De Echo van oktober 2022

Vliegramp op Tenerife

27 maart 1977

Afgelopen september waren wij voor het eerst op het vakantie-eiland Tenerife. Bij het horen van Tenerife, moet ik bijna altijd terugdenken aan die dag, 27 maart 1977, de dag dat op Tenerife de dodelijkste vliegramp uit de geschiedenis in de burgerluchtvaart plaatsvond. Onder de slachtoffers bevonden zich ook onze toenmalige buren, Harrie en Dien van den Berg - van der Heijden. De ramp had een enorme impact hier op de Vinkelse bevolking en ook op mij als 11-jarige.

Het was een zeer ongelukkige samenloop van omstandigheden op die zondagmiddag met dramatische gevolgen. Een Boeing van het Amerikaanse Pan-Am met 378 passagiers op weg naar Las Palmas, moest vanwege een bommelding op dat eiland, uitwijken naar de kleine luchthaven Los Rodeos in het noorden van Tenerife, waar het 14.00 uur plaatselijke tijd aankwam. Ook een Nederlandse Boeing van KLM was die ochtend vanuit Amsterdam vertrokken naar Las Palmas, maar moest om dezelfde reden uitwijken naar Tenerife. Rond 15.00 uur werd het vliegveld van Las Palmas weer vrijgegeven, het was een loos alarm. Op de kleine luchthaven van Los Rodeos, niet berekend op zulke grote en zulke grote aantallen, stond het inmiddels vol met vliegtuigen die uitgeweken waren, daarom werd ook de startbaan als taxibaan gebruikt. De Nederlandse gezagvoerder had het vliegtuig daar al met voldoende brandstof laten bijvullen om verder oponthoud in Las Palmas voor de terugvlucht te voorkomen. Er gold in Nederland inmiddels een wet voor voldoende rusttijd voor piloten en dat zou allemaal krap aan worden als er op Las Palmas nog kerosine getankt moest worden. De Pan- Am boeing moest wachten tot het toestel van KLM vertrokken was.

De weersomstandigheden verslechterden enorm, er hing een dichte mist boven de luchthaven met weinig zicht. Bovendien was de luchthaven niet uitgerust met grondradar en verliep alle communicatie enkel via de boardradio’s. De KLM ging naar het einde van de startbaan, draaide het toestel 180 graden en stond klaar voor vertrek. De Pan- Am taxiede over de baan maar miste de afslag die ze moesten hebben om van de startbaan af te gaan, omdat deze eigenlijk te klein was om met een toestel van dit formaat te kunnen nemen en de bemanning er van uit ging dat het om de volgende afslag zou gaan. De luchtverkeersleiding gaf inmiddels de KLM een klaring, dat is géén toestemming. Ze moesten daarvoor nog een take-off clearance krijgen. Door het slechte zicht van nog geen 300 meter zag het KLM toestel de Boeing niet over de startbaan taxiën.

De KLM piloot had haast, er was vertraging en ze moesten voor het einde van de werktijd terug op Schiphol zijn. De co-piloot was nog bezig met de klaring toen de piloot zonder toestemming toch aan de start begon. Hij brak op verzoek van de co-piloot de start af maar begon even later toch. De co-piloot kon alleen nog melden: “we are at take-off of *we are taking off”. De toren had nog geen toestemming verleend en zag dit als een bevestiging dat het toestel gereed voor vertrek was. Tegelijkertijd melde het Pan-Am toestel dat het nog steeds aan het taxiën was. Doordat deze berichten tegelijkertijd over de boardradio’s klonken hoorde de bemanning van de KLM het bericht niet. De piloot voerde de snelheid op.

Zodra de bemanning van het Pan-Am toestel de aanstormende KLM boeing zag probeerde de piloot zijn toestel met een scherpe draai naar links van de startbaan te krijgen, maar het was te laat. Ook de piloot van het KLM toestel probeerde door snel opstijgen over het andere toestel heen te komen. Maar het mocht niet baten. De neus van het toestel miste de Pan-Am maar de motoren en het landingsgestel niet. Een deel van de romp van het Amerikaanse toestel werd uit elkaar gescheurd, de KLM boeing vloog nog 150 meter door en stortte toen neer. Beide toestellen vlogen onmiddellijk in brand, door de grote hoeveelheid kerosine maakten de passagiers geen schijn van kans. Alle 234 passagiers en 14 bemanningsleden van het Nederlandse toestel kwamen om. Van het Amerikaanse vliegtuig overleefden uiteindelijk 61 inzittenden de ramp. In totaal kwamen 583 mensen bij de ramp om het leven.

De communicatie in die tijd was niet zo snel als nu, en zo kon het dat via de radio opgeroepen werd dat familieleden van vlucht KL 4805 naar Tenerife een speciaal nummer moesten bellen in verband met een ongeval. Vele nabestaanden hadden dat eerst niet eens in de gaten omdat het vliegtuig eigenlijk niets op Tenerife te zoeken had maar naar Las Palmas ging. In de loop van de avond kwam het besef dat het daar op Tenerife met het vliegtuig dat naar Las Palmas zou vliegen, gruwelijk mis was gegaan en dat niemand van het KLM toestel de ramp had overleefd. Het was voor de mensen hier in Vinkel niet te bevatten dat hun dorpsgenoten Harrie en Dien ook in dit ramptoestel zaten en nooit meer thuis zouden komen. We zaten elke avond aan de tv gekluisterd om toch maar al het nieuws te horen wat er was. Veel was het niet in vergelijking met nu. Een week ofzo na de ramp kwam Panorama met een groot artikel met kleurenfoto’s. Daarop verdwaasde Amerikaanse passagiers die de ramp overleefd hadden, in shock, bijna geen kleren aan, met armen om elkaar heen kijkend naar de brandende toestellen. Ik weet nog dat ik als 11 jarige het akelig vond om dat te zien, maar het tegelijkertijd ook wilde zien, omdat ik me er geen voorstelling van kon maken hoe erg het moet zijn geweest. En misschien zag ik dan Harrie en Dien toch nog ergens op die foto’s.

Monument op Tenerife

Rianne van der Biezen

En nu, 45 jaar later ben ik op het eiland van de ramp. Veel mensen zegt het inmiddels niets meer. Zelfs de inwoners van het eiland niet. Misschien ook wel omdat er geen Spanjaarden bij de ramp omkwamen. In 2007 is er op initiatief van de nabestaanden voor het eerst een internationale herdenkingsplechtigheid op Tenerife gehouden. Tijdens deze plechtigheid op 27 maart 2007 om 17.06 uur, de tijd dat 30 jaar eerder de ramp plaatsvond, werd een monument onthuld op de Mesa Mota. We bezochten dit monument. Nergens werd aangegeven waar het was, maar gelukkig bied Google aps uitkomst. De asfaltweg er naar toe is dramatisch slecht. We besloten om de auto te pa rkeren en een stuk te lopen, wat wel een mooie wandeling was. Boven op de Mesa Mota staat een verlaten schoolgebouw vol graffiti, er lag veel zwerfafval, best monument onwaardig vonden wij. De plaats waar het monument zelf staat is wel mooi en goed onderhouden met een mooi park eromheen, je kijkt uit over de vallei met in de verte de luchthaven Los Rodeos waar de ramp plaatsvond. Het monument is een 18 meter hoge wenteltrap, Stairway to Heaven, waarvan de treden lijken door te lopen naar het oneindige maar plotseling worden afgebroken. Op de plaquette staat in drie talen: Monument opgericht ter nagedachtenis aan de 583 slachtoffers van het luchtvaartongeval op de luchthaven van Los Rodeos.

Ik vond het bijzonder om na al deze jaren op deze plek te zijn, er hing een serene rust in een mooi stukje natuur. In de verte zag ik de startbaan liggen. Een stille getuige van de ramp die een einde maakte aan het leven van Harrie en Dien van den Berg van der Heijden uit Vinkel.

Rianne