MAHARUM BANUA
C7
MAHARAGU MARWAH, BASA, ADAT, WAN BUDAYA
MINGGU, 20 NOVEMBER 2016/20 SAFAR 1438 H
BATURAI PANTUN Uprasi Zibra Di atas ambin banang bahamburan Lagi manjahitakan baju nang sutra Dilangkapi haja suratnya kandaraan Lagi musimnya pang uprasi zibra Baulah kasai kancur bacampur sarai Supaya awak kada bakurap Basapida mutur hilimnya dipakai Supaya pulisi kada manangkap
Radap Rahayu; Kisah Bidadari Manulung Lambung Mangkurat
Jabakan samut jabakan tikus Kada diandak di atas ranjang Jangan handak malawan arus Kalu pang kaina taranjah urang Dibawa tulak ka Palangkaraya Supan banar mun babaju rantas Ditaati pang paraturan di jalan raya Supaya kita nyaman balalu lintas Helwatin Najwa, Kotabaru
PUISI DANGSANAK Jambatan Japuk
Karya: Ahmad Sa’dillah
Batis nang batiti di jambatan padatuan bahari Hudah balain lawan batis nang batiti wahini Talinga liwar hangkui mandangar bunyi Bunyi nang kada nyaman didangar hati Batis nang batiti di jambatan padatuan bahari Nintu batis nang urangnya hudah lawas mati Lain kisah lawan wahini, banyak batis nang baawak wasi Kayu ulin nang kuat gin kada tahan lagi Barat kada sakira jambatan manyandang bahu Bajurut wisa di hilir tabawa ka hulu Jambatan wahini hudah kada kawa dipakai lagi Maras hati padatuan malihat cucu nang kadatahu tradisi Marma malihat jambatan wasi hancap mambawa api Mambakar warisan parigal urang bahari Mangaruk akhlak wan budi pekerti Jambatan japuk gasan batiti Basilih zaman, baganti ari Jambatan japuk titian wasi Mun batiti cilaka diri Banjarmasin, 27/10/2016
PARIBASA BANJAR “GUNTURNYA HAJA, HUJANNYA KADA” MUSIM panghujan di banua Banjar, bahanu langit muru. Guntur galugur-galugur. Urang maandak balanai, tajau wan gadur di banturan, gasan mananai banyu hujan. Tapi bahanu, imbah dihadang-hadang, sakalinya hujan kada jadi turun. “Gunturnya haja, Nang Manulis: hujannya kada”, paribasa Y.s Agus Suseno Banjar gasan manyindir urang nang bajanji haja, buktinya kadada. Sabaluman pamilihan pambakal, Utuh Kabuau bajanji, mun tapilih jadi pambakal, inya cagar manjamin kamaslahatan warga: kakanakan sakulah kada bayar; nang sakit garing, parai batatamba. Gasan manyubarang batang banyu, inya cagar maulahakan jambatan, atawa jukung tambangan. Urang tani dibari paung, banih kataman cagar ditukari, disimpan di kindai kampung, dihangkut bajukung tiung. Utuh Kaminting, Utuh Haliling, Utuh Tandui wan Utuh Kalakai, nang bacalun jua, takulibi mandangar janji Utuh Kabuau nang maanduhanduh. Tagal, warga pina katuju mandangar idabul Utuh Kabuau. Lain pada itu, Utuh Kabuau rajin manukui warga nang mangatam banih di pahumaan, manukui warga nang kamatian, bakarasminan atawa bayasinan. Inya kada a’asaan mambari timbaku, uyah, asam kamal, wan sarabanya. Wayah pamilihan pambakal, Utuh Kabuau pambanyaknya dipilih warga. Inya tapilih jadi Pambakal Kampung Jalukap. Tagal, hari kalawan bulan, bulan kalawan tahun, janji Utuh Kabuau kadada buktinya. Inya sasain sugih, banyak harta, tagal warga magun haja hidup marista. Liwar sangkalnya, urang kampung manyambat janji Utuh Kabuau nang maanduh-anduh paribasa “gunturnya haja, hujannya kada”.() Gasan nang handak mangirim tulisan babasa Banjar, tasarah haja, pantun kah, puisi kah, kisah handap kah, kisah basambung kah, atawa apa haja, silahakan kirim ka imail: maharumbanua@gmail.com
FOTO: DAUS/MK
Dikutip matan wibsit www. kebudayaanindonesia.net, kata Radap nitu barasal dari baradap-adap nang artinya basama-sama, bakalumpuk atawa labih dari saikung. Adapun Rahayu, baarti galuh nang bungas, ya bubuhan bidadari ai kalu. Bisa jua, Rahayu itu ujar ba-arti kabahagian, kasanangan, atawa kamakmuran. Nang Manulis: Khairil Anwar/MK
B
ABAJU layang, batapih arguci, ditambah salindang di puhun gulu wan kambang malati mahias rambut. Kaya itu pang biasanya bubuhan panari ini bapakaian. Radap Rahayu ngaran tariannya, khusus bubuhan babinian nang manari-akannya. Tari nangini marupakan tari klasik Banjar nang rancak dipakai gasan menyambut tamu agung wan jua ditariakan dalam upacara parkawinan, atawa bisa jua di acara-acara rasmi lainnya. Baradasar riwayat, tarian ngini mangisahakan kapal prabayaksa nang kandas di Muhara Mantuil. Tari ngini malihatakan upacara puja bantan (tapung tawar). Tujuannya gasan ucapan rasa syukur wan du’a. Jadi asal muasal Tari Radap Rahayu ngini, yaitu waktu Kapal Prabayaksa nang ditumpangi Patih Lambung Mangkurat kandas di tangah jalan. Waktu ngitu, Patih Lambung Mangkurat bulik lawatan matan Kerajaan Majapahit, pas sampai di Muhara Mantuil wan handak memasuki Sungai Barito kapal sidin kandas. Kapal pun baguyang handak tabalik. Malihat kaya itu, Patih Lambung Mangkurat lalu mamuja Bantam, yaitu maminta tulung wan Nang Maha Kuasa supaya kapal kawa disalamatakan. Kada lawas, matan angkasa turunan tujuh bidadari ke atas kapal, lalu ma-ada-akan upacara baradap-radap. Akhirnya, kapal ngitu normal lagi wan tujuh bidadari ngitu bulik ka Kayangan. Kapal lalu malanjutakan bulik ke Karajaan Dipa.
Dari kisah ngini lahirlah Tari “Radap Rahayu”. Dikutip matan wibsit www.kebudayaanindonesia.net, kata Radap nitu barasal dari baradap-adap nang artinya basama-sama, bakalumpuk atawa labih dari saikung. Adapun Rahayu, ba-arti galuh nang bungas, ya bubuhan bidadari ai kalu. Bisa jua, Rahayu itu ujar ba-arti kabahagian, kasanangan, atawa kamakmuran. Dipadahakan dalam wibsite kebudayaanindonesia.net nitu tadi, pada mulanya tari Radap Rahayu ngini bafungsi sabagai panolak bala wan barsifat ritual bagi masyarakat Banjarmasin. Itu takait lawan riwayatnya tadi, nang bamula dari minta tulungnya Patih Lambung Mangkurat kapada Nang Maha Kuasa wayah kapal sidin kandas. Lalu, masih manurut katarangan di kebudayaanindonesia.net itu, pada tahun 1956, tari Radap Rahayu bakambang laju wan dipinandui masyarakat luas. Parkambangannya nitu ujar, kada lapas daripada jasa tokoh seni wan budaya Banua waktu itu, Amir Hasan Kiai Bondan. Sidin nang mangambangakan tari Radap Rahayu liwat organisasi Badan Kesenian Peradaban Kebudayaan Indonesia (Perpekindo) Kalimantan Salatan. Samantara itu, dikutip matan wibsit www.pulaubanuabanjar.com, tarian ngini termasuk janis tari Banjar nang sakral. Dalam tarian ngini dilihatakan buhan bidadari dari kayangan turun ka bumi gasan membariakan do’a rastu wan kasalamatan. Itu talihat dari garakan awal wan akhir tari nang disambat garak tarabang layang. Salain itu, talihat jua dari salindang nang malukisakan bahwa ngitu bidadari, ditambah wadah baras kuning wan kambang rampai gasan do’a restu nang dibawa buhan penari di tangan kiri. Wayah ragam garak Tapung Tawar, syair lagu Tari Radap Rahayu diimbai-i nyanyian nang isi syairnya maundang makhluk-makhluk halus (bidadari), gasan turun ke bumi. Dipadahakan bubuhan www.pulaubanuabanjar.com, jumlah panari Radap Rahayu ngini salalu menunjukakan bilangan ganjil, yaitu: 1,3,5,7 wan satarusnya. Sahibar pangatahuan tambahan, babarapa ragam garak tari radap rahayu, antara lain tarabang layang, limbai kibas, dandang mangapak, mandu’a (sasambahan), mambunga, alang manari, luntang panuh, luntang satangah, gagurih srikandi, mantang, tapung tawar, puja bantam, wan angin tutus.()
Balucuan Razia Sampai ka Pantil Nang Balalucu: Helwatin Najwa
S
UDAH saminggu Guru Bahri talambat tarus ma-ajar di sakulahan. Napang acil Irus saban baisukan minta antar ka pasar. Sidin bawarungan di muka rumah. Warung kupi wan wadai saraba macam. Bahanu manjualakan wadai atawa nasi bungkus andakan urang. Sarajin kada suah minta antar. Tulak haja saurang ka pasar basapida mutur. Guru Bahri sudah satahun mangariditakan mutur gasan nang bini supaya lancar bausaha. Maklum haja anak sudah ganalan kadada lagi nang diimpu. Kanakan sudah kawa haja disuruh bamasak wan babasuh, kada salang mangalihi kuitan lagi. Tagal, kanapakah samingguan ini nang bini pina manggasak minta diantar ka pasar. Sudah haja dipadahakan wan Guru Bahri inya bisa talambat ma-ajar. Kapala sakulah sudah pina manciling pabila malihat inya datang. Kaya samalam inya dikiau ka kantur. “Napa ikam pina talambat tarus ma-ajar Ri” ujar Kapala Sakulah. “Ulun aur Pa ai” manyahut guru Bahri. “Aur nangapa garang? Kada biasanya ikam kaya ini”. “Maaf banar Pa ai.. Ulun ma’antar bini ulun ka pasar batutukar gasan di warung”. “Iya kah. Ayuja Bahri ai. Usahakan kada talambat lagi lah. Sungsungi ka pasar”. “Inggih pa.. tarima kasih..”. Baisukan hari ini kaya biasa nang bini sudah siap handak ka pasar. Sudah duduk di palatar, manunggui inya babaju. Guru Bahri handak manakuni nang bini nangapa garang pina kada hakun lagi tulak saurang ka pasar. “Ui umanya, kanapa garang handak minta antar tarus ka pasar. Maka sudah ditukarakan sapida mutur saurang?”. Bagamat Guru Bahri manakuni nang bini. “Kada papa ai. Handak minta antar pian banarai ka ai” manyahut nang bini. “Umailah pina baungah wahini. Biasanya pina gagah haja tulak ka pasar. Tagugur kada suah jua. Bapadah haja umanya ai lawan diaku” Guru Bahri mambujuk. “Kaya ini nah kisahnya ka ai. Ulun mandangar ada razia pulisi. Kawanku si Badar nang janda tu kana razia. Di BBM inya bakisah pulisi marazia samunyaan. Kada surat manyurat atau hilim haja, tapi sampai ka pantil. Han kaya apa? Ulun kada hakun kana razia. Hakunlah pian mun ulun dirazia sampai ka pantil-pantil? Supan ulun ka ai,” talipat muha Acil Irus. “Hahahaha..” lucut nang laki manawa’akan nang bini. “Isuk ikam baulah SIM umanya lah”.()
SAKITNYA TU DI SINI... (Kisah Basambung Bagian 2) Nang Bakisah: Jamal T Suryanata ”
S
AKITNYA tu di sini, Ka-ai!”. Umai, pitung walas tahun hudah, asa liwar lawasnya. Tagal, aku paguni ingat banar nangapa nang suah diucapakan lawan nang dikahandaki Ading Masni malam nangitu. Malamnya sabaluman inya tulak tajun nitu, Ading Masni baduhara mambawai aku bapandir bapicik baduduaan di bawah rapun ramania nang jambar di balakang masigit limbah kami tuntung sumbahyang baisa. ”Ka Mastur,” jarnya malam nangitu mambuka pandir. ”Pian musti hudah mandangar jua lamun kulawarga Usup hudah badatang ka rumah malam samalam. Abah ulun pinanya saraba santuk, ngalih baundur ngalih bamara. Ngalih mun sidin hampai kada manarima. Usup anak pambakal tuha, urang nang dihurmati di kampung kita, lawan jua banyak bajasa wan abah wayah sidin garing dahulu. Artinya, lakas atawa lambat, ulun cagar dikawinakan jua lawan si Usup.” ”Hm..., lamun manurut aku, Ding-lah, ya... bagus haja pang.” ”Bagus jar pian? Purunnya pian nih lawan diulun.” ”Purun? Purun kanapa garang, Ding?” ”Hundang bapadah ratikah pian ni, Ka?” ”Ai, kanapa pulang? Aku bubujur kada paham nah.” ”Liwarnya pian ni lah. Kadada bapangrasa apa-apakah pian ni lawan ulun?” ”Bapangrasa? Pangrasa apa pulang, Ding? Ading Masni pina garigitan. Pina kada parcaya lawan apa nang hanyar kuucapakan tadi. Aku saurang jua hanyar haja sadar lamun Ading Masni sakalinya ada hati lawan diaku nang kada lain pada kaka sapupunya saurang. Nang kaya uma-abahnya jua, sakali nangini takana aku nang saraba santuk. Aku mandam, tacugut badirian, kada tahu lagi nangapa nang musti dipandirakan.
”Ka Mastur, ulun liwar sayang lawan pian,” ujarnya pulang sambil bunyi handak manangis. Aku paguni hinip kada sing bunyian. Matannya aku takutan kalu tasalah ucap, kalu pina tacalubuk pamandiran. Limbah maliat aku paguni bahinip haja, balalu haja Ading Masni mamaguti awakku sing pisitan sambil manangis basisigan. Nang kaya urang handak bapisah, cagar lawas kada batamuan lagi. ”Ding, ganang uma wan abah kita,” jarku bawani, sasawadinian mambisai. Ragapannya sasain bapisit, nang kaya kada hakun malapas lagi. ”Ka Mastur,” jarnya pulang, paguni sambil bunyi maisak. ”Asal pian tahu haja, Ka-ai, hati ulun hudah bulat mamilih pian. Ulun kada kawa ka lain lagi. Ulun kada hakun mun cagar dikawinakan lawan lalakian lain. Jadi, lamun pian sayang jua lawan ulun, bawa ulun tajun maninggalakan kampung malam damini jua. Lariakan ulun. Bawa ulun kamana pian handak mambawa. Ulun rida lawan pian sahidup samati. Ulun ihlas manggawi nangapa haja lamun pian nang mahandaki.” Aku tadikir. Asa racap pahinakan. Asa kada suah tapintang mun cagar bapaulah nang kada-kada. Asa kada suah tapikir mun cagar mambawa tajun anak urang, napalagi anak mamarina nang matan hahalusan dahulu hudah kuanggap nang kaya ading saurang. Ngini kada sampuraka. Nangapa jar urang kaina lamun aku hakun malariakan si Masni. Sakulawargaan cagar jadi pamuntungan, diwada urang sakampungan. ”Jangan, Dingai! Jangan hampai kita manggawi nang kada-kada!” ”Jadi, pian ni kada sayangkah lawan ulun, Ka?” ”Kadanya kaya nitu pang, Dingai. Ikam jangan salah paham. Kita ni bakula rupak, basapupu sakali. Matan hahalusan dahulu ikam ni hudah kuanggap nang kaya adingku saurang. Lamun aku hampai mambawa ikam tajun, napalagi bapaulah
nang kada-kada, nitu nang ngarannya kada sayang. Han, nang kaya apa lagi lah aku ni supaya ikam mangarti. Aku ni sayang banar lawan ikam, Dingai. Makanyaam tadi aku baik bahinip pada bapandir. Aku takutan kalu pina maulah ikam sakit hati.” ”Ka Mastur, umai, talalunya-lah pian ni lawan ulun. Kada sing pahaman haja lagi nang kaya apa pangrasa ulun lawan pian. Hudah ulun padahakan tadi, ulun ni kada hakun mun cagar kawin lawan lalakian lain. Pian tu nah. Purun! Purun!” ”Limbah pang, aku ni musti badimapa lagi, Ding?” ”Nang kaya jar ulun tadi, kita tajunan malam damini jua!” ”Jangan, Ding! Kasiam jangan damintu, Dingai!” ”Han, pas kalu tangguhan ulun. Pian tu kada jantan!” ”Astaghfirullaah..., badikir, Ding! Bawa badikir!” ”Badikir, badikir, ujar pian? Marasa maka tahu!” ”Ai, limbah pang tasalahkah aku mambawai badikir?” ”Sakitnya tu di sini, Kaai!” Limbah baucap sabatik nangitu sambil manunuk ka hulu hati, Ading Masni balalu haja mahancap bajauh maninggalakan diaku sambil manangis bunyi mailun. Racap inya balingkang, mangginjung bulik ampah ka rumah. Aku tacugut saurangan. Asa talapas karut pada buhul ada jua, asa manyasal ada jua. Mahatiku, ngalihnyaai-lah sakalinya manangguhi hati bibinian. Malam isuknya, Amang Sarbai wan Acil Imar tumbur. Galu kahilangan anak bibinian nang lagi maurak bulu. Masni taju. Tulak kada sing padahan. Kada sing bulikan lagi hampai balanggar bulan balanggar tahun. Lacit ka wayahini. (basambung)