Reykjavík en þar eru sex manns í fullu starfi.

Wendel fjölskyldan Fyrirtækið dregur nafn sitt af stofnandanum Adolf Wendel (1920-2004). Móðir hans, Luise Wendel, var þýsk en fjölskylda hennar kom frá Mechlenburg-héraðinu í austurhluta Þýskalands. Faðirinn, Harald Wendel, var þýsk-íslenskur og rakti jöfnum höndum ættir sínar til Dýrafjarðar og sambandsríkis Slésvíkur-Holtsetalands, norðan við Hamborg.

Eftir slæmt árferði í Þýskalandi kom að því árið 1923 að fjölskyldan fluttist búferlum til Íslands. Við upphaf fimmta áratugarins opnaði Harald húsgagnasmíðastofu í bakhúsi við Aðalstræti, en þar átti sonurinn Adolf eftir að sinna þeirri iðn við hlið föður síns. Árið 1945 byggði fjölskyldan sér þríbýlishús að Sörlaskjóli 26 en þangað fluttust smíðastofan og afgreiðsla hennar á fyrstu hæðina. Á sama stað átti stórfjölskylda Wendels eftir að byggja sér myndarlegt og líflegt heimili þriggja ættliða. Afinn og amman Harald og Luise bjuggu á miðhæðinni og fjölskylda Adolfs á þeirri efstu. Synir hans Friðrik og Jón Wendel stýra rekstri A. Wendel ehf. í dag

Upphaf starfseminnar Heildverslunin tók á sig mynd um miðbik sjötta áratugarins þegar Adolf Wendel starfaði hjá nýstofnuðum Íslenskum aðalverktökum á Keflavíkurflugvelli. Þar innleiddi Bandaríski herinn alls kyns nýjabrum og tækjabúnað til verklegra framkvæmda. Að þessu leyti sá Adolf fyrir sér óplægðan akur sem átti eftir að leggja grunninn nýju fyrirtæki, A. Wendel, sem hóf starfsemi árið 1957. Til að byrja með fólst innflutningurinn í beygjuvélum og klippum fyrir steypustyrktarjárn og í kjölfarið sigldu síðan stærri tæki til vegalagninga og jarðvinnu eins og þjöppur, valtarar og malbikunarvélar. Alveg fram til 1993 var rekstri A. Wendel stýrt frá Sörlaskjóli, en þetta sama ár fluttist starfsemin að Sóltúni 1 en núverandi aðsetur við Tangarhöfðann var tekið í notkun árið 2007.

Brautryðjendurnir Fyrirtækið A Wendel ehf. varð að sannkölluðum brautryðjanda nýjunga, í orðsins fyllstu merkingu og innleiddi t.d. á sínum tíma sérhæfða vélasamstæðu sem nýtt var til að steypa Reykjanesbrautina. Samfara því komu einnig meðfærilegar kantsteypuvélar fyrir gangstéttakanta en með tímanum bættust fleiri tæki við, eins og sögunarvélar og kjarnaborar.

Innflutningur á búnaði til vetrarþjónustu hófst árið 1964 en sá þáttur hefur verið mjög öflugur í starfseminni upp frá því. Þar er helst um að ræða snjóruðningstæki af ýmsum stærðum ásamt salt- og sanddreifurum fyrir vegi og gangstéttar. Fyrirtækið hefur ávallt tamið sér að hlúa vel að sinni sérþekkingu og reynt að efla hana í formi hentugra heildarlausna. Þannig hafa vörur til vegalagninga og vetrarþjónustu skapað þörfina fyrir alls kyns umferðaröryggisbúnað eins og öryggiskeilur og blikkljós. Þá hefur sala á tækjabúnaði til vinnslu og framleiðslu á steypu og malbiki notið mikils vaxtar hjá A. Wendel á undanförnum árum.

Verslun og þjónusta | 91

H

heilsulindin abaco

www.abaco.is

eilsulindin Abaco, að Hrísalundi á Akureyri er sannur griðastaður allra þeirra sem vilja dekra við sjálfa sig og slaka vel á, í hlýlegu og afslöppuðu umhverfi. Þjónustan er margþætt, en býr að því sameiginlega markmiði að hlúa vel að líkamlegum þörfum hvers og eins. Boðið er upp á fjölbreytilegar tegundir nudds eins og ilmolíu-, íþrótta-, slökunar- og heit- og kaldsteinanudd, svo eitthvað sé nefnt. Jafnframt eru til reiðu fullkomnir ljósabekkir ásamt heitum potti. Pottaplássið er stórglæsilegt í 80 fm rými, með 12 manna heitum potti, gufubaði, vínbar, stóru sófasetti ásamt flatskjá.

Einnig er um að ræða notalegan útipall þar sem gestir geta kælt sig niður og látið þreytuna líða úr kroppnum. Ekki þarf að fjölyrða að dekrandi þjónusta sem þessi er tilvalin fyrir vina- og vinnustaðahópa af öllum stærðum og gerðum.

Abaco er spænskt orð yfir blóma- eða ávaxtakörfu og er túlkað á suðlægum slóðum sem orkulind.

Snyrtistofa - Snyrtivöruverslun Heilsulindin Abaco býður jafnframt upp á fullkomna snyrtistofu þar sem allir þjónustuliðir fara fram undir handleiðslu löggilts fagfólks í hverri grein fyrir sig. Meðal þess helsta sem boðið er upp á er litun, plokkun, hand- og fótsnyrting, vaxmeðferðir, leir-, sjávarog andlitsböð ásamt allri almennri snyrtingu. Í Abaco er líka snyrtivöruverslun þar sem mikið úrval t.d. krema og ilmvatna er fyrirliggjandi.

Í Abaco heilsulind er mikið úrval hágæða snyrtivara og ilmvatna.

Úrræði gegn líkamlegum ófögnuði Í gegnum tíðina hafa óumbeðin líkamshár ásamt t.d. ótímabærum háræðaslitum angrað kvenfólk á öllum aldri, en upp á síðkastið hefur tækninni fleygt fram við að ráða bót á slíkum vandamálum. Heilsulindin Abaco býður nú upp á áhrifamikil og sársaukalaus meðferðarúrræði í þessa veru:

Laser-meðferðir Þessi glænýja og árangursríka tækni byggir á að laser-geisla af ákveðinni bylgjulengd er beint gegn ýmsum ófögnuði sem tekið hefur sér bólfestu á ólíklegustu stöðum líkamans. Árangurinn er varanlegur, til frambúðar. Ef um óæskilegan hárvöxt er að ræða er geislanum beint ofan í hársekkinn og honum eytt án þess að skaða nærliggjandi vefi. Á sama hátt vinnur önnur laser-meðferð á grunnum háræðaslitum á líkamanum og dugar líka vel gegn rósroða og vörtum ásamt ýmsu fleiru af sama meiði.

Abaco heilsulind er tilvalinn staður til að slaka á meðal vina í róandi og þægilegu umhverfi.

Demantshúðslípun

Demantshúðslípun er heildræn og örugg meðferð, án skurðaðgerðar, þar sem örsmáum demantskristöllum er beitt á ysta lag húðarinnar og þar unnið t.d. á húðsliti, brúnum blettum, bóluörum og exemi. Þessi einstaka aðferð fjarlægir allar dauðar húðfrumur og örvar í leiðinni vöxt nýrra fruma. Útkoman, hjá þeim sem reynt hafa, er unglegri, mýkri og ferskari húð.

Allar nánari upplýsingar um ofangreind atriði og aðra þjónustuliði heilsulindar Abaco má nálgast inni á heimasíðunni www.abaco.is. Í Abaco heilsulind er stórt og flott pottapláss þar sem boðið er upp á allskyns dekur, s.s. nudd, kaldsteinanudd andlitsmaska o.fl.

92 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

atlantsolía www.atlantsolia.is

A

tlantsolía var stofnuð 11. júní 2002 af þeim Brandon C. Rose, Guðmundi Kjærnested og Símoni Kjærnested. Upphaflega var fyrirtækið stofnað í þeim tilgangi að selja skipagasolíu til sjávarútvegs og olíu til verktaka. Á þeim tíma áttu þeir Guðmundur og Brandon skipafélagið Atlantsskip og skipafélagið TransAtlanticLines í Bandaríkjunum. Þótti þeim álagning á olíu á íslenskum markaði há samanborið við það sem þeir þekktu úr rekstri sínum í Bandaríkjunum. Þeir sáu því tækifæri til að fara inn á íslenska olíumarkaðinn.

Hafist var handa við að finna lóð undir birgðastöð og varð lóð við Hafnarfjarðarhöfn fyrir valinu. Framkvæmdum við birgðastöð Atlantsolíu lauk í júlí 2003. Birgðastöðin samanstendur af þremur tönkum, tveimur 3,8 milljón lítra olíutönkum og einum 3,4 milljón lítra bensíntanki.

Fyrsti olíufarmur félagsins, díselolía og skipagasolía, kom frá norska olíufélaginu ­Statoil 2­ 8. júlí 2003. Sala á olíu til stórnotenda hófst þá þegar.

Atlantsolía rekur eingöngu sjálfsafgreiðslustöðvar.

Mikil áhersla var lögð á það í upphafi að ná sjávarútvegsfyrirtækjum í viðskipti. Fljótlega kom þó í ljós að þessi markaður var lokaður og erfitt að komast inn á hann. Framlegð hafði verið mjög há á þessum markaði en með tilkomu Atlantsolíu lækkaði framlegðin umtalsvert en það dugði ekki til, sjávarútvegsfyrirtækin voru almennt mjög fastbundin sínum birgjum og ekki tilbúin að færa viðskipti sín. Stofnendum Atlantsolíu varð því fljótlega ljóst að færa þyrfti áherslurnar yfir á neytendamarkað. Með því breyttist forgangsröðun félagsins og uppbygging bensínstöðva hófst af fullum krafti.

Fyrsta bensínstöð fyrirtækisins var opnuð að Kópavogsbraut 115 en sú bensínstöð var sú eina á höfuðborgarsvæðinu sem staðsett var á einkalóð. Því var hægt að kaupa lóðina og segja upp rekstrarsamningi við viðkomandi olíufélag. Fyrsti dísellítrinn var seldur 1. desember 2003 og fyrsti bensínlítrinn 8. janúar 2004.

Fyrir lá að ekki var hægt að flytja inn bensín með olíuskipi fyrir einungis eina bensínstöð. Úr varð að flytja bensínið inn í gámum en það var raunhæfur kostur þar sem systurfyrirtæki félagsins var skipafélag. Þegar sala á bensíni hófst var gert ráð fyrir að fyrstu birgðir myndu duga í 3 vikur en þar sem viðtökurnar voru mun betri en menn gerðu ráð fyrir dugðu þær aðeins í 4 daga. Félagið varð því bensínlaust í tæpar 3 vikur eftir að fyrstu birgðir kláruðust. Að jafnaði voru um 4-8 bílar í biðröð alla þá daga sem fyrsti bensínfarmurinn var að klárast.

Birgðastöð Atlantsolíu er við Óseyrarbraut Hafnarfirði.

Tilkoma Atlantsolíu hleypti lífi í samkeppnina en fyrsti bensínlítrinn var seldur á 92,50 kr. sem var tveimur krónum lægra en samkeppnisaðilar buðu upp á. Samkeppnisaðilar brugðust við með því að lækka verð í nágrenni Atlantsolíu en hækkuðu það svo um leið og bensínið kláraðist hjá félaginu. Samkeppni á olíumarkaði hefur breyst mikið með tilkomu Atlantsolíu. Áður voru einungis um 12 verðbreytingar á ári en nú eru verðbreytingar um 80. Einnig hafa afslættir aukist mikið en fyrir tilkomu Atlantsolíu voru afslættir á neytendamarkaði svo til óþekktir.

Verslun og þjónusta | 93

Sjálfsafgreiðslustöð Atlantsolíu við Skúlagötu í Reykjavík.

Atlantsolía ákvað frá upphafi að bjóða eingöngu upp á ómannaðar sjálfsafgreiðslustöðvar þar sem það var trú manna að þær væru framtíðin. Einnig var lögð áhersla á að einfalda eldsneytiskaup fyrir viðskiptavini. Þannig var dælulykillinn kynntur á íslenskum markaði og viðtökurnar voru mjög góðar. Fljótlega var farið að þróa fleiri lausnir til að einfalda viðskipti öllum til hagsbóta. Þá komu til tölvupóstkvittanir en með þeim þurfa viðskiptavinir ekki að standa í að prenta út kvittanir og halda þeim til haga. Fá þeir kvittanir sendar í tölvupósti sem einfaldar allt utanumhald. Einnig voru svokallaðar „þínar síður“ kynntar til sögunnar. Þar er um að ræða rafrænan aðgang að öllum úttektum gegnum netið, enn ein leiðin til einföldunar og þægindaauka fyrir viðskiptavini.

Núna rekur Atlantsolía 18 sjálfsafgreiðslustöðvar. Þar af eru 16 stöðvar á Suðvesturlandi og 2 á Norðurlandi. Einnig rekur Atlantsolía birgðastöð og er með 4 olíubíla í dreifingu á eldsneyti. Atlantsolía hefur að leiðarljósi að bjóða ávallt samkeppnishæft verð á eldsneyti, gott aðgengi að sölustöðvum og einfaldleika í þjónustu. Þetta gerir Atlantsolía með því að leggja áherslu á lágan rekstrarkostnað, hagkvæm innkaup, skilvirka dreifingu, vel staðsettar stöðvar og hæft starfsfólk. Árið 2011 hlaut Atlantsolía Ánægjuvogina í sínum flokki, en hún er mælikvarði á ánægju viðskiptavina 25 fyrirtækja í 7 atvinnugreinum. Áður hefur Atlantsolía hlotið bæði silfurverðlaun og bronsverðlaun Neytendasamtakanna. Í dag eru starfsmenn Atlantsolíu 18 og skiptist starfsemin í fjárreiðusvið, sölu- og þjónustusvið, markaðssvið, tæknisvið og dreifingarsvið. Framkvæmdastjóri félagsins er Guðrún Ragna Garðarsdóttir. Stjórn félagsins skipa Símon Kjærnested, stjórnarformaður og Brandon C. Rose. Skrifstofur fyrirtækisins eru að Lónsbraut 2 í Hafnarfirði.

94 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Álafoss www.alafoss.is

Í

fallegri kvos í Mosfellsbænum þar sem Varmáin liðast til sjávar má virða fyrir sér hinn eina og sanna Álafoss, þar sem hann rennur látlaust fram af lágum stöllum. Á þessu svæði hófst íslenskur ullariðnaður undir lok 19. aldar þegar starfsemi Álafossverksmiðjanna fór í gang. Á langri vegferð hefur reksturinn gengið í gegnum mikla þróunarsögu og umfangsmiklar breytingar. Í dag starfrækir Álafoss eingöngu verslun með fjölbreyttar ullarvörur ásamt ýmsu fleiru. Verslunina er að finna í vinalegu og nýuppgerðu verksmiðjuhúsi Álafoss en húsnæðið var upphaflega tekið í notkun árið 1940.

Söguágrip Starfsemi fyrirtæksins hófst árið 1896 að undirlagi Björns Þorlákssonar, bónda og smiðs.

Hann setti upp tóvélaverkstæði í kvosinni við Álafoss í Varmá sem á þeim tíma var ylvolg sökum mikils jarðvarma á Reykjasvæðinu. Þegar íþróttakappinn og hugvitsmaðurinn Sigurjón Pétursson kom inn í fyrirtækið árið 1917 hófst nýr kafli í sögu Álafoss. Með einstakri eljusemi keyrði hann reksturinn yfir í umsvifamikla ullarverksmiðju þar sem vélarnar voru knúnar með vatnsafli úr Varmánni. Samhliða því byggðist upp lítið verksmiðjuhverfi t.d. með sameiginlegu barnaheimili, sundlaug og íþróttaskóla ásamt búrekstri til að fæða starfsmennina. Þarna fór líka fram blómlegt félagslíf með dansleikjum og leiksýningum.

Sonurinn Pétur Sigurjónsson, verkfræðingur, gegndi starfi verksmiðjustjóra Álafoss á árunum 1945-60. Á þeim tíma urðu afurðirnar enn fjölbreyttari t.d. með framleiðslu á margfrægum „Álafossúlpum“ ásamt breiðri línu gólfteppa. Á árunum 1962-64 var tekið til við að reisa stór verksmiðjuhús fyrirtækisins á melunum fyrir ofan Álafosskvosina. Þar var á tímabili framleitt mikið úrval af vélprjónuðum ullarvörum sem t.d. voru fluttar út til Sovétríkjanna. Áttundi og níundi áratugurinn varð síðan tími mikilla rekstrarörðugleika hjá Álafossi þar sem t.d. Framkvæmdasjóður ríkisins stýrði starfseminni um tíma.

Stórbruni í verksmiðjuhúsinu árið 1983 átti síðan eftir að verða upphafið að endalokum fyrirtækisins sem varð gjaldþrota árið 1991 en hafði þá nokkrum árum áður sameinast Ullariðnaðardeild SÍS. Á þeim tímapunkti var fyrirtækinu annars vegar skipt upp í Ístex sem tók að sér verksmiðjuhlutann og hins vegar Álafossbúðina sem tók að sér verslunarhlutann.

Álafossbúðin Nú hefur gamla og upprunalega verksmiðjuhús Álafoss gengið í endurnýjun lífdaga og hýsir fjölbreytta starfsemi þar sem stemmningin er í senn látlaus og lifandi. Í 400 fm rými á neðstu hæðinni má ganga inn í Álafossbúðina sem hefur fyrirliggjandi einstaklega fjölbreyttan ullarfatnað í ýmsum áferðum ásamt lopa í miklu úrvali. Stór hluti fatnaðarins er handprjónaður á hefðbundinn hátt af um 60 prjónakonum víða um land en annað er þó vélprjónað á prjónastofum. Að auki er t.d. boðið upp á alls kyns mokka- og skinnvöru, útivistarfatnað og minjagripi ásamt fallegu handverki frá ýmsum listamönnum. Þegar gengið er um Álafossbúðina má strax gefa gaum að athyglisverðum munum og minjum, hér og þar, úr sögu fyrirtækisins. Þarna má t.d. berja augum gamlan tækjabúnað eins og vefstóla, rokka, saumavélar og athyglisverða sokkavél ásamt ýmsum veggspjöldum, ljósmyndum, uppstoppuðum dýrum og fleiru. Hvert sem litið er má finna eitthvað sem gleður augað og að því leyti er heimsókn í Álafossbúðina upplifun út af fyrir sig.

Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.alafoss.is en þar er t.d. að finna nákvæmar þvottaleiðbeiningar fyrir ullarfatnað.

Verslun og þjónusta | 95

Á

Álnabær www.alnabaer.is

lnabær er traust og rótgróið fyrirtæki. Einkunnarorð þess eru: Allt fyrir gluggann, úrval, gæði, þjónusta. Það sérhæfir sig í verslun með gluggatjöld og allar tegundir gluggatjalda sem eru framleiddar hjá okkur eða saumaðar á saumastofu okkar. Álnabær býður viðskiptavinum sínum upp á heildarlausnir í ráðgjöf, mælingu og uppsetningu á gluggatjöldum.

Guðrún Hrönn Kristinsdóttir og Magni Sigurhansson keyptu fyrirtækið Álnabæ í nóvember 1975, sem var stofnað upp úr verslun Sigríðar Skúladóttur í Keflavík.

Við tókum við rekstrinum 1. janúar 1976 að Túngötu 12, Keflavík.

Hinn 24. apríl 1976 fluttum við verslunina í eigið húsnæði að Tjarnargötu 17, Keflavík. Þetta var 130 m2 verslunarhúsnæði, sem hentaði vel þörfum okkar. Í júní 1979 er Magni ráðinn framkvæmdastjóri og hinn 24. ágúst 1979 er opnað útibú í Síðumúla 22, Reykjavík. Guðrún sinnir eftirliti með verslunum og innkaupum enda annáluð fyrir stílfágun, smekk og innsæi þegar kemur að heildaryfirbragði innanhúss. Í janúar 1981 kaupum við efrihæð að Tjarnargötu 17 og þar með ráðum við yfir öllu húsinu. Í júlí sama ár er stofnuð saumastofa og gardínubrautaframleiðsla er þar einnig. Í nóvember er keypt fyrirtækið Z-Gardínubrautir ehf. sem sérhæfir sig í smíði gardínu­ brauta og ömmustanga o.fl. sem er staðsett að Skemmuvegi 10, Kópavogi. Í janúar 1984 var hafin bygging á 110 m2 viðbyggingu á baklóð Tjarnargötu 17, Keflavík. Þessu verki var lokið í október sama ár og þar fengum við fyrstu skrifstofu fyrirtækisins og ráðinn var starfsmaður í hálft starf. Húsnæðið nýttist sem lager og skrifstofa.

Við hófum okkar eigin innflutning strax 1978 og nú flytjum við inn allar okkar vörur. Í júní 1985 keyptum við gluggatjaldaverslunina Gardínuhúsið, Hallveigarstíg 1. Þessi rekstur gekk ekki nógu vel og sameinaðist hann Álnabæ 1987. Í maí 1987 var hafist handa við stækkun verslunar í Keflavík. Byggðar voru tvær hæðir samtals 150 m2. Framkvæmdir gengu vel og var verkinu lokið í október sama ár.

Verslunin var aðeins lokuð í einn dag vegna þessara framkvæmda. Í mars 1988 keyptum við Orku hf. í Síðumúla 32. Þetta fyrirtæki er með sölu á Dupont bílalökkum, frystikistum og fleiru. Við gerum breytingar á rekstrinum og hinn 8. apríl 1988 flytur Álnabær verslun sína í eigið húsnæði Síðumúla 32. Um áramótin 1988 er allt skrifstofuhald flutt til Reykjavíkur sem og höfuðstöðvar. Árið 1990 er hafin samvinna við Gluggatjaldaþjónustuna á Akureyri sem verður okkar umboðssali. Síðar kaupum við rekstur Gluggatjaldaþjónustunnar sameinum rekstri Álnabæjar og kaupum verslunarhúsnæði að Glerárgötu 32, Akureyri. Árið 1990 seldum við starfsemi Orku frá okkur. Þessi rekstur hentaði ekki okkar starfsemi. Í desember 1992 kaupum við 830 m2 verslunar og iðnaðarhúsnæði að Síðumúla 33. Við flytjum alla okkar framleiðslustarfsemi þangað í maí 1993.

Álnabær á Akureyri.

Álnabær í Reykjavík.

Álnabær í Keflavík.

Nú er öll starfsemi okkar komin í eigin húsnæði. Í des. 2004 kaupum við 2.000 m2 iðnaðarhúsnæði að Vagnhöfða 13 til 15. Í febrúar 2005 flytjum við alla okkar framleiðslu að Vagnhöfða 13-15 , sem hún er í dag.Síðumúli 33 er seldur tveimur árum síðar. Það þarf töluvert flókinn vélbúnað og háþróaðan tæknibúnað við framleiðsluna. Fyrirtækið leitast við að bjóða viðskiptavinum sínum upp á vandaðar hágæðavörur sem standast fyllilega þær kröfur sem gerðar eru varðandi heildarlausnir, útlit og endingu. Við höfum þjónustað hótel og gistiheimili með myrkvunargluggatjöld og rúmteppi. Einnig veitir fyrirtækið persónulega þjónustu fyrir einstaklinga jafnt sem fyrirtæki og stofnanir. Nú rekum við þrjár verslanir undir nafni Álnabæjar það er Tjarnargata17, Keflavík, Síðumúli 32, Reykjavík og Glerárgata 32, Akureyri. Álnabær hefur frá upphafi verið fjölskyldufyrtæki og hafa börn okkar starfað mikið við fyrirtækið. Unnur Magnea sinnir skrifstofu og bókhaldsstörfum en Ellert Þór stýrir framleiðslunni. Um 25 manns vinna hjá fyrirtækinu í dag og hafa flestir þeirra unnið þar í talsverðan tíma. Styrkur fyrirtækisins er að það hefur alltaf haft gott starfsfólk.

96 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Ásprent stíll ehf. www.asprent.is, www.stell.is, www.still.is

Á

sprent Stíll ehf. varð til haustið 2003 við sameiningu prentsmiðjunnar Ásprents og auglýsingastofunnar Stíls. Skömmu síðar festi félagið kaup á prentsmiðjunni Alprenti og síðan á fyrirtækjunum Prenttorgi, Límmiðum Norðurlands og prentstofunni Stell.

Rekstur Ásprents Stíls spannar alls sex svið en þau eru prentsmiðja, útgáfustarfsemi, límmiðaprentun, skiltagerð, auglýsingastofa og stafræn prentþjónusta. Starfsstöðvarnar eru þrjár og eru þær allar á Akureyri. Langstærsti vinnustaðurinn er í Glerárgötu 28 en þar er prentsmiðjan til húsa, ásamt límmiðaframleiðslu og útgáfu.

Auglýsingastofan Stíll var stofnuð árið 1980 og hefur frá upphafi verið leiðandi á Akureyri í auglýsinga- og skiltagerð og annarri þjónustu sem tengist auglýsinga- og markaðsmálum. Stíll er til húsa að Óseyri 2.

Prentstofan Stell var stofnuð árið 1989. Hún sérhæfir sig í stafrænni prentun og hefur fullkominn tækjabúnað til prentunar og frágangs á stóru og smáu. Stell er til húsa í verslunarmiðstöðinni Kaupangi við Mýrarveg. Öll eiga þessi fyrirtæki langa og farsæla sögu að baki, hafa verið leiðandi á sínu sviði frá upphafi og þjóna stórum og traustum hópi viðskiptavina.

Víðtæk þjónusta Ásprent Stíll byggir á öflugri liðsheild starfsfólks með mikinn faglegan metnað. Nær allir starfsmennirnir eru fagmenntaðir og hafa áratuga reynslu á sínu sviði. Hjá fyrirtækinu býðst víðtæk en umfram allt skjót og góð þjónusta – allt frá hönnun og umbroti til prentunar og bókbands. Fyrirtækið býður jafnt offsetprentun sem stafræna prentun auk þess að standa framarlega á sviði límmiðaprentunar. Þó svo að fyrirtækið sé á Akureyri á það mjög auðvelt með að þjóna viðskiptavinum sínum annars staðar á landinu því tækni nútímans er án landamæra. Prentgripir og aðrar vörur eru svo sendar með flugi eða bíl hvert á land sem er og eru gjarnan keyrðar út til viðskiptavina að morgni næsta dags.

KEA er stærsti eigandi Ásprents en aðrir eigendur eru stjórnendur fyrirtækisins, þeir G. Ómar Pétursson, framkvæmdastjóri, Einar Árnason, prentsmiðjustjóri Ásprents og Hallur Jónas Stefánsson, framleiðslustjóri Stells.

Starfsmenn Ásprents Stíls eru um 40 talsins.

Setjarar POB árið 1960.

Prentsmiðja með rúmlega 100 ára sögu að baki

Starfsmenn Valprents árið 1969.

Ásprent er stærsta prentsmiðjan utan höfuðborgarsvæðisins og í hópi stærstu fyrirtækja landsins á sínu sviði. Sögu þess má rekja rúma öld aftur í tímann. Það á m.a. rætur að rekja til Prentverks Odds Björnssonar (POB) sem var ein virtasta prentsmiðja landsins á öldinni sem leið (stofnað 1901), Ásprents (stofnað 1979), Valprents, síðar Alprents (stofnað 1962) og Límmiða Norðurlands (stofnað 1993).

Prentsmiðjan er mjög vel tækjum búin og getur annast stór sem smá prentverkefni.

Mest er markaðshlutdeildin á Norðurlandi en fyrirtækið vinnur einnig mikið fyrir aðila annars staðar á landinu. Áhersla er lögð á hátt tæknistig, gæðaframleiðslu og góða þjónustu og reynslan sýnir að fyrirtækið er fyllilega samkeppnishæft hvað varðar verð og gæði.

Verslun og þjónusta | 97

Dagskráin er öflugasti auglýsingamiðillinn á Norðurlandi.

Öflugasti auglýsingamiðill landsins? Ásprent gefur út Dagskrána, öflugasta auglýsingamiðilinn á Norðurlandi, og er henni dreift í um 11.500 eintökum í viku hverri. Hún er nú á sínu 45. útgáfuári og því lætur nærri að hún hafi byrjað göngu sína um leið og sjónvarpsútsendingar hófust hér á landi!

Dagskráin hefur dafnað vel í áranna rás og mælingar sýna að yfir 90% íbúa á dreifingarsvæðinu lesa hana vikulega. Svo öflugur auglýsingamiðill er sennilega einsdæmi hér á landi og þótt víðar væri leitað.

Mikilvægt fyrirtæki í samfélaginu Ásprent Stíll er vegna stærðar sinnar og þeirrar þjónustu sem það veitir mikilvægt fyrirtæki í norðlensku samfélagi. Þá hefur Ásprent Stíll frá upphafi tekið virkan þátt í ýmsum samfélagsverkefnum á sviði menningar, lista og ýmissa velferðarmála á starfssvæði sínu.

Framtíðarstefna Ásprents Stíls er einföld en skýr: Að halda áfram að veita viðskiptavinum sínum skjóta og góða þjónustu og leggja metnað og alúð í hvert verk. Gott orðspor er ómetanlegt og það hyggst Ásprent Stíll halda áfram að varðveita.

Ein af prentvélum fyrirtækisins.

Meðal verkþátta sem í boði eru hjá Ásprenti Stíl: Aðgöngumiðar – Auglýsingar – Ársskýrslur – Blöð – Boðskort – Bókband –Bréfsefni – Bæklingar – Bækur – Dreifimiðar – Filmur – Gluggamerkingar – Gylling – Hönnun – Innbinding – Kennslugögn – Leikskrár – Límmiðar – Merkingar – Nafnspjöld – Plasthúðun – Prentun – Pökkun – Ráðgjöf – Reikningar – Sandblástursfilmur - Servéttur – Skiltagerð – Skýrslur – Stafrænar prentlausnir – Stimplagerð – Söngskrár – Teikningaprentun – Umbrot – Umslög – Uppsetning – Umbúðir – Útboðsgögn – Veggspjöld – Merkingar settar á vélsleða.

98 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

átvr

Á

www.vinbudin.is

TVR er í eigu íslenska ríkisins og lýtur stjórn fjármálaráðherra. Meginhluti starfseminnar felst í innkaupum, birgðahaldi og dreifingu á áfengi til Vínbúða, ásamt heildsölu og dreifingu á tóbaki til smásala. Á vegum fyrirtækisins eru í dag reknar 48 Vínbúðir sem eru víðsvegar um landið auk vefverslunar á vinbudin.is. Stefna ÁTVR er að veita öllum viðskiptavinum framúrskarandi þjónustu, stuðla að jákvæðri vínmenningu og draga úr neyslu tóbaks.

Söguágrip Áfengisverzlun ríkisins tók opinberlega til starfa í upphafi ársins 1922 og í kjölfarið voru opnaðir útsölustaðir í sjö kaupstöðum landsins. Áfengisbannið var þó ekki að fullu afnumið fyrr en árið 1935, en sama ár hófst innlend framleiðsla undir ýmsum tegundum eigin framleiðslumerkis þar sem frægasta afurðin er efalaust íslenska Brennivínið. Aðrar merkar tegundir sem heyra nú sögunni til eru t.d. Kláravín, Kokteill, Ákavíti og Hvannarótarbrennivín. Tóbakseinkasala ríkisins tók til starfa árið 1932. Árið 1961 voru fyrirtækin sameinuð undir nafni Áfengis- og tóbaksverslunar ríkisins, ÁTVR. Eigin áfengisframleiðsla fyrirtækisins hætti árið 1992 og allur tækjabúnaður seldur til einkaaðila. Eina afurð fyrirtækisins í dag er íslenskt neftóbak, en vinnsla þess hefur farið fram í nánast óbreyttri mynd frá upphafi. Á vegum fyrirtækisins eru í dag reknar 48 Vínbúðir sem eru víðsvegar um landið auk vefbúðar á vinbudin.is.

Samfélagsleg ábyrgð

Ljósmynd: Vigfús Birgisson

Samfélagsleg ábyrgð er einn mikilvægasti þátturinn í starfsemi ÁTVR. Þannig hefur fyrirtækið markað sér vöruvalsstefnu, en meðal helstu markmiða hennar er að tryggja að umbúðir og áletranir vöru uppfylli ákvæði laga, auk þess sem reynt er að forðast vörur sem höfða sérstaklega til yngri neytenda. Mikil áhersla er lögð á að reglur um tilskilin aldursmörk til áfengiskaupa séu virtar. Í því skyni hafa nýlegar auglýsingaherferðir snúist um að minna ungt fólk á að sýna persónuskilríki að fyrra bragði. ÁTVR hefur stutt dyggilega við fjölmörg félagasamtök sem starfa á sviði forvarnamála. Samstarf við Umferðarstofu hefur verið mikilvægur þáttur við að minna almenning á að áfengi og akstur fara aldrei saman. Auglýsingaherferð ÁTVR undir slagorðinu „Láttu ekki vín breyta þér í svín, drekktu eins og manneskja“ hefur það markmið að minna fólk á að umgangast áfengi

Vínbúðin Skútuvogi.

Ljósmynd: Vigfús Birgisson

Verslun og þjónusta | 99

Vínbúðin Heiðrún.

af ábyrgðartilfinningu og sóma. Auglýsingin hefur vakið mikla athygli og var m.a. valin besta auglýsingin af áhorfendum í flokknum „Samfélagsleg ábyrgð“ á kvikmyndahátíðinni í Cannes vorið 2009.

Framsækin þjónusta Á undanförnum 25 árum hefur þjónusta ÁTVR tekið miklum stakkaskiptum. Upphaf breytinganna má rekja til fyrstu sjálfsafgreiðslubúðarinnar sem opnaði í Kringlunni árið 1986. Tilkoma bjórsins árið 1989 kallaði á nýja hönnun Vínbúðanna, en bjórinn er í dag rúmlega 78% af seldu áfengismagni. Vefurinn www.vinbudin.is hefur einnig skapað nýja möguleika í viðskiptum og fræðslu. Þar er að finna allt vöruval Vínbúðanna ásamt margvíslegum fróðleik um vín og mat. ÁTVR stendur einnig fyrir reglulegri útgáfu Vínblaðsins þar sem finna má lista yfir vöruvalið á hverjum tíma auk alls kyns fróðleiks og frétta í tengslum við starfsemina.

Markmið ÁTVR er að stuðla að jákvæðri vínmenningu með sérstakri áherslu á faglega ráðgjöf og fræðslu til viðskiptavina og starfsfólks. Í því skyni er starfræktur sérstakur skóli, Vínskóli Vínbúðanna, sem miðar að því að auka vöruþekkingu starfsfólks í þeim tilgangi að geta frætt og þjónað viðskiptavinum sem best. Ávallt er reynt að vera skrefi á undan væntingum viðskiptavina, með það fyrir augum að heimsókn í Vínbúðina feli í sér skemmtilega og fræðandi upplifun. Fastir starfsmenn ÁTVR eru um 200 og þar af eru ellefu sem hafa lokið alþjóðlegri WSET gráðu í vínfræðum.

Allar nánari upplýsingar um fyrirtækið má nálgast á heimasíðunni www.vinbudin.is

100 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

bakarameistarinn

B

www.bakarameistarinn.is

akarameistarinn rekur í dag umfangsmikla starfsemi sex samnefndra bakaría víðsvegar um höfuðborgarsvæðið. Á afgreiðslustöðum fyrirtækisins má jafnan draga að sér ósvikinn bökunarilminn sem blandast skemmtilega við mjög líflegt andrúmsloftið, á meðan mikil alúð er lögð í að þjóna hverjum viðskiptavini hratt og örugglega. Alveg frá upphafi hefur allskyns forvitnileg nýjungagirni skapað Bakarameistaranum mikla sérstöðu á markaðnum. Til vitnis um það er ótölulegur fjöldi dyggra viðskiptavina sem eru seinþreyttir við að sækja í gómsætt brauðmetið, kökurnar og terturnar hjá Bakarameistaranum.

Stofnandinn

Verslunin í Glæsibæ.

Stofnandi og núverandi eigandi Bakarameistarans er Sigþór Sigurjónsson. Hann fæddist á Húsavík árið 1947 og lærði þar iðn sína hjá Viðari Þórðarsyni, bakarameistara, en tók út verklega hlutann hjá Kaupfélagi S.-Þingeyinga. Árið 1970 settist Sigþór að í Reykjavík ásamt konu sinni Sigrúnu Stefánsdóttur. Börn þeirra eru Andri, Björg Kristín, Kolbeinn, Sif, Sigurbjörg og Sigþór. Þau hafa nær öll komið nálægt rekstri Bakarameistarans á einn eða annan hátt. Þess ber að geta að Sigþór Sigurjónsson þótti mjög liðtækur knattspyrnumaður á sínum tíma og lék bæði með Völsungi á Húsavík og með meistaraflokki KR í Reykjavík. Segja má að boltaeðlið gangi í ættir hjá fjölskyldunni, þar sem bæði Andri og Kolbeinn hafa getið sér gott orð á knattspyrnusviðinu, en sá síðarnefndi stundar nú atvinnumennsku hjá Ajax í Hollandi.

Upphaf starfseminnar

Fermingarterta.

Fyrsta bakarí Bakarameistarans opnaði dyr sínar, í verslunarsamstæðu Suðurvers, þann 18. febrúar árið 1977. Fram til þess tíma hafði vöruframboðið hjá íslenskum handverksbökurum lítið breyst í fjöldamörg ár. Nær eingöngu var boðið upp á svonefnd „vísitölubrauð“ sem samanstóðu af fransk-, heilhveiti-, normal- og rúgbrauðum. Tilkoma Bakarameistarans átti eftir að leiða af sér róttækar breytingar á þessu sviði. Sigþór Sigurjónsson kynnti sér aldagamla evrópska brauðmenningu í Þýskalandi þar sem handbragðið byggðist á hollari og grófgerðari samsetningu úr fjölbreyttum tegundum heilkorna og kryddfræja. Í beinu framhaldi tók Sigþór til óspilltra málanna og fjárfesti í viðeigandi tækjabúnaði og hóf innleiðingu grófu brauðalínunnar hér á landi, en ein af helstu nýjungunum þá var t.d. hið alkunna heilhveitihorn. Ekki þarf að fjölyrða um að Íslendingar tóku þessum breytingum fagnandi og þurfti ekki að bíða lengi þar til önnur bakarí tóku að róa á sömu mið. Bakarameistarinn sló þannig tóninn sem aðrir áttu eftir að fylgja.

Fararbroddur ferskra nýjunga Kaka ársins.

Rjómabolla.

Bakarameistarinn hefur frá upphafi tamið sér að vera ávallt í fararbroddi þegar kemur að ferskum nýjungum og öflugri vöruþróun ásamt fjölbreyttu vöruúrvali. Fyrirtækið hefur jafnframt að markmiði að hafa ætíð innan sinna raða reynslumikið fagfólk og meistara á sviði bökunariðnaðar. Á starfstíma sínum hefur Bakarameistarinn útskrifað á þriðja tug lærðra bakara sem í dag starfa, margir hverjir, víða um heim við góðar orðstír. Bakarameistarinn hefur stuðlað að umbyltingu vinnuaðstæðna hjá bökurum og viðverutíma þeirra. Áður fyrr var ekki óalgengt að menn í þessum störfum þyrftu að mæta til vinnu fyrir miðnætti svo allt væri tilbúið að morgni. Árið 1995 innleiddi fyrirtækið algerlega nýtt fyrirkomulag. Á dagvinnutíma eru brauð og rúnstykki fryst og sett í heffrystiskápa, en á ákveðnum tímapunkti sér háþróað tölvukerfi til þess að afþíða og hefja sjálfvirka

Verslun og þjónusta | 101

Súpa í brauði.

Bakari.

Rúnstykki og kringlur.

hefingu ásamt því að ræsa ofna á réttum tíma. Þegar starfsfólk kemur síðan til vinnu að morgni bíður þeirra ferskur bökunarilmur og þarf lítið annað að gera en raða vörunum á rétta staði fyrir aftan afgreiðsluborðið. Þetta vinnufyrirkomulag vakti mikla athygli út fyrir landsteinana og hefur orðið að hreinni fyrirmynd í bakaríum t.d. í Danmörku, Þýskalandi og Bandaríkjunum.

Vöxturinn og viðgangurinn Á undanförnum 10-15 árum hefur vöxtur og viðgangur Bakarameistarans verið mjög gjöfull. Til marks um þetta má nefna að upphaflegur starfsmannafjöldi árið 1977 var aðeins um 20 manns, en nú meira en 30 árum seinna er fjöldinn um 150 manns, enda hefur útsölustöðunum fjölgað í seinni tíð. Fyrsta útibú Bakarameistarans var opnað í Mjóddinni árið 1996 og Glæsibær var opnaður árið 2002. Með opnun Glæsibæjar mótast sú fyrirmynd „concept“ sem Bakarameistarinn er þekktur fyrir í dag og miðaði uppsetning þess að hárréttri samblöndun af bakaríi, kaffihúsi og veitingastað. Á undanförnum árum hefur Bakarameistarinn skotið rótum, með sama yfirbragði, á þremur öðrum stöðum, en þá er að finna í Austurveri, Húsgagnahöllinni og á Smáratorgi.

Snitta.

Fjölþætt þjónusta Bakarameistarinn leggur mikið upp úr því að viðhalda háu þjónustustigi gagnvart sínum dyggu viðskiptavinum. Þegar tilefni gefst til veisluhalda, af hvaða tagi sem er, lumar veisluþjónusta fyrirtækisins á fjölþættum möguleikum. Í eldhúsi eru t.d. matreiðslumeistari og þrjár þrautþjálfaðar smurbrauðsdömur reiðubúin að galdra fram ekta brauðtertur, kaffisnittur eða danskt „smØrrebrØd“ fyrir hvaða tækifæri sem er. Einnig getur tertudeild útbúið girnileg tertuhlaðborð með tiltölulega stuttum fyrirvara. Einn af athyglisverðustu þjónustuliðunum felst í að marsipan er flatt út eftir máli og síðan er hægt að prenta mynd þar á eftir óskum, en þessi tækni hefur notið sívaxandi vinsælda t.d. í fermingum og barnaafmælum. Allar nánari upplýsingar um þetta og fleira má nálgast inni á heimasíðunni: www.bakarameistarinn.is, en þar geta viðskiptavinir skoðað og fengið tilboð í veislur við öll tækifæri. Bakarameistarann má einnig finna á Facebook.

Brauðloka.

102 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

bifreiðaverkstæði bjarna

B

ifvélavirkinn Bjarni Sigurjónsson er mörgum Eyfirðingum og nærsveitungum að góðu kunnur. Undanfarin 40 ár hefur hann rekið bifreiðaverkstæði í eigin nafni en á langri vegferð hefur starfsemin sveigst inn á ýmsar brautir. Í dag sinnir Bifreiðaverkstæði Bjarna eingöngu tjónaviðgerðum fyrir tryggingafélögin og einstaklinga.

Helstu verkefnin á því sviði eru réttingar, sprautun, rúðuísetningar og plastviðgerðir.

Starfsemina er að finna í 280 fm húsnæði að Laufásgötu 5 á Akureyri. Hjá fyrirtækinu eru fjórir fastráðnir starfsmenn og er meðaltalsveltan á ársgrundvelli um 35-40 milljónir króna.

Upphaf og framgangur starfseminnar Fyrsta starfsstöð fyrirtækisins frá 1970 -1975.

Starfsstöð fyrirtækisins á árunum 1975 -1983

Bjarni Sigurjónsson er fæddur á Ólafsfirði árið 1947. Aðeins 14 ára gamall var hann farinn að vinna sem léttadrengur við bílaviðgerðir og rafvélavirkjun. Bjarni hætti í gagnfræðaskóla en fékk undanþágu til að læra sitt fag hjá Iðnskóla Ólafsfjarðar. Árið 1964 flutti hann inn á Akureyri og tók út verklegan hluta námsins hjá BSA verkstæðinu. Þetta var góður skóli sem fól í sér fjölþættar viðgerðir t.d. á vörubílum, rútum, fólksbílum og vinnuvélum. Árið 1970 kom síðan að því að Bifreiðaverkstæði Bjarna opnaði sínar fyrstu dyr við Kaldbaksgötuna á Oddeyrinni. Á fyrstu árunum fóru þar fram almennar þjónustuviðgerðir fyrir tegundirnar Datsun, Honda og Mazda. Brátt varð þróunin á þann veg að þjónusta við Mazda varð ráðandi og fór svo að fyrirtækið tók að bjóða slíkar bifreiðar í umboðssölu. Árið 1975 reisti Bjarni, í samvinnu við tvo aðra, nýtt 1200 fm verkstæðishús að Laufásgötu 9. Þar var einnig opnuð söludeild fyrir Mazda en alveg fram yfir 1980 var sú tegund einhver sú mest selda hér á landi. Umsvifin voru mikil á þessum tíma, þar sem stundum var gengið frá allt að 25 kaupsamningum í hverri viku. Samfara því rak Bjarni ryðvarnarstöð í sama húsi. Starfsmenn á verkstæði tóku einnig að sér t.d. réttingar, sprautun og málningarblöndun. Bjarni Sigurjónsson var líka einna fyrstur Norðlendinga til að bjóða upp á alvöru bílasprautunarklefa. Hann var um 8 x 5 metrar að stærð og þar oft ráðandi skrautlegt litaval í réttum takti við tíðarandann í sönnum bílatöffaraskap áttunda áratugarins.

Tjónaviðgerðir fyrir tryggingafélögin

Núverandi starfsstöð fyrirtækisins að Laufásgötu 5.

Bifreiðaverkstæði Bjarna flutti í núverandi húsnæði við Laufásgötuna árið 1983. Þegar líða tók nær tíunda áratugnum fór starfsemin að mjakast yfir í núverandi farveg tjónaviðgerða fyrir tryggingafélögin. Hefðbundið verkferli slíkra viðgerða hefst á því að tjónþoli gefur skýrslu hjá tryggingafélagi. Síðan sendir hann bifreiðina á verkstæðið til ástandsskoðunar og er þar unnið eftir skýrum stöðlum Cabas-tjónamatskerfisins. Þegar skoðun er lokið er gerð skýrsla um tjónamat sem tryggingafélagið ber síðan saman við sína eigin og kannar hvort misræmi sé þar á milli. Í dag er regluverk tjónskoðana háð mjög ströngum kröfum um yfirgripsmikla þekkingu, hátt þjónustustig og fullkominn tækjabúnað. Helsta markmið Bjarna Sigurjónssonar og hans manna er að uppfylla allar þessar kröfur af stakri kostgæfni, enda var bílaverkstæði hans hið fyrsta utan Reykjavíkur til að öðlast gæðavottun Bílgreinasambandsins.

Verslun og þjónusta | 103

A

bifreiðaverkstæðið toppur ehf. www.toppur.is

lkunn er sú staðreynd að velheppnuð viðgerð getur lengt líftíma bifreiða um 5-10 ár. Toppur ehf. er þjónustuverkstæði sem sér bæði um almennar viðgerðir, eftirlit og viðhald ásamt ábyrgðarviðgerðum fyrir Nissan og Subaru bifreiðar frá BL, að viðbættum bilanagreinum fyrir Opel og Izusu. Starfsemin fer fram í 600 m2 húsnæði að Skemmuvegi 34a í Kópavogi og eru þar fimm manns í fullu starfi. Fyrirtækið er starfrækt samkvæmt ISO 9000 gæðavottun frá Bílgreinasambandinu, en aðeins örfá verkstæði á landinu geta státað af slíku.

Upphaf og framgangur starfseminnar Bifreiðaverkstæðið Toppur er hreinræktað fjölskyldufyrirtæki í eigu hjónanna Sigurjóns Harðarsonar og Valgerðar Jönu Jensdóttur ásamt sonunum Herði og Jens. Sigurjón er fæddur í Reykjavík árið 1952 og lærði sína iðn hjá Tékkneska bifreiðaumboðinu sem frá árinu 1946 var með Skoda merkið á sínum snærum. Árið 1976 breyttist nafn þess í Jöfur og var aðsetur þess lengi vel að Auðbrekku 9-11 í Kópavogi. Þarna starfaði Sigurjón um 10 ára skeið og stofnaði síðan, ásamt samstarfsmanninum Matthíasi Sverrissyni, Bifreiðaverkstæðið Topp á þjóðhátíðardaginn 17. júní árið 1980. Á efri hæðinni í Auðbrekkunni var þá aðsetur Félags íslenskra bifreiðaeigenda (FÍB). Toppur gerði samning við FÍB um sameiginlegar auglýsingar þar sem mælt var með þjónustu verkstæðisins og þannig var skotið traustum stoðum undir reksturinn. Árið 1983 flutti Toppur í nýtt aðsetur, við hliðina á Landvélum, að Smiðjuvegi 64 og árið 1993 var flutt í núverandi húsnæði við Skemmuveginn, en þar hafði áður verið starfrækt fyrirtækið Faxastál.

Sérhæfðar viðgerðir og viðhald Á fyrstu árum Topps fólst starfsemin helst í almennum og tilfallandi bílaviðgerðum eins og réttingum, endurnýjunum á bremsukerfum ásamt kerta- og platínuskiptingum ásamt fleiru. Um miðbik níunda áratugarins gerði fyrirtækið þjónustusamning við bifreiðumboð Ingvars Helgasonar um skipulegar viðgerðir á Nissan og Subaru bifreiðum. Samstarfið hefur lagt grunninn að mjög blómlegri starfsemi Topps sem hefur verið rekið á sömu kennitölunni allt fram á þennan dag. Uppgangurinn í rekstri Topps hefur verið sérlega mikill undanfarin 10 ár og raun haldist í hendur við aukna bílasölu í landinu. Á sama tíma hefur tölvuvæðing bifreiða í raun umbylt vélbúnaði þeirra og þannig kallað á enn meiri sérhæfingu starfsliðsins. Þekkingu þess er viðhaldið með reglulegu námskeiðahaldi sem ýmist fer fram hjá BL eða hjá Bílgreinasambandinu í Fræðslusetri Iðunnar. Að öðru leyti hefur verksvið Topps haldist nær óbreytt frá upphafi og sinnir fyrirtækið öllum mögulegum verkbeiðnum fyrir utan sprautanir og réttingar. Sérstök athygli er vakin á fullkomnum hjólastillingum fyrir allar tegundir fólksbíla og jeppa.

Nánari upplýsingar um starfsemina má nálgast inni á heimasíðunni: www.toppur.is

104 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

bílaþvottastöðin löður ehf. www.lodur.is

Í

slendingar hafa löngum státað af ímynd hins heilnæma, ferska og óspillta. Þrátt fyrir það stöndum við frammi fyrir hinum óþægilega sannleika að óhamin bifreiðanotkun þjóðarinnar hefur leitt af sér t.d. aukna svifryksmengun og tjörusöfnun sem á sinn þátt í óhreinkun farartækjanna. Hið eina sem dugar gegn slíkum vágestum er regluleg hreinsun á sérhæfðum bílaþvottastöðvum a.m.k. einu sinni í viku.

Bílaþvottastöðvar Löðurs eru í dag starfræktar í alfaraleið á sjö stöðum á höfuðborgarsvæðinu en höfuðstöðvar þess eru til húsa í Bæjarlind 2 í Kópavogi. Með starfsemi sinni hefur fyrirtækið innleitt margar hagkvæmar og hugvitssamlegar nýjungar á sínu sviði, til góða fyrir hinn almenna neytenda. Helsti kosturinn felst þó í algerlega sjálfvirku þvottaferli, án íhlutunar mannshandarinnar, á meðan viðskiptavinurinn situr rólegur í sæti sínu allan tímann og lætur dekra við farkostinn. Til marks um þetta starfa að jafnaði aðeins um átta manns hjá hinu umsvifamikla fyrirtæki sem ýmist stýrir rekstrinum í formi mannaðra þjónustustöðva eða ómannaðra sjálfsafgreiðslustöðva. Í dag er Löður umfangsmesta þjónustufyrirtæki sinnar tegundar hér á landi með um 60% markaðshlutdeild.

Upphaf starfseminnar

Sjálfvirkt greiðslukerfi.

Stofnandi og núverandi eigandi Löðurs er Jón Haukur Sigurðsson. Hann setti fyrstu bílaþvottastöðina á laggirnar í Vesturvör 34 árið 1992. Starfsemin stóð ekki undir væntingum og því var stöðinni lokað árið 1996 og húsnæðið selt. Þráðurinn hjá Löðri var síðan ekki tekinn upp aftur fyrr en aldamótaárið 2000 þegar fyrsta sérsmíðaða bílaþvottastöð fyrirtækisins var opnuð í Bæjarlind 2 í Kópavogi. Starfsemin var strax tekin föstum tökum og þar sett upp bón- og alþrifsþjónusta með djúphreinsun, vélaþvotti, mössun og lakkviðgerðum ásamt sex stæðum fyrir sjálfvirkan bílaþvott. Fyrirmyndir rekstrarins eru sóttar til Bandaríkjanna og Kanada en þar hefur þróunin á þessu sviði verið mjög framsækin.

Útibúavæðingin

Sjálfsþjónusta.

Þjónustu Löðurs var tekið fagnandi af bifreiðaeigendum sem fjölmenntu í stöðina strax frá fyrsta degi. Ekki liðu mörg ár þar til frekari útvíkkun starfseminnar varð að veruleika og í því skyni var mikið hugsað fyrir hagkvæmum staðsetningum undir fleiri athafnasvæði. Í samstarfi við Esso (síðar N1) voru tvær sjálfsþjónustustöðvar opnaðar árið 2003. Önnur þeirra er að Reykjavíkurvegi 54 í Hafnarfirði og er með fjórum þvottastæðum ásamt einu stæði fyrir snertilausa þvottastöð. Hina stöðina er að finna að Háholti 11 í Mosfellsbæ en hún er einnig með fjórum þvottastæðum fyrir sjálfsþjónustu að viðbættri einni snertilausri þvottastöð. Árið 2004 var síðan farið út í samstarf við Aktu Taktu um opnun þvottastöðvar við Stekkjarbakka 2 í Breiðholti. Þar eru sex sjálfsþjónustustæði og þar af eitt fyrir sendibíla í stærri kantinum. Stöðin í Stekkjarbakkanum geymir einnig nýstárlegt og snyrtilegt hundabaðhús sem afgreiðir um 1000 ferfætlinga á hverju ári.

Fimmta þvottastöð Löðurs var opnuð árið 2006 í Bæjarlind 18 í Kópavogi en rekstur hennar fer fram í samvinnu við Olís. Hún inniheldur eingöngu snertilausan vélbúnað. Önnur stöð tengd Olís var opnuð við bensínstöðina við Klöpp á Sæbraut um vorið 2010.

Húsnæðið hjá fyrrgreindum stöðvum er leigt af samstarfsaðilum á hverjum stað en Löður er hinsvegar eigandi og rekstraraðili sjálfs vélbúnaðarins. Í september 2008 urðu mikil tímamót í rekstrinum þegar stærsta og umfangsmesta þvottastöð Löðurs var opnuð að Fiskislóð 29 í vesturbæ Reykjavíkur. Stöðin er um 55 m löng og getur annað um 500-600 bifreiðum á dag. Þar er fyrir hendi afkastamikil svamp-

Verslun og þjónusta | 105

Þvottastöð á Fiskislóð 29.

þvottastöð ásamt einni snertilausri stöð og sex stæðum undir sjálfsþjónustu. Meðal auka þjónustuliða er t.d. aðgangur að sérstökum burstum og sérhæfðum efnum sem gera að verkum að felgur og dekk gefa af sér glansandi ásýnd. Þrátt fyrir erfitt árferði frá opnun þvottastöðvarinnar við Fiskslóð hafa viðskipti þar verið einstaklega blómleg og þjónustan hlotið hæstu einkunn í neytendakönnunum.

Hágæða þvottur Þó svo bifreiðategundir verði sífellt fullkomnari með hverju árinu, þá hefur lakkið á yfirborði þeirra ávallt verið mjög viðkvæmt fyrir hvers kyns hnjaski. Fyrir tíma Löðurs var hefðin sú að bifreiðar voru helst þrifnar af eigendunum sjálfum, sem gripu í margnotaða þvottakústa á þvottaplönum bensínstöðvanna. Við slíkar aðstæður safnast tjara auðveldlega á kústana og veldur iðulega því að lakkið rispast illilega. Að auki var mjög algengt að hitastigið á vatni bensínstöðvanna væri í mesta lagi um 10° C í stað 35-40° C. Með tilkomu Löðurs var innleitt hér á landi afar hugvitssamlegt og hagkvæmt fyrirkomulag sjálfsafgreiðslu, þar sem sjálfvirknin er nær allsráðandi og enginn starfsmaður kemur nærri enda eru þær opnar allan sólarhringinn. Fyrsta kynslóð þessarar tækni var á formi þægilegra og hljóðfrárra svampþvottastöðva með mjúkum og fleyglaga burstum. Í hreinsunarferlinu er dreifing hreinsiefna skömmtuð nákvæmlega um yfirborð bifreiðarinnar og jafnframt beitt öflugum háþrýstiþvotti. Vélbúnaðurinn er stilltur þannig að hann þrífur burstana vandlega jafnóðum og því safnast þar engin óhreinindi. Svampþvottastöðvar afgreiða á bilinu 50-60 bifreiðar á klukkustund.

Næsta kynslóð hreinsibúnaðar voru svonefndar snertilausar stöðvar þar sem vélbúnaði er stýrt með sérhæfðri tækni án allra bursta og því strýkst ekkert við bílinn á meðan þvottur stendur yfir. Ferlið er með þeim hætti að tölva mælir út stærð viðkomandi bifreiðar. Því næst er yfirborð hennar hitað með 55° C heitu vatni. Að því loknu er jafn heitu alkalínblönduðu og umhverfisvænu hreinsiefni úðað yfir til að hreinsa upp tjöru og önnur uppsöfnuð óhreinindi. Eftir 20-30 sekúndur er efnið skolað af og aftur sett annað alkalíblandað efni með virkni á fíngerðari stöðum eins og gleri og krómi. Ferlinu lýkur síðan með froðubónbaði bifreiðarinnar auk þess sem þurrkefnum er dælt yfir hana.

Allar sjálfsafgreiðslustöðvar Löðurs bjóða jafnframt upp á fjölþætta þjónustuliði eins og aðgang að bílryksugum, teppahreinsurum og ilmgjafavélum ásamt sjálfsölum með ýmsum vörum. Einnig eru þessar stöðvar með t.d. seðlaskipta í sjálfsafgreiðslurýmum auk fullkominna kortalesara fyrir öll helstu hlunninda-, viðskipta- og greiðslukort. Nýjasta þjónustuviðbótin eru síðan svonefnd Hraðþrif þar sem viðskiptavinum á svampþvottastöðvum býðst að leggja á afmörkuðu svæði þar sem bíllinn er tekinn í gegn að innan. Hann er ryksugaður hátt og lágt og þvegið úr fölsum auk þess sem mottur og mælaborð þrifin með viðeigandi efnum en ferlið endar með allsherjar þurrkun. Þessi þjónusta hefur mælst einstaklega vel fyrir enda tekur hún aðeins um 10 mínútur.

Allar nánari upplýsingar um starfsemi Löðurs má finna inni á heimasíðunni: www.lodur.is

Snertilaus þvottastöð.

Svampþvottastöð.

Ryksugur og djúphreinsivélar.

106 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

bíljöfur

B

www.biljofur.is

íljöfur er allt í senn bifreiðaverkstæði, varahlutaþjónusta og smurstöð. Sérstök áhersla er lögð á að þjónusta vel allar bifreiðar af gerðinni Chrysler, Dodge og Jeep. Starfsemi fyrirtækisins fer fram í 670 m2 húsnæði að Smiðjuvegi 34 í Kópavogi og starfa þar í dag 11 manns.

Saga starfseminnar Bíljöfur er í jafnri eigu og rekstri feðganna Baldur Hlöðverssonar og Hlöðvers Baldurssonar. Árið 1973 hóf sá eldri, Baldur, störf hjá Tékkneska bifreiðaumboðinu við Auðbrekku í Kópavogi. Nafni fyrirtækisins var breytt árið 1976 yfir í Jöfur, en þar starfaði Baldur lengstum sem verkstæðisformaður. Árið 1992 var verkstæðishluti Jöfurs seldur í hendur Baldurs Hlöðverssonar og Markúsar Úlfssonar. Til að byrja með var nýja fyrirtækið nefnt Bifreiðaverkstæði Jöfurs hf. sem fékk brátt yfir sig styttinguna Bíljöfur. Gerður var fimm ára þjónustusamningur við Jöfur og fór reksturinn fram í húsnæði þeirra við Nýbýlaveg 2-4. Eftir lok samningstíma vildu nýir eigendur Jöfurs ekki framlengja hann og því varð úr árið 1997 að Bíljöfur flutti sig um set að Smiðjuvegi 70. Árið 2004 kom sonurinn Hlöðver Baldursson inn í reksturinn og hefur hann farið með helmingshlut upp frá því. Sama ár flutti starfsemin í núverandi aðsetur, að Smiðjuvegi 34, þar sem Sólning hafði áður rekið dekkjaverkstæði. Eftir að Ræsir hætti starfsemi árið 2008 hefur Bíljöfur tekið við allri nauðsynlegri þjónustu fyrir Chrysler bifreiðar og sinnir því sígilda vörumerki af mikilli kostgæfni í dag.

Sérhæfð og tölvuvædd þjónusta. Í seinni tíð hefur bifreiðaframleiðslu heimsins fleygt mjög fram. Fyrir 30 árum var t.d. skipt um kerti eftir hverja 5.000 km, en í dag duga þau allt að 100.000 km. Samfara auknum líftíma ökutækjanna hefur tölvutæknin sett mark sitt svo um munar á allan vélbúnað og rafkerfi. Ekki er óalgengt að nýjar bifreiðar innihaldi uppundir 25-30 mismunandi tölvur sem stjórna afmörkuðum þáttum eins og miðstöð, ljósum, sætishitara og útvarpi. Í rafskynjurum þeirra eru innbyggðir sérstakir bilunarkóðar sem senda frá sér merki ef eitthvað bjátar á. Bíljöfur hefur fylgt þessari þróun vel eftir og sett upp tölvustýrð greiningartæki á verkstæðisgólfi sínu. Tækin eru sérhönnuð til að yfirfara alla afmarkaða þætti og greina mögulegar bilanir. Öll sú uppbygging hefur farið fram í réttu samræmi við þær kröfur sem Chrysler framleiðandinn setur. Sé keyptur aðgangur að heimasíðu þeirra má t.d. alltaf nálgast fullkomnar upplýsingar um viðgerðir og varahluti. Áður fyrr kom slík vitneskja gjarnan í þykkum og ómeðfærilegum doðröntum sem fara nú óðum hverfandi á íslenskum verkstæðum. Að öðru leyti mun starfsemi Bíljöfurs halda áfram að vera samnefnari fyrir hátt þjónustustig, enda runnir upp þeir tímar þar sem ending bifreiða þykir sérlega mikilvæg. Þar mun hlutverk bílaverkstæða verða mikilvægara og hafa sitt að segja um líftíma hvers ökutækis fyrir sig.

Verslun og þjónusta | 107

A

Björnsbakarí við Skúlagötu

ð Klapparstíg 3, við horn Skúlagötu, má finna aðsetur Björnsbakarís sem er eitt hið elsta og rótgrónasta sinnar tegundar hér á landi. Hér um að ræða ósvikið alþýðubakarí þar sem aldagamalt handverkið er í hávegum haft og helstu áhrifin tekin frá öllu því besta sem dönsk bakstursmenning hefur upp á að bjóða.

Söguágrip Upphaf Björnsbakarís má rekja allt aftur til aldamótanna 1900. Þá rak Björn Símonarson gullsmíðaverkstæði að heimili sínu í Vallarstræti 4. Fyrir tilstilli Kristínar, eiginkonu Björns, var opnað bakarí og veitingasala á sama stað árið 1903. Sonur þeirra hjóna, Björn Björnsson, lærði kökugerð í Kaupmannahöfn og átti hann eftir leggja grunninn að farsælli vegferð bakarísins. Árið 1936 var Björnsbakarí selt í hendur Karls Kristinssonar og árið 1941 stofnaði hann hlutafélag í kringum reksturinn. Einn af hluthöfum var bróðir Karls, Magnús Árnason, en faðir þeirra hét Árni Kristinn Magnússon. Árið 1945 opnaði Karl Kristinsson fyrsta útibú Björnsbakarís að Hringbraut 35. Við lát Karls árið 1977 tók fóstursonur hans, Helgi Hunter, við rekstrinum að Vallarstræti 4, en útibúið á Hringbrautinni féll í hlut Magnúsar Árnasonar. Tekið skal skýrt fram að allir aðrir útsölustaðir Björnsbakarís, fyrir utan Klapparstíg 3, eru í dag reknir af fyrirtækinu Austurströnd ehf. sem er óviðkomandi starfsemi hlutafélagsins Björnsbakarí, en bakaríin halda þó enn nafni sínu.

Undir lok níunda áratugarins hafði hið upphaflega og eiginlega Björnsbakarí verið starfrækt í tæplega 90 ár að Vallarstræti 4. Þeir eru eflaust margir viðskiptavinirnir sem minnast húsnæðisins með ljúfsárum söknuði, enda hélst fornfálegt yfirbragð innanstokksmuna nær óbreytt á öllum starfstímanum. Þetta breytti því ekki að starfsaðstaðan var löngu úr sér gengin, vinnuborð alltof lág og þröngt athafnasvæðið lá um bratta stiga á þremur hæðum. Frá árinu 1989 hefur starfsemi Björnsbakarís farið fram í vistlegu húsnæði að Klapparstíg 3. Þar stjórna börn Helga, þau Lárus og Ingunn, rekstrinum af mikilli alúð og natni, enda eru þau svo að segja að segja alin upp á vinnustaðnum frá barnæsku.

Rótgróið handverk hefðarinnar Í nýju aðsetri hafa vöruliðir Björnsbakarís óneitanlega aukist og tekið stakkaskiptum samfara breyttum neysluvenjum nýrra tíma. Þrátt fyrir það er helsta aðalsmerkið að halda fast í rótgróið handverk hefðarinnar, þegar kemur að brauðmeti og kökum. Í öllu bökunarferlinu er hvergi notast við tilbúin aðföng og allt handmótað á staðnum upp úr hefðbundnum grunnhráefnum vatns, hveitis, gers, sykurs og salts að viðbættum t.d. kryddfræjum og heilkornum. Umfangsmesti hluti framleiðslunnar fer í sérbökun annálaðra pylsubrauða fyrir Bæjarins bestu. Að öðru leyti er um að ræða fjölþætta flóru af brauðum og kökum ásamt nýsmurðum samlokum, en allar vörur eru framreiddar í snyrtilegum plastumbúðum merktum hinu löngu viðurkennda vörumerki. Með slíkt veganesti í handraðanum til handa bragðvísum brauðsælkerum höfuðborgarsvæðisins mun Björnsbakarí ótrautt viðhalda sinni virðingarverðu stöðu um ókomin ár.

Björnsbakarí við Skúlagötu.

108 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Brauðgerð Kr. Jónssonar & co ehf. www.braudgerd.is

B

Í þessu húsi hófst rekstur Brauðgerðar Kr. Jónssonar & Co. þann 12. júní árið 1912, fyrir rúmri öld.

rauðgerð Kr. Jónssonar og Co. á Akureyri fagnaði aldarafmæli sínu sumarið 2012 og er eitt elsta iðnfyrirtæki landsins sem frá upphafi hefur verið í eigu sömu fjölskyldu. Í daglegu tali er fyrirtækið gjarnan nefnt Kristjánsbakarí enda vörumerki brauðgerðarinnar, Kristjáns, fyrir löngu orðið landsþekkt.

Brauðgerð Kr. Jónssonar er í hópi stærstu bakaría landsins með um 80 manns á launaskrá. Sérstaðan felst ekki síst í því að það er blanda af handverksbakaríi og iðnaðarbakaríi og mjög stórt sem slíkt. Það býður upp á mikið vöruval og hátt þjónustustig. Stærsta markaðssvæðið er frá Brú í Hrútafirði austur til Fáskrúðsfjarðar. Vörum er dreift daglega á staði á öllu þessu svæði. Sterkust er staðan á Akureyri og Eyjafjarðarsvæðinu og þar annast fyrirtækið dreifinguna sjálft. Með eflingu landflutninga hefur markaðssvæðið stækkað jafnt og þétt og nú eru um 15% af veltu fyrirtækisins til komin vegna umsvifa á höfuðborgarsvæðinu.

100 ára saga

Höfuðstöðvar Brauðgerðar Kr. Jónssonar & Co. við Hrísalund. Þangað var starfsemin flutt árið 1978 en síðan hefur þrívegis verið byggt við húsið.

Þann 12. júní 1912 stofnaði Kristján Jónsson Brauðgerð Kr. Jónssonar & Co. á Akureyri.

Fyrst í stað var bakaríið til húsa að Strandgötu 41 á Akureyri, sem jafnframt var heimili Kristjáns, en var síðar flutt tveimur húsum ofar við götuna, í Strandgötu 37. Kristján stóð sjálfur í rekstrinum í rúma fjóra áratugi eða allt þar til Snorri sonur hans tók við árið 1958.

Snorri var að mörgu leyti frumkvöðull í rekstri brauðgerða hérlendis svo sem í vélvæðingu og ýmsum tækninýjungum og enn þann dag í dag er Brauðgerð Kr. Jónssonar í fararbroddi hvað þetta varðar. Snorri rak brauðgerðina með miklum myndarbrag og eftir því sem árin liðu komu synir hans fjórir, þeir Kristján, Júlíus, Birgir og Kjartan, til liðs við hann. Árið 1989 keyptu tveir þeir síðastnefndu hlut bræðra sinna og nokkru seinna hlut föður síns. Frá þeim tíma er fyrirtækið í eigu Birgis og Kjartans Snorrasona sem stýra rekstrinum í sameiningu. Mun Brauðgerð Kr. Jónssonar vera eitt elsta iðnfyrirtæki landsins sem frá upphafi hefur verið í eigu sömu fjölskyldu, sem fyrr segir.

Starfsfólk Brauðgerðar Kr. Jónssonar & Co. samankomið á 100 ára afmælisfagnaði fyrirtækisins sem haldinn var í Hofi 12. júní 2012.

Verslun og þjónusta | 109

Eitt stærsta bakarí landsins Þann 10. apríl 1977 var tekin fyrsta skóflustungan að nýbyggingu brauðgerðarinnar við Hrísalund á Akureyri. Þangað var starfsemin flutt rúmu ári síðar og stækkaði þá húsplássið sem fyrirtækið hafði til umráða úr 360 fermetrum í 1.800 fermetra. Síðan hefur þrívegis verið byggt við! Í árslok 1998 urðu tímamót í rekstrinum þegar Brauðgerð Kr. Jónssonar keypti rekstur Brauðgerðar KEA en fyrirtækin höfðu um áratugaskeið verið stærstu aðilar í þessari iðngrein norðanlands. Reksturinn var sameinaður í húsnæði Brauðgerðar Kr. Jónssonar sem hafði í för með sér u.þ.b. þriðjungs stækkun á fyrirtækinu. Jafnframt náðist fram veruleg hagræðing. Þá skipti ekki minna máli að í kjölfarið opnuðust sölumöguleikar fyrir framleiðsluna í matvöruverslunum KEA þannig að dreifikerfið stækkaði til muna og markaðsstaðan styrktist. Með kaupunum varð Brauðgerð Kr. Jónssonar eitt stærsta bakarí landsins og hefur haldið þeirri stöðu æ síðan, þrátt fyrir miklar sviptingar á þessum markaði.

Tvær verslanir og kaffihús Brauðgerð Kr. Jónssonar á og rekur tvær verslanir og kaffihús á Akureyri.

Verslunin í höfuðstöðvunum við Hrísalund var opnuð í ágúst 1987. Árið 2009 var ráðist í gagngerar breytingar á húsakynnunum og auk verslunarinnar er þar nú rekið kaffihús.

Frá því snemma á 20. öldinni hefur Brauðgerð Kr. Jónssonar rekið verslun í Hafnarstræti á mismunandi stöðum. Starfræksla núverandi verslunar og kaffihúss í Hafnarstræti 108 hófst árið 2007.

Verslunin og kaffihúsið í Hafnarstræti 108 eru sérlega vinsæl yfir sumartímann enda iðar Göngugatan svonefnda þá jafnan af fjölskrúðugu mannlífi. Innfellda myndin sýnir kaffihúsið að utan.

Úr versluninni og kaffihúsinu að Hrísalundi 3, höfuðstöðvum Brauðgerðar Kr. Jónssonar & Co.

Björt framtíð á merkum tímamótum Húsnæði Brauðgerðar Kr. Jónssonar er eins og best þekkist hér á landi. Fyrirtækið er jafnframt mjög vel tækjum búið og kappkostar að fylgjast vel með öllum tækninýjungum. Þrátt fyrir það liggja margar vinnustundir að baki framleiðslunni enda um sambland af handverksbakaríi og iðnaðarbakaríi að ræða. Til marks um það má nefna að í einungis um 20 klukkustundir í viku hverri er engin starfsemi í bakaríinu.

Brauðgerð Kr. Jónssonar minnist aldarafmælisins með ýmsum hætti á árinu 2012. Á þessum merku tímamótum er framtíð fyrirtækisins björt. Styrkur þess felst ekki síst í þeirri yfirgripsmiklu þekkingu á bakstri og rekstri brauðgerðar sem byggst hefur upp innan fyrirtækisins kynslóð fram af kynslóð í 100 ár.

Þrír ættliðir í 100 ár!

Kristján Jónsson, stofandi (frá 1912-1960).

Snorri Kristjánsson (frá 1960-1989).

Birgir og Kjartan Snorrasynir (frá 1989).

110 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

brynja ehf.

A

kureyri hefur um langan aldur haldið hylli sinni sem einhver vinsælasti ferðamannastaður landsins. Bærinn hefur búið yfir miklu aðdráttarafli blómlegrar menningar, öflugrar afþreyingar og margfrægra kennileita sem finna má á hverju strái. Þar gildir einu hvort um er að ræða Matthíasarkirkju, Ráðhústorg, Hlíðarfjall, Nonnahús eða eitthvað annað. Eitt menningarfyrirbæri er þó ótalið í flórunni, en þar er um að ræða verslunina Brynju í Aðalstræti 3. Í tæplega hálfa öld hefur þar verið hægt að gæða sér á hinum annálaða og heimalagaða Brynjuís sem margir telja vera næga ástæðu til að sækja höfuðstað Norðurlands heim, með reglulegu millibili.

Upphafið Ísbúðin Brynja.

Brynja er ein af elstu starfandi verslunum Akureyrar. Starfsemin hófst árið 1939 í Aðalstræti 2 sem er gegnt núverandi aðsetri, að Aðalstræti 3, en þangað var flutt árið 1948.

Stofnandinn var Steinþór Jensen, kaupmaður, sem síðar starfrækti ásamt syni sínum, Guðjóni, húsgagnaverslunina Vörubæ. Fyrstu árin var Brynja starfrækt sem hefðbundin hverfisbúð kaupmannsins á horninu þar sem allt fékkst frá hefðbundnum nauðsynjavörum upp í gúmmískó, vinnufatnað, hannyrðavöru ásamt ýmsu fleiru.

Heimalagaður Brynjuís Þegar frá leið breyttust áherslurnar í rekstrinum og tóku sífellt meira mið af hefðbundnu „sjoppufyrirkomulagi“. Í kringum 1960 leit fyrsta ísvélin dagsins ljós í Brynju, en til að byrja með var eingöngu afgreitt úr henni yfir sumartímann. Um þetta leyti voru ekki fyrir hendi neinar forskrifaðar ísblöndur hjá mjólkursamlögunum og því var bara málið að heimalaga eigin útgáfu sem uppfrá því tók að njóta fádæma hylli. Ekki verður farið nákvæmlega í saumana á uppskriftinni á Brynjuísnum. Hugmyndafræðin byggir þó á því að halda hollustunni í hámarki með því að undanskilja t.d. egg og jurtafeiti. Ísinn er svalari og þyngri en almennt þekkist á Íslandi.

Nýir eigendur

Eigendurnir Fríður Leósdóttir og Júlíus Fossberg.

Stofnandi Brynju, Steinþór Jensen, starfrækti hana allt fram til ársins 1974 og seldi þá reksturinn í hendur annarra aðila. Núverandi eigendur eru hjónin Fríður Leósdóttir og Júlíus Fossberg, en þau tóku opinberlega við versluninni um haustið 1985. Þau eru fimmtu eigendur verslunarinnar. Með tilkomu þeirra stækkaði athafnasvæðið töluvert og náði brátt um alla neðri hæð hússins að Aðalstræti 3 og var gamli bílskúrinn framlengdur og þar er íslögunargerðinni komið fyrir. Um tíma var matvaran í Brynju aukin til mikilla muna, en með tilkomu lágvöruverslana hefur sú hlið látið undan síga, á meðan umfang íssölunnar hefur aukist í réttu hlutfalli. Í dag er svo komið að hægt er að afgreiða ís úr sjö hólfum samtímis, sem þó hafa varla undan á góðviðrisdögum. Ein af ísvélunum er með þremur hólfum þar sem miðjuhólfið blandar smekklega saman jarðarberja- og súkkulaðibragði, en að öðru leyti er framreiðsla íssins með hefbundnu fyrirkomulagi þar sem hægt er að velja á milli brauðforms, boxa, mjólkurhristings eða bragðarefs.

Starfsmannahald Þegar mest lætur yfir sumartímann starfa um 18 manns hjá Brynju, en á veturna eru að jafnaði þrír í fullu starfi auk skólafólks í aukastörfum.

Verslun og þjónusta | 111

Á

bæjarins beztu ehf.

horni Pósthússtrætis og Tryggvagötu í Reykjavík má finna einn af hinum föstu punktum í miðbæjarbragnum og hans helsta kennileiti. Hér er átt við hinn ástsæla og rótgróna pylsuvagn sem betur er þekktur undir kjörorðunum „Bæjarins Beztu“ og þá sem stytting fyrir „Bæjarins beztu pylsur“. Í dag fer starfsemin fram á þremur öðrum stöðum, í Holtagörðum, Skeifunni og Smáralind. Hjá fyrirtækinu starfa 45 manns.

Pylsuvagn „Bæjarins beztu“ er smæsti, vinsælasti og elsti skyndibitastaður landsins, en hann á að baki meira en 70 ára sögu. Hið merkilega er að starfsemin hefur haldist óskert innan sömu fjölskyldunnar fram á þennan dag. Núverandi eigandi, Guðrún Kristmundsdóttir, er þriðji ættleggur stjórnenda í föðurætt. Elstu staðfestu heimildir má rekja til kaupsamnings sem gerður var árið 1937, en með því komst vagninn í eigu afans og ömmunnar, Jóns Sveinssonar og Guðrúnar Kristmundsdóttur, eldri. Mágur Jóns og fyrrum samstarfsmaður í vagninum, danski kjötiðnaðarmaðurinn Alf Peter Nielsen, tók að sinna verkefnum fyrir Sláturfélag Suðurlands og gerði þar merkilegar tilraunir með að þróa íslenskar pylsur úr lambakjöti. Í hefðbundinni, alþjóðlegri pylsugerð er gjarnan notast við svínakjöt, en þar sem fáar slíkar skepnur voru ræktaðar hér á landi, var það íslenska sauðkindin sem fékk það ábyrgðarmikla hlutverk að leggja til annálað gæðahráefni í hið staðbundna bragð íslensku pylsunnar.

Pylsa með öllu Niðurröðun og magn meðlætis á pylsu er auðvitað háð persónulegum smekk hvers viðskiptavinar fyrir sig. Í hinni sígildu samsetningu „Pylsu með öllu“ hjá Bæjarins beztu er hráum og steiktum lauk sáldrað ofan í neðsta lag upphitaðs pylsubrauðsins og tómatsósan ofan á. Síðan er pylsan lögð ofan í og yfir hana dælt sitthvorri línunni af sinnepi og remolaði, í réttri röð.

Upphafleg staðsetning Pylsuvagns „Bæjarins beztu“ mun hafa verið við Kolasund, sem eitt sinn lá á milli Austurstrætis og Hafnarstrætis, en sundið vék síðar fyrir þeirri byggingu sem nú stendur á milli Héraðsdóms og Pósthússins. Á fyrstu árunum kostaði hver pylsa 25 aura og voru þær eingöngu afgreiddar með tómatsósu og sinnepi ásamt hálfri brauðsneið, en fyrir þá sem vildu gera vel við sig, gátu hinir sömu greitt 10 aura að auki fyrir að bæta við sneið af vínarbrauði að viðbættu mjólkurglasi. Árið 1943 hóf Krismundur Jónsson, faðir Guðrúnar yngri, störf í pylsuvagninum, en ári síðar fluttist starfsemin á núverandi slóðir, sem þá var kallað Steinsplan.

Eftir seinna stríð tekur samsetning hinnar sígildu „pylsu með öllu“ að þróast í réttum takti við öra þróun neyslusamfélagsins. Steikti laukurinn kemur árið 1947 og ári síðar bætist sérbakað pylsubrauðið við, enda hveitiskortur stríðsáranna þá orðinn hverfandi.

Hrái laukurinn lætur á sér kræla árið 1951, en síðan er það ekki fyrr en árið 1972 sem fíngerð og einstök remolaðisósan slær smiðshöggið á samsetninguna.

Ekki þarf að fjölyrða mjög um hylli og virðingu pylsuvagns „Bæjarins beztu“ á meðal Íslendinga, enda um að ræða óopinberan þjóðarrétt þeirra. Orðsporið hefur nú þegar náð út fyrir landsteinana. Heimsathyglin var fyrst vakin árið 2004 þegar Bill Clinton, fyrrum Bandaríkjaforseti, kom til landsins í stutta heimsókn. Við það tækifæri staldraði hann við hjá Guðrúnu í Bæjarins beztu og snæddi þar eina pylsu með remolaði en eftir það hefur slík útgáfa aldrei verið kölluð annað en „Clinton“. Árið 2006 hlotnaðist pylsuvagninn sá heiður frá breska blaðinu The Guardian að lenda í öðru sæti yfir bestu sölustanda skyndimats í Evrópu.

Oft eru langar biðraðir fyrir utan söluturn Bæjarins beztu.

112 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

DHL hraðflutningar

A

www.dhl.is

lþjóðleg hraðflutningaþjónusta DHL hefur verið starfrækt hér á landi í tæp 30 ár en fyrirtækið er órofinn hluti af stærstu flutningasamsteypu í heimi, Deutsche Post DHL. Í dag er fyrirtækið stoltur merkisberi á sínu sviði og má einu gilda hvort leiðin liggur um land, loft eða sjó, hvar á hnettinum sem er.

Velgengni DHL byggir á vel úthugsuðum þjónustuleiðum með einföldum, hraðvirkum og vel samræmdum heildarlausnum á sviði hraðflutninga og flug- og sjófragtar ásamt vöruhýsingu, vörustjórnun og dreifingu. Að þessu leyti er sífellt verið að uppfylla mismunandi þarfir viðskiptavina og því eru fyrirliggjandi ýmsir möguleikar sem miða að auðveldari og skilvirkari flutningaferlum fyrir einstaklinga og fyrirtæki. Með samræmingu ólíkra þjónustuliða leitast DHL við að auðvelda allar flutningalausnir viðskiptavina, hvort heldur þeir stunda inn- eða útflutning. Fyrirkomulagið er í raun sérsniðið að þörfum hvers og eins t.d. varðandi hraða sendingar og umbúnað hennar en þannig er ávallt séð til þess að flutningsferlið gangi snurðulaust fyrir sig.

Upphafið og framgangurinn

Sameiginleg ábyrgð menningarheima

ólíkra

Á heimsvísu starfa um 100.000 manns hjá DHL og er þar um að ræða fjölbreyttan hóp úr ólíkum menningarheimum. Þeirra sameiginlega tenging snýst, fyrst og fremst, um að standa samviskusamlega við allar gefnar skuldbindingar og sýna af sér þægilega þjónustulund á allan hátt. Að sama skapi er ábyrgðartilfinningin einn af lykilþáttum í stefnumörkun DHL. Fyrirtækið er meðvitað um stöðuga ábyrgð sína gagnvart starfsfólki, umhverfi, þjóðfélagslegum hagsmunum og þeim verðmætum sem því er treyst fyrir. Slíkt leiðarljós er lykillinn að farsæld framtíðarinnar.

Rekstur DHL hófst í borginni San Fransisco í Kalforníu árið 1969. Hið alkunna nafn er samsett úr upphafsstöfum ættarnafna stofnendanna og athafnamannanna; Adrian Dalsey, Larry Hillblom og Robert Lynn. Fyrstu verkefni fyrirtækisins fólust í hraðsendingum tollapappíra, um 3.900 km leið, frá vesturströnd Bandaríkjanna og yfir til Honolulu á Hawaii. Tilgangurinn snerist um að auðvelda fyrir afgreiðslu skipsfarma og gera hana skjótvirkari.

Upp frá því átti starfsemi DHL eftir að þenjast út á ævintýralegum hraða enda byggt á skotheldri viðskiptahugmynd sem naut snemma mikillar eftirspurnar. Brátt opnaði fyrirtækið umboðsskrifstofur í öllum helstu hafnarborgum Bandaríkjanna og í kjölfarið færðust kvíarnar yfir til Kyrrahafssvæðisins, Asíu, Evrópu og Afríku. Eftir aðeins fjögurra ára starfstíma voru viðskiptavinir orðnir alls 3.000 og starfsmannafjöldinn kominn upp í 300. Fyrst um sinn snerist starfsemi DHL að mestu um hraðsendingar á bréfum og skjölum á milli fjarlægra áfangastaða. Frá og með árinu 1977 jókst þjónustuframboðið, til mikilla muna, þegar sendingar á smábögglum og minni pökkum bættust í flóruna. Með endurbættu fyrirkomulagi rekstrarins varð vöxtur fyrirtækisins ennþá örari og í því tilliti var miklu hámarki náð árið 1982 þegar umboðsskrifstofur voru opnaðar í 30 nýjum löndum víða um heiminn.

DHL á Íslandi Árið 1982 bættist Ísland í hópinn þegar Gunnar Gunnarsson skipamiðlari fór af stað með fyrirtækið DHL-Hraðflutningar en fyrsti framkvæmdastjóri þess var Hafsteinn Vilhelmsson. Starfsemin hófst fyrir alvöru í október 1983 og var með sitt fyrsta aðsetur í Borgartúni 33. Til að byrja með var reksturinn smár í sniðum, með aðeins tveimur starfsmönnum, enda þótti hraðflutningaþjónusta mikið nýjabrum sem þurfti sinn tíma til að fóta sig á markaðnum. Mikil tímamót urðu í rekstrinum árið 1995 þegar DHL Hraðflutningar hóf samstarf við Íslandsflug varðandi daglegt flug til og frá dreifingarmiðstöð DHL í Brussel. Upp frá því hefur veltuaukningin margfaldað sig, ár frá ári og að sama skapi hafa athafnasvæðin stækkað í réttu samræmi við aukin umsvif. Önnur helstu aðsetur DHL í gegnum tíðina eru í þessari röð; Skeifan 7, Faxafen 9 og Holtavegur 10, Skútuvogi 1e ásamt Vöruhótelinu en núverandi húsnæði að Skútuvogi 1d

Verslun og þjónusta | 113

var tekið í notkun árið 2008. Í dag er starfsmannafjöldi fyrirtækisins um 55 manns, sem sinna reglulega um 1.500 virkum viðskiptavinum og bætist þar sífellt í hópinn.

Hraðflutningar Upphaflegt hlutverk hraðflutninga í lofti, með skjöl og pakka, er enn helsta kjölfesta starfseminnar hjá DHL. Að meðaltali nemur hver sending á bilnu 13-14 kg. en hámarksþyngdin miðuð við 2½ tonn. Sá tími sem líður frá sendingu til afhendingar er óneitanlega háður fjarlægðum en að meðaltali nemur sendingartími um 1-2 sólarhringum. Í dag nær þéttriðið flutningsnet DHL til um 500 flugvalla sem tengjast um 120.000 áfangastöðum í 220 löndum. Umsvifamestu dreifingarmiðstöð og tengiflugvöll fyrirtækisins er að finna í Leipzig í Þýskalandi en þar er gegnumflæðið um 2.000 tonn á sólarhring. Helsti tengiflugvöllur í Bandaríkjunum er staðsettur í Cincinnati í Ohio. Til þess að standast allar gefnar skuldbindingar gagnvart viðskiptavinum rekur DHL eigið flugfélag sem heldur úti skipulögðum næturflugáætlunum víða um heim. Þar er ýmist flogið á eigin vélum, í leiguflugi eða í samstarfi við önnur flugfélög. Í gangi eru sérstakar viðmiðunarreglur sem tryggja að aðeins öruggar, nýjar og umhverfisvænar flugvélar séu í notkun á hverjum tíma.

Flug- og sjófragt DHL er meðal stærstu aðila í heimi á sviði flug- og sjófragtflutninga og í því er skyni er flutninganetinu stýrt af undirfyrirtækinu DHL Global Forwarding og hið sama gildir fyrir fraktmiðlunina DHL Freight. Þess ber að geta að íslenska skrifstofa DHL er ein af fáum þar sem öllum þessum þáttum er stýrt frá einum stað og felur það í sér mikla hagræðingu fyrir reksturinn. Mikil áhersla er lögð á að hentugasta flutningsleiðin sé valin fyrir hvern viðskiptavin, að hver einstök vara nái sínum áfangastað á umsömdum tíma og að öll krefjandi flutningaverkefni séu leyst af hendi á sem hagkvæmastan hátt. Allir starfsmenn búa að yfirgripsmikilli reynslu í tollmiðlun sem auðveldar greiðari flutning á milli landa. Meðalafhendingartími í sjófragt miðast við 10-14 daga.

Vöruhýsing – Vörustjórnun – Dreifing Árið 2009 fór DHL að bjóða upp á nýjan þjónustulið vöruhýsingar og vörustjórnunar ásamt skipulegri dreifingu á innfluttum vörum. Þessari þægilegu nýbreytni hefur verið tekið fagnandi af viðskiptavinum sem ekki þurfa lengur að eyða dýrmætu plássi í lagerhald með tilheyrandi fjármagnskostnaði og njóta þess að fá sínar vörur afhentar beint upp að dyrum með hraðsendingum. Tollafgreiðsla DHL miðar að einföldu og hröðu afhendingarferli, þar sem séð er til þess að allir lausir endar eru hnýttir t.d. varðandi öryggiskröfur og farmtryggingar. Í dag er DHL einn af stærstu tollmiðlurum heims og afgreiðir milljónir af tollskýrslum á hverju ári en fyrirtækið býr jafnframt að mikilli þekkingu gagnvart flóknum og mismunandi reglum í alþjóðlegu samgönguumhverfi.

Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.dhl.is

Umhverfisvæn þjónusta DHL á Íslandi vinnur samkvæmt skýrt dreginni umhverfsstefnu móðurfyrirtækisins undir nafninu GoGreen. Helsta keppikeflið er að draga sem mest úr neikvæðum umhverfisáhrifum með ábyrgri orkunýtni. DHL er t.d. fyrsta alþjóðlega vörustjórnunarfyrirtækið sem hefur sett sér skilgreind markmið um kolefnisnýtingu. Í þvi skyni greiða flest lönd 2% aukalega af flutningsgjaldi sem síðan fer í kolefnisjöfnun sendingarinnar. Fram til ársins 2020 er búist við að orkunýting DHL verði orðin 30% lægri en hún er í dag.

114 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

krókur bílastöð

K

www.krokur.net

rókur Bílastöð sinnir margþættri starfsemi. Meginhlutverkið er að sinna skipulegum flutningum, allan sólarhringinn, á vinnuvélum og ökutækjum fyrir einstaklinga, fyrirtæki og stofnanir. Aðrir mikilvægir þættir eru ýmist stjórnun rafrænna bifreiðauppboða á Netinu og reglulegra sýslumannsuppboða ásamt tjónaskoðunum fyrir tryggingafélög. Krókur er með aðsetur í rúmgóðu 5.000 fm húsnæði að Suðurhrauni 3 í Garðabæ, en þar eru 11 fastir starfsmenn. Framkvæmdastjóri Flutningadeildar er Gísli Jónsson en bílasöluhluti og tjónaskoðun lýtur stjórn Jóhanns Baldurssonar. Meðaltalsveltan á ársgrundvelli er á bilinu 220-250 milljónir króna.

Upphafið og framgangurinn Bílafloti Króks.

Fyrirtækið var upphaflega stofnað árið 1987 undir nafninu Krókur dráttarbílar. Stofnandi og eigandi þess fyrstu árin var Rúdólf Jóhannsson. Framan af fólst starfsemin í rekstri eins dráttarbíls sem sinnti tilfallandi flutningabeiðnum. Árið 1991 kom Gísli Jónsson inn í fyrirtækið og í beinu framhaldi voru undirritaðir samningar við öll starfandi tryggingafélög um flutninga og vistun tjónaðara ökutækja á höfuðborgarsvæðinu. Eftir að þessir samningar runnu út árið 2006 dró Rúdólf sig út úr rekstrinum en Gísli hélt áfram með fyrirtækið og stofnaði um það einkahlutafélagið Krókur Bílastöð.

Víðtækt þjónustuhlutverk

Bílaflutningur.

Vélavagn Króks.

Í dag er í gildi mun víðtækari samningur á milli Króks og tryggingafélaganna. Þar er kveðið á um umsjón með öllu ferlinu og þar með talið björgun, vistun, tjónaskoðun og tilfallandi sala. Starfsemin fer fram í nánum tengslum við Vörð og Sjóvá Almennar.

Hafa ber í huga að tjónaskoðun er eingöngu ráðgefandi gagnvart hverju tryggingafélagi sem alltaf á lokaorðið hvort næsta skref sé í formi viðgerðar eða söluferlis. Ef hið síðara gildir sér Krókur um flutninga bifreiða upp í þjónustustöð og gildir einu hvert ástand þeirra er. Losun fer fram á malbikuðu plani í upplýstu veðurskjóli eða innandyra t.d. með aðstöðu til grófþrifa og hreinsunar spilliefna. Samhliða þessu eru bifreiðarnar ljósmyndaðar, en í alvarlegri slysum fer venjulegast fram ítarleg tæknirannsókn á vegum Rannsóknardeildar lögreglunnar. Á sama hátt er mjög algengt að fjármögnunarfyrirtæki láti sinna ástandsskoðunum og verðmati. Að tjónaferli loknu eru bifreiðarnar innritaðar í skráningarkerfi sem tryggingafélögin hafa aðgang að. Kerfið er gagnvirkt þannig að tjónafulltrúar geta ávallt lagt inn athugsemdir með lítilli fyrirhöfn. Einnig er það tengt uppboðskerfi inn á: www.bilauppbod.is, en þar er tilboðsfresturinn gjarnan á bilinu 3-5 dagar. Reglulega eru haldin sýslumannsuppboð fyrir Hafnarfjörð, Kópavog, Reykjanesbæ og Akranes. Þau fara jafnan fram á laugardögum með nokkurra vikna millibili og eru gjarnan vel sótt af fjölda fólks. Á ársgrundvelli fara um 1.500 bifreiðar í gegnum söluferli eða um 120-130 bifreiðar á mánuði. Um 35% þeirra eru tjónaðir bílar en annað er á vegum einstaklinga og fjármögnunarfyrirtækja.

Fyrir utan starfsemi tengda tryggingafélögunum sér Krókur einnig um almenna flutninga fyrir flest bílaumboð, bílaleigur, erlend tryggingafélög, bílaklúbba og verktakafyrirtæki ásamt sérverkefnum fyrir einstaklinga.

Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.krokur.net

Verslun og þjónusta | 115

B

friðrik jónsson ehf.

yggingarstarfsemi hefur verið í góðu jafnvægi í Skagafirði á undanförnum árum. Eitt af verktakafyrirtækjum Sauðárkróks er kennt við stofnandann Friðrik Jónsson (1925) húsamíðameistara. Hann hóf reksturinn árið 1980 ásamt sonum sínum Ólafi Elliða (1957) og Jóni Eðvald (1954). Sá síðarnefndi dró sig fljótlega út úr starfseminni en hélt þó lengi vel sínum eignahlut. Í dag er framkvæmdastjórn og eignarhlutur fyrirtækisins alfarið innan fjölskyldu Ólafs. Á síðasta ári gerðust synir Ólafs, Friðrik Þór (1976) og Ari Freyr (1980) hluthafar í Friðriki Jónssyni ehf.

Hjá fyrirtækinu starfa um 20 manns. Aðsetur þess er að Borgarröst 8 á Sauðárkróki. Þar er starfrækt trésmíðaverkstæði sem annast að mestu sérsmíði á gluggum og hurðum.

Söguágrip Eitt af fyrstu stærri verkefnum Friðriks Jónssonar ehf. voru byggingar félagslegra íbúða á Sauðárkróki. Í kjölfarið sigldi síðan viðamikið samstarfsverkefni þriggja byggingaverktaka en auk Friðriks Jónssonar ehf. áttu þar hlut Byggingafélagið Hlynur og Trésmiðjan Borg. Þessi verktakasamsteypa nefndist Óstak hf. og stóð að miklum framkvæmdum eins og byggingu Steinullarverksmiðjunnar, ásamt fleiri mannvirkjum í Skagafirði.

Upp frá þessu hefur rekstur Friðriks Jónssonar ehf. verið í sífelldum stíganda upp á við.

Fyrir utan almennar húsbyggingar hefur fyrirtækið tekið að sér ýmis verkefni sem aðalverktaki eða undirverktaki.

Uppbygging nemendagarða á Hólum í Hjaltadal. Alls voru byggðar 65 íbúðir.

Síðustu ár Á nýju árþúsundi hefur Friðrik Jónsson ehf. tekið þátt í uppbyggingu tengdri Hólaskóla eða Háskólanum á Hólum í Hjaltadal. Á árunum 2002-2007 hefur fyrirtækið reist 80 íbúða nemendagarða, ásamt glæsilegri reiðhöll upp á 1.500 fm og 3.200 fm hesthúsi með rými fyrir um 200 hross í stíum. Mannvirkin þykja hin vönduðustu að allri gerð. Sérstakt félag Þrá ehf. var stofnað í kringum framkvæmdirnar en þar var um að ræða verktakasamsteypu á milli Kaupfélags Skagfirðinga og Friðriks Jónssonar ehf.

Eftir verklok á Hólum hélt samstarfið áfram og þá hóf Friðrik Jónsson ehf. framkvæmdir við 3.300 fm verkstæðishús Kaupfélags Skagfirðinga að Hesteyri 4. Opnun þess fór fram á 120 ára afmæli KS þann 23. apríl árið 2009. Fyrirtækið hefur einnig séð um uppbyggingu fyrir Höfðaströnd ehf. en á vegum þess hefur t.d. risið Listasetur, hesthús og reiðhöll. Í dag er vinsælt að gera upp gömul og falleg hús en nokkur slík verkefni hafa verið unnin á vegum Friðriks Jónssonar ehf. Nærtækt dæmi um slíkt er uppbygging Aðalgötu 16 á Sauðárkróki, betur þekkt sem Kaffi Krókur. Endurgerð þess í upphaflegri mynd tókst með miklum ágætum og var nýr Kaffi Krókur opnaður á þjóðhátíðardaginn, 17. júní, árið 2009. Þegar þetta er ritað er Friðrik Jónsson ehf. að vinna að ýmsum smáum og stórum verkefnum. Þar má helst nefna smíði viðbyggingar við Mjólkursamlag Kaupfélags Skagfirðinga. Einnig stendur yfir bygging leikskóla við Árkíl á Sauðárkróki en þar er á ferðinni samstarfsverkefni fjögurra verktakafyrirtækja á Sauðárkróki.

Sumarhús að Öxl í Skagafirði. Verið að flytja það 1. des 2010.

Viðbygging Mjólkursamlags Kaupfélags Skagfirðinga.

116 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

dynjandi ehf.

D

www.dynjandi.is

ynjandi ehf. Skeifunni 3h, sem var stofnað árið 1954, og er brautryðjandi á sviði öryggismála á vinnustöðum hefur sérhæft sig í að kynna og útvega viðurkenndan öryggisbúnað, persónuhlífar og vinnufatnað fyrir starfsfólk í íslensku atvinnulífi. Áratuga reynsla og sérþekking fyrirtækisins á þessu sviði þykir traustvekjandi. Á undanförnum árum hefur orðið mikil hugafarsbreyting hjá öllum aðilum sem koma að öryggi við vinnu. Mikilvægi þess að hafa nægjanlega þekkingu til nota á persónuhlífum getur oft skilið á milli lífs og dauða. Í samvinnu við Vinnueftirlit ríkisins og öryggisfulltrúa helstu fyrirtækja hérlendis hefur Dynjandi ehf. átt drjúgan þátt í að stuðla að aukinni notkun öryggisbúnaðar, svo sem öryggis- og vinnuskófatnaðar, vinnu- og hlífðarfatnaðar, hjálma, hlífa og öndunargríma, enda hefur búnaður frá Dynjanda ehf. komið í veg fyrir alvarleg slys á vinnustöðum í yfir 50 ár.

Mikilvægi öryggisbúnaðar verður aldrei ofmetið og það er ásetningur fyrirtækisins að halda forystusæti í átaki í öryggismálum þannig að allir komi heilir heim frá vinnu.

Dynjandi ehf. sérhæfir sig einnig í sölu og þjónustu á háþrýstihreinsidælum m.a. fyrir byggingariðnað og þvottakerfi í frystihús og skip. Þá hefur fyrirtækið á boðstólum ýmsar gerðir af dælum, ryk- og vatnssugum, gufugildrum og gufulokum af ýmsu tagi svo og sölu og þjónustu á rafstöðvum og mótorrafsuðuvélum ásamt ýmsu fleiru.

Sala og uppsetning á raf- og varaaflstöðvum er nokkuð stór hluti af starfseminni. Flestar stærri stöðvar eru sér útfærðar allt eftir þörfum viðskiptavinarins. Þar sem kröfur um hávaðamengun í íbúðahverfum eru orðnar strangari hafa margir verktakar leitað bæði í hljóðeinangraðar rafstöðvar og mótorrafsuðuvélar, ýmist á vagni eða grind. Ávallt eru fyrirliggjandi á lager bensínstöðvar en einnig nokkrar útfærslur af stærri stöðvum, bæði með sjálfvirkum stjórnbúnaði og handvirkum.

Fyrirtækið kappkostar við að bjóða einungis vandaða og viðurkennda vöru enda stór hluti af því trausti sem það hefur áunnið sér. Starfsfólk er í stöðugri þjálfun enda mikilvægt í ljósi þeirra vöruflokka sem í boði eru að viðskiptavinurinn geti treyst á þekkingu og reynslu starfsfólks okkar.

Eigendur og stjórnendur fyrirtækisins eru þeir Gunnlaugur P. Steindórsson og Steindór Gunnlaugsson. Í Dynjanda starfa um 17 manns og mun þeim væntanlega fjölga eitthvað í framtíðinni. Frá 1967 hefur fyrirtækið haft aðsetur í Skeifunni 3. Húsnæðið hefur verið stækkað mikið frá stofnun til að mæta auknu vöruúrvali sem og öruggari og skilvirkari afgreiðslu til viðskiptavina.

Verslun og þjónusta | 117

Helstu vörumerki Dynjanda eru: Univern – at work Capital safety Industrial Scientific Honeywell Miller Söll Moldex Arbesko 3M Peltor Diadora Jal group

Sioen Industries Wenaas Armstrong Partners Calpeda Scott Safety Red jacket – Water Products Joval pumps Oertzen Goulds Pumps

118 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

eirvík ehf.

H

www.eirvik.is

jónin Eyjólfur Baldursson og Þórdís Sigurgeirsdóttir stofnuðu fyrirtækið Eirvík árið 1994 með það að leiðarljósi að selja hágæða heimilistæki til íslenskra heimila. Starfsemi Eirvíkur hófst í lítilli tveggja herbergja íbúð að Vesturgötu 25 í Reykjavík en ekki leið á löngu þar til færa þurfti út kvíarnar og flytja verslunina í stærra húsnæði við Suðurlandsbraut 22.

Eirvík hóf starfsemi sína með sölu á heimilistækjum frá ítalska framleiðandanum Smeg, þýsku framleiðendunum Miele og franska framleiðandanum Pierre Roblin. Í dag býður Eirvík uppá heimilistæki frá fleiri framleiðendum og má þá nefna Liebherr kæli- og frystiskápa, General Electric kæli- og frystiskápa, Jura kaffivélar, Elica háfa, Magimix o.fl.

Undanfarin ár hefur Eirvík haslað sér völl á eldhúsinnréttingamarkaðnum. Frá árinu 2008 hefur Eirvík boðið uppá innréttingar frá hinu þekkta þýska fyrirtæki Bulthaup. Áhersla Bulthaup er að bjóða uppá hönnun þar sem arkitektúr á heimsklassa er í öndvegi.

Eldhúsinnréttingar frá Bulthaup eru gríðarlega vandaðar, sérstaklega endingargóðar og í einstakri sérstöðu.

Móttaka fyrir viðskiptavini.

Nýlega gerði Eirvík samning við eitt af stærstu innréttingafyrirtækjum Þýskalands um framleiðsu á eldhúsinnréttingum í nafni Eirvíkur. Eirvík innréttingar eru fallegar og gæðamiklar innréttingar sem eru sérsmíðaðar fyrir hvern og einn viðskiptavin. Framleiðslan er gæðavottuð samkæmt þýskum stöðlum.

Eldhús frá Eirvík með eldhústækjum frá Smeg í tíðaranda frá 1950.

Verslun og þjónusta | 119

Starfsfólk Eirvíkur í eldhúsi frá Bulthaup.

Í dag býður Eirvík einnig upp á mikið úrval af rekstrarvöru fyrir heimilistæki sem seld eru í versluninni. Þvottaefni fyrir þvottavélar, ýmiskonar hreinsiefni, kaffiskot og kaffibaunir o.s.frv. Þessi þáttur í starfsemi fyrirtækisins fer ört vaxandi. Þá hefur félagið lagt áherslu á að vernda sögu Miele heimilistækjanna á Íslandi með því að koma upp nokkru safni af gömlum heimilistækjum. Þar má t.d. nefna handsnúinn smjörstrokk frá Miele frá árinu 1900 sem kom frá Vestfjörðum, rjómaskilvindu frá Miele frá árinu 1924 sem kom frá Vestmannaeyjum og Miele þvottavél frá verslun við Aðalstræti í Reykjavík frá árinu 1930 svo eitthvað sé nefnt.

Markmið Eirvíkur er að vera sérverslun með vandaða vöru sem státar af starsfólki með yfirgripsmikla reynslu og þekkingu. Starfsmenn Eirvíkur er 12-14 manns. Aðsetur fyrirtækisins er að Suðurlandsbraut 20 í Reykjavík.

Jura kaffivélar og Miele eldhústæki.

Eldhús frá Eirvík með eldhústækjum frá Miele. Háfar sem eru líka ljós eru frá Elica.

Gömlu heimilistækin og mótorhjólið fyrir ofan eru frá Miele.

Hvít eldhústæki frá Miele í innréttingu frá Eirvík.

120 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

verslunarmiðstöðin fjörður - Hafnarfirði www.fjordur.is

M

iðbæjarskipulag Hafnarfjarðar hefur tekið miklum stakkaskiptum á undanförnum árum. Þungmiðja þess er Verslunarmiðstöðin Fjörður sem er sannkallað hjarta verslunar, þjónustu og samgangna í bæjarfélaginu. Í dag er þar aðsetur fyrir rúmlega 30 fyrirtæki, en um þriðjungur þeirra hefur verið starfræktur í byggingunni frá upphafi.

Upphafið

Fyrstu hugmyndir að verslunarmiðstöð í miðbæ Hafnarfjarðar kviknuðu árið 1991. Á þeim tíma var bæjarfélagið í örum vexti og byggðaþróunin með þeim hætti að stök verslunar- og þjónustufyrirtæki voru farin að teygja sig upp Reykjavíkurveginn og eftir iðnaðarhverfum Hraunanna. Til að mæta þörfum miðbæjarins í þessa veru var ákveðið að reisa veglega verslunarmiðstöð sem hýst gæti fjölbreyttar rekstrareiningar undir sama þaki. Unnið var eftir þeirri hugmynd að slíkt fyrirkomulag mundi lífga vel upp á bæjarbraginn, með góðum stuðningi við þann gamla miðbæjarkjarna sem fyrir var. Verslunarmiðstöðin Fjörður var opnuð opinberlega 26. nóvember 1994 með þátttöku 25 fyrirtækja.

Vaxandi og vinaleg verslunarmiðstöð Alveg frá upphafi hefur vöxtur og viðgangur Fjarðar blómstrað jafnt og þétt. Sífellt fleiri verslunar- og þjónustuaðilar hafa komið sér vel fyrir á fyrstu og annarri hæð og gert svæðið að lifandi og vinalegum miðpunkti Hafnarfjarðar. Á föstudögum og laugardögum er gjarnan mikil stemmning í húsinu og þá ósjaldan settir upp markaðir á göngum verslunarmiðstöðvarinnar, þar sem gestum og gangandi gefst kostur á að fjárfesta í skemmtilegri og öðruvísi vöru á fyrirtaks verði.

Samgöngumiðstöð í alfaraleið Skemmtilegt kaffitorg er á neðri hæðinni, þar sem fastagestir og aðrir hittast og spjalla saman yfir kaffibolla.

Frá árinu 1997 hefur Fjörður sinnt dyggilega hlutverki sínu sem helsta samgöngumiðstöð bæjarfélagsins með tengingu við leiðakerfi Strætó bs. Sú ráðstöfun þótti heppnast einstaklega vel og hafa hvetjandi áhrif á umferð gesta, en samkvæmt reglulegum útprentunum úr talningarvélum heimsækja á bilinu 100-120.000 manns bygginguna í hverjum mánuði. Árið 2007 var norðurturn hússins tekinn í notkun þar sem Heilsugæsla Hafnarfjarðar fékk aðstöðu á þriðju og fjórðu hæð. Á sjöundu hæð er svo veislusalurinn Turninn, frábær salur með útsýni allan hringinn. Syðri turninn þjónar hlutverki almennrar skrifstofubyggingar fyrir ýmis fyrirtæki.

Gott aðgengi fyrir alla er í verslanir á báðum hæðum og rúllustigar og lyftur auka þægindin.

Verslun og þjónusta | 121

Framhlið Fjarðar snýr að höfninni og Café Aroma býður upp á frábært útsýni yfir hana. Almenningsvagnar til allra átta á höfuðborgarsvæðinu stoppa rétt við dyrnar.

Verslun og þjónusta á 1. og 2. hæð Bakarí - Kökulist. Kökur og brauð frá Jóni Arilíus Fatnaður - Anas. Vandaður og sérsniðinn kvenfatnaður frá einstökum hönnuðum - Dalakofinn. Fatnaður fyrir konur á miðjum aldri - Herra Hafnarfjörður. Fatnaður fyrir karlmenn á öllum aldri - Luisa M. Tískufatnaður fyrir konur - Mind. Kvenföt fyrir allan aldur Gjafavara - Augastaður. Gleraugu og gjafavara - Úr og gull. Skartgripir, úr og klukkur Hársnyrtistofa / Hárskeri - Hársnyrtistofan Carter. Tískuklippingar fyrir alla aldurshópa Íþróttavörur - Leikföng - Fjölsport. Persónuleg þjónusta við íþróttaiðkendur ásamt úrvali leikfanga Kaffihús - Café Aroma. Spennandi veitingar og góð þjónusta Matvara - 10-11. Opið frá 9:00-24:00 Símar - Símabúðin Firði. Símar og fylgihlutir ásamt framköllun og fleiru Skór - Eurosko. Skór fyrir fólk á öllum aldri

Önnur þjónusta: - Heilsugæsla Hafnarfjarðar - Íslandspóstur - Arionbanki - Lyf og heilsa - Verslun ÁTVR Suðurturn: - Endurskoðun Gunnars Hjaltalín - Hagtak hf. Verkfræðistofa - Nes hf. Skipafélag - Det Norske Veritas. Tryggingafélag - Strendingur. Verkfræðistofa Norðurturn - Haraldur Jónsson ehf.

- Heilsugæsla Hafnarfjarðar - Snyrtistofa Rósu - Turninn Firði veislu- og fundarsalur - Úthafsskip ehf. Skipafélag

122 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

fríhöfnin

Þ

www.dutyfree.is

ann 23. maí 1958 voru samþykkt á Alþingi lög, um heimild fyrir ríkisstjórnina, til þess að selja farþegum í framhaldsflugi áfengi, tóbak og fleira á Keflavíkurflugvelli. Var fríhafnarverslunin opnuð í lítilli flugstöðvarbyggingu 15. október sama ár, með það fyrir augum að afla gjaldeyristekna af millilandafarþegum sem ekki höfðu frekari viðdvöl hér á landi. Árið 1987 urðu tímamót í sögu Fríhafnarinnar er Leifsstöð var tekin í notkun. Glæsileg umgjörð var sköpuð í kringum stórbætta þjónustu og aukið vöruval. Fríhöfnin hefur frá upphafi verið í eigu ríkisins, en undanfarin ár hafa ýmsir þjónustuþættir færst yfir á hendur einkaaðila. Á árinu 1998 fjölgaði verslunum á brottfararsvæðinu, þegar ný rými voru tekin í notkun. Í upphafi árs 2005 varð breyting á rekstrarformi Fríhafnarinnar þar sem ákveðið var að stofna sér félag um verslunarrekstur FLE hf. Fríhafnarverslunin var þar með aðskilin rekstri Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar, bæði stjórnunar- og rekstrarlega.

Fríhöfnin rekur í dag sex verslanir í flugstöðinni: Brottfararverslun, komuverslun, verslanir á Schengen svæðinu, Victoria´s Secret og Dutyfree Fashion. Fyrir utan að selja hefðbundnar ,,fríhafnarvörur“ er mikil áhersla lögð á að kynna Ísland, íslenskar vörur og hönnun. Ásta Dís varð árið 2010 fyrsta konan til að gegna starfi framkvæmdastjóra Fríhafnarinnar, í rúmlega 50 ára sögu hennar. Ásta er með meistaragráðu í stjórnun og stefnumótun frá Háskóla Íslands og doktorsgráðu í alþjóðlegum viðskiptum frá Copenhagen Business School.

Það er mikil ásókn að komast inn í Fríhöfnina, bæði frá íslenskum en einnig erlendum aðilum. Flugstöðin er stærsti sýningargluggi Íslands og því er það keppikefli að vera með fjölbreytt úrval af íslenskum vörum á samkeppnishæfu verði og íslenskri hönnun í Dutyfree Fashion. Stjórnendur Fríhafnarinnar eru í góðu samstarfi við íslenska framleiðendur og starfa náið með mörgum þeirra, meðal annars að vöruþróun. Fríhöfnin hefur aukið innkaup frá birgjum á innanlandsmarkaði verulega á undanförnum árum.

Fríhöfnin ehf. á Keflavíkurflugvelli er ein af fáum í heiminum sem er með allar vörur tollfrjálsar, hvort heldur við brottför eða komu til landsins. Úrvalið í verslunum félagsins hefur aukist mikið og þykir með því betra sem þekkist í dag, sérstaklega hvað varðar áfengi og sælgæti. Í dag starfa í Fríhöfninni um 120 manns í fullu starfi, og á sumrin bætast við 80-90 til viðbótar. Framkvæmdaráð Fríhafnarinnar skipa, Bjarklind Sigurðardóttir, markaðsstjóri, Kristinn Bjarnason, lagerstjóri, Magnús B. Baldursson, innkaupastjóri, Páll I. Magnússon, verslunarstjóri, Sóley Ragnarsdóttir, starfsmannastjóri, Valur Ketilsson, fjármálastjóri og Ásta Dís Óladóttir, framkvæmdastjóri. Í janúar 2012 hóf Fríhafnarskólinn göngu sína. Nám í honum byggir á þremur námslotum, sem allar snúa að þáttum í starfsemi fyrirtækisins. Þar er farið yfir sölumál, þjónustu, starfsanda og margt fleira en hver lota sem starfsmenn ljúka er metin til launahækkana í mismunandi þrepum. Áætlað er að námið standi yfir í eitt og hálft ár.

Verslun og þjónusta | 123

Árið 2010 yfirtók Fríhöfnin reksturinn á Sagashop af Icelandair. Nafninu var breytt í Dutyfree Fashion og hefur salan aukist mikið milli ára. Stjórnendur Fríhafnarinnar leggja mikla áherslu á íslenska hönnun í versluninni, og hafa fjölmargir hönnuðir fengið tækifæri á undanförnum árum til þess að kynna og selja hönnun sína. Auk þess er Dutyfree Fashion eina verslunin á Íslandi sem selur fatnað frá Burberry og töskur frá Mulberry.

Fyrirmyndarfyrirtæki 2012. Í maí 2012 varð Fríhöfnin í 4. sæti af 93, í flokknum stórar stofnanir sem Stofnun ársins á vegum SFR og VR, en var jafnframt valin eitt af fyrirmyndarfyrirtækjum ársins. Þeir þættir sem mældir voru meðal starfsmanna fyrirtækisins eru: Ánægja í starfi, stolt, launakjör, vinnuskilyrði, sveigjanleiki í starfi, sjálfstæði í starfi, ímynd fyrirtækisins og trúverðugleiki stjórnenda.

Á hlaupársdag 2012 var fyrsta Victoria´s Secret verslunin á Íslandi opnuð í Fríhöfninni. Þar eru seldar snyrtivörur í miklu úrvali, nærfatnaður, töskur og fylgihlutir sem hvergi fást nema á flugvöllum.

124 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

frumherji

www.frumherji.is

Verslun og þjónusta | 125

Á

fönix ehf. www.fonix.is

rið 1924 kom 22ja ára Dani til Íslands, ráðinn til Vöruhússins í Reykjavík.

Hann hét fullu nafni Kristian August Otto Kornerup-Hansen. Þar starfaði hann lengst af sem fulltrúi, uns hann árið 1935 stofnaði Verksmiðjuna Fönix, ásamt innflutningsverslun undir eigin nafni, þá kvæntur Guðrúnu Andrésdóttur. Stóð heimili þeirra og þriggja barna í Suðurgötu 10, þar sem hún var fædd og uppalin, og þar hófst reksturinn. Í verksmiðjunni voru framleidd axla-, erma- og sokkabönd, belti, barna- og náttfatnaður o.fl. Innflutningurinn var af ýmsu tagi eftir aðstæðum á kreppu-, stríðs- og haftaárum.

Hugleikið verkefni var drjúg aðild að innréttingum og búnaði Þjóðleikhússins. Árið 1954 kom eldri sonurinn, Andrés Reynir Kristjánsson, að fyrirtækinu og 1962 sá yngri, Viðar Kornerup-Hansen, enda hafði þá um skeið blásið byrlega fyrir verslun í landinu. Búið var að selja verksmiðjuna og einbeita sér að innflutningi einkum á vélum og tækjum fyrir atvinnurekstur, stofnanir og heimili. Stofnað var sameignarfélag og nafnið FÖNIX yfirfært á verslunarreksturinn.

O. Kornerup-Hansen lést 1965 en áður höfðu synirnir tekið við framkvæmdastjórninni.

Andrés hvarf til annarra verkefna í árslok 1986 og var Viðar forstjóri til hausts 1997 er synir Andrésar, Kristján Ottó og Þórhallur tóku við.

Þvottavélar.

Í Suðurgötunni var húsnæðið stækkað eftir föngum með viðbyggingum og kaupum á næsta húsi, en 1973 flutti Fönix í nýbyggingu að Hátúni 6a, sem síðan hefur verið stækkuð.

Samstarf við dönsk iðnfyrirtæki hefur löngum verið snar og farsæll þáttur í rekstrinum, en ætíð hefur þó verið skyggnst um víðan völl eftir gæðum og góðu verði og því leitað fanga meðal margra þjóða.

Fönix hefur í ríflega 75 ára tíð sinni ávallt lagt sig fram um að þjóna viðskiptavinunum sem best. Vonandi hefur því tekist að standa undir einkunnarorðunum FYRSTA FLOKKS FRÁ FÖNIX.

Hluti af vöruúrvali Fönix.

Húsnæði verslunarinnar við Hátún.

Nilfisk Pro.

126 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

g.tómasson ehf. / hvellur www.hvellur.is

H

vellur býður upp á fjölþætta þjónustu sem á það sammerkt að tengjast þeirri veigamiklu uppfinningu hjólinu á einn eða annan hátt. Stærsti vöruliðurinn í versluninni eru reiðhjól í ýmsum tegunda- og stærðarflokkum sem henta vel breytilegum þörfum fólks á öllum aldursskeiðum. Þar á eftir koma sláttuvélar og vélaorf í nokkrum tegundum ásamt t.d. forvitnilegum barnavörum og þroskaleikföngum af ýmsum toga. Hvellur hefur einnig til margra ára verið umfangsmesti innflutningsaðilinn hér á landi á snjókeðjum fyrir allar stærðir hjólbarða undir flest farartæki ásamt tengdri varahluta- og viðgerðaþjónustu. Hjarta verslunarinnar er einhver stærsti varahlutalager reiðhjóla á öllu landinu en þar er óhætt að segja að fagmennska, þekking og reynsla starfsmanna fái að njóta sín út í ystu æsar.

Upphaf og framgangur starfseminnar Starfsemi Hvells rekur rætur sínar alla leið norður á Grenivík í Eyjafirði og var stofnað þar um miðbik níunda áratugarins sem verktakafyrirtæki í eigu frændanna Ásgeirs Kristinssonar og Óskars Valdimarssonar. Árið 1988 skildu leiðir þeirra en þá flutti Óskar til Reykjavíkur og tók nafnið með sér inn í nýjan rekstur sem fólst í sölu á snjókeðjum og þjónustu þar að lútandi. Slík viðskipti geta verið mjög ótrygg sökum mismunandi tíðarfars og til að tryggja stoðir fyrirtækisins enn betur bættust garðsláttuvélar og reiðhjól við þegar frá leið. Þrátt fyrir að vægi snjókeðja hafi minnkað í seinni tíð vegna aukinnar notkunar vetrar- og nagladekkja, þá er hlutur þeirra enn mjög ríkulegur í starfseminni en þjónustan þó orðin sérhæfðari. Í gegnum tíðina hefur fyrirtækið verið með aðsetur á ýmsum stöðum, en hefur frá því í október 2007 verið með sína verslun, varahlutalager og verkstæði að Smiðjuvegi 30 í Kópavogi. Núverandi framkvæmdastjóri Hvells er Guðmundur Tómasson en frá upphafi ársins 2004 hefur starfsemin verið rekin af einkahlutafélaginu G. Tómasson ehf. sem er í eigu Guðmundar og fjölskyldu hans.

Reiðhjól Hvellur státar af því að vera einn helsti brautryðjandinn í sölu fjallahjóla á aðgengilegu verði sem taka mið af ólíkum þörfum viðskiptavina. Sumir sækjast eftir reiðhjólum sem daglegu farartæki, aðrir vilja eingöngu notfæra sér þau sem þægilega afþreyingu á frídögum á meðan enn aðrir nýta sér þennan kost sem krefjandi brennslu- og styrkingartæki eða sem jaðaríþróttatæki utan vega. Helstu breytur sem skilja á milli afbrigða snúast því helst um þægindi, endingu, lit, áferð, efnisval og styrkleika þar sem t.d. grófleiki dekkja, dempun ásamt bremsu- og gírbúnaði skiptir mestu máli. Þá geta stell eða grindur verið breytileg að lögun, stærð og lit, auk þess sem hnakkar eru fyrirliggjandi í mismunandi áferðum og stífleikum.

Helstu vörumerki í reiðhjólum sem Hvellur býður upp á eru Icefox frá Taiwan, Fuji og SE frá Bandaríkjunum, Puky og Ked frá Þýskalandi ásamt hinu sívinsæla merki ­Kildemoes frá Danmörku, en undir það heyrir í dag bæði hið norska DBS og hið sænska Crecent. Í versluninni er jafnframt boðið upp á ýmis forvitnileg afbrigði eins og sérstök „Liggihjól“ þar sem knapinn liggur í stað þess að sitja og einnig eru fyrirliggjandi hin sígildu þriggja dekkja „Kristjaníu hjól“ með kassaboxi að framanverðu, en þau eiga rætur sínar að rekja til samnefnds fríríkis skammt frá miðborg Kaupmannahafnar. Helstu vörumerki í snjókeðjum hjá Hvelli eru OFA, Tellefsdal, SCC, Rud og Erlau. Allar nánari upplýsingar um fjölbreytt vöruúrval Hvells má nálgast inni á heimasíðunni www.hvellur.is.

Verslun og þjónusta | 127

H

garri ehf. www.garri.is

eildverslun Garra hefur verið starfrækt í tæp 40 ár og er fyrirtækið í dag eitt hið umsvifamesta á sínu sviði hér á landi. Starfsemin felst í innflutningi, sölu og dreifingu á gæðamatvöru og matvælaumbúðum frá viðurkenndum framleiðendum í Evrópu og Bandaríkjunum. Helstu viðskiptavinir Garra koma úr röðum veitingahúsa, mötuneyta og ferðaþjónustufyrirtækja auk fjölda smásöluverslana af ýmsu toga.

Starfsemi Garra er í 4.000 fm húsnæði að Lynghálsi 2 í Reykjavík og hjá fyrirtækinu starfa að jafnaði rúmlega 40 manns. Um helmingur þeirra sinnir lager- og útkeyrslustörfum en að öðru leyti er um að ræða skrifstofu- og sölufólk sem sinnir t.d. söluráðgjöf og vörustjórnun. Starfslið Garra vinnur undir því meginmarkmiði að leggja sérstaka alúð og natni í trausta og fljótlega þjónustu gagnvart fjölbreyttum hópi viðskiptavina um land allt.

Bakgrunnur og framgangur fyrirtækisins Stofnandi Garra er Magnús R. Jónsson (f. 1936) en hann kemur úr þekktri verslunarfjölskyldu Jóns Bergssonar stórkaupmanns. Við upphaf áttunda áratugarins starfaði Magnús hjá Innkaupadeild Loftleiða en þar skynjaði hann fljótlega áhugaverð sóknarfæri í innflutningi m.a. á matvöru til stórnotenda. Með þessa hugsun að leiðarljósi hófst rekstur Garra árið 1973. Til að byrja með fólst starfsemin í innflutningi matvöru en einnig á vefnaðarvöru, gluggatjöldum og fataefnum. Með breyttum áherslum átti vægi efnavörunnar eftir að minnka á kostnað skipulegrar heildverslunar með matvæli. Fyrsta opinbera aðsetur Garra var tekið í notkun veturinn 1974-75 að Langholtsvegi 82. Þaðan átti starfsemin eftir að færa sig m.a. upp á Smiðjuveg 42 í Kópavogi og síðan í Skútuvog 12g í Reykjavík. Núverandi aðsetur Garra við Lyngháls var tekið í notkun árið 1998 en húsið var í raun sérhannað undir reksturinn. Óhætt er að segja að með tilkomu þess hafi Garri náð að þroskast vel og aðlagast mun betur síbreytilegu neyslumynstri á íslenskum matvörumarkaði. Til marks um þetta eru kaup á fyrirtækinu Álformi árið 2006 en með því tók umbúðahluti rekstrarins á sig nýja og verulega stækkandi mynd. Núverandi framkvæmdastjóri Garra er Magnús R. Magnússon, sonur fyrrgreinds stofnanda fyrirtækisins.

Starfsemin í dag Eins og að líkum lætur er starfsemi Garra í dag mjög margbrotin og umsvifamikil enda í mörgu að snúast við innflutning, sölu og dreifingu á rúmlega 2.000 vöruflokkum.

Of langt mál væri að telja þá alla upp hér en flóran spannar allt frá ferskum frosnum ávöxtum, frosnu grænmeti og bökunarvörum yfir í ýmis sérhæfð krydd og efnablöndur til notkunar í matargerð. Að auki er um að ræða fjölþættan umbúðahluta með ál- og plastvörum sem nýtast t.d. hjá ýmsum matvælafyrirtækjum og veislueldhúsum. Sífellt er verið að skipta út vörum, á meðan fundinn er farvegur fyrir aðrar nýjar. Á hverju ári sendir Garri frá sér nákvæman og vel uppfærðan vörulista sem gegnir sérlega mikilvægu hlutverki við upplýsingagjöf til viðskiptavina.

Allar nánari upplýsingar um fyrirtækið má nálgast inni á heimasíðunni: www.garri.is

128 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

geirabakarí

B

orgarnes hefur alla tíð sinnt vel hlutverki sínu sem helsta miðstöð þjónustu og verslunar í Borgarfirðinum og einnig sem nauðsynlegur viðkomustaður alls ferðfólks á leið um landið. Á fallegum og áberandi stað steinsnar frá Borgarfjarðarbrúnni má finna þann vinsæla áningarstað Geirabakarí. Þar er gestum og gangandi ávallt séð fyrir ilmandi brauðum og kökum sem öll eru framreidd með ekta gamaldags handverki.

Upphafið og framgangurinn

Sigurgeir „Geiri“ Erlendsson og Annabella Albertsdóttir eigendur Geirabakarís.

Starfsfólk og eigendur Geirabakarís.

Geirabakarí dregur nafn sitt af stofnanda og núverandi eiganda þess Sigurgeiri Erlendssyni. Hann er fæddur á Siglufirði árið 1954 og hóf að læra þar bakaraiðn aðeins 16 ára gamall hjá Ingimari „Láka“ Þorlákssyni í Kaupfélagsbakaríinu og einnig um tíma hjá Theódóri Júlíussyni síðar ástsælum leikara. Þegar kom að lokahluta verklega námsins árið 1975 ákvað Sigurgeir að söðla um og klára sitt fag í nýju umhverfi suður í Borgarnesi hjá sveitunga sínum Alberti Þorkelssyni í Brauðgerð Kaupfélags Borgfirðinga. Geiri kunni vel við sig á þessum nýju slóðum enda átti hann eftir að giftast þar og setjast að með dóttur Alberts, Önnubellu.

Eftir námið starfaði Geiri við hlið tengdaföður síns í Brauðgerð KB og sinnti auk þess ýmsum öðrum störfum. Meðfram því blundaði vonin um að gerast sinn eigin herra og árið 1988 kom að því að hann, ásamt konu sinni, stofnaði Geirabakarí. Fyrsta aðsetrið var í 300 fm húsnæði að Borgarbraut 57 en þar opnaði hann jafnframt lítið konditorí kaffihús sem þá þótti nýlunda í Borgarnesi. Árið 1998 var ákveðið að víkka starfsemina enn frekar út með kaupum á Brauðgerð KB ásamt öllum tækjum og tólum. Árið 1999 fluttist starfsemi Geirabakarís í 600 fm iðnaðarhúsnæði að Sólbakka 11. Þar hófst viðamikil brauðframleiðsla í heildsölu ásamt dreifingu í heimabyggð og í nágrannasveitarfélögunum en þau viðskipti áttu eftir að ná lengst vestur á Norðurfjörð á Ströndum. Heildsöluframleiðsla Geirabakarís stóð yfir í 2-3 ár en leið undir lok eftir að Myllan hertók brauðmarkaðinn á landsbyggðinni.

Starfsemin í dag

Bakari að störfum.

Frá árinu 2007 hefur öll starfsemi Geirabakarís farið fram í fallegu og bogadregnu 300 m2 húsnæði að Digranesgötu 6. Þar er boðið upp einstakt úrval af brauðmeti, kökum og að öllu öðru ólöstuðu þá hafa gómsætir ástarpungarnir og snúðar með ekta súkkulaði notið sérstakrar hylli.

Einnig er boðið upp á mjólkurvörur, álegg, viðbit ásamt tilbúnum pastaréttum, súpu dagsins, salötum, smurðum samlokum og ýmsu fleiru. Veitingasalurinn getur tekið á móti 50-60 manns og er þar gott gluggaútsýni til allra átta. Á góðviðrisdögum er hægt að setjast með kaffi og meðlæti við bekki og borð úti á stétt og virða fyrir sér taumlausa náttúrufegurðina vestur yfir endilangan Borgarfjörðinn. Viðskiptavinir koma í raun hvaðanæva að, hvort heldur úr heimabyggð, af sumarhúsasvæðum í nágrenninu eða beint frá þjóðveginum á leið sinni út á land. Eins og gefur að skilja er sumarið annasamasti tíminn hjá Geirabakaríi en þá er 21 starfsmaður hjá fyrirtækinu en aðeins færri að vetrarlagi.

Meðfram hefðbundinni afgreiðslu, er morgunmatur keyrður út alla virka daga til nokkurra fyrirtækja á svæðinu.

Einnig er boðið upp á tilfallandi veisluþjónustu með smáréttum, snittum eða kökuhlaðborðum.

Verslun og þjónusta | 129

Í

Sælgætisgerðin góa-linda www.goa.is

slensk sælgætisframleiðsla er einn af hornsteinum íslensks iðnaðar. Eitt öflugasta fyrirtækið í þessa veru, Sælgætisgerðin Góa-Linda, er í dag næststærsti sælgætisframleiðandi landsins. Fyrirtækið var opinberlega stofnað þann 1. janúar 1968 af Karli Ágústssyni og Helga Vilhjálmssyni, en sá síðarnefndi sinnir enn framkvæmdastjórn fyrirtækisins af mikilli röggsemi.

Sagan Til að byrja með fór starfsemin fram í 120 fm leiguhúsnæði að Súðarvogi 18. Þar var sett upp ein karamelluvél til þess að byrja með en brátt jókst umfang rekstrarins. Árið 1970 var flutt niður á Grandaveg 33 en þar hófst árið 1973 framleiðsla á Hraun-súkkulaðinu sem upp frá því hefur skipað veglegan sess sem vinsælasta framleiðsluafurð fyrirtækisins. Í kjölfar þess fylgdi síðan framleiðsla á annari kunnuglegri vöru, kókossúkkulaðinu Æði.

Frá Granda var síðan flutt árið 1975 yfir í eigin nýbyggingu að Reykjavíkurvegi 72 í Hafnarfirði. Þar fór starfsemin fram til ársins 1986 en á sama tíma var iðnaðarhverfi Hraunanna norðan við sömu götu í hraðri uppbyggingu. Þar fékk Góa inni með aðsetur í 1.200 fm húsnæði að Bæjarhrauni 24. Þrátt fyrir stórt umráðasvæði, kom brátt sú stund að starfsemin sprengdi allt utan af sér, enda jókst umfangið árið 1993, þegar sælgætisgerðin Linda á Akureyri var sameinuð rekstrinum en fyrirtækið hefur eftir það verið nefnt Sælgætisgerðin Góa-Linda. Önnur sameining átti sér síðan stað árið 2002 þegar rekstur lakkrísgerðarinnar Driftar var keyptur í heild sinni en með því bættist t.d. ­Appollo og Krumma lakkrís inn í vöruflóruna. Núverandi aðsetur Góu-Lindu er í 7.000 fm rúmgóðu húsnæði að Garðahrauni 2 í Garðabæ en þangað fluttist starfsemin árið 2005.

Framleiðslan Sælgætisframleiðsla Góu-Lindu hefur á seinni árum hefur verið í stöðugri framþróun og sífellt leitað leiða við að auka fjölbreytni í vöruflórunni. Í kjölfar breyttra neysluhátta hafa svonefndir Hraunbitar og Æðibitar í kössum sífellt sótt í sig veðrið á meðal neytenda. Á sama hátt hefur líka verið sótt stíft inn á markað fyrir smágert „bland í poka“ sælgæti sem bæði er framleitt í verksmiðjunni og innflutt frá fjöldamörgum löndum. Af rótgrónum súkkulaðitegundum framleiðslulínunnar eru helst nefndar Toffí, Prins, Flórída og Brak, að ógleymdum dökkum og ljósum Californía-rúsínum og hinum sígildu súkku­ laðikúlum. Með samrunanum við Lindu bættust við t.d. Lindubuff og Conga ásamt hinu ástsæla Lindusúkkulaði. Síðan 1995 hefur fyrirtækið sífellt lagt meiri rækt við framleiðslu á páskaeggjum og aukið töluvert á markaðshlutdeild sína að því leyti. Nánari upplýsingar um fjölbreytta vörulínu Góu-Lindu má nálgast inni á heimasíðunni www.goa.is

Starfsfólk og meðaltalsvelta Hjá Góu-Lindu starfa að jafnaði um 50 manns og hafa sumir þeirra verið hjá fyrirtækinu í yfir 30 ár. Meðaltalsvelta á ársgrundvelli er um 800 milljónir.

Helgi Vilhjálmsson forstjóri.

130 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Guðmundur arason ehf.

G

www.ga.is

uðmundur Arason ehf. eða GA-smíðajárn var stofnað árið 1970 af Guðmundi Arasyni járnsmíðameistara. Guðmundur var fæddur að Heylæk í Fljótshlíð árið 1919. Hann hóf nám í járnsmíði árið 1939 í Stálsmiðjunni undir leiðsögn Lorentz Rasmussen er þar var verkstjóri. Í Stálsmiðjunni vann hann til ársins 1949 er hann var ráðinn til starfa hjá Landssmiðjunni og gerður að verkstjóra þar við nýsmíðadeild í byrjun árs 1954. Sem verkstjóri sá hann meðal annars um smíði og uppsetningu á mörgum stórum vélum og tækjum fyrir verksmiðjur og orkuver víðsvegar á landinu auk þess að undir hans stjórn var m.a. reistur vetnistankurinn við Áburðarverksmiðjuna í Gufunesi sem var hið mesta vandaverk.

Anna Jóhanna Guðmundsdóttir forstjóri og Kári Geirlaugsson framkvæmdastjóri fyrir framan starfsstöðina í Skútuvogi.

Árið 1962 stofnaði Guðmundur Borgarsmiðjuna við Borgarholtsbraut 86, ásamt nokkrum félögum sínum úr Landssmiðjunni. Smiðjan dró nafn sitt af Borgum þar sem Kópavogskirkja stendur nú. Rekstur Borgarsmiðjunnar gekk vel þar sem þeir félagar voru vel kynntir í sinni iðn og eftirsóttir vegna reynslu sinnar og góðs orðspors. Guðmundur hafði alveg frá byrjun flutt inn efni í þau verk sem voru í gangi hjá smiðjunni og gat á þann hátt boðið viðskiptavinum hagstæðara verð. Stundum var keypt inn meira efni en not var fyrir og var hann því aflögufær um efni ef eftir því var leitað. Þannig þróaðist það fyrir tilviljun að hann fór að flytja inn járn til að selja öðrum smiðjum. Með tímanum varð efnissalan umsvifameiri og eignaðist hann þá fyrirtækið einn.

Rekstri Borgarsmiðjunnar sem slíkrar var hætt árið 1976 enda var hún þá orðin hluti af innflutningsfyrirtækinu GA-smíðajárni. Guðmundur Arason var fyrst um sinn með lager í 200 fermetra húsnæði Borgarsmiðjunnar í Kópavogi en skrifstofuna að Hafnarstræti 5 Reykjavík. Fyrirtækið sameinaðist á einn stað 3. október 1985 er starfsemin flutti að Skútuvogi 4 Reykjavík í 1.500 fermetra húsnæði.

Stálfrúin og hluti starfsfólks GA.

Guðmundur Arason ásamt framkvæmdastjóranum Kára Geirlaugssyni árið 2004.

Fyrirtækið var nú rekið sem fjölskyldufyrirtæki enda í eigu Guðmundar og eiginkonu hans Rannveigar Þórðardóttur. Með árunum hafði fjölskyldumeðlimum fjölgað er störfuðu hjá fyrirtækinu og komu að daglegum rekstri þess. Guðmundur naut dyggilegrar aðstoðar þeirra og stjórnaði fyrirtækinu af myndarskap uns hann lét af störfum í hárri elli eða 85 ára árið 2004. Dóttir hans Anna Jóhanna og eiginmaður hennar Kári Geirlaugsson tóku þá alfarið við stjórn fyrirtækisins og eru eigendur þess í dag. Anna Jóhanna er forstjóri fyrirtækisins og sér um fjármál og daglegan rekstur. Kári er framkvæmdastjóri og sér um innkaup og efnissölu. Það var heillaspor fyrir fyrirtækið að flytja í Skútuvoginn og varð rekstur þess blómlegur og stækkaði fyrirtækið jafnt og þétt þannig að árið 2000 var keypt 800 fermetra húsnæði að Rauðhellu 2 Hafnarfirði þar sem til að byrja með var vísir að birgðastöð en megin starfsemin sem þar fór fram var þjónusta við viðskiptamenn, svo sem niðursögun, lokkun og suða. Í lok árs 2007 keypti Guðmundur Arason ehf. Sindra-Stál sem var einn helsti keppinautur fyrirtækisins á markaðnum. Við það stækkaði fyrirtækið um helming og því var þörf fyrir meira húsnæði. Í janúarbyrjun 2008 var fest kaup á húsnæði andspænis Rauðhellu 2 alls 400 fermetrum. Þar er nú birgðastöð fyrir ryðfrítt efni, ál og plast. Auk þess var tekið til við að stækka húsnæðið að Rauðhellu um helming og var sá hluti tekinn í notkun 17. mars 2012 á afmælisdegi Guðmundar Arasonar. Í maí 2012 var opnuð söluskrifstofa á Akureyri.

Verslun og þjónusta | 131

Starfsstöðin að Rauðhellu 2 Hafnarfirði.

Óli Sævar Ólafsson, deildarstjóri Rauðhellu, ásamt Úlfari Sigurðssyni starfsmanni.

Helstu viðskiptavinir eru fyrirtæki sem starfa í stál- og byggingariðnaði. Stærstu viðskiptavinirnir nýta sér gjarnan beinan innflutning þegar um stærri innflutning er að ræða. Fyrirtæki og einstaklingar leita einnig til fyrirtækisins jafnt vegna stórframkvæmda sem smærri verka. Fyrirtækið leitast við að vera með fjölbreyttan efnislager af sem flestum gerðum af smíðajárni, plötustáli, rörum, stálbitum, ryðfríu stáli, áli og plasti. Helstu birgjar eru Carl Spaeter í Þýskalandi, Outo Kumpu í Danmörku, Van Leeuwen og MCB í Hollandi og ArcelorMittal í Lúxembourg allt mjög öflug og traust fyrirtæki.

Guðmundur Arason ehf. hefur byggt upp traust og góð viðskiptasambönd í gegnum árin.

Fyrirtækið er einn stærsti innflytjandi landsins á járni og stáli. Það er þekkt fyrir góða þjónustu sem byggir á persónulegri og áreiðanlegri ráðgjöf. Margir starfsmenn hafa verið starfandi við fyrirtækið áratugum saman og eru vel í stakk búnir til að miðla af reynslu og þekkingu.

Guðmundur Arason ehf. byggir starfsemi sína á traustum grunni. Einkunnarorð Guðmundar Arasonar stofnanda fyrirtækisins voru: „Það skal vanda sem lengi á að standa.“ Það er stefna fyrirtækisins að halda áfram að þjóna íslensku athafnalífi með þau orð að leiðarljósi.

Sigvaldi Björgvinsson, innkaupa- og sölustjóri.

Sæmundur Þórðarson að störfum en hann starfaði hjá Guðmundi Arasyni frá 1962 eða í 47 ár.

132 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

gæðabakstur - ömmubakstur ehf. www.gaedabakstur.is

S

umarið 2008 sameinuðust hin rótgrónu brauð- og kökuframleiðslufyrirtæki Gæðabakstur og Ömmubakstur. Þessi tilhögun hefur bæði eflt og styrkt stoðir starfseminnar sem í dag býður fjölbreytt úrval brauðmetis og kaffimeðlætis fyrir íslenskar matvöruverslanir. Gæðabakstur – Ömmubakstur ehf. er með aðsetur í 2.500 fm húsnæði að Lynghálsi 7 í Reykjavík og starfa þar í dag tæplega 60 manns.

Ömmubakstur Rekstur Ömmubaksturs má upphaflega rekja til ársins 1952 þegar Friðrik Haraldsson bakari og kona hans Steina Margrét Finnsdóttir hófu að baka flatkökur í eldhúsinu í nýbyggðu einbýlishúsi þeirra við Þinghólsbraut 36 í Kópavogi. Fyrsta verksmiðjuhús fyrirtækisins var tekið í notkun að Kársnesbraut 96 árið 1975 en þá var sonurinn Haraldur Friðriksson kominn inn í fyrirtækið við hlið föður síns. Með aukinni eftirspurn jókst markaðshlutdeildin sem átti að skila sér í fjölbreyttari vöruflóru t.d. með kleinum, kleinuhringjum, skonsum og laufabrauði fyrir jólin, að ógleymdum hinum einstöku og þykkbotna Ömmubaksturs-pizzum. Eftir að hafa sigrað hjörtu Íslendinga átti hróðurinn eftir að berast út fyrir landsteinana en árið 1995 opnaði fyrirtækið, í samstarfi við aðra, sérstaka pizzuverksmiðju í Lettlandi og stundaði einnig öflugan útflutning á flatkökum til Danmerkur. Haraldur Friðriksson er einn af hluthöfum Gæðabaksturs – Ömmubaksturs í dag.

Gæðabakstur Gæðabakstur hóf starfsemi sem sameignarfélag árið 1993. Einn af stofnendum þess er Vilhjálmur Þorláksson sem er framkvæmdastjóri Gæðabaksturs – Ömmubaksturs ehf. í dag og er jafnframt einn af hluthöfum. Starfsemi Gæðabaksturs var smá í sniðum til að byrja með og fór fram í 68 fm húsnæði að Álfhólsvegi 32 í Kópavogi. Þar hófst framleiðsla á ekta gerbökuðum, amerískum kleinuhringjum sem dreift var í önnur bakarí en þeir þóttu þá mikil nýlunda hér á landi. Viðbrögð neytenda urðu strax mjög jákvæð og áttu eftir að skjóta styrkum stoðum undir reksturinn. Upp frá því fór fyrirtækið að bjóða fram fjölþættari línu brauðmetis og meðlætis eins og kleinur og skonsur sem finna má í öllum helstu stórmörkuðum. Gæðabakstur var gert að hlutafélagi árið 1995. Þetta sama ár flutti starfsemin í 200 fm húsnæði að Hafnarbraut 1 í Kópavogi en færði sig nokkrum árum síðar yfir á enn stærra athafnasvæði að Álfabakka 12. Núverandi aðsetur við Lynghálsinn var síðan tekið í notkun í upphafi ársins 2010.

Sameinað fyrirtæki fjölþættra vörumerkja Eins og fyrr er frá greint sameinaðist rekstur Gæðabaksturs og Ömmubaksturs árið 2008.

Fram að því hafði Gæðabakstur keypt upp ýmis smærri fyrirtæki sem reru á sömu mið en þurftu á öflugum bakhjarli að halda til að styrkja markaðsstöðu sína. Meðal þeirra eru rúgbrauðsgerðirnar Pottbrauð og Stella, flatkökugerðin Úrvalsbakstur og Breiðholtsbakarí. Öll þessi framleiðsla er enn í fullum gangi undir sömu vörumerkjum og uppskriftum, en þó undir sama þaki og með sameiginlegt dreifingarkerfi. Gæðabakstur Ömmubakstur ehf. vinnur eftir þeirri skynsömu meginhugsun að handverk, vörugæði og þekking séu ávallt dýrmætasta fjárestingin og að henni eigi að hlúa í einu og öllu, til góða fyrir hinn almenna neytanda.

Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.gaedabakstur.is

Verslun og þjónusta | 133

H

harðviðarval www.hardvidarval.is

arðviðarval hefur starfað á íslenskum byggingavörumarkaði í yfir 30 ár og þrátt fyrir harðnandi samkeppni við stóra aðila hefur þetta gróna fjölskyldufyrirtæki haldið velli og kappkostar að veita góða þjónustu og faglega ráðgjöf.

Gottskálk Þorsteinn Eggertsson stofnaði Harðviðarval árið 1978 ásamt eiginkonu sinni Guðrúnu Einarsdóttur og Einari S. Gottskálkssyni syni þeirra. Ásetningurinn var að hefja innflutning og sölu á hágæða gólfefnum, parketi, flísum, viðarþiljum og ýmsum öðrum vörum.

Fyrirtækið hefur sérhæft sig í viðargólfefnum, eins og nafnið bendir til og hefur átt stóra hlutdeild á íslenskum byggingavörumarkaði frá því starfsemi hófst. Harðviðarval hefur einnig haft til sölu innihurðir, sérsmíði og staðlaðar stærðir, glerhurðir, sprautaðar eða spónlagðar.

Parket hefur verið sérgrein þeirra hjá Harðviðarvali og hefur í áranna rás orðið til yfirgripsmikil þekking, mikið úrval af parketi og þjónusta við að leggja gólf.

Hjá Harðviðarvali fæst afar góð og fagleg ráðgjöf við val á rétta parketinu og um lögn á því. Mörg fyrirtæki og stofnanir hafa nýtt sér þjónustu og sérþekkingu Harðviðarvals í parketlögnum og hefur fyrirtækið þannig haslað sér völl í lagningu gólfefna.

Harðviðarval hefur einsett sér að flytja inn hágæða parket frá viðurkenndum framleiðslufyrirtækjum.

Harðviðarval hefur yfir að ráða stærsta parketsýningarsal landsins en þangað er jafnan gott að leggja leið sína þegar staðið er frammi fyrir vali á rétta parketinu. Þá er gott að geta séð með eigin augum hvernig það tekur sig út á gólfi.

Mikið og gott úrval af parketi í stærðum, lit og áferð er sérstaða Harðviðarvals.

Harðviðarval hefur verið að bjóða upp á flísar frá ítalska fyrirtækinu Edilcoughi. Það er leiðandi í leirvöruframleiðslu í heiminum í dag. Það stendur framarlega í rannsóknum og þróun á gólf- og veggflísum og þykja framleiðsluvörur frá þeim með því besta sem fáanlegt er.

Harðviðarval er enn í eigu fjölskyldunnar og hún sér alfarið um reksturinn.

Gottskálk Eggertsson starfar sem forstjóri og Eggert Gottskálksson er framkvæmdastjóri.

Sigrún Sigvaldadóttir starfar sem skrifstofustjóri.

Harðviðarval leitast við að bjóða viðskiptavinum sínum upp á heildarlausnir þegar kemur að framkvæmdum á borð við lagningu parkets, flísa eða hurðaísetningar.

Starfsemi Harðviðarvals einkennist af fagmennsku, þekkingu, gríðarlegri reynslu og því sem skiptir ekki hvað síst máli – fyrsta flokks þjónustu.

134 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

hagar hf.

H

www.hagar.is

agar er eitt allra stærsta og umfangsmesta verslunarfyrirtæki landsins.

Undir merkjum þess eru nú rekin sex smásölufélög sem stýra starfsemi 59 verslana á íslenskum markaði. Þar fyrir utan eru starfrækt fjögur stór vöruhús sem t.d. innihalda stoðfyrirtækin Aðföng sem sér um vörudreifingu og Hýsingu sem hefur umsjón með lagerhaldi smávöru. Öll þessi fyrirtæki eru rekin sem sjálfstæðar einingar enda beinast áherslur þeirra og eðli að mjög ólíkum hlutverkum.

Meginþungi starfseminnar hjá Högum er á sviði matvöru. Þar fara fremstar tvær af stærstu verslanakeðjum landsins, Bónus og Hagkaup og tengist þeim fjölþætt stoðstarfsemi á sviði innkaupa, dreifingar og matvælavinnslu. Annar hluti rekstrarins snýr að fjöldamörgum og ólíkum sérvöruverslunum sem bjóða upp á þekkt lífstíls- og tískuvörumerki.

Helsta hlutverk Haga í dag er að veita öllum þessum fyrirtækjum skýrt aðhald og aðstoða þau við reksturinn á eins hagkvæman hátt og frekast er unnt. Á sama hátt er sífellt leitað leiða til að auka tekjumöguleika og samkeppnisstyrk hjá hverri verslunareiningu fyrir sig. Öll fyrirtæki innan Haga vinna eftir þeim megingildum að hver einasti starfskraftur sýni af sér ábyrga framgöngu og einarða þjónustulund í hvívetna.

Höfuðstöðvar Haga eru til húsa í Hagasmára 1 í Kópavogi og er heildarstarfsmannafjöldi fyrirtækisins um 2.100 manns. Stór hluti þessa hóps á að baki langa starfsreynslu hjá fyrirtækinu, sem hefur gert sitt í að þjappa saman sterkri liðsheild með tryggð, metnað og þekkingu að leiðarljósi. Meðaltalsvelta Haga á ársgrundvelli er um 68 milljarðar króna. Í desember 2011 var allt hlutafé fyrirtækisins tekið til viðskipta á aðalmarkaði NASDAQ OMX Iceland.

Bónus Hin alkunna verslanakeðja Bónus er stærsta einstaka félagið innan Haga. Starfsemi þess hefur verið leiðandi afl á lágvöruverðsmarkaðnum alveg frá því að fyrsta verslunin var opnuð að Skútuvogi 13 þann 8. apríl árið 1989.

Stofnendur voru feðgarnir Jóhannes Jónsson og Jón Ásgeir Jóhannesson sem ráku fyrirtækið af miklum myndarbrag um árabil. Með tilkomu Bónus var mörkuð ákveðin sérstaða á íslenskum matvörumarkaði. Yfirbyggingin byggði á hagsýni og einfaldleika þar sem öllum íburði var haldið í lágmarki og kappkostað að bjóða eingöngu algengustu vöruflokkana auk þess sem opnunartíminn var eingöngu frá hádegi og fram undir kvöldmat. Í Bónus var jafnframt í fyrsta skipti tekið upp rafrænt strikamerkjakerfi sem átti eftir að leysa gömlu verðmiðana af hólmi. Mestu skipti þó að þeir feðgar Jóhannes og Jón Ásgeir staðgreiddu allar vörur til smásala og náðu þannig fram mjög hagstæðum viðskiptasamningum sem skiluðu sér í aukinni vöruveltu. Með því var hægt að minnka allan tilkostnað í rekstri og þannig skapaðist svigrúm til að keyra verðlagið duglega niður.

Brátt kom að því að Bónus fór sjálft að stunda milliliðalausan innflutning, sem átti eftir að verða til mikilla hagsbóta fyrir viðskiptavini. Frá upphafi hefur fyrirtækið hvergi slegið af í lágvöruverðsstefnu sinni og í raun borið af öðrum samkeppnisaðilum í þeim efnum. Sú staða hefur ítrekað verið staðfest í verðkönnunum á undanförnum árum.

Eins og glöggt þekkist þá þurfti ekki að bíða lengi eftir því að útibú frá Bónus mundu skjóta rótum hringinn í kringum landið. Í dag eru alls 28 slíkar verslanir starfræktar á landsvísu, 18 á höfuðborgarsvæðinu og 10 úti á landi. Hjá fyrirtækinu starfa að jafnaði um 800-850 manns.

Verslun og þjónusta | 135

Hagkaup Starfsemi Hagkaups á djúpar rætur í samfélaginu og hefur hún verið órofinn hluti af verslunarsögu landsins, í rúma hálfa öld. Fyrirtækið var upphaflega stofnað af Pálma Jónssyni stórkaupmanni árið 1959. Til að byrja með fór reksturinn fram í formi póstverslunar sem sendi vörurnar beint frá birgðageymslu og heim að dyrum til kaupandans.

Fyrsta Hagkaupsverslunin leit síðan dagsins ljós við Miklatorg árið 1967 og árið 1970 var hinn alkunni stórmarkaður fyrirtækisins í Skeifunni opnaður en hann hefur æ síðan verið eitt helsta flaggskip starfseminnar. Í dag hefur mikið vatn runnið til sjávar í langri sögu Hagkaups og hefur reksturinn ávallt náð að laga sig að síbreytilegu neyslumynstri landsmanna. Fyrir utan matvöru bjóða búðirnar nú upp á breiða línu af vörum til daglegra nota eins og fatnað, snyrtivörur, húsbúnað, raftæki og afþreyingarefni. Sífellt er leitast við að hámarka skilvirkni í rekstri og að ávinningur þess skili sér alltaf út í verðlagið. Sérstök áhersla er lögð á hátt þjónustustig ásamt góðu aðgengi að vörum og þannig er kappkostað að gera verslunarferðina að sérstakri ánægjustund fyrir viðskiptavininn. Í matvörudeildum Hagkaups eru í boði að meðaltali átta til tíu þúsund vöruliðir og í sérvöru ná þeir um þrjátíu þúsund, að teknu tilliti til árstíðabundinnar vöru. Þess ber að geta að stærsta verslunin í Smáralind er með um fjörutíu þúsund vöruliði í boði.

Undir merkjum Hagkaups eru í dag reknar ellefu stórverslanir og þar af eru sjö þeirra staðsettar á höfuðborgarsvæðinu. Þrjár þeirra eru nú opnar allan sólarhringinn. Að auki er starfrækt sérstök birgðastöð Stórkaupa á vegum fyrirtækisins þar sem t.d. mötuneyti, skip, veitingastaðir og söluturnar geta nálgast sinn kost á heildsöluverði. Aðalskrifstofur Hagkaups eru í húsnæði Holtagarða við Holtaveg í Reykjavík. Hjá fyrirtækinu starfa að jafnaði um 750-800 starfsmenn í tæplega 400 stöðugildum.

Bananar Bananar er eitt umsvifamesta innflutningsfyrirtæki landsins og jafnframt stærsti innflytjandi og dreifingaraðili ávaxta og grænmetis hérlendis. Fyrirtækið er hið elsta í Haga samstæðunni og var upphaflega stofnað þann 18. júní árið 1955 af þeim Kristni Guðjónssyni og Eggerti Kristjánssyni. Eins og nafnið gefur til kynna fólst upphaflegur tilgangur starfseminnar í innflutningi, þroskun og dreifingu banana til smásala víðsvegar um landið. Síðan þá hafa áherslur breyst og í vöruflóruna hafa bæst fjölbreyttar tegundir ávaxta og grænmetis. Þessar vörur koma daglega með flugi og vikulega með skipum frá uppskerulöndum eins og Argentínu, Brasilíu, Bandaríkjunum, Kanada, Kína, S-Afríku og Spáni. Íslenskt grænmeti berst til fyrirtækisins á hverjum degi.

Starfsemi Banana fer fram í 4.400 fm húsnæði að Súðavogi 2e í Reykjavík og starfa þar í kringum 80 manns. Fyrirtækið ræður yfir átta bananaþroskunarklefum auk tíu annara stærri kæliklefa sem viðhalda vörugæðunum með mismunandi hitastigi. Viðskiptahópur Banana er mjög fjölbreyttur og telur um 700-1.000 aðila. Á hverjum degi eru afgreidd um 80-100 tonn af vörum út húsi í um 350 sendingum. Á ársgrundvelli gera þetta um 25.000 tonn.

136 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Ferskar kjötvörur Ferskar kjötvörur eru meðal stærstu kjötverkenda landsins. Starfsemi þess fer fram í Síðumúla 24 og starfa þar um 70 manns. Um er að ræða eitt af megin stoðfyrirtækjum Haga og helsta birgja kjötmetis hjá Bónus og Hagkaupi. Framleiðslan fer bæði fram í nafni verslananna auk ýmissa framleiðslumerkja hjá Ferskum kjötvörum eins og Bezt, Gott á grillið, Íslandsnaut, Jói Fel og Óðals. Fyrirtækið sér jafnframt um rekstur kjötborða í nokkrum Hagkaupsverslunum auk þess að standa fyrir alls kyns framleiðslu á hálftilbúnum og tilbúnum réttum fyrir viðskiptavini. Ferskar kjötvörur leggja sérstaka áherslu á faglega þjónustu og örugga meðhöndlun hráefnis.

Debenhams Í verslunarmiðstöð Smáralindar í Kópavogi er að finna deildaskiptu sérvöruverslunina Debenhams sem rekin er með sérleyfi frá hinu rótgróna móðurfélagi í Bretlandi. Athafnasvæði þess er á tveimur hæðum og nær yfir 3.200 fm. Debenhams býður upp á einstakt og mjög fjölbreytt úrval af smekklegum hversdags-, spari- og tískufatnaði ásamt nauðsynlegum fylgihlutum eins og snyrtivörum, skarti og handtöskum. Þá býður verslunin upp á einhverja stærstu barnadeild landsins, sem starfrækt er með sérstakri áherslu á börn frá fæðingu og upp í 16 ára aldur. Heildarmarkmið Debenhams er að hafa fyrirliggjandi fjölbreytt og vandað úrval af gæðavöru á sanngjörnu verði. Einnig er sérstök áhersla lögð á fyrirtaks þjónustu með hlýlegu og notalegu viðmóti. Hjá Debenhams starfa að jafnaði um 70 manns.

Útilíf Íþrótta- og útivistarverslunin Útilíf er sú stærsta sinnar tegundar sem starfrækt er hérlendis en starfsemin hófst upphaflega árið 1974. Útibú verslunarinnar er að finna á fjórum stöðum á höfuðborgarsvæðinu; í Glæsibæ, Holtagörðum, Kringlunni og Smáralind.

Að auki er um að ræða rekstur útsölumarkaðar á Korputorgi í Grafarvogi. Útilíf sérhæfir sig í vönduðu vöruúrvali tengdu íþróttum og útivist. Þar má einu gilda hvort um er að ræða gönguskó, skíði, reiðhjól, sundföt, snjóbretti, línuskauta og veiðiútbúnað ásamt nauðsynlegum aukahlutum af hvaða tagi sem er. Leitast er við að bjóða upp á viðurkenndar vörur í hæsta gæðaflokki og að úrval þeirra sé fyrirliggjandi í breytilegum verðflokkum. Hjá Útilífi starfa í dag um 75 manns og innan þess hóps starfa sérfræðingar í hverri deild sem tryggja viðskiptavinum framúrskarandi aðstoð og þjónustu á vörum við allra hæfi.

Zara Zara er ein stærsta tískuverslanakeðja í heimi. Þar eru fyrirliggjandi mjög fjölþættar vörulínur fyrir konur, karla og börn á öllum aldri. Mikil áhersla er lögð á sanngjarnt verð, hraða vöruveltu og að nýjar vörur sjáist að lágmarki tvisvar í viku. Tvær Zara verslanir eru nú starfræktar hér á landi, í Kringlunni og í Smáralind.

Aðföng Aðföng er eitt stærsta og tæknivæddasta vöru- og dreifingarfyrirtæki landsins. Stærðarhagkvæmni og nýting á tækni er mikilvæg fyrir vöru- og dreifingarfyrirtæki eins og Aðföng til að ná viðeigandi skilvirkni en strikamerki eru mikilvægur þáttur í stýringu vöruhússins og öllum flutningi á vörum. Það á við hvort heldur um er að ræða tiltekt

Verslun og þjónusta | 137

á vörum eða afhendingu til verslana, en strikamerkin gera vörur auðrekjanlegar innan vöruhússins.

Aðföng annast innkaup, birgðahald og dreifingu fyrir allar matvöruverslanir Haga.

Hýsing Hýsing er vöruhús fyrir sérvöru sem sérhæfir sig í lagerhaldi, vörumerkingum, tollafgreiðslu og öðru sem nauðsynlegt er til að gera vöruna tilbúna til sölu í verslun. Stærsti viðskiptavinur Hýsingar er Hagkaup, ásamt sérvöruverslunum Haga og Senu.

Aðföng er eitt stærsta og tæknivæddasta vöru- og dreifingarfyrirtæki landsins.

Sólhöfn Innan Haga samstæðunnar er starfrækt fyrirtækið Sólhöfn sem hefur á sínum snærum nokkurn fjölda tískuverslana með úrvali fatnaðar og fylgihluta undir ýmsum vörumerkjum. Þau eru ætluð mismunandi hópi viðskiptavina með sérstöku tilliti til aldurs, smekks, stærðar og verðflokks. Hjá Sólhöfn starfa um 90 manns.

Day er stytting á því annálaða danska fatamerki Day Birger et Mikkelsen í Kaupmannahöfn. Merkið er bæði ætlað körlum og konum. Ímynd þess er óhefðbundin en þó með nýtískulegri hönnun sem alsett er fallegum smáatriðum og undir áhrifum frá heimilislegum og klassískum anda fortíðarinnar. Day verslunin á Íslandi er staðsett í Kringlunni.

Dorothy Perkins er breskt tískumerki sem starfrækt hefur verið í meira en 90 ár. Helsti markhópur þess eru konur á þrítugs- og fertugsaldri í stærðunum 6-22 sem vilja gæði, góð snið og hagstætt verð. Undir þessu merki er jafnframt boðið upp á úrval af vörum fyrir hávaxnar, smávaxnar og barnshafandi konur. Dorothy Perkins verslunin er staðsett í Smáralind.

Evans er breskt kvenfatamerki sem stofnað var árið 1930. Sérhæfing þess felst í framleiðslu á tískufatnaði, undirfötum, skóm og fylgihlutum fyrir konur í stærðunum 16-32. Í dag eru reknar tvær Evans verslanir hérlendis, í Kringlunni og í Smáralind.

Karen Millen er heimsþekkt vörumerki sem stofnað var árið 1981. Ímynd þess er mörkuð með sérstakri áherslu á tískufatnað sem býr að djarfri nálgun fyrir veraldarvanar konur. Þannig er Karen Millen samheiti fyrir einstaka munaðarvöru þar sem gæði og falleg hönnun haldast í hendur. Tvær Karen Millen verslanir eru nú reknar á Íslandi, í Kringlunni og í Smáralind.

Saints er alíslenskt verslunarmerki sem býður tískuvörur frá London og París fyrir konur á öllum aldri. Ein verslun er rekin undir þessu nafni hérlendis og er hún staðsett í Smáralind.

Topshop er rótgróin verslanakeðja sem rekur sögu sína allt aftur til ársins 1964. Merkið hefur ávallt náð að samsama sig ríkjandi tískustraumum hverju sinni og í nafni þess er boðið upp á toppvörur í fremstu röð á viðráðanlegu verði. Á sama hátt er þess jafnan gætt að hafa vöruúrvalið mikið og veltuna hraða enda mikið lagt upp úr því að mæta þörfum viðskiptavina fyrir sífelldar breytingar. Í dag eru reknar tvær Topshop verslanir hérlendis, í Kringlunni og í Smáralind.

Warehouse er vinsælt tískuvörumerki fyrir konur í stærðunum 6-16 en undir því er einnig boðið upp á úrval árstíðabundinna fylgihluta. Fyrsta verslunin undur nafni merkisins var opnuð í Lundúnum árið 1976 og hefur þar æ síðan verið haft að leiðarljósi að gera tískuna aðgengilega fyrir alla, óháð útliti eða aldri. Tvær Warehouse verslanir eru nú starfræktar hér á landi, í Kringlunni og í Debenhams í Smáralind.

Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni www.hagar.is

Hýsing sérhæfir sig í lagerhaldi, vörumerkingum, tollafgreiðslu eða hverju öðru sem þarf til að gera vöru tilbúna til sölu.

138 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

hagi ehf.

N

www.hagi.is

aglabyssur, borvélar, höggfleygar og stingsagir eru nærtæk dæmi um algenga fylgihluti flestra iðnaðarmanna. Til þess að gæta fyllsta öryggis í meðferð slíkra tækja, eru þau gjarnan kyrfilega geymd í sérhönnuðum töskum með vörumerki viðkomandi framleiðsluaðila á áberandi stað. Eitt af þessum kunnuglegu merkjum er HILTI sem dregur nafn sitt af þýska vélaverkfræðingnum Martin Hilti sem árið 1941 stofnaði lítið verkstæði í eigin nafni í borginni Schaan í smáríkinu Liechtenstein. Þróun rekstrarins varð síðan á þann veg að HILTI umbreyttist í umsvifamikinn framleiðanda á fjölþættri flóru rafmagnsverkfæra með starfsemi á heimsvísu í yfir 140 löndum.

Frá öndverðum sjöunda áratugnum hefur HILTI umboðið á Íslandi verið í höndum fjölskyldu Óskars G. Sigurðssonar. Í dag er fyrirtækið rekið undir nafninu Hagi ehf. og er aðsetur þess í rúmgóðu húsnæði að Stórhöfða 37 í Reykjavík. Þar er starfrækt verslun, vélaleiga og verkstæði ásamt tilfallandi flísasögun og borþjónustu fyrir einstaklinga.

Einnig stendur Hagi ehf. fyrir innflutningi og sölu á golfbílum auk tengdrar viðgerðaþjónustu. Hjá fyrirtækinu eru fimm fastráðnir starfsmenn.

Hugmyndafræði HILTI

Upphafið

Alveg frá upphafi hefur útbreiðsla HILTIvara byggst á beinni markaðssókn þar sem sérþjálfaðir sölumenn heimsækja væntanlega viðskiptavini og kynna fyrir þeim rétta meðhöndlun, umhirðu og notkunarmöguleika hvers verkfæris fyrir sig. Í því skyni er starfsfólk gjarnan sent utan á ítarleg starfsþjálfunarnámskeið. HILTI-vörurnar hafa orð á sér fyrir að vera mjög endingargóðar og vandaðar en þó dýrar enda er hugsunin sú að hér sé verið að fjárfesta í gæðum.

Að sama skapi er öll þjónusta byggð á kunnáttu, þekkingu og reynslu og er henni miðlað dyggilega í reglulegum söluferðum hringinn í kringum landið. Við þetta skapast persónuleg tengsl við gæðavörur sem endast til langframa.

Sama markaðssetning gildir ef HILTIvörur bjóðast í byggingavöruverslunum á meginlandi Evrópu eða í Bandaríkjunumn. Við slíkar aðstæður eru þær aldrei fyrirliggjandi nema í sérmerktum básum í hinum einkennandi rauða og hvíta lit eða því fyrirkomulagi sem nefnist „Shop in shop“. Þar geta viðskiptavinir ávallt leitað til sérþjálfaðs starfsmanns sem er til þjónustu reiðubúinn og þekkir sína vöru.

Óskar G. Sigurðsson er fæddur í Reykjavík árið 1939 og ólst upp í Þingholtunum. Kona hans er Sóley Sigurjónsdóttir (1938) en þau giftu sig árið 1959. Börn þeirra eru Ragnhildur, Birna, Sigurjón, Óskar og Kristján Ingi en þau hafa öll unnið hjá fyrirtækinu í langan eða skamman tíma. Í dag er Kristján Ingi framkvæmdastjóri Haga ehf. og að auki starfar bróðirinn Óskar þar sem sölufulltrúi. Þegar þetta er ritað eru barnabörnin orðin alls fimmtán talsins ásamt tveimur barnabarnabörnum.

Upphafið að skipulegum innflutningi og sölu á vörum frá HILTI má rekja til ársins 1962. Þetta sama ár stofnaði Óskar G. Sigurðsson umboðs- og heildverslun með stjúpföður sínum Birni G. Björnssyni (1905-1999) en hann átti þá að baki farsælan feril sem einn eigandi og forstjóri Sænsk-íslenska frystihússins við Arnarhól. Umboðs- og heildverslun Björns G. Björnssonar sf. var að Skólavörðustíg 3a. Starfsemin fólst í innflutningi, umpökkun og heildsölu á búsáhöldum og gjafavöru frá Japan. Í júnímánuði árið 1963 birtist lítil auglýsing í Morgunblaðinu þess efnis að danska fyrirtækið Nordisk Trading óski eftir „umboðsmanni til að selja, fyrir prósentur, nokkra góða framleiðsluhluti fyrir tré- og byggingariðnað“. Feðgarnir slógu til og þar með var markað upphafið á hraðri útbreiðslu á rafmagnstækjum frá HILTI á Íslandi. Reksturinn varð snemma mjög blómlegur og skákaði brátt japönsku búsáhöldunum. Við upphaf ársins 1968 ákváðu þeir feðgar Óskar og Björn að einbeita sér eingöngu að HILTI og fluttu starfsemina í sérinnréttaðan bílskúrinn að heimili þeirra að Freyjugötu 43. Fyrstu innfluttu rafmagnstækin voru einfaldar borvélar ásamt nýmóðins naglabyssum sem í þá daga voru auglýst sem „hraðfestingatæki fyrir járn og steinsteypu“ en helsta slagorð fyrirtækisins var þessi grípandi setning „Það hefst með HILTI“. Aukin umsvif starfseminnar á áttunda áratugnum áttu síðan eftir að brjóta sér leið út úr bílskúrnum og yfir í sérhannað atvinnuhúsnæði við Ármúlann, fyrst í húsi númer 23 og síðan í númer 26.

Framgangurinn Við upphaf níunda áratugarins kom að því að Óskar G. Sigurðsson keypti hlut stjúpföður síns, Björns G. Björnssonar, og móður sinnar, Ragnhildar Kristjánsdóttur Björnsson, í umboðs- og heildversluninni. Við þessar eignabreytingar var nafni fyrirtækisins breytt yfir í Hilti hf. og starfsemi þess flutt í Skeifuna 3 en þar var aðsetrið um 12 ára skeið. Á

Verslun og þjónusta | 139

þeim tíma rak fyrirtækið stærstu vélaleigu landsins auk þess að flytja inn og selja vörur tengdar golfíþróttinni.

Rekstur fyrirtækisins hefur ávallt rímað við þensluna í þjóðfélaginu á hverjum tíma.

Við upphaf tíunda áratugarins ríkti alvarleg kreppa á íslenskum byggingamarkaði og fór Hilti hf. ekki varhluta af því. Fyrirtækið hafði áætlað að flytja úr Skeifunni yfir í nýtt stórhýsi að Krókhálsi 10 en áður en yfir lauk varð byggingaraðilinn gjaldþrota í hálfköruðu húsi. Þetta olli því að starfsemin varð óstarfhæf um tíma og átti sinn samastað í nokkrum vörugámum. Þessum rekstrarörðugleikum lauk árið 1993 þegar fyrirtækið Hagi ehf. var opinberlega stofnað af feðgunum Óskari og Kristjáni. Í beinu framhaldi var húsnæði við Malarhöfða 2 tekið á leigu og síðar keypt.

Allar nánari upplýsingar um vöruúrval okkar má finna á eftirfarandi vefslóðum: www. hilti.com fyrir allar HILTI vörur www.honeywellsafety.com fyrir allar öryggisvörur frá Honeywell m.a. öryggisgleraugu, vinnuvettlinga, öryggisskó, Miller fallvarnarbúnað o.fl. www.timberlandpro.eu fyrir Timberland Pro vinnufatnað og öryggisskó

Hágæða vörur - Traust þjónusta Núverandi aðsetur Haga, að Stórhöfða 37, var tekið í notkun árið 2006. Þar er fyrirliggjandi mjög rúmgóður sýningarsalur, sem geymir þverskurðinn af fjölbreyttu vöruframboði HILTI enda er uppsetning hans samkvæmt staðli móðurfélagsins. Í salnum er til reiðu geysilegt úrval meðfærilegra rafmagnsverkfæra sem eiga það sammerkt að vinna sig í gegnum steypu eða stál á einn eða annan hátt. Þetta eru t.d. naglabyssur, skrúfvélar, kjarnaborar, slípirokkar, stingsagir, demantssagir og höggfleygar og er þá fátt eitt nefnt.

Einnig er um að ræða ýmsar tengdar vörur eins og almenn trésmíðaverkfæri. Múrfestingar, röraupphengjur og byggingavinklar. Öll tæki frá HILTI eru áletruð með „Lifetime service“. Þetta þýðir að notandi á rétt á 1-2 ára fríu viðhaldi og lífstíðar verksmiðjuábyrgð auk þess sem hann þarf ekki að standa straum af fullum viðgerðarkostnaði ef alvarleg bilun á sér stað. Boðið er upp á frítt lán á sambærilegu tæki á meðan viðgerð stendur yfir.

Hagi ehf. býður upp á, auk áðurnefndra vara frá HILTI, vörur fyrir brunaþéttingar, lasermælingar, iðanaðarryksugur, batterísborvélar o.s.frv.

Auk HILTI vörulínunnar hefur HAGI ehf. opnað 260m2 vinnufata- og öryggisvöruverslun við hlið HILTI verslunarinnar. Þar er boðið upp á vinnuföt og öryggisvörur frá heimsþekktum framleiðendum á borð við Honeywell, Timberland PRO, UVEX, Heckel, Snickers, North, Howard Leight/Bilsom, Miller, Antec og margt fleira.

www.uvex-safety.com fyrir allar öryggisvörur frá UVEX m.a. öryggisgleraugu, öryggisskó, vinnuhjálma o.fl. www.snickersworkwear.com fyrir allan Snickers vinnufatnað www.northsafety.com fyrir allar almennar öryggisvörur m.a. öryggisgleraugu, öryggisskó, vinnuhjálma, vinnuvettlinga o.fl. www.howardleight.com fyrir allar Bilsom heyrnarhlífar og eyrnatappa

140 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Herradeild jmj joe´s tískuverslun Akureyri

V

Hjónin Guðný Jónsdóttir og Ragnar Sverrisson.

Starfsmenn Joe’s. Frá vinstri til hægri: Jón M. Ragnarsson, Ólafur Andri Ragnarsson og Einar Bessi Gestsson.

erslunin JMJ hefur verið starfrækt um langt árabil, alla tíð í miðbæ Akureyrar, við Gránufélagsgötu 4. Þar hafa hin síðari ár verið reknar tvær verslanir undir sama þaki, Herradeild JMJ og Joe‘s. Félagið er sannkallað fjölskyldufyrirtæki, hefur verið í eigu sömu fjölskyldu frá upphafi eða í ríflega hálfa öld.

Rekstur verslananna byggir á gömlum og traustum grunni. Hjónin Jón M. Jónsson klæðskerameistari á Akureyri og kona hans Hulda Jónatansdóttir stofnuðu fyrirtækið JMJ 11. ágúst árið 1956. Þau ráku fyrst í stað verslun og klæðskeraverkstæði þar sem störfuðu 8 saumakonur en í þá daga var fatnaður á karlmenn saumaður eftir máli. Jón og Hulda færðu svo út kvíarnar, stofnuðu stóra saumastofu og fjölguðu starfsfólki umtalsvert, þegar mest var störfuðu um 60 manns þar. Karlmannaföt af ýmsu tagi, jakkar, buxur og skyrtur voru framleidd á lager og seld í verslun JMJ en einnig til annarra verslana víða um land. Rekstri saumastofunnar var hætt upp úr 1980, þegar fjöldaframleiðsla á íslenskum fatnaði fjaraði smám saman út vegna breyttra aðstæðna, enda hægt að fá jafngóðan fatnað erlendis frá á betra verði en þann íslenska.

Hjónin Ragnar Sverrisson og Guðný Jónsdóttir keyptu reksturinn 6. janúar árið 1984, en Ragnar, tengdasonur stofnendanna hafði áður starfað við verslunarreksturinn frá því í nóvember árið 1965 og því öllum hnútum kunnugur. Haustið 1995 var opnuð önnur verslun, Joe‘s í sama húsnæði. Í JMJ er lögð áhersla á vandaðan hefðbundinn fatnað fyrir karlmenn. Joe‘s höfðar einkum til yngri manna en þar er til sölu sportlegur fatnaður fyrir karla allt frá fermingaraldri. Sonur Ragnars, Jón M. Ragnarsson ræður ríkjum í Joe‘s. Verslanirnar flytja sjálfar inn bróðurpart af þeim fatnaði sem í þeim er seldur og fara eigendur nokkrum sínnum á ári á sýningar í útlöndum til að fylgjast með straumum og stefnum og bjóða svo viðskiptavinum sínum upp á það nýjasta hverju sinni.

Viðskiptavinir verslananna eru að stórum hluta bæjarbúar á Akureyri og nærsveitungar þeirra, en þeir koma einnig víðar að og raunar af landinu öllu. Verslunin hefur nokkra sérstöðu, áhersla er lögð á heimilislegt andrúmsloft, persónulega og góða þjónustu. Starfsfólk hefur flest starfað hjá fyrirtækinu um langt árabil, sem dæmi má nefna að Ragnar hefur starfað við verslunarreksturinn í 47 ára og nánasti samstarfsmaður hans, Sigþór Bjarnason í 44 ár. Alls starfa 6 manns við reksturinn, fjórir í verslununum tveimur, einn á saumastofu og annar við ýmis störf sem til falla. Á saumastofu er boðið upp á lagfæringar á fatnaði en velgengni fyrirtækisins byggir m.a. á góðri þjónustu og lipurri, viðskiptavinir fá þann fatnað sem þarf að lagfæra afhentan samdægurs.

Starfsfólk JMJ og Joe’s. Frá vinstri: Einar Bessi Gestsson, Svava Guðrún Daðadóttir, Ólafur Andri Ragnarsson, Guðný Jónsdóttir, Sigþór Bjarnason, Jón M. Ragnarsson og Ragnar Sverrisson.

Verslun og þjónusta | 141

jensen, bjarnason & co.

Innréttingar og www.i-t.is tæki

J

ensen, Bjarnason & Co. Við Ármúla 31 í Reykjavík má finna verslunina Innréttingar og tæki, sem sérhæfir sig í afar smekklegum og vönduðum baðherbergis- og eldhúsinnréttingum frá þekktum og viðurkenndum framleiðendum á meginlandi Evrópu. Starfsemi hennar hófst við upphaf tíunda áratugarins og er reksturinn í höndum þeirrar gamalgrónu umboðs- og heildverslunar Jensen, Bjarnason & Co. sem starfrækt hefur verið í tæplega 70 ár.

Upphafið Jensen, Bjarnason & Co. var upphaflega skráð sem hlutafélag þann 13. ágúst árið 1945.

Nafn þess er dregið af ættarnöfnum stofnendanna Péturs Vilhelms Jensen (1874-1961) frá Eskifirði og konu hans Svövu Jensen (1914-1993). Fyrirtækið fékk sitt fyrsta aðsetur í Hafnarstræti og fór þar fram umboðs- og heildverslun með járn- og byggingavörur sem sendar voru til kaupenda víðsvegar um landið. Eftirstríðsárin voru mjög erfið fyrir þá sem stunduðu verslun og viðskipti. Evrópa var enn í sárum eftir styrjaldarátökin og upp runninn tími hafta, skömmtunar og hráefnisþurrðar. Þrátt fyrir þetta erfiða rekstrarumhverfi þraukuðu Jensenhjónin með sitt fyrirtæki ásamt örfáum starfsmönnum.

Framgangurinn Árið 1961 lést Pétur Vilhelm Jensen og tók Svava Jensen eiginkona hans við stjórn Jensen, Bjarnason & Co. og átti hún eftir að veita auknum krafti inn í reksturinn. Árið 1967 tók sonur þeirra Þórir Jensen (1944) þátt í starfsemi fyrirtækisins en þá var aðsetur þess komið í hús vélsmiðjunnar Hamars við Tryggvagötu. Þórir átti sinn þátt í að gera reksturinn enn fjölþættari. Árið 1971 stofnaði hann, ásamt fleirum, umboð fyrir Mazda bifreiðar, í nafni hlutafélags Jensen, Bjarnason & Co. og síðar undir nafninu Bílaborg hf.

Starfsemin fór fyrst fram að Hverfisgötu 76, síðar í Borgartúni 29 og einnig að Smiðshöfða 23. Bílaborg hafði jafnframt umboð fyrir fleiri aðila eins og Bridgestone hjólbarða, Komatsu vinnuvélar og lyftara, Yamaha og Yanmar bátavélar. Fyrirtækið flutti jafnframt inn vörubíla frá Hino, sem komu hingað til lands í minni einingum tilbúnir til samsetningar. Þessi nýjung vakti t.d. mikla athygli árið 1978 þegar Bílgreinasambandið stóð fyrir bílasýningunni Auto ’78 í nýju stórhýsi að Bíldshöfða 20 auk nærliggjandi húsnæðis ÁG. Í lok áttunda áratugarins var Bílaborg orðinn umsvifamesti innflytjandi bifreiða á Íslandi.

Eftir mjög farsælan framgang fyrirtækisins í nokkur ár var ráðist í byggingu 8.000 fm stórhýsis að Fosshálsi 1 árið 1984. Sú framkvæmd átti eftir að reynast rekstrinum ofviða og ekki bætti úr skák að árið 1987 reið kreppa yfir landið og fór svo að Bílaborg var úrskurðuð gjaldþrota árið 1989.

Starfsemin síðustu árin Við upphaf tíunda áratugarins ákvað Þórir Jensen að taka til óspilltra málanna og blása meira lífi í sitt gamalgróna fjölskyldufyrirtæki, Jensen, Bjarnason & Co. Í stað fyrirkomulags heildverslunar var ákveðið að stofna hefðbundna verslun sem var opnuð í Faxafeni.

Til að byrja með var þar boðið upp á innflutt verkfæri en síðar bættust hreinlætistækin við og loks innréttingar fyrir baðherbergi og eldhús. Verslunarnafn Innréttinga og tækja var fyrst notað árið 1995 þegar starfsemin flutti í Fellsmúla. Núverandi húsnæði við Ármúla 31 var tekið í notkun árið 2004. Þar starfa nú um sex manns að jafnaði.

142 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

hreinsitækni ehf.

H

www.hrt.is

reinstækni ehf. var stofnað árið 1976 og hefur starfað óslitið síðan á sviði sópunar og hreinsunar á gatnakerfum og gönguleiðum bæjar- og sveitarfélaga um land allt. Starfsemin hefur verið í mikilli sókn síðustu árin og reksturinn stækkað að umfangi í kjölfar samruna við fyrirtæki sem róa á svipuð mið. Í upphafi ársins 2007 gekk Hreinsitækni frá kaupum á félaginu Holræsahreinsun ehf. sem var eitt hið tæknivæddasta á sínu sviði við að ráða bót á öllum hugsanlegum vandamálum varðandi skólplagnir. Í lok ársins 2007 bættist síðan félagið Uppdæling við en þeirra helsta verksvið var að sjá um söfnun spilliefna og hreinsun olíutanka.

Með sameiningu þessara þriggja öflugu póla er tækjafloti Hreinstækni orðinn sá öflugasti í faginu hér á landi og sambærilegur við hið besta sem fyrirfinnst í heiminum. Þekkingin, tæknin og tækjabúnaður gerir að verkum að nú er hægt að bjóða endanlegar heildarlausnir varðandi fráveitukerfi og hreinsun á götum og gönguleiðum ásamt flutningi eiturefna. Hreinsitækni hefur mótað sér skýra umhverfisstefnu þar sem mikil áhersla er lögð á að nota eingöngu umhverfisvæn efni við öll þrif. Ennfremur er lögð rík áhersla á gott samstarf við viðskiptavini með það fyrir augum að þjónustan sé ávallt í hæsta gæðaflokki.

Hreinsitækni er með meginaðsetur í 2.000 fm húsnæði að Stórhöfða 37. Önnur starfsstöð er starfrækt að Goðanesi 6 á Akureyri og þjónar hún öllu Norðurlandi. Hjá fyrirtækinu eru um 40 fastráðnir starfsmenn. Allir hafa þeir að leiðarljósi að tileinka sér vönduð og örugg vinnubrögð í öllum þeim ólíku verkefnum sem þeir takast á við frá degi til dags.

Götu- og stéttasópar Hreinsitækni gerir út níu sérhæfð farartæki sem sjá um sópun gatna, flugbrauta, vöruskemma, hafna, athafnasvæða fyrirtækja og í raun allsstaðar þar sem malbikaðir eða steyptir fletir eru fyrir hendi. Stærð, útbúnaður og sogkraftur þeirra er misjafn. Sum tækin eru með sóp báðum megin sem gerir að verkum að alltaf er hægt að vinna með umferðinni og flestir eru þeir útbúnir með „klóru“ sem vinnur á öllum hörðum leir sem á vegi þeirra verður. Í nýjustu farartækjunum eru sópkerfin drifin áfram með glussa og auka afturvél sem gerir að verkum að þau skapa enga óþarfa hljóðmengun.

Hreinsitækni býður einnig upp á svonefnda stéttasópa sem eru minni í sniðum og búnir liðstýrðum sóparmi sem nær vel út í öll þröng horn og kverkar. Fyrir utan gangstéttar eru þessi sveigjanlegu farartæki sérlega hentug t.d. fyrir bílastæði, iðnaðargólf og þröng port.

Þvottabílar Götuþvottabílar Hreinsitækni búa að fjölbreyttum möguleikum en þeir taka um 14-15 tonn af vatni. Helsti búnaðurinn er 80 m löng háþrýstislanga á glussadrifnu kefli, greiða til rykbindingar á malarvegum ásamt úðunarspíssum fyrir sápuefni með eða án ilms. Fyrir utan sitt hefðbundna hlutverk duga götuþvottabílar vel við almenn þrif bygginga, og olíuhreinsun. Einnig gefst möguleiki á að nýta eingöngu heita vatnið til afþíðingar t.d. á steypumótum eða frosnum jarðvegi fyrir þjöppun. Nýjasti götuþvottabíllinn í flotanum er sérútbúinn til dreifingar á magnesíumklóríði sem nýtist vel til að takmarka svifryksmengun á malbiki.

Veggjakrot og tyggjóklessur á gangstéttum eru mikið samfélagslegt vandamál. Til að ráða bót á slíku hefur Hreinsitækni tekið í sína þjónustu sérhæfða hreinsivél sem er sérlega auðveld í meðhöndlun. Vélin er mjög sparneytin á vatn og breytir því litla sem hún notar í gufu við 240°C hita en með því er allur sóðaskapur á bak og burt.

Verslun og þjónusta | 143

Ruslsugur Ruslsugur eru í raun eins og stórar heimilisryksugur á hjólum en þó þarf að flytja þær á kerru á milli staða þaðan sem þær athafna sig. Þessi hentugu farartæki eru tilvalin til notkunar t.d. á opnum grassvæðum, umferðareyjum og heimilisgörðum. Afkastagetan er mikil og er förgun tilfallandi sorps infalin í útseldri vinnu.

Þurrsugur Hreinsitækni hefur yfir að ráða tveimur öflugum þurrsugubílum með 18 rúmmetra geymum og sogdælu sem afkastar um 8.000 rúmmetrum á klukkustund. Meginhlutverk þeirra er að sjúga ýmist eða blása bæði þurrum og blautum efnum eins og súráli, sementi, möl, grús, sandi og spæni.

Snjómokstur og hálkuvörn Hreinsitækni býður upp á heildarlausnir í hálkuvörn með söltun og söndun gangstétta og gönguleiða ásamt hefðbundnum snjómokstri. Í notkun eru tveir hráefnisdreifarar á pallbílum sem fara t.d. um bílastæði, innkeyrslur og göngustíga sem og skóla- og einkalóðir. Þessi farartæki eru fljótvirk og afkastamikil en magn og breidd dreifingar er allt frá 2 m upp í 8,5 m.

Sláttur Að sumarlagi býður Hreinsitækni upp á grasslátt fyrir stór og opin svæði. Helstu verkfærin í því skyni eru traktorar og sláttuvagnar sem safna að sér öllu því grasi sem slegið er. Fyrirtækið ræður einnig yfir fjölnotavél sem er sérstaklega útbúin til að sinna slætti í miklum halla. Ekki er boðið upp á grasslátt með rafmagnsorfi eða klippum.

Flutningur spilliefna og hreinsun birgðatanka Eitt af veigamestu hlutverkum Hreinsitækni er flutningur úrgangsolíu og annara spilliefna frá verkstæðum, skipum, verksmiðjum og fleirum. Til þess þarf mjög sérhæfða flutningabíla og þeir sem halda um stýrið á slíkum farartækjum hafa allir undirgengist sérstök námskeið í því skyni. Meðfram þessu hefur fyrirtækið einnig sérhæft sig í hreinsun birgðatanka hjá olíufélögunum. Í þessu samhengi er Hreinsitækni ávallt með augun opin fyrir nýjum úrlausnum sem draga úr magni skaðlegra efna út í umhverfið.

Holræsahreinsun og stífluþjónusta Á höfuðborgarsvæðinu einu búa í dag tæplega 200.000 manns og eins og að líkum lætur er jafnan mikið álag á fráveitu- og holræsakerfum sveitarfélaganna sem þar eru. Hreinsitækni gerir út sex mjög öfluga og tæknilega fullkomna holræsabíla í ýmsum stærðarflokkum. Bílarnir eru ávallt viðbúnir allan sólarhringinn, allan ársins hring við að losa allar hugsanlegar stíflur í kerfinu. Þeir sinna auk þess hreinsun frárennslislagna, rotþróa, niðurfalla og dælubrunna svo eitthvað sé nefnt auk eiturefna og hvers kyns iðnaðarúrgangs.

Tæming rotþróa Hreinsitækni hefur tekið í þjónustu sína sérhæfða skólpdælubíla fyrir rotþrær. Helsti kostur þeirra er svonefnt KSA kerfi sem útvatnar seyru. Fyrirkomulagið er með hætti að að innihaldi rotþróa er dælt á bílinn og þar skilst seyran frá vatninu sem síðan er dælt aftur í rotþróna. Þessi aðferð tryggir töluverða minnkun á því efnismagni sem keyra þarf burt frá hverjum stað, auk þess sem rotnunargerillinn helst lifandi í rotþrónni. Seyran sem til fellur er síðan annaðhvort urðuð eða blönduð kalki og nýtt sem áburður. Þannig býr hin nýja tækni KSA kerfisins að þeim ótvíræða kosti að vera bæði sjálfbær og vistvæn.

Lagnamyndavélar Hreinsitækni gerir út sérútbúna bíla með fullkomnum lagnamyndavélum sem fjarstýrt er ofanjarðar og ná þær allt að 250 m frá bíl og inn í lögn. Vélarnar sitja á smágerðum „skriðdreka“ með auga á snúningshöfði sem myndar það sem fyrir ber og birtist það jafnóðum á sjónvarpsskjá úti í bíl. Með þessu móti er t.d. hægt að meta ástand lagna í návígi án þess að fara út í kostnaðarsamt uppbrot eða gröft á gólfum og veggjum Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.hrt.is

144 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

húsasmiðjan hf.

H

www.husa.is

úsasmiðjan er gamalgróið fyrirtæki sem hefur verið leiðandi í sölu á heimilis- og byggingavörum í næstum 60 ár. Snorri Halldórsson byggingameistari stofnaði Húsasmiðjuna árið 1956 í því augnamiði að hefja timburvinnslu og framleiða einingahús. Nokkrum árum síðar fór Húsasmiðjan að selja timbur og varð fljótlega umsvifamikil starfsemi í kringum byggingariðnað á Íslandi sem var í örri þróun.

Sumahúsaframleiðsla hófst árið 1963 og smám saman fór starfsumhverfi Húsasmiðjunnar að verða víðfeðmara.

Fyrirtækið var afar drífandi og virkt í þróunarverkefnum í húsagerð á níunda áratugnum og í kjölfarið var opnuð nýstárleg smávöruverslun í Súðarvogi og fjórum árum síðar stór byggingavöruverslun í Skútuvogi sem naut strax mikilla vinsælda. Á næstu árum fór verslunum Húsasmiðjunnar fjölgandi og voru opnaðar verslanir í nágrenni borgarinnar. Fyrst í Hafnarfirði 1991 og síðan í Keflavík 1996. Um þetta leyti er byggingariðnaðurinn hérlendis í miklum blóma. Nýbyggingar af öllum stærðum og gerðum rísa um alla borg og eins á landsbyggðinni svo það skapast svigrúm fyrir aukin umsvif á byggingavörumarkaðnum. Árið 1998 víkkar Húsasmiðjan út starfsemi sína með því að sameinast SG á Selfossi og Hvolsvelli, kaupir síðan Steina hf. á Selfossi og opnar nýja verslun í Grafarvogi. Á næstu árum er Húsasmiðjan í miklum blóma og vöxtur fyrirtækisins heldur áfram þegar ýmis fyrirtæki í Reykjavík og önnur vítt og breitt um landið eru keypt og sameinuð Húsasmiðjunni. Dæmi um það eru t.d. hinar gamalgrónu byggingavöruverslanir KEA á Akureyri, Dalvík og Siglufirði, Smiðjan á Húsavík, Byggingavörur hf. í Ármúla, Rafiðnaðarverslunin Ískraft og ýmis fleiri. Um þetta leyti er Húsasmiðjan skráð á Verðbréfaþing Íslands.

Húsasmiðjan og Blómaval sameinast svo þegar rekstur Blómavals í Sigtúni er keyptur árið 1999 en með því var m.a. markmiðið að styrkja stöðu Húsasmiðjunnar enn frekar á neytendamarkaði.

Góður rekstrargrundvöllur og hvetjandi starfsumhverfi hjálpar fyrirtækinu á næstu árum að sækja fram af krafti með því að auka og bæta þjónustuna við viðskiptavini sína á mörgum sviðum. Húsasmiðjan verður á þessum árum mikilvægur þjónustuaðili á landsbyggðinni með fjölda verslana um land allt. Ekki aðeins á sviði húsbygginga og viðhalds heldur þjónar þeim um flest sem snýr að húshaldi og heimilisrekstri. Húsasmiðjan hefur það að markmiði að þjónustan nái til vel flestra landsmanna, ekki síst landsbyggðarinnar. Árið 2002 selur fjölskylda Snorra Halldórssonar rekstur Húsasmiðjunnar og nýir eigendur, Árni Hauksson og Hallbjörn Karlsson taka, við. Þá var einnig opnuð ný verslun á Akranesi og 2004 keypti Húsasmiðjan rekstur byggingavara Kaupfélags Borgfirðinga og opnaði verslun undir merkjum Húsasmiðjunar. Endurbætur á öðrum verslunum Húsasmiðjunnar voru gerðar og áfram haldið að svara kalli tímans varðandi hönnun og útlit verslana fyrirtækisins með það að markmiði að auðvelda aðgang og þjónustu við viðskiptavini.

Húsasmiðjan leggur ríka áherslu á að bjóða gott vöruúrval á réttum tíma á hagstæðu verði og að búa vel að viðskiptavinunum svo þeim geti liðið sem best og hefðu gott rými og rétta stemningu umhverfis þegar þeir fara að leita sér að lausnum til húss og heimilis.

Aftur verða eigendaskipti á fyrirtækinu árið 2005 með kaupum Haga, Saxbyggs og fjárfestingafélagsins Prímus og Steinn Logi Björnsson tekur við sem forstjóri af Árna Haukssyni.

Verslun og þjónusta | 145

Húsasmiðjan er leiðandi fyrirtæki í sölu á bygginga-, heimilis- og garðvörum.

Tímabilið 2005 til 2008 einkennist af mikilli grósku í íslensku efnahags- og viðskiptalífi. Þá rísa glæstar stórverslanir Húsasmiðjunar og Blómavals í Grafarholti, Egilsstöðum og í Reykjanesbæ. Ásamt því er rekstur byggingavöruverslunar Kaupfélagsins á Höfn yfirtekinn. Auk þess eru gerðar endurbætur á versluninni í Skútuvogi og Lónsbakka á Akureyri. Þá er aðalskrifstofan flutt frá Súðarvogi inn í Holtagarða í bjart og rúmgott húsnæði. Það dregur til tíðinda í íslensku efnahagslífi 2008 og í framhaldi verður hrun á byggingamarkaði.

Breytingar á eignarhaldi verða í upphafi árs 2010 þegar Vestia, eignarhaldsfélag Landsbankans eignast Húsasmiðjuna. Steinn Logi hættir sem forstjóri en við tekur Sigurður Arnar Sigurðsson. Við þessa breytingu hófst umfangsmikil endurskipulagning á rekstri fyrirtækisins með það að markmiði að tryggja áframhaldandi rekstur til framtíðar. Í upphafi árs 2011 kaupir Framtakssjóður Íslands Vestia eignarhaldsfélag af Landsbankanum og verður þar með eigandi Húsasmiðjunnar. Í lok árs 2011 setur Framtakssjóður Íslands Húsasmiðjuna í opið söluferli. Hagstæðasta tilboðið átti danska byggingavörufyrirtækið BYGMA A/S og því var tekið. Þrekvirki þykir hafa verið unnið í hagræðingu á rekstrinum og það meðal annars haft jákvæð áhrif á þróun mála og sumpart orðið til þess að margir sýndu fyrirtækinu áhuga í söluferlinu.

Hæfni, frumkvæði og þekking einkennir samhentan starfshóp Húsasmiðjunnar.

Húsasmiðjuverslanir eru 16 talsins en Blómavalsverslanir eru 9.

Með kaupum danska byggingavörufyrirtækisins BYGMA A/S á Húsasmiðjunni verða merk tímamót í sögu fyrirtækisins og horfa bæði stjórnendur og starfsmenn fram á nýja sókn á íslenskum byggingavörumarkaði.

BYGMA A/S er nýr eigandi Húsasmiðjunnar, traustur bakhjarl, danskt fjölskyldufyrirtæki með ríflega 50 ára sögu. Sama fjölskyldan hefur rekið Bygma frá upphafi og hefur mikla trú á framtíð Húsasmiðjunnar. Þannig má segja að Húsasmiðjan sé aftur orðin fjölskyldufyrirtæki og sem slíkt er litið björtum augum fram á veginn. Í dag er Húsasmiðjan leiðandi fyrirtæki í sölu á heimilis-, garð- og byggingavörum og býður upp á breitt vöruúrval á samkeppnishæfu verði um allt land. Fyrirtækið leggur áherslu á að nýta til hins ítrasta hæfni, frumkvæði og þekkingu samhents hóps rúmlega 500 starfsmanna sem starfa hjá fyrirtækinu.

Húsasmiðjan er markaðssinnað verslunar- og þjónustufyrirtæki á sviði miðlunar, sölu og dreifingar vöru og þjónustu. Húsasmiðjan rekur í dag 16 verslanir undir merkjum Húsasmiðjunnar um land allt. Auk þess eru starfræktar 9 verslanir Blómavals, 5 verslanir Ískrafts auk heildverslunar H.G. Guðjónssonar og eru þessar verslanir allar því um 30 á landsvísu.

Húsasmiðjan og Blómaval sameinuðust árið 1999.

146 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

karl k. karlsson ehf.

H

www.karlsson.is

já Karli K. Karlssyni ehf. er lögð áhersla nú sem endranær á að Íslendingar eigi þess kost að fá á borð til sín úrvals vörur heimsþekktra vörumerkja alls staðar að úr heiminum. Fyrir tilstuðlan félagsins hafa fjölmargar nýjungar í mat og drykk orðið ómissandi í okkar menningu. Karl K. Karlsson ehf. flytur inn og selur hágæða matvöru, drykkjarvöru, sælgæti og hreinlætisvörur ásamt bjór, léttvíni og sterku áfengi. Það ásamt persónulegri þjónustu er aðalsmerki félagins frá stofnun þess 1946.

Nútíminn Karl K. Karlsson ehf. er einn af leiðandi innflutnings- og söluaðilum á sínu sviði. Í gegnum heimasíður félagsins, www.matarlist.is, www.vin.is og facebook er miðlað fræðslu og öðrum upplýsingum sem koma öllum að gagni við að auka í viðsýni og þekkingu er varðar matar- og vínmenningu.

Félagið er leiðandi hluthafi í ört vaxandi ör-brugghúsi, ÖB Brugghúsi í Ölvisholti. Þar eru framleiddar tegundirnar Skjálfti, Lava, Móri og Freyja ásamt ýmsum sértegundum sem Íslendingar þekkja orðið mjög vel en eru ekki síður að afla sér vinsælda og virðingar á erlendum mörkuðum.

Karl K. Karlsson ehf. leggur áherslu á náið samstarf við viðskiptavini sína til hagsældar fyrir neytendur. Félagið er stolt af því vöruúrvali og þjónustu sem öllum stendur til boða af þess hálfu. Stöðugt er unnið að frekari framgangi á því sviði hafandi grunngildi um gæði og góða þjónustu í hávegum.

Framkvæmdastjóri er Örn Héðinsson og stjórnarformaður Ingvar J. Karlsson.

Framtíðin Fyrir Karl K. Karlsson ehf. og starfsfólk þess er framtíðin björt. Íslendingar eru kröfuharðir um gæði og þjónustu og þar stendur félagið sterkt að vígi. Árangur sem þegar hefur náðst er undirstaða frekari árangurs og velmegunar. Félagið hefur markað sér stefnu þar sem hvergi verður slegið af kröfum þess um gæði og þjónustu. Í komandi framtíð mun félagið eflast enn meir með framboði á vörum og þjónustu þar sem gætt er að þessum atriðum. Stöðug fræðsla um matar- og vínmenningu sem viðskiptavinir fá að njóta er félaginu mikilvæg.

Aðsetur Höfuðstöðvar eru í Skútuvogi 5, 104 Reykjavík.

Mannauður og starfsmannafjöldi Hjá fyrirtækinu hafa að jafnaði starfað allt að 50 manns.

Starfsmannafélag og félagslíf Öflugt starfsmannafélag er starfandi þar sem lögð er áhersla á samvinnu og vináttu starfsmanna og maka. Ekkert er undanskilið sbr. grillveislur, útiveru, margskonar mót auk hefðbundinna samverustunda eins og árshátíða og jólahlaðborða.

Endurmenntun og starfsmannastefna Almennt séð er lögð áhersla á að starfsfólk sé vel menntað og/eða með reynslu til að geta leyst starf sitt sem best af hendi. Í því felst endurmenntun í margvíslegu formi innan sem utan félags.

Verslun og þjónusta | 147

K

kentucky fried chicken

www.kfc.is

entucky Fried Chicken er stærsta kjúklingabita-veitingahúsakeðja í heimi. Í nafni hennar eru nú reknir meira en 10.000 veitingastaðir í 76 löndum, þar sem meira en 7 milljónir máltíða eru framreiddar á degi hverjum.

Upphafsmaðurinn Í hinu sígilda vörumerki Kentucky Fried Chicken má greina mynd af hvítklæddum og virðulegum eldri manni með gleraugu og geithafursskegg. Þetta er Colonel Sanders, sem var upphafsmaður fyrirtækisins og sá sem þróaði hina sérstæðu jurta- og kryddblöndu sem margrómaðir Kentuckykjúklingar eru steiktir upp úr. Harlan „Colonel“ Sanders fæddist árið 1890. Á kreppuárunum starfrækti hann bensínstöð við þjóðveginn í Corbin í Kentucky og til að fullnægja þörfum svangra ferðalanga ákvað Sanders að opna lítið veitingahús á sama stað þar sem steiktu kjúklingarnir hans náðu snemma mikilli hylli.

Meðfram því var kryddblandan betrumbætt en auk þess var maðurinn einna fyrstur til að nýta sér nýmóðins þrýstipotta til þess að afgreiða hráefnið á sem stystum tíma. Á sjötta áratugnum, var Colonel Sanders farinn að huga að áhyggjulausu ævikvöldi. Í því skyni tryggði hann sér einkaleyfi á sinni dýrmætu uppfinningu sem þá var orðin haganlega samsett úr 11 jurta- og kryddtegundum, en hún er í dag tryggilega geymd sem hernaðarleyndarmál í læstu bankahólfi á ónefndum stað. Með mikilli vinnu náði Colonel Sanders brátt að handsala um 600 samninga um 5 sent í sinn vasa fyrir hvern kjúkling sem velt yrði upp úr kryddblöndunni. Þar með var lagður grunnurinn að skyndibitakeðjunni Kentucky Fried Chicken sem ýtt var opinberlega úr vör þann 17. mars 1966.

Kentucky Fried Chicken á Íslandi Árið 1980, sama ár og Colonel Sanders lést, var fyrsti Kentucky Fried Chicken veitingastaðurinn á Íslandi opnaður, en fyrsta aðsetrið var að Reykjavíkurvegi 72 í Hafnarfirði.

Staðurinn var opnaður fyrir tilstilli Helga Vilhjálmssonar hjá sælgætisgerðinni Góu sem þá hafði kynnt sér rekstrarfyrirkomulagið á ferðum sínum um Bandaríkin. Örðugt reyndist að fá leyfi til þess að byrja með sökum slæms árangurs fyrirtækisins á Norðurlöndum en með dyggri aðstoð fulltrúa KFC í Evrópu, Sven North, reyndist það unnt þegar á hólminn var komið.

Framsækinn skyndibiti Með tilkomu Kentucky Fried Chicken var haldið inn á nýjar brautir í veitingarekstri hér á landi. Í fyrsta skipti var hægt að fá framreiddan mat strax við pöntun en auk þess innleiddi fyrirtækið „Beint-í-bílinn“ fyrirkomulagið sem æ síðan hefur rutt sér til rúms hérlendis. Á síðustu árum hefur sífellt verið bryddað upp á framsæknum nýjungum á matseðli. Fyrir utan hina sígildu kjúklingabita eru helst nefndir til sögunnar mismunandi kjúklingaborgarar, Hot Wings kjúklingavængir og Twister sem er einskonar vafin pönnukaka með beinlausum kjúklingi, káli og sterkri sósu. Veitingahúsakeðja Kentucky Fried Chicken er nú starfrækt á átta stöðum víðsvegar um suðvesturhorn landsins, en nánari upplýsingar um fyrirtækið er finna á heimasíðunni www.kfc.ic

Starfsmannafjöldi og meðaltalsvelta Starfsmannafjöldi hjá Kentucky Fried Chicken er að jafnaði um 180 manns og meðaltalsvelta á ársgrundvelli er um 2 milljarðar.

148 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

kaupfélag skagfirðinga www.ks.is

K

aupfélag Skagfirðinga er eitt elsta fyrirtæki Íslands, stofnað 23. apríl 1889 og hefur starfað óslitið síðan. Höfuðstöðvar KS eru á Sauðárkróki, þar sem er stærsti þjónustukjarninn í Skagafirði, en í Skagafirði eru íbúar nú ríflega 4.000 og búa þeir við fjölbreytta atvinnumöguleika, s.s. sjávarútveg, landbúnað, fjölbreyttan iðnað og verslun og þjónustu í síauknum mæli. Félagsmenn voru í árslok 2011 1.569 talsins.

Skagafjörður er blómlegt hérað fyrir Norðurlandi miðju, samgöngur eru góðar og Skagfirðingar búa að nálægð við stórbrotna náttúru, góða skóla á öllum skólastigum, öryggi, fjölbreytta þjónustu, öflugt íþróttalíf, veðursæld, auk kröftugs menningarlífs.

Bændadagar í Skagafirði 2010.

Kaupfélag Skagfirðinga er samvinnufélag í eigu félagsmanna í Skagafirði sem starfar á héraðslegum forsendum. Félagið leggur áherslu á samfélagslega ábyrgð sína og að hagsmunir þess fari saman með íbúum héraðsins. Kaupfélag Skagfirðinga hefur því lagt hönd á plóg til að efla héraðið í víðum skilningi, hvort sem er í atvinnumálum, menntamálum, félagsmálum, menningarmálum eða í listum. Félagið vill taka þátt í samstarfi með einstaklingum, félögum og stofnunum sem horfa til framfara í héraðinu öllu.

Kaupfélag Skagfirðinga er langstærsta fyrirtækið sem starfar í Skagafirði. Helstu rekstrareiningarnar eru; Fisk Seafood, Vörumiðlun, Tengill ehf., Trésmiðjan Borg, Nýprent mjólkurafurðastöð, kjötafurðastöð, Kjarninn þjónustuverkstæði, dagvöru- og ferðamannaverslun í Skagafirði og Verslunin Eyri.

Kjötafurðastöð KS Kjötafurðastöð KS sérhæfir sig í slátrun sauðfjár, nautgripa, hrossa og úrvinnslu þeirra afurða. Kjötafurðastöðin er eitt afkastamesta sauðfjársláturhús landsins. Þekking hefur verið sótt undanfarin ár til Nýja Sjálands, þar sem þróun slátrunar og úrvinnsla afurða er einna fremst í heiminum. KS á helmingshlut í Sláturhúsi KVH og samanlagt er sauðfjárslátrun þessara tveggja afurðastöðva yfir þriðjungur af landsframleiðslu.

Kjötafurðastöð KS á Atvinnulífssýningu.

Slátrun á vegum Kaupfélags Skagfirðinga hófst fljótlega um eða upp úr aldamótunum 1900. Fyrsta sláturhús á vegum félagsins var reist austan við Aðalgötuna á Sauðárkróki, gegnt Gránu, þar sem höfuðstöðvar KS voru frá 1904, síðar var byggt sláturhús austan Freyjugötu. Upp úr 1950 var svo hafist handa við að reisa húsasamstæðuna á Eyrinni, þar sem sláturhúsið og Fisk Seafood eru til húsa í dag. Sláturhúsið var síðan endurbyggt á árunum 1972 og 1973. Á árunum 2000-2004 fór fram víðtæk endurnýjun á búnaði og vinnslulínum sláturhússins samhliða endurskipulagningu á vinnutilhögun.

Meirihluti framleiðslu Kjötafurðastöðvarinnar fer á innanlandsmarkað en engu að síður fer umtalsverður hluti framleiðslunnar á erlendan markað, bæði nær og fjær. Má sem dæmi nefna að afurðir Kjötafurðastöðvar KS eru seldar til Víetnam, Bretlands, Noregs, Svíþjóðar, Danmerkur, Færeyja og Bandaríkjanna.

Sláturhús.

Auk þess að eiga og reka Kjötafurðastöð KS, á Kaupfélag Skagfirðinga helmingshlut í sláturhúsi KVH á Hvammstanga. Afurðastöðvar KS eiga viðskipti við bændur um allt land og eru starfsmenn stoltir af að veita þeim sanngjarna og hraða þjónustu.

Verslun og þjónusta | 149

Ostar í framleiðsluferli hjá Mjólkursamlagi KS.

Mjólkursamlag KS Mjólkurafurðastöðin hefur stækkað á undanförnum árum samhliða framleiðsluaukningu skagfirskra mjólkurbænda. Á árinu 2011 framleiddu skagfirskir mjólkurbændur 12,3 milljónir lítra, samanborið við 8,5 milljónir lítra árið 1990. Íslenski mjólkuriðnaðurinn hefur farið í gegnum fjölmargar breytingar líkt og gerst hefur í hinum vestræna heimi. Mjólkursamlag KS er staðsett á Sauðárkróki og þar er nú rekið eitt af þremur helstu mjólkursamlögum landsins. Kaupfélag Skagfirðinga á og rekur samlagið í góðu samstarfi við MS Mjólkursamsöluna sem er aðal dreifingaraðili mjólkurvara á landinu. Það var fyrst á árinu 1928 sem fram kom á aðalfundi KS tillaga um að félagið beitti sér fyrir stofnsetningu mjólkurvinnslu í héraðinu. Árið 1934 var tekin formleg ákvörðun á aðalfundi um að hefja byggingu samlagshúss við Aðalgötu. Tekið var til óspilltra málanna, bygging hafin og gekk vel, því 10. dag júlímánaðar árið eftir, þ.e. árið 1935, var tekið á móti fyrstu mjólkinni í nýbyggðu samlagshúsi. Fyrsta heila árið, 1936, var tekið á móti 320 þús. lítrum af mjólk.

Nýtt samlag var síðan byggt sunnarlega við Skagfirðingabraut en á þeim stað hefur starfsemin farið fram til þessa og hefur húsinu margsinnis verið breytt til að mæta nýjum kröfum og breyttum vinnsluháttum. Vélbúnaður hefur sömuleiðis verið endurnýjaður og vinnsluhættir endurskipulagðir. Mjólkurmagnið hefur líka aukist mikið og á árinu 2008 var tekið á móti um þrettán og hálfri milljón lítra til vinnslu en það magn kom ekki allt úr Skagafirði. Gera má ráð fyrir að mjólk framleidd í héraði nemi hátt í 12 millj. lítra.

Framleiðendum hefur þó fækkað mjög en að sama skapi hefur framleiðsla hvers býlis aukist hröðum skrefum. Innleggjendur urðu flestir fjögur hundruð en eru nú innan við sextíu talsins. Í dag er unnið að töluverðri stækkun á húsnæði mjólkursamlagsins sem fyrirhugað er að taka í notkun árið 2013. Í kjölfar endurskipulagningar mjólkuriðnaðarins í landinu er nú nokkuð af mjólk flutt til Sauðárkróks til vinnslu, aðallega úr Húnavatnssýslum, en einnig allt vestan úr Dölum.

Ostar eru mikilvægasta framleiðsluvaran en einnig vegur þungt framleiðsla á smjöri og smjörva.

150 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Bifreiðaverkstæðið Kjarninn.

Kjarninn þjónustuverkstæði Þjónustuverkstæðið Kjarninn var opnað árið 2009 á 120 ára afmælisári Kaupfélags Skagfirðinga. Húsnæðið er um 4.400 fermetrar og mjög vel tækjum búið. Þar er í sama kjarnanum rekið bifreiðaverkstæði, vélaverkstæði, Tengill ehf. (rafmagnsverkstæði), og Fjölnet ehf. (internet og hýsingarfyrirtæki). Auk þess er þar verslun með vörur tengdar starfseminni. Í dag starfa í Kjarnanum um 90 manns og mikill meirihluti þess sérmenntað starfsfólk. Verkstæðisrekstur Kaupfélags Skagfirðinga á sér sögu allt til ársins 1947 en þá hófst verkstæðisrekstur félagsins sem hefur stækkað og þróast síðan. Markmiðið er að öll þjónusta og viðhald sé á einum stað, viðskiptavinurinn á að fá lausn sinna mála sem tengjast bílum, vélum, rafmagni og tölvum í Kjarnanum.

Verslunarstarfsemi Skagfirðingabúð á Sauðárkróki er stærsta verslun félagsins þar sem seldar eru dagvörur og sérvörur. Einnig eru þjónustuverslanir í Varmahlíð, á Hofsósi og í Ketilási í Fljótum. Þá er bygginga- og landbúnaðarverslun á Eyrinni á Sauðárkróki. Verslunarstarfsemi Kaupfélags Skagfirðinga afmarkast við Skagafjörð.

KS Varmahlíð veitingasala.

Við stofnun KS, eins og flestra kaupfélaga, sem hófu starfsemi á síðari hluta nítjándu aldar og á fyrri hluta þeirrar tuttugustu, var megin markmiðið að félagið nýttist félagsmönnum fyrst og fremst til hagkvæmari innkaupa á aðkeyptum neysluvörum.

Frá því snemma á 20. öld hefur KS stundað verslunarrekstur í Skagafirði. Árið 1983 opnaði svo félagið stórmarkað sinn, Skagfirðingabúð, í nýjum höfuðstöðvum félagsins við Ártorg 1 á Sauðárkróki. Þar var komið fyrir fatnaðar- og vefnaðardeildum, bús­ áhaldadeild, rafmagnsvörudeild og ritfangadeild að ógleymdri matvörudeild. Hefur þar síðan verið aðalverslun félagsins.

Verslun og þjónusta | 151

Fiskvinnsla Fisk Seafood.

Fiskvinnsla og útgerð FISK Seafood er eitt öflugasta útvegsfyrirtæki landsins og er í eigu Kaupfélags Skagfirðinga. Fisk Seafood hf. hefur orðið til með kaupum á eða samruna nokkurra félaga á umliðnum áratugum. Þessi félög eru: Fiskiðja Sauðárkróks hf., Hraðfrystihús Grundarfjarðar hf., Útgerðarfélag Skagfirðinga hf., Skjöldur hf. og Skagstrendingur hf.

Fiskiðja Sauðárkróks var stofnuð á Þorláksmessu árið 1955 og voru upphaflegir eigendur hennar Kaupfélag Skagfirðinga og Sauðárkrókskaupstaður. Þann 1. janúar 2005 sameinaðist Skagstrendingur hf. Fiskiðjunni Skagfirðingi hf. og var nafni félagsins breytt í FISK Seafood, en í janúar 2004 keypti FISK eignarhaldsfélag, sem var í 50% eigu Fiskiðjunnar Skagfirðings hf. allt hlutafé í Skagstrendingi hf.

FISK Seafood hefur á að skipa fimm togurum sem gerðir eru út frá Sauðárkróki, Skagaströnd og Grundarfirði; þremur tveggja þilfara frystitogurum, Málmey SK-1, Arnari HU-1 og Örvari SK-2 og ísfisktogaranum Klakki SK-5. Að auki er togbáturinn Farsæll SH-30 undir hatti FISK Seafood. Tveir frystitogaranna hafa það hlutverk að skila á land fullunninni framleiðslu tilbúinni á markað einu sinni í mánuði og er varan seld til hinna ýmsu landa í Evrópu, Asíu og Ameríku. Þriðji frystitogarinn getur heilfryst fiskinn eða skilað honum ferskum, tilbúnum fyrir fiskvinnslur í landi. Klakkur SK-5 skilar ferskum fiski í fiskverkunarfyrirtæki FISK Seafood á Sauðárkróki vikulega. Auk þess að stunda veiðar í íslenskri fiskveiðilögsögu þá eru sótt mið í Barentshafi og á Reykjaneshrygg utan lögsögu.

FISK Seafood rekur fullkomna og vel tækjum búna fiskvinnslu á Sauðárkróki sem sérhæfir sig í framleiðslu á léttsöltuðum þorski og ufsa fyrir markaði á Spáni og Ítalíu auk snyrtra fiskflaka tilbúnum á Mið-Evrópu markað. Í landvinnslu á Sauðárkróki eru starfandi um 65 manns við hefðbundna bolfiskvinnslu, frystingu og þurrkun.

Starfsemi FISK Seafood er ekki einskorðuð við Skagafjörð. Fyrirtækið rekur einnig fiskvinnslu á Grundarfirði en þar er rækjuvinnsla meginþátturinn í starfseminni. Megnið af framleiðslunni fer á markað í Evrópu. Nú starfa um 25 manns í verksmiðjunni. Á Sauðárkróki er skreiðarframleiðsla og er skreiðin að megninu til seld til Nígeríu. Þá á FISK Seafood helmingshlut í rækjuvinnslu á Hólmavík.

Skipaafgreiðsla Fisk Seafood.

152 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Vörumiðlun.

Fóðurblandan Í júlí 2005 var Fóðurblandan hf. ásamt dótturfélögum keypt af hópi fyrirtækja undir forystu KS sem þá var stærsti hluthafinn með um 40% eignarhlut. Nú er eignarhlutur KS um 70%, Auðhumla á tæp 20% og Kaupfélag Borgfirðinga tæp10%.

Fóðurblandan hf. var stofnuð 1. apríl 1960 af verslunarfélögum víða um land ásamt Lýsi hf. í Reykjavík. Í fyrstu var fyrirtækið til húsa að Grandavegi 42 í vesturbæ Reykjavíkur, en árið 1986 flutti Fóðurblandan hf. starfsemi sína í fullkomna fóðurverksmiðju að Korngörðum 12 við Sundahöfn.

Afurðir Fóðurblöndunnar hf. eru að stærstum hluta kjarnfóður til eldis búfjár, en kjarnfóður er ýmist gefið eitt og sér sem heilfóður eða með öðru fóðri.

Fyrstu árin voru tegundir ekki margar en þeim hefur fjölgað með árunum og nú er m.a. framleitt heilfóður fyrir svín, alifugla, fiska, loðdýr, kanínur og hunda. Fóðurblandan hf. hefur sterka stöðu á kjarnfóðurmarkaðnum á Íslandi í dag, með rúmlega helmings markaðshlutdeild fóðurs sem framleitt er hérlendis. Jafnframt er Fóðurblandan stærsti söluaðili á áburði hérlendis.

Önnur starfsemi KS KS hefur komið víða við í skagfirsku athafnalífi og raunar víðar með þátttöku í félögum og fyrirtækjum.

Nýprent á Atvinnulífssýningu.

Sem dæmi má nefna að flutningastarfsemi hefur lengst af verið ríkur þáttur í starfseminni og var KS brautryðjandi í vöruflutningum með bifreiðum milli Sauðárkróks og annarra staða á landinu. Einnig var afgreiðsla flutninga- og fiskiskipa umfangsmikil á tímabili. Þessum verkefnum er nú sinnt af dótturfyrirtæki félagsins, Vörumiðlun ehf. sem rekur fjölda flutningabifreiða og skyldra tækja og annast afgreiðslu skipa í Sauðárkrókshöfn.

Eftirtalin fyrirtæki, sem félagið á hlut í að því marki að þau teljast með í samstæðureikningum þess, eru FISK-Seafood hf., Fóðurblandan hf., Nýprent ehf., Sláturhús KVH ehf., Trésmiðjan Borg ehf., Vörumiðlun ehf. ásamt Mjólku ehf. og Vogabæ ehf. Þá á Kaupfélag Skagfirðinga hluti í mörgum félögum, flestum í Skagafjarðarhéraði, en einnig nokkrum utan héraðs sem flest tengjast þó rekstri félagsins á einn eða annan hátt.

Meðal þeirra helstu eru Hólalax hf., Hólmadrangur ehf., Leiðbeiningamiðstöðin ehf., Tengill eignarhaldsfélag ehf., Verið ehf. og Þrá ehf.

Verslun og þjónusta | 153

Mjólkursamlagið og Kaupfélag Skagfirðinga.

KS dagsins í dag Kaupfélag Skagfirðinga er í dag stór og öflug fyrirtækjasamstæða og hjá því starfa um 700 manns víðs vegar um landið. Góður rekstrarárangur undanfarinna ára hefur verið nýttur bæði til að styrkja efnahagslega stöðu og styrk félagsins, sem og til að sækja fram og skjóta fleiri stoðum undir rekstur þess og stöðu, sem eykur mjög atvinnuöryggi héraðsbúa og þjónustustig í héraði. Þá er ógetið um að félagið hefur einnig nýtt fjárhagslegan styrk sinn með myndarlegum hætti í þágu héraðs og héraðsbúa, bæði með því að gera Menningarsjóð félagsins fjárhagslega öflugan, sem og með því að leggja hönd á plóg varðandi eflingu menntunar og skólastarfs í héraðinu. Eitt merkasta átakið á því sviði er „Sáttmáli til sóknar í skólamálum“ en hann byggist á eitt hundrað milljóna króna sjóði, sem KS leggur til 70% fjármagnsins í, en sveitarfélög í héraði 30%. Fé sjóðsins er nýtt til að efla skólastarf með ýmsum hætti, svo sem með því að styrkja rannsóknir, tækjakaup og ýmislegt annað, sem orðið getur til að gera skólastarf og kennslu markvissari og bæta aðstöðu kennara og nemenda.

Einnig hefur félagið komið að uppbyggingu Nemendagarða Hólaskóla í samstarfi við aðra, sem og tækjavæðingu verknámsgreina við Fjölbrautaskóla Norðurlands vestra í gegnum félagið Tækjagarð ehf.

Kaupfélagsstjóri Kaupfélags Skagfirðinga er Þórólfur Gíslason.

KS og Fisk Seafood styrkja unga íþróttaiðkendur.

154 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

kea

Þ

www.kea.is

ann 19. júní 1886 var boðað til fundar um verslunarmál að bænum Grund í Eyjafirði. Árferði hafði verið skaplegt og bændur sem riðu til fundarins voru hvorki hlekkjaðir í klafa skulda né óslítandi verslunarsambanda. Þeir höfðu töluverða reynslu af því að leita eftir bestu kjörum og fullan hug á að taka málin í sínar hendur til að fá sanngjarnt verð fyrir afurðir sínar og viðunandi verð á innfluttri vöru. Einokunarverslun hafði verið afnumin í landinu árið 1854 og í framhaldi af því höfðu víða verið þreifingar um breytta viðskiptahætti og kjör. Niðurstaða fundarins á Grund var sú að stofna pöntunarfélag og skipa fyrir það bráðabirgðastjórn sem í sátu valinkunnir góðbændur. Þegar um haustið kom fyrsti vörufarmur pöntunarfélagsins til Akureyrar frá Englandi og með skipinu fór aftur talsvert af sauðfé á fæti. Saga KEA var hafin. Tólf árum eftir stofnun, árið 1898, eignaðist félagið sitt fyrsta hús sem var vörugeymsluhús á Torfunefi, ekki fjarri þeim stað sem lengst af átti eftir að verða kunnasta aðsetur Kaupfélags Eyfirðinga fyrir neðan kirkjutröppurnar á Akureyri.

Kaupfélag Eyfirðinga lét verulega til sín taka á fyrstu áratugum starfseminnar og stóð traustum fótum í eyfirsku félags- og atvinnulífi við hálfrar aldar afmæli sitt á síðari hluta fjórða áratugarins. Félagið náði þá yfir allar byggðir í Eyjafirði, auk deilda í uppsveitum Þingeyjarsýslu og einnar í Skagafirði. Það rak verslun á Akureyri, Dalvík, Grenivík, Hrísey og Ólafsfirði. Átti sláturhús á öllum þessum stöðum nema í Hrísey og rak ýmiskonar iðnaðar- og framleiðslustarfsemi á Akureyri og víðar. Sem fyrr var mikill hugur í mönnum og stærsta ákvörðun 3.000 manna afmælisfundar félagsins að Hrafnagili árið 1936 var að ráðstafa umtalsverðum fjárhæðum til uppbyggingar á sveitaskólum í héraðinu.

Staða félagsins hélt áfram að styrkjast og þegar það varð áttrætt árið 1966 voru félagsdeildirnar orðnar 24, félagsmenn yfir 5.600 og fastráðið starfsfólk félagsins tæplega 550 manns, þar af um 490 manns á Akureyri, sem segir talsvert um vægi félagsins í 10.000 manna sveitarfélagi. Áfram hélt vöxtur félagsins á næstu áratugum og lagt var upp í margskonar fjárfrekar fjárfestingar. Byggð var stór og fullkomin kjötvinnslustöð, ný mjólkurstöð í nokkrum áföngum og fjárfest verulega í sjávarútvegsfyrirtækjum svo sem á Dalvík, í Hrísey og Grímsey. Mikil endurskipulagning fór fram á búðakerfi félagsins, verslanir fóru stækkandi og samkeppni jókst. Fjárfest var í húsnæði fyrir brauðgerð og hótel á áttunda og níunda áratugnum. Auk þessa átti kaupfélagið eignarhluti í fyrirtækjum sem höfðu verið að byggjast upp en tilheyrðu ekki samstæðu þess með beinum hætti.

Miklar breytingar hafa orðið í starfsmannafjölda kaupfélagsins í gegnum tíðina. Eftir fjögurra áratuga starfsemi í lok þriðja áratugar síðustu aldar voru þeir um 20 talsins en voru orðnir milli 500-600 á seinni hluta sjöunda áratugarins. Á níunda áratugnum urðu þeir talsvert á annað þúsund þegar flest var. Í langri sögu kaupfélagsins er að finna starfsemi af ýmsum toga sem í sumum tilvikum fylgdi félaginu um margra áratuga skeið.

Auk þess að vera með stóra aðalskrifstofu við Hafnarstræti á Akureyri tengdist félagið eða hafði sjálft með höndum rekstur á blómabúð, bifreiðadeild, brauðgerð, byggingavörudeild, efnagerðinni Flóru, efnaverksmiðjunni Sjöfn, fóðurvörudeild, garðræktarfélagi, versluninni Gránu, verslun á Hjalteyri, Hótel KEA, Kaffibrennslu Akureyrar, kaffibætisgerðinni Freyju, kjötiðnaðarstöð, lífeyrissjóði, matvörudeild, mjólkursamlagi, fiskvinnslufélaginu Nirði, olíusöludeild, Plasteinangrun, raflagnadeild, skipaafgreiðslu, skipasmíðastöð, sláturhúsi, smjörlíkisgerð, apóteki, Söltunarfélagi Dalvíkur, Útgerðarfélagi KEA, Útgerðarfélagi KEA í Hrísey, vátryggingadeild, véladeild, Vélsmiðjunni

Verslun og þjónusta | 155

Fyrrum höfuðstöðvar Kaupfélags Eyfirðinga við Hafnarstræti.

Odda, Vöruhúsi KEA, bifreiðaverkstæðinu Þórshamri, þvottahúsinu Mjöll og útibú var félagið með á Dalvík, Grenivík, í Grímsey, á Hauganesi, í Hrísey, á Ólafsfirði og Siglufirði.

Um árabil var öflugt starfsmannafélag innan kaupfélagsins sem m.a. átti og rak sumarbústaði og sérstakur lífeyrissjóður KEA starfaði í rúma sex áratugi þar til hann var sameinaður Lífeyrissjóði Norðurlands um síðustu aldamót. Á síðasta áratug aldarinnar tók að bera á verulegum rekstrarerfiðleikum fyrirtækja í landinu og setti það mark sitt á rekstur Kaupfélags Eyfirðinga. Ýmsar rekstrareiningar þurfti að endurskipuleggja eða leggja niður og á aðalfundi félagsins um miðjan áratuginn var boðuð ný stefnumótun fyrir félagið þar sem fram kom að ekkert í þáverandi fyrirkomulagi félagsins væri sjálfsagt eða óbreytanlegt. Meðal annars skyldi því svarað hvort rétt væri að skipta félaginu upp eða breyta því í hlutafélag. Þetta var upphaf að miklum breytingum á Kaupfélagi Eyfirðinga og á árinu 1998 hófst fyrirtækjavæðing KEA sem hafði það að markmiði að færa rekstur félagsins í hlutafélög. Árið 2001 var stofnað fjárfestingafélagið Kaldbakur um eignir og skuldbindingar KEA og samhliða var samvinnufélaginu KEA mörkuð stefna um að vinna sérstaklega að hagsmunum félagsmanna. Árið 2004 var fjárfestingarfélagið Kaldbakur selt og við það losaði KEA fjármuni til nýrra framtíðarverkefna á félagssvæðinu; var orðið skuldlaust samvinnufélag með mikinn fjárhagslegan styrk sem hafði ekki lengur með höndum fjölþættan atvinnurekstur. Á 120 ára afmæli félagsins árið 2006 var nafni þess formlega breytt úr Kaupfélag Eyfirðinga í KEA til að undirstrika breytt hlutverk félagsins, sem nú var orðið fjárfestingafélag. Á næstu árum fjárfesti KEA í mörgum fyrirtækjum sem flest voru með atvinnustarfsemi á félagssvæðinu. Þótt starfsmenn fjárfestingafélagsins væru aðeins fjórir, voru starfsmenn þeirra atvinnufyrirtækja sem KEA átti nú eignarhluti í nokkur hundruð. Auk þess kom KEA að ýmsum samfélagslegum verkefnum. Á árinu 2006 var gefið út sérstakt KEA-kort fyrir félagsmenn sem veitir afslætti hjá fjölmörgum fyrirtækjum á starfssvæðinu. Félagsmenn eru nú um átján þúsund í fimm félagsdeildum og er það langmesti fjöldi í sögu félagsins. KEA hefur nú verið mörkuð sú stefna að leita leiða til að hefja kjarnastarfsemi að nýju, samhliða umsýslu með fjárfestingaeignir sínar. Heildareignir félagsins eru yfir 4 milljarðar króna og eiginfjárhlutfall yfir 90%, félagið er nánast skuldlaust og með rúma 2 milljarða króna í lausu fé. Þetta hefur þótt góð staða eftir hrun bankakerfis á Íslandi.

Með þróun félagsins í átt til kjarnastarfsemi, ásamt áðurnefndri þátttöku í fyrirtækjum á félagssvæðinu sem veita miklum fjölda fólks atvinnu, má með sanni segja að KEA haldi fullum trúnaði við uppruna sinn og meginstef í starfsemi félagsins frá stofndegi og til þessa dags.

Samgöngumáti fyrri tíma í Gilinu.

Miðbæjarsvæðið eftir miðja síðustu öld.

156 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

kjöreign ehf.

F

www.kjoreign.is

asteignasalan Kjöreign var stofnuð af Dan V.S. Wiium árið 1976 ásamt Sigurði Wiium bróður hans. Dan hafði þá nýlokið lögfræðiprófi frá HÍ. Bróðir hans var með bókhaldsfyrirtæki og það æxlaðist þannig Dan fór að aðstoða viðskiptavini hans við kaup á fasteignum og síðan tók eitt við af öðru. Það er óhætt að fullyrða að Kjöreign sé með elstu fasteignasölum landsins.

Dan Wiium er einn virtasti matsmaður fasteigna í greininni og þjónusta hans og ráðgjöf er mikils metin bæði af einkaaðilum sem og bönkum og opinberum stofnunum. Hann starfaði í rúm tuttugu ár fyrir Fjármálaráðuneytið við aðstoð á kaupum, sölum og leigu fasteigna. Í áratugi hefur hann verið matsmaður á atvinnuhúsnæði við góðan orðstír.

Húsnæðið í Ármúla 21 varð fyrir valinu og þar hefur Kjöreign starfað allar götur síðan.

Dan Wiium er einn eigandi en með honum eru jafnan 4–8 starfsmenn sem vinna þétt saman á stofunni og hafa góða samvinnu sín á milli. Stefnan hefur verið sú að allir þjónusti viðskiptavinina jafnt og kappkostað að viðskiptavinirnir hafi ævinlega aðgang að þjónustu og ráðgjöf.

Kjöreign hefur notið þeirrar gæfu að haldast vel á fólki svo starfsmannavelta hefur í gegnum tíðina verið fremur lítil. Dan hefur þá sérstöðu að hann er oft dómkvaddur matsmaður og nýtur mikils trausts sem slíkur en mörg mál sem koma upp tengjast fasteignaviðskiptum ellegar að fasteignir einstaklinga eða fyrirtækja koma við sögu.

Lykillinn að velgengni og góðum árangri Kjöreignar er að mati Dans sú einstaklega góða og persónulega þjónusta sem hann leitast við að veita. Það er ástæða til að rifja það upp að hann var fyrstur manna til þess að taka að sér að þinglýsa skjölum fyrir fólk. Sem þýddi hlaup með skjöl og gögn á milli stofnana en þetta var liður í að tryggja öryggi viðskiptanna og sjá til þess að allt gengi hratt og vel fyrir sig.

Kjöreign hefur séð um útleigu á atvinnuhúsnæði um alllanga hríð. Dan hefur alla tíð þótt starf sitt ánægjulegt og gefandi. Einkum er samskiptaþátturinn ánægjulegur. Hann nýtur þess að eiga skipti við heiðarlegt og gott fólk og gleymir því ekki að á stundum er verið að sýsla með aleigu fólks og þess vegna mikilvægt að vanda til verka. Gildir þá einu hvort um skjalagerð er að ræða eða samskiptin milli fyrirtækisins og kaupenda og seljenda.

Kjöreign leggur ríka áherslu á að skapa traust og veita eins góða þjónustu og hægt er. Með því er t.a.m. átt við að viðskiptavinirnir verði fyrir eins litlum óþægindum og kostur er á meðan söluferli er í gangi eða kaup fara fram. Þannig að viðskiptin verði auðveld, þægileg og ánægjuleg.

Fátt veitir jafn mikla ánægju og þegar fólk gengur brosandi út af fasteignasölunni eftir að hafa lokið við undirskrift samnings. Ánægður viðskiptavinur snýr aftur og skapar þannig gott orðspor. Það er mikilsvert.

Verslun og þjónusta | 157

L

lyfja hf. www.lyfja.is

yfja hf. var stofnuð haustið 1995 af lyfjafræðingunum Inga Guðjónssyni og Róberti Melax. Fyrirtækið stofnuðu þeir í kjölfar setningar nýrra lyfjalaga sem kváðu á um fullt frelsi til að opna lyfjabúðir. Fyrsta verslun Lyfju var opnuð 11. apríl 1996 við Lágmúla í Reykjavík, og markaði verslunin ákveðin þáttaskil í smásöluverslun á þessu sviði á Íslandi. Í ljós kom að lagabreyting þessi átti eftir að hafa mikil áhrif á íslenskan lyfjamarkað.

Fyrir gildistöku laganna úthlutuðu yfirvöld lyfsöluleyfum og apótekin, flest gamalgróin, skiptu með sér markaðssvæðum. Lyfjaverð var hið sama í öllum apótekum og samkeppni var engin. Fyrstu árin eftir gildistöku ákvæðisins lækkaði vísitala lyfjaverðs þrátt fyrir hækkun ríkisins á hluta sjúklinga í lyfjaverði. Einnig hefur samkeppnin leitt til aukinnar fjölbreytni í þjónustu apóteka.

Lyfja kom inná markaðinn sem frumkvöðull í lækkun lyfjaverðs og hefur frá upphafi lagt áherslu á að bjóða lyf á hagstæðu verði með fjölbreyttu úrvali í annarri vöru. Lyfja hefur síðan þá verið neytendum hvað efst í huga, m.a. fyrir langan opnunartíma og mikla þjónustu. Lyfja býður upp á fjölbreytta hjúkrunarþjónustu, heilsufarsmælingar og ráðgjöf um ýmsa sérhæfða vöru s.s. stóma- og stoðvörur. Fyrirtækið hefur auk þess komið sér upp aðstöðu og allri annarri þjónustu við lyfjaskömmtun með stofnun Lyfjalausna, sem sérhæfir sig í þjónustu af þessu tagi til stofnana og einstaklinga. Þann 4. desember árið 2000 sameinuðust Lyfja hf. og Lyfjabúðir ehf. undir nafninu Lyfja hf. Lyfjabúðir ehf. var stofnað árið 1996 um rekstur lyfjabúða undir heitinu „Apótekið“.

Með þessari sameiningu varð Lyfja að sjálfstæðu dótturfélagi innan Baugssamstæðunnar en laut áfram stjórn stofnenda Lyfju. Baugur átti þá 55% og aðrir eigendur 45%. Í byrjun ársins 2004 seldu stofnendur Lyfju hlut sinn í fyrirtækinu til Haga, dótturfélags Baugs, sem átti um skeið 100% hlut. Skömmu síðar var Lyfja hf. seld til eignarhaldsfélagsins Árkaupa ehf. Félagið Lyfja hf. rekur í dag 36 lyfjaverslanir og útibú á landsvísu undir nöfnunum Lyfja og Apótekið. Árið 2005 keypti Lyfja fyrirtækið Heilsu (og þar með Heilsuhúsið) af Erni Svavarssyni. Heilsa er rekin sem sjálfstætt innflutnings- og dreifingarfyrirtæki, en verslanir Heilsuhússins, sem nú eru 6 talsins, eru reknar innan Lyfju hf. Í dag er Lyfja hf. stærsti smásöluaðili á lyfjamarkaði á Íslandi sem og umfangsmikill innflytjandi og dreifingaraðili heilsuvara á Íslandi. Starfsmenn fyrirtækisins eru um 330.

158 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

MHG verslun

F

www.mhg.is

yrirtækið MHG Verslun var stofnað síðla árs 2000, af Hilmari Árnasyni, viðskiptafræðingi og Matthíasi Sveinssyni, rafvirkjameistara. Þeir eru jafnframt núverandi eigendur ásamt Guðmundi Guðmundssyni, bifvélavirkja sem bættist í hóp eigenda árið 2001. Fyrirtækið MHG Verslun var stofnað á grundvelli eftirspurnar sem skapast hafði hér á landi eftir ýmis konar þjónustu við umhirðu golfvalla. Fyrirtækið náði því að festa sig í sessi frá upphafi og hefur átt mikilli velgengni að fagna á þeim vettvangi.

MHG Verslun er nú stærsti innflutningsaðili landsins á golfvallarvélum.

Jafnframt stendur fyrirtækið fyrir innflutningi á ýmis konar vinnuvélum, varahlutum og iðnaðarverkfærum.

Helstu viðskiptaaðilar fyrirtækisins eru bæjarfélög, verktakar og golfklúbbar og hefur MHG Verslun lagt sig fram um að mæta kröfum viðskiptavina sinna um heildarlausnir.

Aðföng fyrirtækisins koma aðallega frá þekktum framleiðendum í Bretlandi, Bandaríkjunum, Þýskalandi og Skandinavíu. MHG Verslun sem hefur frá upphafi verið í fararbroddi í innflutningi á golfvallarvélum ásamt ýmsum verkfærum og tækjum til nota á golfvöllum, hefur meðal annars umboð fyrir E-Z-GO golfbíla sem eru mest seldu golfbílar í heimi, golfvalla- og knattspyrnuvallavélar frá RANSOMES JACOBSEN og fræ frá BRITISH SEED HOUSES sem eru ein bestu fáanlegu fræ sem völ er á fyrir golf- og knattspyrnuvelli svo og áburð frá Angus Horticulture í Skotlandi. Einnig selur verslunin Redexim Charterhouse sáningarvélar og annan tækjakost til jarðvinnslu, ásamt vélum til hreinsunar á gervigrasi frá sama framleiðanda. Jafnframt hefur MHG Verslun umboð fyrir Gehl smágröfur og SSI Schaefer sem er leiðandi framleiðandi heildarlausna fyrir hillu- og rekkakerfi sem henta vel fyrir lagersvæði og fyrirtæki. Ennfremur má nefna

Verslun og þjónusta | 159

innflutning á steypusögum, sláttuvélum, kjarnaborum, demants steinsagarblöðum og öðrum iðnaðarverkfærum frá þekktum framleiðslufyrirtækjum á borð við Husqvarna Construction Products, Husqvarna Garden and Forest, Briggs&Stratton mótora, Swepac jarðvegsþjöppur.

MGH Verslun hefur lagt sitt af mörkum til að betrumbæta umhirðu golfvalla og knattspyrnuvalla hér á landi með því að hafa ávallt á boðstólum nýjustu og bestu tæki sem völ er á hverju sinni. Þjónusta fyrirtækisins hefur því mælst vel fyrir og hefur notið mikillar viðurkenningar.

Starfsmenn fyrirtækisins, sem eru fimm talsins, hafa kappkostað að veita viðskiptavinum sínum framúrskarandi þjónustu til að standa undir fagmannlegum væntingum og kröfum þeirra. Fyrirtækið hefur átt mikilli velgengni að fagna undanfarin ár og hefur dafnað ár frá ári. MHG verslun hefur sett sér það markmið að vera í fremstu röð á sínu sviði hér á landi með því að bjóða viðskiptavinum sínum hágæða vöru og þjónustu. Fyrirtækið hefur frá upphafi haft umhverfisvernd að leiðarljósi og yfirlýstan vilja til að styrkja góð málefni.

MHG Verslun hefur aðsetur í 900 fermetra húsnæði við Akralind 4, 201 Kópavogur.

Starfsmenn: Matthías Sveinsson stjórnarformaður Hilmar Árnason framkvæmdastjóri Guðný Sigurðardóttir fjármálastjóri Guðmundur Guðmundsson þjónustustjóri Hilmar Stefánsson sölumaður

160 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Gullauga

V

erslunin Gullauga er til húsa að Hafnarstræti 4 á Ísafirði og hefur verið starfrækt frá árinu 1983 en stofnandi hennar var Dýrfinna Torfadóttir, gullsmiður, skartgripahönnuður og sjónfræðingur. Núverandi eigandi og framkvæmdastjóri er Örn Torfason, sjónfræðingur og augnlinsusérfræðingur. Örn lauk námi frá FTS í Danmörku árið 2000.

Fyrirtækið veitir alhliða gleraugna- og linsuþjónustu, ísetningu glerja, viðgerðir og sölu á vinsælustu og þekktustu gleraugnaumgjörðum á markaðnum. Að jafnaði eru fyrirliggjandi allar algengar tegundir sjónglerja. Sala skartgripa eftir þekkta íslenska hönnuði t.d. Dýrfinnu Torfa (diditorfa.com) og Sign. Verslunin Gullauga er eina verslunin sinnar tegundar á Vestfjörðum og eru starfsmenn tveir.

Verslun og þjónusta | 161

F

netheimur www.netheimur.is

orsendan fyrir farsælum framgangi í fyrirtækjarekstri er að allar boðleiðir samskipta séu einfaldar, skýrar og skjótar. Tæknifyrirtækið Netheimur sérhæfir sig í alhliða ráðgjöf og úrræðum á sviði stafrænnar gagnamiðlunar ásamt uppsetningum á skotheldum lausnum sem eru sérsniðnar að þörfum hvers og eins. Aðsetur starfseminnar er í rúmgóðu húsnæði að Sóltúni 26 og eru þar í dag 10 fastráðnir starfsmenn.

Upphaf og framgangur starfseminnar Stofnendur og núverandi eigendur Netheims eru þeir Ellert Kristján Stefánsson og Guðmundur Ingi Hjartarson. Leiðir þeirra lágu fyrst saman árið 1995 þegar Ellert hóf störf hjá Gagnabanka Íslands sem þá var staðsettur að Síðumúla 3-5. Starfsemin fólst í alhliða fyrirtækjaþjónustu t.d. með uppsetningu netþjóna og póstkerfa. Með aukinni eftirspurn eftir þjónustunni þótti hagkvæmast að fyrirtækið hannaði sitt eigið póstkerfi og hefði þannig alla þætti á einni hendi. Úr varð að fest voru kaup á netveitunni xnet.is sem þá hafði á árunum 1996-97 farið af stað með merkt brautryðjendastarf í útvarpsútsendingum á netinu ásamt birtingu netmiðla. Öll þessi starfsemi var í eigu rekstrarfélags sem hét Goðheimar ehf. og því lá beinast við hjá nýjum eigendum að stofna nýtt fyrirtæki undir nafninu Netheimur en starfsemi þess hófst árið 1998. Árið 2001 var rekstri Gagnabanka Íslands hætt og færðist þá öll fyrirtækjaþjónusta undir einn hatt Netheims en fyrirtækið hafði þá víkkað starfsemina enn frekar.

Fjölþætt fyrirtækjaþjónusta Í dag einbeitir Netheimur sér eingöngu að þjónustu sem varðar tæknimál fyrirtækja og brýn úrlausnarefni þeirra. Boðið er upp á staðlaðar eða sérsniðnar heildarlausnir í rekstri og uppsetningu tölvukerfa ásamt hýsingu þeirra. Sérfræðiráðgjöf sem tengist fjarskiptakerfum, netkerfum og þráðlausum lausnum. Þjónustumöguleikarnir eru í raun óþrjótandi en þeir tengjast alls kyns gagnaflutningum, símkerfum, upplýsingavinnslu, tölvupósti, heimasíðum, öryggislausnum og afritunartöku. Fyrirtæki geta í raun kosið sér hvort allt sé í hýsingu eða aðeins afmarkaðir hlutar eins og afrit gagna, tölvupóstur eða vefsíður. Þrátt fyrir stutta vegferð hefur Netheimur náð töluverðum áfangasigrum með starfsemi sinni og öðlast ýmsar viðurkenningar fyrir ferskar nýjungar í fyrirtækjarekstri.

Starfsmenn Netheims.

Afritunartaka.is Hér er komin skotheld baktrygging fyrir varðveislu allra mögulegra gagna hjá fyrirtækjum. Fyrirkomulagið er með þeim hætti að einfaldur hugbúnaður er settur upp á vinnustöðvar eða netþjóna. Þaðan eru daglega dulkóðuð afrit af gögnum sem síðan hýsast í miðlægum gagnaþjóni hjá Netheimi. Með sérstökum aðgangslykli er hægt að endurheimta allar skrár t.d. ef kerfi hrynja.

Sophos-veiruvarnir: Alveg frá árinu 1999 hefur Netheimur átt í traustu samstarfi við breska stórfyrirtækið Sophos sem sérhæfir sig í þróun á fjölbreyttum öryggishugbúnaði og veiruvörnum hjá stofnunum og fyrirtækjum. Nærtækt dæmi um umsvifamikinn notanda á slíkum búnaði hér á landi er Háskóli Íslands. Netheimur býður upp á ótal lausnir og möguleika frá Sophos en allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.netheimur.is

162 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Poulsen ehf.

E

www.poulsen.is

kki eru þau mörg íslensku fyrirtækin sem geta státað af því að hafa náð 100 ára aldri en eitt þeirra er verslunin Poulsen ehf. sem hélt upp á aldarafmæli sitt árið 2010. Reksturinn nær inn á mörg svið en frá upphafi hefur þungamiðja starfseminnar legið í innflutningi og sölu á varahlutum í bifreiðar og iðnvélar. Eftir sameiningu við fyrirtækið Orka – Snorri G. Guðmundsson hf. árið 2005 hefur bæst við umsvifamikið starfssvið rúðuísetninga, bílaréttinga og bílasprautunar. Hjá Poulsen ehf. starfa í dag um 30 manns.

Söguágrip

Ragnar Matthíasson, framkvæmdastjóri Poulsen ehf.

Poulsen ehf. er kennt við danska járnsteypumeistarann Valdimar Poulsen sem stofnaði fyrirtækið árið 1910. Hann kom hingað upphaflega til að starfa að uppbyggingu Járnsteypu Reykjavíkur en hóf einnig viðskipti með eldfastan leir og ýmsa málma. Árið 1926 opnaði Valdimar smásöluverslun að Klapparstíg 29 en þar var boðið upp á alls kyns vélar og varahluti ásamt ýmsum smíðaverkfærum. Nokkrum árum eftir andlát Valdimars árið 1946 kom Ingvar Kjartansson, kaupmaður, inn í reksturinn og keypti þar helmingshlut.

Hann varð síðar forstjóri fyrirtækisins til margra ára og aðaleigandi þess frá árinu 1963 og til dauðadags árið 1990. Á öllum þessum tíma byggðist upp hið mikla og trausta orðspor sem átti að leggja grunninn að þeirri löngu vegferð sem Poulsen ehf. státar af í dag.

Ingvar Kjartansson var jafnframt mikill framkvæmdamaður og stóð t.d. að byggingu stórhýsis að Suðurlandsbraut 10. Þar fór starfsemi fyrirtækisins fram allar götur fram til ársins 2001.

Nýir eigendur Frá árinu 2001 hefur Poulsen ehf. verið í eigu hluta af fjölskyldu Matthíasar Helgasonar og Elínar Ragnarsdóttur. Hún hafði þá rekið fyrirtækið Bílanaust í tæp 40 ár en sú starfsemi hefur nú sameinast N1. Eftir eigendaskiptin fluttist reksturinn í núverandi húsnæði að Skeifunni 2 í Reykjavík en gólflötur þess er um 4.000 fm. Fram til þess tíma höfðu baðinnréttingar verið fyrirferðarmiklar en sá hluti var seldur út úr fyrirtækinu þar sem hann samrýmdist illa öðrum þáttum starfseminnar. Upp frá því hefur meiri kraftur verið lagður í byggja upp öfluga bifreiðaþjónustu og í því skyni hefur Poulsen ehf. keypt upp annan rekstur sem rær á svipuð mið. Óhætt er að segja að umfangsmesta fjárfestingin að því leyti hafi átt sér stað árið 2005 þegar gengið var frá kaupum á fyrirtækinu Orka – Snorri G. Guðmundsson (OSG). Með því bættust við um 20 starfsmenn ásamt nýjum starfssviðum t.d. innflutningi á Pilkington bílrúðum, DuPont bílalökkum og 3M slípivörum ásamt fjölbreyttri flóru varahluta og verkfæra. Í beinu framhaldi keypti Poulsen síðan rekstur Framrúðunnar að Viðarhöfða 2 og með því bættist við nýr þjónustuliður bílrúðuísetninga. Meðfram öllu þessu hefur Poulsen ehf. einnig flutt inn og selt heita potta, spapotta og litlar sundlaugar en sá þáttur er aðeins lítill hluti rekstrarins. Ísetningar og vörumóttaka fyrir bílrúður ásamt sýningarsal fyrir heita potta eru með aðsetur að Grensásvegi 3.

Margþætt og sérhæfð þjónusta Verslun Poulsen ehf. við Skeifuna 2 er líflegur staður, þar sem margþætt og sérhæfð þjónusturáðgjöf er veitt t.d. til bílaverkstæða, landbúnaðarins, útgerðar- og iðnfyrirtækja. Of langt mál væri að rekja alla þá þúsund vöruflokka sem þar eru fyrirliggjandi en stærstur hluti þeirra þjónar því sameiginlega hlutverki að vera einhverskonar vara- eða slithlutur. Nákvæmar upplýsingar um hverja einstaka vöru eru jafnharðan keyrðar í gegnum afar fullkomið tölvukerfi sem sífellt er verið að uppfæra. Segja má að einstakt og víðfeðmt vöruúrvalið hjá Poulsen hafi í raun mótast samkvæmt eftirspurn traustra viðskiptavina sem um ókomna tíð munu halda áfram að treysta undirstöðurnar í farsælum rekstri.

Verslun og þjónusta | 163

R

rafmiðstöðin sf. www.rm.is

afmiðstöðin er verkfræðistofa á rafmagnssviði. Hún var stofnuð árið 1982.

Lengst af var stofan til húsa að Iðavöllum 3, en í dag er Rafmiðstöðin staðsett við Framnesveg 19 í Reykjanesbæ. Guðmundur Guðbjörnsson rafmagnstæknifræðingur er framkvæmdastjóri og aðaleigandi stofunnar.

Starfsmenn.

Hjá fyrirtækinu starfa í dag þrír starfsmenn. Auk Guðmundur starfa hjá fyrirtækinu þeir Ögmundur Sæmundsson rafiðnfræðingur og Guðbjörn Guðmundsson verkfræðingur.

Verksvið Aðalverksvið stofunnar er hönnun raflagna og önnur tækniráðgjöf. Einnig hafa starfsmenn stofunnar séð um forritun á iðntölvum og ljósastýrikefum t.d. EIB og Dali.

Viðskiptavinir Verkefnin hafa aðallega verið á Suðurnesjum. Helstu viðskiptavinir eru ríkið, sveitarfélögin á Suðurnesjum og fjölmörg fyrirtæki og einstaklingar á svæðinu.

Breyting á 30 ára ferli í hönnun Fyrstu árin voru allar teikningar handteiknaðar á teikniborði með áföstum teiknivélum sem voru reglustikur á hreyfanlegum armi. Algengt var að hönnuðurinn rissaði hönnun sína á blað og síðan tók tækniteiknari við og útfærði endanlega teikningu á teikniborði.

Einnig teiknuðu hönnuðir sjálfir án aðstoðar tækniteiknara. Þetta var seinleg aðferð, pennarnir vildu oft stíflast og ef einhverju þurfti að breyta var tekið upp rakvélablað og blekið skafið af teikningunni.

AutoCAD frá 1985 Rafmiðstöðin var með þeim fyrstu til að tileinka sér hönnun teikninga í tölvum. Árið 1985 var fjárfest í tölvum og teikniforritinu AutoCAD. Í fyrstu var þetta brösótt, engin námskeið voru í boði og þurftu menn að fikra sig áfram í þessu.

Fljótlega komu kostir þess að teikna í tölvum í ljós og teikniborðin voru lögð til hliðar. Í þeirra stað kom rafdrifin teiknivél svokallaður plotter. Fyrsti plotterinn var byggður upp svipað og handvirku teiknivélarnar með tveimur sleðum sem færðust fram og til baka og sótti sér penna af réttri stærð í ákveðin sæti og skilaði honum þangað aftur þegar teikningin var tilbúin. Smám saman urðu tölvurnar og plotterarnir fljótvirkari auk þess sem AutoCAD forritið varð fullkomnara og enn í dag er þetta mest notaða forritið í hönnun. Á langri vegferð hefur Rafmiðstöðin lagt mikla rækt við að varðveita allar sínar teikningar á mjög aðgengilegan hátt og eru allar teikningar frá árinu 1985 tiltækar á tölvutæku formi. Hefur það komið sér vel bæði við bilanaleit og við breytingar á húsnæði. Í dag er hönnun smám saman að færast í þrívíddar hönnun og eru starfsmenn fyrirtækisins byrjaðir að hanna í þrívídd í tveimur þrívíddarforritum þ.e. AudoCAD MEP frá 2006 og í Revit MEP nú á þessu ári.

Með tilkomu Internetsins hafa hlutirnir breyst mikið og nú eru teikningar sendar milli hönnunaraðila á netinu sama hvort þeir eru í sama húsnæði eða í öðrum landshluta.

Munar þetta miklu fyrir fyrirtæki sem staðsett eru á landsbyggðinni.

Starfsmenn fyrirtækisins, Guðmundur, Ögmundur og Guðbjörn.

164 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

reynir bakari

R

www.reynirbakari.is

eynir Þorleifsson bakari er einn helsti frumkvöðull atvinnuuppbyggingar í Kópavogsdalnum á tíunda áratug síðustu aldar. Frá árinu 1994 hefur hann starfrækt þar bakarí, brauðgerð og kaffihús undir eigin skírnarnafni eða einfaldlega Reynir bakari sem er með höfuðstöðvar sínar að Dalvegi 4, en eitt minna útibú er einnig rekið í verslunarmiðstöð Hamraborgar. Fyrirtækið býður einnig upp á kaffihlaðborð fyrir ýmis tækifæri, en allar nánari upplýsingar er að finna inni á: www.reynirbakari.is

Æviágrip Reynir er fæddur í Vestmannaeyjum árið 1952 og lærði sína iðn þar hjá Sigurmundi Andréssyni í Magnúsarbakaríi. Eftir eldgosið í Heimaey árið 1973 hélt hann til Hafnarfjarðar og kláraði sitt síðasta ár sem lærlingur í Snorrabakaríi, en á árunum 1974-1990 var starfað hjá Bernhöftsbakaríi og jafnframt farið með eignahlut þar. Eftir þetta hófst merkilegur tími, þar sem bakstrinum var gefið frí og unnið hjá Evert Evertssyni í Efnagerð Laugarness, en þar var á ferðinni heildverslun sem sérhæfði sig í miðlun og kynningu á tækjum og framleiðsluvörum til bakaría og brauðgerða. Reynir starfaði þarna í fjögur ár, kynntist vel öllu nýjabrumi í bakstursiðn og öðlaðist nýja sýn á hana, auk þess sem hann sótti fjölda námskeiða erlendis.

Bakarí í eigin nafni Með þessu lagði Reynir Þorleifsson rækilega grunninn að eigin rekstri í eigin nafni. Fyrirtækið Reynir bakari ehf. er síðan opinberlega stofnað þann 1. febrúar 1994, en fyrsta aðsetrið var í leiguhúsnæði við Kleifarsel í Breiðholti. Í desember 1994 var haldið þaðan yfir í núverandi húsnæði að Dalvegi 4, en á þeim tíma var Kópavogsdalurinn eyðilegt athafnasvæði og fannst því mörgum sem þetta væri fáránleg staðsetning fyrir bakarí.

Reynir vissi þó sínu viti og hafði nýlega kynnt sér úthugsað framtíðarskipulag væntanlegrar helstu verslunaræðar Kópavogs, sem tók á sig mynd með opnun Smáratorgs árið 1997. Framhaldið þekkja síðan allir.

Eftirsótt handverk Á tæpum 20 árum hefur handverk Reynis bakara áunnið sér virðingarverðan sess hjá Kópavogsbúum og nærsveitungum, sem margir hverjir fara langa leið til þess að komast í eftirsótt úrvalið af einstökum brauðum, bakkelsi og kökum. Hjá Reyni er mikil áhersla lögð á að allt hráefni sé á heimsmælikvarða og að neytendur njóti hins allra besta í kornmeti sem völ er á. Reynir bakari var jafnframt einn af þeim fyrstu til þess að vinna með íslenskt bygg og blanda brauðuppskriftir úr því. Reynslan hefur sýnt að hráefnið stenst ítrustu gæðakröfur og drekkur í sig mikið vatn sem þýðir að brauðið verður mýkra og betra. Öll íslensk bakarí innan Landssambands bakarameistara vinna nú með íslenskt bygg.

Starfsmannafjöldi og velta Hjá Reyni bakara starfa að jafnaði um 30 manns. Meðaltalsveltan á ársgrundvelli er á bilinu 170-180 milljónir króna.

Verslun og þjónusta | 165

R

rúmfatalagerinn www.rumfatalagerinn.is

úmfatalagerinn er einhver kunnasta heimilisvöruverslun landsins og hreinlega vandfundinn sá Íslendingur sem ekki hefur einhverntíma átt þangað erindi. Fyrirtækið hefur verið starfrækt í um aldarfjórðung en tilkoma þess markaði farsælt upphaf að útbreiðslu lágvöruverðsverslana hér á landi. Í dag eru höfuðstöðvar Rúmfatalagersins í verslunarmiðstöð Korputorgs við Blikastaðaveg. Starfsemin fer einnig fram í þremur öðrum útibúum; í Skeifunni, á Smáratorgi og á Glerártorgi á Akureyri. Hjá fyrirtækinu eru um 180 fastráðnir starfsmenn auk ótölulegs fjölda sem gengur í hlutastörf. Rúmfatalagerinn hefur einnig haslað sér völl á erlendri grundu og rekur nú fjölda verslana t.d. í Kanada, Eystrasaltslöndunum og A-Evrópu. Núverandi framkvæmdastjóri Rúmfatalagersins er Magnús Kjartan Sigurðarson.

Bakgrunnurinn og upphafið Upphafsmaður Rúmfatalagersins og annar aðaleigenda hans í dag er Jákup Jacobsen frá Þórshöfn í Færeyjum. Aðdragandinn að stofnun fyrirtækisins er merkilegur og tilviljanakenndur. Um miðbik níunda áratugarins hafði Jákup stundað sjómennsku um 10 ára skeið og einhverntíma um þetta leyti skrapp hann til Kaupmannahafnar með föður sínum. Þar ganga feðgarnir inn í útibú frá verslunarkeðjunni Jysk Sengetöjslager og hitta þar fyrir starfsmann sem tjáir þeim að einhver Færeyingur hafi pantað átta gáma af vörum sem biðu á hafnarbakkanum í Þórshöfn. Þessi samlandi þeirra mun hafa guggnað á öllu saman og hætt við. Á því andartaki ákvað Jákup Jacobsen að slá til og keypti téðan vörulager. Með því var lagður grunnurinn að stofnun Rúmfatalagersins en fyrsta verslunin, að fyrirmynd Jysk Sengetöjslager, var opnuð í Færeyjum árið 1986.

Ekki leið á löngu þar til Jákup tók að leita hófanna á aðeins stærra markaðssvæði hér uppi á Íslandi. Hann hóf samstarf við landa sinn og nafna Jákup N. Purkhús sem þá hafði búið hér á landi um skeið, en hann er innkaupastjóri fyrirtækisins í dag. Fyrsta verslun Rúmfatalagersins var opnuð þann 8. október 1987 að Skemmuvegi 4 í Kópavogi. Í því skyni var farið af stað með mjög áberandi auglýsingaherferð í fjölmiðlum. Þar var t.d. tilgreint ótrúlega lágt verð á ýmsum heimilisvörum en slíkt þótti mikil nýlunda í markaðssetningu á þessum tíma. Árangurinn lét ekki á sér standa og streymdi mikill fólksfjöldi að búðinni á opnunardaginn og hreinlega tæmdi hana á þremur dögum.

Rúmfatalagerinn Skeifunni.

Vandaðar og fjölbreyttar heimilisvörur Upp frá þessu hefur Rúmfatalagerinn náð að festa sig rækilega í sessi á íslenskum heimilisvörumarkaði. Útibú á Akureyri var opnað árið 1988 og ári síðar í Skeifunni í Reykjavík. Fyrsta verslunin á erlendri grundu hóf starfsemi í Vancouver í Kanada árið 1996. Á seinni hluta tíunda áratugarins fjárfestu Jákuparnir síðan í lóð við Smárann í Kópavogi. Þar átti eftir að opna samnefnda verslunarmiðstöð árið 1998, með 3.500 fm rými undir Rúmfatalagerinn en þeir félagar áttu einnig eftir að standa að byggingu 20 hæða stórhýsis Smáraturns á sömu slóðum. Núverandi höfuðstöðvar Rúmfatalagersins að Korputorgi var opnað í október 2008 og er gólfflöturinn þar um 6.000 fm. Í dag er starfsemi Rúmfatalagersins samnefnari fyrir vandaðar og fjölbreyttar heimilisvörur á hagstæðu verði. Of langt mál væri að rekja allan þann aragrúa vöruliða sem þar er í boði. Rúm og rúmföt eru ennþá mjög atkvæðamikil í flórunni en að öðru leyti hefur úrvalið í raun mótast út frá eftirspurn viðskiptavina varðandi vörur sem tengjast almennu heimilishaldi. Helsta keppikefli Rúmfatalagersins í óráðinni framtíð er að bjóða ávallt upp á einstakt vöruúrval á besta mögulega verðinu hverju sinni.

Rúmfatalagerinn Korputorgi.

Hluti af vöruúrvali Rúmfatalagersins.

166 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

rolf johansen & company www.rjc.is

R

olf Johansen & Company, RJC var stofnað 4. febrúar 1957 og sérhæfir sig í innflutningi áfengis og tóbaks. Starfsfólk félagsins býr yfir víðtækri þekkingu á mismunandi tegundum tóbaks; sígarettum, vindlum, reyk- sem og reyklausu tóbaki. Í röðum starfsmanna er líka að finna vel upplýsta vínsérfræðinga sem vita allt sem vert er að vita um eiginleika, gæði og vinnsluferli bæði léttra vína og sterkari drykkja. Það má því segja að hin síðari ár hafi RJC helgað sig hátíðar- og gleðistundunum í lífinu; flutt inn veigar og vindla sem gjarnan er gripið til þegar fólk fagnar einhverju.

Rolf Johansen stofnandi félagsins fæddist og ólst upp á Reyðarfirði; framtakssamur, hugmyndaríkur og duglegur drengur. Þeir eiginleikar fylgdu honum til Reykjavíkur þar sem hann stofnaði sitt eigið fyrirtæki, tuttugu og þriggja ára að aldri. Fyrst í stað var félagið til húsa að Grettisgötu 3 og aðaláherslan lögð á umboðssölu á íslenskum framleiðsluvörum.

Ekki leið þó á löngu þar til Rolf var einnig farinn að flytja inn, markaðssetja og selja útlendar vörur.

Eitt fyrsta erlenda vörumerkið sem RJC fékk umboð fyrir voru Bridgestone hjólbarðar, framleiddir í Japan. Eftirspurnin var mikil eftir vönduðum dekkjum en innflutningshöft fyrstu árin gerðu það að verkum að færri fengu en vildu. Árið 1962 var innflutningur á hjólbörðum hinsvegar gefinn frjáls og í kjölfar öflugrar auglýsingaherferðar leið ekki á löngu uns bókstaflega annar hver bíll landsins var kominn á Bridgestone dekk. Eðli málsins samkvæmt kallaði þetta á breytingar hjá RJC sem flutti skrifstofur sínar og lager að Laugavegi 178. Rýmra var um starfsmennina sem voru þá orðnir sex talsins en lagerinn við Laugaveg var enn of lítill fyrir allar þær þúsundir hjólbarða sem fyrirtækið flutti inn. RJC varð þannig eitt fyrsta fyrirtækið til að nýta sér þjónustu hinnar nýstofnuðu Tollvörugeymslu í Reykjavík.

RJC hefur nánast frá fyrsta degi átt gott og náið samstarf við ÁTVR. Upphaf þess samstarfs var þó hvorki tengt tóbaki né hefðbundnu púrtvíni … heldur Pantene; vinsælum hárlagningarvökva, sem innihélt alkóhól. RJC hafði umboðið fyrir vökvann – en ÁTVR hinsvegar einkarétt á að flytja inn allt sem innihélt vínanda. Í framhaldi af þessu fékk félagið umboð fyrir nokkrar breskar og hollenskar áfengistegundir sem ÁTVR flutti inn og seldi í verslunum sínum. Samstarfið jókst til muna 1963 þegar RJC hóf að flytja inn tóbak; fyrst frá næststærsta tóbaksfyrirtæki Bandaríkjanna; Liggett og Myers og síðar þeim stærsta; R. J. Reynolds International, sem nú er í eigu JTI; Japanese Tobacco International. Það samstarf hefur nú varað í hartnær hálfa öld. Viðskipti RJC og ÁTVR jukust einnig með ári hverju þegar við bættust fjölmörg áfengis- og vindlaumboð.

Pantene hárvökvinn var fyrsta snyrtivaran sem RJC fékk umboð fyrir – en á áttunda áratugnum fjölgaði þeim verulega. Félagið hóf að flytja inn og selja vörur frá franska snyrtivörufyrirtækinu Lancome og nokkru síðar vörur frá hársnyrtivöruframleiðandanum L‘Oreal. Við það urðu ákveðin kaflaskil hjá félaginu. Skyndilega stungu Bridgestone hjólbarðarnir verulega í stúf við Winston, varaliti og áfengar veigar. Árið 1986 var því ákveðið að selja dekkjaumboðið og hefja þess í stað innflutning á vörum frá matvælafyrirtækinu Nabisco, dótturfyrirtæki R. J. Reynolds.

Verslun og þjónusta | 167

Rolf Johansen.

Þegar RJC fagnaði þrjátíu ára afmæli sínu 1987 var sú ákvörðun tekin að ráðast í byggingu eigin húsnæðis að Skútuvogi 10A og ári síðar var öll starfsemi félagsins flutt þangað.

Segja má að þann 1. mars 1989 hafi orðið ákveðin straumhvörf í rekstri víndeildar fyrirtækisins. Þann dag var innflutningsbanni á bjór aflétt og bæði Heineken og hollenski bjórinn Amstel stóðu skyndilega íslenskum neytendum til boða. Í kjölfarið var ákveðið að leggja höfuðáherslu á sölu áfengis og tóbaks en draga smám saman úr sölu dag- og snyrtivara. Samvinnu við Lancome var því hætt 1996, snyrtivörudeild RJC, þ.m.t. L‘Oreal umboðið, var seld í mars 1999 og matvörudeild RJC síðar sama ár.

Skömmu áður urðu veigamiklar breytingar á starfsemi aðal samstarfsaðila RJC; ÁTVR, sem hafði fram til þessa flutt inn og séð um lagerhald á öllu áfengi og tóbaki sem flutt var til landsins. Árið 1999 var þessu fyrirkomulagi breytt þannig að umboðsaðilar áfengis urðu sjálfir að halda utan um vörulager sinn og gátu nú í fyrsta sinn flutt inn og selt áfengi beint til endurseljenda. Í október 2004 hætti ÁTVR að flytja allt tóbak til landsins og færðist sá innflutningur til einkageirans með sama hætti. Þessar breytingar kölluðu á aukinn mannafla og sérfræðiþekkingu. Starfsfólk RJC hefur allar götur síðan lagt metnað sinn í að vera endurseljendum innan handar um allt er lýtur að þeim vörum sem félagið flytur inn og sjá neytendum fyrir úrvals áfengi og tóbaki. Liður í því er m.a. innflutningur á margs konar fylgihlutum sem auka enn á ánægju neytenda af vörum félagsins.

Nægir hér að nefna Riedel vínglös og karöflur, vindlaklippur, tóbaksbréf og kveikjara – að ógleymdum vönduðum, sérhönnuðum, rakastýrðum kössum sem er sérstaklega ætlað að varðveita gæði dýrari vindla sem oft eru viðkvæmari en annað tóbak fyrir hvers kyns rakabreytingum í andrúmslofti.

RJC var einkafyrirtæki allt þar til í janúar 1999 þegar rekstrarforminu var breytt í einkahlutafélag. Stofnandi félagsins Rolf Johansen stýrði því allt frá stofnun til ársins 1993 þegar tengdasonur hans Pétur Haraldsson tók við stjórnartaumunum. Árið 1999 settist sonur Rolfs Ásgeir Johansen í stól framkvæmdastjóra og hefur hann stýrt félaginu síðan.

Aðal áhersla er lögð á innflutning hvers kyns áfengis og tóbaks en auk þess hefur félagið hafið sölu á óáfengum drykkjum og flytur félagið t.a.m. inn íþróttadrykkinn Soccerade, vítamínbætta vatnið frá Aquell, ýmsar tegundir fæðubótarefna frá Smart Energy (áður Leppin), orkudrykkinn Rhino‘s ásamt mörgum tegundum af Royal Club gosdrykkjum.

Hjá félaginu starfa nú 14 manns í þremur deildum: Tóbaks-, Vín- og Stoðdeild.

168 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

s. guðjónsson ehf.

S.

www.sg.is

Guðjónsson ehf. er einstakt og leiðandi fyrirtæki sem sérhæfir sig í lýsinga-, raf- og tölvulagnabúnaði. Á því sviði er mikill metnaður lagður í að bjóða fram hagkvæmar heildarlausnir fyrir einstaklinga og fyrirtæki. Sérstök áhersla er lögð á þekkingu og frumkvæði í náinni samvinnu við virta rafhönnuði og arkitekta. Dyggur viðskiptavinahópurinn er breiður og kemur hann að mestu úr röðum rafverktaka, rafvirkja, arkitekta og raf- og iðnhönnuða ásamt ýmsum stórfyrirtækjum.

S. Guðjónsson er umboðsaðili fyrir fjölmarga virta framleiðendur víða um heim en mest af vörunum kemur þó frá meginlandi Evrópu. Úrval vörutegunda á lager er mjög margbrotið og einnig er hægt að sérpanta vörur frá hinum ýmsu framleiðendum í hvaða magni sem er. Í gegnum tíðina hefur fyrirtækið lagt til mikilvægan efnivið í mörg af þekktustu og fegurstu mannvirkjum landsins og í því skyni hefur farið fram árangursríkt samstarf við ýmsa framkvæmdaaðila.

S. Guðjónsson er með aðsetur að Smiðjuvegi 3 í Kópavogi. Hjá fyrirtækinu starfa að jafnaði um 15 manns og eru flestir þeirra rafvirkjar ásamt nokkrum sérfræðingum á sviði fjarskipta og ljósahönnunar. Mikið kapp er lagt á ítarlega starfsmenntun sölumanna en þannig eru þeir þjálfaðir í að miðla nýjustu þekkingu og tækni á sínu sviði. Fyrirtækið fær jafnframt reglulega til liðs við sig erlenda fyrirlesara og sérfræðinga frá framleiðendum. Í þessu skyni eru haldin námskeið og ráðstefnur í vistlegum funda- og sýningasal sem er tæknilega vel útbúinn. Núverandi framkvæmdastjóri S. Guðjónssonar er Skarphéðinn Smith.

Upphafið og framgangurinn Útilýsing við Hörpu.

GIRA rofaefni.

Sýningarsalur S. Guðjónssonar.

Fyrirtækið dregur nafn sitt af stofnandanum Sigurði R. Guðjónssyni sem hóf reksturinn í 20 fm bílskúr í Kópavoginum árið 1958. Fyrstu árin fólst starfsemin eingöngu í rafverktöku í eigin nafni en færðist brátt út í verslunarrekstur. Aðdragandann að því má rekja til þess þegar Sigurður brá sér á vörusýningu í Bretlandi um miðbik sjöunda áratugarins. Þar kynntist hann nýmóðins uppfinningu sérstakra kastarabrauta sem gerðu mönnum kleift að raða og stilla lömpum upp eftir hentugleik á brautinni hverju sinni. Þetta markaði upphafið að skipulegum innflutningi á lýsingabúnaði frá vörumerkinu Concord, sem brátt haslaði sér völl í öllum stærstu listsýningasölum landsins en á slíkum vettvangi eru sveigjanleg birtuskilyrði sérlega mikilvæg við upplýsingu málverka. Með aukinni eftirspurn eftir þjónustunni kom að því árið 1967 að Sigurður R. Guðjónsson hóf rekstur Rafbúðarinnar að Auðbrekku 49 en þar hafði hann verið með aðsetur fyrir rafverktakafyrirtækið í nokkur ár. Síðar átti nafn fyrirtækisins eftir að taka breytingum; fyrst sem Rafbúð S. Guðjónssonar og loks S. Guðjónsson. Á löngum tíma hefur starfsemin vaxið sífellt með traustu orðspori og úrvals þjónustu.

Samhliða því hefur reksturinn sveigt sig og aðlagað í samræmi við breyttan tíðaranda.

Með tilkomu stærri og ódýrari raftækjaverslana á tíunda áratugnum fór svo árið 1996 að Rafbúðin hætti starfsemi og kröftunum frekar beint að fjölþættri heildsölu til rafverktaka. Í upphafi ársins 2004 keyptu börn Sigurðar R. Guðjónssonar fyrirtækið af föður sínum en árið 2006 var starfsemin seld aftur og hefur síðan þá verið í eigu hjónanna Boga Þórs Siguroddssonar rekstrarhagfræðings og Lindu Ólafsdóttur.

Verslun og þjónusta | 169

Icelandair Hotel Reykjavík Natura.

Einstakt úrval

GIRA

Lýsinga- og rafbúnaður er sérlega mikilvægur hlekkur í heildarútliti allra íbúða og fullkomnar gjarnan fallega innanhússhönnun. Að þessu leyti er S. Guðjónsson í fremstu röð hér á landi og flytur inn vörumerki frá um 50 viðurkenndum framleiðsluaðilum víðsvegar um heiminn, eins og GIRA, Bticino, Brand-Rex, Modular, Kreon, Concord og We-Ef. Öll þessi nöfn hafa skapað sér mikið og farsælt orðspor með hugvitssamlegum samruna gæða, endingar og hönnunar. Sérstök áhersla er lögð á að bjóða óbrigðular heildarlausnir og því er S. Guðjónsson ávallt með „alla þræði á einni hendi“ eða alla flóru rafbúnaðar allt frá smæstu vírum upp í heilu hússtjórnarkerfin ásamt nauðsynlegum stoðvörum.

Stór hluti þjónustunnar snýst einnig um að útvega stærri stofnunum og fyrirtækjum sérhæfðan ljósabúnað eins og flúrlampa, halogenljós og gasperulampa. Á meðal þekktra mannvirkja sem lýst er upp með vörum frá S. Guðjónssyni eru Flugstöð Leifs Eiríkssonar, Íslensk erfðagreining, Tónlistarhúsið Harpa og Listasafn Reykjavíkur ásamt Menningarhúsinu Hofi á Akureyri og er þá fátt eitt nefnt.

Árið 1993 hóf S. Guðjónsson skipuleg viðskipti með hið annálaða þýska vörumerki GIRA. Undir þeirra fororði hafa verið þróuð sérlega hugvitssamleg hússtjórnarkerfi. Þau miða t.d. að því að hita- og birtustigi ásamt flatskjá og hljómsflutningstækjum heimilisins sé stýrt í gegnum miðlægar fjarstýringar og snertiskjái sem geta tengst inn í afmörkuð rými heimilismeðlima. GIRA vörum hefur verið tekið fagnandi hér á landi og erum við eitt söluhæsta Evrópulandið með þeirra vörur. Af þeim sökum er sérlega vel hlúð að íslenska markaðnum og því innihalda meðfylgjandi bæklingar allar nauðsynlegar tækniupplýsingar á íslensku.

Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.sg.is.

Hússtjórnarkerfi frá GIRA.

170 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Securitas

Ö

www.securitas.is

ryggisfyrirtækið Securitas hefur í meira en 30 ár sérhæft sig í hagkvæmum heildarlausnum öflugra og einfaldra öryggiskerfa sem henta ýmist heimilum eða fyrirtækjum. Þau innihalda bæði innbrots- og brunaviðvaranir ásamt tengdum búnaði. Öll öryggiskerfi eru beintengd við stjórnstöð Securitas og er séð til þess að ávallt sé brugðist skjótt við öllum neyðarboðum. Hjá fyrirtækinu starfar mikill fjöldi sérþjálfaðra öryggisvarða sem eru sífellt til taks, allan sólarhringinn, ýmist í staðbundinni gæslu eða farandgæslu. Uppsetning öryggisbúnaðar er í höndum tæknisviðs fyrirtækisins en þar er boðið upp á alls kyns möguleika og lausnir sem eru sérsniðnar að þeim þörfum sem eru fyrir hendi hjá hverjum viðskiptavini fyrir sig. Samfara allri þessari þjónustu er leitast við að byggja upp öflugt forvarnarstarf með öryggissjónarmið að leiðarljósi.

Upphafið og framgangurinn Securitas var stofnað árið 1979. Öryggisþjónusta af þessum toga þótti mikil nýlunda á sínum tíma og því tók nokkur ár að byggja upp traust viðskiptavina gagnvart fyrirtækinu. Á aðeins örfáum árum átti reksturinn eftir að vinda duglega upp á sig með miklum umsvifum og fjölda starfsfólks að sama skapi. Um tíma var einnig starfrækt ræstingaþjónusta Securitas en hún var seld frá fyrirtækinu árið 1999. Frá árinu 1984 hafa höfuðstöðvar fyrirtækisins verið í Síðumúla 23 í Reykjavík. Árið 2002 hófst þar rekstur Þjónustuvers sem miðlar öflugri tækniþekkingu og einlægri þjónustulund. Í dag hefur starfsemin teygt úr sér á landsvísu og eru nú reknar starfsstöðvar á fimm stöðum utan Reykjavíkur en þær er að finna á Akureyri, í Reykjanesbæ, Borgarnesi, á Eskifirði og Reyðarfirði. Starfsmannafjöldinn er um 420 manns og þjónusta þeir um 15.000 viðskiptavini víðsvegar um landið. Árið 2010 var Securitas valið eitt af fyrirmyndarfyrirtækjum ársins í árlegri könnun VR á meðal félagsmanna sinna. Sú viðurkenning sannaði í raun kjörorð starfseminnar sem eru: Heiðarleiki – Árvekni – Hjálpsemi.

Öryggisgæsla Um helmingur starfsmanna Securitas stundar öryggisgæslu af einhverju tagi. Allir þeir sem ráðast til starfa sem öryggisverðir undirgangast ítarlega starfsþjálfun þar sem t.d. er farið í gegnum grundvallaratriði skyndihjálpar og meðferð slökkvibúnaðar ásamt ýmsu fleiru. Stór hluti þessa hóps sækir einnig vikuleg námskeið hjá Tæknisviði Securitas þar sem kynnt er meðhöndlun og notkun þess tæknibúnaðar sem fyrirtækið býður upp á. Öryggisverðir sinna ýmist farandgæslu, staðbundinni gæslu eða fjargæslu í stjórnstöð.

Að auki taka þeir að sér afmörkuð sérverkefni eins og verðmætaflutninga fyrir fjármálastofnanir, hliðvörslu fyrir stórfyrirtæki, rýrnunareftirlit í verslunum og húsvörslu í fjölbýlishúsum.

Staðbundin öryggisgæsla þýðir að öryggisvörður sinnir einum ákveðnum viðskiptavini með stöðugri viðveru á sama svæði. Nærtæk dæmi um þetta fyrirkomulag má t.d. finna í verslunarmiðstöð Kringlunnar og í kjörbúðum 10-11. Þessi þjónusta hefur margsannað sig í gegnum tíðina og virkar í raun sem fyrirbyggjandi eftirlit og tryggir markviss viðbrögð ef eitthvað bjátar á.

Farandgæsla snýst um fyrirbyggjandi eftirlit með stærri athafnasvæðum þar sem örðugra reynist að koma fyrir öryggisútbúnaði. Öryggisvörðum er úthlutað ákveðnum fjölda eftirlitsferða í ákveðin fyrirtæki en þar er sérstaklega gengið úr skugga um hvort öll öryggiskerfi eða tækjabúnaður sýni af sér eðilega virkni auk þess sem allar óæskilegar

Verslun og þjónusta | 171

mannaferðir eru kannaðar. Þessi þjónusta þykir henta sérstaklega vel ef vakta þarf tímabundið ákveðin svæði eins og bílastæði eða íþróttavelli.

Fjargæsla fer fer fram í stjórnstöð Securitas í Síðumúla 23. Þetta er í raun þungamiðja starfseminnar þangað sem öll möguleg neyðarboð berast og öll fjarskipti við öryggisverði fara fram. Stjórnstöðin geymir umfangsmikinn og fullkominn fjargæslubúnað fyrir þúsundir íslenskra heimila og fyrirtækja. Þar eru eignir viðskiptavina sívaktaðar allan sólarhringinn, hvort heldur er að næturlagi, á vinnutíma eða á meðan skroppið er í frí. Ef búnaðurinn greinir óæskilegan umgang, reykmyndun eða vatnsleka eru neyðarboð send til stjórnstöðvar sem kallar til viðeigandi aðstoð öryggisvarða ef þurfa þykir.

Tæknisvið Tæknisvið Securitas hefur umsjón með allri sölu, afhendingu og uppsetningu á öryggisútbúnaði fyrirtækisins en um 60 manns sinna þessari vinnu á degi hverjum. Hefðbundið þjónustuferli hefst gjarnan á þarfagreiningu og úttekt á þeim aðstæðum sem eru fyrir hendi hjá viðkomandi viðskiptavini. Að því loknu er uppsetningin sérsniðin í réttu samræmi við umfangið á hverjum stað fyrir sig. Þegar kemur að búnaði bjóðast ýmsir valkostir sem henta bæði heimilum og fyrirtækjum en hinn sameiginlegi tilgangur snýst um að koma í veg fyrir hvers kyns tjón af völdum innbrota, bruna eða óvænts vatnsleka. Þannig hefur Securitas fyrirliggjandi háþróuð og nákvæm viðvörunarkerfi sem innihalda t.d. fjölþættar gerðir skynjara, segullokanir og sírenur, ásamt meðfylgjandi handslökkvibúnaði. Kerfin búa að breytilegri virkni og eru í raun sérhönnuð að til bregðast við mismunandi hættum sem geta steðjað að hverju sinni.

Eins og að líkum lætur er öryggisvörn fyrirtækja jafnan mun margbrotnari og umfangsmeiri heldur en þegar hefðbundin heimili eiga í hlut. Víðfeðm og opin athafnasvæði eru ósjaldan yfirgefin að kvöld- og næturlagi og standa því gjarnan berskjölduð gagnvart þjófnuðum, eldsvoðum eða annarri mögulegri hættu. Á undanförnum árum hefur komið á markaðinn sífellt fullkomnari öryggisbúnaður til handa fyrirtækjum og stofnunum en Securitas hefur tekið rækilegan þátt í þessari þróun. Nærtækustu dæmin eru háþróuð aðgangsstýri- og hússtjórnarkerfi við innganga atvinnuhúsnæðis og fjölbýlishúsa, myndavéla- og þjófavarnarkerfi fyrir verslanir og stærri fyrirtæki ásamt öflugum úðakerfum sem henta fyrir hvers kyns aðstæður.

Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.securitas.is

172 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

skeljungur

S

www.skeljungur.is

keljungur er framsækið og sveigjanlegt þjónustu- og verslunarfyrirtæki með starfsemi á yfir 100 stöðum á landinu. Félagið er með samning við alþjóðlegu Shell samsteypuna sem veitir rétt til notkunar á hinu sígilda vörumerki þess ásamt greiðum aðgangi að helstu tækni- og vörunýjungum hjá stærsta olíufélagi í heimi.

Markmið Skeljungs er að vera ætíð besti kostur viðskiptavina. Með því að gæta ítrustu hagkvæmni í dreifingu og birgðahaldi er kappkostað að bjóða lausnir sem grundvallast á þörfum viðskiptavina og skapa þeim ávinning í hvert sinn sem þjónustunnar er leitað. Mikil áhersla er lögð á að starfsemin fari fram í fullri sátt við umhverfið og viðkvæma náttúru landsins.

Höfuðstöðvar Skeljungs eru að Borgartúni 26 í Reykjavík en hjá fyrirtækinu starfa í heild sinni um 320 manns.

Aðdragandi og upphaf Hlutfélagið Skeljungur hefur verið starfrækt í núverandi mynd síðan 9. desember 1955.

Aðdragandinn að stofnuninni hófst um þremur áratugum fyrr eða árið 1925 þegar einkaleyfi Landverslunar með olíuvörur var afnumið. Þremur árum síðar nákvæmlega þann 14. janúar 1928 komu fimm íslenskir athafnamenn saman og stofnuðu nýtt fyrirtæki HF Shell á Íslandi en undanfari þess Olíufélagið hafði þá verið starfrækt um hálfs árs skeið. Þessir stofnendur voru læknirinn Björgúlfur A. Ólafsson, konsúllinn Gísli J. Johnsen, hæstaréttarlögmaðurinn Magnús Guðmundsson ásamt stórkaupmönnunum Hallgrími Benediktssyni og Hallgrími A. Tuliníus. Samanlagt fóru þeir með 51% hlutafjár í hinu nýja fyrirtæki á móti 49% eign Shell samsteypunnar.

Fyrstu árin Á stofnárinu 1928 lauk framkvæmdum við fyrstu olíustöðina í Skerjafirði en þaðan hófust líka siglingar á 223 tonna tankskipi Skeljungi I sem félagið lét sérsmíða fyrir sig. Í beinu framhaldi var hafist handa við að byggja olíugeyma víðsvegar utan Reykjavíkur.

Allar þessar nýjungar áttu eftir að valda byltingu í dreifingu eldsneytis á Íslandi sem fram að þessu hafði farið fram með mikilli fyrirhöfn í handkeyrðum tunnum og fötum. Á árunum um og eftir seinna stríð átti vöxtur og viðgangur HF Shell eftir að verða samofinn því mikla framfaraskeiði og uppbyggingu sem þá ríkti í íslensku atvinnulífi. Fyrsta aðsetur fyrirtækisins var í húsi við Thorvaldssensstræti en árið 1943 fluttu aðalskrifstofurnar inn í hið nýbyggða Hamarshús við Tryggvagötu 4-6. Þegar líða fór að miðbiki aldarinnar jókst bifreiðafjöldinn á þjóðvegunum og í réttu hlutfalli tóku bensíndælur á vegum félagsins að spretta upp víðsvegar um landið. Árið 1948 var fyrsta nútíma bensínstöð HF Shell á höfuðborgarsvæðinu opnuð í Lækjarhvammi en þar var jafnframt í fyrsta skipti afgreidd dieselolía á farartæki hér á landi. Þess ber að geta að á sama stað er í dag Laugavegur 180 og þar er enn rekin bensínstöð á vegum Skeljungs en fyrir nokkrum árum þjónaði hún sem sögusvið hinna vinsælu sjónvarpsþátta um Næturvaktina.

Nýtt og öflugt íslenskt fyrirtæki Eins og fyrr er frá greint hóf hið alíslenska fyrirtæki Skeljungur starfsemi í desember árið 1955. Í sama mund keypti nýstofnað félagið upp alla lausafjármuni HF Shell hér á landi og tók jafnframt við allri sölustarfsemi þess. Um þetta leyti hafði fyrirtækið gengið frá mjög hagstæðum viðskiptasamningi um innkaup á olíuvörum frá Sovétríkjunum. Þau viðskipti áttu eftir að skjóta enn styrkari stoðum undir reksturinn og standa óslitið yfir fram yfir 1990 þegar Shell í Noregi tók við sem helsti hráefnisbirginn.

Verslun og þjónusta | 173

Árið 1961 flutti Skeljungur úr Hamarshúsinu yfir í nýtt átta hæða háhýsi að Suðurlandsbraut 4. Þar fór starfsemin fram til margra ára enda byggingin miklu betur þekkt sem sjálft „Skeljungshúsið“. Tilkoma þess var í raun órætt tákn um hraða uppbyggingu fyrirtækis sem treysti undirstöður samfélagsins með öruggri og úthugsaðri miðlun eldsneytis þvert um landið og miðin. Undir lok sjöunda áratugarins hafði birgðastöð Skeljungs í Skerjafirði sinnt dyggilega hlutverki sínu um 40 ára skeið. Á þeim tímapunkti hafði byggðaþróunin á svæðinu orðið með þeim hætti að ekki þótti öruggt, í ljósi almannahagsmuna, að starfsemi olíufélags færi fram í næsta nágrenni við íbúðahverfi. Árið 1970 var Skeljungi úthlutað lóð undir nýja olíustöð úti í Örfirisey. Í dag hefur sama svæði tekið miklum stakkaskiptum og þjónar í raun sem sameiginleg birgðastöð allra olíufélaganna á Íslandi. Út frá því liggur einhver stærsta olíuhöfn landsins en hún var tekin í notkun árið 2000. Árið 2004 voru höfuðstöðvar Skeljungs fluttar út í Örfirisey þar sem félagið var til loka árs 2011 þegar starfsemin fluttist að Borgartúni 26.

Eldsneytið og umhverfið Á langri vegferð hefur Skeljungur unnið mikið uppbyggingarstarf á ýmsum sviðum til góða fyrir íslenskt samfélag. Fyrirtækið hefur lagt ríka áherslu á að ganga ávallt í fararbroddi hvað varðar þjónustu við viðskiptavini. Leitast er við að bjóða upp á eldsneyti sem í senn nýtir orkuna og sparar hana í leiðinni. Sala á 98 oktana bensíni hófst árið 1986 og var með því í fyrsta skipti boðið upp á tvær tegundir á stöðvum félagsins. Árið 1991 kom á markaðinn 95 oktana blýlaust bensín sem þá þótti mikil nýlunda. Með þessu var sleginn ferskur tónn í umhverfisstefnu Skeljungs þar sem kynnt var til sögunnar ný tegund eldsneytis með fjölvirkum bætiefnum sem stuðluðu að hreinni bruna, betri nýtingu og minni mengun umhverfisins. Í kjölfarið áttu síðan eftir að fylgja sífellt þróaðri og fullkomnari bensíntegundir en þar munaði þó mest um Shell V-Power sem kom á markaðinn árið 2001 og aftur í endurbættri samsetningu árið 2007. Árið 2010 kynnti Skeljungur Shell V-Power 95 oktana bensín og hætti jafnframt að bjóða upp á hefðbundið bensín á Shellstöðvum.

Þjónustustöðvar Skeljungur hefur ávallt rekið sína starfsemi í takt við breytt neytendamynstur hverju sinni. Í dag gera viðskiptavinir meiri kröfur um sveigjanlegri opnunartíma, ferskt og fjölbreytt vöruúrval, hreinlegt umhverfi og alúðlega þjónustu. Í þessu skyni hefur fyrirtækið innleitt ýmsar tegundir þjónustustöðva með mismunandi áherslum á hverjum stað fyrir sig.

174 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Bensínstöð Skeljungs við Vesturlandsveg.

Á hinum sígildu bensínstöðvum Shell grundvallast vöruval bæði í bílavöru og almennri neytendavöru. Megináherslan er þó á eldsneytisölu, ýmist í sjálfsafgreiðslu á lægra verði hjá Orkunni eða með þjónustu útistarfsmanna við áfyllingu á bensínstöðvum Shell. Hinir sömu aðstoða einnig t.d. við að fylla á rúðuvökva, frostlög og smurolíu ásamt þurrkublaðaskiptingum. Flestum þjónustustöðvum Skeljungs fylgja þvottaplön þar sem ökumenn geta þrifið bifreiðar sínar. Árið 1997 fór Skeljungur af stað með nýja útfærslu af þjónustustöðvum undir nafninu Select. Þar er opnunartíminn töluvert lengri en á öðrum Shellstöðvum og byggði fyrirkomulagið á einskonar snyrtilegum samruna bensínstöðvar, kjörbúðar og skyndibitastaðar þar sem þjónustan er alltaf snögg og alúðleg. Vöruvalið byggði á ferskri fjölbreytni þar sem sífellt er t.d. boðið upp á nýbakað brauðmeti og ­pylsugrill ásamt kaffi- og hollustuhorni. Árið 1992 var hrundið af stað einstakri nýjung í sögu fyrirtækisins en þá hófst útgáfa sérstakra krítarkorta Skeljungs ásamt uppsetningu á fyrstu kortasjálfsölunum á bensínstöðvum þess. Á þeim tímapunkti var grunnurinn lagður að fyrstu sjálfsafgreiðslustöðvum Orkunnar ehf. en sá rekstur hófst árið 1995 á vegum Skeljungs í samstarfi við eignarhaldsfélög Hagkaups og Bónus. Í dag er þetta vörumerki alfarið í eigu Skeljungs og eru í þess nafni reknar 52 stöðvar sem allar hafa að markmiði að bjóða upp á lægsta eldsneytisverð á landinu. Samfara þessu hefur Kortaþjónusta Skeljungs eflst og dafnað.

Viðskiptavinir gátu þar með safnað sér alls kyns vildarpunktum og afsláttarkjörum sem hægt er að afla sér upplýsinga um inni á sérstökum þjónustuvef á heimasíðunni: www. skeljungur.is og www.orkan.is Árið 2011 kynnti Skeljungur til sögunnar nýja veitingasölu undir nafninu Stöðin með 10 útibúum á fyrsta ári. Stöðin leggur áherslu á gæðakaffi og -skyndibita.

Helstu olíuflutningaskip Skeljungs - Skeljungur I (1928) - Skeljungur II (1946) - Kyndill (1954) - Kyndill II (1973) - Kyndill III (1985)

Fyrirtækjaþjónusta Þungamiðjan í starfsemi Skeljungs frá upphafi er öflug þjónusta við athafnalíf þjóðarinnar. Þar gildir einu hvort um að ræða útgerðir, flugrekstur, verktakastarfsemi, landbúnað eða iðnað. Hjá Fyrirtækjaþjónustu Skeljungs er kappkostað að stuðla að hagkvæmum lausnum til handa íslensku atvinnulífi og er þar byggt á traustum tengslum, sérhæfðri þekkingu og áratuga reynslu. Umsjónarmenn olíudreifingar Skeljungs eru staðsettir á átta stöðum hringinn í kingum landið og má nálgast nánari upplýsingar um þá inni á heimasíðu eða í gegnum þjónustuver fyrirtækisins í síma 444 3100.

Sjávarútvegsþjónusta: Íslenskur sjávarútvegur hefur ávallt verið stórnotandi eldsneytis og því hefur þjónusta honum tengd skipað mikilvægan sess hjá félaginu. Mikil áhersla hefur verið lögð á að byggja upp virkt þjónustunet til útgerðarfyrirtækja og vinnslustöðva og einnig til fiskiskipa á miðunum umhverfis landið. Árið 1996 var Skeljungur t.d. fyrst íslenskra félaga til að senda sérstakt olíuskip til móts við skip á fjarlægum hafsvæðum en í dag nær þjónustan jafnframt til helstu löndunarhafna í Evrópu og Bandaríkjunum.

Verslun og þjónusta | 175

Vetnisstöð við Vesturlandsveg.

Vetni – Nýr orkugjafi Flugþjónusta: Flugvélar eru eldsneytisfrekustu samgöngutækin og því skal engan furða að flugfélög séu meðal stærstu viðskiptavina Skeljungs í dag. Samhliða opnun Leifsstöðvar árið 1987 hófst starfsemi afar fullkominnar afgreiðslustöðvar fyrir flugvélaeldsneyti í Keflavík. Þar býður Skeljungur bæði upp á þotueldsneyti (Jet A-1) og flugbensín (Avgas 100LL) og einnig á flestum stærri flugvöllum landsins en framboð þessara vara er einfaldlega háð eðli og stærð þeirra véla sem fara um hvern völl fyrir sig.

Verktaka- og flutningaþjónusta: Þetta svið er ætlað öllum þeim sem ráða yfir vinnutækjum og iðnvélum. Þjónustan felst í alhliða ráðgjöf um rétta notkun eldsneytis og smurefna ásamt gerð smurkorta. Fyrirtækjasvið Skeljungs útvegar sérhæfð tæki og búnað sem nauðsynleg eru við afgreiðslu og notkun eldsneytis, auk þess að bjóða upp á ýmsar rekstrarvörur.

Hráefnaþjónusta: Skeljungur býður upp á ýmsar heildarlausnir í hráefnisinnkaupum iðnfyrirtækja. Starfsmenn með áralanga reynslu miðla af uppsafnaðri þekkingu sinni á sviði framleiðslu og vöruþróunar. Ráðgjöfin fer fram í nánu samstarfi við erlenda birgja.

Boðið er upp á skjóta og örugga afhendingu hvar sem er á landinu. Á lager Skeljungs er ávallt passað upp á að öryggisbirgðir séu fyrir hendi til að lágmarka skaða ef vandræði skapast í hráefnisinnkaupum.

Orkan, Gylfaflöt.

Olíulindir heimsins eru auðlind sem hart hefur verið gengið nærri á undanförnum 100 árum en ýmsar rannsóknir hafa bent til að innan fárra áratuga verði þær allar uppurnar. Þetta hefur leitt til þess að nýjum krafti hefur verið hleypt í rannsóknir og þróun á öðrum mögulegum orkugjöfum. Árið 1999 gerðist móðurfyrirtækið Shell International, fyrir milligöngu Skeljungs, stofnaðili að nýju félagi sem hafði að markmiði að auka notkun vetnis sem eldsneytis á Íslandi. Þessi samvinna leiddi til þess að árið 2003 var gangsett fyrsta vetnisstöðin í heiminum sem starfrækt er á almennri bensínstöð en henni var valinn staður á Shellstöðinni við Vesturlandsveg. Stöðin er í sameiginlegri eigu Íslenskrar Nýorku og Skeljungs en reksturinn er hluti af Ectos strætisvagnaverkefninu sem styrkt er af Evrópusambandinu til að rannsaka kosti vetnis sem vistvæns orkugjafa á Íslandi.

Miklum áfanga var náð síðar á árinu þegar þrír vetnisvagnar hófu akstur á vegum Strætó bs. á höfuðborgarsvæðinu. Á meðal þekktra alþjóðlegra fyrirtækja sem komu að verkefninu eru Shell Hydrogen, Daimler Chrysler, Norsk Hydro auk Vistorku sem er samstarfsvettvangur íslenskra fyrirtækja og stofnana um hagnýtingu vetnis sem orkugjafa. Árið 2004 hlaut Skeljungur umhverfisviðurkenningu Reykjavíkurborgar.

Fram kom í rökstuðningi úthlutunarnefndar að Skeljungur hafi unnið lofsvert starf í umhverfis- og öryggismálum m.a. með þátttöku í vetnisverkefninu og samfélagsverkefnum ásamt því að hafa í gangi öflugt starf í öryggismálum. Árið 2010 eignaðist Skeljungur svo vetnisstöðina að fullu.

176 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

smith & norland hf.

H

www.sminor.is

agnýting raforku myndar starfsgrundvöll Smith & Norland hf., því að fyrirtækið flytur inn og selur rafbúnað af margvíslegum toga, allt frá vöfflujárni til virkjunar eins og stundum hefur verið haft á orði. Sögu þess má rekja allt aftur til ársins 1920 er Paul Smith stofnaði innflutnings- og heildsölufyrirtæki sem hann kenndi við sjálfan sig. Hann var verkfræðingur í hópi þeirra norsku tæknimanna er unnu við uppbyggingu Landssíma Íslands frá árinu 1905 og settust nokkrir þeirra síðan að hér á landi. Fyrirtæki Pauls Smith seldi símavörur og annan rafbúnað og hóf fljótlega samstarf við þýska rafmagnsfyrirtækið Siemens. Þegar ófriðaröldur tóku að rísa á síðari hluta fjórða áratugarins lögðust niður öll viðskipti við Þýskaland og reiddi Paul Smith sig þá m.a. á viðskiptasambönd í Bandaríkjunum. Eftir seinni heimsstyrjöldina var Þýskaland í rústum, en þegar líða tók á 6. áratug aldarinnar fór Þjóðverjum aftur að vaxa ásmegin. Árið 1954 réðst Sverrir Norland rafmagnsverkfræðingur til fyrirtækisins og 1956 stofnuðu þeir Paul Smith ásamt nokkrum öðrum einstaklingum hlutafélagið Smith og Norland hf. Var hafist handa við að treysta erlend viðskiptasambönd og gerðir nýir samningar við Siemens, en viðskipti við Siemens hafa ávallt verið þungamiðjan í rekstri Smith & Norland. Sverrir Norland varð forstjóri Smith & Norland við stofnun fyrirtækisins og gegndi þeirri stöðu til dánardægurs í 51 ár en hann lést sumrið 2007 áttræður að aldri. Á þessu tímabili breyttist Smith & Norland úr nokkurra manna fyrirtæki með aðstöðu í Hafnarhúsinu við Geirsgötu í öflugt fyrirtæki í eigin húsnæði að Nóatúni 4 með fjölda sérhæfðra starfsmanna. Áttu mannkostir, fjölbreyttir hæfileikar og þrautseigja Sverris Norland þar drjúgan hlut að máli.

Sverrir Norland.

Gaggenau og Siemens í versluninni.

Snemma á sjöunda áratug liðinnar aldar tók Smith & Norland á leigu hluta annarrar hæðar háhýsisins við Suðurlandsbraut 4, er þá var kennt við H. Benediktsson, en 1974 var starfsemin flutt í Nóatún 4, þar sem fyrirtækið hefur síðan verið til húsa. Hafa híbýlin þar stækkað jafnt og þétt eftir því sem árin hafa liðið. Auk þess festi Smith & Norland árið 1991 kaup á hluta Borgartúns 22, þar sem nú er þjónustuverkstæði þess.

Hjá Smith & Norland starfa nú rúmlega 40 manns. Drjúgur hluti þeirra hefur hlotið formlega rafmagnsmenntun sem rafvirkjar, rafeindavirkjar, rafmagnstæknifræðingar og -verkfræðingar. Af þeim sökum er mikil fagleg þekking hjá Smith & Norland sem að auki styðst við drjúga reynslu ýmissa lykilstarfsmanna sem unnið hafa lengi hjá fyrirtækinu.

Vöruval Smith & Norland er einkar margbreytilegt. Rafiðnaðarmenn finna í söludeildinni flest það sem þeir þurfa á að halda við dagleg störf sín, s.s. rafstrengi, lagnarennur, greinitöflur, rofa, tengla, lampa og margt fleira. Í Nóatúni er rekin öflug heimilistækjaverslun þar sem áhersla er lögð á heimilistæki frá Siemens. Fjarskipta- og lækningatækjadeild sér m.a. um sölu á einkasímstöðvum til fyrirtækja og stofnana, tannlæknabúnaði og lækningatækjum á borð við röntgen-, sneiðmynda- og segulómtæki. Í tæknideild starfa nokkrir verk- og tæknifræðingar í náinni samvinnu við erlenda birgja og veita viðskiptavinum Smith & Norland ráðgjöf um þær vörur sem í boði eru. Má hér til að mynda nefna umferðarstjórnbúnað, öryggistæki fyrir flugvelli, búnað handa orkufyrirtækjum til að vinna, flytja og dreifa raforku, iðnstýringar sem og raflagnaefni og lýsingarbúnað af ýmsu tagi. Smith & Norland rekur þjónustuverkstæði í Borgartúni 22 eins og fyrr var getið.

Aðrar deildir eru vöruafgreiðsla og skrifstofa, en á henni er sinnt innflutningi, bókhaldsog gjaldkerastörfum, fjármálastjórn, markaðs- og upplýsingamálum, starfsmannahaldi og almennri stjórn fyrirtækisins.

Verslun og þjónusta | 177

Spjallað við viðskiptavin um rafeindir og róteindir.

Hjá tæknifyrirtæki á borð við Smith & Norland verða menn óhjákvæmilega að fylgjast mjög vel með öllum breytingum og nýjungum á þeim sviðum sem starfað er á. Í því skyni er farið í heimsóknir til erlendra samstarfsfyrirtækja og vörusýningar sóttar. Sömuleiðis koma fulltrúar þessara sömu fyrirtækja reglulega til Íslands og kynna búnað sinn fyrir starfsmönnum Smith & Norland og viðskiptavinum þess. Meðal kunnra samstarfsfyrirtækja Smith & Norland má, auk Siemens, nefna BSH, Voith Hydro, Sirona, Smiths Heimann, Rittal, OBO Bettermann, Kathrein, Hensel og SSS Siedle í Þýskalandi, Nexans í Noregi og Fagerhult í Svíþjóð.

Langt er liðið frá því að kveikt var á fyrstu rafljósunum á Íslandi í húsi Ísafoldarprentsmiðju í Austurstræti 8 rétt fyrir aldamótin 1900. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og hluti þess snúið hverflum í sífellt öflugri vatnsaflsvirkjunum Íslendinga og stuðlað þannig að bættum lífskjörum hér á landi. Smith & Norland (áður Paul Smith) hefur verið hluti af þessari sögu í meira en 90 ár og lætur ekki frekar en endranær nokkurn bilbug á sér finna nú á tímum snjallsíma og margbreytilegra tölvustýringa.

Stjórn Smith & Norland skipa Margrét Norland, Jón Norland og Halla Norland. Framkvæmdastjóri er Halldór Haraldsson og forstjóri Jón Norland.

Glatt á hjalla á árshátíð Smith & Norland.

Púttað á golfmóti fyrir viðskiptamenn Smith & Norland.

Viðskiptavinir í hátíðarskapi á jólahlaðborði Smith & Norland.

178 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

sólsteinar

S

www.solsteinar.is

ólsteinar er alhliða steinsmiðja sem býður upp á sérsmíðaðar borðplötur, sólbekki, flísar, baðvaska, legsteina og minnisvarða. Helsta sérhæfingin felst í fjölbreyttum hráefnum úrvals náttúrusteina. Þeir eru fyrirliggjandi í ótal áferðum og litbrigðum sem samræmast vel ólíkum smekk og þörfum viðskiptavina. Sólsteinar viðhafa stöðugt gæðaeftirlit með sínum afurðum og tryggja þannig áreiðanleika vörunnar alla leið frá smíði til uppsetningar.

Söguágrip Stofnandi Sólsteina er Þórir Barðdal myndhöggvari sem fæddist í Reykjavík árið 1958. Á árunum 1981-84 stundaði hann nám í Listaakademíunni í Stuttgart í Þýsklandi. Að lokinni útskrift bjó og starfaði Þórir til langs tíma bæði í Bandaríkjunum og í Portúgal.

Eftir að hafa áunnið sér mikla reynslu í sínu sérfagi kom að því að Þórir Barðdal flutti aftur til Íslands um miðbik tíunda áratugarins. Stuttu eftir komuna árið 1996 hóf hann síðan formlega starfsemi Sólsteina og tók að flytja inn granít og marmara frá Portúgal.

Fyrstu árin var fyrirtækið starfrækt á sveitabænum Lundi í Kópavogsdalnum en núverandi húsnæði að Kársnesbraut 98 var tekið í notkun árið 2004. Þórir Barðdal hætti störfum og seldi sinn hlut í Sólsteinum árið 2006. Núverandi eigendur eru framkvæmdastjórinn Brjánn Guðjónsson steinsmiður. Hann er fæddur árið 1982 og lærði iðn sína í Bath í Englandi en hefur þó verið viðloðandi fyrirtækið frá unglingsaldri og Ægir Ólafsson verkefnastjóri. Hjá fyrirtækinu starfa í dag 10 manns.

Heimilisprýði náttúrusteins Starfsmenn Sólsteina er allt fagfólk á sínu sviði sem kann að aðstoða viðskiptavini sína við að laða fram réttu lausnirnar til að fullkomna draumahúsið. Ekkert er ómögulegt þegar náttúrusteinn er annars vegar og er hægt að útfæra allar hugmyndir á ótal vegu.

Markmiðið er að veita persónulega þjónustu á hagstæðu verði og í háum gæðaflokki.

Starfsmenn koma á staðinn og taka mál og sjá síðan um alla steinsmíðina auk þess að koma steinum fyrir á sínum stað. Í slíkum tilfellum hafa vandaðar og fallegar granítborðplötur, í ýmsum tilbrigðum, notið sívaxandi hylli sem efniviður í eldhús, baðherbergi eða sólbekki. Granítið er mjög meðfærilegt í þrifum og þolir mikið álag án þess að mikið láti á sjá. Einnig eru fyrirliggjandi quartz-steinefni í yfir 50 litum ásamt íslenskum efnum eins og stuðlabergi, gabbró, grásteini og líparíti sem öll koma úr námum bænda.

Legsteinar með björtu yfirbragði Minnismerkja- og legsteinaframleiðslan hefur frá upphafi verið eitt helsta aðalsmerki Sólsteina. Sólsteinar innleiddu ný og öðruvísi form þar sem mjúk og björt áferð graníts og marmara kallaði fram meiri birtu og hreinleika í yfirbragði legsteinanna. Þessum nýjungum hefur verið vel tekið hjá viðskiptavinum sem leita eftir persónulegri handleiðslu í þessa veru. Í dag nemur ársframleiðsla Sólsteina á legsteinum um 600 stykkjum en heildarframleiðslan í landinu eru um 1.300-1.600 stykki.

Verslun og þjónusta | 179

T

Tandur hf. www.tandur.is

andur hf. sérhæfir sig í framleiðslu, innflutningi og miðlun hreinlætisvara út í atvinnulífið ásamt tengdri þjónustu og ráðgjöf þar að lútandi. Stærstu viðskiptavinir eru ýmsir matvælaframleiðendur, þrifaverktakar, stóreldhús, veitingastaðir, skólar, heilbrigðisstofnanir og íþróttamiðstöðvar. Helsti vörubirgir og samstarfsaðili er bandaríska fyrirtækið Diversey sem í dag er eitt hið stærsta á sínu sviði í heiminum.

Aðsetur Tandurs er í sérhönnuðu 1.700 m2 húsnæði að Hesthálsi 12 í Reykjavík og skiptist athafnasvæðið í vöruhús, framleiðslurými, verslun, skrifstofur og fyrirlestraaðstöðu. Þar starfar í dag rúmlega 25 manna fjölbreyttur hópur efna-, mjólkurtækni-, sölu- og markaðsfræðinga ásamt vélstjórum og ýmsu starfsfólki með langa reynslu á sínu sviði.

Tandur hefur fjórum sinnum verið valið fyrirtæki ársins í sérstökum viðhorfskönnunum sem VR gengst fyrir á meðal félagsmanna sinna.

Stjórn Tandurs Guðmundur Aðalsteinsson, stjórnarformaður Steinunn Aðalsteinsdóttir, meðstjórnandi Guðmundur Gylfi Guðmundsson, framkvæmdastjóri Birgir Örn Guðmundsson, innkaupa- og gæðastjóri

Þróun starfseminnar Tandur var upphaflega í eigu Sverris Runólfssonar fyrrum vegagerðarverktaka sem stýrði starfseminni á fyrstu árunum úr litlum tveggja hæða skúr við Dugguvog 2 en stærð hans var um 2 x 45 m2. Undir lok ársins 1985 var fyrirtækið keypt af Guðmundi Aðalsteinssyni ásamt konu hans Steinunni Aðalsteinsdóttur og tóku þau að byggja upp blómlegan rekstur. Starfsemin fór fram í Dugguvoginum fram til ársins 1997 þegar flutt var í núverandi aðsetur að Hesthálsi 12. Guðmundur Aðalsteinsson var lengstum framkvæmdastjóri Tandurs en hann er í dag stjórnarformaður fyrirtækisins. Frá árinu 2006 hafa synirnir Birgir Örn og Guðmundur Gylfi farið með fastan eignahlut, auk þess sem stjórnun og daglegur rekstur er í þeirra höndum en báðir eru þeir menntaðir efnafræðingar.

Þjónusta, ráðgjöf og öflug vöruþróun Tandur er framsækið fyrirtæki sem býður viðskiptavinum sínum upp á öruggar og umhverfisvænar heildarlausnir á sviði hreinlætis. Eftirspurn eftir faglegri ráðgjöf er mikil enda eru reglugerðir um eftirlitskerfi í atvinnulífinu háðar mun strangari kröfum í dag heldur en fyrir nokkrum áratugum. Af þessum sökum eru dagleg samskipti sérfræðinga Tandurs við viðskiptavini fyrirtækisins einhver mikilvægasti hluti starfseminnar. Þjónustuliðir eru af ýmsum toga. Reglubundið eftirlit felst t.d. í leiðbeiningum um notkun efna og áhalda, uppsetningu og viðhaldi þrifaáætlana og kynningu á nýjungum ásamt eftirliti með skömmtun hreinsiefna og tengdum búnaði. Að auki býður Tandur upp á ýmis námskeið sem varða hreinlæti og meðhöndlun hreinsiefna. Á undanförnum árum hefur Tandur staðið fyrir öflugri vöruframleiðslu undir merkjum fyrirtækisins og eru afurðirnar að mestu fljótandi efni sem afgreidd eru í stórum rúmmálseiningum til notkunar í matvælaiðnaði. Nú er svo komið að um helmingur af heildarmagni hreinsiefna er framleiddur innanhúss. Í þessu skyni hefur auknum krafti verið hleypt í alla vöruþróun og gæðaeftirlit en ársframleiðsla Tandurs í dag nemur að meðaltali um tveimur milljónum lítra.

Sýningarsalur.

Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni www.tandur.is

Afgreiðsla.

180 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

norvík

Á

www.norvik.is

rið 1962 var lagður grunnurinn að Norvík í litlu húsi við Kársnesbraut í Kópavogi þegar Byggingavöruverslun Kópavogs var stofnuð.

Stofnun BYKO

Byggingarverzlun Kópavogs á Kársnesbraut.

Þó svo þeir Guðmundur H. Jónsson og Hjalti Bjarnason hafi verið framsýnir þegar þeir stofnuðu Byggingavöruverslun Kópavogs hefði þá trúlega aldrei rennt í grun hvernig litla byggingavöruverslunun þeirra ætti eftir að þróast og vaxa á næstu 50 árum. Aðstæður til verslunar á þeim tíma voru aðeins frumstæðari en við eigum að venjast í dag þar sem verslunin var í 135 fermetra húsnæði við botn Fossvogs þar sem Kópavogslækurinn rann út í sjóinn. Stundum var illfært þangað á bíl sökum þess hve miklar vilpur mynduðust í veginn þegar frost var að fara úr jörðu og þegar vætutíð var. Einungis var verslað með grófa vöru til að byrja með en viðbrögðin voru það góð að innan árs var einnig opnuð þar smávöruverslun. Frá upphafi kappkostuðu þeir félagar Guðmundur og Hjalti að veita viðskiptavinum sínum, fagmönnum jafnt sem almennum húsbyggjendum, framúrskarandi þjónustu. Þessi gildi frumkvöðlanna lögðu grunninn að uppbyggingu fyrirtækisins.

Uppbygging BYKO

Stofnendur BYKO Guðmundur H. Jónsson og Hjalti Bjarnason.

Árið 2010 var Norvík í 15. sæti yfir tekjuhæstu fyrirtæki Íslands Velta 2011: EUR 500 milljónir Starfsmenn: 3.000 + Verslanir á Íslandi: 7 byggingavöruverslanir 5 raftækjaverslanir 1 húsgagnaverslun 4 sportvöruverslanir 25 matvöruverslanir Dótturfélög: Auglýsinga- og markaðsfyrirtæki.

Vélaverkstæði Fasteignafélag í Eistlandi Starfsemi erlendis: Timburiðnaður í 5 löndum Lettlandi, Eistlandi, Rússlandi, Bretlandi og Svíþjóð

Árið 1972 var verslunin flutt að Nýbýlavegi 6 og varð hún strax leiðandi verslun í byggingavöru þar sem seldar voru allar helstu byggingavörurnar á einum stað. Árið 1980 var stórt athafnasvæði fyrir timbursölu tekið í notkun við Skemmuveg í Kópavogi þar sem nú er Timbursala BYKO í Breiddinni og árið 1988 flutti verslunin síðan af Nýbýlaveginum í nýtt og rúmbetra húsnæði í Breiddinni. Verslunum BYKO fjölgaði hratt en í Hafnarfirði var opnuð BYKO verslun árið 1984. Önnur verslun var opnuð við Hringbraut í Reykjavík árið 1991. Árið 1995 urðu þau tímamót að aðalskrifstofa BYKO flutti af Nýbýlaveginum inn í Breidd, þar sem hún er staðsett enn þann dag í dag. – Og áfram hélt fyrirtækið að vaxa. Árið 1996 keypti BYKO rekstur verslunarinnar Járn og skip í Keflavík og hefur síðan rekið þar verslun undir nafninu BYKO Suðurnes. Árið 1997 keypti BYKO svo rekstur verslunarinnar Metró að Furuvöllum á Akureyri. Þar var rekin timbursala, lagnadeild og leigumarkaður en ný smávöruverslun var opnuð í nóvember árið 2000 á Glerártorgi undir merki BYKO. Verslunin var síðan færð í nýtt húsnæði árið 2006 sem stendur við Óðinsnes og sameinaðist þar bæði timbursalan og verslunin undir einu þaki. Ný og endurbætt verslun í Breidd var opnuð í september árið 2002 og var stærsta verslun sinnar tegundar á Íslandi. Í apríl árið 2003 var ný verslun BYKO opnuð á Reyðarfirði og sama ár í júlí opnaði BYKO verslun á Akranesi þar sem áður var verslun trésmiðjunnar Akurs. Árið 2004 opnaði BYKO glæsilega verslun á Selfossi. BYKO opnaði síðan verslun í Kauptúni í Garðabæ árið 2007 en henni var lokað aftur árið 2011 í kjölfar efnahagsþrenginga á Íslandi og samdráttar í byggingariðnaði. Árið 2008 opnaði BYKO síðan á Grandanum í Reykjavík og er sú verslun sérstaklega hönnuð með sitt markaðssvæði í huga til þess að þjóna fyrst og fremst viðhaldsmarkaði.

50 ára afmæli BYKO Stjórnendur og starfsfólk BYKO hafa ávallt lagt mikla áherslu á að styrkja starfsemina og bæta þjónustuna við viðskiptavini sína. Á síðari árum hefur BYKO einnig haslað sér völl erlendis, meðal annars með uppbyggingu á öflugu timburfyrirtæki í Lettlandi. Þar er unnið timbur og timburafurðir auk þess framleiðir verksmiðjan glugga og hurðir úr

Verslun og þjónusta | 181

BYKO Breidd.

timbri svo og álklædda timburglugga. Á þessu ári fagnar BYKO 50 ára afmæli og um leið hálfrar aldar farsælli þjónustu við íslensk heimili og fyrirtæki. Í starfi fyrirtækisins hefur það rutt brautina fyrir ýmsar kærkomnar nýjungar um leið og það hefur lagað sig að nýjum aðstæðum og þörfum viðskiptavina eftir því sem kostur hefur gefist.

Félagið hefur sterkan viðskiptamannahóp og er þess albúið að takast á við nýja samkeppni. Forstjóri BYKO í dag er Guðmundur H. Jónsson nafni og barnabarn annars stofnenda BYKO og það má með sanni segja að andi hans svífi yfir vötnum BYKO því systir Guðmundar, Iðunn Jónsdóttir er stjórnarformaður BYKO.

BYKO – Norvík Árið 2000 voru gerðar skipulagsbreytingar hjá BYKO og tengdum fyrirtækjum til að skerpa sýn og gera fyrirtækin innan samsteypunnar betur í stakk búin til að takast á við framtíðina. BYKO var þá skipt upp í tvö sjálfstæð félög. BYKO ehf. fór nú með alla starfsemi er laut að rekstri byggingavöruverslana og Norvík hf. varð eignarhaldsfélag samsteypunnar.

Norvík Í dag eru höfuðstöðvar Norvíkursamsteypunnar í Reykjavík og má skipta starfseminni upp í tvo meginþætti. Annars vegar er um að ræða smásöluverslun á Íslandi sem starfar á sviði matvæla, raftækja, íþróttavara, húsgagna og byggingaefnis. Hins vegar rekur félagið timburiðnað, flutningastarfsemi og meðfylgjandi þjónustu um þvera Evrópu.

Smásöluverslun á Íslandi Norvík er í dag umsvifamikið á sviði smásöluverslunar á Íslandi. Ber þar fyrst að nefna BYKO sem er hornsteinninn að starfsemi Norvíkur eins og að undan er getið. Aðrar verslanir sem Norvík rekur á Íslandi eru ELKO, Intersport, Húsgagnahöllin, Nóatún, Krónan og Kjarval.

Jón Helgi Guðmundsson fyrrverandi forstjóri BYKO og núverandi forstjóri Norvíkur fyrir framan verslun BYKO þegar hún var staðsett á Nýbýlavegi.

182 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Intersport Lindum.

ELKO í Lindum.

ELKO ELKO, stærsta raftækjaverslun landsins, var opnað þann 28. febrúar árið 1998 og varð strax frá upphafi leiðandi á sínu sviði á Íslandi. ELKO hefur ávallt haft það að markmiði að bjóða þekkt vörumerki raftækja á lágu verði. Verslanir eru 5 og með samtals 5.000 m2 sölusvæði auk stórs vöruhúss. Hjá ELKO starfa um 75 manns. Verslanir ELKO eru í Lindum, Skeifunni, Granda, Flugstöð Leifs Eiríkssonar og Vefverslun ELKO ehf.

ELKO er með viðskiptasamning við stærstu raftækjakeðju Norðurlandanna, Elkjöp.

Keðjan kaupir inn í miklu magni fyrir allar sínar verslanir og dreifir síðan á milli verslana um alla Evrópu frá einum lager sem ELKO á Íslandi fær sínar vörur frá vikulega. Þannig getur ELKO ávallt tryggt viðskiptavinum sínum bestu merkin á lægsta mögulega verði.

Intersport Fyrsta Intersport verslunin á Íslandi var opnuð árið 1998 að Bíldshöfða 20 í Reykjavík. Sú verslun var þá jafnframt sú fimmta stærsta á Norðurlöndunum. Intersport á Bíldshöfða er fyrst og fremst fjölskylduverslun með íþrótta- og útivistarvörur og sportfatnað. Árið 2001 var síðan opnuð Intersport verslun í Smáralind í Kópavogi og árið 2008 var opnuð stórglæsileg Intersport verslun í Lindum í Kópavogi með auknu vöruúrvali í öllum deildum, og allt það nýjasta og besta í sportinu. Jafnframt rekur Intersport verslanir inni í húsnæði BYKO á Selfossi og Akureyri. Í desember 2010 var opnuð vegleg vefverslun með miklu úrvali af íþrótta- og útivistarvörum. Í Intersport verslunum er hægt að kaupa öll helstu vörumerkin á sportvörumarkaðnum í dag. INTERSPORT er leiðandi sportvöruverslunarkeðja með starfsemi um allan heim. Verslanir undir nafni INTERSPORT má finna í 25 þjóðlöndum alls rúmlega 4.700 talsins.

Húsgagnahöllin Húsgagnahöllin er rótgróin húsgagnaverslun á Íslandi en stofnun hennar má rekja allt aftur til ársins 1965. Í Húsgagnahöllinni má finna alþjóðlegt úrval húsgagna og smávöru til heimilisins – nútíma danska hönnun frá Idemöbler og klassískar línur frá Bandaríkjunum og Ítalíu. Húsgagnahöllin er stoltur samstarfsaðili Idemöbler, einnar stærstu innkaupasamsteypu Norðurlanda. Markmið Húsgagnahallarinnar er að gera öllum kleift að prýða heimili sitt með fyrsta flokks húsbúnaði og afburða hönnun. Hagstæð innkaup og farsælt samstarf við hönnuði og framleiðendur tryggir ótrúleg gæði á verði sem kemur þægilega á óvart.

Kaupás Óhætt er að segja að stærsta eining Norvíkur á sviði verslunar sé Kaupás sem rekur 25 matvöruverslanir á höfuðborgarsvæðinu og víðsvegar um sunnan- og austanvert landið.

Einnig rekur félagið sameiginlegt innkaupa- og vörustjórnunarsvið fyrir allar smásöluverslanir sínar. Verslanirnar eru reknar undir merkjum þriggja keðja; Krónunnar, Nóatúns og Kjarvals.

Verslun og þjónusta | 183

Fyrsta Krónuverslunin var opnuð árið 2000 og í dag eru Krónuverslanirnar orðnar 12 talsins.

Nóatún hefur löngum verið þekkt fyrir glæsilegt kjötborð.

Krónan Krónan er lágvöruverðsverslun með fjölbreytt vöruúrval og hefur verið í stórsókn á markaðnum. Í verslununum er grænmetis- og ávaxtatorg, ferskur salatbar og lífrænar deildir. Einnig er boðið upp á heitan mat í hádeginu. Framboð í kjöti og fiski er ríkulegt og í nýju Krónuverslununum er kjötvinnsla á staðnum. Sömuleiðis eru ilmandi nýbökuð brauð á boðstólum á hverjum degi. Nýjasta og stærsta Krónuverslunin var opnuð í maí 2008 í Lindunum í Kópavogi en Krónuverslanirnar eru 12 talsins í dag.

Nóatún Nóatún á sér langa sögu eða allt aftur til byrjunar sjöunda áratugarins en allt frá upphafi hefur Nóatún lagt megináherslu á sérhæfingu og góða þjónustu með mat og kjötvörur. Í dag eru fisk- og kjötborð Nóatúns framúrskarandi og gefur Nóatún sig út fyrir að vera sú matvöruverslun sem er best í kjöti og ferskust í fiski. Verslanirnar eru nú fimm talsins og óhætt að segja að Nóatún sé eitt þekktasta vörumerki landsins.

Kjarval Verslanir Kjarvals eru sex talsins og eru þær flestar utan höfuðborgarsvæðisins. Verslanirnar eru þægindaverslanir með rúman opnunartíma og eru sérsniðnar að þörfum íbúa minni bæjarfélaga.

Alþjóðleg starfsemi Norvíkur Timburiðnaður Norvíkur er umfangsmikill og nær nú til fimm landa en staðsetning rekstrarins er í Lettlandi, Eistlandi, Rússlandi, Bretlandi og Svíþjóð. Í Lettlandi má meðal annars finna dótturfélögin BYKO-LAT í Valmiera og CED í Cesis, en þeir eru leiðandi framleiðendur á söguðu og hefluðu timbri, garðvörum, garðhúsgögnum og húseiningum. BYKO-LAT rekur einnig tvær sögunarmyllur í Parnu í Eistlandi undir vörumerkinu LAESTI. Undir nafni VIKA WOOD er rekin stærsta sögunarmylla í Lettlandi með árlega framleiðslu sem nemur 280.000 rúmmetrum af sagaðri furu og greni. Árið 2007 keypti Norvik sænska félagið JARL TIMBER í Broakulla í Svíþjóð sem framleiðir sagaða og heflaða furu og greni. Fleiri sterk og traust félög tilheyra Norvíkursamstæðunni. CONTINENTAL WOOD í Bretlandi er til að mynda stór innflytjandi á timbri og timburafurðum til Bretlands. Systurfélagið NORVIK SHIPPING á og rekur hafnarþjónustu í Creeksea, ásamt skipa- og flutningaþjónustu til og frá Bretlandi. NORWOOD í Syktyvkar í Komi Republic í Rússlandi rekur sögunarmyllu, stundar timburframleiðslu, sölustarfsemi ásamt flutningaþjónustu.

Önnur starfsemi Norvíkur og umsvif Umsvif Norvíkur eru mikil og auk áðurgreindra félaga rekur það Bakkann, vöruhótel á Íslandi, Egil vélaverkstæði sem sinnir viðgerðum fyrir fyrirtæki og einstaklinga ásamt því að framleiða skurðar- og flökunarlínur fyrir sjávarútveginn. EXPO er dótturfélag Norvíkur sem veitir markaðsráðgjöf og auglýsingaþjónustu. Þá er ógetið EWP fasteignafélagsins í Eistlandi. Velta ársins 2010 setti samsteypuna í 15. sæti yfir veltumestu fyrirtækin á íslenskum markaði. Árið 2011 nam velta Norvíkur um 500 milljónum evra og fjöldi starfsmanna var yfir 3.000 talsins.

Norvík rekur umsvifamikinn timburiðnað í Lettlandi, Eistlandi, Rússlandi, Bretlandi og Svíþjóð.

184 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

terma ehf.

H

www.terma.is

Biotherm Thermal plankton kom fyrst fram á jörðinni fyrir þremur billjónum ára og er eitt af fyrstu formum lífs. Það er örvera sem lifir í fjallalindum sem eru ríkar af steinefnum. Um 1950 fangaði thermal plankton fyrst athygli líffræðinga Biotherm vegna fullkominnar samlögunar þess með húð mannsins og einstakra eiginleika þess og fyrsta húðsnyrtivaran varð til. Það tók 20 ára rannsóknir að einangra efnið og efla framleiðslu þess með meira af virkum efnum eða sem Pure Termal Plankton, 100% náttúrulegt efni sem hjálpar húðinni að efla náttúrulegar varnir sínar. Þetta efni er í dag grunnurinn í öllum Biotherm húðsnyrtivörunum fyrir konur og karla ásamt ýmsum öðrum efnum sem fundist hafa við hátæknirannsóknir sem skila húðinni einstökum árangri. Biotherm býður upp á húðsnyrtivörur fyrir andlit og líkama og mest seldu herrasnyrtivörurnar í valinni dreifingu.

eildverslunin Terma ehf. sérhæfir sig í innflutningi og dreifingu á snyrtivörum frá frönsku fyrirtækjasamsteypunni L’Oréal. Á vegum hennar fer fram alþjóðleg markaðssetning á heimsþekktum vörumerkjum, Giorgio Armani parfums, Helena Rubinstein, Lancôme, Yves Saint Laurent, Diesel, Cacharel, Biotherm, Viktor & Rolf og Ralph Lauren. Undir þessum merkjum eru á hverju ári framleiddar fjölþættar vörur, eins og húðsnyrtivörur sem viðhalda fegurð húðarinnar, förðunarvörur, ilmvötn og baðvörur, auk snyrtivara fyrir karlmenn.

Aðalskrifstofu Terma ásamt lager og sýningarsal er að finna í rúmgóðu 1.000 m2 húsnæði að Smiðjuvegi 11a í Kópavogi.

Upphafið Stofnendur og núverandi eigendur Terma eru hjónin Guðmundur Sigurðsson og Sólrún Sævarsdóttur. Upphafið að starfseminni má rekja til ársins 1982 þegar Sólrún útskrifaðist sem viðskiptafræðingur frá Háskóla Íslands. Systir hennar Sigrún hafði þá um nokkurra ára skeið rekið snyrtivörufyrirtækið Klassík. Þarna vann Sólrún um hríð og sá m.a. um bókhaldið, á meðan hún velti fyrir sér hvort halda skyldi í framhaldsnám í markaðsfræðum eða hella sér út í fyrirtækjarekstur. Hollenskur eiginmaður Sigrúnar Jouke Bouius bjó að mikilli reynslu á sviði sölu- og markaðsmála í snyrtivörugeiranum. Á þessum tíma átti hann stórt heildsölufyrirtæki sem seldi snyrtivörur í Svíþjóð. Í upphafi ársins 1983 bauð hann Sólrúnu þangað til að öðlast þjálfun í faginu auk þess sem hann aðstoðaði hana við að afla sér umboða fyrir Helena Rubinstein og Giorgio Armani parfums. Þetta átti eftir að marka mjög farsælt upphaf á blómlegum rekstri Terma sem hóf starfsemi síðar þetta sama ár.

Lancôme

Framgangurinn

Lancôme var stofnað 1935 vegna draums einstaks manns og ástar hans á konum og frönskum þokka, Armand Petitjean, sem þá var 50 ára gamall. Fyrstu vörurnar sem hann setti á markaðinn voru 5 ilmvötn og förðunarvörur, en ári síðar fékk hann til liðs við sig vísindamenn og fyrsta næturkremið Nutrix leit dagsins ljós. Í dag byggir Lancôme á þremur megin rannsóknarstofum í Frakklandi, USA og Japan þar sem 3.000 manns vinna í samvinnu við marga af virtustu vísindamönnum í líffræði, sálfræði, húðsjúkdómafræði og lyfjafræði.

Lancôme er leiðandi í hönnun ilmvatna, förðunarvara og krema þar sem byggt er á þekkingu og umhyggju og ást á konum. Í yfir 70 ár hefur Lancôme hlustað og svarað þörfum kvenna, á öllum aldri, út um allan heim, og boðið þeim vandaðar snyrtivörur og hágæða þjónustu.

Níundi áratugurinn var sá tími þegar markaðssetning á tísku- og snyrtivörum fór gjarnan fram með miklum sýningum og kynningum á stærri skemmtistöðum borgarinnar. Á þann hátt haslaði Terma sér völl á íslenskum snyrtivörumarkaði. Í apríl 1983 blés fyrirtækið til mikillar hátíðar í Broadway þar sem fyrsta ilmvatnið frá Giorgio Armani parfums var kynnt ásamt vor- og sumartískunni frá þessu heimsþekkta vörumerki. Fyrsti ilmurinn hét einfaldlega Armani og var glænýr á markaði og ekki fáanlegur í íslenskum verslunum. Sýningin heppnaðist vel fyrir troðfullu húsi og þannig náði Armani ilmurinn að slá í gegn hér á einni nóttu og skjóta þannig styrkum stoðum undir starfsemina strax í upphafi.

Til að byrja með sérhæfði Terma sig eingöngu í snyrtivörum frá Giorgio Armani parfums og Helena Rubinstein. Franska risafyrirtækið L’Oréal keypti nokkru eftir að Terma var stofnað upp allan rekstur Helena Rubinstein og Giorgio Armani og árið 1994 urðu þær veigamiklu breytingar að L’Oréal vildi sameina sölu á öllum lúxusvörum sínum í einu fyrirtæki á Íslandi. Í beinu framhaldi var gengið frá viðamiklum samningi við Terma varðandi dreifingu á vörum frá L’Oréal hér á landi. Þetta hafði í för með sér að vörumerkjunum fjölgaði og inn komu heimsþekkt merki eins og Lancôme, Cacherel, Biotherm og Ralph Lauren. Á grunni þeirra hefur Terma byggt sig upp í að verða ein allra stærsta heildverslunin á sínu sviði hérlendis og sífellt fjölgar merkjunum í lúxusdeildinni hjá L’Oréal.

Verslun og þjónusta | 185

Helena Rubinstein

Starfsfólk og eigendur Terma ásamt Elettru Wiedeman Rossolini módeli hjá Lancome.

Starfsemin í dag Eins og að líkum lætur býður Terma upp á einstaklega breiða og fjölbreytta vörulínu sem, að stærstum hluta, er ætluð konum á öllum aldri sem vilja viðhalda heilbrigðum æskuþokka og kvenlegri fegurð. Hver einstakur smáhlutur gegnir skýrt afmörkuðu hlutverki og gildir einu hvort um er að ræða varalit, augnskugga, rakakrem fyrir húðina eða allt þar á milli. Í dag eru að jafnaði um 1.500 vörunúmer í umferð hjá fyrirtækinu og því er sérlega þýðingarmikið að öll markaðssetning sé vel skipulögð og að vakandi auga sé haft með ólíkum þörfum viðskiptavina. Að því leyti er minna lagt upp úr hefðbundnum auglýsingum og meiri kraftur settur í beina markaðssókn í formi skipulegra námskeiða og vörukynninga með endurgjaldslausum sýnishornum og kaupaukum af framleiðslunni.

Við slíkar aðstæður öðlast notandinn réttu tilfinninguna og nándina gagnvart hverri vöru fyrir sig og getur þannig mátað hana að eigin smekk áður en möguleg viðskipti fara fram. Á fyrstu árum starfseminnar hjá Terma starfaði aðeins ein manneskja hjá fyrirtækinu.

Hennar hlutverk var að sjá um kynningu og dreifingu á vörum til snyrtivöruverslana sem í þá daga voru mun fleiri og smærri. Til marks um öfluga uppbyggingu er starfsmannafjöldinn nú kominn upp í 18 manns sem sinnir bæði færri og stærri verslunum á borð við Hagkaup, Debenhams, Hygeu, Lyfju og Lyf & heilsu ásamt ýmsum öðrum snyrtivöruverslunum, sérverslunum, snyrtistofum og apótekum um land allt. Hver sölumaður sem gengur inn í raðir Terma er leiddur í gegnum ítarlega starfsþjálfun og fær úthlutað sínu vörumerki sem síðan er sinnt af mikilli alúð á meðal smásala.

Helena Rubinstein fæddist í Krakow í Póllandi 1872. Tuttugu árum seinna flutti hún til Ástralíu og lagði þar grunninn að alþjóðlegu snyrtivöruveldi sínu með framleiðslu á kremi sem gerði húð hennar svo fallega að aðrar konur skoruðu á hana að selja þeim kremið. Síðar fluttist hún til London, þaðan til Parísar sem fangaði hjarta hennar og loks til New York í fyrri heimsstyrjöldinni 1915 og þar bjó hún til dauðadags 1965. Helena Rubinstein var frumkvöðull í framleiðslu nútíma snyrtivara og innleiddi margar merkar nýjungar á því sviði. Hún var t.d. fyrst til að flokka mismunandi húðgerðir (1910), framleiða djúphreinsi (1910), vatnsheldan maskara (1939), varalit í túpu og fyrsta rakakremið (1956), fyrsta sjálfvirka maskarann (1958), að gefa ráðleggingar í verslunum og svo mætti lengi telja. Snyrtivöruheimurinn á henni margt að þakka. Í dag byggir Helena Rubinstein enn á þessum grunni, þar sem kröfuhörðustu konum eru boðnar snyrtivörur sem byggja ávallt á nýjustu vísindalegum uppgötvunum og tækni og fagurfræðilegum grunni.

YVES SAINT LAURENT Yves Saint Laurent fæddist í Alsír 1936. Árið 1953 hlaut hann sín fyrstu verðlaun fyrir svartan kokteil kjól. Flestir þekkja sögu hans sem fatahönnuðar en 1964 setti hann á markaðinn fyrsta ilmvatnið sitt Y og 1978 fyrstu förðunarvörurnar. Yves Saint Laurent var einn áhrifamesti tískuhönnuður samtímans og snyrtivörur hans fylgja ávallt hátískunni, eru djarfar, nýtískulegar en þó klassískar. YSL býður upp á alhliða förðunarlínur þar sem allar konur geta fundið vörur við hæfi og ilmvötn fyrir dömur og herra.

GIORGIO ARMANI Giorgio Armani er konungur hátískunnar.

Hann fæddist á Ítalíu 1934 og nú nær veldi hans allt frá hátískunni til húsgagna, fylgihluta, hótela, veitingastaða og snyrtivara.

Giorgio Armani er leiðandi í ilmvötnum, einkum fyrir karlmenn. Engin vara fer á markaðinn án þess að herra Armani gefi samþykki sitt. Hann framleiðir einnig húðsnyrtivörur og förðunarvörur sem ekki fást á Íslandi.

Starfsmaður Terma kynnir nýtt ilmvatn (Loverdose) frá Diesel.

186 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

toyota - akureyri Stórholt ehf. www.toyota.is

B

Haukur Ármannsson.

ifreiðar af tegundinni Toyota hafa til margra ára verið með þeim söluhæstu á heimsvísu. Vörumerkið er alþekkt og umsvifin mikil enda um að ræða einhvern öflugasta bílaframleiðanda í heimi. Velgengnina ber líka að þakka mjög háu þjónustustigi með skjótum afgreiðslutíma á allan máta. Með því hafa stoðirnar verið reistar og þær byggt upp einstaklega traust orðspor Toyota hér á landi.

Toyota-umboð eru nú rekin á fimm stöðum hringinn um landið og eitt hið allra glæsilegasta er rekið í reisulegri og formfagurri byggingu við Baldursnes 1 á Akureyri. Þegar keyrt er inn í bæinn norðanmegin er húsið eitt fyrsta áberandi kennileitið sem mætir mönnum á vinstri hönd.

Umboðið geymir mikið úrval nýrra og notaðra Toyota bifreiða í rúmgóðum sýningarsal auk þess sem boðið er upp á alhliða viðgerða- og varahlutaþjónustu ásamt dekkjalager og tengdu verkstæði. Einnig má í nálægri byggingu finna bónstöð frá AB-Varahlutum en þar er einnig staðsett standsetningarverkstæði. Hjá fyrirtækinu starfa að jafnaði um 20 manns og er meðaltalsveltan á ársgrundvelli um 1.200 milljónir króna.

Upphafið og bakgrunnurinn

Haukur Ármannsson, Erna Traustadóttir, Rut Hauksdóttir, Ragna Ragnarsdóttir, Örn Traustason og Ívar Pétursson.

Toyota-umboðið á Akureyri hefur verið starfrækt í tæplega 30 ár. Í allan þann tíma hefur sölumaðurinn Haukur Ármannsson haldið þar um tauma sem framkvæmdastjóri en hann er jafnframt stofnandi fyrirtækisins. Haukur er fæddur á Akureyri árið 1961 og haslaði sér völl, ungur að árum, í bankastarfsemi og viðskiptum. Aðeins 19 ára gamall árið 1980 réðst hann til starfa í víxla- og skuldabréfadeild Iðnaðarbankans og varð síðar útibússtjóri hjá sömu stofnun, þá aðeins 22 ára gamall, yfir nýstofnuðu útibúi í Hrísalundi. Samfara því fór Haukur að sinna ýmsum sjálfstæðum viðskiptum á hliðarlínunni og fór svo að bankastörfin voru endanlega gefin upp á bátinn. Árið 1984 fjárfesti hann í bílasölunni Stórholti sem enn í dag er nafnið á einkahlutafélaginu sem rekur Toyota umboðið og þar með var lagður grunnurinn að farsælum rekstri.

Framgangurinn og uppbyggingin Fyrsta aðsetur Stórholts fékkst árið 1985 í gömlu húsi að Hjalteyrargötu 2, 600 Akureyri, sem allt var tekið í gegn og málað í hinum alkunnu rauðu og hvítu litum hins sígilda vörumerkis. Í góðu samstarfi við aðalumboðið, P. Samúelsson ehf. í Kópavogi, hóf Haukur Ármannsson þarna umboðssölu fyrir nýjar Toyota bifreiðar og þá í plássi sem rúmaði 10-12 bifreiðar innandyra en athafnasvæðið í heild sinni náði yfir um 350 m2 að gólffleti.

Aðsetrið var rekið á þessum stað fram til ársins 1991 en þá var flutt á mun stærra athafnasvæði í 650 m2 húsnæði í nýju iðnaðar- og verslunarhverfi að Óseyri 4. Sú staðsetning þótti miklu heppilegri og meira í alfaraleið með stórmarkaði hinum megin við götuna. Innandyra var gott rými með sýningarsvæði fyrir 20-30 nýjar og notaðar bifreiðar. Þegar líða tók á tíunda áratuginn átti aukið þjónustustig eftir að skila sér í 30-40% markaðshlutdeild Toyota á Akureyri og ekki óalgengt að um 100-140 bifreiðar skiptu um eigendur í gegnum umboðið í hverjum mánuði.

Stórhýsi rís Sveinbjörn Jónsson við vinnu sína.

Brátt leið að því að öflugur markaðsárangur Toyota á Akureyri tók að vekja athygli aðalumboðsins fyrir sunnan. Árið 1997 ákváðu feðgarnir Páll Samúelsson og Bogi Pálsson að reisa umboðinu fyrir norðan veglega aðstöðu á góðum stað í bænum. Mikil áhersla var lögð á að með nýju húsnæði mundi öll þjónusta fyrir Toyota færast undir eitt þak, þar

Verslun og þjónusta | 187

Sýningarsalur nýrra Toyota bíla.

með talið verkstæði og varahlutalager. Farið var af stað með hönnunarsamkeppni en þar hlaut brautargengi tillaga Fanneyjar Hauksdóttur hjá Arkitektastofu Hauks Haraldssonar á Akureyri auk þess sem Þráinn Hauksson kom að mótun lóðarinnar á frumstigi. Hönnunin er í heild sinni mörkuð af mikilli hugkvæmni þar sem hvert einsta smáatriði er úthugsað en þó háð öllum stöðlum og skyldum um sameiginlegt útlit bifreiðaumboðanna. Þar bera hæst sporöskjulaga útlínur Toyota merkisins, bæði á sjálfri lóðinni og í formi byggingarinnar þar sem t.d. bogalagaðir veggir eru sérlega áberandi. Til gamans má geta að þær plöntur sem ráða ríkjum á útisvæðinu eru óneitanlega reynir og selja.

Formleg vígsla stórhýsis Toyota umboðsins á Akureyri fór síðan fram þann 17. júní árið 2000 en allar framkvæmdir voru í höndum verktakafyrirtækisins SS Byggis. Gólfflöturinn er 1.280 fm. Innandyra er sýningarsvæði sem rúmar alls 14 bifreiðar en á útisvæði er pláss fyrir allt að 150 bifreiðar sem raðað er upp á smekklegan hátt á sérstökum stæðum meðfram sporsökjulaga útlínunum. Handan sýningarsvæðisins má síðan finna aðsetur verkstæðis og varahlutalagers sem fram að opnun hafði verið rekið annars staðar í bænum en allir starfsmenn fylgdu með í þeim vistaskiptum.

Þjónusta í hæsta gæðaflokki Sameiginleg starfsemi Toyota á Akureyri undir einu þaki hefur orðið til þess að allir þjónustuþættir styðja hver annan miklu betur sem öflug og sameiginleg heild. Þannig er söludeildin þungamiðja rekstrarins á meðan stoðirnar felast í yfirgripsmikum dekkjaog varahlutalager ásamt fyrirtaks viðgerðaþjónustu þar sem t.d. fara fram bæði ástandsskoðanir og tilfallandi breytingar á bifreiðum. Að öðru leyti er bilanatíðni Toyota með þeim lægstu sem um getur á markaði. Þetta hefur skilað sér í því að þjónustukostnaður hefur minnkað hröðum skrefum og skilað sér í mjög hagstæðri verðlagningu hjá stórum fjölbreyttum viðskiptamannahópi. Þrátt fyrir vissan mótbyr í starfseminni af völdum efnahagskreppunnar árið 2008, hjálpaði töluvert til að yfirbygging fyrirtækisins var með minnsta móti og skuldsetningar fyrirtækisins sömuleiðis. Frá og með upphafi annars áratugar hins nýja árþúsunds hefur reksturinn notið stígandi bata og ekki ástæða til annars en horfa björtum augum fram á veginn við stýrið á Toyota.

Allar nánari upplýsingar um fyrirliggjandi tegundir af Toyota má nálgast inni á heimasíðunni: www.toyota.is

Toyota á Íslandi í 40 ár Athafnamaðurinn Páll Samúelsson stofnaði fyrsta íslenska Toyota-umboðið Í Kópavogi þann 17. júní árið 1970. Með fyrirtæki sínu P. Samúelsson hf. hóf Páll milliliðalausan innflutning á Toyota bifreiðum frá Japan. Upp frá því hefur verið byggð upp traust markaðsstaða sígilds vörumerkis, sem frá árinu 1990 hefur skilað af sér söluhæstu bifreiðategund á Íslandi. Árið 2005 var P. Samúelsson hf. selt í hendur Magnúsar Kristinssonar, útgerðarmanns frá Vestmannaeyjum. Síðustu árin hafa nokkrar veigamiklar skipulagsbreytingar átt sér stað hjá fyrirtækinu. Ein þeirra er sú að nú eru öll Toyota umboðin á landsbyggðinni starfrækt sem sjálfstæð fyrirtæki, sem taka öll sín aðföng frá höfuðstöðvunum í Kópavogi. Ekki eru því lengur greidd eiginleg umboðslaun fyrir seldar bifreiðar, heldur eru þær alfarið í eigu og á ábyrgð viðkomandi umboðs. Þessa aðila er að finna á fjórum stöðum, hringinn í kringum landið eða á Akureyri, Egilsstöðum, Selfossi og í Reykjanesbæ.

188 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

varahlutaverslunin kistufell www.kistufell.is

K

istufell var stofnað í Reykjavík árið 1952 af bræðrunum Jónasi og Guðmundi Jónassonum frá Völlum á Kjalarnesi. Jónas Jónasson hafði áður starfað sem sölumaður hjá Kristni Guðnasyni umboðsaðila BMW og síðan sem verslunarstjóri hjá bíla- og varahlutaversluninni Stilli, sem annaðist m.a. innflutning á jeppum frá Bandaríkjunum og var „Willysinn“ þar í öndvegi. Jónas hafði sótt nám í Verslunarskóla Íslands og átti hann frumkvæðið að stofnun fyrirtækisins enda mikill uppgangur í bifreiðamálum á Íslandi á stríðsárunum og í kjölfar þeirra. Fyrirtækið naut aðstoðar Jóhönnu Björnsdóttur eiginkonu Jónasar sem ólst upp í nábýli við verslunarrekstur föður síns, Björns Björnssonar í Neskaupstað. Jóhanna hafði lokið prófi frá Verslunarskóla Íslands. Guðmundur Jónasson hafði lokið námi í bifvélavirkjun og starfað við bíla- og vélaviðgerðir.

Björn Jónasson framkvæmdastjóri.

Varahlutaverslunin Kistufell, Brautarholti 16 í Reykjavík.

Fyrirtækið rak bæði varahlutaverslun og vélaverkstæði. Í fyrstu í leiguhúsnæði í Brautarholti 22 og síðar í Brautarholti 16 þar sem bræðurnir reistu eigið hús undir starfsemina. Þetta fyrirkomulag breyttist um áramótin 1993 og 1994. Þá skiptu eigendur fyrirtækinu í Varahlutaverslunina Kistufell og Vélaverkstæðið Kistufell. Varahlutaverslunin Kistufell fékk í sinn hlut öll erlendu umboðin og þá varahluti, sem tilheyrðu rekstrinum, en vélaverkstæðið fékk í sinn hlut öll verkfæri og vélar, sem tilheyrðu þessum sameiginlega rekstri, sbr. samkomulag dags. 31.10.1993.

Varahlutaverslunin Kistufell og Vélaverkstæðið Kistufell unnu síðan hlið við hlið í húseigninni að Brautarholti 16 til ársins 1997. Þá eignuðust sömu aðilar og eiga Varahlutaverslunina Kistufell alla húseignina.

Varahlutaverslunin Kistufell er enn á sama stað í eigin húsnæði í Brautarholti 16 og heldur upp á 60 ára afmæli sitt á þessu ári (2012).

Fjölskylda Jónasar heitins á og rekur Varahlutaverslunina Kistufell. Björn Jónasson tók við stöðu framkvæmdastjóra af föður sínum árið 1993. Björn hafði lokið námi í jarðfræði, viðskipta- og rekstrarfræði frá Háskóla Íslands. Arnfríður Jónasdóttir vann við bókhald, reiknishald, innkaupamál o.fl. um langt árabil, þar til að hún hætti árið 1997, þegar hún hóf nám að nýju við Háskóla Íslands. Jóhanna Kristín Björnsdóttir, innkaupastjóri og sölumaður, er þriðji ættliðurinn í fyrirtækinu. Hún lauk námi í viðskipta- og lögfræði frá Bifröst.

Vöruinnflutningur frá Þýskalandi hefur vegið þyngst og lagt kapp á vörugæði og hagstætt verð. Töluverður innflutningur hefur verið frá Bandaríkjunum og ýmsum löndum í Evrópu.

Megináhersla hefur verið lögð á vélavarahluti í dísel- og bensínvélar í fólksbíla, vörubíla, vinnuvélar, báta o.fl. Innflutningur á heddum, sveifarásum, vélablokkum og vélum hefur færst í vöxt.

Verslun og þjónusta | 189

H

vídd ehf. www.vidd.is

lutafélagið Vídd hf. var stofnað í byrjun árs 1992 um innflutning á vönduðum gólf- og veggefnum, en einnig gluggakerfum. Stofnendur voru Sigrún Baldursdóttir og Árni Yngvason.

Vídd hóf starfsemi við Suðurlandsbraut í Reykjavík en flutti nokkru síðar að Nýbýlavegi í Kópavogi. Vorið 1999 festi Vídd kaup á 1.100 fermetra húsnæði á byggingarstigi við Bæjarlind í Kópavogi og hefur verið þar síðan. Árið 2001 opnaði fyrirtækið útibú á Akureyri sem enn starfar. Þegar mest var voru starfsmenn liðlega 20. Eftir hrunið 2008 varð Vídd að draga saman seglin. Í dag vinna tíu manns við fyrirtækið.

Eitt af fyrstu verkefnum Víddar um og upp úr 1992 var útvegun granítklæðningar og gluggakerfis Gerðarsafns í Kópavogi. Á eftir fylgdu fleiri verk tengd náttúrusteini eins og t.d. 300 tonna granítgólf á Ingólfstorg, steinklæðning á Grafarvogskirkju og granítflísarnar á gólfum Smáralindar.

Ein helsta lyftistöng Víddar á sínum tíma var ítalska flísaverksmiðjan Mirage. Sú kom fram með merka uppfinningu fyrir tuttugu árum sem fólst í slitsterkum flísum úr gervisteini sem stundum er kallaður granítsteypa. Þessar flísar mörkuðu tímamót hvað slitþol og þéttleika varðar og náðu fljótt miklum vinsældum og útbreiðslu.

Auk þess að vera afburða glæsilegt gólfefni hentuðu nýju flísarnar vel í loftræstar utanhússklæðningar. Á meðal fyrstu bygginga sem voru klæddar þessum flísum, voru McDonald’s húsið við Suðurlandsbraut, Digraneskirkja í Kópavogi og Menntaskólinn í Kópavogi. Auk þess að undirstrika nýtískulega hönnun eru flísaklæðningar utanhúss viðhaldsfríar. Í tengslum við flísaklæðningarnar hóf Vídd (1992) að flytja inn ál/viðar glugga frá HFönstret AB í Svíþjóð. Gluggarnir eru hannaðir fyrir „loftræst“ klæðningakerfi úr flísum eða áli og eru í um áttatíu byggingum á Íslandi.

Vídd hefur flutt inn viðarparket frá 2001. Eftir hrunið hefur Vídd boðið parket frá traustum framleiðanda, þ.e. Meister-Werke GmbH í Þýzkalandi. Þetta parket er vandað eins og vænta má frá þýskri verksmiðju í fremstu röð.

Helstu viðskiptavinir Víddar eru einstaklingar sem eru að byggja og breyta, en einnig iðnaðarmenn, verktakar, fyrirtæki, sveitarfélög o.s.frv.

Byggingatækni er í stöðugri framför. Á hverju ári hafa komið til sögunnar nýjungar sem betrumbæta húsbyggingar, lengja endingartíma og auðvelda uppsetningu. Vídd hefur átt einhvern þátt í að kynna og koma slíkum nýjungum á framfæri á Íslandi síðastliðin tuttugu ár.

Verslunin Vídd, Bæjarlind í Kópavogi.

190 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

verslunin einar ólafsson ehf.

V

erslunin Einar Ólafsson var stofnuð árið 1934 og hefur starfað á Akranesi allar götur síðan.

Verslunin er að meginstofni til matvöruverslun en býður auk þess upp á nokkurt vöruúrval almennra heimilisvara. Stofnandi verslunarinnar var Einar Ólafsson og nafn hennar við hann kennt. Hann lést árið 1957. Eiginkona hans var Guðrún Ásmundsdóttir en hún lést árið 1998 og hafði starfað að miklu leyti við verslunina allt frá árinu 1937 er hún og Einar gengu í hjónaband. Sonur þeirra Einar Jón Ólafsson hefur síðan staðið fyrir rekstrinum frá árinu 1957 ásamt eiginkonu sinni, Ernu Guðnadóttur. Þá hafa synir þeirra Einar Gunnar Einarsson og Guðni Kristinn Einarsson sem báðir eru viðskiptafræðingar tekið virkan þátt í rekstrinum. Verslunin hefur þannig verið fjölskyldufyrirtæki í þau 78 ár sem hún hefur starfað á Akranesi.

Verslunin er nú rekin í eigin húsnæði og eru um 1.000 fermetrar nýttir undir starfsemi hennar. Árið 1946 var tekið í notkun fyrir verslunina nýbyggt húsnæði við Skagabraut um það bil 90 fermetrar en hefur síðan verið stækkað smátt og smátt og er nú af áðurnefndri stærð.

Eðli málsins samkvæmt hefur sala til heimila á Akranesi verið stærsti þátturinn í rekstrinum í gegnum árin. Hin síðari ár hefur sala til fyrirtækja og stofnana orðið sífellt stærri þáttur með breyttum þjóðfélagsháttum þar sem rekstur mötuneyta meðal annars á vinnustöðum, í skólum og víðar er nú orðinn almennur. Þá hefur sala á kosti til skipa einnig orðið verulega umfangsmikill í rekstrinum. Verslunin er rekin með kjörbúðasniði og er meðal annars með sérstaka kjötdeild þar sem fram fer nokkur kjötvinnsla. Margvísleg

Fyrsta verslunarhúsnæði VEÓ.

Núverandi verslunarhúsnæði VEÓ.

Erna Guðnadóttir og Einar Jón Ólafsson.

Verslun og þjónusta | 191

Einar Jón Ólafsson hjá grænmetiskælinum.

þjónusta stendur viðskiptavinum til boða meðal annars heimsending á vörum. Verslunin hefur alla tíð lagt áherslu á sanngjarnt vöruverð og verið mjög samkeppnisfær á markaðnum og gæti í raun talist lágvöruverðsverslun í þeim skilningi sem lagður er í það orð um þessar mundir.

Verslunin kaupir aðföng frá innlendum birgjum og flytur einnig inn aðföng frá útlöndum einkum frá Danmörku.

Starfsmenn verslunarinnar eru nú 12 til 14 í fullu starfi og í hlutastörfum.

Séð yfir vöruúrvalið í búðinni.

192 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

veritas capital hf.

V

www.veritas.is

eritas Capital er móðurfélag fyrirtækja sem starfa á heilbrigðismarkaði og öll hafa sitt sérsvið. Veritas er kjölfesta samstæðunnar og veitir ýmsa þjónustu til dótturfyrirtækjanna svo þau geti einbeitt sér að sinni kjarnastarfsemi. Starfsmenn Veritas eru 23 talsins.

Fyrirtæki Veritas samstæðunnar byggja á grunni Pharmaco hf. sem var stofnað árið 1956 í þeim tilgangi að auka framboð lyfja hér á landi sem og koma á breytingum í innflutningi og dreifingu þeirra. Árið 2002 keypti Veritas, undir stjórn Hreggviðs Jónssonar, umrædda starfsemi Pharmaco og síðan hafa verið gerðar ýmsar breytingar á fyrirtækinu sem leitt hafa til frekari vaxtar. Hjá samstæðunni störfuðu 162 starfsmenn árið 2010 og hafa þeir gildin áreiðanleika, hreinskiptni og framsækni að leiðarljósi við störf sín.

Vistor hf.

Hreggviður Jónsson forstjóri Veritas Capital og aðaleigandi samstæðunnar.

Vistor er leiðandi fyrirtæki í markaðssetningu á lyfjum, heilsuvörum og dýraheilbrigðisvörum á Íslandi. Markaðshlutdeild Vistor á lyfjamarkaði árið 2010 var 46% og eru starfsmenn 49. Vistor er samstarfsaðili fjölmargra alþjóðlegra lyfjafyrirtækja og veitir þeim þjónustu við skráningar og sölu- og markaðsmál, auk þess að hafa milligöngu um innflutnings- og dreifingarstarfsemi. Keppikefli Vistor er að vera bakhjarl fyrir betri líðan og liður í því er að veita viðskiptavinum fræðslu og ráðgjöf sem tengist vörum fyrirtækisins auk þess að tryggja aðgengi þeirra. Framkvæmdastjóri Vistor er Guðbjörg Alfreðsdóttir.

Distica hf.

Distica sérhæfir sig í innflutningi og dreifingu á ýmsum vörum sem tengjast heilbrigðismarkaði. Distica var stofnað árið 2007 en starfsemin var áður hluti af Vistor. Fyrirtækið er með um 70% af lyfjadreifingu á Íslandi auk þess sem það sinnir dreifingu á rann-

Móttakan í Hörgatúni.

Höfuðstöðvar Veritas Capital, Vistor og Distica að Hörgatúni 2, Garðabæ.

Verslun og þjónusta | 193

MEDOR hefur aðsetur að Kirkjulundi 17, Garðabæ.

sóknartækjum, rekstrarvörum og fleiru til sjúkrahúsa og annarra heilbrigðisstofnana, tannlækna, dýralækna, gæludýraverslana og stórmarkaða. Framkvæmdastjóri Distica er Gylfi Rútsson og starfsmenn fyrirtækisins eru 71 talsins.

MEDOR ehf.

MEDOR var stofnað í upphafi árs 2011 þegar heilbrigðistæknisvið Vistor var gert að sérfélagi. MEDOR var stofnað til að mæta vaxandi þörf fyrir sérhæfingu í sölu, ráðgjöf og þjónustu á hágæða lækningatækjum, hjúkrunar- og rannsóknarvörum. Fyrirtækið er í fararbroddi á sínu sviði og rekur einnig öfluga viðhalds- og viðgerðadeild fyrir viðskiptavini sína. Framkvæmdastjóri MEDOR er Sigtryggur Hilmarsson og starfsmenn eru 11.

Artasan ehf.

Artasan sérhæfir sig í sölu á vörum sem stuðla að bættri heilsu, svo sem lausasölulyfjum, samheitalyfjum og fæðubótarefnum ásamt því að veita ráðgjöf um vörurnar. Artasan var stofnað árið 2007 og er hlutverk fyrirtækisins að stuðla að vellíðan og heilbrigðum lífsstíl. Framkvæmdastjóri Artasan er Aðalheiður Pálmadóttir og eru starfsmenn 8 talsins.

Skrifstofur Artasan og vöruhús Distica að Suðurhrauni 12a, Garðabæ.

194 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

þekking hf.

Þ

www.thekking.is

Skrifstofu Þekkingar í Hafnarstræti 93-95 á Akureyri.

ekking hf. starfar á sviði upplýsingatækni og einbeitir sér að alhliða rekstrarþjónustu og umsjón með tölvukerfum fyrirtækja. Þekking hf. býður fyrirtækjum upp á heildarþjónustu fyrir tölvukerfi sem innifelur almennan rekstur og notendaþjónustu, hýsingu, kerfisleigu, internetþjónustu og hugbúnaðarsölu ásamt margs konar sérlausnum, ráðgjöf og kennslu. Mikil áhersla er lögð á að byggja upp trausta og persónulega þjónustu sem uppfyllir þarfir og væntingar viðskiptavina. Fyrirtækið hefur í raun þjónað sem eiginleg tölvudeild á hverjum vinnustað fyrir sig. Allt þetta starf hefur skilað sér í mjög traustu orðspori Þekkingar hf. sem í dag er orðið þekkt fyrir sína hágæða þjónustu ásamt áreiðanlegri og hlutlausri ráðgjöf í kröfuhörðu umhverfi. Fyrirtækið er vottað samkvæmt alþjóðlegum öryggisstaðli, ISO – 27001 í stjórnun upplýsingaöryggis.

Hjá Þekkingu hf. starfar um 60 manna hópur sem býr að breiðri þekkingu og reynslu úr atvinnulífinu. Starfsstöðvar fyrirtækisins eru tvær og eru þær að í Hafnarstræti 93-95 á Akureyri og Urðarhvarfi 6 í Kópavogi.

Söguágrip Um áramótin 1999-2000 gekk hið rótgróna Kaupfélag Eyfirðinga eða KEA í gegnum mikið ferli endurskipulagningar. Afmarkaðar rekstrareiningar voru ýmist sameinaðar eða um þær mynduð sérstök hlutafélög. Á þessum tíma hafði Tölvudeild KEA verið starfrækt síðan 1974 og réttum aldarfjórðungi síðar þann 1. nóvember árið 1999 var rekstrinum breytt í hlutafélagið Þekkingu en stofnun þess fór fram í samvinnu við Íslenska hugbúnaðarsjóðinn.

Upp frá þeim tíma hefur framgangur starfseminnar verið mjög farsæll. Þann 1. maí 2001 rann Þekking í eina sæng við fyrirtækið Tristan ehf. í Kópavogi sem hafði verið starfrækt síðan 1996 og reri á sömu mið tölvuþjónustu og ráðgjafar. Fyrrum starfsemi Tristans átti síðan eftir að mynda kjarnann í því sem síðar varð starfsstöð Þekkingar á höfuðborgarsvæðinu. Undir sameinuðum merkjum mótaðist brátt eitt öflugt fyrirtæki með þjónustu um allt land á sviði kerfisleigu, hýsingar og rekstrarþjónustu. Í dag er Þekking hf. í eigu KEA og eignarhaldsfélagsins Fjöru.

Hýsing Skrifstofa Þekkingar í Urðarhvarfi 6 í Kópavogi.

Tölvukerfin eru hjarta hvers fyrirtækis og því getur dagleg umsjón með þeim verið mjög margþætt og að sama skapi flókin. Þekking hf. rekur tvo fullkomna tölvusali til hýsingar á vél- og hugbúnaði, annan í Kópavogi en hinn á Akureyri. Til staðar er öflugur kælibúnaður, rakastýring og díselrafstöð ásamt varaaflgjöfum og er ýtrasta öryggis gætt með takmörkunum á aðgengi ásamt stýringu og vöktun á umhverfisþáttum. Þekking hýsir og rekur miðlæg kerfi fyrir fjölda fyrirtækja, stofnana og sveitarfélaga. Ásamt hýsingu miðlægra kerfa veitir Þekking hf. viðskiptavinum einnig aðgang að tilheyrandi samskiptabúnaði og gagnasamböndum.. Þekking hf. er í dag einn stærsti vefhýsingaraðili landsins. Boðið er upp á hýsingu á flestum tegundum vefja en einn af þeim möguleikum sem gefast eru sérstök vefhótel þar sem viðskiptavinir greiða fast gjald fyrir aðgengi að vél og hugbúnaði.

Verslun og þjónusta | 195

Hýsingarrými Þekkingar.

Kerfisleiga Góð og öflug upplýsingakerfi eru dýr í innkaupum, auk þess sem oft getur verið snúið að velja heppilegan búnað sem hentar viðkomandi starfsemi. Kerfisleiga Þekkingar býður upp á hagkvæmustu leiðina út úr þessari stöðu en þar velja viðskiptavinir þær lausnir sem henta þeim best og greiða fast mánaðargjald fyrir. Þjónustan veitir m.a. aðgang að viðskipta- og hópvinnukerfum, tölvupóstkerfum í gegnum Internetið eða eftir almennum gagnasamböndum. Að auki felur þjónustan í sér alla hýsingu og rekstur ásamt uppfærslum, gagnaumsjón og afritun.

Rekstrarþjónusta Þekking tekur að sér daglegan rekstur tölvukerfa fyrirtækja. Markmið Þekkingar er að bjóða viðskiptavinum sínum persónulega fyrsta flokks þjónustu líkt og fyrirtækið væri þeirra eigin tölvudeild. Rekstrarþjónustan getur einnig verið hluti af heildarlausn, sem felur í sér hýsingu eða kerfisleigu. Í daglegri umsjón tölvukerfa felst m.a. rekstur og eftirlit með staðar- og víðnetum, netþjónum, vinnustöðvum og jaðartækjum ásamt notendaþjónustu.

Starfsmenn Þekkingar.

Sérlausnir og ráðgjöf Ráðgjafar- og sérlausnasvið Þekkingar tekur að sér sértæk verkefni fyrir viðskiptavini t.d. úr röðum verslunar, fjármálastofnana, sveitarfélaga og ríkisstofnana. Viðfangsefnin rúmast inni á flestum sviðum upplýsingatækninnar. Mikið kapp er lagt á markviss og skilvirk vinnubrögð við að leiða fram bestu lausnina fyrir viðskiptavininn. Þekking býður viðskiptavinum sínum upp á ýmsar sértækar lausnir, s.s.: Forritun og aðlögun á Microsoft kerfum (SharePoint, .Net, C5 o.fl.); Forritun og aðlögun á Lotus Notes; Ráðgjöf í tengslum við upplýsingaöryggi; Verkefnastjórnun; Gerð handbóka; Skjalastjórnun o.fl.

Allar nánari upplýsingar um starfsemina má nálgast inni á heimasíðu Þekkingar hf.: www.thekking.is

Starfsmenn Þekkingar.

196 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

öryggismiðstöðin ehf.

Ö

www.oryggi.is

ryggismiðstöðin var stofnuð þann 1. september árið 1995. Frá upphafi hefur starfsemin snúist um sölu og þjónustu við margvíslegan öryggisútbúnað sem spornar við innbrotum, eldsvoðum og vatnstjónum. Að auki felst þjónustan í reglubundnu eftirliti með öryggiskerfum og vöktun þeirra frá stjórnstöð ásamt vaktgæslu öryggisvarða. Þjónustumöguleikarnir eru fjölbreyttir og í raun hægt að sérsníða lausnir að þörfum hvers viðskiptavinar fyrir sig. Rekstrinum er að meginhluta skipt upp í tvö svið Fyrirtækja- og Heimaöryggis. Þá rekur fyrirtækið öflugt forvarnar- og fræðslustarf. Á miðju ári 2009 stóð Öryggismiðstöðin ásamt fleirum að stofnun nýs fyrirtækis á heilbrigðissviði „Heima er best“ sem er dótturfyrirtæki Öryggismiðstöðvarinnar. Þjónusta Heima er best byggir á samnýtingu starfskrafta fyrirtækisins og Öryggismiðstöðvarinnar við að veita alhiða heimaþjónustu til aldraðra, fatlaðra og sjúkra. Öryggismiðstöð Íslands er með höfuðstöðvar að Askalind 1 í Kópavogi og starfa þar í dag um 150 manns. Fyrirtækið hefur ávallt lagt mikla áherslu á starfsmannamál og að hafa eingöngu áreiðanlegt og traust starfsfólk innan sinna raða sem kann sitt fag. Allir nýir öryggisverðir gangast undir stranga undirbúningsþjálfun og sækja auk þess sérstakt hæfnisnámskeið.

Fyrirtækjaöryggi Innbrot í íslensk fyrirtæki eru nánast daglegt brauð og svo algeng að þau eru næstum hætt að þykja fréttnæm. Að verða fyrir barðinu á slíkum glæp getur oft haft í för með sér mikinn og tilfinnanlegan skaða sem seint verður að fullu bættur. Þar eru öll fyrirtæki í sama áhættuhópnum og gildir hið sama fyrir bruna- og vatnstjón. Öryggismiðstöðin býður fyrirtækjum heildarlausnir gegn þessum vanda undir nafninu Fyrirtækjaöryggi. Innan þess ramma rúmast fjölþætt þjónusta sem er sérsniðin í samræmi við þarfir hjá hverju fyrirtæki fyrir sig. Þar er um að ræða uppsetningar á alls kyns beintengdum innbrotaviðvörunum, brunavörnum, eftirlitsmyndavélum, árásar-

Verslun og þjónusta | 197

hnöppum, aðgangsstýringum og vöruverndarhliðum svo eitthvað sé nefnt. Þá eru fyrirliggjandi ýmsar tegundir af fullkomnum skynjarakerfum sem geta greint allt frá minnstu hreyfingu og hitabreytingum yfir í rúðubrot og vatnsleka. Allar þessar hagkvæmu lausnir Öryggismiðstöðvarinnar hafa skilað sér í þúsundum dyggra viðskiptavina sem eru góður vitnisburður um að vel er fylgst með fyrirtækjum þeirra á nóttu sem degi.

Heimaöryggi Heimilið er hornsteinn hverrar fjölskyldu og því er allt mögulegt rof á friðhelgi þess mjög alvarlegt. Þrátt fyrir það eru innbrot í heimahús nær daglegt brauð hér á landi. Glæpir af slíkum toga valda oftast miklu og tilfinnanlegu eignatjóni. Slíkt er þó aðeins hjómið eitt miðað þá andlegu vanlíðan og öryggisleysi sem gjarnan vill fylgja í kjölfarið og þá ekki síst hjá börnum. Engar tryggingar geta bætt tjón á því sem hefur tilfinningalegt gildi. Öryggismiðstöðin þjónar þúsundum heimila um land allt með svonefndu Heimaöryggi. Þar er um að ræða fullkomið öryggiskerfi tengt við stjórnstöð sem tryggir að rétt sé brugðist við skyndilegum innbrotum eða bruna- og vatnstjónum í fasteignum. Líkt og með þjónustu til fyrirtækja byggist Heimaöryggi á sérsniðnum heildarlausnum sem henta ýmist fyrir fjölbýli, rað- og parhús eða sérbýli. Kerfin eru einföld í notkun og jafnvel börn eiga auðvelt með að læra á þau. Samkvæmt nýlegri norskri rannsókn er 25 sinnum líklegra að brotist sé inn á heimili eða sumarbústaði þar sem engin heimavörn er til staðar.

Margvísleg góð ráð um varnir heimila má finna á www.oryggi.is

Vaktmiðstöð og öryggisgæsla Öryggismiðstöðin býður upp á beintengingu öryggisbúnaðar allan sólarhringinn við vaktmiðstöð fyrirtækisins. Þaðan er allri útkallsþjónustu öryggisvarða stýrt en þeir eru ávallt á ferðinni. Jafnframt hefur stjórnstöð samskipti við sérþjálfaða öryggisverði sem sjá um staðbundna þjónustu og reglubundnar eftirlitsferðir þar sem vakandi auga er haft með eignum ákveðinna viðskiptavina. Öryggisverðir sinna viðvörunarboðum jafnskjótt og þau berast og fara á vettvang til að kanna ástand og grípa til viðeigandi ráðstafana ef þurfa þykir. Gengið er úr skugga um hvort útkallinu fylgi raunverulegt hættuástand og er staðurinn aldrei yfirgefinn fyrr en öryggismálin eru komin í rétt horf. Allur boðbúnaður

Eftirlitsmyndavélar Öryggsmiðstöðin býður mjög fjölbreytt úrval myndavélakerfa með stafrænni upptöku og einföldum notendahugbúnaði.

Kerfin tryggja að vel sé haldið utan um allar upptökur langt aftur í tímann og að aðgengi að þeim sé eins og best verður á kosið.

Vöruverndarhlið Búðahnupl er sívaxandi vandamál hér á landi. Öryggismiðstöðin býður margvíslegar lausnir til að fyrirbyggja slíkt, m.a. með uppsetningum á vöruverndarhliðum við inngang verslana. Þau gefa frá sér sérstakt hljóðmerki ef reynt er að fara með stolna vöru út úr viðkomandi verslun. Ýmsar sérhæfðar lausnir eru í boði t.d. varðandi hugbúnað þar sem jafnvel er hægt að samtengja á milli eftirlitsmyndavéla og kassakerfa á sjálfvirkan hátt.

198 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Rafræn aðgangskerfi Rafrænum aðgangskerfum Öryggismiðstöðvarinnar hefur fjölgað mikið undanfarin ár hjá íslenskum fyrirtækjum. Slík kerfi fela í sér einfaldar lausnir varðandi aðgengi um húsnæði og umsýslu með lyklum. Helsti kosturinn er sá að kerfið veitir nákvæma yfirsýn um þá sem hafa aðgang að þínu fyrirtæki.

Ráðgjöf og námskeið Á undanförnum árum hefur fjöldi fyrirtækja og stofanana fengið ráðgjöf eða sótt námskeið á vegum Öryggismiðstöðvarinnar. Þar veita sérfræðingar fyrirtækisins leiðsögn t.d. varðandi innleiðingu ýmissa öryggisþátta þannig að viðskiptavinir geti nýtt sínar fjárfestingar eins og best verður á kosið.

er stilltur þannig að hann sendir frá sér regluleg prófunarboð til vaktmiðstöðvar og ef um bilunarboð er að ræða eru gerðar viðeigandi ráðstafanir. Útkallsþjónusta öryggisvarða vegna raunboða frá kerfum er innifalin í verði þjónustunnar auk þess sem öll uppsetning er innifalin í mánaðargjaldi Heimaöryggis og Fyrirtækjaöryggis. Enginn sérstakur stofnkostnaður er lagður á þjónustuna og er eingöngu greitt visst mánaðargjald. Meðal stærstu viðskiptavina í staðbundinni gæslu Öryggismiðstöðvar Íslands eru Smáralind, Stjórnarráðið og ÁTVR auk þess sem öryggisgæslu er sinnt fyrir Faxaflóahafnir.

Heima er best – Ný þjónusta Heima er best er dótturfyrirtæki Öryggismiðstöðvarinnar þar sem öldruðum, fötluðum og sjúkum einstaklingum er veitt fjölbreytt aðstoð svo þeir geti dvalið sem lengst á eigin heimili. Mikil áhersla er lögð á sérstöðu hvers einstaklings fyrir sig og að með faglegri þekkingu og stuðningi sé hægt að aðstoða viðkomandi til að lifa sjálfstætt. Þjónustan felst t.d. í aðlögun húsnæðis, daglegri umhirðu, eldun máltíða, þrifum og ýmsum útréttingum ásamt alls kyns liðveislu við að byggja upp mannsæmandi líf. Heima er best býður jafnframt upp á ýmsar öryggislausnir fyrir skjólstæðinga sína t.d. símaþjónustu, öryggishnapp, rápvörn, sjúkrakallkerfi og öryggismottur ásamt öðrum tilfallandi búnaði.

Allar nánari upplýsingar um starfsemi og þjónustu Öryggismiðstöðvarinnar má nálgast á heimasíðunni: www.oryggi.is og þar má jafnframt finna netverslun með öryggisvörur.

Verslun og þjónusta | 199

Würth á íslandi ehf. www.wurth.is

W

ürth á Íslandi ehf. sérhæfir sig í gæðavörum fyrir iðnaðarmenn og eru um 8.000 vörutegundir á skrá hér á landi. Helstu framleiðsluvörur fyrirtækisins eru efnavara af ýmsum toga s.s. límkítti, fituhreinsir og HHS 2000 smurefni. Auk þess er boðið upp á breiða línu af rafmagnsvörum, vinnuvettlingum, persónuhlífum og festingum auk hand- og rafmagnsverkfæra.

Fyrirtækið hefur yfir að ráða þaulvönum og úrræðagóðum sölumönnum sem eru ráðgefandi um faglegar lausnir á hverjum vöruflokki fyrir sig.

Bakgrunnurinn Würth á Íslandi ehf. er hluti af Würth samsteypunni sem upprunalega er þýsk og er með höfuðstöðvar sínar í smábænum Künzelsau í Þýskalandi. Fyrirtækið var stofnað þar árið 1945 af Adolf Würth en um tíu árum síðar tók sonur hans Reinhold við stjórnartaumunum sem hann gerir enn í dag. Á heimsvísu eru rekin um 420 Würth fyrirtæki í 92 löndum í öllum byggðum heimsálfum. Heildarstarfsmannafjöldi er um 66.000 manns, sem þýða um 330.000 söluheimsóknir á dag. Tekjur samsteypunnar árið 2011 voru um 1.550 milljarðar króna á 120.000 vörutegundum.

Verslunin Bíldshöfða 16.

Würth á Íslandi Würth á Íslandi ehf. var stofnað árið 1988. Til að byrja með einbeitti fyrirtækið sér eingöngu að þjónustu við bifreiðaverkstæði, málm- og timburiðnað, en með auknu umfangi bættust fleiri atvinnugreinar við. Starfsmannafjöldinn í dag er 34 manns. Þar af eru 18 sölumenn sem heimsækja viðskiptavini sína um allt land, ekki sjaldnar en einu sinni í mánuði, suma tvisvar í viku eða eftir samkomulagi hvers og eins. Framkvæmdastjóri fyrirtækisins er Haraldur Leifsson.

Gæði-Hraði-Þjónusta

Verslunin Vesturhrauni 5.

Würth á Íslandi ehf. leggur mikla rækt við að halda uppi háu gæða- og þjónustustigi með persónulegu tengslaneti og er þar unnið eftir kjörorðunum: Gæði-Hraði-Þjónusta.

Sölumenn fyrirtækisins nýta hvern virkan dag í reglulegar heimsóknir til viðskiptavina, þar sem ýmist nýjar vörur eru kynntar, ráðleggingar veittar eða fyllt á þá vöruflokka sem fyrir eru. Hver sölumaður er með 150-200 fyrirtæki á sínum snærum sem þýða um 10-15 heimsóknir á dag. Mikil áhersla er lögð á að afgreiða hverja pöntun eins fljótt og auðið er eða helst innan sólarhrings frá því að hún berst.

Würth á Íslandi ehf. gerir miklar faglegar kröfur til sinna sölumanna en á sama hátt er lögð mikil áhersla á þeim líði vel í vinnunni og að starfsumhverfið sé notalegt. Fyrirtækið leggur sig líka eftir því að vera fjölskylduvænt og í því skyni er starfrækt mjög öflugt starfsmannafélag innan þess sem skipuleggur ýmsar uppákomur árið um kring.

Höfuðstöðvar og verslanir Höfuðstöðvar og vöruhús Würth á Íslandi ehf. eru með aðsetur í 2.000 fm húsnæði að Vesturhrauni 5 í Garðabæ. Að auki rekur fyrirtækið þrjár verslanir sem eru að Bíldshöfða 16 í Reykjavík, Smiðjuvegi 11e í Kópavogi og í Freyjunesi 4 á Akureyri. Meðaltalsveltan á ársgrundvelli er um 700 milljónir.

Mikið vöruúrval.

200 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Útfararstofa íslands

D

www.utforin.is

auðinn er óumflýjanlegur hluti tilverunnar. Að horfast í augu við andlát náins ástvinar eða ættingja eru erfiðustu spor sem nokkur maður gengur. Við slíkar aðstæður er sorgin sammannleg, á meðan margvíslegar tilfinningar geta bærst í hjörtum aðstandenda. Í beinu framhaldi þarf að taka sameiginlegar ákvarðanir um þá þætti sem snúa að útförinni og fyrirkomulagi hennar. Á þeirri stundu vakna gjarnan margar spurningar og því er gott að geta leitað til aðila sem búa að þekkingu og reynslu í þessum efnum.

Um árabil hefur Útfararstofa Íslands miðlað af sinni traustu og persónulegu þjónustu varðandi tilhögun útfara ásamt öllum þeim fjöldamörgu þáttum sem þarf að huga að í því samhengi. Hafa ber í huga að allar meginákvarðanir eru ávallt í höndum aðstandenda og því er þjónusta Útfararstofunnar eingöngu leiðbeinandi og ráðgefandi. Hægt er að leita til útfararstjóra á hvaða tíma sólarhrings sem er auk þess sem hann getur komið heim til fólks og aðstoðað við undirbúninginn ef óskað er eftir því.

Skrifstofa Útfararstofu Íslands er í Suðurhlíð 35 í Reykjavík steinsnar frá Fossvogskirkjugarði og er keyrt þar inn frá Kringlumýrabraut. Í húsinu má finna góða aðstöðu þar sem prestar og aðstandendur geta rætt saman í ró og næði. Hjá Útfararstofu Íslands starfa í dag sex manns.

Sverrir Einarsson, eigandi.

Undirbúningurinn Við andlát gefur læknir út dánarvottorð. Aðstandendur sjá um að koma því til skiptaráðanda og tilkynna andlátið. Undirbúningsferli sjálfrar útfararinnar hefst venjulegast á því að aðstandendur ræða ýmist við útfararstjóra eða prest. Síðan er tekin ákvörðun um hvort sóknar- eða safnaðarprestur eigi að jarðsyngja við athöfnina og í hvaða kirkju hún á að fara fram. Þá eru útfararstjóra látnar í té allar nauðsynlegar upplýsingar um hinn látna og aðstandendur hans. Hans hlutverk er sjá um flutning yfir í líkhús og hafa umsjón með flutningaferli ef andlátið hefur átt sér stað úti á landi eða í útlöndum. Útfararstjóri sér jafnframt um að ganga frá hinum látna í kistu og snyrta ef með þarf. Á þessum tímapunkti er einnig mjög nauðsynlegt fyrir aðstandendur að ganga úr skugga um hvort mögulegar séróskir liggi fyrir frá hinum látna og ber að virða þær eins og frekast er kostur.

Að mörgu er að hyggja við undirbúning útfarar. Helstu atriðin snúast t.d. um val á kistum, líkklæðum, blómaskreytingum, sálmaskrá og tónlist ásamt flytjendum hennar auk skipulagningar erfidrykkju. Ákvarðanir eru teknar í fullu samráði við útfararstjóra sem einnig getur veitt ítarlega ráðgjöf að þessu leyti og reynt að uppfylla allar mögulegar óskir eins og frekast er kostur. Hafa ber í huga að aðstandendur sjá alltaf um að koma tilkynningum um útförina til fjölmiðla. Ef hún fer fram í kyrrþey er slíkt tilkynnt eftir að athöfnin hefur farið fram.

Kistulagning Kristín Ingólfsdóttir.

Óski aðstandendur eftir kistulagningu er slíkt ákveðið í samráði við prest eða útfararstjóra.

Slíkar athafnir eru háðar ströngum hefðum þar sem eingöngu nánasta fjölskylda er viðstödd. Kistan er höfð opin ef sá möguleiki er fyrir hendi og er þá höfð blæja yfir ásjónu hins látna en slíkt er þó ekki skilyrði. Athöfnin hefst á því að prestur flytur stutt ávarp. Að því loknu signa viðstaddir yfir hinn látna og lyfta blæjunni upp ef þeir kjósa.

Verslun og þjónusta | 201

Útför Hefðbundnir útfarartímar eru kl. 11:00, 13:00 og 15:00 alla virka daga vikunnar. Tímasetningin er ákveðin í samráði við prest og útfararstjóra en stundum hefst tónlistarflutningur um 20 mínútum fyrr. Athöfnin hefst á því að útfararstjóri og kirkjuvörður taka á móti aðstandendum. Nánasta fjölskylda situr gjarnan fremst vinstra megin. Ef kista er borin út sitja 6-8 líkmenn fremst hægra megin. Útfararstjóri hefur í raun yfirumsjón með að allt fari rétt fram við athöfnina og leiðbeinir t.d. líkmönnum og kransaberum hvernig á að bera sig að. Eftir forspil tekur við bæn, ritningarlestur, guðspjall, minningarorð, lestur Faðirvorsins, moldun, blessun og eftirspil. Öll þessi atriði eru ýmist brotin upp á víxl með sálmasöng eða veraldlegum tónlistarflutningi. Algengast er að moldun fari fram í kirkjunni en mögulegt er að framkvæma slíkt í kirkjugarðinum.

Hafa ber í huga að á þennan hátt fer hin dæmigerða útför fram og því er aðstandendum bent á að hika ekki við að bera upp aðrar óskir eða hugmyndir um fyrirkomulag athafnarinnar. Þannig gefst t.d. möguleiki á borgaralegri útför án prests og er reglan sú að fólk í öllum trúfélögum og utan þeirra eigi rétt á legstað í kirkjugarði. Ef hinn látni er jarðsettur annars staðar eða lík hans hefur ekki fundist eftir slysfarir, fer ýmist fram einhverskonar kveðju- eða minningarathöfn.

Í kirkjugarðinum Að lokinni athöfn í kirkjunni er kistan borin út í líkbíl. Eftir það hefst sjálf líkfylgdin þar sem nánustu ættingjar og vinir fylgja eftir í kjölfar líkbílsins út í kirkjugarð. Þar láta líkmenn kistuna síga ofan í opna gröf. Því næst ganga allir að í röð, gera táknrænt krossmark með fingrunum yfir kistunni og signa sig. Blóm og kransar eru lagðir við hlið grafarinnar og síðan ofan á leiðið þegar starfsmenn hafa gengið frá grafstæðinu. Hægt er að láta festa trékross með skilti á leiðið strax að jarðsetningu lokinni ef aðstandendur óska þess. Legsteinar eru venjulegast settir upp nokkrum dögum eftir útförina. Eftir jarðsetningu er venjulegast boðið til erfidrykkju sem fer t.d. ýmist fram á heimilum aðstandenda eða í safnaðarheimilum viðkomandi sóknar. Allar þessar athafnir eru háðar góðri skipulagningu sem útfararstjóri sinnir af mikilli alúð og nærgætni.

Bálför Bálför fer að öllu leyti fram eins og hefðbundin útför nema að ekki er farið beint í kirkjugarðinn að aflokinni athöfn. Þess í stað er haldið með kistuna inn í Fossvogskapellu þar sem hún er brennd inni í sérstökum líkbrennsluofni. Að ákveðnum tíma liðnum er duftker sett niður að viðstöddum aðstandendum ásamt presti ef óskað er. Í dag er sérstaka grafreiti fyrir duftker að finna í Fossvogs-, Gufunes- og Kópavogskirkjugarði. Ef bálför er valin þarf að fylla út sérstakt eyðublað þess efnis hjá útfararstjóra.

Allar nánari upplýsingar um starfsemina má nálgast inni á heimasíðunni: www.utforin.is

202 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

útfararstofa kirkjugarðanna ehf. www.utfor.is

F

áir ganga sína vegferð án þess að upplifa andlát náins ástvinar. Dauðinn gerir sjaldnast boð á undan sér og í kjölfarið fylgir gjarnan erfitt ferli sem reynist mörgum þungbært. Á slíkum stundum eru hvers kyns sorgarviðbrögð eðlileg og þeim geta fylgt margvíslegar tilfinningar. Syrgjendum ber að auðsýna nærgætni og virðingu og því skiptir umgengni við þá miklu máli. Útfararstofa Kirkjugarðanna hefur á að skipa úrvals starfsfólki sem býr að mikilli þekkingu, reynslu og hæfni við að aðstoða fólk á erfiðum augnablikum í kjölfar andláts ástvinar.

Bakgrunnurinn og athafnasvæðið

Ísleifur Jónsson, útfararstjóri t.v., Arnór L. Pálsson, framkvæmdastjóri t.h..

Fossvogskirkja og aðrar tengdar byggingar ásamt kirkjugarði hafa til margra ára þjónað dyggilega hlutverki sínu sem helsta miðstöð útfara á höfuðborgarsvæðinu. Fossvogskirkjugarður var tekinn í notkun árið 1932 en vígsla Fossvogskirkju sem útfararkirkju fór fram árið 1948. Lengi vel fóru útfarir fram á vegum sérstakrar deildar innan Kirkjugarða Reykjvíkurprófastsdæma. Í samræmi við lög sem tóku gildi þann 1. janúar 1994 var öll útfararþjónusta í landinu aðskilin frá rekstri kirkjugarða. Í beinu framhaldi var stofnað sjálfstætt fyrirtæki, Útfararstofa Kirkjugarðanna, sem gert var að einkahlutafélagi árið 1997. Aðalskrifstofu Útfararstofunnar er að finna vestan við Fossvogskirkju að Vesturhlíð 2 og starfa þar að jafnaði um 10 manns. Þar er góð aðstaða til að skoða ýmsar gerðir og stærðir af fyrirliggjandi kistum og krossum. Í sömu byggingu fer fram prentun og fjölföldun á sálmaskrám og þakkarkortum. Útfararstofan á einnig í samstarfi við Útfararþjónustu Hafnarfjarðar að Stapahrauni 5 í Hafnarfirði.

Persónuleg þjónusta á viðkvæmri stund Á skrifstofu Útfararstofu Kirkjugarðanna eru fyrir hendi sérstök viðtalsherbergi þar sem hægt er að ræða í næði við aðstandendur um mörg viðkvæm ákvörðunaratriði. Starfsmenn sýna fullan trúnað og eru bundnir þagnareiði um allt sem þar fer fram.

Strax í upphafi þarf að ganga úr skugga um hvort sérstakar óskir séu fyrirliggjandi frá hinum látna og er ávallt reynt að virða þær að fremsta megni. Við þessar aðstæður vakna ýmsar spurningar hjá aðstandendum: Hvaða prestur á að annast útförina? Í hvaða kirkju á hún að fara fram? Er óskað eftir kistulagningu? Hvernig kistu á að velja? Er frátekinn legstaður fyrir hendi? Önnur atriði sem vert er að hafa í huga tengjast helst sálmavali, tónlistarflytjendum, líkmönnum, kistuskreytingum og uppsetningum á krossum ásamt öflun líkbrennsluheimilda ef þurfa þykir. Útfararstofa Kirkjugarðanna getur í raun annast alla mögulega þætti útfararinnar og verið ráðgefandi með tengd málefni.

Kistulagning Kistulagning er stutt kveðjuathöfn eða kyrrðarstund fyrir nánustu fjölskyldu og fer hún venjulegast fram 2-6 dögum eftir andlát. Þessi siður er útbreiddur hér á landi en hefur lagst af víða í nágrannalöndunum. Í hefðbundnu fyrirkomulagi er kistan yfirleitt opin og blæja látin þekja ásjónu hins látna. Í sumum tilvikum kistulagninga er viðhafður söngur og hljóðfærasláttur en slíkt er háð ákvörðunum aðstandenda.

Útför og greftrun Íslenska þjóðkirkjan hefur lagt mikla rækt við hátíðlegan og virðulegan einfaldleika útfara og eru þær hugsaðar sem einskonar hinsta kveðja frá samfélaginu. Grunnreglur slíkra athafna eru markaðar í Helgasiðabók Þjóðkirkjunnar.

Verslun og þjónusta | 203

Samkvæmt hefðinni fer útför yfirleitt fram 6-10 dögum eftir andlát. Nánasta fjölskylda hins látna situr á fremstu bekkjum vinstra megin en líkmenn hægra megin. Athöfnin hefst á forspili og síðan tekur við bæn, ritningarlestur, guðspjall, minningarorð, lestur Faðirvorsins, moldun, blessun og eftirspil. Þessi viðburðaröð er ýmist brotin upp á víxl með sálmasöng eða veraldlegum tónlistarflutningi. Undir eftirspilinu bera sex eða átta nánir ættingjar og vinir kistuna yfir kirkjugólfið og út í líkbíl. Ef blóm og kransar eru fyrir hendi er slíkt gjarnan borið af yngri börnum eða unglingum úr fjölskyldu hins látna. Algengt er að aðeins nánustu aðstandendur og vinir taki þátt í líkfylgdinni í kirkjugarðinn. Þar bera líkmenn kistu úr bíl og láta síga í gröfina. Að því loknu segir prestur nokkur orð og fer með bæn en í sumum tilvikum kastar hann rekunum í kirkjugarðinum í stað þess að molda í kirkju. Að lokum signa syrgjendur yfir kistuna. Þegar gröfin er frágengin eru blóm og kransar settir ofan á leiðið.

Bálfarir Á undanförnum árum hafa bálfarir færst í vöxt hér á landi. Aðstandendur geta valið um þennan kost þó að ekki liggi fyrir ósk frá hinum látna um slíkt. Eftir bálför er askan varðveitt í duftkeri og ákveða aðstandendur í samráði við útfararstjóra hvenær jarðsetning fer fram. Æskilegt er þó að slíkt gerist innan árs eftir bálför. Sérstaka grafreiti fyrir duftker er að finna í Fossvogs-, Gufunes- og Kópavogskirkjugarði. Í október 2009 var tekinn í notkun sérstakur duftkerja-kirkjugarður í Sóllandi í Fossvogi en þar er hægt að koma fyrir um 35.000 kerjum. Sá möguleiki er fyrir hendi að grafa duftker ofan í kistugrafir og verður slíkt að fara fram með samþykki umsjónarmanns viðkomandi grafarstæðis.

Allar nánari upplýsingar um bálfarir má nálgast í sérstökum bæklingi sem Kirkjugarðar Reykjavíkurprófastsdæma hafa gefið út.

Aðrir möguleikar Sumir óska eftir útför í kyrrþey en slíkar athafnir eru þó í miklum minnihluta. Í öðrum tilvikum er haldin sérstök kveðjuathöfn t.d. í fæðingarbæ hins látna, á meðan sjálf útför og jarðsetning viðkomandi hefur ýmist farið fram í öðrum landshluta eða í útlöndum. Þegar menn farast af slysförum og finnast ekki eru jafnan haldnar sérstakar minningarathafnir. Sérstök athygli er vakin á því að fólk utan kristinna og almennra trúfélaga á fullan rétt á legstað í kirkjugörðum. Útfararstofan gerir engan greinarmun á slíku í þjónustu sinni. Hægt er að velja um borgaralega útför sem í mörgum tilfellum fer ekki fram í kirkju og án þjónustu prests.

Kostnaður Kostnaður við útför fer algerlega eftir því hvaða kostir eru valdir. Útfararstofa Kirkjugarðanna hefur fyrirliggjandi sérstaka þjónustumöppu þar sem fram koma ítarlegar upplýsingar um alla þá þjónustu sem hægt er að veita og útvega. Hægt er að leggja saman allar óskir aðstandenda upp í sérstaka kostnaðaráætlun.

Allar nánari upplýsingar um þjónustuna má nálgast inni á heimasíðunni: www.utfor.is

Landbúnaður og matvælaframleiðsla

206 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Bændasamtök Íslands www.bondi.is

F

rá upphafi Íslandsbyggðar var landbúnaður helsti atvinnuvegur Íslendinga og hélst svo fram eftir 20. öld. Í ritröðinni Ísland, atvinnuhættir og menning sem kom út árið 2000 ritar Jónas Jónsson, fyrrverandi búnaðarmálastjóri, grein þar sem gefin er ítarleg mynd af landbúnaði á Íslandi um síðustu aldamót og stiklað á stóru í sögu landbúnaðarins á 20. öldinni. Eins og gefur að skilja, og Jónas bendir á í inngangi sínum, gafst ekki kostur á að fara ítarlega yfir alla þætti í grein sem hlaut að takmarkast í lengd. Meðal þess sem út af stóð að mestu leyti var yfirferð yfir félagskerfi bænda, uppbyggingu þess og verkefni. Því er hér farið nokkuð fleiri orðum um félagskerfi landbúnaðarins, sem er að sönnu mjög fjölþætt og hefur vitanlega átt verulegan þátt í þeim framförum sem orðið hafa í íslenskum landbúnaði.

Haraldur Benediktsson, formaður Bændasamtakanna, við setningu Búnaðarþings.

Tilurð og saga Heildarsamtök íslenskra bænda eru Bændasamtök Íslands sem stofnuð voru í ársbyrjun 1995. Tilurð Bændasamtakanna var sameining Búnaðarfélags Íslands og Stéttasambands bænda. Saga félagssamtaka bænda er hins vegar mun lengri enda Búnaðarfélag Íslands stofnað 1899 og þjónaði það sem félagsskapur bænda um allt landið. Fyrir þann tíma höfðu verið starfrækt önnur félagasamtök bænda, þeirra elst Suðuramtið húss- og bústjórnarfélag sem stofnað var 1837 á suðvesturhorni landsins. Síðari hluta 19. aldar var mikil vakning í félags- og menntamálum íslenskra bænda og búnaðarfélög urðu til víða um land til að sinna fræðslu og framförum í landbúnaði. Er leið á öldina sameinaðist þetta fyrsta búnaðarfélag, Suðuramtið húss- og bústjórnarfélag, öðrum félagsskap víða um land og var árið 1899 nefnt Búnaðarfélag Íslands. Félagið stóð í fyrstu fyrir námskeiðahaldi fyrir bændur um ýmis framfaramál í búskaparháttum og fyrirlestrum um búnaðarmál af ýmsum toga. Þegar frá leið réð Búnaðarfélagið ráðunauta til starfa sem leiðbeindu bændum á ýmsum sviðum. Stéttasamband bænda var svo stofnað 1945 til að sinna kjarabaráttu bænda og sinnti því hlutverki þar til það sameinaðist Búnaðarfélaginu og Bændasamtökin litu dagsins ljós. Samtökin sinna félags- og kjaramálum fyrir íslenska bændur ásamt því að sinna faglegri leiðbeiningaþjónustu.

Hlutverk Bændasamtakanna Hlutverk Bændasamtaka Íslands er að vera málsvari bænda og vinna að framförum og hagsæld í landbúnaði. Í samþykktum samtakanna kemur fram að þau skuli: - Beita sér fyrir bættum kjörum bænda á öllum sviðum.

- Annast leiðbeiningaþjónustu og sinna faglegri fræðslu í þágu landbúnaðarins.

- Annast útgáfustarfsemi og miðlun upplýsinga sem varða bændur og hagsmuni þeirra.

- Veita umsögn um lagafrumvörp sem snerta landbúnaðinn og sinna öðrum verkefnum sem tengjast hagsmunum bænda og landbúnaði.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 207

Eiríkur Blöndal, framkvæmdastjóri Bændasamtakanna og og Gústaf Jökull Ólafsson búnaðarþingsfulltrúi ræðast við.

Félagskerfi bænda Félagskerfi bænda er umfangsmikið og bændur geta haft mikla aðkomu að ákvarðanatöku og stefnumótun varðandi málefni sín. Félög bænda eru gjarnan flokkuð í þrennt þótt ekki séu alltaf glögg skil á milli flokka: - Fagfélög sem sinna búfræðilegum málum. Þar getur verið um að ræða hreppabún aðarfélög, sauðfjárræktarfélög, hrossaræktarfélög, veiðifélög eða annað..

- Stéttarfélög sem sinna kjaramálum stéttarinnar. Grunneiningar stéttarfélaga bænda eru búnaðarfélögin sem aftur mynda búnaðarsambönd. Bændasamtök Íslands fara hins vegar með kjaramál bænda sem heild.

- Sölufélög sem sjá um að koma afurðum bænda í verð. Mörg þessara sölufélaga eru rekin sem samvinnufélög en önnur sem hlutafélög.

Grunneiningar Bændasamtakanna Í öllum sveitum landsins hafa lengst af verið starfandi hreppabúnaðarfélög. Þau fyrstu þeirrar tegundar voru stofnuð á 19. öld, Búnaðarfélag Bólstaðarhlíðar- og Svínavatnshrepps var hið fyrsta þeirra árið 1842, og áfram fram eftir 20. öldinni. Hreppabúnaðarfélögin mynduðu svo með tímanum með sér búnaðarsambönd sem hvert um sig náði yfir eina eða fleiri sýslur. Framan af fór Búnaðarfélag Íslands með fyrirsvar í öllum málefnum tengdum íslenskum landbúnaði, hvort heldur voru félagsleg eða fagleg, ásamt búnaðarsamböndunum og hreppabúnaðarfélögunum sem að þeim stóðu. Sáu þau um hvoru tveggja, faglega leiðbeiningaþjónustu á öllum sviðum auk búfjárræktarstarfsemi og sömuleiðis félagsleg málefni og kjaramál. Stéttasamband bænda tók síðan við kjarabaráttunni við stofnun þess 1945. Í dag eru grunneingar Bændasamtakanna 13 búnaðarsambönd annars vegar og 12 búgreinafélög hins vegar. Að baki búnaðarsamböndunum og búgreinasamböndunum standa svo í mörgum tilfellum önnur félög sem grunneiningar þeirra. Að baki búgreinasamböndunum standa fagfélög sem sinna búfræðilegum málefnum. Dæmi um slík félög eru t.a.m. sauðfjárræktarfélög, hrossaræktarfélög og nautgriparæktarfélög um landið.

Grunneiningar búnaðarfélaganna eru í grunninn hreppabúnaðarfélögin gömlu en þó er það ekki einhlýtt. Með þróun síðari ára eru einnig dæmi um að búgreinafélög á ákveðnum svæðum eigi aðild að búnaðarsamböndum eða að bændur eigi að þeim beina aðild.

208 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Búnaðarsambönd Búnaðarsamböndin veita faglega ráðgjöf um landbúnað auk þess að vera stéttarfélög bænda. Auk þess sinna flest þeirra öðrum verkefnum, s.s. að veita bókhaldsþjónustu, annast búfjársæðingar, hafa milligöngu um verktakaþjónustu af ýmsu tagi auk átaksverkefna. Búnaðarsamböndin reka í mörgum tilfellum sameiginlega ráðgjafarþjónustu sem nær yfir stærri starfssvæði. Eftirtalin Búnaðarsambönd eiga aðild að Bændasamtökum Íslands: Búnaðarsamband Kjalarnesþings Búnaðarsamtök Vesturlands Búnaðarsamband Vestfjarða Búnaðarsamband Strandamanna Búnaðarsamband V-Húnavatnssýslu Búnaðarsamband. A-Húnavatnssýslu Búnaðarsamband Skagfirðinga Búnaðarsamband Eyjafjarðar Búnaðarsamband S-Þingeyinga Búnaðarsamband N-Þingeyinga Búnaðarsamband Austurlands Búnaðarsamband A-Skaftafellssýslu Búnaðarsamband Suðurlands

Búgreinasamtök Búgreinasamtök eru starfandi í öllum búgreinum sem stundaðar eru á Íslandi. Stærri búgreinafélögin skiptast í héraðabundin aðildarfélög sem oft miðast við umdæmi búnaðarsambanda. Þess eru og dæmi að á bak við þau félög standi smærri einingar, s.s. hreppabúgreinafélög. Tólf búgreinafélög eiga beina aðild að Bændasamtökum Íslands en auk þeirra starfa allmörg önnur búgreinafélög. Eftirtalin búgreinasambönd eiga aðild að Bændasamtökum Íslands: Félag eggjaframleiðanda Félag ferðaþjónustubænda Félag hrossabænda Félag kjúklingabænda Landssamband kartöflubænda Landssamtök skógareigenda Landssamband kúabænda Landssamtök sauðfjárbænda Samband garðyrkjubænda Samband íslenskra loðdýrabænda Svínaræktarfélag Íslands Æðarræktarfélag Íslands

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 209

Stjórn Bændasamtakanna 2010-2012. Frá vinstri: Jóhannes Sigfússon, Vigdís Sveinbjörnsdóttir, Sigurbjartur Pálsson, Haraldur Benediktsson, Sveinn Ingvarsson, Guðný Helga Björnsdóttir og Árni Brynjólfsson.

Ákvarðanataka og stjórnendur Búnaðarþing (aðalfundur Bændasamtakanna) fer með æðsta vald í öllum málefnum Bændasamtakanna. Það er haldið árlega og þar eiga sæti 47 fulltrúar sem þangað eru kjörnir af aðildarsamtökunum til þriggja ára í senn. Þriðja hvert ár kýs Búnaðarþing sjö manna stjórn Bændasamtakanna og stjórnin ræður framkvæmdastjóra að hámarki til sama tíma og kjörtími hennar er. Núverandi formaður Bændasamtakanna er Haraldur Benediktsson, bóndi á Vestri-Reyni en framkvæmdastjóri er Eiríkur Blöndal.

Starfsemi Hjá Bændasamtökunum eru um 47 stöðugildi en starfsemin fer fram á fimm sviðum.

Ráðgjafarsvið hefur forystu um þekkingaröflun og skipulag ráðgjafar í landbúnaði, búfjárræktarstarfi auk annars. Félagssvið hefur umsjón með framkvæmd samninga um mjólkur- og sauðfjárframleiðslu við ríkið gagnvart bændum og afurðastöðvum, umsjón með söfnun og úrvinnslu hagtalna og annarra upplýsinga sem tengjast kjörum bænda og stöðu landbúnaðar auk samstarfs við yfirstjórn um hagsmunagæslu. Tölvudeild sinnir annars vegar tölvuþjónustu innan BÍ og hins vegar margvíslegri forritaþróun jafnt til notkunar hjá bændum, í ráðgjafarþjónustunni, kynbótastarfinu og í starfsemi BÍ almennt. Útgáfuog kynningarsvið annast útgáfu á blöðum og tímaritum, samskipti við fjölmiðla, skóla, umsjón með vef samtakanna og ýmsa kynningu á málefnum landbúnaðarns. Fjármál og skrifstofa sér um sér um bókhald og fjárreiður, eignaumsýslu og aðra skrifstofuþjónustu.

Staðsetning Bændasamtökin eru til húsa í Bændahöllinni á Hótel Sögu. Húsnæðið er í eigu Bændasamtakanna en upphaf þess eignarhalds má rekja til þess að með auknum umsvifum Búnaðarfélagsins þegar leið á öldina var orðið ljóst að þörf væri á stærra húsnæði en félagið hafði áður átt. Árið 1941 var samþykkt á Búnaðarþingi að reisa húsnæði fyrir búnaðarfélögin í landinu sem myndi hýsa skrifstofur og gistiheimili. Hafist var handa við byggingu hússins árið 1956 og var byggingu átta hæða húss lokið árið 1961. Hótel Saga tók til starfa í húsnæðinu árið eftir en Búnaðarfélagið og Stéttasambandið fluttu ekki í húsið fyrr en 1964.

210 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 211

B

Búnaðarsamband Eyjafjarðar www.bugardur.is

únaðarsamband Eyjafjarðar (BSE) hefur verið starfrækt síðan 1932. Félagssvæði þess nær yfir öll sveitarfélög við Eyjafjörð. Stærsta verkefni BSE er að sjá um rekstur Búgarðs, ráðgjafarþjónustu á Norðausturlandi. Starfssvæði þess er öllu stærra og nær jafnframt yfir félagssvæði Búnaðarsambands Suður-Þingeyinga (BSSÞ) og Búnaðarsambands Norður-Þingeyinga (BSNÞ), samkvæmt samstarfssamningi sem tók gildi árinu 2000. Auk þess hefur BSE á sínum snærum kúa- og sauðfjársæðingar, kortagerð ásamt rekstri bókhaldsþjónustu. Fjölbreyttur landbúnaður er stundaður í þessum héruðum en stærstu búgreinarnar eru þó nautgripa- og sauðfjárrækt.

Höfuðstöðvar starfseminnar eru til húsa að Óseyri 2 á Akureyri. Þar hafa aðsetur héraðsráðunautar sem þó eru einnig staðsettir á Húsavík og á Þórshöfn. Á sama stað starfa einnig frjótæknar, bókarar og fleiri. Starfsmannafjöldinn telur nú um 17 manns, í 15 heilsársstöðugildum. Velta Búnaðarsambandsins á ársgrundvelli er um 140 milljónir en helstu tekjuliðir eru í formi ríkisframlaga, búnaðargjalds og útseldrar þjónustu.

Önnur starfsemi Búnaðarsambands Eyjafjarðar

Búgarður Ráðgjafarþjónusta á Norðausturlandi

Búfjáreftirlit og forðagæsla: Búnaðarsambandið annast búfjáreftirlit á hluta starfssvæðisins samkvæmt samningum við viðkomandi sveitarstjórnir.

Helstu viðfangsefni ráðgjafaþjónustu Búgarðs tengjast öllu því sem viðkemur búfjárhaldi og búrekstri og þar með talið ræktun, fóðrun og kynbætur. Starfsemin snýst um að sinna margþættri ráðgjöf, úttektum og eftirliti hjá bændum í Eyjafirði og Þingeyjarsýslum sem er fylgt eftir með alls kyns greiningum, rannsóknum og áætlanagerðum. Spurningar sem koma inn á borð ráðunauta geta t.d. tengst meðferð áburðar og fóðurs, jarðvinnslu, vali á fóðurtegundum til ræktunar, kynbótum og ýmsu sem tengist rekstri. Starfið felur einnig í sér að fara í reglulegar ferðir um sveitirnar og dæma gripi, taka hey- og/eða jarðvegssýni og er þar fátt eitt nefnt í yfirgripsmiklu starfi ráðunauta. Óhætt er að segja að fjölþætt starf Búgarðs sé byggt á þeirri hugmyndafræði að gott og nákvæmt skýrsluhald sé lykillinn að góðum búrekstri. Ávinningur þess sé ávallt bætt afkoma, betri nýting aðfanga, aukin nytsemi og meiri framlegð.

Ljósm. Rúnar Þór Björnsson

Búfjársæðingar: Búnaðarsambandið sér um kúasæðingar fyrir bændur á félagssvæðinu. Að jafnaði eru tveir til þrír frjótæknar sem sinna þeim störfum. Nautasæðið kemur djúpfryst frá Nautastöð Bændasamtaka Íslands að Hesti í Borgarfirði. Búnaðarsambandið hefur jafnframt annast skipulag sauðfjársæðinga þ.e. að panta sæði frá Hrútastöðvunum í Laugardælum og Borgarnesi og koma því út til sauðfjársæðingamanna á svæðinu.

Kortagerð og skipulagsvinna: Sérstök kortagerðardeild er rekin með einum til tveimur starfsmönnum. Helstu verkefni felast í gerð túnkorta, yfirlits- og afstöðuuppdrátta og deiliskipulags ásamt ýmsum sérhæfðum kortum.

Bókhaldsþjónusta: Búnaðarsambandið á og rekur bókhaldsþjónustuna Bókvís ehf. en þar starfa að jafnaði þrír til fjórir starfsmenn sem þjónusta bændur og smærri fyrirtæki á starfssvæðinu. Helstu verkefni eru bókhald, launauppgjör, skattauppgjör/-framtöl og ráðgjöf um stofnun og rekstrarform fyrirtækja.

212 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 213

E

Esja Kjötvinnslawww.esja.is ehf.

sja Kjötvinnsla ehf. sérhæfir sig í framleiðslu og sölu á úrvals hráefnum úr lamba-, nauta-, svína-, kjúklinga-, folalda- og hrefnukjöti. Helstu viðskiptavinir eru ýmis mötuneyti, veitingahús, skólar og veisluþjónustur um land allt. Markmið Esju Kjötvinnslu er að bjóða ávallt úrvalsþjónustu með gæðavörur á samkeppnishæfu verði.

Hjá fyrirtækinu starfa í dag um 30 manns. Þar af eru átta kjötiðnaðarmenn, þrír kjötiðnaðarmeistarar og tveir matreiðslumeistarar ásamt nokkrum kjötiðnaðarnemum.

Meðaltalsveltan á ársgrundvelli er um 700 milljónir króna.

Upphafið og framgangurinn Stofnendur Esju voru hjónin Sigurður Ólafsson kjötiðnaðarmeistari og Ragnheiður Nielsen. Árið 1989 fór Sigurður af stað með kjötvinnslu í eigin nafni í húsnæði Höfðakaffis að Vagnhöfða 11. Árið 1991 fluttist starfsemin í 150 fm húsnæði að Smiðjuvegi 36. Árið 1995 höfðu umsvif rekstrarins aukist töluvert og því varð úr að Kjötvinnsla Sigurðar færði sig yfir götuna í 580 fm húsnæði við Smiðjuveg 10. Árið 1998 var helmingshlutur fyrirtækisins seldur í hendur svínabúsins að Brautarholti á Kjalarnesi. Í sama mund var ákveðið að breyta nafni fyrirtækisins í Esju Kjötvinnslu ehf.

Frá árinu 2002 hefur starfsemin farið fram í rúmgóðu og vistlegu húsnæði að Dugguvogi 8. Sama ár tók fyrirtækið við rekstri Patéhússins en undir vörumerki þess eru nú lagaðar fjöldamargar tegundir af paté úr ýmsum hráefnum. Með tilkomu nýja húsnæðisins hefur átt sér stað gagnger uppbygging í vélbúnaði með það fyrir augum að auka hraða og hagræðingu í vinnsluferlinu. Nýir eigendur tóku við rekstri Esju Kjötvinnslu árið 2007 en þeir eru matreiðslumeistarinn Karl Ómar Jónsson og kjötiðnaðarmaðurinn Vilbergur Flóvent Sverrisson ásamt endurskoðandanum Jóni Óskari Carlssyni.

Unnið að kjötskurði.

Starfsemin í dag Stærsti hráefnisbirgir Esju Kjötvinnslu er Kaupfélag Skagfirðinga, þaðan sem nánast allt lamba-, nauta- og folaldakjöt kemur. Helsti birgir fyrir svínakjöt er Stjörnugrís við Vallá á Kjalarnesi en kjúklingur kemur, að mestu, frá Matfugli í Mosfellsbæ. Flestir viðskiptavinir fá sitt kjöt afgreitt hrátt og ferskt og sjá síðan sjálfir um að vinna úr því ýmsa rétti.

Að öðru leyti er afurðavinnsla í húsi mjög fjölbreytt og spannar allt litrófið. Meðal helstu framleiðsluvara eru steikur, gúllas, snitsel, hakkvörur álegg, pylsur og páté. Fyrirtækið sérhæfir sig einnig í eldun fullbúinna málsverða til handa ýmsum fyrirtækjum. Þjónustan er ávallt sniðin í samræmi við ólíkar óskir viðskiptavina varðandi vinnslu og pakkningu afurða. Árið 2010 festi Esja Kjötvinnsla kaup á kjöt- og fiskbúðinni Bryggjuhúsinu við Höfðabakka 1. Þar er um að ræða rúmgóða, lifandi og alvöru „gourmet“ sælkerverslun sem inniheldur stórglæsilegt kjöt- og fiskborð. Þar geta viðskiptavinir valið úr einstöku úrvali ferskra hráefna til þess að grípa með sér heim. Bryggjuhúsið býður alltaf upp á heitan mat í hádeginu á virkum dögum en er ekki starfrækt sem eiginlegt veitingahús. Í versluninni eru ýmsir áhugaverðir þjónustuliðir. Þannig er t.d. hægt að nálgast fullbúna grillpakka til handa fyrirtækjum á leiðinni í útilegur eða óvissuferðir. Einnig býður Bryggjuhúsið öllum viðskiptavinum að koma með fiskafla sinn í hús til reykingar.

Hér er eigendahópur Esju Gæðafæðis Þetta er líka stjórnin.

Frá vinstri.

Vilbergur Flóvent Sverrison framleiðslustjóri, Jón Óskar Carlsson stjórnarformaður og Karl Ómar Jónsson framkvæmdastjóri

214 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Kjarnafæði hf. www.kjarnafaedi.is

K

jarnafæði hf. er eitt af stærri fyrirtækjum landsins á sviði matvælaframleiðslu. Starfsemin felst í alhliða kjötvinnslu sem byggir á öllu því besta sem íslenskar landbúnaðarvörur hafa upp á að bjóða. Mikil áhersla er lögð á gæði og vöruvöndun ásamt því að gæta þess að viðhalda rótgrónum hefðum með nútímalegri framleiðslu. Kjarnafæði hefur á stuttum starfstíma náð mjög góðri markaðsstöðu, með sínar neytendavænu vörur. Helstu viðskiptavinir eru stórmarkaðir, veitingahús og veisluþjónustur ásamt smáum og stórum mötuneytum.

Upphafið og framvindan Pylsuvagninn við Sundlaug Akureyrar.

Upphafið að starfseminni má rekja til fyrri hluta níunda áratugarins þegar núverandi eigendur bræðurnir Eiður og Hreinn ­Gunnlaugssynir störfuðu sem kjötiðnaðarmenn hjá Kaupfélagi Svalbarðseyrar. Eftir gjaldþrot þess ákváðu þeir að fara af stað með eigið fyrirtæki Kjarnafæði sem opinberlega var stofnað þann 19. mars árið 1985.

Grunnurinn að hinu öfluga fyrirtæki var síðan lagður í sérinnréttuðum bílskúr við heimili Eiðs að Reykjasíðu 5. Á þessum tíma studdi Akureyrarbær dyggilega við uppbyggingu sprotafyrirtækja í húsi Iðngarða að Fjölnisgötu 2 en þar fékk Kjarnafæði inni með sína starfsemi. Um haustið 1987 var svo komið að starfsemi fyrirtækisins var farin að vinda upp á sig og varð úr að flutt var í mun stærra athafnasvæði í húsið beint á móti að Fjölnisgötu 1 þar sem aðalskrifstofa og afgreiðsla fyrirtækisins er starfrækt í dag. Síðan 1993 hefur framleiðsluhlutinn að mestu farið fram á gamla vinnustað bræðranna á Svalbarðseyri en þar hefur húsnæðið gengið í gegnum miklar endurbætur og uppbyggingu.

Þjóðlegur heimilismatur

Grétar Baldvinsson kjötiðnaðarmaður að saga.

Kjarnafæði framleiðir mjög fjölþættar afurðir sem eiga það sammerkt að byggja á þjóðlegri og heimilislegri matargerð úr íslensku gæðakjöti og hafa þær hlotið mikinn og góðan meðbyr hjá neytendum. Segja má að helsta sérgrein fyrirtækisins séu afurðir úr reyktu og söltuðu kjöti. Að öðru leyti er um að ræða mismikla vinnslu á ýmsum alþekktum kjötvörum sem skila sér í neytendavænum umbúðum í formi t.d. áleggs, búðinga, pylsa, hamborgara, grillkjöts, sláturs og þar fram eftir götunum. Þó svo að hefðin sé í hávegum höfð hjá Kjarnafæði hefur fyrirtækið einnig verið mjög duglegt að prófa sig áfram með ýmsar nýjungar. Þess má geta að kjötiðnaðarmeistarar Kjarnafæðis hafa í gegnum tíðina hlotið fjölda verðlauna og viðurkenninga.

Kjarnafæði í öllum landshlutum Kjarnafæði hefur að vissu leyti nýtt velgengni sína til að styðja við atvinnuuppbyggingu víða um land. Nærtæk dæmi um slíkt er eignarhlutur þess í Norðanfiski á Akranesi, Sláturfélagi Vopnfirðinga og Sölufélagi Austur-Húnvetninga á Blönduósi ásamt salat- og sósugerðinni Nonna litla í Mosfellsbæ. Hjá Kjarnafæði starfa í dag um 120 manns, en ef hlutur annarra byggðarlaga er tekinn með er fjöldinn um 240 manns. Samanlögð meðaltalsvelta fyrirtækisins og dótturfélaga er um fjórir milljarðar króna á ársgrundvelli.

Sigurvin Jóhannesson reykmeistari.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 215

P

Kjötpól ehf. www.kjotpol.is

ylsugerð hefur fylgt mannskepnunni allar götur frá því nokkur hundruð árum fyrir Kristsburð. Síðan þá hefur þessi sígilda vinnsluaðferð kjötmetis haslað sér völl í flestum byggðum bólum jarðarkringlunnar. Í leiðinni hafa samsetningarnar orðið sífellt fjölbreyttari enda möguleikarnir í þeim efnum nær endalausir. Í dag er svo komið að pylsugerð er í raun hluti af þjóðareinkennum í hverju landi fyrir sig og má finna nærtækustu íslensku dæmin í ýmsum aldagömlum afbrigðum eins og grjúpáni, döndlum, bjúgum og sperðlum.

Hér á landi hefur Kjötiðnaðarfyrirtækið Kjötpól, um nokkura ára skeið, framleitt og markaðssett pylsur samkvæmt uppskriftum frá ýmsum löndum. Stærstur hluti þeirra rekur þó verkunaraðferðir sínar til Póllands og nálægra Austur-Evrópulanda þar sem hefðirnar eru mjög rótgrónar. Markmiðið hjá Kjötpól er að bjóða neytendum upp á öðruvísi valkost úr fersku íslensku kjötmeti þar sem meðhöndlunin byggir á fjörgömlu handbragði. Fyrirtækið hefur frá upphafi verið með aðsetur í 500 fm húsnæði að Bryggjuvör 3 í Kópavogi. Þar eru fjórir fastráðnir starfsmenn sem sjá um framleiðslu og pökkun fyrir útsölustaði víðsvegar um landið. Helstu birgjar eru Stjörnugrís, Ferskar kjötvörur og Sláturhúsið á Hellu.

Upphafið og framgangurinn Núverandi eigendur og stjórnendur Kjötpól eru þau Sigurður Haraldsson kjötiðnaðarmeistari og Eva Kromer frá Póllandi en hún er jafnframt framkvæmdastjóri fyrirtækisins.

Upphafið að starfseminni má rekja til þess þegar Sigurður komst yfir bók með sígildum pylsuuppskriftum úr ýmsum heimshornum. Málin komust síðan á hreyfingu fyrir jólin 2003 þegar nokkrir pólskir vinnufélagar báðu hann um að framleiða pylsur að hætti heimalandsins. Árangurinn fór fram úr björtustu vonum og eftirspurnin að sama skapi enda töluverður fjöldi Pólverja búsettur hér á landi. Þessar jákvæðu þreifingar áttu síðan eftir að leiða til stofnunar Kjötpól í árslok 2004. Sigurður hóf reksturinn með því að leigja hluta húsnæðisins í Bakkavörinni og þar hófst starfsemin með frumstæðum tækjakosti.

Samfara jákvæðum viðbrögðum neytenda var ákveðið að bæta við fullkomnari tækjabúnaði og fór svo fór svo að Kjötpól tók allt húsnæðið yfir árið 2005 og hefur svo verið síðan.

Aldagamalt handbragð úr íslensku hráefni Hjá Kjötpól eru nú framleidd á bilinu 60-70 mismunandi afbrigði af pylsum og skinkum sem að mestu rekja rætur sínar til Póllands og nágrannalanda þess í austri, t.d. Ungverjalands og Serbíu. Að öðru leyti er um að ræða sígildar afurðir sem tengja uppruna sinn við Ítalíu, Spán, Mexíkó og Bandaríkin, svo eitthvað sé nefnt. Uppistaðan í hráefnum kemur úr svínakjöti fyrir utan smávægilegan hluta sem er sérunninn úr nautakjöti, t.d. fyrir ýmsa trúarhópa. Framleiðsluferlið er í mjög föstum skorðum þar sem kjötið er í réttri röð hakkað, blandað, pylsað, reykt, soðið og loks pakkað. Í raun er sjálf vinnslan helsta séreinkenni hjá Kjötpól. Galdurinn felst í aldagömlum verkunaraðferðum þar sem t.d er ekki notast við hveiti, kartöflumjöl, prótein eða önnur tengd efni sem algeng eru við sambærilega matvælaframleiðslu í dag. Allt þetta ferli veldur síðan því að ósvikinn keimurinn og bragðið heldur sér óskert alla leið úr framleiðslusal og yfir til neytandans, auk þess sem geymsluþolið styrkist til mikilla muna.

216 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Ísfugl ehf. www.isfugl.is

Í

sfugl ehf. er allt í senn sláturhús, kjötvinnsla og dreifingarstöð fyrir afurðir alifugla. Kjöt af kjúklingum og kalkúnum eru stærstur hluti hráefna, en öll kalkúna­slátrun í landinu fer fram hjá fyrirtækinu. Tilbúnar vörur eru markaðssettar undir vörumerkjunum Ísfugl, Kjúlli eða Hvíti kalkúnninn og eru þær ýmist fyrirliggjandi ferskar, frosnar eða eldaðar. Á undanförnum árum hefur Ísfugl notið mikillar framleiðsluaukningar en þann vöxt má þakka aukinni eftirspurn eftir fersku fuglakjöti enda hráefnið hollt og próteinríkt.

Eignarhald Ísfugls ehf. skiptist á milli fyrirtækjanna Markís ehf. sem fer með 70% og Sláturfélags Suðurlands sem fer með 30%. Eigendur Markíss eru Hvammur ehf., Reykjabúið ehf., Rafn Haraldsson á Bræðrabóli og Logi Jónsson á Selvangi. Hjá Ísfugli starfa í dag um 35 manns. Reksturinn hefur skilað góðum hagnaði á undanförnum árum og voru árstekjur Ísfugls ehf. 850 milljónir árið 2010.

Þróun starfseminnar Starfsemi Ísfugls hefur staðið óslitin í meira en 30 ár. Upphafið má rekja til ársins 1978 en þá tóku nokkrir kjúklingabændur sig saman um að byggja fyrsta sérhannaða alifuglasláturhúsið á landinu. Því var valinn staður að Reykjavegi 36 í Mosfellsbænum en þaðan hefur afurðaframleiðslunni verið stýrt frá árinu 1979 og alveg fram á þennan dag. Á langri vegferð Ísfugls hafa neysluhættir Íslendinga gagnvart alifuglakjöti tekið miklum stakkaskiptum. Fyrir þremur áratugum voru kjúklingar dýr munaðarvara sem helst var snædd á stórhátíðum og stundum á sunnudögum, á meðan sjálfur kalkúnninn var óþekkt fyrirbrigði en hann er nú í mikilli sókn. Í dag er hins vegar öldin önnur. Hraði og sjálfvirkni framleiðslunnar hefur aukist hröðum skrefum og skilað sér í mun lægra vöruverði. Þetta hefur gert að verkum að í dag eru kjúklingar jafn algeng sjón á matborðum landsmanna og fiskur var fyrir um það bil hálfri öld en þar hefur starfsemi Ísfugls óneitanlega lagt sitt af mörkum til hins breytta neyslumynsturs.

Unnur pökkunarstjóri við Multivac gaspökkunarvélina.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 217

Kjötiðnaðarmennirnir Eiríkur og Magnús með skinkuframleiðsluna.

Kjúklingarækt Ísfugl kaupir hráefni sitt frá alls sjö alifuglabúum sem eru: Fagrabrekka við Akranes, Heiðarbú ehf., Selvangur í Mosfellsbæ, Heiðarbær í Þingvallasveit, Hvammur ehf. Kópavogi, Reykjabúið ehf. Mosfellsbæ, Kjúklingabúið Bræðraból í Ölfusi og Hjallakrókur í Ölfusi. Allir þessir ræktendur eru þrautþjálfaðir á sínu sviði og hafa átt sinn þátt í þeim góða árangri sem Ísfugl hefur náð með gæðaframleiðslu sinni. Kjúklingarækt er almennt háð ströngum skilyrðum. Aðstaðan þarf t.d. að vera mjög vönduð hvað varðar einangrun, vindheldni og upphitun. Góð umgengni og hreinlæti eru þungamiðjan í slíkum búskap.

Allt fóður er t.d. hitameðhöndlað til að koma í veg fyrir sýkingar og þess er gætt að brynningarkerfi séu einangruð gegn ryki og öðrum óhreinindum. Hafa ber í huga að kjúklingar eru ekki aldir í búrum, heldur á gólfi í stórum stíum með þykku lagi af hefil­ spóunum. Meðalaldur fugla við slátrun er um fimm vikur og er þá kjötþyngd orðin um 1,4 kg.

Gæðastefna Ísfugls Ísfugl hefur sett sér skýrt afmarkaða gæðastefnu sem nær yfir öll stig framleiðslunnar en þar miðast allt innra eftirlit við GÁMES/HACCP kerfið. Í því skyni fara t.d. fram daglegar úttektir, prófanir og sýnatökur. Megináherslan er lögð á að afurðir fyrirtækisins séu samnefnari eftirsóknaverðra vörugæða og að fullunnar vörur séu ávallt hnökralausar í höndum viðskiptavina. Sú regla er ófrávíkjanleg að öll pökkuð matvæli séu merkt rekjanleikanúmeri sem gefur til kynna framleiðandanúmer, framleiðsluár, framleiðsluviku og hóp. Einnig er tilgreindur síðasti söludagur.

Gæðavaran komin í bakka.

218 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

kjarnavörur hf. www.kjarnavorur.is

K

jarnavörur hf. var stofnað 17. ágúst 1989 af Guðjóni Rúnarssyni og Óttari F. Haukssyni. Fyrirtækið var stofnað í kjölfar þess að Sultu- og efnagerð bakara lagði niður starfsemi sína. Í upphafi fór starfsemi fyrirtækisins fram í leiguhúsnæði að Lynghálsi 7 og voru starfsmenn þess 7. Árið 1990 flutti fyrirtækið í 791 fermetra húsnæði að Bæjarhrauni 4 í Hafnarfirði og fer framleiðsla fyrirtækisins enn fram þar. Á árunum 2002–2006 festu Kjarnavörur hf. kaup á fituvörudeild Sól/Víkings, smjörlíkisgerðinni Akra, majónes og sósugerðinni Vega og sósugerðinni Trompvörum. Í janúar 2012 keyptu Kjarnavörur hf. sósudeild Úrvals – Eldhúss. Vegna þessarar aukningar á starfsemi fyrirtækisins var skrifstofa, sala, deifing og lager flutt árið 2004 í 1.165 fermetra húsnæði að Miðhrauni 16 í Garðabæ. Starfsmenn fyrirtækisins eru nú 22. Helstu vörumerki Kjarnavara hf. eru Ljómi, Smyrja, Kjarna, Vega og Úrvals. Árið 1992 keypti danska fyrirtækið Dragsbæk Margarinefabrik A/S 50% hlut í Kjarnavörum hf. Tilgangur sölunnar var að styrkja stoðir fyrirtækisins með hagstæðari hráefnisinnkaupum og tækniþekkingu. Áramótin 1999-2000 keypti fyrirtækið hlut Óttars F. Haukssonar. Þann 1. júní sama ár lét hann af störfum sem framkvæmdastjóri og var Guðjón Rúnarsson ráðinn í hans stað. Þann 1. mars 2000 keyptu Kjarnavörur 51% hlutfjár í Innbak. Innbak er innflutningsfyrirtæki sem sérhæfir sig í hráefnum fyrir bakara, t.d. geri, brauðablöndum, hjálparefnum og fræjum. Framkvæmdastjóri Innbaks er Laufey Berglind Þorgeirsdóttir.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 219

Kjarnavörur hf. er leiðandi í framleiðslu á smjörlíki, viðbiti og steikingarfeiti ásamt því að framleiða sultur, ávaxtagrauta, majónes, sósur og dressingar. Enn fremur eru sérframleiddar vörur fyrir önnur fyrir­ tæki stór hluti af starfseminni.

Helstu vörur sem fyrirtækið framleiðir fyrir neytendamarkað eru: Smjörlíki, viðbit, ávaxtagrautar, sultur, djúpsteikingarfeiti, sósur og dressingar.

Helstu vörur sem framleiddar eru fyrir bakarí, veitingahús, stóreldhús og ýmiss framleiðslufyrirtæki í matvælaiðnaði eru: Hrærismjörlíki, rúllusmjörlíki, steikingarfeiti, hjúpsúkkulaði, sultur, ávaxtagrautar, majónes, sósur og dressingar.

Kjarnavörur hf. selja einnig innflutt hráefni s.s. repjuolíu, eggjarauður, salt og sykur til annarra framleiðslufyrirtækja í matvælaiðnaði.

Stjórn Kjarnavara hf. skipa þeir Guðjón Rúnarsson, Ásmundur Ingvarsson, Mogens Nielsen og Erling Beyer.

220 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

kjörís ehf.

www.kjoris.is

Eigendur Kjörís ehf. Standandi: Aldís, Valdimar, Guðrún og Sigurbjörg Hafsteinsbörn. Sitjandi: Guðmundur Kristinsson og Laufey S. Valdimarsdóttir stjórnarformaður.

F

yrirtækið Kjörís var stofnað 21. júní 1968 af bræðrunum Hafsteini, Guðmundi og Sigfúsi Kristinssonum og bræðrunum Gylfa og Braga Hinrikssonum.

Fyrirtækið var reist á grunni Ostagerðinnar sem Hafsteinn hafði stofnað og rekið í tvö ár þar á undan í Hveragerði eftir að hann hafði lokið námi í mjólkurtæknifræði í Danmörku og Noregi. Þann 31. mars 1969 fóru vörur í fyrsta sinn á markað og markar sá dagur upphaf starfsemi fyrirtækisins. Fyrstu vörurnar voru vanillu-, súkkulaði- og núggatís í pappaöskjum. Síðar bættust við íspinnar, ísboltar, ístertur og frostpinnar.

Hafsteinn var framkvæmdastjóri fyrirtækisins frá stofnun og allt þar til hann lést skyndilega þann 18. apríl 1993 aðeins 59 ára að aldri.

Hefur sonur hans Valdimar Hafsteinsson iðnaðartæknifræðingur stýrt fyrirtækinu síðan. Eigendur Kjöríss eru Laufey S. Valdimarsdóttir, ekkja Hafsteins og fjögur börn þeirra þau Aldís, Valdimar, Guðrún og Sigurbjörg og Guðmundur Kristinsson bróðir Hafsteins.

Starfsemi Kjöríss byggir á framleiðslu á ís, íssósum og tengdum vörum auk innflutnings á ís frá Frisko í Danmörku. Kjörís sér einnig um dreifingu á Mars, Snickers og Bountyís.

Kjörís hefur vaxið jafnt og þétt í gegnum árin og hefur til merkis um það verið byggt níu sinnum við fyrirtækið allt eftir efnum og ástæðum. Fyrsta húsnæðið var liðlega 250 fm að stærð en í dag hefur Kjörís yfir að ráða rúmlega 4.500 fm í Hveragerði þar sem öll framleiðslan fer fram. Í upphafi störfuðu sjö manns hjá fyrirtækinu en nú árið 2012 eru starfsmenn rúmlega fimmtíu. Hjá fyrirtækinu starfa fjórir mjólkurfræðingar.

Ánægður viðskiptavinur gæðir sér á Kjörís.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 221

Í framleiðsludeild Kjöríss.

Í framleiðsludeild Kjöríss.

Í upphafi voru vörutegundir liðlega tíu en nú árið 2012 eru vörutegundir Kjöríss í kringum tvö hundruð. Má þar helst nefna Mjúkís, Fjörís, Hlunka, Lúxusíspinna, Pakkaís, Flaugar, sérskreyttar ístertur, kúluís, ísblöndu fyrir ísvélar, íssósur og ísdýfu.

Kjörís dreifir framleiðslu sinni um allt land og hefur til þess tólf frystibíla. Tveir sölumenn eru staðsettir á Akureyri og sjá þeir um Norður- og Austurland. Umboðsmenn eru í Vestmannaeyjum og á Ísafirði.

Kjörís hefur alla tíð lagt mikla áherslu á að framleiða gæðavöru sem stenst fyllilega samanburð við það besta í öðrum löndum. Kjörís var eitt fyrsta matvælafyrirtækið á Íslandi sem tók upp innra gæðaeftirlitskerfið GÁMES árið 1995. Kjörís leggur mikla áherslu á stöðuga vöruþróun og er kappkostað að koma með spennandi nýjungar á hverju ári. Í lok árs 2010 var Valdimar Hafsteinsson framkvæmdastjóri Kjöríss valinn „Maður ársins“ í íslensku viðskiptalífi af tímaritinu Frjálsri verslun. Það er markmið Kjöríss að halda áfram að bjóða Íslendingum upp á gæðavöru á gleðistundum.

Valdimar Hafsteinsson framkvæmdastjóri.

Ísinn á leið í verslanir.

222 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Mjólkursamsalan ehf.

M

www.ms.is

MS Reykjavík Mjólkurstöð MS í Reykjavík tilheyrði áður Mjólkursamsölunni sem stofnuð var árið 1935. Mjólkursöfnunarsvæði MS Reykjavík nær frá sunnanverðu Snæfellsnesi í vestri, að Holtavörðuheiði í norðri og að Mosfellsbæ í suðri. Innan þeirra vébanda eru um 100 framleiðendur sem útvega um 15 milljónir af innveginni mjólk. Auk þess koma um 14 milljónir lítra til vinnslu frá öðrum mjólkurstöðvum, að mestu frá Selfossi.

MS Reykjavík er stærsta neyslumjólkur­ bú landsins. Þar eru framleiddar og pakkaðar fjölbreyttar vörur á borð við hefðbundna og lífræna nýmjólk, léttmjólk, undanrennu, rjóma og matreiðslurjóma, Fjörmjólk, súrmjólk og stoðmjólk ásamt ýmsum tegundum súrmjólkur. Öll bita- og sneiðapökkun á osti fer einnig fram hjá MS Reykjavík.

Hjá MS Reykjavík er einnig að finna aðaldreifingarlager Mjólkursamsölunnar. Þar fer jafnan fram umfangsmikil vörutiltekt og þaðan er stöðug dreifing á mjólkurvörum um höfuðborgarsvæðið ásamt stórum hluta landsins. Alls starfa 130 starfsmenn hjá MS Reykjavík.

jólkursamsalan ehf. er rekstarfélag mjólkuriðnaðarins á Íslandi og tók til starfa þann 1. janúar árið 2007. Með því sameinuðust Osta- og smjörsalan, Norðurmjólk og MS. Tveimur árum áður höfðu Mjólkurbú Flóamanna á Selfossi og Mjólkursamsalan í Reykjavík runnið saman undir merkjum MS. Hið nýja félag Mjólkursamsölunnar er í eigu Auðhumlu (93%) og Kaupfélags Skagfirðinga. Auðhumla er samvinnufélag í eigu 700 kúabænda víðsvegar um landið.

Leiðandi fyrirtæki Mjólkursamsalan er leiðandi fyrirtæki í matvælaiðnaði á Íslandi. Hlutverk hennar er að taka við mjólk frá eigendum og umbreyta í hollar og neysluvænar afurðir. Í réttum takti við þarfir íslenskra neytenda einkennast starfshættir Mjólkursamsölunnar af fagmennsku á öllum sviðum. Nýsköpun í vöruþróun, öflugt sölu- og markaðsstarf, metnaður og þekking starfsfólks hefur skilað sér í eftirsóttum gæðavörum sem þjóðin þekkir. Sérþekking á sviði lagerhalds og dreifingar tryggir landsmönnum reglulegan og öruggan aðgang að ferskum og fjölbreyttum mjólkurvörum hvar sem er á landinu.

Þjónustan Mjólkursamsalan er eitt stærsta dreifingarfyrirtæki landsins. Á hverju ári flytja bílar fyrirtækisins um 120.000 tonn af mjólk frá framleiðendum til afurðastöðvanna. Vörur lenda í höndum yfir þrjú þúsund viðskiptavina víðs vegar um landið. Þar með hafa neytendur í öllum landshornum jafnan aðgang að vörum fyrirtækisins.

Starfsmenn Mjólkursamsölunnar veita viðskiptavinum ýmsa sérhæfða aðstoð, t.d. við kynningar og framstillingar á vörum ásamt ýmsum hagnýtum lausnum fyrir stórnotendur og ráðgjöf við ráðstöfun rýmis í verslunarkælum. Með slíku fyrirkomulagi er neytendum gefinn kostur á að fylgjast stöðugt með nýjungum auk þess að öðlast fræðslu um eiginleika og hollustu mjólkurvara.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 223

Það er öllum í hag að hafa vel upplýst starfsfólk í mjólkur-og ostakælum. Fyrirtækið hefur um árabil starfrækt sérstakan Mjólkur- og ostaskóla sem er ætlaður til að uppfræða starfsmenn verslana. Skólinn býður upp á stutt og hnitmiðuð námskeið þar sem farið er yfir alla þætti sem snerta meðhöndlun framleiðslunnar.

Nýsköpun og vöruþróun Mjólkursamsalan hefur ávallt lagt mikla áherslu á framsækna nýsköpun og sífellda vöruþróun. Árlega koma um 30 nýjungar á markað frá fyrirtækinu og hefur það hlotið margvíslegar viðurkenningar fyrir hugvitsamlega og holla neysluvöru. Við vöruþróun er leitast við að uppfylla þarfir neytenda með hliðsjón af ráðleggingum heilbrigðisyfirvalda um mataræði og er fjölbreytnin höfð að leiðarljósi við vöruval. Þróunin hefur tekið langan tíma og kallað fram mjólkurvörur með minna fituinnihaldi og heilnæmum gerlum auk þess sem umbúðir verða sífellt meðfærilegri. Til að svara óskum neytenda hefur Mjólkursamsalan sífellt lagt meiri áherslu á aukið framboð á sykurminni vörum, án sætuefna og hefur þeim verið tekið fagnandi á markaði. Nokkrar af framleiðsluvörunum teljast til svonefnds markfæðis (e. Functional foods) sem hefur margvísleg styrkjandi áhrif á líkamann og dregur úr áhrifum neikvæðra umhverfisþátta sem geta haft skaðleg áhrif á heilsuna.

Gæða- og umhverfismál Rannsóknir hafa leitt í ljós að hreinleiki íslensku mjólkurinnar er einn sá mesti sem þekkist í víðri veröld. Íslenskar kýr nærast á kjarngóðu fóðri í hreinu og ómenguðu landi.

Gróðurvernd og sjálfbær nýting einkenna bústörf í sveitum landsins og fagleg vinnubrögð íslenskra bænda tryggja gæði afurðanna.

Til að hafa vakandi auga með gæðum og matvælaöryggi framleiðsluvaranna er ástundað strangt gæðaeftirlit í gegnum allt ferlið, allt frá kúafjósi og til viðskiptavina. Þar gegna lykilhlutverki fagmenn, vel upplýst starfsfólk og ekki síst rannsóknastofur MS. Allar starfsstöðvar Mjólkursamsölunnar eru undir ströngu eftirliti Heilbrigðiseftirlits sveitarfélaga auk þess sem Matvælastofnun gerir árlega úttekt á starfsemi þeirri. Starfsstöðvarnar uppfylla jafnframt skilyrði Evrópusambandsins um útflutning á markaðssvæði þess og í því skyni eru einnig gerðar reglulegar úttektir af aðilum innan sambandsins. Mjólkursamsalan á Akureyri hefur þegar hlotið ISO 9001 gæðavottun á allri sinni framleiðlsu.

Stefnt er að innleiðingu ISO 22000 matvælaöryggisstaðla í öllum framleiðsludeildum Mjólkursamsölunnar og grunnur þeirra byggður á ISO 9001.

Umhverfismál eru einn veigamesti þátturinn í rekstri Mjólkursamsölunnar. Fyrirtækið hefur að markmiði að minnka bæði orkunotkun og úrgangslosun út í umhverfið ásamt því að efla hráefnisnýtingu. Við hönnun og val á umbúðum er mikil áhersla lögð á að þær séu umhverfisvænar, staflist vel og séu ekki plássfrekar við flutninga.

MS Búðardal og Ísafirði Mjólkurframleiðsla hófst í Búðardal árið 1964. Í dag er MS Búðardal helsta kjölfestan í atvinnulífi svæðisins. Eitt af meginhlutverkum þess er að sjá um mjólkursöfnun hjá bændum á norðanverðu Snæfellsnesi, Dalasýslu, V-Barðastrandarsýslu og A-Barðastrandarsýslu. Árið 2008 tók MS Búðardal á móti 7,4 milljónum lítra frá 60 bændum. Árið 2008 var tækjabúnaður til desertog mygluostagerðar endurhannaður og sérhæfður til aukinna afkasta. Vörulínan í dag samanstendur af: Camembert, DalaFeta, Dala-Yrju, Gullosti, Hrók, Höfðingja, Stóra-Dímon og gráðostum ásamt Hvítum og Bláum Kastala. Árið 1991 hófst tilraun með framleiðslu á geitaosti sem í dag hefur þróast út í sauðaost. Starfsemi og tækjabúnaður MS Búðardal uppfyllir allar ströngustu gæðakröfur og þar er starfrækt rannsóknastofa. Mikill kraftur er lagður í stöðuga vöruþróun sem hefur t.d. skilað sér í ótal viðurkenningum á framleiðsluvörum stöðvarinnar, bæði innanlands og utan.

Hjá MS Búðardal starfa samtals 35 manns.

Mjólkurvinnsla hófst á Ísafirði árið 1937 á vegum Kaupfélags Ísfirðinga. Mjólkursamlag Ísfirðinga var síðan stofnað árið 1964 en var selt til Mjólkursamsölunnar árið 2006. MS Ísafirði tekur á móti mjólk frá bændum á norðanverðum Vestfjörðum.

Hjá MS Ísafirði starfa sex manns.

224 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

MS á Akureyri og Egilsstöðum

Útflutningur á mjólkurafurðum

Mjólkursamlag KEA var stofnað árið 1927. Árið 2000 runnu saman mjólkursamlögin á Akureyri og Húsavík ásamt einkahlutafélaginu Grana og úr varð nýtt félag, Norðurmjólk, sem síðar sameinaðist Mjólkursamsölunni árið 2007.

MS Akureyri veitir viðtöku mjólk frá 214 bændum í Húnavatnssýslum, á Eyjafjarðarsvæðinu og í S-Þingeyjarsýslu en sölu- og dreifingarsvæðið markast frá Hrútafirði í vestri og Djúpavogi í austri.

Starfsemin skiptist í mjólkurflutninga og smjör-, jógúrt-, skyr- og ostagerð ásamt mjólkurátöppun. Auk neyslumjólkur eru helstu afurðirnar KEA-skyr, KEA-skyrdrykkur, Húsavíkurjógúrt og Krakkaskyr.

MS Akureyri er stærsti ostaframleiðandi landsins en helstu tegundirnar eru: ABostur, Búri, Cheddar, Fjörsostur, Gouda, Havarti, Ísbúi, Kotasæla, Óðalsostur og Skólaostur ásamt ýmsum ábætis- og smurostum. Árlega er unnið úr um 36 milljónum lítra af mjólk en um 65-65% af henni fer til ostagerðar. Hjá MS Akureyri starfa í dag 76 manns.

Mjólkursamlag Kaupfélags Héraðsbúa var stofnað árið 1959 en sameinaðist Mjólkurbúi Flóamanna árið 2003. Undir nýju nafni, MS Egilsstaðir, er í dag starfrækt sérstök framleiðslustöð innan Mjólkursamsölunnar og starfa þar níu manns. Þar er tekið á móti mjólk frá 27 bændum sem búa norðan frá Vopnafirði og suður til Berufjarðar. Helstu framleiðsluvörur eru ýmsar tegundir af Mozzarella-osti.

Einungis lítið brot af heimsframleiðslu mjólkur er selt á milli landa. Hér á Íslandi hefur útflutningurinn helst snúist um sölu á umframmagni sem er jafnan um 3% af heildarframleiðslunni. Síðastliðin ár hafa um 4 milljónir lítra af árlegri mjólkurframleiðslu farið á erlenda markaði í formi smjörs og undanrennudufts.

Markvisst er unnið að útflutningi á skyri, sem hefur fylgt okkur frá landnámstíð en hefur lengst af ekki verið framleitt í öðrum löndum. Ef samkomulag næst um viðunandi verð gæti verið um langtímaverkefni verið að ræða. Einstakir eiginleikar skyrsins hafa markað því sérstöðu meðal þeirra fjölbreyttu mjólkurvara sem framleiddar eru í heiminum í dag. Mjólkursamsamsalan hefur í nokkur ár flutt út skyr, smjör og sérosta til Bandaríkjanna en þar eru þessar afurðir helst seldar sem munaðarvara í verslunarkeðjunni Whole Foods. Skyrið hefur hlotið jákvæða fjölmiðlaumfjöllun í Vesturheimi og þar sérstaklega bent á lágt fituinnihald og hátt próteinhlutfall. Umfjöllun af þessu tagi er gífurlega mikilvæg og kemur til með að undirbúa jarðveginn fyrir enn frekari útbreiðslu á erlendum mörkuðum Á sama tíma hefur verið unnið að því hvernig best ber að nýta tollfrjálsan kvóta til Evrópusambandslanda. Innan þeirra bjóðast möguleikar við sölu á skyri, smjöri og undanrennudufti. Á allra síðustu árum hafa samningar um sérleyfisvinnslu á skyri verið undirritaðir í Danmörku, Noregi og Bandaríkjunum. Til viðbótar eru nokkur stór verkefni í farvatninu í Japan, Finnlandi og víðar og lofar framhaldið mjög góðu.

Samfélagsleg ábyrgð Um langt árabil hefur Mjólkursamsalan lagt metnað sinn í að styðja við ýmis góð málefni og þjóðþrifaverk. Megináherslan hefur verið lögð á að hlúa vel að íslenskri tungu auk stuðnings við uppbyggingu heilbrigðs lífstíls og hreyfingar á meðal barna og unglinga. Árið 1994 undirritaði Mjólkursamsalan sérstakan samstarfssamning við Íslenska málnefnd. Upp frá því hefur fyrirtækið beitt sér fyrir mikilvægi móðurmálsins í samfélaginu og byggt ímynd sína, að stórum hluta, á því. Markmiðið er að örva umræðu um íslenskt mál og efla málvitund þjóðarinnar. Kjörorð Mjólkursamsölunnar í þeirri vinnu er: Íslenska er okkar mál. Mjólkursamsalan leggur málvernd lið með ýmsu móti, t.d. í formi beinna fjárframlaga, gjafa og styrkja til verkefna á borð við dag íslenskrar tungu. Þá hafa um árabil verið birtir textar af ýmsu tagi utan á mjólkurumbúðum. Framsetningin hefur helst einkennst af ábendingum um gott málfar, útskýringum á orðtökum og fallega skrifuðum textum ásamt svonefndu Fernuflugi með örsögum og ljóðum eftir grunnskólanema. Að auki hefur verið unnið að sértækum verkefnum á borð við ljóðavefinn www. jonas.is sem opnaður var árið 2007, í tilefni af 200 ára fæðingarafmæli þjóðskáldsins Jónasar Hallgrímssonar.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 225

Forstjóri Einars Sigurðsson, framkvæmdastjóri Fjármálasviðs Kristján Björgvinsson, framkvæmdastjóri Sölu-og markaðssviðs Jón Axel Pétursson, framkvæmdastjóri Framleiðslusviðs Pálmi Vilhjálmsson.

Önnur verkefni

MS Selfossi

Skólahreysti er árleg hreystikeppni sem allir grunnskólar landins geta tekið þátt í en frá upphafi hefur Mjólkursamsalan verið aðalstyrktaraðili keppninnar. Markmið Skólahreysti er að vekja athygli barna og unglinga á hollu mataræði og hreyfingu á þann hátt að slíkt sé skemmtilegt og eftirsóknarvert. Keppnin skipar þegar veglegan sess á meðal ungmenna enda þátttakan gríðarleg og hefur hún jafnan vakið mikla athygli á meðal almennings.

Mjólkursamslan er mjög meðvituð um fræðslu- og uppeldishlutverk sitt. Um 3.000 grunnskólanemar heimsækja fyrirtækið árlega til að kynnast starfseminni í návígi og fræðast um tilgang hennar. Alþjóðlegur skólamjólkurdagur er haldinn einu sinni á ári en þá er efnt til teiknisamkeppni. Fjölmargir nemendur og bekkir skólanna hafa hlotið viðurkenningar í keppninni fyrir frumlegar og skemmtilegar teikningar.

Afurðastöðin á Selfossi tók til starfa 5. desember 1929 og nefndist Mjólkurbú Flóamanna fram að sameiningu við Mjólkursamsöluna árið 2005. MS Selfossi er stærsta einstaka afurðastöðin innan MS. Hún sinnir 263 mjólkurframleiðendum á Suður- og Suðausturlandi, frá Hellisheiði að Höfn í Hornarfirði. Árið 2008 vann stöðin úr um tæplega 50 milljónum lítra sem er nærri 40% af allri mjólkurframleiðslu landsins.

Helstu framleiðsludeildir hjá MS Selfossi eru fernupökkun, smjörgerð, skyrog jógúrtgerð, framleiðsla á G-vörum, rjómaosti, Hrísmjólk, Létt og laggott, ostakökugerð og duftvinnsla. Meðal framleiðsluvara eru G-mjólk, kaffirjómi, kókómjólk, Bio-mjólk, Létt drykkjarjógúrt, Skyr.is drykkir, FrúTína, Engjaþykkni, Þykkmjólk, Hrísmjólk, ab-mjólk, sýrður rjómi, rjómaostur, ostakökur og Létt og laggott ásamt ýmsum gerðum af jógúrti.

Afurðastöðin er vel tækjum búin, með hátt tæknistig og sveigjanleika í mjólkurpökkun.

Vöruskemman gegnir mikilvægu hlutverki en þar er árlega tekið á móti um 1.440 tonnum af umbúðum, íblöndunarefnum og fleiru. Alls starfa 109 manns hjá MS Selfossi.

Aðsetur, starfsmenn og meðaltalsvelta Aðalskrifstofa Mjólkursamsölunnar er á Bitruhálsi 1 í Reykjavík. Fyrirtækið rekur sex framleiðslustöðvar; í Reykjavík, Búðardal, á Ísafirði, Akureyri, Egilsstöðum og Selfossi.

Starfsmannafjöldi telur um 450 manns. Meðaltalsvelta Mjólkursamsölunnar er um 16 milljarðar króna og áætlað heildarmagn framleiddra vara var um 61 þúsund tonn árið 2009.

www.ms.is Allar nánari upplýsingar má nálgast inni á vef Mjólkursamsölunnar, www.ms.is, sem gegnir mikilvægu hlutverki í þjónustu við neytendur. Meðal þess sem þar er að finna eru gagnlegar upplýsingar um næringu og heilsu auk eins stærsta uppskriftavefjar landsins.

226 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 227

M

Matur & mörk ehf. www.maturogmork.is

atur & Mörk ehf. er í eigu Bjarna Rúnars Sigurðssonar og Jennýjar Gunnbjörnsdóttur og hefur Bjarni verið framkvæmdastjóri frá stofnun. Fyrirtækið var stofnað í febrúar 1989 af þremur fjölskyldum sem keyptu fyrirtækin Mat sf. og Samlokugerðina Mörk og sameinuðu í eitt fyrirtæki. Starfsemin var til húsa að Glerárgötu 26 fyrstu árin en í byrjun árs 1995 fluttist hún í Furuvelli 13. Jafnframt var fyrirtækið Kjöt og réttir keypt og framleiðsluvörur þess bættust við. Þann 1. janúar 2002 bættist við salatgerð Norðlenska og dreifing á þeim vörum er að hluta hjá Norðlenska. Í apríl 1999 var núverandi húsnæði keypt að Frostagötu 3c og standsett með ýtrustu kröfur í matvælaiðnaði að leiðarljósi og fluttist starfsemin þangað í lok júní það ár.

Vinnslusalur.

Framleiðsluvörur fyrirtækisins eru: Samlokur, langlokur, samlokuhyrnur, pastaréttir, pizzur, kjötbollur, fiskibollur, brauðsalat og kartöflu- og hrásalat. Auk þess hóf fyrirtækið starfsemi veisluþjónustu árið 1998 sem sérhæfir sig í smurbrauði, smáréttum og kaffiveislum.

Starfsmenn fyrirtækisins eru 12–17 í 12 stöðugildum. Flest er yfir sumartímann.

Markaður fyrir framleiðsluvörur fyrirtækisins er stærstur á Akureyri en einnig eru vörur sendar til þéttbýlisstaða á Norður- og Austurlandi frá Hvammstanga austur til Eskifjarðar. Með því að Samkaup áður KEA hóf verslunarrekstur á höfuðborgarsvæðinu sköpuðust tækifæri til að koma vörum fyrirtækisins á framfæri í Reykjavík og hófst sala þar í október 1999. Á vordögum 2007 var veisluþjónusta fyrirtækisins efld m.a. með útgáfu á nýjum bæklingi og auknu úrvali smárétta.

Um haustið 2007 var sósugerð Búbótar á Húsavík keypt. Það fyrirtæki framleiddi KEA sósur og majónes. KEA sósurnar eru seldar af Norðlenska. Í upphafi árs 2008 jókst samstarf við Norðlenska og framleiðsla á salötum undir merkjum Goða hófst.

Framtíðarsýn stjórnenda fyrirtækisins er að sjá það dafna áfram sem hæfilega lítið matvælafyrirtæki sem framleiðir úrvals vörur og veitir góða þjónustu.

Steiking á fiskibollum.

Bjarni Rúnar framkvæmdastjóri.

Matur og Mörk.

228 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Norðlenska matborðið ehf. www.nordlenska.is / www.godi.is

N

orðlenska matborðið ehf. sem þekkt er undir nafninu Norðlenska var stofnað 1. júlí 2000 með sameiningu sláturhúsa og afurðastöðva á Akureyri og Húsavík. Norðlenska er eitt stærsta og öflugasta matvælaframleiðslufyrirtæki landsins.

Höfuðstöðvar félagsins eru við Grímseyjargötu á Akureyri.

Rúmlega 100 ára saga slátrunar og kjötvinnslu

Unnið við úrbeiningu á Akureyri. Unnið er við úrbeiningarlínu frá Marel, þá fyrstu sinnar tegundar hér á landi.

Upphaf Norðlenska má rekja allt til ársins 1907 þegar slátrun sauðfjár hófst á vegum KEA og vinnsla á kjötvörum í kjötbúð félagsins árið 1910.

Slátrunarstarfsemi KEA hófst árið 1907 í nýbyggðu sláturhúsi félagsins á Akureyri. Var hægt að slátra þar 400 fjár á dag. Árið 1911 var byggt við sláturhúsið og enn var það aukið 1913. Byggð voru sláturhús á Dalvík, Ólafsfirði og Grenivík nokkrum árum síðar.

Eftir umbætur var hægt að slátra á Akureyri um 1.000 fjár á dag. Reist var nýtt sláturhús á Oddeyrartanga árið 1928. Þar var hægt að slátra um 1.400 fjár á dag og var þá talið vera fullkomnasta sláturhús hér á landi. Um sama leyti var keypt frystihús sem stóð á sömu lóð og sláturhúsið og voru kaupin gerð í þeim tilgangi að frysta kjöt til útflutnings og koma með því þessari vöru félagsmanna í hærra verð. Þegar kjötbúðin var flutt í nýtt og stærra húsnæði árið 1935 var hafin pylsugerð í sambandi við kjötbúðina og vinnsla á fleiri kjötvörum. Byggð var stór kjötiðnaðarstöð á Oddeyrartanga og hún tekin í notkun seint á árinu 1966 og var þá fullkomnasta verksmiðja sinnar tegundar hér á landi.

Sameining sláturhúsa og kjötvinnslu Á árinu 1998 hófu stjórnendur Kaupfélags Eyfirðinga vinnu við stærstu skipulagsbreytingu á rekstrarformi félagsins frá því að félaginu var breytt úr pöntunarfélagi í samvinnufélag árið 1906. Inntak breytinganna var að færa rekstur félagsins í nokkur hlutafélög þannig að skarpari áherslur og þungi náist í rekstri þeirra. Einnig til þess að skapa möguleika til vaxtar þeirra með samruna við önnur félög og tilkomu nýs hlutafjár inn í reksturinn. Unnið var að þessu í samræmi við svohljóðandi samþykkt stjórnar KEA:

Starfsstöð Norðlenska á Húsavík. Í húsinu er sauðfjársláturhús og kjötvinnsla ásamt miklu frystirými.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 229 „Lokið verði við þá vinnu sem nú er í gangi varðandi sameiningu afurðastöðva á Norðurlandi. Þar verði leitast við að mynda sem sterkust tengsl við framleiðendur á svæðinu m. a. með eignatengingu. Markmiðið er að Norðlendingar verði í fararbroddi í afurðavinnslu og markaðssetningu hérlendis.“ Kjötiðnaðarstöð KEA og Kjötiðjan ehf. á Húsavík, sem stofnuð var af KÞ, sameinuðust 1. júlí árið 2000 eins og áður kom fram og til varð Norðlenska matborðið ehf. Eftir 1. janúar 2000 var öll stórgripaslátrun sem Kjötiðjan ehf. á Húsavík hafði annast flutt til stórgripasláturhúss KEA á Akureyri og frá sama tíma var sauðfjárslátrun hætt á Akureyri og hún flutt til Húsavíkur. Þann 1. janúar 2001 var Nýja Bautabúrið síðan sameinað Norðlenska og það sama ár keypti Norðlenska þrjár kjötvinnslur Goða hf. Í hönd fóru erfið uppbyggingarár þar sem oft hefur gefið hressilega á bátinn en lagður var grunnur að einni öflugustu kjötiðnaðarstöð landsins.

Eigendur og stjórnendur Norðlenska matborðið ehf. sem í fyrstu var að mestu í eigu KEA er nú að fullu í eigu Starfsmenn við áleggslínu fyrirtækisins.

Búsældar ehf. Eigendur Búsældar ehf. eru 540 framleiðendur sauðfjár og stórgripa, aðallega í Eyjafirði, Þingeyjarsýslum og á Austurlandi allt að Skaftafellssýslum og vestur um í Borgarfjörð.

Framkvæmdastjóri Norðlenska við stofnun var Jón Helgi Björnsson en Sigmundur E. Ófeigsson hefur gegnt starfinu frá 1. nóvember 2001.

Stjórn félagsins skipa: Stjórnarformaður er Heiðrún Jónsdóttir lögfræðingur. Aðrir í stjórn eru; Ingvi Stefánsson bóndi í Teigi, Eyjafjarðarsveit, Geir Árdal bóndi í Dæli, Fnjóskadal, Aðalsteinn Jónsson bóndi í Klausturseli, Jökuldal og Sigríður Elín Sigfúsdóttir, fyrrverandi bankastjóri Landsbankans.

Framkvæmdastjórn félagsins skipa: Sigmundur E. Ófeigsson framkvæmdastjóri, Reynir B. Eiríksson framleiðslustjóri, Árni M. Magnússon fjármálastjóri, Ingvar Már Gíslason markaðsstjóri, Jóna Jónsdóttir starfsmannastjóri, Sigurgeir Höskuldsson þróunarstjóri og Bára Eyfjörð Heimisdóttir gæðastjóri.

Mannauður Hjá Norðlenska starfa að öllu jöfnu um 180 manns en í sauðfjársláturtíð fjölgar starfsmönnum í um 320 manns, fjölmennustu starfsstöðvarnar eru á Akureyri og Húsavík. Segja má að samsetning starfsfólksins sé afar fjölbreytt, því hjá fyrirtækinu starfar ungt fólk sem er að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði, þrautreyndir og margverðlaunaðir kjötiðnaðarmenn með margra ára starfsreynslu, sérfræðingar og fólk með háskólapróf. Kynjaskipting er þannig að um 70% starfsmanna eru karlmenn og um 30% eru konur. Meðalaldur er um 40 ár og meðal starfsaldur er um sjö ár. Starfsmannafélag Norðlenska skipuleggur árshátíð, jólahlaðborð, sumargrill og ýmsa smærri viðburði í samstarfi við starfsmannastjóra og stöðvarstjóra á hverjum stað. Lögð er áhersla á að starfsfólk lifi heilsusamlegu lífi.

Með það í huga tekur Norðlenska árlega þátt í heilsuverkefninu „hjólað í vinnuna“ og hefur fengið verðlaun fyrir að vera meðal efstu fyrirtækja þar í sínum stærðarflokki. Einnig er boðið upp á ýmsa fyrirlestra sem tengjast heilsu sem og árlegar heilsufarsmælingar. Fleiri áhersluþættir eru tilgreindir í starfsmannastefnu og má þar helst nefna sí- og endurmenntun starfsmanna sem reynt er að haga eftir þörfum hvers og eins, jafnréttisstefnu, gæða- og öryggismál.

Framleiðsla og sala Á árinu 2011 var slátrað rúmlega 112.000 fjár í sauðfjársláturhúsum félagsins og um 15.300 stórgripum, að auki kaupir félagið um 820 tonn af kjöti til úrvinnslu frá öðrum sláturleyfishöfum. Í kjötvinnslum Norðlenska á Akureyri og Húsavík er unnið úr nánast öllum þeim afurðum sem koma frá sláturhúsum félagsins.

Norðlenska samdi fyrir nokkrum árum við Marel um kaup á fullkomnum kjötskurðarlínum sem settar voru upp í kjötvinnslum félagsins á Akureyri og á Húsavík og hefur sú tækni sem þessum kaupum fylgdi reynst félaginu afar vel. Um 90% af framleiðslu félagsins fer til sölu á innanlandsmarkaði en um 10% framleiðslunnar, aðalega lambakjöt hefur undanfarið verið flutt út á erlendan markað. Norðlenska selur vörur sínar bæði á smásölu- og mötuneytismarkaði og því er vöruval fyrirtækisins mjög fjölbreytt. Í kjötvinnslum félagsins voru framleiddar um 700 tegundir af kjötvörum og heildarmagn framleiðslunnar var tæplega 4.400 tonn á árinu 2011.

Meðal þekktustu vörumerkja Norðlenska eru; Goði, KEA, Húsavíkur hangikjöt og Bautabúrið. Á vegum fyrirtækisins er rekið stórgripasláturhús og kjötvinnsla á Akureyri og sauðfjársláturhús og kjötvinnsla á Húsavík ásamt sauðfjársláturhúsi á Höfn í Hornafirði.

Söluskrifstofur eru á Akureyri og í Reykjavík

Velta og hagnaður Velta Norðlenska árið 2011 var 4,6 milljarðar króna. Félagið var rekið með ágætis hagnaði árin 2009, 2010 og 2011.

230 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Reykjagarður hf.

R

www.holta.is

eykjagarður hf. var stofnaður 20. febrúar 1971 í Mosfellsbæ. Fyrstu árin var aðalstarfsemi félagsins garðyrkja og ræktun. Árið 1978 hóf félagið eggja- og kjúklingaframleiðslu. Árið 1982 kaupir félagið alifuglabúið Teig í Mosfellsbæ og var velta þess þá um 60 milljónir, en í dag er velta þess um 2,3 milljarðar kr. Í dag felst sérhæfing fyrirtækisins í framleiðslu og sölu á alifuglaafurðum, einkum undir vörumerkjunum HOLTA og Kjörfugls. Þann 1. janúar 1987 kaupir félagið kjúklingarækt Holtabúsins hf. í Ásahreppi ásamt útungunarstöð og sláturhúsi á Hellu. Árið 1990 festir félagið síðan kaup á þeim hluta Holtabúsins hf. sem eftir var. Árið 1991 seldi það eggjaframleiðslu sína og hætti þá sölu neyslueggja. Árið 1996 festi félagið kaup á 1.400 fermetra húsnæði að Álafossvegi 40 í Mosfellsbæ, þar var til húsa skrifstofa, dreifingarstöð og birgðastöð þess. Dreifing var í höndum félagsins fram til september 2002 þegar samningur var gerður við Landflutninga um að sjá um dreifingu á vörum þess, en í mars 2004 tók Sláturfélag Suðurlands yfir dreifingu á vörum félagsins. Frá miðju ári 2007 hefur Eimskip/Flytjandi verið undirverktaki Reykjagarðs um dreifingu á öllum vörum fyrirtækisins. Skrifstofa félagsins flutti haustið 2003 að Fosshálsi 1 í Reykjavík. Í ársbyrjun 2001 er félagið selt til Kaupþings hf., en stuttu síðar eignaðist Búnaðarbanki Íslands það samfara viðskiptum með Fóðurblönduna. Búnaðarbanki Íslands átti það fram til ágúst 2002 þegar Sláturfélag Suðurlands (SS) keypti 67% hlutabréfa í Reykjagarði og árið 2007 eignast SS Reykjagarð að fullu. Reykjagarður er nú alfarið í eigu SS og rekið sem sjálfstætt dótturfyrirtæki SS með sjálfstæðan fjárhag, stjórn og stjórnendur.

Um þessar mundir eru yfir 105 stöðugildi hjá Reykjagarði. Félagið starfar alfarið á innlendum markaði og hefur gert alla tíð. Viðskiptavinir þess eru stórverslanir, veitingahús og stóreldhús/mötuneyti. Reykjagarður skilgreinir sig fyrst og fremst sem markaðsdrifið framleiðslufyrirtæki og heildsala á kjúklingaafurðum. Aðalvörumerki Reykjagarðs er HOLTAkjúklingur og er vörumerkið það þekktasta á markaðnum, samkvæmt könnun.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 231

Stjórnendur Reykjagarðs hf. Talið frá vinstri: Matthías Hannes Guðmundsson framkvæmdastjóri, Ragnar Hjörleifsson, sölu- og markaðsstjóri , Jarle Reiersen, framleiðlustjóri stofna og eldis, Sigurður Árni Geirsson, framleiðslustjóri slátrunar og kjötvinnslu.

Gæða- og umhverfismál Í matvælaframleiðslu eins og Reykjagarður rekur skiptir öllu máli að gæði afurðanna sé fyrsta flokks og að reksturinn sé í sátt við umhverfið. Til þess að tryggja það hefur félagið yfir að ráða þáttum sem skapa öryggi við framleiðsluna: • HACCP gæðakerfi og eftirlit á vegum Matvælastofnunar og heilbrigðisyfirvalda • Allur sláturfugl er rannsakaður með tilliti til salmonellu og campylobactersýkingar • Rekjanleiki vörunnar. Öll vara Reykjagarðs er með rekjanleikanúmer með tilvísun í vinnsludag, eldishús, útungunardag, ásamt rekjanleika til foreldrafugls.

• Fagfólk er á öllum stigum framleiðsluferilsins, jafnt í eldisferlinum sem og vinnslunni, sem tryggir gæði og áreiðanleika vörunnar.

• Sérstaklega er gætt að velferð fuglanna og öllum reglum þar fylgt.

• Náið er unnið með fóðurframleiðanda fuglafóðursins með tilliti til hollustu fóðursins sem fuglarnir eru aldir upp á.

• Mikil reynsla við að uppfylla þarfir viðskiptavinarins tryggir hátt þjónustustig Reykjagarðs.

• Að tryggja stöðugar úrbætur í umhverfisstjórnun og mengunarvörnum.

• Að setja sér mælanlega umhverfismarkmið.

• Að leitast við að nota innlenda og endurnýjanlega orkugjafa.

• Að lágmarka notkun spilliefna og hámarka endurvinnslu og endurnotkun innan fyrirtækisins.

• Að lágmarka hráefnanotkun og úrgangsmyndun innan fyrirtækisins.

• Að búa yfir reynslu sem tryggir hámarksgæði og öryggi.

Stjórnendur Félagið hefur á að skipa vel menntuðu fagfólki bæði úr matvælagreinum og stjórnun, einnig kjötiðnaðarmönnum sem unnið hafa til fjölda verðlauna fyrir afurðir félagsins, matreiðslumönnum, dýralækni, rekstrartæknifræðingi og viðskiptamenntuðu fólki.

Helstu stjórnendur eru (sjá mynd): Matthías Hannes Guðmundsson framkvæmdastjóri.

Ragnar Hjörleifsson, sölu- og markaðsstjóri.

Jarle Reiersen, framleiðslustjóri í stofnum og kjúklingaeldi.

Sigurður Árni Geirsson, framleiðslustjóri slátrunar- og kjötvinnslu.

232 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

SAH Afurðir ehf.

S

www.sahun.is

AH Afurðir ehf. voru stofnaðar 1. janúar 2006. Helstu stofnendur voru Sölufélag Austur-Húnvetninga svf., stofnað 1908, (SAH svf.) og Kjarnafæði ehf. ásamt bændum og starfsfólki. SAH Afurðir tóku við öllum rekstri SAH svf., en allar fasteignir voru áfram í eigu SAH svf. Í stjórn SAH Afurða eru: Björn Magnússon, Hólabaki, Guðmundur Skúlason, Staðarbakka, Anna Margrét Jónsdóttir, Sölvabakka, Eiður Gunnlaugsson og Hreinn Gunnlaugsson, Akureyri. Framkvæmdastjóri frá stofnun er Sigurður Jóhannesson MSc, en hann var áður framkvæmdastjóri Sölufélags Austur-Húnvetninga frá árinu 2000 og gengir því starfi samhliða.

Starfstöð SAH Afurða ehf. er á Húnabraut 39 á Blönduósi. Þar er rekið sláturhús fyrir sauðfé og stórgripi, úrbeiningar- og sögunarstöð, reykhús og framleidd hin landsfræga sviðasulta frá Kosta.

Tilgangur SAH Afurða er að veita bændum framúrskarandi þjónustu varðandi afsetningu sauðfjár, nautgripa og hrossa. Allir innleggjendur greiða 0,5% innleggsverðs í stofnsjóð SAH svf. og tryggja þar með traustan bakhjarl SAH Afurða ehf.

Hjá SAH Afurðum starfa um 40 manns en þegar sauðfjárslátrun stendur yfir í september og október, eru ráðnir um 85 manns til viðbótar. Þeir koma frá Póllandi og Nýja-Sjálandi auk örfárra Íslendinga.

Björn Magnússon, stjórnarformaður SAH Afurða ehf.

Í kjölfar fækkunar sláturhúsa og aukins áhuga bænda á viðskiptum við félagið hefur sláturdýrum fjölgað. Vöxtur í starfsemi félagsins hefur verið stöðugur og afkoman oftast viðunandi. Upptökusvæði sláturdýra er frá Kelduhverfi í austri, til Vestfjarða og Snæfellsness. Í kjölfar samdráttar í neyslu lambakjöts á innanlandsmarkaði hefur útflutningur stóraukist. Um þriðjungur sauðfjárinnleggs er fluttur á erlenda markaði. Helstu markaðir eru Noregur, Færeyjar og Asíumarkaðir.

Flest það sem nýta má úr sláturdýrum er hirt og þá annað hvort selt í dýrafóður, eða til manneldis. SAH Afurðir eru í fararbroddi í þessari þróun og þróuð hefur verið vinnslulína til að afhára lambahausa, lambalappir, nautalappir, nautafés, nautahala og nautaeyru, sem gerir kleift að selja þessar afurðir á erlenda markaði. Þegar horft er til framtíðar er ljóst að áfram verður byggt á þeim gildum sem byggt hefur verið á síðustu 106 árin, þ.e. að veita bændum framúrskarandi þjónustu varðandi afsetningu sláturdýra.

Helsta ógnin sem blasir við íslenskum bændum og framleiðslu þeirra felst í fyrirhugaðri inngöngu Íslands í ESB. Það er öllum ljóst, sem það vilja vita, að með því verður íslensk matvælaframleiðsla fyrir þungu höggi, höggi sem óvíst er að hún standi af sér. Gera verður þá kröfu til stjórnmálamanna að þeir vinni með þjóðarhag að leiðarljósi í stað þess að horfa eingöngu til persónulegs metnaðar. Þeir mega ekki horfa framhjá þeirri ábyrgð sem þeir bera á þjóð sinni og byggðum landsins.

Starfsstöð SAH Afurða ehf.

Landbúnaður og matvælaframleiðsla | 233

Umhverfismรกl

236 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Landgræðsla ríkisins www.land.is

1907: Gunnlaugur Kristmundsson, síðar sandgræðslustjóri, hefur störf á vegum stjórnvalda.

1907: Lagasetning 22.11.1907.

1908: Fyrsta landgræðslugirðingin á Reykjum á Skeiðum.

1914: Fyrstu sérlög um landgræðslu.

Leiðir Sandgræðslunnar og Skógræktarinnar skiljast.

1923: Heimildir í lögum til eignarnáms landgræðslusvæða.

1926: Sandgræðslan kaupir Gunnarsholt.

1941: Staða sandgræðslustjóra fær stoð í lögum.

1947: Runólfur Sveinsson verður sandgræðslustjóri.

1947: Vélknúin tæki tekin í notkun við uppgræðslu og hafinn innflutningur landgræðsluplantna.

1947: Sandgræðslustjóri sest að í Gunnarsholti.

1954: Páll Sveinsson verður sandgræðslustjóri.

1958: Landgræðsla með flugvélum hafin.

1965: Ný lög um landgræðslu. Nafninu breytt úr Sandgræðsla Íslands í Landgræðslu ríkisins.

1970: Landvernd, landgræðslu- og náttúruverndarsamtök stofnuð.

1972: Sveinn Runólfsson verður landgræðslustjóri.

1972: Flugfélag Íslands gefur Gljáfaxa til landgræðslustarfa. Vélin fær heitið Páll Sveinsson.

1974: Þjóðargjöfin, fimm ára stórátak í landgræðslu.

236

eyrir undir umhverfis- og auðlindaráðuneytið og vinnur samkvæmt lögum um landgræðslu að stöðvun jarðvegs- og gróðureyðingar, gróðureftirliti og gróðurvernd. Ennfremur að fræðslu, leiðbeiningum, rannsóknum og þróunarstarfi á þessu sviði. Landgræðsla ríkisins miðar aldur sinn við setningu laga um „skógrækt og varnir gegn uppblæstri lands“ frá árinu 1907. Stofnunin nefndist áður Sandgræðsla ­Íslands en árið 1965 var nafninu breytt í Landgræðslu ríkisins. Hún er ein elsta stofnun sinnar tegundar í heiminum og er reynsla Íslendinga í baráttu við landeyðingu því mikil. Í upphafi beindist starfið einkum að því að stöðva sandfok sem ógnaði mörgum byggðarlögum. Landgræðslustarfið hefur skilað miklum árangri frá upphafi, tekist hefur að hefta skæðasta foksandinn, forða byggðum og kauptúnum frá því að verða sandinum að bráð og klæða mikið land gróðri á ný. Á þessum tíma hefur orðið mikil breyting á landgræðslustarfi og Landgræðslan hefur lagað sig að breyttum tímum og aðstæðum.

Nú sinnir stofnunin fjölbreyttu hlutverki við að varðveita og efla gróður- og jarðvegsauðlindir landsins, með fjölþættu þekkingar-, miðlunar- og framkvæmdastarfi í samvinnu við fjölda aðila.

Meginmarkmið Landgræðslunnar eru að stöðva hraðfara jarðvegsrof og koma í veg fyrir gróður- og jarðvegseyðingu og byggja upp ný starfhæf vistkerfi. Ennfremur að stuðla að sjálfbærri nýtingu gróðurs.

Landgræðslan hefur einnig það hlutverk að hindra landbrot og spjöll á nytjalandi af völdum fallvatna.

Landgræðsla miðar að því að mynda varanlega gróðurþekju og í flestum tilfellum er það langtímamarkmið að innlendar tegundir verði ríkjandi og gróðurinn líkist sem mest náttúrulegum gróðurlendum.

Landbætur tengjast gjarnan umhverfissjónarmiðum eins og bindingu kolefnis í gróðri og jarðvegi, endurreisn líffræðilegs fjölbreytileika og vatnsmiðlun, en einnig landnýtingarsjónarmiðum, eins og beitarnytjum, skógrækt og útivist.

Höfuðstöðvar Landgræðslunnar eru í Gunnarsholti á Rangárvöllum og hafa verið þar síðan 1929. Helstu stjórnendur Landgræðslunnar eru: Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri, Andrés Arnalds fagmálstjóri, Guðmundur Guðmundsson, sviðsstjóri rekstrarsviðs, Guðmundur Stefánsson, sviðsstjóri landverndarsviðs og Magnús H. Jóhannsson, sviðsstjóri þróunarsviðs. Á vegum Landgræðslunnar eru starfrækt héraðssetur sem sinna hvert sínu landsvæði og starfsmenn þeirra, héraðsfulltrúar, gegna lykilhlutverki varðandi landgræðsluverkefni út um land. Þeir sinna tengslum og samstarfi við heimamenn, landgræðslufélög, sveitarstjórnir og ýmis samtök og fyrirtæki. Héraðssetur eru á Hvanneyri, Sauðárkróki, Húsavík, Egilsstöðum og útibú er í Reykjavík.

Mynd: Matz Wibe Lund

Vörður á landgræðsluleiðinni

H

Höfuðstöðvar Landgræðslunnar í Gunnarsholti.

Mynd: Sigþrúður Jónsdóttir.

umhverfismál | 237

Unnið að landbótaverkefnum á Flóa- og Skeiðamannaafrétti.

Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri.

Helstu verkefni Landgræðslunnar eru:

1974: Landgræðsluáætlun 1974-1978.

1979: Landgræðslan fer með varnir gegn landbroti af völdum fallvatna.

1980: Landgræðsluáætlun 1980-1984.

1987: Landgræðsluáætlun 1986-1990.

1988: Fræverkunarstöð Landgræðslunnar tekur til starfa.

1990: Verkefnið Bændur græða landið hefst.

1991: Ritið Stefnumið í landgræðslu og gróðurvernd kemur út. Boðar skipulagsbreytingar.

1992: Fyrsta héraðssetrið stofnsett á Húsavík.

1992: Fyrsta landgræðslufélagið, Landgræðslufélag Öræfinga, stofnað.

1997: Landgræðsluáætlun, markmið, leiðir og helstu verkefni til aldamóta.

2000: Landgræðslan annast vottun beitilanda og gæðastýringu í hrossarækt.

2003: Landgræðsluáætlun 2003-2014.

2003: Landbótasjóður stofnaður.

2003: Landgræðslan annast landnýtingarþátt gæðastýringar í sauðfjárrækt.

2007: Aldarafmæli landgræðslustarfs á Íslandi fagnað.

2008: Landgræðsla flyst til umhverfisráðuneytisins.

2008: Auðlindir, arfleifð og lífsgæði.

Stefna Landgræðslu ríkisins 20082020.

2010: Landgræðsluskólinn verður Landgræðsluskóli Háskóla Sameinuðu þjóðanna.

1. Verkefnið Bændur græða landið er samvinnuverkefni Landgræðslunnar og bænda um uppgræðslu heimalanda. Tilgangur þess er að styrkja bændur til landgræðslu á jörðum sínum, stöðva rof, þekja land gróðri og gera það nothæft á ný til landbúnaðar eða annarra nota. Verkefnið hófst árið 1990 og eru þátttakendur um 650.

2. Landgræðsla ríkisins hefur það hlutverk skv. lögum um varnir gegn landbroti að draga úr eða koma í veg fyrir landbrot og annað tjón af völdum fallvatna á landi, landkostum eða mannvirkjum.

3. Landbótasjóður er sjóður á vegum Landgræðslu ríkisins, auk þess sem aðrir aðilar geta lagt sjóðnum til fjármuni eins og t.d. Landssamtök sauðfjárbænda.

Landgræðsla ríkisins úthlutar árlega styrkjum úr sjóðnum, en tilgangur þeirra er að færa ábyrgð og framkvæmd landgræðsluverkefna heim í héruð og veita landeigendum, sveitarfélögum, félagasamtökum og öðrum umráðahöfum lands, styrki til landbótaverkefna.

4. Gæðastýring í framleiðslu sauðfjárafurða. Landgræðslan annast fyrir Matvælastofnun eftirlit með landnýtingarþætti gæðastýringarinnar og staðfestir landbóta- og landnýtingaráætlanir bænda í heimalöndum og á afréttum þar sem þess gerist þörf.

5. Gæðastýring í hrossarækt. Landgræðslan annast kerfisbundið eftirlit með þeim hrossabúum sem eru virk í landnýtingarþætti gæðastýringar í hrossarækt.

6. Rannsókna- og þróunarstarf og miðlun rannsóknaniðurstaðna og annarrar þekkingar um landgræðslu, innan stofnunar og utan. Lögð er áhersla á þátttöku í innlendu og erlendu rannsóknasamstarfi. Meginmarkmiðið er að styrkja faglegan grunn landgræðslustarfsins með því m.a. að afla þekkingar á uppbyggingu og verndun vistkerfa og þróa aðferðir við uppgræðslu og landbætur.

7. Landgræðslan tekur þátt í víðtæku alþjóðlegu samstarfi um málefni jarðvegsverndar. Slíkt er mikilvægt, því þótt aðstæður séu oft ólíkar eru lausnir á vanda vegna landhnignunar oft svipaðar meðal þeirra fjölmörgu þjóða sem fást við vanda jarðvegseyðingar.

237

238 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Vatnajökulsþjóðgarður www.vjp.is

V

Kverkfjöll.

Hvannadalshnjúkur.

atnajökulsþjóðgarður var stofnaður 7. júní árið 2008 og er því með yngstu náttúruverndarsvæðum landsins. Saga garðsins nær þó allt aftur til ársins 1999 þegar Alþingi samþykkti tillögu um að fela umhverfisráðherra að kanna möguleika á stofnun þjóðgarðs með Vatnajökul sem þungamiðju. Stór landsvæði sem nú eru innan Vatnajökulsþjóðgarðs, nutu áður verndar innan þjóðgarðanna í Jökulsárgljúfrum og í Skaftafelli og innan náttúruvættisins við Öskju. Við stofnun var flatarmál Vatnajökuls­ þjóðgarðs um 10.700 km2. Í árslok 2012 hafði garðurinn verið stækkaður þrisvar frá stofnun og spannaði þá um 13.200 km2 (sjá útlínukort). Áhugi er á að bæta þjóðlendum við norðausturbrún Vatnajökls við þjóðgarðinn. Gangi það eftir verður stærð hans um 15.000 km2. Vatnajökulsþjóðgarður er nú þegar langstærsti þjóðgarður Vestur-Evrópu.

Sveitarfélög á starfssvæði þjóðgarðsins lögðu frá upphafi mikla áherslu á beina aðkomu að stjórn og rekstri garðsins. Samkvæmt náttúruverndarlögum (nr. 44/1999), hefur Umhverfisstofnun umsjón með náttúruverndarsvæðum, þar með töldum þjóðgörðum, nema lög kveði á um annað. Aðkoma sveitarstjórna er þar óbein með störfum í ráðgjafarnefndum sem ráðherra er heimilt að skipa. Vegna eindreginna óska sveitarfélaga um öfluga aðkomu íbúa og „ekki síður vegna umfangs verkefnisins, bæði landfræðilega og rekstrarlega, var það talið rétt að sett yrðu sérstök lög um Vatnajökulsþjóðgarð,“ eins og segir í greinargerð frumvarpsins. Í lögunum (nr. 60/2007) er tiltekið að Vatnajökulsþjóðgarður sé ríkisstofnun og að umhverfisráðherra fari með yfirstjórn mála er hann varða.

Markmið Vatnajökulsþjóðgarðs, eins og þau birtast í lögum og reglugerð, eru fjórþætt: - Að vernda landslag, lífríki, jarðmyndanir og menningarminjar þess landsvæðis sem þjóðgarðurinn spannar.

- Að auðvelda almenningi aðgengi að þjóðgarðinum og umferð um hann án þess að náttúra hans eða menningarminjar spillist.

- Að veita fræðslu um sögu og mannlífi þjóðgarðsins og nærsvæða hans og efla rannsóknir á honum.

- Að styrkja byggð og atvinnustarfsemi í nágrenni þjóðgarðsins.

Fyrstu þrjú markmiðin eru hefðbundin markmið þjóðgarða en nýtt er að kveða sérstaklega á um hlutverk þjóðgarðs í styrkingu byggðar. Með því er lögð áhersla á vilja ríkisvaldsins til þess að Vatnajökulsþjóðgarður verði öflugt tækifæri fyrir heimamenn í atvinnusköpun sem styður við markmið þjóðgarðsins. Önnur sérstaða Vatnajökulsþjóðgarðs er að lítill hluti hans er í einkaeign. Land innan annarra þjóðgarða hefur að öllu leyti verið í eigu ríkisins hingað til þótt einkaeign sé heimil samkvæmt náttúruverndarlögum.

Náttúra þjóðgarðsins og sérstaða

Lakagígar.

Náttúra Vatnajökulsþjóðgarðs er mótuð af átökum jökuls og eldvirkni. Þetta skapar honum mikla sérstöðu. Vatnajökull er stærsti hveljökull landsins og hann liggur að miklu leyti á gliðnunar- og gosbeltinu sem gengur í gegnum landið frá suðvestri til norðausturs. Undir jöklinum eru sjö megineldstöðvar, þar á meðal tvær af virkustu eldstöðvum landsins, Grímsvötn og Bárðarbunga. Undir jöklinum er enn fremur miðja möttulstróks sem dælir kviku úr iðrum jarðar og skapar svokallaðan heitan reit á yfirborðinu. Utan þjóðgarðs eru aðrar þrjár eða fjórar megineldstöðvar eftir því hvernig talið er og er Askja í Dyngjufjöllum meðal þeirra. Í suðvestri sendir Katla svo sprungurein (Eldgjá) inn í þjóðgarðinn þótt sjálf sé hún utan garðsins. Hreyfingar jökulsins í tímans rás, gosefni

umhverfismál | 239 og vatnsagi, sem myndast hafa við eldsumbrot á sögulegum tíma, skapa síbreytilegt nútímalandslag við jökuljaðarinn. Samspil þessara sömu afla á ísöld hafa mótað fjölbreytilegar móbergsmyndanir þjóðgarðsins sem eru einstakar á heimsvísu.

Erfitt er að gera náttúru svo stórbrotins þjóðgarðs sem Vatnajökulsþjóðgarður er nokkur tæmandi skil í stuttu máli. Til þess að gefa fólki hugmynd um dýrmætar gersemar hans er ein leið að nefna nokkra þekkta staði innan hans: Jökulsárgljúfur, Hljóðaklettar, Hólmatungur, Dettifoss, Herðubreiðarlindir, Herðubreið, Askja, Víti, Hvannalindir, Kverkfjöll, Snæfell, Eyjabakkar, Lónsöræfi (í umsjá garðsins), Hoffellsdalur, Breiðamerkurlón, Öræfajökull, Hvannadalshnjúkur, Skaftafell, Hljóðaklettar.

Ljósmyndir á opnu: RagnarThSig Morsárdalur, Lakagígar, Langisjór, Eldgjá, Jökulheimar, Heljargjá, Vonarskarð, Tungnafellsjökull, Nýidalur, Trölladyngja. Í afar stórum dráttum má segja að landslag norðan jökuls einkennist af eldbrunninni hásléttu sem rofin er af tveimur stórum jökulám, Skjálfandafljóti og Jökulsá á Fjöllum. Í norðaustri nýta hreindýr og heiðargæsir gróin heiðalönd og votlendi umhverfis Snæfell. Í suðaustri og suðri fellur fjöldi skriðjökla niður á láglendið milli hárra fjalla. Í skjóli þeirra vex kjarr og ríkulegur blómgróður en fram undan svartir sandar. Í vestri einkennist landið af löngum eldsprungum og móbergshryggjum, víðáttumiklum vikursöndum og mosaklæddum nútímahraunum. Þar hafa á síðustu þúsund árum orðið mestu eldsumbrot sögunnar, Eldgjárgosið um 934 og Skaftáreldar 1783–1784.

Stjórnun og rekstur Til að tryggja aðkomu heimamanna, og vegna stærðar þjóðgarðsins og erfiðra samgangna með jökul í miðju og stórar óbrúaðar jökulár til allra átta, var ákveðið að skipta honum í fjögur rekstrarsvæði sem kennd eru við höfuðáttirnar. Á hverju rekstrarsvæði starfar þjóðgarðs­ vörður ásamt einum eða tveimur aðstoðarmönnum. Aðsetur þeirra eru í Ásbyrgi á norðursvæði, á Skriðuklaustri á austursvæði, í Skaftafelli á suðursvæði og á Kirkjubæjarklaustri á vestursvæði. Framkvæmdastjóri þjóðgarðsins og bókari hafa aðsetur í Reykjavík. Þjóðgarðsvörðum til ráðgjafar eru sex manna svæðisráð sem skipuð eru þremur fulltrúum sveitarfélaga á viðkomandi rekstrarsvæði, einum fulltrúa útivistarsamtaka af svæðinu, einum fulltrúa náttúruverndarsamtaka og einum fulltrúa ferðamálasamtaka. Formenn svæðisráðanna, ásamt tveimur fulltrúum umhverfisráðuneytis, formanni og varaformanni, og einum fulltrúa náttúruverndarsamtaka á landsvísu, skipa stjórn þjóðgarðsins. Framkvæmdastjóri þjóðgarðsins frá stofnun hans er Þórður H. Ólafsson.

Helsta stjórntæki Vatnajökulsþjóðgarðs er stjórnunar- og verndaráætlun sem samþykkt var af umhverfisráðherra árið 2011. Í henni eru sett fram leiðarljós og starfsmarkmið garðsins og skilgreindar helstu framkvæmdir sem ráðast þarf í í nánustu framtíð til að tryggja náttúruvernd, aðgengi að garðinum, rannsóknir og fræðslu og atvinnustarfsemi í sátt við náttúruverndarsjónarmið. Í stjórnunar- og verndaráætlun eru líka skilgreindir innviðir þjóðgarðsins, vega- og stígakerfi ásamt fyrirhuguðum þjónustusvæðum. Þjónustusvæði geta eftir atvikum verið gestastofur, landvörslustöðvar, gestaskjól (ómannaðar upplýsingastöðvar), tjaldsvæði, áningarstaðir og salerni. Þrjár gestastofur eru þegar starfræktar í þjóðgarðinum, Gljúfrastofa í Ásbyrgi, Snæfellsstofa á Skriðuklaustri og Skaftafellsstofa í Skaftafelli. Þrjár gestastofur til viðbótar eru fyrirhugaðar á Kirkjubæjarklaustri, í Mývatnssveit og á Höfn í Hornafirði. Landvörslustöðvar eru m.a. í Ásbyrgi, Herðubreiðarlindum, Öskju, Hvannalindum, við Snæfell, á Skriðuklaustri í Fljótsdal, í Lóni, Skaftafelli, Blágiljum við Lakagíga, Hólaskjóli á Fjallabaksleið og Nýjadal á Sprengisandi.

Framtíð þjóðgarðsins Skipulagning og rekstur stærsta þjóðgarðs í Vestur-Evrópu er viða­ mikið verkefni. Þegar lög um þjóðgarðinn voru samþykkt árið 2007, lá fyrir metnaðarfull áætlun um uppbygginu hans á næstu árum.

Miklar breytingar á fjármálum ríkisins í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008, hafa hins vegar leitt til þess að hægja hefur þurft á uppbyggingu og styrkingu innviða þjóðgarðsins. Vatnajökulsþjóðgarður er hins vegar langtímaverkefni og framtíðarsýnin er enn sú, að hann verði í náinni framtíð í hópi merkustu og þekktustu þjóðgarða heimsins. Útlínukort af Vatnajökulsþjóðgarði í árslok 2012. Þjóðgarðurinn er alls um 13.200 km2, þar af er Vatnajökull um 8.400 km2.

VATNAJÖKULL

240 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Veðurstofa Íslands www.vedur.is

V

eðurstofa Íslands var sett á stofn með lögum nr. 70/2008 og tók til starfa 1. janúar 2009. Hún heyrir undir umhverfis- og auðlindaráðuneytið. Stofnunin varð til við sameiningu starfsemi Veðurstofu Íslands, hinnar eldri með því nafni, og Vatnamælinga Orkustofnunar. Jafnframt var hinni nýju stofnun falið að sinna auknum verkefnum á sviði náttúruvár og loftslagsmála, sem og að annast allar almennar vatnafarsrannsóknir.

Veðurstofa Íslands hin eldri tók til starfa 1. janúar 1920 og var í upphafi deild í Löggildingarstofunni, en þegar hún var lögð niður í árslok 1924 varð Veðurstofan sjálfstæð stofnun. Árið 1926 voru sett fyrstu lög um veðurstofu á Íslandi. Þau voru leyst af hólmi með nýjum lögum árið 1958 og aftur 1985. Reglubundnar vatnamælingar hófust árið 1947 í kjölfar setningar raforkulaga. Starfsemin var í umsjón raforkumálastjóra, en með orkulögum frá 1967 urðu Vatnamælingar deild á Orkustofnun. Vatnamælingar urðu fjárhagslega sjálfbær eining 1997 og loks sjálfstæð rekstrareining í ársbyrjun 2008.

Tilgangur Veðurstofunnar er að vinna að bættu öryggi almennings og eigna, samfélagslegri hagkvæmni, sjálfbærri nýtingu náttúrunnar og almennri þekkingaröflun á starfssviði hennar.

Hlutverk Veðurstofunnar er vöktun lofts, láðs og lagar með öflun, gæðaeftirliti, varðveislu og greiningu upplýsinga ásamt rannsóknum byggðum á þeim. Einnig miðlun upplýsinga og þjónusta við notendur.

Viðfangsefni Veðurstofunnar eru eðlisþættir jarðar, þ.e. loft, vatn, snjór og jöklar, jörð og haf. Unnið er að fjölbreyttum verkefnum sem tengjast m.a. veðri, hafís, mengun, ofanflóðum, jarðskjálftum, eldvirkni, hniki á yfirborði jarðar, vatnafari, jöklabúskap, hlaupum og flóðum.

Gildi Veðurstofunnar eru þekking, áreiðanleiki, samvinna og framsækni og eru þau höfð að leiðarljósi í starfi og samskiptum.

Framtíðarsýn Veðurstofunnar er að hún verði í fararbroddi á fagsviðum sínum og viðhaldi trausti samfélagsins, m.a. í víðtækri vöktun á náttúruvá, í rannsóknum á náttúru landsins og í spám sem byggðar eru á bestu fáanlegu upplýsingum og þekkingu. Þá verði hún eftirsóttur vinnustaður metnaðarfulls starfsfólks sem og framúrskarandi aðili í samstarfi.

Eldgos hófst í toppgíg Eyjafjallajökuls aðfaranótt 14. apríl 2010.

Nokkrir sérfræðingar Veðurstofunnar og Jarðvísindastofnunar Háskólans fóru upp á jökulinn að afloknu gosi hinn 25. maí til að greina öskulagið og mæla þykkt þess vegna hættu á flóði.

Ljósm.: Matthew J. Roberts

umhverfismál | 241 Snjóflóði komið af stað með sprengingu í Skálavík hinn 16. mars 2009. Snjóflóðasprengingarnar voru gerðar í rannsóknarskyni á vegum Snjóflóðaseturs Veðurstofunnar á Ísafirði. Starfsmenn setursins og fleiri fylgjast með í öruggri fjarlægð.

Ljósm.: Rúnar Óli Karlsson

Veðurstofan hefur mótað sér stefnu í 11 málaflokkum, þ.e. gagnastefnu, gæðastefnu, innkaupastefnu, mannauðsstefnu, náttúruvárstefnu, rannsóknastefnu, skjalastefnu, stefnu um erlend samskipti, upplýsinga- og kynningarstefnu, viðskipta- og þjónustustefnu og þróunarstefnu. Stefnurnar ná til allra starfsmanna og eru þeir ábyrgir fyrir árangri stofnunarinnar. Þá hefur hlutverk einstakra sviða verið skilgreint og framtíðarsýn þeirra mótuð. Árni Snorrason forstjóri er æðsti stjórnandi stofnunarinnar og hefur framkvæmdaráð sér til ráðgjafar. Í framkvæmdaráði sitja tíu stjórnendur, forstjóri, framkvæmdastjórar sviða, fléttustjórar (náttúruvárstjóri, rannsóknastjóri og þróunarstjóri), mannauðsstjóri og gæðastjóri.

Athugana- og tæknisvið sér um rekstur allra mælikerfa Veðurstofunnar. Hér er um að ræða mælikerfi til veður-, vatna- og jarðeðlisfræðilegra mælinga sem og mælitæki til fjarkönnunar. Einstakar mælistöðvar eru um 600 að tölu. Þessi rekstur allur samningsbundinn við önnur svið stofnunarinnar sem og aðra sem kalla eftir slíkri þjónustu, s.s. orkufyrirtæki. Úrvinnslu- og rannsóknasvið vinnur m.a. að almennum rannsóknum á veðri, vatni og jörð og rannsóknum á loftslagsbreytingum. Ennfremur að rannsóknum á náttúruvá þar sem megináherslan er á ofanflóð skv. samningi við Ofanflóðasjóð, en einnig á jarðvá og vatnavá. Þá má nefna umhverfisrannsóknir, ekki síst í tengslum við upptöku og innleiðingu vatnatilskipunar og flóðatilskipunar.

Eftirlits- og spásvið er ábyrgt fyrir sólarhringsvöktun á náttúruvá vegna veðurs, vatns, ofanflóða, jarðskjálfta og eldgosa. Þá annast sviðið alla veðurþjónustu, þ.m.t. flugveðurþjónustu.

Fjármála- og rekstrarsvið sér um fjármál, reikningshald, rekstrarmál og upplýsingaveitu Veðurstofunnar. Sviðið er ennfremur ábyrgt fyrir upplýsingatækniþjónustu stofnunarinnar á grundvelli þjónustusamninga. Þá rekur sviðið verkefnastofu sem er stjórnendum innan handar um faglega verkefnastjórnun.

Skrifstofa forstjóra hefur mannauðsstjóra og gæðastjóra innan sinna vébanda. Ennfremur starfa þar fléttustjórar náttúruvár, rannsókna og þróunar. Þessir aðilar bera ábyrgð á stefnumótun og framkvæmd verkefna hver á sínu starfssviði. Skrifstofan ber ábyrgð á að opinber verkefni stofnunarinnar séu unnin í samræmi við árangursstjórnunarsamning milli Veðurstofunnar og umhverfis- og auðlindaráðuneytisins. Þá heldur skrifstofan utan um samninga við Alþjóðaflugmálastofnunina og Ofanflóðasjóð sem og þau verkefni er varða hlutverk Veðurstofunnar á sviði eldfjallavöktunar fyrir alþjóðaflug (State Volcano Observatory). Loks annast skrifstofan samskipti við aðrar stofnanir, erlendar sem innlendar.

Starfsstöðvar Veðurstofunnar eru fjórar. Höfuðstöðvarnar eru á Bústaðavegi 7-9 í Reykjavík, en hinar eru á Keflavíkurflugvelli, Ísafirði og Akureyri. Í árslok 2011 störfuðu 138 starfsmenn á stofnuninni auk 128 athugunar- og eftirlitsmanna mælistöðva víðsvegar um land. Rekstrarkostnaður árið 2011 var um 1.750 millj. kr. og er um 57% kostnaðar greiddur af sértekjum, s.s. styrkjum, framlögum og seldri þjónustu, en um 43% með fjárveitingu ríkisins. Tæplega 60% sértekna eru vegna erlendra verkefna.

242 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Gróðrarstöðin Storð ehf.

V

www.stord.is

ið Dalveg 30, í hjarta Kópavogsdalsins, stendur Gróðrarstöðin Storð á opnu og aðgengilegu svæði sem nær yfir tvo hektara lands. Þar fer fram ræktun og sala á einstaklega yfirgripsmiklu úrvali garðplantna sem henta þörfum flestra garðeiganda.

Gildir einu hvort um er að ræða garðtré, fjölærar plöntur, matjurtir eða sumarblóm.

Sagan

Hagnýtar lausnir Á undanförnum árum hafa sífellt fleiri Íslendingar uppgötvað þá kosti sem fylgja þægilegum sólpöllum og veröndum við húsin sín. Þessi þróun hefur jafnframt kallað á breytta notkun garð- og skrautplantna. Gróðrarstöðin Storð býður upp á fjölmargar hagnýtar lausnir til að koma til móts við þessar þarfir. Þar má nefna ýmsar hengi- og skrautplöntur fyrir kerog hengipotta sem ávallt er mikil prýði af.

Einnig er í boði breið lína af skrautrunnum sem henta við ýmsar aðstæður. Reynt er að hafa til reiðu sem fjölbreyttast úrval af skrautpottum og kerjum ásamt áburði, mold, vikri og tengdum vörum. Þá hefur áhugi fólks á krydd- og matjurtum glæðst mikið í seinni tíð og því hefur Gróðrarstöðin Storð reynt að bjóða upp á gott úrval á því sviði.

Ráðgjöf fagfólks Hjá Gróðrarstöðinni Storð starfa um 18 manns yfir vor- og sumartímann en á veturna eru 4 fastir starfsmenn. Stærstur hluti þeirra er reynslumikið fagfólk sem fylgist vel með þróun í garðyrkju og miðlar góðfúslega af þekkingu sinni með faglegum leiðbeiningum til viðskiptavina sinna.

Gróðrarstöðin Storð er rótgróið fyrirtæki, í orðsins fyllstu merkingu. Rætur þess má rekja nær sjötíu ár aftur í tímann eða til ársins 1940 þegar Gunnar Vernharðsson stofnaði Gróðrarstöðina Grænuhlíð við Bústaðarveginn. Árið 1990 tók sonur hans, Vernharður Gunnarsson, við rekstrinum sem þá var enn starfræktur á sama stað. Hann er nú framkvæmdastjóri Gróðrarstöðvarinnar Storðar og hefur frá árinu 1992 byggt upp myndarlegt aðsetur undir starfsemina við Dalveginn. Upphaflega þótti sá landskiki ekki mjög ákjósanlegur undir gróðurrækt. Þar voru fyrir miklar sandgryfjur sem þurfti að jafna út og að því loknu var allur ræktunarjarðvegur sérfluttur á staðinn. Fyrstu trén í skjólbelti voru gróðursett haustið 1994 og fyrsta plastgróðurhúsið reis veturinn 1995-96. Garðplöntusala hófst ekki í stöðinni fyrr en vorið 1997. Veturinn 1999-2000 var mjög snjóþungur en þá var byrjað að reisa 650 fm glergróðurhús. Þar er þungamiðja starfseminnar í dag, þar sem öll útiræktunarsvæði eru fyrir löngu komin í fulla notkun.

Endalaust vöruúrval Hjá Gróðrarstöðinni Storð eru í boði hátt í 1.000 tegundir og afbrigði garðplantna, með sérstakri áherslu á úrval sem stenst álag íslenskrar veðráttu. Þar eru ræktaðar um 2-300 tegundir og yrki af trjám, skrautrunnum og rósum. Einnig er fyrir hendi um 500 tegundir og yrki af fjölærum plöntum og um 50-60 tegundir sumarblóma ásamt öllum algengustu tegundum matjurta. Ný og spennandi afbrigði koma inn á hverju ári. Gróðrarstöðin Storð gefur reglulega út fullkominn plöntulista í vönduðu hefti með lýsingum á hverjum flokki fyrir sig.

umhverfismรกl | 243

244 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Endurvinnslan hf. www.endurvinnslan.is

E

ndurvinnslan hf. var stofnuð 7. júní 1989, skv. lögum nr. 52/1989 um ráðstafanir gegn umhverfismengun af völdum einnota drykkjarvöru­ umbúða. Félagið skyldi starfa á landsvísu, hafa með höndum umsýslu skilagjaldsins, söfnun umbúðanna og endurvinnslu eða förgun þeirra.

Starfsemin snýst því um umhverfis-og náttúruvernd en fyrir stofnun félagsins var farið að bera á einnota umbúðum í umhverfinu og til að sporna við þeirri þróun var lagt skilagjald á einnota öl-, vín- og gosdrykkjaumbúðir, þ.e. dósir úr áli og stáli og plast- og glerflöskur.

Umbúðirnar eru fluttar til höfuðstöðva félagsins í KnarrHöfuðstöðvar Endurvinnslunar, Knarrarvogi 4. arvogi 4 í Reykjavík. Þar er álið og plastið baggað og selt úr landi. Árið 2011 nam útflutningur á plasti 1.800 tonnum og áli 750 tonnum. Glerið, sem var tæp 5.000 tonn, var mulið og notað til uppfyllingar hér á landi. Um 60 umboðsaðilar starfa fyrir félagið um land allt.

Skilagjaldið hefur fylgt neysluverðsvísitölu frá upphafi og skil hér á landi hafa verið með því besta sem gerist, árið 2011 tæp 87%. Það sem skiptir þó mestu máli er að einnota drykkjarumbúðir eru ekki lengur rusl sem liggur á víðavangi eða er urðað heldur endurvinnanleg verðmæti sem vega þungt í rekstri félagsins.

Við endurvinnsluna verður álið aftur að nýjum dósum en til þess þarf aðeins 5% orkunnar sem fer í að framleiða ál í nýja dós eða 20faldur orkusparnaður. Plastið er endurunnið og verður að ýmiss konar flísefnum sem m.a. eru notuð í fatnað og fleira.

Móttaka umbúða hefur þróast á annan veg hér á landi en í nálægum löndum. Þar eru verslanir, sem selja drykki í einnota umbúðum, skyldaðar með lögum til að taka við umbúðum aftur og greiða út skilagjald. Til þess eru notaðar móttökuvélar sem taka við einni og einni einingu í einu. Slíkar vélar voru reyndar hér á landi en það þótti seinlegt því hér kýs fólk að koma sjaldnar og með meira magn í einu. Í samvinnu við Endurvinnsluna hóf danskt fyrirtæki framleiðslu móttökuvéla sem flokka og telja umbúðirnar eftir strikamerkjum þeirra. Vélarnar hafa reynst vel og eru nú í notkun í Knarrarvogi, Dalvegi, Akureyri og í Keflavík. Þær eru hraðvirkar og talning þeirra örugg og viðskiptavinir þurfa ekki lengur að flokka né telja heilar umbúðir. Ráðgert er að setja upp slíkar vélar á öllum stærstu móttökustöðvunum. Kynna þarf fyrir fólki að hraði afgreiðslna og öryggi fer eftir ástandi umbúðanna og að heillegar umbúðir eru forsendan. Ísland hefur verið eitt fárra landa sem tekið hefur við skemmdum/beygluðum umbúðum og er ástæðan sú að þar með er hvati til að tína þær upp og koma með í endurvinnslu.

Stærstu eigendur Endurvinnslunnar eru: Umhverfisráðuneytið f.h. ríkissjóðs, ÁTVR, Ölgerðin, Vífilfell, Kaupmannasamtökin, Alcan á Íslandi og Elkem Ísland.

Stjórn félagsins skipa: Júlíus Þ. Jónsson formaður, Árni Stefánsson, Ívar Arndal, Magnús Jóhannesson og Guðmundur Ágústsson. Framkvæmdastjóri er Helgi Lárusson.

umhverfismรกl | 245

246 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Fura ehf. www.fura.is

F

ura ehf. sinnir móttöku og söfnun brotamálma ásamt útflutningi þeirra til frekari vinnslu. Starfsemin fer fram að Hringhellu 3 í Kapelluhrauni í Hafnarfirði en allt athafnasvæðið er um 7 hektarar að stærð. Starfsmannafjöldinn telur í dag um 30 manns og er veltan á ársgrundvelli um 700-800 milljónir. Starfsemi Furu hefur alla tíð verið í höndum sömu fjölskyldunnar og nær hún yfir þrjá ættliði í dag. Stofnendur voru feðgarnir Óli Kristjánsson og Haraldur Ólason en sá síðarnefndi er núverandi framkvæmdastjóri. Sonur Haraldar, Úlfar, er fjármálastjóri, bróðir Haraldar, Kristján A. Ólason, er framleiðslustjóri.

Söguágrip Fura var upphaflega sett á laggirnar í Garðabæ árið 1981 og starfrækt fyrstu árin sem byggingaverktakafyrirtæki en feðgarnir Óli og Haraldur eru báðir lærðir byggingameistarar. Á rúmu tíu ára tímabili reisti fyrirtækið fjöldamörg fjölbýlishús í Móa- og Mýrarhverfi í Garðabæ ásamt alls kyns atvinnuhúsnæði á sama svæði.

Fura tók að seilast inn á núverandi verksvið árið 1989 en þá hóf fyrirtækið umfangsmiklar framkvæmdir við byggingu Stálvinnslunnar. Henni var valinn staður við Kapelluhraun í Hafnarfirði, á sömu slóðum og síðar reis upp mikið iðnaðarsvæði. Mannvirkið var upp á heila 6.000 fm sem skiptist annars vegar í hráefnisvinnslu og hins vegar í stálbræðslu. Þegar mest lét unnu um 100 manns, úr ýmsum heimshornum, að uppbyggingunni. Framkvæmdirnar urðu umdeildar, aðallega sökum þess að verktíminn dróst á langinn sem olli því að kostnaðaráætlanir riðluðust. Auk þess þótti ekki stýra góðri lukku að 90% eignahlutur væntanlegrar Stálvinnslu væri í höndum erlendra aðila.

Verksmiðjan var gangsett árið 1990. Eftir að viðbótarfjármögnun lét á sér standa var fyrirtækið lýst gjaldþrota eftir aðeins hálfs árs starfrækslu. Þó var ákveðið að halda móttöku

umhverfismál | 247

fyrir brotajárn opinni og reynt eftir mætti að finna kaupendur að fyrirtækinu, sem þá var stýrt af þrotabússtjóra. Á meðan þetta ferli stóð sem hæst ákvað Haraldur Ólason að freista þess að taka við starfseminni upp á eigin spýtur. Eftir þriggja ára þjark við lánastofnanir um tilverurétt fyrirtækisins kom að því í febrúar 1993 að Haraldur keypti hráefnishluta verksmiðjunnar af Búnaðarbankanum. Til gamans smá geta þess að við endurgangsetningu þurfti að vinna á 35.000 tonna haugi af uppsöfnuðu hráefni. Árið 1998 var stálbræðsluhlutinn keyptur upp, tækjabúnaðurinn seldur úr landi og mannvirkin sprengd niður. Eftir sat málmendurvinnslan sem rekin hefur verið með miklum myndarbrag upp frá því.

Tækjakosturinn Við endurreisn starfseminnar var tækjakosturinn að stærstum hluta endurnýjaður. Á svæðinu var til staðar öflug 1.250 hestafla „hakkavél“ sem bæði mylur og flokkar hráefnið.

Vélin er mjög hraðvirk og afgreiðir um 40 bifreiðar á klukkutíma og flokkar jafnharðan.

Síðar bættist önnur vél við sem er sérsniðin til móttöku á gúmmíi, timbri og plasti. Árið 2005 var sett upp brotjárnsklippa, sú stærsta hér á landi, afkastagetan er um 20 tonn á klukkutíma og er hún fær um vinna á, klippa niður og vöðla saman hvaða efni sem er. Þar gildir einu hvort um er að ræða þykkasta tankastál eða steypustyrktarjárn.

Endurvinnsla góðmálma Hráefnisbirgjar Furu eru allt frá einstaklingum upp í stórfyrirtæki á borð við Sorpu ásamt ýmsum sveitarfélögum. Stærstur hluti efna er fluttur í gámum inn á svæði Furu. Þar er byrjað á því að vigta, skrá og flokka niður í efnistegundir. Fyrrnefndar niðurbrots- og hakkavélar sjá síðan um að breyta öllum endurvinnanlegum góðmálmum í ákveðinn salla sem síðan er fluttur út, einkum til Bretlands og Spánar, til frekari vinnslu. Þar nýtist efnið á nýjan leik t.d. í bifreiðar, byggingaefni og steypustál. Á hverju ári vinnur Fura úr um tæplega 30.000 tonnum af hráefni sem kemur að mestu frá ónýtum bílum, úreltum bátum og gömlum heimilistækjum ásamt ónýtum rafgeymum. Meðal helstu nýjunga er endurnýting á hreinum kopar sem til fellur frá rafmagnsvírum. Að öðru leyti er um að ræða góðmálma á borð við ryðfrítt stál í ýmsum tegundum og ál í ýmsum undirflokkum. Í hverjum mánuði gefur Fura út verðskrá þar sem fram kemur skilagjald á hverri efnistegund fyrir sig.

Myndatexti.

Þjónusta um land allt Fyrir núverandi og væntanlega viðskiptavini Furu dugir eitt símtal til að koma varanlegu skipulagi á hreinsun brotajárns og gildir einu hvar á landinu menn eru staðsettir. Í hreinsunarátaksverkefnum er hægt að fá senda færanlega pressu hvert á land sem er. Slíkt fyrirkomulag tryggir að gámaplássið nýtist mun betur og flutningurinn verður hagkvæmari. Tekið skal fram að allir gámar eru fluttir burt jafnharðan og þeir fyllast. Á undanförnum árum hafa, í þessu skyni, verið farnar reglulegar ferðir, nokkrum sinnum á ári, út á land til söfnunar á brotajárni. Þegar þetta er ritað er Fura að kanna möguleika á uppsetningu svæðisstöðva víða um land en hlutverk þeirra yrði að umhlaða brotajárni í gámabíla.

Allar nánari upplýisngar um starfsemina má nálgast á heimasíðu Furu: www.fura.is

248 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Hringrás www.hringras.is

J

árn er algengasti málmurinn sem maðurinn notar í dag. Upphaflega var járn afar fágætt enda aðeins fáanlegt í formi loftsteina sem voru úr hreinu járni. Glæsilegasti gripurinn í gröf Tútankamons var rýtingur, enda með blað úr járni, sem var tífalt dýrara en gull á þeim tíma. Snjallir smiðir Anatólíu náðu að vinna járn og búa til stál rúmlega 1000 árum fyrir okkar tímatal. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og nú er járn og stál í ýmsum myndum allt um kring. Mun ódýrara er að bræða járn upp og nýta aftur fremur en að vinna nýtt járn úr jörðu. Í dag er svo komið að um 60% af nýju stáli á markaði er endurunnið, og er óhætt að segja að þar vinni hráefnið vel í takt við hringrás náttúrunnar.

Starfsemi Hringrásar felst í móttöku, flokkun og vinnslu brotajárns og góðmálma, ásamt útflutningi þeirra sem hráefnis til endurvinnslu og endurnotkunar í framleiðslu.

Einnig er tekið við spilliefnum og gengið frá þeim til öruggrar endurvinnslu. Aðalskrifstofa og helsta athafnasvæði fyrirtækisins er að Klettagörðum 9, við Sundahöfn í Reykjavík. Aðrar endurvinnslustöðvar Hringrásar eru á fjórum stöðum á landinu; á Akureyri, Reyðarfirði, í Reykjanesbæ og á Skagaströnd. Heildar starfsmannafjöldi telur í dag um 40 manns.

Söguágrip

Fyrir umhverfið og okkur er annað af tveimur slagorðum sem Hringrás hefur haldið á lofti til að lýsa inntakinu í starfseminni. Hringrás vinnur ekki aðeins fyrir fyrirtæki og stofnanir heldur í raun fyrir allt samfélagið, enda er það hagsmunamál allra, einstaklinga og fjölskyldna, að umhverfismálum sé haldið í góðu lagi.

Skilum betur til baka er hitt slagorðið, sem hvetur Íslendinga til að skila til baka ónýtum og úrsérgengnum hlutum úr ýmsum hráefnum, svo hægt sé að endurnýta hráefnið og koma því aftur inn í hringrás notkunar gegnum endurvinnslu, fremur en að nothæfum hráefnum sé hent sem eykur þörfina á að sækja ný hráefni til móður Jarðar.

Starfsemi Hringrásar byggir á grunni endurvinnsludeildar Vélsmiðjunnar Sindra, en þar var unnið merkt brautryðjandastarf á þessu sviði fyrir meira en 60 árum. Frá þeim tíma hefur eignarhlutur og framkvæmdastjórn haldist óskert í gegnum þrjá ættliði.

Upphafsmaður fyrirtækisins var Einar Ásmundsson járnsmiður (1901-1981), sem árið 1924 stofnaði litla vélsmiðju í porti við Lækjargötu, þar sem nú er bílastæði Íslandsbanka. Árið 1949 var Einar staddur úti í Póllandi til að kaupa járn og stál fyrir íslenskan iðnað. Á þeim tíma hafði vígbúnaðarkapphlaup eftirstríðsáranna skapað mikinn hráefnisskort.

Af þeim sökum var hið eina í stöðunni að gera vöruskiptasamning við Pólverjana, sem byggði á því að Einar safnaði saman öllu brotajárni sem hann komst yfir og í staðinn fengi hann járn og stál. Með þessum hætti var styrkum stoðum skotið undir endurvinnsludeild Sindra, sem hóf formlega starfsemi árið 1950. Sonurinn Ásgeir Einarsson (1927-2001) tók þátt í uppbyggingu fyrirtækisins, en hann var elstur átta systkina og gegndi hann starfi framkvæmdastjóra fyrirtækisins um margra ára skeið. Fyrsta aðsetur brotamálms­ endurvinnslu Sindra var við gamla Kolaportið, á svipuðum slóðum og Seðlabanki Íslands stendur nú. Síðar fluttust smiðja og skrifstofa að Hverfisgötu 42. Starfsemin komst síðan öll undir einn hatt þegar stál- og járnbirgðastöð, ásamt brotajárnsdeild og smiðju fluttust upp í Borgartún. Smiðjan var ein stærsta smiðja landsins á sínum tíma og þekkt fyrir gæðaframleiðslu á t.d. pöllum og sturtum, ásamt því að vera stærsti verktakinn við uppbyggingu Ísals á sínum tíma með um 200 manns í vinnu. Rekstur Sindra varð mjög umsvifamikill og snerist að mestu leyti um framleiðslu á alls kyns stálvörum, ásamt ýmsum hliðarvörum eins og húsgögnum úr stáli, plasti og tré, sem voru klædd t.d. með íslenskum skinnum og ullaráklæðum. Árið 1965 var nafni Sindra breytt í Sindra-Stál, sem upp frá því tók að þróast frá iðnframleiðslu yfir í alhliða þjónustu- og innflutningsfyrirtæki fyrir málmiðnaðinn í landinu. Árið 1989 var rekstrinum skipt upp. Ásgeir Einarsson og fjölskylda keyptu endurvinnsluhlutann út og völdu honum nafnið Hringrás. Í dag er Hringrás stýrt af sonum Ásgeirs, Einari Ásgeirssyni (1967) og Sveini Ásgeirsyni (1958).

umhverfismál | 249

Hreinsun eftir brunann á Hótel Valhöll á Þingvöllum í júlí 2009.

Hringrás sá um niðurrif á úreltum ratsjárskermum Varnarliðsins vorið 2003.

Starfsemin í dag

Umhverfismál og endurvinnsla

Hringrás er í dag leiðandi og framsækið fyrirtæki þar sem vel er staðið að heildarlausnum og þróun í söfnun, móttöku og vinnslu brotajárns og spilliefna – eða því sem heitir einu nafni endurvinnsla. Spilliefnadeild félagsins sér um endurvinnslu allt frá dekkjum og heimilistækjum yfir í klór og PCB-mengaðan úrgang. Fyrirtækið er einnig stórt í niðurrifi á hverskonar mannvirkjum svo og skipum. Fyrirtækið ræður yfir öflugum og hagkvæmum tækjakosti eins og beltagröfum, gröbbum og rafseglum ásamt stórvirkum klippum, hraðvirkum brotajárnspressum, dekkjatæturum, timburtætara auk sérhæfðra flutningaog gámabíla. Viðskiptavinir láta fyrirtækið ýmist ná í viðkomandi hráefni, eða að þeir koma með það sjálfir. Allt fer þetta þó eftir umfanginu hverju sinni. Hringrás greiðir fyrir brotajárn og málma eins og kopar, eir, ál, ryðfrítt stál, kapla og fleira. Hráefnið er flokkað og aðgreint eftir gerð og hreinleika, en ferlið miðar að því að allir nýtanlegir málmar séu settir í staðlaðar einingar og síðan fluttir utan til viðurkenndra móttökuaðila. Vandlega er fylgst með spilliefnum sem síðan er fargað samkvæmt viðurkenndum aðferðum. Nærtækt dæmi um algengt spilliefni eru rafgeymar bifreiða, með sýrunni sem í þeim er. Mikil vinna felst í að skilja að efni á borð við t.d. plast, gler og timbur. Hjólbarðar eru kurlaðir niður og þeim breytt í hráefni til framleiðslu.

Mikilvægi endurvinnslu mætir sífellt meiri skilningi. Jörðin er ekki einnota og því er það skylda okkar að nýta sem best það sem við tökum frá henni. Starfsemi Hringrásar er mikilvægur hlekkur í endurvinnslu þess sem fellur til frá fyrirtækjum og bílaflota. Ef þessa nyti ekki við þyrfti að urða hráefnin á ruslahaugum með tilheyrandi hættu á að mengandi efni kæmust inn í lífkeðju náttúrunnar. Að auki yrði hringrás góðmálma til notkunar í niðurbræðslu og endurnotkun að engu, og Hringrás yrði ekki til að stuðla að því að t.d. að járn úr bílum geti á ný verið mótað í stól frá íslenskum eða ítölskum hönnuði, eða sem burðarbiti í brú. Þannig leiðir endurvinnsla til aukinnar sáttar í sambýli okkar við náttúruna og umhverfið.

Svæðisstöðvar og hreinsunarverkefni Eins og getið er um hér að framan eru endurvinnslustöðvar Hringrásar að finna í öllum landshornum, enda af nægum verkefnum að taka. Staðsetning þessara stöðva á landsbyggðinni er mun hagkvæmari og umhverfisvænni kostur heldur en ef hráefnið væri flutt til Reykjavíkur með tilheyrandi álagi á þjóðvegakerfið. Að auki getur Hringrás útvegað fyrirtækjum og bæjarfélögum söfnunargáma til afnota í lengri eða skemmri tíma, og eru þeir tæmdir eftir þörfum.

Fyrirtækið hefur jafnframt farið um landið með færanlegan tækjabúnað og tekið að sér umhverfis- og hreinsunarátak fyrir ýmis sveitarfélög. Nærtæk dæmi um slíkt er niðurrif Kísiliðjunnar við Mývatn og niðurrif olíutanka í Hvalfirði, auk fjöldamargra verkefna sem sköpuðust við brotthvarf Varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli árið 2006. Árið 1997 tók Hringrás að sér að hluta sundur og fjarlægja flutningaskipið Vikartind sem hafði strandað í Háfsfjöru skammt austan við Þjórsá. Þetta var eitt af vandasömustu verkefnum sem Hringrás hafði tekist á við þar sem mjög krefjandi var að koma þungum tækjum og niðurbútuðu stálinu úr Vikartindi yfir fjörusandinn. Þrátt fyrir erfiðar aðstæður gekk verkið vel en heildarþungi skipsflaksins var um 4.700 tonn. Hringrás hefur jafnframt séð um förgum PCB-mengaðs jarðvegs og asbests úr byggingum.

Fjarskiptaskermur á Höfn í Hornafirði var rifinn af Hringrás sumarið 2011.

250 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Sorpa bs. www.sorpa.is

Í

sland hefur löngum státað af ósnortinni ímynd hreinleika og fegurðar sem hefur til að mynda verið ein helsta ástæðan fyrir aukningu ferðamanna til landsins á undanförum árum. Í sama mund hefur landið þróast ört í neyslusamfélag sem sýnir sig í auknum úrgangi og því er endurvinnsla og urðun hans mikilvægt úrlausnarefni. Samkvæmt nýlegum rannsóknum fleygir hver meðal maður á Vesturlöndum, um sexfaldri þyngd sinni af sorpi í tunnuna á ári hverju. Þar leynist gjarnan gífurlegt magn úrgangs sem er vel fallið til endurnýtingar og endurvinnslu. Með því að flokka heimilisúrgang og skila honum inn á endurvinnslustöðvar SORPU verndum við bæði auðlindir okkar og náttúrugæði.

Hlutverkið Byggðasamlagið SORPA hefur frá árinu 1988 rekið öfluga og fjölþætta frumkvöðlastarfsemi í þágu umhverfismála. Hjá því er séð um meðhöndlun úrgangs fyrir öll sveitafélögin sem aðild eiga að byggðarsamlaginu. Hlutverk fyrirtækisins er að starfrækja urðunarstað og móttökustöð ásamt því að byggja og reka endurvinnslustöðvar. SORPA sér um rekstur stöðvanna sem eru sex talsins. Helsta hlutverk þeirra er að taka á móti úrgangi til endurvinnslu eða endurnýtingar. Helstu hráefnin sem inn koma eru timbur, plastumbúðir og pappír af ýmsum toga, sem síðar eru flutt í móttökustöðina í Gufunesi til frekari meðhöndlunar. SORPA vinnur að ýmsum þróunar- og rannsóknaverkefnum í samstarfi við aðra fagaðila. Góði hirðirinn er nytjamarkaður SORPU og líknarfélaga en markmið hans er að stuðla að endurnotkun nytjahluta. Dótturfyrirtæki SORPU er Metan hf. sem sérhæfir sig í framleiðslu og þróun á metani. Einn af vaxandi þáttum starfsemi SORPU er ráðgjöf til fyrirtækja og stofnana, en samkvæmt rannsóknum falla um 60% af úrgangi til frá atvinnurekstri af ýmsu tagi. Unnið er eftir skýrt mótaðri gæða-, öryggis-, umhverfisog upplýsingastefnu, en allar nánari upplýsingar um stefnumótun byggðarsamlagsins og annað sem lýtur að starfseminni má nálgast inni á heimasíðunni www.sorpa.is

umhverfismál | 251

Loftmynd af móttökustöðinni í Gufunesi.

Upphaf og mótun starfseminnar Aðdraganda stofnununar SORPU má rekja allt til ársins 1984. Sveitafélögin sjö á höfuðborgarsvæðinu settu á laggirnar sérstakan verkefnishóp sem skipaður var borgar- og bæjarverkfræðingum úr hverju sveitafélagi. Helsta markmið hópsins var að leita framtíðarlausna í urðunarmálum fyrir svæðið í heild sinni. Niðurstöðu var skilað árið 1987, en með henni var lagður grunnur að stofnun Sorpeyðingu höfuðborgarsvæðisins bs. sem hóf starfsemi í upphafi ársins 1988, sem varð síðar SORPA bs. Veigamesta verkefnið strax í upphafi var að finna heppilega staðsetningu fyrir sameiginlegan urðunarstað sveitarfélaganna. Byggðasamlaginu var úthlutað um 40 ha landi við Álfsnes á Kjalarnesi, en í dag hefur um fjórðungur þess verið fullnýttur. Til fróðleiks má þess geta að á hverjum degi berast að meðaltali um 500-550 tonn af bögguðum heimilis- og iðnaðarúrgangi og um 150 tonn af óbagganlegum úrgangi til urðunar. Í Gufunesi er móttöku- og flokkunarstöð sem tekin var í notkun árið 1991 og er á sama athafnasvæði og áður hýsti Áburðarverksmiðju ríkisins. Þar er séð um móttöku og böggun úrgangs, bæði frá fyrirtækjum og einstaklingum. Höfuðstöðvarnar voru fluttar frá Gufunesi að Gylfaflöt 5 vorið 2012.

Endurvinnsla hráefna Tilkoma byggðasamlags SORPU hefur markað þáttaskil í íslensku samfélagi og komið af stað jákvæðri hugarfarsbreytingu gagnvart úrgangi og þeim neikvæðu umhverfis­ áhrifum sem röng meðferð hans getur valdið. Aukin þjónusta varðandi flokkun, fræðslu og móttökugjöld hefur vakið almenning til meðvitundar um forsendur endurvinnslu og endurnýtingar. Þessi þróun hófst strax við upphaf tíunda áratugarins með tilkomu endurvinnslustöðva víðsvegar um höfuðborgarsvæðið, en notkun þeirra hjá almenningi hefur aukist jafnt og þétt í gegnum árin. Meginhlutverk stöðvanna er að taka á móti úrgangi til endurvinnslu eða endurnýtingar, en helstu flokkanleg hráefni eru timbur, plastumbúðir og pappír af ýmsum toga, sem síðar eru flutt í móttökustöðina í Gufunesi til frekari meðhöndlunar. Þaðan er farvegurinn ólíkur og fer eftir því hvaða efni á í hlut hverju sinni. Þar er t.d. allur pappír og pappírsumbúðir baggaðar niður og sendar í endurvinnslu til Svíþjóðar. Nærtækt dæmi um velheppnaða endurnýtingu er timburkurlun, en hráefnið sem til fellur frá henni er nýtt sem kolefnisgjafi í Járnblendiverksmiðjunni á Grundartanga, en SORPA er frumkvöðull í endurnýtingu timburs á þennan hátt. Annað dæmi um vel heppnaða endurnýtingu er framleiðsla Moltu sem að er lífrænn jarðvegsbætir sem unninn er úr réttum hlutföllum af trjágreinum og grasi sem safnað er á endurvinnslustöðvum.

Stærstur hluti endurnýtanlegs úrgangs sem tekið er á móti er samt sem áður baggaður og sendur utan til frekari meðhöndlunar, en afgangurinn sem ekki er endurvinnanlegur er baggaður og sendur til urðunar í Álfsnesi.

Björn Hafsteinn Halldórsson framkvæmdastjóri.

252 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Pappírshrúga úr bláu gámunum.

Trjálfarnir í Góða hirðinum.

Metanframleiðsla Á urðunarsvæðinu í Álfsnesi myndast mikið magn af hauggasi í kjölfar rotnunar lífrænna úrgangsefna, um 60% af því er hreint metan. Fyrirtækið Metan hf. var stofnað árið 1999.

Helsta markmið þess er að nýta þessa orku sem eldsneyti á bifreiðar ásamt því að annast markaðssetningu og vöruþróun á metani sem umhverfisvæns orkugjafa. Hluthafar í Metan hf. eru SORPA bs., REI, N1 hf. og Orkuveita Reykjavíkur. Í samstarfi við N1 hf. opnaði fyrsta metan-afgreiðslustöðin við Bíldshöfða árið 2000, en árið 2008 var tekin í notkun beintengd gasleiðsla ofan úr Álfsnesi. Þess má geta að vinnubílar SORPU eru nú að stærstum hluta knúnir metani.

Nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.metan.is

Góði hirðirinn Á ársgrundvelli er um 200.000 tonnum af úrgangi skilað til SORPU og af þeim fara um 40% til endurvinnslu. Af þessu má ætla að mörgum nýtilegum hlutum er fargað löngu fyrir sinn vitjunartíma. Árið 1993 hóf SORPA farsælt samstarf við líknarfélög Hjálparstarfs kirkjunnar, Mæðrastyrksnefndar, Hjálpræðishersins og Rauða kross Íslands um endurnýtingu nytjamuna sem annars færu í urðun. Upphaflega var fyrirkomulagið með þeim hætti að SORPA safnaði munum saman, á meðan Rauði kross Íslands sá um dreifingu til þeirra sem þess þurftu. Með tímanum breyttist rekstarformið yfir í nytjamarkað Góða hirðisins sem ber undirtitilinn Nytjamarkaður SORPU og líknarfélaga, en núverandi aðsetur hans er að Fellsmúla 28. Allur ágóði af starfseminni rennur til góðgerðarmála og er styrkjum úthlutað á hverju ári. Sérstök athygli er vakin á því að á öllum endurvinnslustöðvum SORPU eru til staðar sérstakir nytjagámar ætlaðir fyrir nytjamuni með óskert notagildi. Ekki er tekið við nytjahlutum í verslun Góða hirðsins nema í sérstökum tilfellum. Á endurvinnslustöðvunum SORPU er einnig að finna sérstaka fatagáma á vegum Rauða kross Íslands þar sem tekið er við fatnaði og klæðum.

umhverfismál | 253 Endurvinnslustöðvar Sorpu Reykjavík Ánanaust Jafnasel Sævarhöfði Kópavogur Dalvegur Garðabær Miðhraun Mosfellsbær Blíðubakki Einnig er tekið á móti úrgangi í móttökustöð í Gufunesi og á urðunarstað í Álfsnesi Dósamóttaka.

Almannatengsl Endurvinnslu- og umhverfismál koma okkur öllum við. Af þeim sökum eru stöðug almannatengsl um málefni SORPU einhver mikilvægasti liður starfseminnar. Þau fara helst fram í formi kynninga, fræðslu og upplýsingagjafar ásamt ráðgjöf til fyrirtækja og stofnana. Vel er haldið utan um alla útreikninga, efnisbókhald og fleira sem viðkemur rekstrinum svo hægt sé að að veita eftirlitsaðilum, stofnunum og almenningi gagnlegar upplýsingar. Á undanförnum árum hefur fræðslustarf SORPU vaxið og dafnað, enda mikil eftirspurn eftir þeim þætti. Markmið fræðslunnar er að auka meðvitund fólks á flokkun, endurvinnslu og endurnýtingu úrgangs með það að leiðaljósi að gera fólk að ábyrgum og vistvænum neytendum. Í fræðslunni er farið yfir atriði sem aðstoða fólk við að minnka heimilisúrgang með réttri flokkun og upplýsa þau um hvernig nýta má ákveðnar tegundir úrgangs til endurvinnslu eða endurnotkunar. Með þessu vill SORPA stuðla að því að almenningur auki meðvitund sína gagnvart eigin neysluvenjum og virki hana á jákvæðan hátt.

Starfsemi SORPU er margþætt og algengt er að umhverfishópar fyrirtækja og sveitarstjórna ásamt nemendum af öllum skólastigum komi í heimsókn til að kynna sér starfsemi fyrirtækisins og rekstur þess. SORPA leggur metnað í að halda góðum tenglsum við almenning og hlúa vel að þekkingarmiðlun varðandi flokkun úrgangs, endurvinnslu og endurnýtingu sem er jafnframt forsenda farsællar starfsemi.

Svæðisáætlunin Samlausn

Árið 2005 samþykkti Alþingi ný lög um meðhöndlun úrgangs sem byggð eru á markmiðum Landsáætlunar Umhverfisstofnunar. Í beinu framhaldi var ákveðið að SORPA myndi fara af stað með sértæka svæðisáætlun sem tekst á við meðhöndlun úrgangs fram til ársins 2020 undir nafninu Samlausn. Þátttakendur í áætluninni ásamt SORPU eru Sorpeyðingarstöð Suðurnesja, Sorpstöð Suðurlands og Sorpurðun Vesturlands. Öll fyrirtækin þjónusta í heild sinni 34 sveitarfélög á starfssvæði sem nær frá Gilsfjarðarbotni í vestri og að Markarfljóti í austri, en innan þess búa um 250.000 manns eða um 80% af heildaríbúafjölda landsins. Markmið Samlausnar er að samræma reglur í sorpurðunarmálum og sýna fram á að með samnýtingu á þjónustu sveitafélaganna náist meiri hagræðing sem leiðir af sér minni kostnað. Á sama hátt er þess vandlega gætt að allar áherslubreytingar hafi engin umhverfisleg áhrif. Endurskoðun áætlunarinnar fer fram á þriggja ára fresti. Nánari upplýsingar má nálgast inni á heimasíðunni: www.samlausn.is

Starfsmannafjöldi og velta Hjá SORPU starfa að jafnaði um 100 manns. Starfstöðvar SORPU eru móttökustöð í Gufunesi, urðunarstaður í Álfsnesi, sex endurvinnslustöðvar, skrifstofa og nytjamarkaður Góða hirðisins. Meðaltalsvelta á ársgrundvelli er um 2 milljarðar króna.

254 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

gámaþjónustan hf. www.gamar.is

G

ámaþjónustan hf. hóf starfsemi árið 1984. Frá upphafi hefur megintilgangurinn með starfseminni verið sá að bjóða sveitarfélögum, fyrirtækjum og einstaklingum upp á alhliða lausnir varðandi sorphirðu, flokkun sorps og endurvinnslu.

Auk þess að bjóða fjölbreytt úrval af sorpílátum, leigir Gámaþjónustan hf. einnig út salerni, vinnuskúra og skipagáma til fyrirtækja og einstaklinga. Þá býður fyrirtækið upp á götusópun fyrir viðskiptavini sína.

Gámaþjónustan hf. hefur frá upphafi sérhæft sig í söfnun og flutningi á sorpi en undanfarin ár hefur aukin áhersla verið lögð á flokkun og endurvinnslu.

Gámaþjónustan hf. hefur safnað lífrænum úrgangi til moltugerðar um árabil. Í Hamranesi við Hafnarfjörð var starfrækt fram á árið 2005 jarðgerðarsvæði þar sem lífrænn úrgangur var endurunninn sem jarðvegsbætir (molta). Jarðgerðarsvæðið er nú á aðalstarfssvæði Gámaþjónustunnar hf. að Berghellu 1 Hafnarfirði (8 ha svæði) og þar er nú meðal annars jarðgerð í fjórum lokuðum tölvustýrðum gámum. Að undanförnu hefur jarðgerðin aukist stórlega með aukinni söfnun lífræns úrgangs frá verslunum, stofnunum og fyrirtækjum.

Mikilvægur þáttur í starfsemi Gámaþjónustunnar hf. er að þjónusta sveitarfélög með sorphirðu. Gámaþjónustan hf. og dótturfyrirtæki þjónusta eftirtalin sveitarfélög með sorphirðu: Hafnarfjörð, Álftanes, Kjós, Bláskógabyggð, Grímsnes- og Grafningshreppa Rangárþing eystra og ytra, Ásahrepp, Dalabyggð, Eyja- og Miklaholtshrepp, Helgafellssveit, Snæfellsbæ, Reykhólahrepp, Vesturbyggð, Tálknafjarðarhrepp, Bolungarvíkurkaupstað, Blönduósbæ, Húnavatnshrepp, Skagaströnd, Dalvíkurbyggð, Hörgársveit, Grenivík (Grýtubakkahrepp), Eyjafjarðarsveit, Húsavík (Norður-Þing.) og Skútustaðahrepp.

Stjórn Gámaþjónustunnar hf. árið 2010.

Frá vinstri: Ingi Arason, Benóný Ólafsson, Sveinn Hannesson, Elías Ólafsson, Jón Ísaksson.

Móttöku- og flokkunarstöð Gámaþjónustunnar hf.

Gámaþjónustan hf. hefur verið frumkvöðull hér á landi í ýmiss konar sérsöfnun sem er lykillinn að aukinni flokkun og endurvinnslu á endurvinnanlegum úrgangi frá heimilum og fyrirtækjum. Slíkar sérsafnanir eru t.d. á lífrænum úrgangi, timbri, járni, plastfilmu og brúsum, heyrúlluplasti, pappa, drykkjarvörufernum, dagblöðum, gæðapappír, veiðarfærum, fatnaði, skóm o.fl.

Vaxandi þáttur í starfseminni er að leiðbeina fyrirtækjum og stofnunum um það hvernig haga má úrgangsmálum á sem hagkvæmastan og umhverfisvænstan hátt. Árangur þessa starfs er stóraukinn útflutningur á efnum til endurvinnslu og hagræðing og lækkun kostnaðar hjá viðskiptavinum. Aðallega er þar um að ræða efni sem er flokkað af fyrirtækjum. Áætla má að um 80% viðskiptavina Gámaþjónustunnar hf. flokki eigin úrgang í tvo eða fleiri flokka. Þá má geta þess að Gámaþjónustan hf. rekur fyrir eigin reikning gámavöll (móttökustöð) fyrir fyrirtæki og heimili að Berghellu í Hafnarfirði.

Tilkoma Úrvinnslusjóðs hefur fært verulegan kostnað af umbúðum og spilliefnum frá sveitarfélögum yfir á framleiðendur og seljendur. Þessi breyting veldur því að einkaaðilar geta nú tekið við flestum tegundum flokkaðs endurvinnsluefnis án greiðslu.

Gámaþjónustan hf. innleiddi endurvinnslutunnuna á höfuðborgarsvæðinu árið 2005. Í hana má setja 7 efnisflokka, dagblöð, plast, pappa, bylgjupappa, drykkjarvöruumbúðir, málma og rafhlöður.

umhverfismál | 255

Tvískiptur söfnunarbíll.

Dótturfyrirtæki Gámaþjónustunnar hf. á landsbyggðinni bjóða einnig upp á endurvinnslutunnu til þeirra sem þess óska. Nú eru nokkur þúsund heimili á landinu með endurvinnslutunnu frá GÞ og þess má geta að útbreiðsla hennar er óvíða meiri en einmitt á Akureyri. Efni sem safnast er ýmist flokkað í móttöku- og flokkunarstöð fyrirtækisins við Berghellu í Hafnarfirði eða hjá Sagaplast og öðrum dótturfélögum á Norðurlandi.

Efnið er síðan baggað og flutt úr landi í gámum til endurvinnslu. Við gangsetningu álvers Alcoa á Reyðarfirði var um það samið að Gámaþjónustan hf. hefði á hendi alla stjórnun á meðhöndlun aukaafurða sem myndast við framleiðslu álversins.

Markmið Alcoa Fjarðaáls í endurvinnslu er að enginn úrgangur frá þeim fari til urðunar. Val Alcoa Fjarðaáls á samstarfsaðila byggðist fyrst og fremst á tæknilegri þekkingu og uppbyggingu skráningarkerfis Gámaþjónustunnar hf. sem gerir kleift að veita Alcoa Fjarðaáli aðgang að öllum upplýsingum um framvindu verkefna sem Gámaþjónustan hf. vinnur fyrir álverið.

Jarðgerð Gámaþjónustunnar hf.

Dótturfyrirtæki Gámaþjónustunnar hf. eru: Gámaþjónusta Norðurlands ehf. Gámaþjónusta Vesturlands ehf. Gámaþjónusta Vestfjarða ehf. Sorphreinsun Vilhelms Harðarsonar ehf. og Gámaþjónusta Austurlands – Sjónarás ehf. Auk þess annast innflutningsfyrirtæki Gámaþjónustunnar hf., Hafnarbakki-Flutningatækni ehf., innflutning og sölu á sorpílátum og öðrum sérhæfðum búnaði til sorphirðu, sölu og leigu á skipagámum, og smáhýsum. Þá er Efnamóttakan hf. og Sagaplast ehf. Akureyri í eigu Gámaþjónustunnar hf. en fyrirtækin sérhæfa sig í söfnun, flokkun og förgun spilliefna, endurvinnsluefna og raftækja.

Hjá Gámaþjónustunni hf. og dótturfyrirtækjum starfa rúmlega 170 starfsmenn. Framkvæmdastjóri er Sveinn Hannesson.

Nýr gámavöllur á Blönduósi.

256 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Íslenska gámafélagið www.gamur.is

Á

aðeins örfáum áratugum hefur Ísland umbreyst í háþróað neyslusamfélag.

Helsti fylgifiskur þess er aukið magn úrgangs úr síbreytilegum efnum sem ýmist þarf að urða á hefðbundinn hátt eða endurvinna upp á nýtt. Þetta breytta umhverfi hefur skapað svigrúm fyrir aukna nýsköpun í atvinnulífinu þar sem úrlausnarefnin byggja t.d. á því að aðgreina og flokka endurnýjanleg verðmæti úr sorpúrgangi heimila og fyrirtækja. Í rúman áratug hefur Íslenska gámafélagið haldið uppi metnaðarfullum og framsæknum rekstri á sviði umhverfisþjónustu og sorphirðu þar sem unnið er eftir virkum og vottanlegum gæðakerfum. Starfsemin er mjög margbrotin og spannar allt frá innsöfnun heimilisorps, yfir í flutninga og urðun á spillefnum. Að auki er boðið upp á skipulega ráðgjöf á sviði endurvinnslu og flokkunarmála ásamt ýmsum afmörkuðum þjónustuþáttum eins og vinnuvélaleigu, hafnargerð, hálkueyðingu, götusópun auk útleigu á vinnuskúrum og þurrsalernum. Meðfram öllu þessu hefur fyrirtækið hlúð að ýmsum athyglisverðum þróunarverkefnum sem miða að skynsamlegri nýtingu endurvinnanlegs sorps og útbreiðslu vistvænna orkugjafa. Þá starfrækir Íslenska gámafélagið metanverkstæði þar sem hefbundnum bensínbifreiðum er umbreytt í tvíorku metanbíla. Árið 2008 hlaut fyrirtækið Kuðunginn – Umhverfisverðlaun umhverfisráðuneytisins fyrir frumkvöðlastarf sitt á sviði metanbreytinga og góðan árangur í þróun sorpflokkunarkerfa.

Höfuðstöðvar Íslenska gámafélagsins er að finna í húsnæði gömlu Áburðarverksmiðjunnar í Gufunesi. Starfsemin hefur teygt úr sér víða um landið þar sem á þriðja tug starfsstöðva eru reknar. Starfsmannafjöldinn telur í dag um 220 manns. Vinnustaðurinn er rómaður fyrir góðan starfsanda og var t.d. valinn fyrirtæki ársins 2010 í árlegri könnun VR.

Upphafið og framgangurinn Upphaflegur tilgangur Íslenska gámafélagsins var að byggja upp og þróa samkeppnishæfan atvinnurekstur á sviði sorpmála hér á landi. Fyrirtækið var stofnað árið 1999 en starfsemin hófst af fullum krafti í upphafi ársins 2000. Til að byrja með var henni stýrt úr litlu 10 fm skrifstofurými í gömlu Áburðarverksmiðju ríkisins í Gufunesi. Fjárfest var í fyrstu bifreiðinni um tveimur mánuðum síðar en fyrsti viðskiptavinurinn var Listaháskóli Íslands sem þá var einnig nýstofnaður. Upp frá þessu hefur umfang Íslenska gámafélagsins nær helmingað sig á hverju ári. Til samanburðar við upphafsárin telur farartækjaflotinn í dag um 500 bifreiðar sem sinna um 60.000 heimilum og um 3.000 fyrirtækjum víðsvegar um landið auk þess sem þjónustan nær til flestra móttökustöðva Sorpu.

Farsælan framgang rekstrarins má ekki síst þakka hagkvæmum sameiningum við fyrirtæki sem róa á sömu mið. Þar munaði mestu um kaupin á Vélamiðstöð Reykjavíkur árið 2005. Á þeim tímapunkti færðust fjöldamörg verkefni sem áður voru á könnu borgarinnar yfir til Íslenska gámafélagsins. Sú vinna er orðin mjög veigamikil í starfseminni enda þar settar fram mjög hagkvæmar heildarlausnir í hreinsun gatna, bílaplana og götustíga.

Öflug umhverfisþjónusta Íslenska gámafélagið býður upp á einstaklega fjölþættar heildarlausnir á sviði umhverfisþjónustu og eru þarfirnar í raun sniðnar að umfanginu á hverjum stað fyrir sig. Í þessu skyni eru fyrirliggjandi ýmsar vörur og ílát til söfnunar og flokkunar eins og stauratunnur, kör, gámar og pressur ásamt jarðgerðarkössum sem ætlaðir eru undir lífræna safnhauga til moltugerðar. Í dag hefur Íslenska gámafélagið yfir að ráða um 2.000

umhverfismál | 257

járngámum og um 30.000 plastkörum sem eru leigð út um allt land. Í raun býður fyrirtækið uppá alla almenna umhverfisþjónustu til viðbótar við sorphirðu og tengda ráðgjöf.

Samhliða allri þessari starfsemi hefur Íslenska gámafélagið markað sér skýra umhverfisstefnu sem miðar að því að öll sorphirða feli sér lausnir sem minnki umhverfisáhrif og stuðli að sjálfbærri þróun. Árið 2007 setti fyrirtækið á legg sérstaka Umhverfisdeild þar sem fagfólk veitir ráðgjöf og aðstoðar sveitarfélög, fyrirtæki og einstaklinga við að koma sorpmálum í ákveðna verkferla en að auki fást leiðbeiningar í gegnum sérstakar sorphirðuhandbækur. Umhverfisdeild bjó í haginn fyrir mikilvægt þróunarverkefni sem hófst með svonefndri „Grænni tunnu“ þar sem hugmyndafræðin byggir á því að auðvelda fólki sorpflokkun og minnka þannig urðunarmagnið. Út frá þessu verkefni mótaðist brátt hið athyglisverða „Þriggja tunnu kerfi“. Þar er fyrsta tunnan ætluð undir almennt og óendurvinnanlegt sorp til urðunar. Önnur tunnan er fyrrnefnd „græn“ og er fyrir öll möguleg endurvinnanleg efni eins og plast, pappa og málma. Þriðja tunnan er síðan undir lífrænan úrgang til moltugerðar. Þetta einfalda skipulag hefur nú verið tekið upp hjá fjöldamörgum sveitarfélögum og fyrirtækjum víða um landið og er árangurinn sá að um 67% sorps fer til endurvinnslu á meðan aðeins 33% fer til urðunar. Innan fárra ára er áætlað að öll heimili í landinu muni vera búin að taka upp „Þriggja tunnu kerfið“.

Endurvinnsluþorpið í Gufunesi Alveg frá upphafi hefur Íslenska gámafélagið starfrækt flokkunarstöð í Gufunesi þar sem endurnýtanleg hráefni pappírs, plasts og málma eru skilin frá og send utan til frekari endurvinnslu. Á þann hátt endar t.d. allur aðgreindur pappír á að þjóna hlutverki sínu upp á nýtt á salernum, í eldhúsinu, í ljósritunarvélinni, í dagblöðunum, í stílabókunum og á ótal fleiri stöðum. Samhliða þessari starfsemi hefur mikil rækt verið lögð í að hlúa vel að öllu ákjósanlegu nýjabrumi og frumkvöðlastarfi. Þannig hefur flokkunarstöðin í Gufunesi myndað vísi að merkilegu „Endurvinnsluþorpi“ þar sem ýmis smærri sprotafyrirtæki sinna afmörkuðum hlutverkum. Nærtækt dæmi um þetta er fyrirtækið PM Endurvinnsla sem safnar öllu notuðu rúllubaggaplasti frá bændum og umbreytir í verðmætt hráefni sem t.d. er mikið notað við framleiðslu á plastfilmum. Annað nærtækt dæmi um merkilegt frumkvöðlafyrirtæki er Líftækni sem hreinsar hefbundna matarolíu og framleiðir úr henni svonefnt Líf-Dísil sem orkugjafa á dísilbíla. Miklar vonir eru bundnar við uppbyggingu Endurvinnsluþorps í Gufunesi en í framtíðinni er áætlað að öll fyrirtæki í þessum geira fái þar aðstöðu og muni byggja þar upp sjálfbært athafnasvæði þar sem græn orka er höfð að leiðarljósi.

Forstjóri er Jón Þór Frantzson. Allar nánari upplýsingar má nálgast á heimasíðunni: www.gamur.is og www.metanbill.is.

Metan – Vistvæn orka Árið 2005 sameinaðist Vélamiðstöð Reykjavíkur rekstri Íslenska gámafélagsins.

Með því fékk móðurfélagið inn í sínar raðir sérhæft starfsfólk með mikla reynslu og þekkingu á sviði bifreiðasmíða og þróun tengdra sérlausna. Þessi ráðstöfun átti eftir að reynast notadrjúg þegar Íslenska gámafélagið tók fyrsta metanverkstæði landsins í notkun þann 12. maí árið 2010. Þar eru hefðbundnir bensínbílar uppfærðir með metanbúnaði og nýta þannig sjálfbæra og vistvæna íslenska orku sem á uppruna sinn í hauggasi á urðunarsvæði Álfsness. Tækjabúnaðurinn er mjög léttur og meðfærilegur auk þess að vera þægilegur í ísetningu. Notkunarferlið er á þann hátt að bifreiðin ræsist á þeirri bensínvél sem fyrir er og þegar hún hefur náð 40-60° C skiptist orkubrennslan yfir á metanbúnaðinn. Ef metanhleðslan klárast tekur bensínvélin sjálfvirkt við en öllu ferlinu er stjórnað af tölvu inni í aðskildum kerfum.

Allar nánari upplýsingar má nálgast á heimasíðunni www.metanbill.is

Nafnaskrรก

260 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Nafn

Bók

101 Reykjavík fasteignasala ehf.

2

365 miðlar ehf.

A. Wendel ehf.

Blaðsíða

Nafn

Bók

Blaðsíða

196

Blikksmiðja Guðmundar ehf.

3

143

2

152

BM Vallá

3

146

4

90

Bolungarvíkurkaupstaður

1

102

Aalborg Portland - Ísland ehf.

2

204

Borgarbyggð

1

88

Actavis hf.

3

130

Borgarhöfði ehf.

3

39

Afl - Sparisjóður

4

46

Borgarleikhúsið

2

46

Akraborg ehf.

3

32

Borgarplast hf.

3

144

Akranes - fjölskyldubærinn við flóann

1

83

Borgun

4

50

Akureyrarbær

1

118

Brauðgerð Kr. Jónssonar & Co ehf.

4

108

Alark arkitektar ehf.

2

168

Brim hf.

3

40

Alcoa Fjarðaál

3

138

Bruggsmiðjan ehf.

3

145

Alefli ehf.

2

202

Brunamálastofnun

1

180

Almenna verkfræðistofan - AV

2

170

Brunavarnir Suðurnesja

1

150

Alþingi

1

20

Brynja ehf.

4

110

Alþingi og stjórnmálaflokkarnir

1

31

BSRB

1

156

Alþýðusamband Íslands

1

154

Búnaðarsamband Eyjafjarðar

4

209

Apótek Vesturlands

1

252

Bústólpi ehf.

3

148

Arctic Trucks

2

102

Bútur ehf.

2

211

Argentína steikhús

2

104

Byggðasafnið í Skógum

2

48

Arion banki

4

26

Byggðastofnun

1

184

Arkís

2

172

Byggingarfélag Gylfa og Gunnars hf. - BYGG

2

212

ASK Arkitektar

2

174

Byggingarfélagið Hyrna

2

214

Atlantsolía

4

92

Bæjarins beztu ehf.

4

111

Atvinnuþróunarfélag Eyjafjarðar bs. - AFE

1

122

Bændasamtök Íslands

4

204

Auðbjörg ehf.

3

34

CCP hf.

3

150

Austfar ehf.

2

106

Dalvíkurbyggð

1

116

AVH ehf.

2

192

Danica sjávarafurðir ehf.

3

44

Álafoss

4

94

Deloitte ehf.

4

72

Álnabær

4

95

DHL hraðflutningar

4

112

Áltak ehf.

2

206

Dvalar- og hjúkrunarheimilið Fellaskjól

1

255

Árnastofnun

2

44

Dynjandi ehf.

4

116

Ás, dvalar- og hjúkrunarheimili

1

256

EFLA verkfræðistofa

2

178

Ásprent - Stíll ehf.

4

96

Efnamóttakan hf.

3

149

ÁTVR

4

98

Eignamiðlun ehf.

2

200

Ávarp forseta Íslands

1

13

Einingaverksmiðjan ehf.

2

216

Ávarp ritstjóra

1

11

Einsi kaldi, veisluþjónusta ehf.

2

105

Bakarameistarinn

4

100

Eir hjúkrunarheimili

1

258

Bakkaflöt

2

108

Eirvík ehf.

4

118

Batteríið Arkitektar

2

176

Elkem Ísland ehf.

3

154

BB & synir ehf.

2

201

Embætti landlæknis

1

244

BB og synir ehf.

3

254

Endurvinnslan hf.

4

242

Bifreiðastöð ÞÞÞ

3

255

Esja Kjötvinnsla ehf.

4

211

Bifreiðaverkstæði Bjarna

4

102

Eskja hf.

3

46

Bifreiðaverkstæðið Toppur ehf.

4

103

Eyja- og Miklaholtshreppur

1

90

Bílaþvottastöðin Löður ehf.

4

104

Eyrbyggja - Sögumiðstöð

2

49

Bíljöfur

4

106

Farice

2

155

Björgun ehf.

2

208

Fasteignasalan Fold ehf.

2

197

Björn málari ehf.

2

210

Faxaflóahafnir sf.

3

256

Björnsbakarí við Skúlagötu

4

107

Fegurð hins einfalda og lágstemmda

Blakknes ehf.

3

38

- Hugleiðing um íslenska byggingarlist

2

35

Bláa Lónið

2

110

Ferðamálastofa

2

112

Blikkrás ehf.

3

142

Ferðaskrifstofan Nonni / Nonni Travel

2

114

Nafnaskrá | 261

Nafn

Bók

Ferro Zink

3

Félag vélstjóra og málmtæknimanna Finnur ehf.

Blaðsíða

Nafn

Bók

210

GPG fiskverkun ehf.

3

58

1

174

Gróðrarstöðin Storð ehf.

4

240

2

218

Grund, dvalar- og hjúkrunarheimili

1

260

Fiskiðjan Bylgja hf.

3

48

GT Tækni ehf.

3

160

Fiskifélag Íslands

1

155

Guðmunda ehf. / Viking tours

2

118

Fiskmarkaður Bolungarvíkur og Suðureyrar

3

45

Guðmundur Arason ehf.

4

130

Fiskmarkaður Suðurnesja hf.

3

50

Guðmundur Runólfsson hf.

3

60

Fiskval ehf.

3

52

Gullauga

4

160

Fíton ehf.

2

177

Gullberg ehf.

3

64

Fjallabyggð

1

114

Gæðabakstur - Ömmubakstur ehf.

4

132

Fjarðabyggð

1

134

Hafgæði sf.

3

66

Fjarskipti á opnum markaði í 15 ár

2

143

Hafnarfjörður

1

72

Fjárfesting ehf.

4

58

Hafrannsóknastofnunin

3

68

Fjármálaeftirlitið

4

8

Hagar hf.

4

134

Hagi ehf.

4

138

Fjármálamarkaður frá upphafi

Blaðsíða

kauphallarviðskipta á Íslandi

4

19

Hagstofa Íslands

1

194

Fjármálaráðuneytið

1

42

Happdrætti Háskóla Íslands

2

58

Fjölbrautaskóli Norðurlands vestra

2

52

Haraldur Böðvarsson & Co.

3

70

Fjölbrautaskólinn í Garðabæ

2

54

Harðviðarval

4

133

Fjölbrautaskólinn við Ármúla

2

50

Háfell ehf.

2

226

Fjölnir ehf.

2

220

Háskólinn á Akureyri

2

60

Flensborgarskólinn

2

56

Háskólinn í Reykjavík

2

62

Fljótsdalshérað

1

129

HB Grandi hf.

3

72

Flotgólf ehf.

2

222

Heilbrigðisstofnun Vesturlands

1

264

Flug á Íslandi fyrsta áratug nýrrar aldar

3

231

Heilbrigðisstofnunin Fjallabyggð

1

266

Flugfélagið Ernir

3

260

Heilbrigðisstofnunin Sauðárkróki

1

262

Flugmálastjórn Íslands

1

186

Heilsugæsla höfuðborgarsvæðisins

1

268

Flugsafn Íslands

3

262

Heilsulindin Abaco

4

91

Fornleifavernd ríkisins

1

190

Henson hf.

3

161

Fosshótel

2

126

Herradeild JMJ / Joe’s tískuverslun Akureyri

4

140

Fossvélar ehf.

2

221

Heyrnar- og talmeinastöð Íslands

1

267

Fóðurverksmiðjan Laxá hf.

3

156

Héðinn hf.

3

162

Framhaldsskólinn á Laugum

2

57

Hjalti Guðmundsson ehf.

2

228

Framkvæmdasýsla ríkisins

1

192

Hjartavernd

1

270

Framsóknarflokkurinn

1

32

Hjálmar ehf.

3

74

Framtak-Blossi ehf.

3

158

Hjálpræðisherinn

1

272

Friðrik Jónsson ehf.

4

115

Hjúkrunarheimilið Skjól

1

273

Friðrik Skúlason ehf.

3

159

Hlaðbær - Colas hf.

2

230

Fríhöfnin

4

122

Hlutverk stjórnmálaflokka - Ísland og lýðræðið 1

24

Frostfiskur ehf.

3

54

Fura ehf.

4

Fúsi ehf.

Fönix ehf.

Hólaskóli - Háskólinn á Hólum

2

66

244

Hóll ehf.

2

229

2

224

Hópferðabílar Skagafjarðar

3

263

4

125

Hótel Framnes

2

130

G. Tómasson ehf. / Hvellur

4

126

Hótel Keilir

2

119

G.V. Gröfur

2

225

Hótel Varmahlíð

2

116

Garðabær

1

66

Hótel Ørkin

2

137

Garri ehf.

4

127

Hraðfrystihús Hellissands hf.

3

76

Gámaþjónustan hf.

4

252

Hraðfrystihúsið Gunnvör hf.

3

78

Geir ehf.

3

56

Hreinsitækni ehf.

4

142

Geirabakarí

4

128

Hringhótel

2

120

GlaxoSmithKline

1

257

Hringrás

4

246

Glæsilegar íbúðir fyrir 60 ára og eldri

1

261

HS Veitur hf. - HS Orka hf.

3

164

262 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Nafn

Bók

Blaðsíða

Nafn

Bók

HS Verktak

2

232

Huginn

3

Húsafriðunarnefnd

2

Húsagerðin hf.

2

Húsasmiðjan hf.

4

Hvalfjarðarsveit Höfði hjúkrunar- og dvalarheimili Akranesi

Blaðsíða

Landgræðsla ríkisins

4

234

80

Landhelgisgæsla Íslands

1

202

68

Landsbankinn hf.

4

38

233

Landslag ehf.

2

180

144

Landsnet hf.

3

174

1

86

Landspítali

1

248

1

274

Landssamband íslenskra útvegsmanna

1

158

Höldur ehf.

2

124

Landssamtök lífeyrissjóða

4

59

Hörgársveit

1

124

Landsvirkjun

3

176

Icecom

2

156

Langbest ehf.

2

131

Icelandair Group

3

246

Launafl ehf.

3

178

Icelandair Hotel Keflavík

2

115

Leikfélag Akureyrar

2

72

Innanríkisráðuneytið

1

44

Leikmyndagerð Sögusafnsins

2

73

Isavia ohf.

1

188

Lex ehf.

4

78

Íbúðalánasjóður

4

54

Lífeyrissjóður verkfræðinga

4

60

ÍSA stál ehf.

3

166

Límtré Vírnet ehf.

3

180

Ísafjarðarbær

1

106

Ljósgjafinn ehf.

2

241

Ísaga ehf.

3

167

Loðnuvinnslan hf.

3

88

Ísfugl ehf.

4

214

LOGOS lögmannsþjónusta

4

80

Íslandsbanki

4

30

Lostæti ehf.

2

132

Íslandsmið og sjávarútvvegur í aldarbyrjun

3

10

Lyfja hf.

4

157

Íslandspóstur

1

196

Lýsi hf.

3

90

Íslandsstofa

1

200

Malbikun KM ehf.

2

242

Íslensk verðbréf hf.

4

56

Malbikunarstöðin Höfði

2

244

Íslenska gámafélagið

4

254

Mannvit

2

182

Íslenskar orkurannsóknir

3

168

Marel hf.

3

182

ÍSTAK

2

234

Maritech ehf.

3

184

Jafnréttisstofa

1

191

Marz Sjávarafurðir ehf.

3

92

Jakob Valgeir ehf.

3

82

Matís ohf.

1

204

Jarðboranir hf.

3

170

Matur & Mörk ehf.

4

225

JÁVERK

2

238

Mennta- og menningarmál

2

11

Jensen, Bjarnason & co. / Innréttingar og tæki

4

141

Mennta- og menningarmálaráðuneytið

1

48

Kaffi 59

2

125

Menntaskólinn á Ísafirði

2

74

Karl K. Karlsson ehf.

4

146

Menntaskólinn í Reykjavík

2

78

Kaupfélag Skagfirðinga

4

148

Menntaskólinn við Hamrahlíð

2

79

KEA

4

154

MHG Verslun

4

158

Kentucky Fried Chicken

4

147

Miðás ehf.

3

186

KG fiskverkun ehf.

3

84

Míla

2

164

Kjarnafæði hf.

4

212

Mjólkursamsalan ehf.

4

220

Kjarnavörur hf.

4

216

Motus ehf.

4

74

Kjöreign ehf.

4

156

MP banki

4

44

Kjörís ehf.

4

218

MSV

2

246

Kjötpól ehf.

4

213

Myllan ehf.

2

247

Klofningur ehf.

3

86

Myndlistaskólinn á Akureyri

2

80

Kópavogsbær

1

64

Mýflug hf.

3

264

KPMG ehf.

4

76

Nanna ehf.

3

265

Kringlan

4

86

NASDAQ OMX Iceland (Kauphöllin)

4

16

Kristinn J. Friðþjófsson ehf.

3

75

Naust Marine ehf.

3

187

Krókur Bílastöð

4

114

Námsflokkar Reykjavíkur

2

81

Kynning útgefanda

1

9

Náttúrufræðistofa Kópavogs

2

69

Kælismiðjan Frost ehf.

2

240

Náttúrufræðistofnun Íslands - Akureyrarsetur

1

206

Landbúnaðarháskóli Íslands

2

70

Náttúrvernd á Íslandi

1

53

Nafnaskrá | 263

Nafn

Bók

Blaðsíða

Nafn

Bók

Nesfiskur ehf.

3

94

Nesskip

3

Netheimur

4

Neytendastofa

Blaðsíða

Rúmfatalagerinn

4

165

268

Röraverksmiðjan Set

2

254

161

S. Guðjónsson ehf.

4

168

1

208

S.S. Byggir ehf.

2

262

Norðlenska matborðið ehf.

4

226

Sagafilm

2

158

Norðurál ehf.

3

188

SAH Afurðir ehf.

4

230

Norðurorka hf.

3

192

Samband íslenskra sveitarfélaga

1

56

Norðurpóll ehf.

2

243

Samhentir umbúðalausnir

3

208

Norðurþing

1

127

Samherji hf.

3

102

Norlandair

3

270

Samskip

3

278

Norvík

4

180

Samtök atvinnulífsins

1

162

Nova

2

157

Samtök fiskvinnslustöðva

1

165

Nýja kaffibrennslan ehf.

3

194

Samtök fjármálafyrirtækja

4

24

Nýja sendibílastöðin

3

272

Samtök iðnaðarins

1

166

Nýsköpunarmiðstöð Íslands

1

210

Samtök sveitarfélaga á Vesturlandi

1

82

O. Jakobsson ehf.

3

96

SBK ehf.

3

280

Oddi ehf.

3

196

Securitas

4

170

Oddi hf.

3

98

Seðlabanki Íslands

4

10

OPUS lögmenn

4

79

SegVeyjar ehf.

2

136

Orkustofnun

1

212

Seltjarnarnesbær

1

62

Pappír hf.

3

198

Sementsverksmiðjan ehf.

3

212

Pípulagningaþjónustan ehf.

2

248

Seyðisfjarðarkaupstaður

1

130

Plastprent

3

200

Sérverk ehf.

2

256

Portus

2

82

SFR - Stéttarfélag í almannaþjónustu

1

172

Poulsen ehf.

4

162

Siglingastofnun Íslands

1

222

Prestsþjónusta þjóðkirkjunnar

1

14

Síldarvinnslan hf.

3

106

Primera Air

3

274

Símenntunarmiðstöð Eyjafjarðar

2

87

Promens

3

202

Síminn

2

162

PwC - PricewaterhouseCoopers ehf.

4

82

Sjálfsbjörg

1

276

Rafal ehf.

3

204

Sjálfstæðisflokkurinn

1

34

Rafeyri ehf.

2

249

Sjávarleður hf.

3

213

Rafiðnaðarsamband Íslands

1

160

Sjávarlíftæknisetrið BioPol ehf.

3

36

Rafmenn ehf.

2

252

Skagafjörður

1

112

Rafmiðlun hf.

2

250

Skagaströnd

1

111

Rafmiðstöðin sf.

4

163

Skapandi atvinnugreinar og möguleikar

Raftákn ehf.

2

181

Íslands í nýrri atvinnuháttabyltingu

2

15

Ragnar og Ásgeir ehf.

3

276

Skattrannsóknarstjóri

1

224

Rangárþing eystra

1

136

Skeiða- og Gnúpverjahreppur

1

140

RARIK ohf.

3

206

Skeljungur

4

172

Rauðka ehf.

2

134

Skinney - Þinganes hf.

3

110

RE/MAX

2

198

Skipafélagið Nes hf.

3

266

Reiknistofa fiskmarkaða hf.

3

101

Skipti hf.

2

160

Reykjagarður hf.

4

228

Skorradalshreppur

1

91

Reykjanesbær

1

142

Slippurinn Akureyri ehf.

3

214

Reykjaneshöfn

3

275

Slökkvilið Akureyrar

1

123

Reykjavíkurborg

1

58

Slökkvilið höfuðborgarsvæðisins

1

80

Reykjavíkurhótel

2

128

Smáralind

4

88

Reynir bakari

4

164

Smith & Norland hf.

4

176

Rio Tinto Alcan á Íslandi hf.

3

136

Snæfellsbær

1

92

Ríkiskaup

1

214

Soffanías Cecilsson hf.

3

114

Ríkisskattstjóri

1

216

SORPA bs.

4

248

Rolf Johansen & Company

4

166

Sólrún ehf.

3

115

264 | Ísland – Atvinnuhættir og menning

Nafn

Bók

Blaðsíða

Nafn

Bók

Sólsteinar

4

178

Valitor

4

52

Sólvangur

1

278

Varahlutaverslunin Kistufell

4

188

Sparisjóður Bolungarvíkur

4

48

Varmamót ehf.

2

277

Sparisjóður Vestmannaeyja

4

49

Vatnajökulsþjóðgarður

4

236

Spölur ehf.

3

282

Vátryggingafélag Íslands - VÍS

4

66

Spöng ehf.

2

258

Veðurstofa Íslands

4

238

Stafir lífeyrissjóður

4

62

Vegagerðin

1

232

Starfsmannafélag Reykjavíkurborgar

1

170

Veritas Capital hf.

4

192

Stálskip ehf.

3

116

Verkís

2

188

Stálsmiðjan 1933 - 2010

3

215

Verktakar Magni ehf.

2

278

Steypustöð Skagafjarðar ehf.

2

263

Verslunarmiðstöðin Fjörður - Hafnarfirði

4

120

Steypustöðin ehf.

2

264

Verslunin Einar Ólafsson ehf.

4

190

Stofnun Vilhjálms Stefánssonar

1

226

Verzlunarskóli Íslands

2

96

Stólpi ehf.

2

266

Vestmannaeyjar

1

138

Störf stjórnlagaráðs

1

36

Vesturbyggð

1

96

Suðurverk hf.

2

268

Vélaval ehf.

3

217

Sundlaug Akureyrar

2

86

Vélaverkstæði Hjalta Einarssonar - VHE ehf.

3

219

Svalbarðsstrandarhreppur

1

125

Vélsmiðja Sandgerðis ehf.

3

222

Sveinbjörn Sigurðsson hf.

2

270

Vélsmiðjan Logi ehf.

3

173

Sveitahótelið Sveinbjarnargerði

2

138

Videosport ehf.

2

139

Sveitarfélagið Álftanes

1

78

Vinnslustöðin hf.

3

120

Sveitarfélagið Garður

1

148

Vinnumálastofnun

1

234

SVÞ - Samtök verslunar og þjónustu

1

168

Vídd ehf.

4

189

Sýslumaðurinn á Sauðárkróki

1

228

Víkin - Sjóminjasafnið í Reykjavík

2

91

Sælgætisgerðin Góa-Linda

4

129

Víkurfréttir

2

159

Söngskólinn í Reykjavík

2

88

Vísir hf.

3

122

Tandur hf.

4

179

Vopnafjarðarhreppur

1

128

Tálknafjarðarhreppur

1

100

VR

1

176

Tengill ehf.

2

265

VSB verkfræðistofa ehf.

2

190

Terma ehf.

4

184

VSÓ Ráðgjöf

2

187

THG Arkitektar ehf.

2

184

Vörður tryggingar

4

68

Tollstjóri

1

230

Würth á Íslandi ehf.

4

199

Toppfiskur ehf.

3

118

Zinkstöðin

3

216

Toyota - Akureyri / Stórholt ehf.

4

186

Þekking hf.

4

194

Tónlistarskóli Garðabæjar

2

89

Þjóðminjasafn Íslands

2

98

Tónlistarskóli Kópavogs

2

90

Þjóðskjalasafn Íslands

1

235

Traust verktak - TVT ehf.

2

275

Þjóðskrá Íslands

1

236

Tréfag ehf.

2

274

Þorbjörn hf.

3

124

Tréverk ehf. - Dalvík

2

272

Þórsberg ehf.

3

126

Tryggingamiðstöðin

4

64

Þrír Frakkar

2

140

Tryggingastofnun

1

229

Þróttur ehf.

2

280

Tækniskólinn, skóli atvinnulífsins

2

92

Þrymur hf.

3

223

Umhverfisráðuneytið

1

50

Þverá Golf ehf.

2

282

Ævar og Bóas ehf.

3

285

Ölgerðin Egill Skallagrímsson

3

224

Uppgjör við aldamót

Blaðsíða

- Íslensk sagnagerð á nýrri öld

2

25

Útfararstofa Íslands

4

200

Öryggi ehf.

2

283

Útfararstofa Kirkjugarðanna ehf.

4

204

Öryggismiðstöðin ehf.

4

196

Útrás ehf.

2

276

Össur hf.

3

226

VA Arkitektar ehf.

2

186