özgürlükçü GENÇL‹K
(Halklar Bahçesi)
28
“Ne Pitay Starilo, Ami Pitai”
POMAKLAR
Anadolu, tarihi boyunca yüzlerce, binlerce halka misafirlik etmifl, Nuh’a beflikler vermifl bir co¤rafyad›r. Bu co¤rafya halklar›n kardeflli¤ine tan›k oldu¤u gibi, halklar›n sessiz ac›lar›na da tan›k olmufltur. T›pk› tarihi Balkanlar’dan Anadolu’ya uzanan Pomak halk›n›n bir atasözünde dedi¤i gibi : Ne pitay starilo, ami pitai patilo* *Yafll›ya de¤il, derdi çekene sor.
Caner Malatya
A
nadolu co¤rafyas› tarihi boyunca yüzlerce, binlerce halka misafirlik etmifl, Nuh’a beflikler vermifl bir co¤rafyad›r. Bu co¤rafya halklar›n kardeflli¤ine tan›k oldu¤u gibi, halklar›n sessiz ac›lar›na da tan›k olmufltur. T›pk› tarihi Balkanlar’dan Anadolu’ya uzanan Pomak halk›n›n bir atasözünde dedi¤i gibi : “Ne pitay starilo, ami pitai patilo” (Yafll›ya de¤il, derdi çekene sor.)
Pomaklar Kimlerdir? Pomak kelimesi Slavca “pomoçi” (yard›m etmek) fiilinin “pomagaçi” (yard›mc›) biçiminden geldi¤i ve Pomaklar, Osmanl› ak›nc› beylerine yerel savafllarda ve fütuhatlar›nda devaml› olarak “yard›mc›”l›k yapt›klar›ndan dolay› bu ad› ald›klar› ileri sürülüyor. Pomagaçi, Balkan lehçesinde “poma¤a”, daha sonra “pomak” fleklini al›yor. “Pomak” kelimesi en genel anlam›yla ise, Bulgaristan-YunanistanTürkiye-Makedonya-Arnavutluk co¤rafyas›na yay›lm›fl, Pomakça konuflan ve Slav kökenli oldu¤u üzerinde hemfikir olunan Müslüman toplulu¤unu tan›mlamak için kullan›lmaktad›r. Pomak halk›n›n kökeni konusunda herhangi bir kesin tespitin olmamas›, Pomaklar hakk›ndaki tart›flmalar›n çeflitli olmas›n› sa¤l›yor. Örne¤in Türk resmi görüflüne göre Pomaklar, Peçenek-Uz-Kuman Türklerinin devam›d›rlar. Keza Bulgar resmi görüflü de, Pomaklar içinde eriyen Müslüman Bulgarlardan yola ç›karak Pomaklar›n
Bulgar oldu¤unu söyler. Genel olarak üzerinde fikir birli¤i olunan görüfl ise flöyledir: M.S. 6. yy’da bafllayan büyük Slav göçüyle Bulgar kavmiyle birlikte Ekslavonlar Rodoplar bölgesine yerleflirler. Ekslavonlar Bogomolizm (Ortaça¤ Avrupas›nda ortaya ç›km›fl dini ak›m) inanc›na sahip olmalar›ndan dolay› bask›lara maruz kalm›fllar ve Bulgarlaflma sürecine girmifllerdir. Bu sürecin sonlar›na do¤ru, bu sefer Osmanl›n›n Balkanlara gelmesiyle yeni bir döneme girilir. Ana gövdesinde Ekslavonlar olmak üzere Pomak oluflumu bafllar. Bu oluflum, ortamdan memnun olmayan topluluklar› da ‹slamlaflman›n getirdi¤i avantaj›n yard›m›yla kendine çeker ve böylece Pomak halk› flekillenir.
Pomak Timras Cumhuriyeti 93 Harbiyle birlikte Balkanlarda egemenlikleri iyice artan Rusya ve Bulgaristan bölgede yaflayan topluluklara bask› ve katliamlar yapmaya bafllarlar. Bu bask› ve katliamlara karfl› bölgedeki Türk ve Pomaklar direnifl göstererek 16 May›s 1878’de Pomak Timras Cumhuriyeti’ni (Türk kaynaklar›nda “Rodop Muvakkat (Geçici) Cumhuriyeti” olarak geçer) kurarlar. Cumhuriyet ‘Timrafl’ ismini merkezi olan Timrafl köyünden alm›flt›r. Cumhuriyetin hükümeti ise 30 Rodoplu milletvekili ve yaklafl›k 100 nahiye müdürünün onay›n› alan Ah-
“Pomak” kelimesi, Bulgaristan-YunanistanTürkiye-Makedonya-Arnavutluk co¤rafyas›na yay›lm›fl, Pomakça konuflan ve Slav kökenli oldu¤u üzerinde hemfikir olunan Müslüman toplulu¤unu tan›mlamak için kullan›lmaktad›r.
met Timirski (Timiflli), Abdullah Efendi ve Kara Yusuf Çavufl taraf›ndan idare
edilmifltir. Cumhuriyetin ilk baflkan› da Ahmet Timirski (Timiflli) olmufltur.
Pomaklar›n Yaflad›¤› Bölgeler Pomak halk›n›n bugün Bulgaristan-Yunanistan-Türkiye-Makedonya-Arnavutluk co¤rafyas›nda yaflad›¤›ndan bahsetmifltik. Bu ülkelerdeki durumlar› ise flöyledir:
Türkiye: 93 Harbiyle birlikte Türkiye’ye göçlerle birlikte Pomak nüfusu h›zla artm›flt›r. Bugün Türkiye’de say›lar› 200.000–300.000 aras›nda de¤iflen Pomaklar flu bölgelerde yaflamaktad›rlar: Bal›kesir/Gönen-Hasan Bey Köyü (Pomakköy), Bursa, Çanakkale, Edirne, Lüleburgaz, Babaeski, Pehlivanköy, Alpullu, Katranca, Büyük Mand›ra, ‹stanbul, Eskiflehir Osmaniye Beldesi, ‹zmir, K›rklareli, Kocaeli (Konya/ Ilg›n/ Bo¤azkent köyü) Kütahya, Samsun, Tekirda¤ fialgaml› kasabas›, Çerkez Musellim kasabas›, Malkara Prafça (Ç›naralt› köyü, Hayrabolu Popköy (Kabahöyük köyü).
Bulgaristan: Pomaklar, Bulgaristan’da Smolyan, Blagoevgrad, Pazarc›k, Velingrad, Razlog, K›rcali, Gotse Delcev bölgelerinde ve Mesta Vadisi, Rodop Da¤lar›’nda s›k›fl›k alanlarda yaflamaktad›rlar. Lofça Bölgesi civar›nda ise küçük Pomak gruplar› bulunmaktad›r. Bununla birlikte Pomaklar›n %90’› Rodop da¤lar›n›n güneyinde bulunmaktad›r. Bulgar ‹çiflleri Bakanl›¤›n›n 1989’da Pomaklar için yapt›¤› çal›flmada, nüfuslar›n›n 268.971 ile toplam nüfusun %3’ünü oluflturdu¤unu ortaya koymufltur.
Makedonya: Makedonya: Makedonya’da Pomaklar Berova, Debre, Manast›r, Struga, Dolna Reka ve Üsküp civar›nda yaflamaktad›rlar. Nüfuslar› tam tespit edilememekle birlikte toplam 40.000 oldu¤u söylenmektedir.
Arnavutluk: Arnavutluk’ta Pomaklar genellikle Makedon s›n›r›na yak›n olan Golo Bardo, Gora ve Sredska Jupa civar›nda yaflamaktad›rlar. Fakat bu güne kadar Arnavutluk Pomaklar› hakk›nda çok da ayr›nt›l› araflt›rma olmam›flt›r, hatta tamamen yok say›lm›fllard›r. Tahmin edilen nüfuslar› oldukça ilgi çekicidir. Çünkü kaynaklar Arnavutluk’taki Pomak nüfusunu 80000–120000 oldu¤unu tahmin etmektedirler. Kosova’daki Pomaklar yo¤unlukla Makedonya ve Arnavutluk s›n›rlar›na yak›n olan Dragas bölgesinde yaflamaktad›rlar. Kulland›klar› dil Pomakça ile %80 oran›nda benzemektedir. Dilde S›rpça kelimeler çok fazla girmifl durumda. Fakat kendi dilerini hala yaflatmaktalar. Bölgede kendileri için 3 farkl› tan›m tap›lmaktad›r. Türkler Türk kökenli olduklar›n› (Müslüman olduklar›ndan dolay›), S›rplar Müslüman S›rplar tan›m›, Makedonlar da Müslüman Makedon tan›m›n› kullanmaktad›r. Kendileri bu tan›mlar› kabul etmemektedir ve Goranl›lar (yukar›l›-da¤l› kelimelerinden türeme) olarak an›lmaktad›r.
Yunanistan: Yunanistan’da Pomaklar, ‹skeçe ve Gümülcine çevresinde yaflamaktad›rlar. Say›lar›n›n yaklafl›k olarak 30000 oldu¤u tahmin edilmektedir. Pomaklar t›pk› di¤er halklar gibi Anadolu’ya renk katan halklardan biridirler. Yaflad›¤›m›z co¤rafyada bar›fl›n da, güzelliklerin yolu da bu halklar›n çat›flmas›ndan ve asimilasyonundan de¤il; kardeflli¤inden geçmektedir. E¤er kardeflli¤i de¤il de savafl› seçersek, ne olaca¤›n› bir Pomak atasözü çok güzel aç›klamaktad›r: ‘Koito kopay grob drugimo sam pada v nego’ (Baflkas›na mezar kazan içine kendi düfler.)