ΚΥΡΙΑΚΗ, 12 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ 2017 - ΤΕΥΧΟΣ 3
5
κοινωνείν
Ο κ. ΓΕΏΡΓΙΟΣ ΠΡΊΝΤΖΙΠΑΣ ΣΤΗΝ ΄΄ΚΟΙΝΩΝΕΊΝ΄΄ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΎΣ κ. Πρίντζιπα, έχει εκτιμηθεί ως προς τον αριθμό, έστω και κατά προσέγγιση, ο τουρκικός πληθυσμός ο οποίος χαρακτηρίζεται ως κρυπτοχριστιανικός; Βεβαίως και δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των εν Τουρκία Κρυπτοχριστιανών. Και δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, δεδομένου ότι η πίστη τους είναι κρυφή και ως εκ τούτου παραμένει γνωστή η επίσημη, η εξωτερική θρησκευτικότητά τους. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι γνήσιος κρυπτοχριστιανισμός έχει τρία στοιχεία. 1. Κρυφή πίστη και με εξωτερικά γνωρίσματα που δεν την αποκαλύπτουν (π.χ. εικόνα καλού μουσουλμάνου). 2. Τήρηση κατά το δυνατόν της ορθόδοξης πνευματικότητας (λατρεία, προσευχή, νηστεία κλπ). 3. σύνδεση κατά το δυνατόν με την Ορθόδοξη Εκκλησία (κρυφό βάπτισμα, κρυφό μυστήριο γάμου, κρυφή συμμετοχή στα Μυστήρια). Το πρόβλημα είναι ότι σήμερα δεν είναι πολύ εύκολο να γίνουν αυτά. Πριν την ανταλλαγή οι Κρυπτοχριστιανοί (στον Πόντο για παράδειγμα) είχαν τη δυνατότητα να βρίσκονται σε επαφή, κατά κανόνα κρυφίως, με τους ιερείς των χριστιανικών χωριών, με τις Μητροπόλεις, με τις Ι. Μονές που υπήρχαν παντού. Διεσώθησαν μαρτυρίες που αποκαλύπτουν αυτή τη σχέση. Μαρτυρίες που περιγράφουν συγκλονιστικές λεπτομέρειες για τον τρόπο που οι Κρυπτοχριστιανοί προσέγγιζαν ιερείς και Μονές. Ακόμη για τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν οι Ι. Μονές, αλλά και οι ιερείς για να βρίσκονται σε επαφή με τους εν κρυπτώ πιστούς. Έτσι δεν είναι χωρίς εξήγηση γιατί διατηρήθηκαν οι κρυπτοχριστιανικές κοινότητες μέσα σ’ ένα μουσουλμανικό περιβάλλον. Όλα αυτά εξέλειπαν με την Ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923. Πρέπει να τονίσουμε ότι αυτή έγινε με βάση το θρήσκευμα. Οι κρυπτοχριστιανοί, ακόμη και μερικοί που είχαν φανερωθεί την περίοδο των μεταρρυθμίσεων (τανζιματ) της οθωμανικής αυτοκρατορίας, επίσημα ήταν καταγεγραμμένοι ως μουσουλμάνοι. Άρα δεν υπήγοντο στο μέτρο της Ανταλλαγής. Γνωρίζουμε ότι-παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αριθμητικά στοιχεία- έμειναν εκει πολλές χιλιάδες . Πόσοι από αυτούς και τους απογόνους τους διατηρήθηκαν τελικά στην ορθόδοξη πίστη, χωρίς την παρουσία ορθόδοξων κληρικών στην περιοχή, χωρίς κατήχηση , χωρίς αγιαστικές πράξεις και πνευματική μέριμνα, δεν μπορούμε να ξέρουμε. Από ενδείξεις που υπάρχουν γνωρίζουμε ότι είναι πολλοί. Υπάρχουν οικογένειες που διατηρήθηκαν στην ορθόδοξη πίστη και έφτασαν μέχρι τις μέρες μας, που οι μετακινήσεις είναι εύκολες, και έτσι μπορούν να έρχονται σε επαφή με τη μόνη εκκλησιαστική παρουσία στην Τουρκία , στην Κωνσταντινούπολη. Μάλιστα υπάρχουν περιπτώσεις οικογενειών που μετακινήθηκαν, γι’ αυτόν τον λόγο στην Πόλη και άλλες που τελικά κατέληξαν στην Ελλάδα. Αυτός ο πληθυσμός από πού κρατάει την ιστορική του καταγωγή, από την ελληνορθόδοξη Ανατολική Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία ή περιλαμβάνονται σε αυτόν και καθεαυτού Τούρκοι οι οποίοι γνωρίζοντας την ορθόδοξη χριστιανική εμπειρία αποφάσισαν να την ασπαστούν; Ο όρος «Κρυπτοχριστιανοί» αφορά στους εξισλαμισμένους ορθόδοξους Ρωμιούς που ζούσαν στην οθωμανική αυτοκρατορία, δηλαδή σε ένα ισλαμικό κράτος. Ήταν οι εξισλαμισμένοι Ρωμιοί των οποίων η προσχώρηση στο Ισλάμ ήταν επιφανειακή, ενώ διατήρησαν εν κρυπτώ την ορθόδοξη πίστη τους. Αυτή η πράξη τους ξεκινά από πολύ παλιά και φαίνεται να είναι σύγχρονη με την εμφάνιση της πολιτικής των εξισλαμισμών. Γραπτές πηγές βεβαίως έχουμε από τον 14ο αιώνα , όταν οι εξισλαμισμένοι κάτοικοι της Νικαίας το 1331 ζήτησαν και έτυχαν της εγκρίσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου , επί πατριάρχου Ιωάννου ΙΔ΄ του Καλέκα, να ζήσουν κρυπτοχριστιανική ζωή. Γι’ αυτό σημείωσα και στην πρώτη απάντηση ότι ο γνήσιος κρυπτοχριστιανισμός βρίσκεται σε ενότητα με την Εκκλησία. Κανείς βεβαίως δεν αποκλείει το γεγονός να υπήρξαν και κρυπτοχριστιανοί Τούρκοι που προσήλθαν στο χριστιανισμό. Στο Νέο Μαρτυρολόγιο του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου αναφέρονται περιπτώσεις νεομαρτύρων «εξ Αγαρηνών». Υπάρχουν δύο ερμηνείες του όρου. Ή ότι πρόκειται για εξισλαμισμένους χριστιανούς που έμειναν ως κρυπτοχριστιανοί, άρα ήταν γνωστοί στο περιβάλλον ως Οθωμανοί, ή ότι πρόκειται για μουσουλμάνους που σε κάποια στιγμή της ζωής τους πίστεψαν στο Χριστό. Δεν διευκρινίζεται τίποτα στο σχετικό κείμενο του Συναξαρίου. Παραμένουν γνωστοί ως «εξ Αγαρηνών». Σε ποιες περιοχές της Τουρκίας συναντώνται κρυπτοχριστιανοί; Μέσα στην ιστορία και μέχρι την ανταλλαγή, δηλαδή κυρίως στην περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας , γνωρίζαμε ότι κρυπτοχριστιανοί υπήρχαν σε όλα τα μέρη όπου έγιναν εξισλαμισμοί. Κυρίως κρυπτοχριστιανικές κοινότητες υπήρχαν στην Μ. Ασία, στον Πόντο , στην Σπαθία (που σήμερα βρίσκεται στο Αλβανικό κράτος, αλλά και στην Κωνσταντινούπολη, την Κρήτη, την κυρίως Ελλάδα. Σήμερα στο τουρκικό κράτος υποθέτουμε ότι υπάρχουν κρυπτοχριστιανοί στα ίδια μέρη που υπήρχαν και κατά το παρελθόν. Βεβαίως η αστυφιλία τους έχει συγκεντρώσει σε μεγάλες πόλεις και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη όπου ο μεγάλος πληθυσμός τους παρέχει κατάλληλες συνθήκες απόκρυψης και δυνατότητες εκκλησιαστικής ζωής. Είναι οργανωμένοι σε εκκλησίες ή για ευνόητους λόγους κάτι τέτοιο είναι άκρως επικίνδυνο, οπότε αδιανόητο να επιχειρηθεί; Δεν υπάρχει καμία τέτοια οργάνωση. Όσοι κρυπτοχριστιανοί υπάρχουν ζουν χωρίς να είναι οργανωμένοι σε συγκεκριμένες εκκλησιαστικές κοινότητες. Βέβαια σήμερα
που οι μετακινήσεις είναι εύκολες, οι πόλεις είναι πλήρως αστικοποιημένες και με μεγάλους πληθυσμούς είναι δυνατή η μετακίνηση προς την Κωνσταντινούπολη των πολλών εκατομμυρίων και η επαφή τους με ορθόδοξους κληρικούς. Ο υπόψη πληθυσμός αν και ομόδοξος των Ελλήνων, των Ρώσων κ.λπ., συνειδησιακά που ανήκει, πιστεύετε ότι συντάσσεται ή δύναται να συνταχθεί, φερ’ ειπείν, με τα ελληνικά ιδεώδη; Δεν υπάρχουν τέτοιες ενδείξεις. Βεβαίως τον 19ο αιώνα, όταν φανερώθηκαν οι πρώτοι Κρυπτοχριστιανοί, αποκαλύφθηκε ότι μαζί με την ορθόδοξη πίστη τους είχαν διατηρήσει εν κρυπτώ και την ελληνική τους συνείδηση. Από τότε όμως ίσαμε σήμερα έχουν περάσει πολλά χρόνια και οι νεότερες γενεές έχουν μεγάλη απόσταση από τα γεγονότα αυτά . Παρά ταύτα κάποιοι τέως κρυπτοχριστιανοί που κατέφυγαν στην Ελλάδα καταγράφηκαν με τα χριστιανικά τους ονόματα, αλλά και με ελληνικά επίθετα που είχαν διατηρήσει. Θα πρότεινα να μείνουμε σ’ αυτά . Άλλα στοιχεία για το ζήτημα αυτό δεν έχουμε. Αληθεύει ότι σε περιοχές του Πόντου, πέραν της ορθόδοξης πίστης εξακολουθούν να τηρούνται τα ελληνικά πολιτιστικά έθιμα καθώς και ότι ομιλείται μια διάλεκτος με αρχαία ελληνική ρίζα; Αυτό είναι αλήθεια. Πρέπει να δεχθούμε ότι ο πολιτισμός δεν γνωρίζει τα όρια που θέτουν τα κράτη και γι’ αυτό επιδρά στους λαούς χωρίς διακρίσεις εθνικές. Το βλέπουμε αυτό στη μουσική και στους χορούς. Το ίδιο συμβαίνει και με τη γλώσσα. Αυτά τα πολιτιστικά στοιχεία σε καμιά περίπτωση δεν μαρτυρούν και την ύπαρξη άλλης εκτός της τουρκικής εθνικής συνείδησης. Π.χ. οι εξισλαμισμένοι που διατήρησαν την ελληνοφωνία τους έχασαν την εθνική τους συνείδηση όπως οι Βαλαάδες στη Μακεδονία, οι Τουρκοκρητικοί και οι Οφλήδες στον Πόντο. Αντίθετα με τους Κρυπτοχριστιανούς που η διατήρηση της πίστεως είχε συνακόλουθο και τη διατήρηση της ελληνικότητάς τους. Στον Πόντο πραγματικά μέχρι σήμερα εξακολουθούν να μιλούν την ποντιακή διάλεκτο που έχει αρχαιοελληνικές ρίζες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, κομμάτι της Ρωμανίας ζει στα υπόγεια της Τουρκίας; Αυτό είναι το μυστήριο της υποθέσεως. Ίσως όταν έλθει το πλήρωμα του χρόνου να τρίβουμε τα μάτια μας. Μήπως η πίστη, ο οραματισμός των φαναριωτών, του Ίωνα Δραγούμη και του Θανάσουλα ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα μπορούσε να ηττηθεί εκ των έσω, με την κατάληψη όλων των νευραλγικών θέσεων από τους ελληνορθόδοξους, δεν ήταν και τόσο ουτοπικός;