59گیانبەختکردوو
پەیوەندییەکانی
لە قەسابخانەی
هەرێم و
ئیعتداڵ دا
حیزبەکانی...
》3
تراژدیای ژن
》6
》4
کۆشتن
dwaroj@komala.com
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ( )٧٩ساڵی هەشتەم 10 - 2019/7/1ی پوشپەڕی 1398 نرخ 500 :دینار
سەروتار
پیرۆز بێ ٣١ی جۆزەردان رۆژی پێشمەرگەی کۆمەڵە ٤٠ساڵ بە سەر گیانبەختکردنی هاوڕێ سەعید موعینی (خانە) ،یەکەم پێشمەرگەی کۆمەڵە، تێپەڕدەبێ٣١ .ی جۆزەردان ڕۆژی گیانبەختکردنی کاک خانە ،لە الیەن ڕێبەریی ئەو کاتی کۆمەڵە وەک ڕۆژی پێشمەرگەی کۆمەڵە دیاریکرا .لەو کاتەوە هەموو هاوڕێیانی کۆمەڵە و خەڵکی کوردستان لە شار و لە شاخ ،لە کۆبوونەوەی جەماوەریی ،لە کۆڕوکۆمەڵی جیاواز ،لە بارەگا و مقەڕەکانی کۆمەڵە رێز دەگرن لە ٣١جۆزەردان، ڕۆژی پێشمەرگەی کۆمەڵە. هاوڕێ خانە هەم تێکۆشەرێکی ناسراو و قارەمانی زیندانەکانی سەردەمی پاشایەتی ،هەم لە یەکەم ئەزمونی پێشمەرگایەتی ئازا و فیداکار ،هەم کادرێکی تێکەاڵو لەگەڵ خەڵک و خۆشەویستیان بوو .هاوڕێ خانە لە شەڕ دژ بەڕژێمی بەعس و لە نزیک ئاوایی دڕی سەر بە شاڕۆچکەی ماوەت گیانی بەختکرد ،ئەو نوێنەری کۆمەڵە بوو بۆ ناو هێزی پێشمەرگەی کوردستانی باشور و خوێنی لەسەر پارچەیەکی دیکەی کوردستان و بەرانبەر داگیرکەرێکی دیکە ڕژا ،ئەوەش تایبەتمەندییەکی دیکەی هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵەیە. ٤٠ساڵە پێشمەرگەی کۆمەڵە هەم چاونەترس بەرانبەر داگیرکەران ،هەم دڵسۆز و فیداکار بۆ گەل و خەڵکەکەی ،هەم لە شار و لە شاخ کۆڵنەدەرانە وەستاوە و سەلماندویەتی کە هێزێکی خەڵکییە، خۆڕاگر و بە ورەیە .ئێستاش تا داگیرکەران بە هێزی نیزامییەوە شااڵو بۆسەر کوردستان بێنن ،پێشمەرگایەتی تایبەتمەندیی هەرە گرینگی پێشمەرگەی کۆمەڵەیە ،هەر ڕۆڵەی بە ئەمەگی خەڵکی چەوساوە پارێزەری بزاوتی ڕزگاریخوازی کوردستان و پاڵپشتی خەباتی هەموو پارچەکانی کوردستانن و بۆ پێشکەوتوویی و دژ بە کۆنەپارێزی دەجەنگن. ئەوڕۆ کە ئێران و کوردستانی ڕۆژهەاڵت لەبەر دەم ئاڵوگۆڕی جیددی دان و بزوتنەوەی خەڵکی کوردستان لە ناوچەکە لە ڕیزی پێشەوەی دژ بە داگیرکاریی و دواکەوتویی ڕاوەستاوە ،لە هەموو کاتێک زۆرتر بوونی پێشمەرگە و خەباتەکەی پێویستە .کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان بۆ بارهێنان و کاراکردنی هێزی پێشمەرگە و خۆ ئامادەکردن بۆ هەموو ئەگەرێک هەوڵ و تێکۆشانی خۆی پەرە پێدەدا و لەو بوارەدا لە هیچ کارێکی پێویست درێغی ناکات .ئێمە هەمیشە خوازیاری چارەسەری سیاسی بۆ پرسی کورد بوین ،بەاڵم مەخابن داگیرکەرانی کوردستان قەت لەو بارەوە ڕاستگۆ نەبون ،بۆیە وێڕای پێداگری لەسەر بواری خەباتی سیاسی و مەدەنی ،بەرەنگاری چەکدارانە و پارێزگاری لە دەسکەوتەکانی خەڵکی کوردستان لە مەیدانی کاری نیزامیشدا بە ئەرکی گرینگی خۆمان دەبینین .سەربەرزین بە خەبات و خۆڕاگری چوار دەیەی پێشمەرگەی کۆمەڵە بەرز و بەڕێز بێ یادی ھاوڕێ سەعیدی موعینی(کاک خانە) ساڵو لە هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە و هەموو ئەوانەی وا لەو هێزەدا چاالکیان بووە ساڵو لە بنەماڵەی هەموو پێشمەرگەکانی کوردستان ساڵو لە گیانی پاکی هەموو ئەو کەسانەی لە ریزی پێشمەرگایەتی کۆمەڵەدا گیانیان بەختکردوە ساڵو لەو کەسانەی وا لە خەباتی پێشمەرگانەدا کەم ئەندام بوون ساڵو لە هەموو بنەماڵەی گیانبەختکردوانی خەباتی پێشمەرگایەتی و ،دڵنیایان دەکەینەوە پێشمەرگەی کۆمەڵەپارێزەری ڕێبازی ڕۆڵەکانیان دەبێ کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشآنی کوردستان ٣٠جۆزەردانی ١٣٩٨یان ٢٠جونی ٢٠١٩زایینی
بەڕێوەچونی رێوڕەسمی ٣١ی جۆزەردان لە ناوەندی سەرکردایەتی کۆمەڵە
ل3
سکرتێری کۆمەڵە بۆ شەرقولئەوسەت:
جەوهەری یەکگرتنەکەمان بە مەبەستی روخانی رژیمی ئێرانە هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە ،سکرتێری گشتیی کۆمەڵە لەلێدوانێک بۆ ماڵپەڕی سەرقولئەوسەت سەبارەت بە پێکهاتنی حیزبەکانی هاوکاریی ناوەندی کوردستانی ئێران دەڵێت “پوختە و جەوهەری یەکگرتنەکەمان بە مەبەستی ڕوخانی ڕژێمی ئێرانە کە دیالۆگ و گفتوگۆ بێ ئەنجامە لەگەڵیدا “. لە راپۆرتێکی شەرقولئەوسەت سەبارەت بە ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران هاتوە :لەکۆتاییدا و دوای یەک ساڵی تەواو لە کۆبونەوە و ڕاگۆڕینەوە چوار الیەنی سەرەکی لە هێزە کوردیەکانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران کە بنکەی سەرەکیان لە هەرێمی کوردستانی عێراقە گەیشتنە ڕێککەوتن و (ناوەندی هاوکاری و ڕێکخستنی هاوبەش) لەنێوان الیەنە ئۆپۆزسیۆنە سەرەکیە کوردیەکان دروستکرا ،کە ئەوانیش هەردوو الیەنی حزبی دیموکرات بە سەرکردایەتی موستەفا هیجری و
موستەفا مەولودی وە هەردوو الیەنی کۆمەڵە بە سەرکردایەتی عومەری ئیلیخانزادە و عەبدواڵی موهتەدی. لەلێدوانێکدا بۆ ئەو ماڵپەڕە هاوڕێ سکرتێری ئیلیخانزادە، عومەر کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان دەڵێت “سەرجەم ئەو هێزانەی بەر لەساڵێک لەم ناوەندەدا کۆبووینەوە بڕیارمانداوە بە وەالخستنی ناکۆکیە فکری و سیاسیەکانمان و یەکخستنی هەڵوێستەکانمان دژی ڕژێمی ئێران”. هەروەها دەڵێت “ڕێککەوتوین لەسەر کۆمەڵێک خاڵ کە دیارترینیان لەگەڵ حزبەکانمانە پەیوەندی سەرجەم الیەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی دیکەی ئێران ،سەرجەم هێزە سیاسیە کوردیەکانی دیکە لە بەشەکانی دیکەی کوردستان و ئامادەکاری بو هەوڵە دیپلۆماسیەکانمان لەگەڵ ناوەندە سیاسی و ناوەندی بڕیارەکان لە جیهانداو ،هاوکاری سەربازی نێوانمان
و بوونی یەک ئەجێندای هاوبەش کە گوزارشت لەم یەکبوونە بکات ،پێش ڕوخانی ڕژێمی ئێستای ئێران و لە دوای ڕوخانیشی”. وتی “زۆر شت هەیە کە لەسەری ڕێککەوتووین و لەبەر هەستیاری باسی ناکەین ،بەاڵم پوختە و جەوهەری یەکگرتنەکەمان بە مەبەستی ڕوخانی ڕژێمی ئێرانە کە دیالۆگ و گفتوگۆ بێ ئەنجامە لەگەڵیدا”. سەبارەت بە پەیوەندی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی هاوڕێ عومەر دەڵێت “لێکتێگەیشتنمان هەیە لەگەڵ شەش الیەنی دیکەی ئۆپۆسیۆنی ئێرانی کە نمایندەی گەالنی ئێران دەکەن لە عەرەب و بەلوچ و تورکمان و ئازەری و فارس کە چوارچێوەیەکی هاوبەشمان بۆ کارکردن و یەک بەرەیی هەبێت لەسەر بنەمای بەرگریکردن لە مافی گەلی ئێران و جێگیرکردنی سیستمێک کە پارێزگاری لە واڵت بکات
وگرنتی مافی هەموان بکات ،زۆربەی هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێرانیش دان بە مافی گەلی کوردا دەنێن دوای ڕوخانی ڕژێمیش وە گفتوگۆ لەگەڵ ئەوانی دیکەش بە هەمان ئاڕاستە بەردەوامە”. هاوڕێ عومەر سەبارەت بە سزا ئابورییەکانی ئەمریکا لەسەر ئێران ئاماژە بەوەدەکات کەئەم سزایانە لە ڕادەبەدەر ئابووریی ئێران دەڕوخێنێت بەتایبەت لە ناوچە کوردیەکان و ،کیانی ئەو سیستمە لە ناوەرۆکەوە هەرەس پێدەهێنێت و دەبێتە هۆی زۆربوونی فەسادی ئیداری و ماڵی کە توشی دامودەزگا فەرمیەکان دەبێت ،بەاڵم ئەمە بەس نیە بۆ هەرەس پێهێنانی تەواوەتی ڕژیم ،پێویستە الیەن و دەوڵەتە دژبەرەکانی ڕژیم هاوکاری ئەو هێزە ئۆپۆزسیۆنە ئێرانیانە بکەن کە بە چاالکی لەناو کۆمەڵگا و خەڵکدا کاردەکەن دژی ڕژێم تا ئەو هێزەی گەل بگۆڕن بۆ ڕاپەڕینی جەماوەریی.
لە ساڵیادی کیمیابارانکردنی شاری سەردەشت دا سی و دوو ساڵ لەوە پێش و ئێوارەی رۆژی ٧ی پووشپەڕ ساڵی ١٣٦٦ی ھەتاوی فرۆکە جەنگییەکانی رژیمی بەعسی روخاو ٤ناوچەی شاری سەردەشت و چەند گوندیکی دەوروبەری بۆمبارانی شیمیایی دەکەن کە بەهۆیەوە 110 کەس خەلکی کوردی خەڵکی سەردەشت و گوندەکانی دەورووبەری گیانیان لە دەستدا و زیاتر لە 8هەزار کەسیش بریندارو ژەھراوی بوون. هەموو ساڵێک لەم رۆژەدا هەڵسوڕاوانی سیاسی و مەدەنی بە گرتنی رێوڕەسمی جۆراوجۆر یادی قوربانیانی ئەو کارەساتە دەکەنەوە و رێزیان لێدەگرن .ئەمسالیش ئەنجومەنی ژینگەپارێزان، شاخەوانان و کافە کتێبی ئەندیشەی شاری
پیرانشار ،ڕێوڕەسمێکیان بۆ یادکردنەوەی قوربانیانی کیمیابارانی شاری سەردەشت بەڕێوەبرد. لە رێوڕەسمەکەدا کە لە ناوچەی خەرپاپ بە بەشداریی ژینگەپارێزان و شاخەوانانی شارەکانی پیرانشار ،سەردەشت ،میراوێی شنۆ و بانە ،بەڕێوە چوو ،چەندین وتار و شیعر و سرود بۆ یادی قوربانیانی ئەو کارەساتە پێشکەش کرا. کۆماری ئیسالمی لەماوەی زیاتر لە سێ دەیە تێپەڕبون لەو کارەساتە کارێکی جیدی بۆ بەرکەوتوانی کیمیابارانکردنی سەردەشت نەکردوە و تا ئێستاش قوربانیانی ئەو کارەساتە و کەسوکاریان بەو ئازارەوە دەنالێنن.
ژمار‌ه ( )79ساڵی هەشتەم2019/7/1 ،
سیاسی
Dwaroj@komala.com
3
59گیانبەختکردوو لە قەسابخانەی ئیعتداڵ دا .١
دواڕۆژ
ساڵێک لەوە پێش لەو کاتەی قسەو باسی ریفراندۆم لە هەرێمی کوردستان بە لوتکەی خۆش گەیشتبوو و الیەنە کوردستانییەکان و عێراقییەکان لە راگەیاندن و میدیاکان واڵمی یەکدیکەیان دەداوە ،حسەینی دێهباشی کارەساتی حەلەبچە و ئەنفالی وەک حەق لە بەرانبەر جییا بوونەوەی کوردستان دەزانی و لە تویتێک بۆ مەسعوود بارزانی نووسی « : ناڵێی ئەالن چاودێران حەق دەدەن بە سەدام حسەین و ژینۆسایدەکەی؟» .ئەو چاودێرەی وا دێهباشی باسی دەکرد خۆی بوو ،چوونکە دێهباشی لە نەسڵێک دێ کە لە بەرانبەر هەرچەشنە داوای ماف کردێنێک لە الیەن کوردەوە تەنیا یەک واڵم دەزانن ،ژینۆساید و پاکتاو کردن؛ نەسڵێک کە ئێستەکە لە ژێر ناوی تەساهول و تەسامۆح ،خەباتی مەدەنی، دوور لە توندو تیژی خۆیان حەشار داوە، نەسڵی ئیسالحتەڵەبانی کۆماری ئیسالمی کە لە دەیەی شەست وەک دەسەاڵتداری حکوومەت لە کوردستان جەواڵنییان دەدا و قات و قڕی و پاکتاوکردنییان دەست پێ کردبوو ،ئەو نەسڵەی کە ئێستەکە هەرکامییان لە قاڵبی دوکتوور ،موهەندیس، دیپلۆمات ،فیلمساز و داستان نووس و رۆژنامەڤان لە بەرگی ئیساڵحات دا خۆیان پێناسە دەکەن. .٢بۆ ناسینی ئیساڵحاتی مۆدێلی ئێرانی دەبێ بگەریتەوە بۆ دەیەی شەستی کوردستان ،بە دووازدەی جۆزەردانی مەهاباد، ئەو رۆژەئ کە ٥٩الوەکەی مەهاباد بوونە قوربانی دەزگایێکی زەبەالحی مژینی خوێن بە ناوی کۆماری ئیسالمی ،ئەو رۆژەی ٥٩ الو بە فەرمانی «حەمید رەزا جەالیی پوور» فەرماندار و پاسداری پارێزەری شۆرشی ئیسالمی ئەو کات و مامۆستای زانکۆ و چاالکی مەدەنی و نووسەرەکەی ئێستەکە لە سێدارە دران .لەو سااڵنە جەالیی پووری بیست و یەک ساڵە نێردرابووە کوردستان تاکوو هەنگاو بە هەنگاو پیلکانەکانی سەرکەوتن لە
دەزگای کۆماری ئیسالمی بپێوی ئەویش بە چاشنی خوێنەوە .لە فەرماندارییەتی نەغەدە تاکوو حاکمایەتی مەهاباد ،لە مەهابادەوە تاکوو جێگری ئوستانداری کوردستان،ئەو لە هەرکام لەم برگانەش لە پشت خۆیەوە رووبارێکی لە خوێن بە جێ دەهێاڵ ،دووایەش نێردرایە زانکۆی تاران تاکوو لەمەو دووا بتوانێ جنایەت لەگەڵ کۆمەڵگای ناوەند لە یەک گرێ بداتەوە. .٣ئەگەرچی جەالیی پوور ئێستکە بە خۆی و بنەماڵەیەوە بوون بە زۆرنا ژەنی ئیسالحاتی مودێل کۆماری ئیسالمی ،ئەگەرچی رۆژ نییە لە کاناڵە جۆراوجۆرەکانی کۆماری ئیسالمی کە ئەزقەزا کەمیش نین و لە پێستی میدیای ئازادی ئوروپایی خەریک بە پرۆمۆتی دەزگای سەرکووتن ،باس لە ئازادی مەدەنی ،دووری لە توندوتیژی ،ئیعتدال ،ئیسالحات بووە بە بنێشتە خۆشکەی زارییان ،بەاڵم قەد جەالیی پوور نەهات باس لە رابردوو بکا ،ئەو قەت پەشیمان لە رەفتار و کرداری ئەو سااڵنەی نەکرد ،تەنانەت ئەو کاتەی وا جەالیی پوور لە تریبوونی «توس»« ،جامعە» و» عەسری ئازادگان» باسی لە رێفۆرم لە شاکەلەی کۆماری ئیسالمی دەکرد ،هەر لەو تریبوونە هات و تێرۆری رێبەران و چاالکانی کرد بە دەست کۆماری ئیسالمی لە جەرگەی ئوروپا پەردەپۆش دەکرد و دەینووسی ئەو تێرۆرانە دوورن لە کردەوەی کۆماری ئیسالمی ،ئەمە لە کاتێک دا بوو کە سوێری شۆربای ئەم کۆمەڵە کردەوە مافییایەی کۆماری ئیسالمی وای کردبوو ئوروپای مەعاملە چی کە بۆ دو پیت نەوتی زیاتر هەموو مافەکانی مرۆڤایەتی لە ژێر پێ دەنێ نەتوانی خۆی لەم کردەوانە بێ بەری بکات و لە بەرانبەر کۆماری ئیسالمی هەڵوێست بگرێ ،هەڵوێستێک کە بووە هۆکار هەموو دەزگا دیپلۆماسییەکانی ئوروپا لە تاران دابخرێن. ئێستەکەش راو بۆچوونی جەالیی پوور و جەالیی پوورەکان لە هەمبەر کوردستان شاکەلەی بۆڵتۆنە ئەمنییەتیکانی کۆماری ئیسالمییە ،ئێستەکەش وەزارەتی ئیتالعات و حفازەت ئیتالعاتی سپا بە پێی ئەو داتاو
زانییاریانە دەرۆنە پێش کە ئیسالحاتچییەکانی کۆماری ئیسالمی پراکتیزەییان کردووە. .٤لەم چەند رۆژەدا کوژرانی ژنی دووهەمی «نەجەفی» وەزیری پێشووی پەروەردە، شارداری ئەسبەق و ئیسالحات چی ئەالن بە دەستی خۆی نەجەفی هەموو فەزای سوشیال میدیا و ڕاگەیاندەکانی تەنیوە، ئەوەی کە جێێ سەرنجە ئەو رەفتارەیە کە زۆرناژەنەکانی ئیسالحات ،رۆژنامەنووسە ئیجارەییەکانییان لە میدیا ئوروپاییەکان کار نەما نەیکەن کە رۆڵی نەجەفی لەو قەتڵەدا دانەپۆشن ،هەر هەموو میدیای ئیسالحات بە پان و بەرینەوە بووە بە ترئبۆن کە بە کۆمەڵگا بقەبوڵێنن کە ئەم قەتڵە نامووسییە کە لە عەقلییەتێکی تەواو دوواکەوتووانەوە دێ لە دەرنجامی هەڵەیێک دا رووی داوە. لەم کاتانەدایە کە مرۆڤ بەو نەتیجەیە دەگا ئەم رەوتە کە هەر جار و بە ناوێک و بە مەڵحەکەیێک لە چەشنی ئازادی ،رێفۆرم، بەرابەری و یەکسانی ژن و پیاو و میدیای ئازاد دێنە مەیدان و ئاوا رووداماڵدراو خەریکن تراژدی ژن کوژی پەردەپۆش
دەکەن ،لە بەرانبەر کارەساتی پاکتاوی کۆماری ئیسالمی لە کوردستان چەن روو داماڵدراوتر دەبن. بۆ ئیمتحانی رێژەی وەقاحەتییان تەنیا کافییە چەن توویت و چەن ئیستاتووسییان لە بارەی کوردستان بخوێننەوە. .٥رێفۆرم لە دەزگای کۆماری ئیسالمی مەعجونێکی ناپووتی نالەبارە کە هەرجار بە شێوەیێکی سووراو سپییاو کراو دەیهەوێ خۆی دەرخات ،بەاڵم دەقیق لەم کات و ساتانەدایە کە مرۆڤ دەبینێت ئەم کۆمێدییە کە کۆماری ئیسالمی وەڕێی خستووە چەندەها نالەبار و نافۆرمە. ئیسالحتەڵەبی بە مێتۆدی کۆماری ئیسالمی ساختارێکی داڕماوی ناحەزە کە لە دڵی کۆمەڵێک ئینسانی کۆنە پاسداری ئێستەکە مامۆستای زانکۆ دەرهاتووە کە لە دایەرەی هێز و دەسەاڵت و ئابووری کۆماری ئیسالمی دەرکراون .ئەوەی کە لە تەواوی ئەم سااڵنەدا رێفرۆم لە کۆماری ئیسالمی بە جێی ئەوەی رێفۆرم بێ تەواوەن شێوازێکە لە سواڵی دەسەاڵت لە الیەن بەشێک لە کاراکتێرەکانی
کۆماری ئیسالمی ،دەڵیلەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو مەبدەئە سەرەتاییەی کۆماری ئیسالمی ،مەبدەئێ کە کۆمەڵێک ئینسانی جانی بە ناوی پاراستنی مەرزەکانی ئێرانی ئازیز! و پاراستنی شۆرشی ئیسالمی تلۆر کرانەوە بەرووی کوردستان کە هەم هەستی جەنایەتییان دابمرکێنن و هەم تەیار کرێن بۆ دووایە کە لە بازنەی کۆماری ئیسالمی هەڵسوورێن و هەموو مانا و مەفاهیمەکان بگۆڕن بۆ ئەوەی کۆماری ئیسالمی چەن ساڵی دیکە عەمری پڕ لە نەکبەتی درێژە بکێشێ! پ.ن لەم وتارە کەڵک لە وشەی ئیسالحتەڵەبی گیراوە بە جێێ رێفرم خووازی ،تەنیا بەو دەلیلەی کە ئیسالحتەڵەبی لە بنەرەت دا شێوەیێکی سیاسی لە ناو دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمییە بۆ کایە کردن بە کۆمەڵگا و میکانیزە کردنی کۆمەڵگا لە ناو سیستمی کۆماری ئیسالمی .میکانیزمێک کە مانەوەی کۆماری ئیسالمی و پێکاندنی ئامانجە سیاسییەکانی گەرەنتی دەکا
ئەرکی رێکخراوە مەدەنییەکان لەبەرامبەر سروشت
فوئاد خەتیب ژینگەوسرووشت گرینگترین سەرچاوەی بەرهەمهێنەری پێداویستییەکانی مرۆڤە، بەاڵم ڕۆژ لەدوای ڕۆژ خەسارەکانوو دەستێوەردانەکانی مرۆڤ لەسەر ژینگەدا، ژینگەی تووشی خەساروو قەیرانگەلی جۆراوجۆر کردووە. نەبوونی دەستەاڵت و نەبوونی حکوومەتێکی زاناو وشیار و خاوەن بیری ژینگە دۆستی نەک ژینگەی بەرەو گەشە کردن نەبردووە ،بەڵکوو بەرەو ئاقارێکی خراپ و ناحەزی ڕاکێشاوە. بەکار هێنانی زیادە ڕۆیانە لەسەرچاوە سرووشتییەکان وپالنی هەڵەو سەرەڕۆیانەی حکوومەت و دەستەاڵت دارانی ئێران بووەتە هۆی ئەوەی ئاو و خاک و هەوا ئەم سێ تک تکە (.elementعونسۆر)سەرەکییە هەردەم تووشی قەیران و خەسار و فەوتان ببێتەوە کە هیچ کات ناتوانێ قەرەبوویان بکاتەوە. شایەد چەن هۆکارێک لە الیەن کۆمەڵگاوە ببێتە مەترسی بۆ سەر ژینگە بەاڵم ئەوە بوونی سیستەمێکی پەروەردەیی سەقەت و نەزانە کە خەڵک تووشی فەقیری ونەخۆشینی فەرهەنگی دەبێتەوە و ناتوانن
ڕێز بۆ شوێنی ژیانیان دابنێن. دیارە دەوروو نەخشی تاکەکانی کۆمەڵگا و فەرهەنگیان لە سەر ژینگە ڕاستییێکی حاشا هەڵنەگره و فەرهەنگ و ژینگە ، دووپرسی لێک ئااڵون و ناتوانین لەیەکیان جودا بکەینەوە. فەرهەنگ و ئەخالق سەرەکی ترین بنیادی گرینگە کە ئەتوانێ ژینگە بەرەو گەشە کردن ببات و هەر ئەوەندەش بێ فەرهەنگی و بێ ئەخالقی ژینگە بەرەو لە ناو چوون ئەبات. لەچەن خاڵ دا ئەتوانیین ئاماژە بە گرینگی و کاریگەری فەرهەنگ و ئەخالقی ژینگەیی بدەین ،کە بریتین لە .1تێڕوانینی مرۆڤ بۆ سرووشت. مرۆڤەکان خۆیان بە خاوەنی ژینگە و سرووشت ئەزانن و پێیان وایە سرووشت وژینگە لە خزمەتی مرۆڤدایە. .2گەشە کردنی تەکنۆڵۆژیا. گەشەی تەکنۆلۆژیا لەو دەستکەوتە هەر گرینگەی مرۆڤە و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە پەرە سەندن و گەشەکردندایە ،هەرچەن ئەم دەستکەوتانە توانیویانە ژیانی مرۆڤ ئاسوودەتر بکەن بەاڵم بە ڕادەیێکی هەرە زۆر و ژینگەو سرووشتیان تووشی قەیران و لەناوچوون کردووە. .3فەرهەنگ سازی و هەبوونی سیستەمێکی کارا و مۆدێرنی پەروەردەیی. لە هەر کۆمەڵگایێکی ڕوو لە گەشە دەبێت دەستەاڵت و حکوومەت لە سەرەتای منداڵییەوە وانەیێکی ژینگەیی بباتە قوتابخانە و وەک وانەیێکی پڕ بایەخی خوێندن،نەوەی نوێی پێ پەروەردە بکات. داموودەزگا زانیاربەخشەکانیش وەک میدیاو گۆڤارەکان لەخزمەتی هەموو چین و توێژێک و کۆمەڵگاکانی مەبەستدا بن. .4شایستە ساالری و بوونی کەسانی پسپۆر لە بوارە جۆراوجۆرەکان لە دام و دەزگا پەیوەندی دارەکانی بواری ژینگە
وسرووشت. بەاڵم بە داخەوە لە ئێران ،حکوومەت هیچ پرەنسیبێکی شایستە ساالری پەیڕەو ناکات. .5زانیاری بەخشین بە کۆمەڵگا. حکوومەت و الیەنی دەستەاڵت ئەبێ لە هەمبەر تەواوی قەیران و خەسارو ڕووداوە سرووشتی و ژینگەییەکان ،کۆمەڵگا ئاگادار بکاتەوە تاکوو دەوڵەت و کۆمەڵگا تێکڕا چارەسەری ئەو باروو دۆخە بکەن. ئەم خاڵە سەرەکییانە ڕاستیێکی حاشا هەڵنەگرە کە هیچ کات ڕژێمی ئیسالمی دەبن. ئێران نەک چارە سەریان ناکات بەڵکوو نموونەکەی ،بوومەلەرزەکانی کرماشان و لە واقیعدا بڕوای بە زانست و زانیاری الفاوی ئەمساڵی باکوورو باشووری ئێران کۆمەاڵیەتی نیەو هەردەم لە دژایەتیاندایە .بوو. بەاڵم جێگەی دڵخۆشییە لە ئێران و بەتایبەت ئەوەی کە ئەمڕۆ ڕژێمی ئیسالمی ئێران کوردەواری ئاستی خوێندەواری و زانستی ئەو باجەی بەکۆمەڵگا داوە ڕێخراوە کۆمەاڵیەتی خەڵک لە حکوومەت هەرە مەدەنییەکان بێنە مەیدانەوە ،لەڕووی زیادترە و ڕۆژلەدوایی ڕۆژ کەسایەتییەکان ناچارییەو لەژێر ئەو هەمووە قەیران و و ڕێکخراوە مەدەنییەکان لە بوراری ژینگە فەوتان و خەسارە ژینگەییانەدا ناتوانی خۆی دەرباس بکات. پارێزیدا ڕوویان لە زیاد بوونە. هەر بۆ نموونە لەم سااڵنەدا ئەوەتا لە لێرە دا چەن پرسیار دێتەگۆڕێ. ڕۆژهەاڵت خەڵک ڕاوی ئاژەاڵن بە دیاردەیێکی .1چۆنە لە ڕژێمێکی وەها تۆتالیتێرکە چەپەڵ ئەناسن و بەشوورەیێکی پۆاڵیین هیچ کات بەزانست و زانیاری کۆمەالیەتی بەرەنگاری ئاگری دارستانەکانی زاگرۆس بڕوایی نیە ،چۆن کۆمەڵگای مەدەنی ئەو دەبنەوە و لەبواری زانستدا لە ورمێی و سەیری گەشەکردنە ئەپێوێ و لە حکوومەت تەورێزو تارانەوە پەنابەری ئەنجومەنەکانی پێشکەوتووتر دەبێت؟ کوردستان ئەبن بۆ زیندوو کردنەوەی گۆلی .2بۆچی هەرکات چاالکانی مەدەنی و ژینگە پارێزی دەگیرێن ،ڕژێمی ئێران ،تۆمەتی ورمێ. ئەمانەو دەیان وسەدان نموونە لەو ئەندامایەتی حێزبە ڕۆژهەاڵتییەکانیان لێ ئەرکانەیە کە ڕاستەوخۆ وەئەستۆی ئەدات. دەوڵەت و حکوومەتە و خەڵک و جەماوەری .3ئایا ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ حێزبە کوردستان هەوڵی چارەسرکردنیان دەدات .ڕۆژهەاڵتییەکان دەتوانن کاردانەوەی لە ڕاستیدا بەڕوونی لێمان ئاشکرایە پەروەردەییان لە سەرجەماوەرو چاالکانی سیستەمی خۆ بەڕێوەبەری ئەنجومەنەکان مەدەنی وژینگەپارێزییان ببێ؟ لە ئاستێکی هەرە بەرزدایە و لە هەموو لەوواڵمی ئەم پرسیارانەدا ،ڕاستە جۆرە ڕووداوێکی سرووشتی ونەخوازراودا ڕژێمی ئیسالمی ئێران هیچ کات ناتوانی دێنە دنیا پڕاکتیکەوە بە بێ ئەوەی سیستەمێکی پەروەردیی وەها سەردەمییانە چاوەڕێی حکوومەت بن لەو کێشانە دەرباس هەبێ.
هیچ جێگەی شک وگومان نیە جگەلەوەی حێزبە ڕۆژهەاڵتییەکان خەبات و شۆرشیان لە بەرژەوەندی گەل و نیشتماندا بووە، هاتنە مەیدانی حێزبە چەپەکان و دنیای پڕ لە فەلسەفەی ژیان و مرۆڤایەتیان کاردانەوەێیکی لەڕادەبەدەری لەسەر پەروەردەکردنی جەماوریاندا بووە. ڕوانگەی ئێکۆلۆژی مارکس و کۆمەڵناسی ژینگەیی مارکس ئەوە باشی ئەسەڵمێنێ کە ڕوانگەی ئەو کەسایەتییە چاالکانەو ڕێخراوە مەدەنی و ژینگە پارێزییەکان هەمان ڕوانگەی حێزبە چەپەکانی ڕۆژهەاڵتە. خاوەنداریەتی کردن لەم بیرو دنیای پڕاکتیکە ڕەنگە لەزۆر الیەن نەوەشێتەوە ولە ناسیۆنالێکی مەنتەقییدا نەگونجێ. بەاڵم بیری کردنەوەی لە ئێکۆسیستێم هەمان بیرو فکری حێزبە چەپەکانەکە مڕۆڤ و مرۆڤایەتی لە هەر جۆگرافیایێک بێ ،لەدەوری خۆی کۆدەکاتەوە و هەوڵ بۆ پێکەوەژیان دەدات. مێژووی خەباتی حێزبە چەپەکانیش لە ڕۆژهەاڵت لە مێژە لە کوردستان دابووە بە فەرهەنگ بووە بە ئەدەبیاتێک کە نموونەکەی دەیان و سەدان نووسەرو شاعیری چەپە کە هەر یەکیان کاریگەری خۆیان خستە سەر فەرهەنگ و ئەدەبیات و تەنانەت موزیکی چەپی کوردستان.
2
ژمار‌ه ( )79ساڵی هەشتەم2019/7/1 ،
هه‌واڵ‌و راپۆرت
Dwaroj@komala.com
سکرتێری گشتیی کۆمەڵە پیرۆزبایی
لەسەرۆکی هەرێمی کوردستان دەکات دەقی پەیامەکە:
برای بەڕێز جەنابی کاک نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی ھەرێمی کوردستان وێڕای ساڵو ،لە الیەن خۆم و ھەموو سەرکردایەتی و ریزەکانی کۆمەڵەوە پیرۆزباییت لێدەکەم بۆ ھەڵبژاردنت بە سەرۆکی ھەرێمی کوردستان و ئەو متمانەی پارڵمان و خەڵکی کوردستان بە ئێوەیان بەخشی. ھیوادارم لەم پۆستەشدا بتوانن دەوری گرینگ بگێڕن بۆ یەکریزی و دێمۆکراسی لە بزاوتی ڕزگاریخوازی کوردستان .دڵنیام ئێوە لە ھیچ حەولێک بۆ ئەو مەبەستانە درێغی ناکەن، ئێمەش ئاواتی سەرکەوتن و سەر بەرزیتان بۆ دەخوازین. براتان عومەر ئێلخانیزادە ٢٠١٩ .٥ .٢٩
سکرتێری گشتیی کۆمەڵە پیرۆزبایی لەسەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکات
رێوەڕەسمی رێزگرتن لە رۆژی پێشمەرگەی كۆمەڵە لە ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان بەڕێوەچوو رۆژی هەینی 31ی جۆزەردانی 1398ی هەتاوی بۆ رێزگرتن 40ەمین ساڵیادی گیانبەختكردنی هاوڕێ سەعیدی موعینی ناسراو بە كاك خانە وەك یەكەم پێشمەرگەی گیانبەختكردوی كۆمەڵە‌و، هەروەها بۆ بەرزڕاگرتنی رۆژی پێشمەرگەی كۆمەڵە ،رێوڕەسمێكی شكۆدار لە ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان بەڕێوەچوو. سەرەتای مەراسیمەكە كە تێیدا نوێنەرانی
حیزب‌و رێكخراوە سیاسییەكان‌و ئەندامانی سەركردایەتی‌و كادر‌و پێشمەرگەكانی كۆمەڵە بەشداربوون ،بە سرودی بانگەواز، سرودی فەرمیی كۆمەڵە‌و چەند ساتێك بێدەنگیی بۆ رێزگرتن لە یادی كاك خانەی موعینی‌و سەرجەم گیانبەختكردوانی كۆمەڵە دەستی پێكرد .پاشان هاوڕێ عومەری ئێلخانیزادە ،سكرتێری گشتیی كۆمەڵە بەم بۆنەوە قسەو باسێكی پێشكەش كرد.
لەبەشێكی دیكەی رێوڕەسمەكەدا ژمارەیەك لە كچان‌و كوڕانی كوردستان كە دەورەی راهێنانی سیاسی نیزامییان تەواو كردبوو و لەو رۆژەدا چەكی شانازیی پێشمەرگەی كۆمەڵەیان كردە شان ،سرودێكیان پێشكەش كرد. لە درێژەدا چەندین سرود‌و هۆنراوە پێشكەش كرا پاش نزیكەی 2كاتژمێر كۆتایی بە رێوڕەسمەكە هات.
بەرێوەچوونی کۆنفرانسی سااڵنەی ئەندامانی کۆمەڵە لە واڵتی ئاڵمان
دەقی پەیامەکە: برای بەڕێز جەنابی کاک مەسرور بارزانی، سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان لە الیەن خۆم و ھاوڕێیانی کومیتەی ناوەندیی و ریزەکانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ،پیرۆزبایی گەرمتان لێدەکەم بۆ ھەڵبژاردن و متمانە پێبەخشینتان بۆ سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی کابینەی نۆھەمی حکومەتی ھەرێمی کوردستان. ھیوادارم لەو پۆستەشدا سەرکەوتوو بن و بتوانن کارایی و یەکگرتوییەکی زۆرتر لەو کابینەیەدا دەستەبەر بکەن بۆ خزمەتی گەل و نیشتمان .دڵنیاشم حەول و دڵسۆزی تەواوی خۆتان لەو بوارەدا دەخەنە گەڕ. براتان عومەر ئێلخانیزادە سکرتێری گشتیی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان ٢٠١٩ .٦ .١٧زایینی
روونکردنەوەی نوێنەری کۆمەڵە لەسەر راگەیەنراوی هاوپێوەندی بۆ ئازادی و بەرابەری لە ئێران بۆ رای گشتی لە الیەن فەرزاد محەمەدی نۆێنەری کۆمەڵە زەحمەتکێشانی کوردستان لە سەر ڕاگەیاندنی هاوپێوەندی بۆ ئازادی و بەرابەری لە ئێران هاورێیان ،جەماوەری خەلکی کوردستان ،هەموان ئاگادارن سێبەری شەڕێکی دیکە لە سەر ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستە ،شەرێکە کە بەدڵنیاییەوە ئامانج و ئاسەوارەکەی جگە لە ماڵ وێڕانی و لەناوچوون و گیان لە دەستدانی زۆر ئینسان و مروڤ هیچ قازانجێکی بەدواوە نییە ،شەرێکە کە ئێران وەکوو کۆماری دژە بەشەری و پاڵپشتی تیرۆر لە ناوچەکە لە مێژە ئاورەکەی خۆش کردووە. ئێمە وەکوو کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان دژ بە شەڕ و ماڵ وێرانین ،بەاڵم لەهەمان حاڵیشدا تەواوی هەوڵ و توانی خۆمان ئەخەینە گەڕ بۆ ڕوخانی بنەما فیکری و ئیدوئولوژیە سیاسیەکانی کۆماری ئیسالمی ئێران. من وەکوو نوێنەری کۆمەڵەی زەحمەتکێشان بە پێ نووسراوەکان و ئیمەیلەکان دژ بە نووسین و دەرکردنی ڕاگەیاندنی “هاوپێوەندی بۆ ئازادی و بەرابەری لە ئێران” بووم، چۆنکە بەدرێژایی ساڵها خەباتی کۆمەڵە و ئەزموونی جوراوجور ئەمە ئەدەبیاتی داڕشتنی مەتنی ئەو ڕاگەیاندنەی دە الیەن ناتوانێ نوێنەرەوەی ھەموو ھەڵوێستی کۆمەڵە بێ. من وەکوو نۆینەری کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان تەواوی هەۆڵی خۆم ئەخەمە گەڕ بۆ ئەوەی کە چیتر ناوی کۆمەڵەی زەحمەتکێشان لە ژێر ئاوەها ڕاگەیاندنێکا باڵو نەبێتەوە فەرزاد موحەمەدی نۆێنەری کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان لە هاوپێوەندی بۆ ئازادی و بەرابەری بۆ ئێران. 27 – 16.06.2019جۆزەردانی 1398هەتاوی
راگەیاندنی سکرتاریەتی کۆمەڵە بە بۆنەی گیان لەدەستدانی هاورێ موراد حەسەننژاد خەڵکی ئازادیخوازی کوردستان! تێکۆشەران و دڵسۆزانی کۆمەڵە! بەمجۆرە رادەگەیەنین زۆر بەداخەوە سەرلەبەیانی ئەمرۆ یەکشەممە 2ی پووشپەر هاورێ موراد حەسەننژاد بەکارەساتێکی دڵتەزێن گیانی لەدەست دا. هاورێ موراد کە خەڵکی ناوچەی پیرانشار بوو،سەرەرای ئەوەیکە ماوەیەکی کەم بوو بە ریزەکانی هێزی پێشمەرگەی کۆمەڵە پەیوەست ببوو،بەاڵم بە مەرگی خۆی خەم و پەژارەیەکی زۆری خستە دڵی هاورێیان و هاوسەنگەرانی. لەرێگای ئەم راگەیاندنەوە هاوخەمی و هاودەردی خۆمان لەگەڵ بنەماڵە و کەس و کار و ئازیزان و هاوسەنگەرانی هاورێ موراد حەسەننژاد دەردەبرین و بەڵێن دەدەین تا وەدیهاتنی ئامانجە بەرز و ئینسانییەکانی سەرجەم گیانبەختکردوانی کۆمەڵە لە خەبات و تێکۆشان بەردەوام دەبین. سکرتارییەتی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان یەکشەممە 2ی پووشپەری 139٨ رێکەوتی23ژوئەنی2019
کۆنفرانسی سااڵنەی ئەندامانی کۆمەڵە لە واڵتی ئاڵمان لە رۆژانی ٢٢،٢١و ٢٣ی مانگی یۆنی ٢٠١٩لە شاری کۆڵن بە بەشداری کادر و ئەندامان بەرێوە چوو. دوانیوەرۆی رۆژی جومعە کە هاوکات بوو لە گەڵ ٣١ی جۆزەردان رۆژی پێشمەرگەی کۆمەڵە ،کۆنفرانس بە سرودی بانگەواز سرودی رەسمی کۆمەڵە دەستی پێکرد و دواتر چەن ساتێک بێدەنگی بۆ رێز گرتن لە یادی هاورێ سەعید موعینی ناسراو بە خانە یەکەم گیانبەختکردووی کۆمەڵە و سەرجەم گیانبەختکردووانی کۆمەڵە و بزوتنەوەی رزگاریخوازانەی کوردستان راگیرا .دوای شکاندنی بێدەنگیەکە، هاورێ ئاسۆ عەلیخانی ژیاننامەی هاورێ خانەی موعینی و هەروەها شێعرێک بۆ پێشمەرگەی پێشکەش بە بەشداربووان کۆنفرانسەکە کرد. لە درێژەدا دەستەی بەرێوەبەری کۆنفرانس بە دەنگی ئەندامان هەڵبژێردرا کە بریتی بوون لە هاورێیان فەریبا محەمەدی ،ئازاد شاوەیسی و مزەفەر ئەحمەدی .دەستەی بەرێوەبەری ئاجێندا و سەعات کاری کۆنفرانسی خستە بەر دەنگدان و دوای قسە و باس لەوبارەوە ئاجێندا و سەعاتی کاری دیاری کرا و بەمشێوەیە یەکەم رۆژی کۆنفرانس کۆتایی پێهات.
رۆژی شەممە واتە دووهەم رۆژی کۆنفرانس بە راپۆرتی تەشکیالتی و سیاسی کۆمیتەی ئاڵمان کە لە الیەن هاورێ فەریبا محەمەدی وەک بەرپرسی کۆمیتە پێشکەش کرا دەستی پێکرد .لەو راپۆرتە بە وردی ئاماژە بە کار و چاالکیەکانی یەک ساڵی رابردوو کرا و دوای گفتۆگۆ و را و نەزەری بەشداربووان ،راپۆرتی کۆمیتە بە کۆی دەنگ پەسند کرا .لە بەشێکیتری کۆنفرانس قسە لە سەر ئەرک و مافی ئەندامان و پالن بۆ دەورێکی نوێ لە کار و چاالکی ئەندامان لە دەرەوەی واڵت کرا .لەم بەشە ئاماژە بە دۆخی ناوچەکە و گۆرانکاریەکان و دەور و نەقشی کۆمەڵە لە داهاتووی بزاڤی ئازادیخوازانەی کوردستان کرا و هەروەها جەخت لە سەر ئەکتیڤ بوونی ئەندامان لە دەرەوەی واڵت کرا. دوایین باسی کۆنفرانس لە رۆژی دووهەم تایبەت بوو بە کۆنگرەی ١٤ی کۆمەڵە و هاورێ رەزا کەعبی دەبیری هیاتی ئیجرایی کۆمەڵە لەمبارەوە قسەی کرد .هاورێ رەزا راپۆرتی لە کاری کۆمیسیۆنی ئامادەکاری بۆ کۆنگرە پێشکەش کرد و جەختی لە سەر بەشداری چاالکانەی ئەندامان لە باسی کۆمیسیۆنەکانی پەیوەندیدار بە کۆنگرەوە کرد .هەروەها قسەی لە سەر هەلومەرجی ئێستای کۆمەڵە و کەڵک وەرگرتن لەو
دەرفەتانە کرد کە لە بەر دەم کۆمەڵەی زەحمەتکێشاندایە .لەم بەشەش ئەندامان بەشداری چاالکانەیان لە باسەکە کرد و بۆچوونی خۆیان دەربری .جێگای ئاماژەیە جگە لە کاتی دیاریکراوی کۆنفرانس، ئەندامان بۆ تاوتوێ چەند مەسەڵەیەک لە پەراوێزی کۆنفرانس کۆبوونەوەیان گرت و بە گشتی کۆنفرانسێکی پڕ ناوەرۆک و پڕ دەسکەوت بوو. رۆژی یەکشەممە ٢٣ی مانگ واتە دوایین رۆژی کۆنفرانس تەرەخان کرا بۆ هەڵبژاردنی کۆمیتەی نوێی ئاڵمان .دوای قسوباس و جەخت کردنەوە لە سەر بەشداری راستەوخۆی ئەندامان لە بەرێوە بردنی کارەکانی کۆمیتە،پێنج کەس لە هاورێیان وەک ئەندامی ئەسڵی کۆمیتە و دوو کەسیش وەک جێگر هەڵبژێردران. لە کۆتاییدا هاورێ عوسمان خەلیلی وەک بەرپرسی کۆمیسیۆنی دەرەوەی واڵت قسەیەکی کورتی کرد و وتی ئەم کۆنفرانسە زۆر سەرکەوتوو بوو ،چۆن ئەندامان لەوپەڕی ئامادەیی بۆ کار و چاالکی کۆمیتەی نوێیان هەڵبژارد و ئەمەش دەسکەوتێکی گرنگە .هەروەها کۆنفرانس بە وتەیەکی هاورێ رەزا کەعبی کۆتایی بە کارەکانی خۆی هێنا. ٢٤/٦/٢٠١٩
وەفدێكی كۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان سەردانی سەركردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان لە سلێمانی كرد رۆژی 16ی مانگی مەی ،2019وەفدێكی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان بە سەرپەرستی هاوڕێ عومەری ئێلخانیزادە سكرتێری گشتیی كۆمەڵە ،سەردانی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان لە سلێمانی‌و هەڵەبجە كرد. وەفدی كۆمەڵە لە الیەن وەفدێكی پارتی بە سەرپەرستی بەڕێز عارف تەیفور، سەرۆكی ئەنجومەنی سەركرایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان لە سلێمانی و هەڵەبجە پێشوازی لێكرا. لەسەر قسەوباسێك لەدیدارەكەدا بارودۆخی ناوچەكە‌و كوردستان كرا‌و هەردوو ال تێبینی‌و بۆچوونی خۆیان لەسەر گۆڕانكارییەكان‌و ئەگەری پێشهاتەكان
لەدوای چڕبوونی حوزوری هێزەكانی
ئەمەریكا لە ناوچەكە خستەڕوو.
ژمار‌ه ( )79ساڵی هەشتەم2019/7/1 ،
وتووێژ
Dwaroj@komala.com
5
وتووێژ لەگەڵ هاوڕێ عەتا ناسرسەقزی
هەڵوەستەیەک لەسەر کاری ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران
زیاتر لەساڵێک لە دامەزراندنی ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئێران تێپەڕدەبێت و لەو ماوەیەدا کاروچاالکییەکانی ئەو ناوەندە سەرەڕای رەخنە و گازندەکان بە جۆریک بۆتە هیوایەک بۆ خەڵکی کوردستان و تەنانەت کۆماری ئیسالمیشی زۆر توورەکردووە ،ئەوە بۆتە هۆی ئەوەی ئاستی داخوازی و چوەڕوانیەکانی کۆمەڵگای کوردستان لەو ناوەندە بچێتە سەری و هیوای گەورەتی پێ ببستن . دواڕۆژ هەولی داوە بارودۆخی هەنووکەیی ناوەند و هەروەها کێشە وگرفتەکانی بەردەمی ناوەند لە وتووێژێک لەگەڵ هاوڕێ عەتا ناسرسەقزی ئەندامی هەیئەت ئیجرایی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کۆردستان و هاوکات وەک بەرپرسی هەئیەتی کۆمەڵە لە ناوەندی هاوکاریی حیزبەکان کە لەسەرەتای درووستبوونی ناوەند لە زۆربەی کۆبوونەوەکان بەشدار بووە بخاتەبەرباس. بیرۆکەی پێک ھێنانی ناوەندی ھاوکاری لە کوێوە دەستی پێ کرد و کەی دەستی بەکار کرد؟ من پێموابێ ئەو فکرەی كە هیچ یەك لە حیزبە كوردییەكانی نەیاری رژیمی ئیسالمی هەر چەند بە هێزیش بێت ناتوانێت بە تەنیا لەگۆڕەپانی سیاسی ئێران دەورو و كاریگەریی سەرەكی هەبێت ،بە بڕوای من یەكێك لەو هۆكارە سەرەكییانەیە كە حیزبەكانی كوردستانی رۆژهەاڵتی بەو قەناعەتە گەیاندوە تا پێكەوە كار بكەن‌و لە ژێر چەترێكی هاوبەشدا خەبات دژی كۆماری ئیسالمی درێژە پێبدەن .لە راستیدا تیۆری یەك نەتەوە یەك حیزب لەمێژە بەسەر چووە‌و ئەمەش لەماوەی چوار دەیە خەباتی بزوتنەوەی خەڵكی كوردستان لەالیەن حیزبەكانەوە بە باشی هەستی پێكرا‌وەو ،كاری پێكەوەیی‌و هاوئاهەنگی لەنێوان یەكتردا بووە بە زەرورتێكی حاشا هەڵنەگر. پێش دامەزراندنی ناوەند حیزبەكانی كوردستانی ئێران لە چەندین حاڵەت شانۆگەری بایكۆتكردنی وەك هەڵبژاردنەكان ،هاوكارییان كردوە‌و وەك شەش جەرەیانی سیاسی داوایان هاوبەشدا لەبەیاننامەی لەخەڵكی كوردستان كردوە كە بایكۆتی هەڵبژاردنەكان بكەن‌و ئەمەش ئەزمونێكی باش بوو لە یەكگرتوویی‌و هاوكاریی نێوان حیزبەكان كە خەڵكی كوردستانیش بەرەوپیری هاتن .لەدوای خۆپیشاندانەكانی پایز‌و زستانی ساڵی 1396كە زۆربەی شارەكانی ئێران‌و كوردستانی گرتەوە ،زەرورەتی هاوكاری نێوان حیزبەكان زیاتر ئاشكرا بوو. ئەمە نەك هەر خواستی حیزبەكان، بەڵكو خواستی خەڵكی كوردستان بوو كە لەالیەن الیەنگران‌و دڵسۆزانی حیزبەكان ئاراستەی سەركردایەتی ئەو حیزبانە كرا .هەر بۆیە پاش چەندین كۆبوونەوەی دوو الیەنە‌و چەند الیەنە سەرەنجام لە رۆژی 30بەفرانباری ،1396لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسی كە لە ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان پاش كۆبوونەوەیەكی چڕ‌وپڕ بەڕێوەچوو، حیزبەكانی هاوكاریی ناوەندی كوردستانی ئێران بە بەشداری 5 حیزب‌و الیەنی سیاسی راگەیەنرا‌و بە رەسمی دەستی بەكار كرد.
هاوڕێ عەتا ناسرسەقزی ئەندامی هەیئەت ئیجرایی کۆمەڵە
رۆژی 30بەفرانباری ،1396لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسی كە لە ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان پاش كۆبوونەوەیەكی چڕ‌وپڕ بەڕێوەچوو ،ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران راگەیەنرا‌و بە رەسمی دەستی بەكار كرد ئامانج بوو یا ڕێگەیەک بۆ گەیشتن بە ئامانجێکی گەورەتر؟
ناوەندی هاوكاریی لە راستیدا وەك ئامراز دەبێت چاوی لێبكرێ بۆ مەبەستێكی گەورەتر .لەكۆبوونەوەكانی پێش دامەزراندنی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران قسە لەسەر پێكهێنانی بەرەی كورستانیی یان چەترێكی هاوئاهەنگی یان بزوتنەوەی بۆ مەرجەعیەتێك حەقخوازانەی خەڵكی رۆژهەاڵتی كوردستان بوو ،بەم پێناسەیە ئەركی سەرەكی ناوەند ئامادەكارییە بۆ پێكهێنانی بەرە یان هاوپەیمانێتییەكی گشتگیری حیزبەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان .وەك لە پرەنسیپە گشتییەكانی ناوەنددا لە 10خاڵ ئەرك‌و ئامانجەكانی ناوەند دیاریكراوە ،ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران ،نوێنەرایەتیی بزووتنەوەی گەڵی كورد بۆ دەستەبەركردنی مافە سیاسی و نەتەوەییەكانی ئەو گەلە لە چوارچێوەی ئێرانێكی دێموكرات، سێكۆالر و فیدراڵ‌دا دەكات كە مافی نەتەوەكان و كەمایەتییە ئایینیەكان، مافی شارۆمەندی و نێوەرۆكی جاڕنامەی جیهانیی مافەكانی مرۆڤ، دابین بكات كە ئەمە خاڵی جەوهەریی كاری حیزبەكانی ئەندام لە ناوەندە. سەرەكیترین ئەركی ناوەند ئامادەسازی‌و رێگەخۆشكردنە بۆ پرۆسەی پێكهێنانی بەرەیەكی كوردستانیی كە هەموو حیزبەكانی كوردستانی رۆژهەاڵت خۆی تێدا ببینێتەوە .هەروەها ئەولەوییەتی مەبەستی سەرەکی لە پێکھێنانی كاری ناوەند هەوڵدانە بۆ دابینكردنی ناوەند چی بوو ،بە واتایەکی تر ناوەند یەكگرتوویی و كۆدەنگیی نێوان هێزە سیاسیەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان.
ناوەند لە ئازادی سیاسی و ئازادی ڕێكخراوە سیاسی و پیشەییەكان پشتیوانی دەكات ،هەوڵ بۆ هاوئاهەنگی نێوان بزوتنەوە و خەباتی خەڵك‌و حیزبە سیاسییەكان دەدات بۆ كۆتاییهێنان بە دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی لە كوردستان.
بە بروای ئێوە ناوەند تا چ ڕادەیەک بە ئامانجەکانی گەیشتوە؟ ناوەندی هاوكاری لەبارودۆخێكدا دروست بوو كە كەمترین هاوكاری لەنێوان الیەنەكانی ئەندام لەو ناوەندەدا هەبوو .الیەن بوو كە ئامادە نەبوو تەنانەت ناوی رەسمی الیەنێكی دیكە ببات ،تێیدا بوو ئامادە نەبوو بەیاننامەیەكی هاوبەش لەگەڵ الیەنێكی دیاریكراودا واژۆ بكات .ئەمە بێجگە لەشەڕێكی میدیایی كە جاروبار و ناوە ناوە لەنێوانی حیزبەكانی كوردستانی رۆژهەاڵت رووی دەدا .بۆیە تا ئێستا‌و پێكهێنانی ناوەند ،حیزبەكان كارێكی گەورەیان كردوە‌و هەر ئەوەندەی لە كۆبوونەوەكاندا دادەنیشن لەسەر بابەتێك هەڵوێست وەردەگرن‌و بۆ كوردستان خەڵكی بەرژەوەندی بەیاننامە‌و هەڵوێستی خۆیان پێكەوە باڵودەكەنەوە زۆر باشە .هەم خەڵكی كوردستان بەوە دڵخۆشە ،هەم لەبەرامبەردا دوژمنی سەرەكی خەڵكی كوردستان‌و حیزبەكان ،واتە كۆماری ئیسالمی توشی نیگەرانی كردوە. ئەمە بۆ خۆی هەنگاوێكی ئەرێنییە‌و جێگای هیوایە .بەاڵم ئەوەی تا چەند بە ئامانجەكانی گەیشتووە دیارە هێشتا ماوەیەتی .وەك ئاماژەم پێدا ئامانجی سەرەكی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران ،كاركردنە بۆ ئەوەی بەرەیەكی یەكگرتوو لە حیزبەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان دروست ببێت .بۆ ئەمەش دەبێت چەندین سەنەد‌و بەڵگەنامە ئامادە بكات‌و پاش پەسەندكردنی لەالیەن ئەندامانی ناوەند بخرێتە دەستوری كاریەوە .لەوانە :بەڵگەنامەكانی تایبەت بە پەیوەندی نێودەوڵەتی، پەیوەندی لەگەڵ حیزبەكانی هەر چوارپارچەی كوردستان ،پەیوەندی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی‌و ....هتد. ئەگەرچی ناوەند هەوڵی داوە بۆ بە ئەنجام گەیاندنی ئەم بابەتە گرنگە بەاڵم رەنگە لە ئاستی چاوەڕوانی خەڵكدا نەبێت‌و وەك پێویست خێرایی بە پرۆسەكەوە نەبینرێت .هەمو هەوڵی ئێمە لە ناوەند لەسەر یەك ئەساسە‌و ئەمە جەوهەری كاری پێكەوەییە، ئەویش بریتییە لە وەالنان‌و چاوپۆشی كردن لە بەرژوەندی تەسكی حیزبی بۆ بەرژەوەندی بزوتنەوەكە‌و خەڵكی كوردستان. چین
بەربەستەکان سەرەکیەکان لەبەردەم ناوەنددا؟ بە بڕوای من بەربەرستی سەرەكی لەبەردەم كاری ناوەند بەجیدی
نەگرتنی ناوەندە لەالیەن هەموو دەزگا حیزبیەكانەوە .رەنگە ئۆرگانێك لەحیزبێکدا هەبێت کە بەشداریی حیزبەکەی خۆی لەناوەندی هاوکاریی بە جیدی نەگرێت و لە قۆناغیکدا كە پێویستە كاری هاوبەش لەگەڵ حیزبەكانی دیكە بكرێت‌و ئەو ئۆرگانە ملكەچی ئەوە نەبێت كە شاندی حیزبەكەی لە ناوەنددا هەیەو تەعهودی هەیە بەرامبەر بە ناوەند‌و ئەندامانی بەشداربوونی ناوەند .كاتێ ئەندامانی سەركردایەتی حیزبەكەی من بەشدارن لە كۆبوونەوەكانی ناوەند ،هەر ئۆرگان‌و ئەندامێكی سەركردایەتی دەبێ بە هی حیزبەكەی بزانێت‌و لە هەموو بوارەكاندا هەست بەو بەرپرسیارێتییە بكات .بۆ نمونە كاتێك شاندی ئێمە لەو ناوەندەدا بەشدارە ،نابێت بۆ نمونە ئۆرگانی هێزی پێشمەرگە لەشاخ یان هەر ناوچەیەكی سنوریی كوردستان ببێتە رێگر لەبەردەم حیزبی هاوپەیمان‌و ئەندام لەو ناوەندە لەكارو چاالكییەكانیدا و بەربەستی بۆ دروست بکات کە ئەمە دەبێتە مایە دروستبوونی گومان و دوڕدۆنگی و تەگەرە دەخاتە سەر پرۆسەی کاری ناوەند .راستە چەندین بوار ماوە كە پێویستی بە وردكردنەوە‌و نوسینی بەڵگەنامەی رەسمیی ناوەند هەیە ،بەاڵم ئەوەی ئاشكرایە ،پەیوەندی ئێستای ئەو حیزبانەی لە ناوەندی هاوكاریدا هەن ،چیتر وەك جاران نیە ،ئێمە گەیشتونەتە قۆناغێكی دیكە لەخەبات‌و پێویستمان بە یەكگرتوویی زیاتر هەیە نابێت بۆ شتی بچوک لەباری ببەین. مەسەلەیەكی دیكە كە رەنگە هۆكار بێت بۆ خێرا بەرەوپێش نەچوونی كارەكانی ناوەند ،هەر بۆ ئەو خاڵە دەگەڕێتەوە لەسەرەوە ئاماژەم پێدا ،واتە چاوپۆشی كردن لە هەندێ بەرژەوەندی تەسكی حیزبی‌و زۆرجاریش بەرژوەندی تاكەكەس لە یەك حیزبدا .لە كۆبوونەوەكانی ناوەنددا بەشداربووان بەراستی بە گەرمی‌و بە دڵسۆزییەوە مەوزوعەكان بابەتە‌و لەسەر قسەوباس‌و دیالۆگ دەكەن‌و دڵنیاشم هەموو الیەنەكان هەوڵی تەواو دەدەن بۆ ئەوەی پرۆسەكە بەخێرایی بەرەو پێش بچێت ،بەاڵم زۆر جار پێویستی بەوە كردوە كە لەكۆبوونەوەی لوتكە، واتە كۆبوونەوەی كەسانی یەكەمی حیزبەكانی ئەندام لە ناوەند زۆر بابەت ببڕدرێتەوە‌و یەكالیی بێتەوە .ئەوەی هەیە بەربەستەكان بە خۆشحاڵییەوە
سەرەكیترین ئەركی ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران ئامادەسازی‌و رێگەخۆشكردنە بۆ پرۆسەی پێكهێنانی بەرەیەكی كوردستانیی كە هەموو حیزبەكانی كوردستانی رۆژهەاڵت خۆی تێدا ببینێتەوە
جیدی نین‌و لەدرێژەی كاری ناوەند هیوادارم توشی كەمترین بەربەست ببینەوە‌و پرۆسەكە بەخێرایی بەرەو پێش بچێت. داھاتووی ناوەندی ھاوکاری چۆن دەبینن و وەک کۆمەڵەی زەحمەتکێشان چ پێشنیارێکتان ھەیە بۆ چاالکترکردنی ناوەند؟ من بە گەشبینیەوە سەیری داهاتووی ناوەند دەكەم .پێموایە بارودۆخی ناوچەكە بە خێرایی لە گۆڕاندایە‌و پێویستە كورد زیاتر یەكگرتوو بێت. ناوەندی هاوكاری لە ئێستادا جێگەی خۆی كردوەتەوە‌و وەك نوێنەری كوردستان رۆژهەاڵتی خەڵكی ئەرك‌و بەرپرسیارێتی لە ئەستۆدایە، هەربۆیە دەبێت زیاتر بۆ یەكخستنی نێوماڵی كورد هەوڵبدات .كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان وەك پرەنسیپ‌و وەك بریاری پلۆنۆمەكانی خۆی جەخت لەسەر یەكڕیزی‌و تەبایی زیاتری نێوان حیزبەكانی كوردستانی رۆژهەاڵت دەكات‌و بۆ ئەو مەبەستەش چی لە توانایدا بێت هەوڵی بۆ دەدات‌و ئامادەیە بۆ بە ئەنجام گەیشتنی كاری ناوەند و پێكهێنانی بەرەیەكی یەكگرتووی حیزبەكانی كوردستانی رۆژهەاڵت هەموو مایەیەك دابنێت. كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان یەكێك لەو الیەنە سەرەكییانە بووە كە هەوڵی تەواوی بۆ دامەزراندنی ناوەندی هاوكاریی داوە‌و بۆ چاالكتر كردنی ناوەندیش هەموو هەوڵێكی خۆی دەخاتەگەڕ. ناوەندی ھاوکاری چۆن دەتوانێ لە قۆناغی بریارنامە نووسین تێپەر بێت و بچێتە قۆناغی پراکتیکەوە؟ بۆ گەیشتن بە قۆناغی پراكتیكی لەكاری ناوەند پێویستە چەندین بەڵگەنامە پەسەند بكرێت ،لە ئێستادا هێڵە گشتییەكان‌و ئایینامەیەكی نێوخۆیی پەسەند كراوە‌و چەندین بەڵگەنامەی دیكە لەبەر دەستدایە كە بەمزووانە ئامادە‌و پەسەند دەكرێت. ئێمە لەناوەندی هاوكاری هەوڵ بۆ ئەوە دەدەین هیچ گرێ‌و كۆسپێك نەهێڵین لەبەردەم دروستبوونی بەرەی كوردستانیدا .ئەگەر ئێستا الیەنەكانی ئەندام لە ناوەندی هاوكاری رێكبەون لەسەر میكانیزمی كاركردنی هاوبەش بۆ دوو قۆناغی پێش روخانی كۆماری ئیسالمی‌و قۆناغی پاش كۆماری ئیسالمی‌و بە هاودەنگی بەڵگەنامەی پێویست لەمبارەیەوە واژۆ بكرێت ،كاری عەمەلی‌و پراكتیك ئاسانتر دەبێت .بەو مانایە ئەو بەڵگەنامانە‌و پابەندبوونی حیزب‌و الیەنە سیاسییەكانی ناوەند بەوانەوە ،دەتوانێت گەرەنتی بە خەڵكی كوردستان بدات كە لەدوارۆژی كوردستان لەپاش كۆماری ئیسالمی، حیزبەكان بە هاوكاری یەكتر ئازادی‌و سەربەستی‌و ژیانێكی شیاوی ئینسان بۆ خەڵكی خۆیان دەستبەر بكەن‌و خەڵك لەوە دڵنیا بكەنەوە كە ئەزمونی تاڵی شەڕی ناوخۆیی چیتر دووپات نابێتەوە. ئەگەرچی بەشێك لەكاری ناوەند لەئێستادا وەك هەڵوێست وەرگرتن‌و باڵوكردنەوەی بەیاننامەی هاوبەش‌و بانگەواز ،بەشێكە لە كاری پراكتیكی‌و تا ئێستاش وەاڵمی خۆی وەرگرتووە، بۆ نمونە بانگەوازی ناوەندی هاوكاریی حیزبەكانی كوردستانی ئێران بۆ مانگرتنە مێژووییەكەی 21ی خەرمانانی ساڵی رابردوو ،یەكێك لەو وەاڵمانە بوو كە خەڵكی كوردستان بە حیزبەكانی خۆیان دایەوە‌و بەرەوپیری هاتن.
4
ژمار‌ه ( )79ساڵی هەشتەم2019/7/1 ،
وتووێژ
Dwaroj@komala.com
وتووێژی رادیۆ رووداو لەگەڵ هاوڕێ رەزا کەعبی
هەڵسەنگاندنێک بۆ ئاستی پەیوەندییەکانی حکومەتی هەرێم و حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت ئا:ڕێباز تورجانی
هەموو ئەمانە گەشەی کردووە وە ئێمە لە کۆمەڵگایەکی زۆر سیاسیتر زیندووتر وە بەداخوازی زۆر ڕونترەوە ڕووبەرووین.
لەو مانگە دووهەمین سەرۆک بۆ هەرێمی کوردستان دیاریکرا و بەو بۆنەیەوە ڕادیۆ ڕووداو وتووێژێکی لەگەل هاوڕێ ڕەزا کەعبی بەرپرسی هەیئەت ئیجرایی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان سەبارەت بە داهاتووی پێوندیەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حیزبەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ئەنجام داوە کە دەخرێتە بەرچاوی خوێنەرانی دواڕۆژ. ڕووداو :کاک ڕەزا ئێوە سەرۆکایەتی ئەم خولەی ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئیرانتان لە ئەستۆیە و هاوڕێ ڕەزا کەعبی بەرپرسی هەیئەت ئیجرایی حیزبەکانی نوێنەرایەتی بەشدارلە لە چوار ساڵی داهاتوو هەموو ئاماژەکان ناوەندیش دەکەن ،ئاستی پێوەندیەکانی نیشان ئەدا وەزعی کۆماری ئیسالمی ئێوەو وەک ناوەندی هاوکاری لە گەڵ خرابتر دەبێ و هەرێمی کوردستان گەشە حکومەتی هەرێمی کوردستان چۆنە؟ دەکا ،ئەمە حەقیقەتە ،بۆیە من پێموایە هاوڕێ ڕەزا کەعبی:تا ئەو جێگایەی بە ڕاگرتنی ئم بااڵنسە زۆر پێویستە و مەسەلەی پێوەندی حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت بە گرینگە سەرۆکایەتی هەرێم ئەوە بپارێزێ هەرێمی کوردستانەوە هەڵدەگەرێتەوە ئێمە ،تا ئەو جێیەی بە مەسەلەی پێوەندی سەرجەم پێمان وایە کە ئێمە ئینتزارمان هەرێم و کۆماری ئیسالمیە پێمان وابووە زۆرترە ،پێمان وایە کە هەرێمی کوردستان هەرێمی کوردستان حەقی خۆیەتی دەبێ دەتوانێ نەتەنیا لە گەڵ حیزبەکانی تەعامۆل لە گەڵ دراوسێکانی بکا و دەبێ ڕۆژهەاڵت ،بەڵکوو لە سەر مەسەلەی سنوورەکانی خۆی بپارێزێ ،ئێمەش کێشەی کورد بە گشتی لە ڕۆژهەاڵتی هیچ کات کارێکمان نەکردووە کە زەرەر ناوەڕاست و پێوەندی هەرێمی کوردستان بە بەرژەوەندیەکانی هەرێمی کوردستان لە گەڵ باقی بەشەکانی دیکەی کورستان بگەیەنین ،هاوکاریان بووین ،بە پێی چڕوپڕتر بێ لە هاوکاری ،دەزانم کە ئێستا داخوازیەکانیان دەچوین و ئەگەر هەرێمی هەرێمی کوردستان لە ئاکامدا ناوچەیەکی کوردستان داوای لە حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت نیمچە سەربەخۆیە ،لە ئاکامدا دەستە و کردبێ کە زۆر مەسایلی ئەوان رەعایت دایەرە و ئیدارە و حکومەتو و دیپلۆماسی کەن بە خۆشیەوە حیزبەکانی ڕۆژهەاڵتی و هەموو ئەوانەی سەر بەخۆی هەیە و ئاڵ کوردستان یا ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی وگۆر دەکا لە گەڵ دنیای دەرەوە و هەر ڕۆژهەاڵتی کوردستان واڵمی ئەرێنی وەها لە سنوورەکانیشی مەجبوورە لە گەڵ داوەتەوە و ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی دراوسێکانی ئاڵ و گۆڕی تایبەت بە خۆی ڕۆژهەاڵت و سەرجەم هەرێمی کوردستان بکات ،ئەو دراوسێیانەی کە بە داخەوە لەم بارەوە گرفتێکمان نەبووە. بەشێکن لە داگیرکەرانی کوردستان،بۆیە ئێمە ئەو مەحزووراتە دەزانین بەاڵم ،پێمان ڕووداو :ئەم بااڵنسە ڕاگیراوە نێوان وایە کە حیزبەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان پێوەندیەکانی هەرێمی کوردستان و ئێران چاوەڕوانیێەکی زۆرتریان هەیە لە هەرێمی بەرامبەر بە حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت؟ کوردستان ،لە سەرۆکایەتی هەرێمی هاوڕێ ڕەزا کەعبی :لە الیەن هەرێمەوە کوردستان کە بتوانێ پێوەندیەکانی بەڵێ ،ئێمە بۆ خۆمان وەک حیزبێکی خۆیان لە گەڵ ئەو بەشە لە کوردستان ڕۆژهەاڵتی کوردستان و وەک حیزبێکی چڕوپڕتر بکەن. نەیاری کۆماری ئیسالمی ئەرک و کار و نەقشە و کاری سازمانی و حیزبی خۆمانە ڕووداو :لە ماوەی سااڵنی ڕابردوو کە چۆن بتوانین خەباتی ڕزگاری خوازی پێوەندیەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و خەڵکی کوردستان لەو بەشە لە کوردستان ئێران هیچ تەگەرەو کۆسپێکی لە بەر دەم ڕابەڕایەتی بکێن. ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئێران ،هەروەها حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت ڕووداو :کاک ڕەزا هەڵوێست و کوردستان دروست کردووە؟ کاردانەوەکانی هەرێمی کوردستان بەرانبەر هاوڕێ ڕەزا کەعبی :هەرێمی کوردستان ڕووداوەکانی ڕۆژهە اڵتی کوردستان چۆن و سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان هەڵدەسەنگێنن؟ پێویستی بە ئاڵ و گۆڕ لە گەڵ کۆماری هاوڕێ ڕەزا کەعبی :لە چەند ساڵی ڕابردوو ئیسالمی هەیە ،بەاڵم بە بڕوای من هەرێمی خەباتێکی مەدەنی سیاسی زۆر بەرین لە کوردستان دەتوانێ ئەالن تا ڕادەیەک سەرتاسەری کوردستان وجودی هەبووە، دەستی بااڵی هەبێ لە پێوەندی لەگەڵ ئاخرینەکەی ئەو مانگرتنە گشتیێە بوو کۆماری ئیسالمی ،کۆماری ئیسالمی کە شاید نزیکەی دە ملێون کەس لە لە گەڵ قەێرانێکی گەورەی ئابووری خەڵکی کوردستان ڕاستەو خۆ بەژداری ڕووبەڕووە ،دەزانین کە لە بەرامبەر ئەو خەباتە بوون حەقیقەتی ئەوەیە کە کۆمەڵگای جیهانیێە و بە سەختی بە بزاڤی ڕزگاری خوازی کورد لە ڕۆژهەاڵتی تەنیا کەوتووە ،دەزانین کە بە ترۆریست کورستان پێشکەوتنی زۆر گەورەی و ترۆریست پەروەری دەزانن ،دەزانین بەخۆیەوە بینیەوە ،جۆگرافیایی سیاسی کە بە ئاژاوەگیری لە یەمەن و لوبنان و کوردستانی ڕۆژهەاڵت زۆر پان و بەرینتر لە سووریە و عێراقی دەناسن ،لە هەموو بۆتەوە ،ئەگەر چاو لە خەڵکی کوردستانی ئەوانە گوشارێکی نێو نەتەوەیی زۆر بەهێز ڕۆژهەاڵت بکەین ،سەر کەوتنەکانی هەرێمی ڕووی کردۆتە کۆماری ئیسالمی ،لەمەدا من کوردستانیان بە سەرکەوتنی خۆیان پێموایە کۆماری ئیسالمیە کە ئیحتیاجی زانیەوە و ڕژاونەتە شەقامەکان ،لە قەزیەی بە هەرێمی کوردستانە ،بۆیە بە بڕوای من ڕفراندۆم لە شارێکی وەک سنە شەوی هەرێمی کوردستان و سەرۆکایەتی هەرێمی ڕفراندۆم تا کاتژمێر 1و 2شەو سەد هەزار کورستان بە شەرتی یکگرتوویی دەتوانن کەس لە سەر شەقامەکان بوون ،بەاڵم پڕەنسیپەکانی خۆیان بە کۆماری ئیسالمی من پێموایە حکوومەتی هەرێمی کوردستان تەحمیل بکەن تا نەتوانێ بە ئارەزووی و سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان لەو خۆی لە هەرێمی کوردستان دەست سااڵنە زۆرتر گیرۆدەی دیپڵۆماسی بووە لە تێوەردان بکات و گووشار نەخاتە سەر گەڵ کۆماری ئیسالمی بە بڕوای من دەکرا هەرێمی کوردستان ،هەڕەشە نەکا ،بۆیە ئاوڕیکی زۆرتر لەوە بدەنەوە ،مەسەلەن بە بڕوای من زۆر گرینگە کە سەرۆکایەتی زۆرتر پێچەوانەی بکەن ،ڕاستە تلویزیونی هەرێم و کاربەدەستانی سەرجەم هەرێمی وەک ڕووداو یا مەسەلەن باقی تلوزێنەکان کوردستان بە مەتمانەبەخۆییەکی زۆرتر تا ڕادەیەک ئەرکی خۆیان بەجێ هێناوە بەخۆیان بڕوانن لە پێوەندیەکانیان لە ،بەاڵم بە بڕوای من لە سەر ئەو خەباتەی گەڵ کۆماری ئیسالمی و من پێموایە کە لە ڕۆژهەاڵت هەیە هەرێمی کوردستان
کۆمەڵە دەێتوانی بە جۆریکی زۆرتر خۆی لێ نزیک بکاتەوە ،نە ئەوەی دەست تێوەردان بکا ،ئاشکرایە کە سنوورێکی ڕەسمی هەیە و ڕەوابتێک هەیەو کە بە هەر حاڵ پێی ئاشناێن ،بەاڵم بە بڕوای من لە چاو ئەو خەباتەی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان هەییە هەڵسووکەوتی هەرێمی کوردستان لەم بوارەوە زەعیف و کز بووە. ڕووداو:باشە پێتان وایە دەبێ چی بکردایە، ئایا هەرێمی کوردستان لەو ئاستەدا هەیە کە بتوانێ بەرانبەر بە واڵتێک وەک ئێران لەو ڕێژەیە زیاتر ئەوە بکات و کاردانەوەی هەبێت؟ هاوڕێ ڕەزا کەعبی :من پێموانیێە بەرانبەر بە ئێرانی بکات ،بەاڵم دەکرا مەسەلەن پشتگرییەکی زۆرتری حیزبەکانی ڕۆژهەاڵت بکات ،بەو شێوەیە ناڕاستەوخۆ خەباتی ڕزگاری خوازی خەڵکی کوردستانی ڕۆژهەاڵتی تەقویەت بکردایە و لە نیهایەتدا پاڵپشتێکی زۆرتر بوایە ،ئەمە لە زۆر دنیا هەیە ،بەڕاستی تۆ مەسەلەن لە خودی کۆماری ئیسالمی چۆن هەموو دنیا دەزانێ حیزبوواڵ ،کۆماری ئیسالمی یارمەتیدەکا، پڕچەکی دەکا ،تەقویەتی دەکا ،ناڵێم هەرێمی کوردستان دەقاو دەق ئەوە بکا، بەاڵم دەکرا ڕیگاگەلێکی بۆ بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی بە پێچەوانەی ئەوەی کە کۆماری ئیسالمی گوشار دەخاتە سەر هەرێمی کوردستان و شتی خۆی پێ ئیعماڵ دەکا ،وەرەقەکە هەڵبگەرێتەوە وەک لە سنە و مەهاباد و کرماشان و ئیالم و سەقز و مەریوان ,خەباتێکی مەدەنی سیاسی و چڕ و پڕتر ببووایە بە بڕوای من ئەوە ئەمنیەتی هەرێمی کوردستانی دەپاراست تا ئەوەی تۆ واڵمی داخوازیەکانی کۆماری ئیسالمی بدەیتەوە. ڕووداو :باشە ئەگە لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوو هاوشێوەی باکووری کوردستان لە ڕۆژهەاڵتی کوردستانیش کرانەوەیەکی بە ڕووی پرسی کوردا هەبێت هەرێمی کوردستان چۆن دەتوانێ نێوەنگیر بێت لەم نێوانەدا ؟ هاوڕێ ڕەزا کەعبی :من چاوەڕوانی ئەوە دەکەم بزووتنەوەی ڕزگاری خوازی کورد لە ڕۆژهەاڵت گەشە بکا ،چوار ساڵی داهاتوو گۆڕانکاریەکان ئاماژە بەوە دەدەن ،هەموو گۆڕانکاریەکانی ناوچەکە، ناو خودی کۆماری ئیسالمی و بزافی ڕزگاری خواز لە ڕۆژهەاڵت بەو گەشە بە خۆیەوە دەبینێ ،هەموو ئەوانە نیشان ئەدا بەرەو کرانەوەیەک دەچێ ،بەرەو کرانەوەیەکی جەماوەری بەهێز ئەروات، من پێموایە لەمەدا هەرێمی کوردستان ناتوانێ نێوێنجی بکا ،ناتوانێ مەسەلەن ببێ بە شتێک لە نێوان خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان و کۆماری ئیسالمی ،ئەسڵەن پێویست ناکا ئەوە بکا ،ئیدی ئەوە ئەمری خۆیانە ،منیش پێموایە هەرێمی کوردستان دەتوانێ پاڵپشتە بێ ،هەرچی ئەم بزووتنەوەیە لە ڕۆژهەالتی کوردستان پێشکەوتن بە خۆوە ببینێ ،بەرەو پێش بچێت ،یک هەنگاو هەڵگرێ بەرەو پێش، هەرێمی کوردستان چەند هەنگاو بەبڕوای من ئەمنیێەت و ئاسایش و وەزعەکەی لەبارتر دەبێت ،بۆیە چۆن حەقیقەتی ئەوەیە خارج لە مەسەلەی دیپلۆماسی
دوو دەوڵەتی زۆر گرینگی ناوچەکە وەکوو تورکیە وەک کۆماری ئیسالمی هەمیشە دژایەتی هەرێمی کوردستانیان کردووە و نەیانهێشتووە هەموو ئابووریەکەی گەشە بکا لە ناوخۆدا مووزاحیمەتیان ڕووداو:باشە ئەمە بە جۆرێ خۆی وەکوو بۆ درووست کردووە ،لەوە نەروانین کە کرانەوەیک نابیندرێ لە الیەن دەسەاڵتەوە ڕەوابتێکی زاهیری هەیە ،پێوەندی هەرێمی بۆ خەڵک؟ کوردستان یا تورکیە لە گەڵ کۆماری هاوڕێ ڕەزا کەعبی :نەخێر ئەمەی کە ئیسالمی ئەوان دوو دەوڵەتی داگیرکەری خەڵک بە دەستیان هێناوە لە ئەسەر زۆر گرینگی ناوچەکەن کە ناهێڵن قەزییەی خەبات و مۆبارزەی شەو و شەونخوونی کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان بە دەست کورد پێشکەوتن بە خۆیەوە ببینێ هاتووە ،ئەگەر ڕاست دەکا کۆماری ڕووداو :تا چەند پێتان وایە بە جۆریک ئیسالمی فەقەت لە شارەکان بکشێتەوە دەبێ فەزایەک دروست بکرێ بۆ ،ناڵێم لە هەموو کوردستان فەقەت لە شارەکان بچێتەوە پادگانەکانی ،ئەو کات دانووستاندن ؟ ئەم فەزایە دروست بووە وە ئایە هیچ دەزانین ئەسەرێک و نیشانەیەک لە حاکمیت داواکاریک ئاراستەی ناوەندەی هاوکاری و دەسااڵتیەتی کۆماری ئیسالمی لەو حیزبەکانی کوردستانی ئێران کراوە بۆ شارانە دەمێنێ ،بۆیە خەڵکی کوردستان پێی وایە هەمیشە ئامادەی وتووێژو گفتوگۆ کردن لە گەڵ ئێران؟ هاوڕێ ڕەزا کەعبی:تا ئەو جێیەی بە بووە لە گەڵ کۆماری ئیسالمی ،ئەوە مەسەلەی وتوووێژ لە گەڵ کۆماری کۆماری ئیسالمی بووە فتوای دەرکردوە، ئیسالمی هەڵدەگەرێتەوە من پێموایە لەم حیزبەکانی مۆنحەل ڕاگەیاندووە ،دەستە بارەوە بزووتنەوەی کورد و هەر دوو حیزبە دەستە خەڵکی کوشتووە و واڵتەکەی سەرەکییەکەی کوردستانی ڕۆژهەاڵت لە داگیر کردووە ،شەڕیکی ئابووری گەورە هەر دوو ڕەوتەکە ،ڕوونترین و شەفافترین لە گەڵ خەڵکی کوردستان دەکا ،تەواوی هەڵوێستیان بووە نیسبەت بە مەسەلەی مەعادنی تەاڵ ،بەردی مەڕمەڕ ،زۆر شتی وتوووێژ ،یەکەم ئەوە کە بزووتنەوەی گرانبەها هەموو ئەوانە دێبەن لە دەرەوەی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان هیچ کات کوردستان بەرهەمی دێنن ،سااڵنێکی زۆر هێرشی دەست پێ نەکردوە ،و هیچ کات دڕێژە هیچ سەرمایەگۆزارییەکی گەورە هەڕەشەی نیزامی نەبووە لە سەر کۆماری لە کوردستان ناکرێ ،ئاوەدانی زۆر ئیسالمی بە پێچەوانەوە ،ئەوە کۆماری کەمە ،جادە و ڕێگاوبان کەمە ،هەرکەس ئیسالمی بووە کە بەبێ مووقەدەمە چەند دەڵێ کە دەڕۆیە دەرەوەی کوردستان مانگ پاش هاتنە سە کاری لە ڕۆژی 28شتێکیدیکەیە ،بۆیە ئەمە کۆماری گەالوێژی 1358فتوای جیهادی دەرکرد ئیسالمیە بە بڕوای من دەبێ ئامادەگی لە دژی خەڵکی کوردستان ،ئێستا فتوای خۆی دەڕ ببڕێ و ڕایبگەیەنێ ،من لە 40 جیهادیش لە دژی ئەمریکا دەر نەکردووە ساڵی ڕابردوو بەم سیاسەتە نەمتوانیەوە ئەوە خەریکە شەڕیکی گەورە ساز دەبێ خەڵکی کوردستان نە تەنیا پاشەکشە پێ بۆیە ئەمە پرسیارە ڕووبەڕووی کۆماری بکم ،بەڵکوو خەڵکی کوردستان پێشڕەوی ئیسالمی ببێتەوە من پێموایە 40ساڵ کردووە گەشەی کردووە ،ئەگەر بێتوو هەموو کار بەدەستانی کۆماری ئیسالمی ڕۆژیک سپای داگیرکەری کۆماری ئیسالمی بەوە گەێشتوون لە کوردستان شکەستیان لە کوردستان نەمێنێ ئەسەرێک لەو ڕێژیمە خواردووە هەرەسیان هێناوە 40 ،ساڵ پاش لە کوردستان نامێنێ. سەرکووب و کۆشتاری خەڵکی کوردستان بزووتنەوەی کورد لەم بەشە لە کوردستان ڕووداو:لە کۆی گشتی ئەو قسانەی پان و بەرینتر بووە ،هەستی نەتەوایەتی کە کردمان چوار ساڵی داهاتووی گەشەی کردووە ،گەشەی زبانی کوردی ،پێوەندیەکانی نێوان هەریمی کوردستان و کلتووری کوردی ،ئەدەبیات ،موسیقا ،ئێران تا چەندێک پێی گەش بینن و تا شانۆی سەر شەقام ،هەموو ئەمانە چەند دەتوانێ کرانەوەی بە ڕووی پرسی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان دروست گەشەی بە خۆیەوە بینیوە. بکات؟ ڕووداو :ئایا هیچ داواکاریەک ئاراستەی هاوڕێ ڕەزا کەعبی :هەر وا خۆتان ناوەندەی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئاماژەتان پێ کرد ئەو دوو پرسیاریە تۆزێک ئێران کراوە بۆ گفتوگۆ کردن لە گەڵ جیاوازن لە گەڵ یەکتر ،تا ئەو جێیەی بە پێوەندی نێوان هەریمی کوردستان و ئێران؟ هاوڕێ ڕەزا کەعبی :تا ئەو جێیەی بە کۆماری ئیسالمی هەڵەگەرێتەوە من وا مەسەلەی وتوووێژ لە گەڵ کۆماری دەزانم کە هەر تەحلیلێکمان هەبێ ،دەبێ ئیسالمی هەڵدەگەرێتەوە من پێموایە ئم حەقیقەتە قبوڵ بکێن کە کۆماری لەم بارەیەوە بزووتنەوەی کورد و هەر ئیسالمی دوژمنی سوێند خواردووی دوو حیزبە سەرەکیێەکەی کوردستانی کوردە ،لە قەزیەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست ڕۆژهەاڵت کە هەر دوو ڕەوتەکە لە سەد ساڵی ڕابردوو ڕێژیمی ئێران زۆر نوێنەرایەتی دەکەن ،ڕوونترین و کاریگەر بوون بۆ ئەوەی خەڵکی کورد بە شەفافترین هەڵوێستیان بووە نیسبەت بە کیانی سەربەخۆ نەگا ،و لە سەرکووبی مەسەلەی وتوووێژ ،ئەوەڵەن بزووتنەوەی مۆبارزاتی خەڵکی کوردستان نەقشی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان هیچ کات سەرەکیان بووە ،ئیستاش هەر ئەوەیە هێرشی دەست پێ نەکردوە و هیچ کات هەزار دیپلۆماسی بکا دوێنێ نەهاتوون بۆ تەهدیدێکی نیزامی نەبووە لە سەر کۆماری مەڕاسمی سوێند خواردنی کاک نچیروان ئیسالمی ،کە ئەوە کۆماری ئیسالمی بووە بارزانی لەوەوە سەرچاوە دەگرێ بە کە بەبێ یک و دوو بەبێ مقەدەمە چەند بڕوای من نایانهەوێ ڕەسمیەتی پێبدەن، مانک دوایی هاتنە سە کاری ڕۆژی 28نایانهەوێ قبوڵی بکەن هەرێمێکی گەالوێژی 1358فتوای جیهادی دەرکرد کوردستان هەیە کە سەرۆکێکی هەیە، کە دژی خەڵکی کوردستان ،ئیستا فتوای ئەمە سوێند دەخوا ،ئەمە زۆر ئاشکرایە، جیهادیش لە دژی ئەمریکا دەر نەکردووە زۆر ڕوونە ،ئیتر بۆیە بە بڕوای من دەبێ ئەوە خەریکە شەڕیکی گەورە ساز دەبێ هەرێمی کوردستان ئەوە بزانێ و ئەشزانن بۆیە ئەمە پرسیارە ڕووبەڕووی کۆماری بالخرە ئێران هێزیکی واقعیە ،دەوڵەتێکی ئیسالمی ببێتەوە من پێموایە 40ساڵ گەورەیە ،گەورەی ناوچەکەیە ،سنوورێکی هەموو کار بەدەستانی کۆماری ئیسالمی هەزار کیلومتری لە گەڵ هەرێمی کوردستان بەوە گەێشتوون لە کوردستان شکەستیان هەیە ،هەرێمی کوردستان ناچارە تەعامول خواردووە هەرەسیان هێناوە 40ساڵ لە گەڵ ئەوە بکا ،من لە سەرەتای دوایی سەرکووب و کۆشتاری خەڵکی قسەکانم ئاماژەم پێدا کەسەرۆکایەتی کوردستان بزووتنەوەی کورد لەم بەشە لە هەرێمی کوردستان و بە تایبەت جەنابی کوردستان پان و بەرینتر بووە خوداگاهی کاک نچیروان بارزانی بتوانێ لەم بارەوە بە ملی گەشەی کردووە هەستی نەتەوایەتی بڕوای من شتێکی جیاوزتربێنێتە بەرچاو گەشەی زبانی کوردی کلتووری کوردی بە متمانەی خۆییەکی زۆرترەوە هەنگاو ئەدەبیات موسیقا تائتری سەر شەقام هەڵگرێت.
کلتور و ئەدەب
ژمار‌ه ( )79ساڵی هەشتەم2019/7/1 ، Dwaroj@komala.com
7
مـــــام بایـــــــز محەمەد خاکی شیالن ئاوێ گوندێکی 30ماڵە بوو، کە لە سەر گردێک دروست کرابوو . کاری سەرەکیی خەڵکەکە ئاژەڵداری و کەمێکیش کشت وکاڵ بوو . چەند ماڵێکی جووتبەندە ،ماڵی شێخ ،مەال و ئەوانی تر رەشایی ،شوان و گاوان بوون. مام بایز ،خادم مەزگەوت بوو ،پیرێکی میهرەبانی حەفتا ساڵە بوو ،پشتی کووڕ ببووەوە و نیوەی دیانەکانی نەمابوون ،بەالم زۆر زیرەک و چاالک و کار لە بەر سوک بوو . جووتێ کەوشی الستیکی ڕەش لە پێ، مێزەرێکی ریشوەدار لە سەر ،کەوا و پاتۆڵێکی ڕەش ،کە تەواوی ئەو ساڵەی من لەوێ موعەلیم ـ ماموستا مەدرەسە ـ بووم ،لە بەریا بوو . مزگەوت و مەدرەسە لە پاڵ یەکدا بوون .مەدرەسە دوو ژووری بوو ،کە یەکێکی منی تیدا دەژیام و ئەوی تریش کالسی هەموو شاگردەکان بوو. مەدرەسە ئاو ،کارەبا و تەنانەت مستەڕاویشی نەبوو و منااڵن بۆ کاری ئاودەست دەچونەوە بۆ مالەوە و موعەلمیش دەبوایە لە حەوز و مبالی مەزگەوت ئیستفادە کات . لێکنزیکی مەدرەسە و مزگەووت بووە هۆی ئەوە من زیاتر لە هەمو کەسێکی ئاوایی ،مام بایز ببینم. زۆر زوو میهر و خۆشەویستیی مام بایز چووە دڵمەوە ،هەموو کاتێ دەم بە پیکەنین بوو ،زور جار دەی ووت : ئای مودیر ،خەفەت مەخۆ و غەریبی مەکە ،تیکە نانێ ،قاپێ ماست و پیالەیەک چاییمان هەیە ،پیکەوە دەیخۆین. من سوپاسم دەکرد و دەم ووت : لە شیالناوێوە هەتا سەقز نیو ساعەت رێگەیە ،غەریبی ناکەم و زۆر سوپاس مام بایز!. هەموو روژێ بەیانی زوو کە لە خەو هەڵدەستام ،مام بایز بە دیار مزگەوتەوە هاتوچۆی بوو ،زۆرم حەول دەدا ساڵوم کەوێتە پیش ساڵوی مام بایز ،بەاڵم هەر نەمدەزانی لە کوێەوە و چۆن پەیدا دەبوو، بە بزێکەوە دەیکوت سالم و عەلەیکم ئای
مودیر! نان و چامان حازرە ماتڵی تۆ بووین بۆ بەرقلیان . ماڵی مام بایز ،ژوورێکی نیوە تاریک و پێشخانە و حەوشەیەکی زۆر چکۆلە بوو .خیزانی مام بایز ،پیرەژنێکی روحسوک و لە بەرداڵن بوو ،کە نێوانیان ئێجگار خۆش بوو لە گەڵ مام بایز. مام بایز بە دەم هەڵقوراندنی پیالە چاییەوە، قسەی خۆش خۆشی دەکردن و هاوسەری مام بایزش بە ئارامی و میهرەبانیەوە کەمێ دەنگی بەرز دەکردوە و روو لە مام بایز دەیکوت : رەحمەتی خوات لی بێت کابراکە! ئەوندە تاریفی خۆت مەکە و سەری ئای مودیر مەهێنە ئێش . ماڵی مام بایز وەک ماڵی باوک و دایک وابوو بۆ من ،و زۆر جار لە بەر خۆمەوە دەم کوت :هەمو سەروەت و سامانی ماڵی مام بایز ،چەند مریشک و کەڵەشێر ،چەن سەر مەر و بزن و حەقی مجێوری ئاواییەکی چەن ماڵەیە و دڵێکی دەوڵەمەند. زۆر جار بیانووم دەهێنایەوە و بە مام بایزم
دەوت :نایەم بۆ قاوەڵتون ،خەلکی ئاوایی نان و ماست و کەرەیەکی زۆریان بۆ هێناوم ،یا دەم وت کاری مەدرسەم هەیە . مام بایز دەی وت ئەو چەن مریشکە قڕتێکەوتووە دایمە گارە گاریانە و کونگیان کراوەتەوە و هەر خەریکن هێلکە فڕێ دەدەنە دەرەوە ،ئەو هەمووە هێلکەیە کوا بە بە پیرە پیاو و پیرە ژنێک دەخورێن، ئای مودیر ؟ پیاوی چاک بە ،با بڕۆینەوە پیرێژن دوو هێلکەمان بۆ کاتە ناو رۆنێ. ئەو ڕوژانەی نە دەچوم بۆ ماڵی مام بایز، چەن هێلکەی بۆ دەهێنامە مەدرسە و دەی ووت :ئەوە بۆ تۆ باشە کە گەنج و غەریبی ،ئێمە دیان لە دەممانا نەماوە ،تێی ڕیم جا ئەوە ژیانە ! نێوانی مام بایز و خێزانی تایبەتی بوو، من ئەوندەی لە شار و دێ ،مالی خەڵک چووبووم و خەڵکم بینیووە ،بە تایبەت لە ناو پیر و بە سااڵ چووانا ،کەسم بە نێوان خۆشی مام بایز و هاوسەرەکەی نەبینیووە. مام بایز بە شوخی و جەفەنگەوە ،زور تاریفی خۆی دەکرد و بە وتەی خێزانەکەی
فشەی دەکرد! مام بایز الی ژنەکەی خۆی هەلدەکیشا و دەیووت :هێشتاش بە قەدەر جەوانیی کاری لە دەست دێت و لە چوونە پال ژن ،کەس بە ئەو ناگاتەوە! ژنەکەی مام بایز کەمێ سوور و تەریق دەبووەوە و دەیوت :حەک وەڵال لە قوڕێت نێم بۆ ئەو هەمووە درۆ و فشانە ،ئای مودیر! وەاڵ تۆش لە جێگەی برا و کوڕمانی ،ئێمە بیست سالیش زیاترە لە گەڵ ئەم کابرایە ،برا و خوشکین و دەسنوێژمان لێک نەشکاوە. مزگەوت ،چەن مەبال و حەوزێکی چکولەی بوو ،کە لە سەر ریگای هاتنە ناو ئاوایی هەڵکەوتبوو. رۆژێ کە چووم بۆ دەستبەئاو ،مام بایز لە سەراوێ بوو ،منی نەبینی و کەم کەم دەنگی بەرز کردەوە .سەرەتا پێم وابوو لە گەڵ کەسێ قسەی دەکا ،دوواتر کەم کەم دەنگی بەرزتر کردوە و لە گەل گونی خۆی قسەی دەکرد و بەسەری دادەهات: دایەت دەگێم الستیقه رەش! باشە بۆ وا
پێداسەپاوە. لەو سااڵنەدا بینەری توندوتیژی دژ بە ژنان ،خۆکوژی ژنان ،و تەسکبوونی ڕۆژبەدوای ڕۆژی پانتایی ئازادییەکانیان بوین. ژنان لە ئێران بە شێوازی سیستماتیک و لە ژێر یاسا بنەڕەتیەکان مافەکانیان لێ زەوت کراوەو و فەوتاوە .جیاوازی لەناو ژن وپیاو دا لە کۆی گشتی جیهان دیاردەیەکی بەرچاوە ،بەاڵم لەو واڵتانەی لەژێر کاریگەری بیڕۆکەی ئیدئۆلۆژیکی بەرچاوترو کێشەکان ئایینیدان، مەترسیدارترە .ژنان لەو کۆمەڵگایانەدا لەالیەک لەگەڵ کۆمەڵگایەکی سوننەتی و لەالیەکی تریشەوە لەگەڵ یاسا ڕەسمیەکاندا ڕووبەڕوون. یاساکان بە پێی بیڕۆکەی مەزهەبی و ئایینی نووسراون و هیچ بنەمایەکی هەنووکەیی و پێشکەوتوویان نییە. پێشێلکردنی مافەکان هەر لە سەرەتای ژیانەوە بۆ منداڵی کچ دەست پێدەکات و کچ لەو کۆمەڵگایەدا وەک ڕەگەزی ژێردەست و الواز پێناسە دەکرێت و دەناسرێ .پێشێلکردنی مافەکانی لە الیەن بنەماڵە و کۆمەڵگادا زۆر شتێکی ئاساییە و لەژێر هەر چەشنێک فشاری دایک و باب و برا دایە. ژنان لەو سیستمەدا ناتوانن لە ژێر ئەو کڵیشەو و ئەرکانەی کۆمەڵگا بۆیانی پێناسە کردوە بێنەدەری و وەک کەسێکی ئازاد ببیندرێن. بە پێی کۆنوانسیۆنی ٢٠٣٠کە لە مانگی ژانویە ٢٠١٦ئامادە کراوە ،دەبێت هەموو
هەاڵواردنێک دژ بە ژنان لە گشت بەشەکان کۆتایی پێ بێت ،بەاڵم بەداخەوە ئێران لە ژێر سێبەری سیستەمی مەزهەبی جێبەجێکردنی ئەم بریارەی وەئەستۆ نەگرت و جگە لەوەی لە چوارچێوەی ئەم کۆنوانسیۆنە هاتەدەرێ هەر چەشنە باسکردنی لەسەر ئەم بابەتە قەدە‌غە کردووە. ئێران لە ڕێزبەندیە جیهانیەکان لە پلەی ١٤٣لە نێوان ١٤٤واڵتی جیهان بۆ بەشداری ژنان لەبەشە ئابوورییەکانی کۆمەڵگا و لە پلەی ١٣٦ی بەشداری ژنان لە بەشە سیاسییەکانی کۆمەڵگادایە. هەروەها لە یاسای بنەڕەتی کۆماری ئیسالمیدا زۆر یاسا دەبیندرێ کە لە بناغەدا دژ بە ژن نووسراوە ،لەم وتارەدا هەول دراوە ئاوڕێک لە بڕێک لەم یاسا نابەرابەرانە بدریتەوە: -١تەمەنی هاوسەرگیری :بە پێ مادەی ١٠٤١یاسای مەدەنی کۆماری ئیسالمی ئێران تەمەنی هاوسەرگیری بۆ کچ سێزدە ساڵ و بۆ کوڕ پازدە ساڵە و بە بەراوەرد لە نۆرمی جیهانی کە هەژدە ساڵە زۆر کەمترە و تەنانەت لە زۆربەی پارێزگاکان ئەم تەمەنە پەیرەو ناکرێت و تا نۆساڵەیش کەم دەبێتەوە. -٢مارەیی :بە پێ مادەی ١٠٨٢یاسای مەدەنی ،پیاو دەتوانێت لە بەرامبەر پێدانی مارەیی ژن وەک کااڵیەک بکرێت و بەهەر شێوازێک دەستی بەسەردا بگرێت. -٣سەرپەرستی خیزان :لە مادەی ١١٠٥یاسای مەدەنی بە ئاشکرا ئاماژە بەوە کراوە سەرپەرستی خێزان لە بەردەست
پیاو دایە و ژن دەبێت داخوازێکانی پیاو بەجێ بگەیەنێ و بێ پرس و ئیجازەی پیاوەکەی ناتوانێ بریار بدات. -٤ئیجازەی دەرچوون لە واڵت :بە پێی بەندی ٣ی مادەی ١٨ی یاسای تێپەرنامە، بۆ گرتنی پاسەپۆرت وتێپەربوونی ژن لە واڵت مۆڵەتی فەرمی هاوسەرەکەی پێویستە. -٥تەالق:بە پێ مادەی ١١٣٣یاسای مەدەنی ،پیاو دەتوانێت هەرکات مارەیی بە ژن بدات بێ ڕاپرسی کردن لەگەل هاوسەرەکەی تەالقی بدات و بە پێچەوانەوە ژن بۆ جودابوونەوە لە پیاو پێویستی بە سەلماندنی تاوانکار بوونی پیاو هەیە کە مەرجەکانی زۆر باڵو و بێ سنورە و رازیکردنی مەحکەمەکان بۆ تەاڵقدانیان زۆر ئەستەمە. -٦سەرپەڕشتی ماڵ و منداڵ :بە پێ مادەی ، ١١٧٠،١١٦٩ ،١١٨٥یاسای مەدەنی کۆماری ئێسالمی ئێران ،سەرپەڕەشتی منااڵن وەئەستۆی بابی منااڵنە و هەرکات باب لە هەوێڵ دانەبێت بە بابی باب دەدرێت ودایکێک کە هەموی ئەرکی منداڵ و بەخێوکردن و گەورە کردنی پێ سپێردراوه هیچ مافێکی بە سەر مناڵەکانیەوە نییە. -٧خوێن بایی :بەپێ مادەی ٢٩٤ی یاسای سزای ئێسالمی،خوێن بایی ژنێکی موسلمان نیوەی خوێن بایی پیاوێکی موسلمانەت، هەر ئەوە نیشاندەری کەم بایەخ بوونی ژن لە مناڵیەوە تا پاش مردنیەتی. -٨میرات:بە پێ مادەی ١٢٣یاسای مەدەنی میرات،کچێک نیوەی کوڕێک میرات وەردەگریت،ئەوە سەڵمێنەری جیاوازی
خۆت مەاڵس داوە ،کەسی نابەڵەد بێت و نەتناسێت ،پێی وایە دوێنێ شەو لە گەردیگالن و تورجان هاتویتەوە و ئەوەی ژنی جوانە گاوتە! کەس نەزانێ خۆم دەزانم بیست ساڵ زیاترە خەبەرت نەبووەتەوە ،ئەوە بۆ وا خۆت لە مردن داوە !؟ من خۆم ئاشکرا نەکرد و بیدەنگ گەڕامەوە بۆ مەدرسە و دوای ماوەیەک، مام بایز هاتەوە بۆ الی مزگەوت . دوای چاک و خۆشی وتم :مام بایز من هەمو قسەکانتم بیست! وتی قسەی چی قوربان ؟ وتم شەڕ و تووڕە بوونت لە الستیقە رەش! وتی هەی خەجاڵەت خۆم ئای مۆدیر ... ، وتم باشە ئەگەر الستیقە رەش بیست ساڵە خەبەری نەبووەتەوە ،ئەی ئەو هەمو تاریفی خۆ کردنەت لە چییە مام بایز؟ مام بایز بە پێکەنین و بزەیەکی شیرینەوە ڕووی تێ کردم و وتی :فشە ،فشەیە ئای مودیر ،هەر فشەم بۆ ماوەتەوە قوربان. سپتامبر 2018
هەاڵواردنی ڕەگەزی لە ناخی یاساکانی کۆماری ئیسالمی ئێران
سروە مستەفازادە بە لەبەر چاوگرتنی فشاری سیاسی، کۆمەالیەتی ،کوڵتوری ،ئابوری و پێشێلکردنی مافی مڕۆڤ لە ئێران بە تایبەت لە پەیوەندی لەگەڵ مافی ژنان، ئەمڕۆکە ژنان لە ئێراندا لەگەل کێشە و گرفتی زۆر بەرچاو بەرامبەر بوونەتەوە. یەکسانی مافی ژن و مێرد لە ئیران وشەیەکی پراوپر بێ مانای لێ هاتووە. سیستەمی کۆماری ئیسالمی کۆڵەکەکانی مانەوەی خۆی لەسەر دانانی بەربەست بۆ ژنان جێبەجێ کردوە و لەچل ساڵی ڕابردوودا ژنان زۆرینەی ئازادی و مافەکانی خۆیان لەدەست داوە ،لە بەرامبەردا زۆریش یاسا و ڕێسای ئایینی و دواکەوتوویان بەسەردا سەپێندراوە. مافەکانیان، ژنان بۆ سەرەتاییترین تەنانەت شێوازی پۆشینی جلوبەرگ لەژێر فشاردان و پۆشاک و حیجابی زۆرەملیان
بەرچاوی نێوان کچ وکوڕە. -٩شایەتی دان:بە پێ یاسای سزای ئێسالمی ،بۆ نموونە لە بەندەکانی ....،١٣٧٥،٤٩٦هتد،شایەتی دوو ژن بەرامبەرە لەگەل شایەدی پیاوێک، ئەوە بێ ڕێزییە بە بیر و مەزنی ژنان لە یاساکانی کۆماری ئیسالمیدا. -١٠حیجابی زۆرەملی :بەپێ یاساکانی ئێران ،حیجاب بۆ ژن پێویستە و ئەو ژنانەی کە ئەم یاسایە لە بەرچاو نەگرن دەبێ تاوانەکەی بدەن ،ئەم تاوانە دەتوانێ لە ئازاری جەستەیی تا زیندانی بوون پانتایی هەبێت. -١١بەپێی یاسای بنەڕەتی ،ژن ناتوانێت خۆی بەربژێر بکات بۆ سەرۆک کۆماری، و بە پێی ماددەی ١١٥یاسای بنەڕەتی سەرۆک کۆمار تەنها لە نێوان پیاوان هەلدەبژێردرێت. ئەم یاسایانە کورتەیەک بوون لەو بێڕێزی و سووکایەتیانە کە لە حەق بە ژنان لە ئێراندا و لە ژێر سێبەر و دەسەاڵتی ئایین و مەزهەب و دابوونەریەتی کۆن دا دەکرێت، و گۆرینی ئەم یاسایانە جگە بە ڕووخانی ئەم ڕژەمی دژە ئینسانیە جێبەجێ نابێت و پاش ڕووخانی ئەو سیستمە دواکەوتووەش دەبێت یاساکان دووبارە لە قازانجی ژنان دابرێژدرێتەوە ،ژن نیوەی کۆمەڵگایەو و بە بێ ئازادی ژن ،ئازادی کۆمەڵگا خەونێکە کە هیچ کات بەدی ناکرێت . بە هیوای ڕۆژێک کە لە هیچ واڵتێک بە چاوی ڕەگەز و ئایین ،مڕۆڤەکان سەیر نەکرێن.
6
ژمار‌ه ( )79ساڵی هەشتەم2019/7/1 ، Dwaroj@komala.com
کۆمەاڵیەتی
تراژدیای ژن کۆشتن ئا :دواڕۆژ محمدعلی نجفی ،سەرۆکی پێشوی شارەوانی تاران،هاوسەرەکەی خۆی بە نێو میترااستاد ،کۆشت. بە هۆی ئەوەی یێستا مەحکەمەیێک بە ڕێوە نەچووە ،لە مەعنای یاسایی تاوان بە کۆشتن بە مسۆگەری لە بارەی تووش بوون بە ئەو نە گۆردراوە.ئەوەی لەبارەی نجفی وەکۆ بکۆژ دەیلێن دەگەرێتەوە سەر قسەکانی ڕاشکاوی خۆی . نجفی خۆی لە بارەگای پۆلیس بەرامبەر بە کامێراکانی تلەویزونی دەوڵەتی و زۆر بە نەرمی وتووە:ئەمرۆ کە ئەو شەرانەمان دەو ئاخرییانەدا زۆر ببۆ،من کەمێک توورە بووم و چەکەکەم دەرهێنا،میترا چوبو بۆ حەمام و منیش بە دوایدا چووم بۆ ئەوەی هەرەشەی لێبکەم و بیترسێنم ،چەکەکەم نیشان داو وتم ئەم باسە کۆتایی پێدێنی یا نە؟ بەاڵم ئەو پەشۆکیاگ و خۆی بەسەر مندا خست و چەکەکە........ بکۆژ پێنج جاری تەقە کردووە ،دوو فیسەک لە پێنج فیشەکەکە چۆتە ناو جەستەی میترا استاد و کوشتویەتی. ئەوەی لە نێو وتووێژی هەواڵنێری دەنگ و رەنگ لەگەڵ نجفی سەرنجڕاکێشەرە(بێجگە زەجر چەشتووی کە نیشان بزەی پێدەری شۆینی دەرکاندنە )ڕەستەبەندی دەرکالێنەری بە شێوازی نادیارە.ناوبراو ئامادە نییە بکەری کارەکە بێت ،هەروەک ئەوەی چەکەکە خۆی میترای کوشتووە بەاڵم ئەگە کوشتنی بەئەنقەستی ژنان سااڵنێکە هاتۆتە لەناو ئەدەبییاتی ڕێکخراوی و نجفی خۆی نەیتەقاندووە.تەنانەت ئەو لە جیهاندا بەدەست پیاوەکانیاندا چاو نەتەوە یەکگردوکان –ئەم وشەیە زۆرتر بۆ کاتەی کە تاوانەکەشی قوبووڵ دەکات لێبکەین ئاگادار دەبین کە چیرۆکی روونکرنەوەی کوشتنهایێکە کە ڕەگەزی دیسان تاوان باری سەرەکیئ میترا استادە .کوشتنی میترا بەدەستی نجفی -پیاوێکی تەوەرەی ژنان نێسانە دەگرێ،بەاڵم ئەو (ورەی تایبەتی هەبووە کە بەداخەوە خوێندەوار و سەرۆکی شارەوانی پێشۆ – وشە خۆی ورد نییە و بریتی لە زۆرێک لە هۆی وەی بوو کە من ئەم هەڵەیە بکەم زۆر دوور لە بیرگە نییە.بە پێ ئامارەکانی کوشتنە ڕەگەزیە تەوەرەییکان کە دەواندا ) .لە تۆرەکۆمەاڵیەتێکان ،کاردانەوەی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتۆکان کە لە پیاوانی ،،،،،و،،،،و ،،،،نییە کە بەدەست تاکەکانی کە بە نجفی نزییک بوون وەکو ساڵی 2017لە نێوان واڵتەکانی جۆراوجۆر پیاوانی نزییکەوەی خۆیان دەکوشترێن . نجفی پر لە رەستەکان بوو کە ئامادە کۆ کراوەتەوە 87هەزار ژن قوربانی ئەگر کوشتنی ڕەگەزییە تەوەرەییکان نەبون بکەر وبکوژی نجفی بەفەرمی بناسن کوشتنی بەئەنقەست بوونە 50.هەزار ژن کێشەی سەرەکی لەبەرچاو بگرین،کوشتنی ،کەسایەتێکە سیاسێکان ،هەواڵنێران – ،لەسەدا -58بەدەست هاوسەرەکەیان یا بە ئەنقەستی ڕەگەزی تەوەرەی ژنان تەنانەت مافناسان ئەو بیرووکەیان هەبوو؛ بنەماڵەکەیان کوشتراون .ئاخرین ئاماری لەژێر ئەو کێشەیە دەبێت .لە نێوان ئەوان ئەو کوشتنە جێی گومان .،ئەو ژنە الوە ڕێکخراوت نەتەوەیەکگرتۆکان لە ژنکوژی هیندێک لە ژنان بەدەست هاوسەرەکەیان خۆی بە پیاوانی بەهێز نزییک دەکردەوە لە جیهان نیشان دەدات کە ڕۆژانە لە یا پیاوانی بنەماڵە دەکوشترێن .لەناو ،ڕەنگە داوی دام ودەسگاکانی ئەمنییەتی جیهاندا 137ژن گیانی خۆیان بەم هۆیەوە ئەو کۆمەڵەی بنەوە،قوربانێکان ژنانێکن ببێ و ویسبێتی کە پیالن بنێتەوە .ئاخۆ لەدەست دەدەن و بەدەست هاوسەرەکەیان کەبەدەست پیاوانێک دەکوشترن کەلەگەڵ کوژراو پەیوەندی ئیحساسی و زایەندییان دەبێت کەسێک ئەو هەمووە خوێندەواری یا یەکیک لە بنەماڵەیان دەیانکوژن . هەبووە. وفامی نەبێت و بەم شێوازە هاوسەرەکەی لەسەر ئەم کوشتنانە چ ناوێک دابنێین؟ کوشتنی ژنان بە دەست پیاوانی ژیانیاندا ئەوەی کە لەناو زاراوەی فارسی بۆ ئەم خۆی بکوژێ؟ کۆمەڵێک بە جۆرێک قسە دەکەن کە ئەو ئەوەندە زۆرن کە پێویستی بە ڕێزەبەندی جۆرە کوشتنانە وشەیێکی تایبەتی تێدا بابەتە کە رۆژێک پیاوێکی سیاسەتڤان و تایبەتە-کوشتنی ناموسی – نیشانێک کە نییە بە سوتفە نییە .کاتێک کە زاراوەیێک بەدەسەاڵت بە چەکی تایبەتی هاوسەرەکەی پتشتر جێکەوتووە تەنیا روونکرنەوەی بۆ کوشتنی ژنان بەدەست هاوسەران و خۆی بکوژێ شتێکی زۆر دوور لە بیرگەیە .هێندێک لەو کوشتنانەیە .ژنکوژی یا .....برایان و بابان وشەیێکی نییە یانی
تەنانەت نایهەوێ ئەم بابەتە بە فەرمی بناسێت کە ئەمجۆرە توندوتیژیە لە چوار چێوەی هەاڵواردنی ڕەگەزی ڕووی داوە و پێویستە بە جیا پۆڵبەندی بکرێت .بەم هۆیەوە کەبابەتی کوشتنی میترا استاد زۆرتر لەوەی کە پەیوەندیدار بە میتراوە بێت بۆتە پەتێکی ئالۆز لە بیرووکەکان –بەهانەهێنانەوە و کارآگاەبازی کەلە سووژەو هەمواندا محمدعلی نجفی ئەستێرەی سەرەکییە .دەنێوئەم ئەم چیرۆکەیانەدا میترا استاد وەک قوربانی سەرەکی ئەم جینایەتە ناناسرێت. ((ژنی دووهەمیش))مروڤە؛ بابەتی ژنی دووهەم بوونی میترا استاد بابەتێکە کە بەردەوام لە نەبوونی هاودەردی لەگەڵ ناوبراو دەبیندرێت .ئەوەی کە بناخەی زەماوەندی میترا لەگەڵ نجفی چ بووە یا نجفی دوو ژنە بووە یا نە دیار نییە ،ئەوەی دیارە کە لە ناو ئازادی چەند هاوسەری یاسای بەسراوە بە شەریعەت لە ئێران ،میترا استاد ژنی دووهەم بووە. شتێکی کە دەرک ناکرێت ئەوەیە کە بۆچی جاری وایە بە سووکایەتی باس لە میترا دەکەن کە دەلەی لەژێر دارودەستەی بێ ماف بەناو ژنی دووهەمە. لەجییاتی ڕەخنە لە دامودەزگاو شەریعەتی پیاوساالری ،دەستەیێک لە ژنان سووک دەکەن کە دەلەی تەنانەت پڵەیێک نزمتر لە ڕەگەزی دووهەمن . چاومان بۆ کام ال بێت ؟ لەوانەیە چیروکی ناسین و هاوسەری میترا استاد و محمدعلی نجفی هەزاران الیەنی ئەمنییەتی و جینایی هەبێت کە یێستاش هیچێک لەوان بە دوروستی پشکندراو و بەڵگەمەندسازی نەکراوە .ئەوەی دیارە ئەوەیە یەک ژن بەدەست هاوسەرەکەی خۆی کوشتراوە .میترا استاد پێش ئەوەی بکوشترێ ،لەدەورانی پەیوەندی لەگەڵ نجفی ،قوربانی توندوتیژی بنەماڵیی بووە. ئەم پیاوە لە کاتی کوشتنە کە تا ئێستاش هەر بەوجۆرە لە هێز و دەست روییشتنی کە ڵکی وەرگرتووە .بۆ بنکەکانی پۆلیس دەچێت و زۆر بەنەرم و نیانی چای دەخواو وچیروکەکەی باس دەکات و تریبوونی میدیاییش بۆ نیشاندانی چیروکەکەی دەدۆزێتەوە ،تەنانەت لە جێگایێک باس لە خەیانەتی میترا دەکات و ڕێگای شەریعەتیش بۆ ئەوەی بڵێت حەقی بوە دەکاتەوە. ئەوەش دیارە لە زاراوەی فارسی یێستاش بۆبابەتی کوشتنی ژنان بەدەست هاوسەرەکەیان روونکرنەوە نەکراوە ،نە
بۆ ئاشکرا بوونی ئەم ژۆرە کوشتنانە وشەیێک ساز کراوە و نە دەتوانین بیڕوڕای گشتی قایل بکەین کە هێندێک لە پیاوان ژنەکانیان بە نابەرابەری هێز و تین دەکوژن وئەوە پەیوەندی بە توانایی بکوژ هەیە .بابەتی کوشتنی ژنان بە دەست هاوسەرەکانیان پەیوەندیشی بە دەست پێڕاگەییشتن بە چەک هەیە ،لە واڵیەتە یەکگرتۆکانی ئامریکا ،کەکرینی چەک ئیجازەی پێدەدرێت ،بابەتی دەست پیڕاگەییشتن بە چەک و ڕوولی کوشتنی ژنان بەدەست هاوسەرەکانییان هەڵسەنگاوە .لێورد بوونەوە یێک کە ناوەندی سیاسەت و لیکۆلینەوەکانی زانکۆی جانز هاپکینز ،نیشانی داوە کە هەبوونی چەک لە ماڵەوە کوشتنی تاک لەو ماڵە 8قات زیاتر دەکات .بەتایبەت کە ماڵەکە ڕابردووی توندوتیژی هەبێت(کە بە پێ شایەتی کوری استاد،لە ماڵی هاوبەشی استاد و نجفی ئەم ێێشینەیە هەبووە واستاد لە ژێر لێدان و کوتانی نجفی بووە)پێوابوونی ئەوەی کە ژن لەو ناڵەدا بکوشترێ20قات زیاتر دەبێت . ئەوەی کە نجفی ،سەرۆکی پێشینی شارەوانی،بە پێ چ ئیزن نامەیێک چەکی بووە دەبێت لێکۆلینەوەی لێ بکرێت(هەبوونی ئەم چەکە بە ئیزن نامەوە لە کوشتنی میترا زۆر گرینگە)بۆ وەی کە نجفی خۆی بەرامبەر بە کامێرا وتویەتی کە بۆ ترساندن ئەم چەکە ی بەکار هێناوە. الیەنەکانی تراژێدییانەی ئەم جینایەتە زۆرە کە ئەگەر بە بابەتی کوشتنی ژنان ،هەستیاری پێویستمان بێت،پێویستە ئەم خاالنە لە ژێر ناوەندی ئاگاداریمان بێت: ئەوەی کە ژنێک بە دەست هاوسەرەکەیخۆی لە یەک جینایەتی ڕەگەزی تەوەرەی کوشتراوە. ئەوەی کە ژنێک لە پەیوەندێکی لە نێواننابەرابەری هێز بووە و کوشتراوە. ئەوەی کە نجفی لە دەسەاڵت و تواناییخۆی کەڵکی وەرگرتووە و وەکو یەک بکوژ هەڵسوکەوت ناکرێت. ئەوەی کە چەکی نجفی ئیزن نامە یهەبووە و بۆ هەڕەشەی هاوسەرەکەی بە کاری هێناوە. ئەوەی کە مافی ژیانی میترا استاد،لەمبابەتە دا لە ئۆلەوییەت نییە و لە ژێر کاریگەری بیرووکەکانی سیاسیە. ئەوەی کە منداڵی تەمەن 13سااڵنی میتراتەرمی دایکی دووزیوەتەوە وهیچ یاسایێک لە مافی ئەم الوە پشتیوانی ناکات کە سووژەی میدیاکان نەبێت.
هاوسەرگیری مندااڵن وەک دیاردەیەکی مەترسیدار
ژیال ئەحمەدی هاوسەرگیری ژێر تەمەنی ١٨سال کێشەکی زۆر پر مەترسیە ،لە یاسای مافی مرۆڤ بە کەسانی ژێر ١٨سال «منداڵ « دەوترێت و هاوسەرگیری لەم تەمەنە قەدەغەیە ،بەاڵم سااڵنە لە کۆی گشتی جیهان نزیکەی ١٢ملیۆن کچی منداڵ هاوسەرگیری دەکەن کە ئەمە زۆردیاردەیەکی پرمەترسیە کە دەبێتە هۆی ئەمەی ئەم مندااڵنە لە پەروەردەکردن بێ بەش بن ولە باری دەروونیش تووشی خساری گەورە بن . ئەم شێوە هاوسەرگیریە زۆرە ملیە بە هۆی ئەوەی کچ یا کور ژێر تەمەن ١٨ سال هێشتا لە باری بیر ولەش کامل نەبوون وگەشەی تەواو یان نەکردووە و
توانای ناساندنی رێگەی ژیانی خۆیان نیە وپێویستە پەروەردە بکرێن و بە هاوسەرگیریکردن لەو تەمەنە کەمە بێ ئەوە کە بزانن و بێ هیچ زانیاریەک لە خۆیان و تەنانەت لە رووی ناچاری و بە زۆرەملی بنەمالە وکۆمەڵگا هاوسەرگیری دەکەن ،بێ ئەوە بریاری خۆیان بێت و بتوانن بەرپرسییارەتی ژیانی هاوبەش بە ئەستۆ بگرن و هیچ زانیارێک سەبارەت بە خویانیش نیە ،دیارە ناتوانن فکرێکیان بۆ ژیانی داهاتوویان بێت کە ئەرکێکی زۆر قورس ومەترسیدارە. ئەم مندااڵنە هێشتا لە باری عەقلی خەریکی گەشەکردن وتێپەربوونن و لە باری دەروونی لە حالی گورانکارین وکوو بینایەکی نوێ لە سەرەتای دروس بوونن و لە باری فیزیولوژی وجستەیش لە حالی گەشە کردنن و قەبوول کردنی باری بەرپرسایەتی ژیانی هاوبەش بۆیان زۆر سەخت وناڵە بارە ،لەحالێک دا خویان مندالن چون دەتوانن لە داهاتوودا بەو سنە کەمە منداڵیان بێت لە حالێک دا خۆیان هێشتا منداڵن و باش پەروەردە نەکراون، کە ئەمە زوولمێکی گەورەیە بە تایبەت بۆ کچان کە لەتەمەنی خوار مندالیان ببیت کە جستەیان کامل نەبووە وئامادگی منداڵ بوونیان نیە وزۆربەی یان گیانیان دەکەوێتە ژێر مەترسی گەورەوە.
بە پێی سەرژمێرەیە کان لە ئێران سااڵنە زیاتر لە ٣٠٠هاوسەرگیری لە ژێر تەمەنی ٩سال و ٣٠تا ٤٠هەزار هاوسەرگیری ژێر تەمەنی ١٣ساڵ ئەنجام دراوە ،کە بە شێکی زۆری ئەم ڕێژەیە دەگرێتەوە بۆ یاسای شەرعی ئێران کە هەڵە ودژ بە مرۆڤە ،لە حالێک دا ئێستە لە زۆربەی والتانی جێهان هاوسەرگیری ژێر تەمەن ١٨ سالە قەدەغەیە ،لە حالێک دا لە ئێران بە پیچوانەوە و بە هۆی زال بوونی دەسەاڵتی ئایینی ئیسالم وکۆماری ئیسالمی ئێران ئەم سنە دەگرێتە بو ١٣سال کە ئەمە بۆتە هاندەرەی گەشە کردنی هاوسەرگیری مندااڵن ، بە شێکێشی دەگرێتەوە بۆ ناو کۆمەڵگای دواکەوتوو وکۆن وپیاوساالر کە کچ بە مۆلکی پیاو دەزانێت و بەم بۆنە وە بۆ پاراستنی کچ بپارێزی لە هەلە لە تەمەنی خوارەوە و بنەماڵە بە تایبەت باوک وبرا کچان ناچار دەکەن کە شوو بکەن و هەروها بە هۆی راگەیاندنی مامۆستایانی شەرعی و ئایینی کە زالن بە سەر کلتوور وشارستانیەتی خەلکی ئێران هاوسەرگیری کەم تەمەن زیادی کردووە کە ئەمە زۆر پرمەترسیە . بە لەبەرچاوگرتنی زانستی دەرووناسی کە ئاماژە بە کاریگەری وشە ی «شەرم « هەیە بە سەر کۆمەڵگا بۆ بەرگری کردن لە کارێک ،بەالم هێشتا ناو کۆمەڵگای
رۆژ هەاڵتی ناوەراست بە تایبەت ئێران بە هۆی کلتووری دواکەوتووانە هیچ شەرمێک لە هاوسەرگیری کەم تەمەن ناکرێت و بە ئاسانی ئەنجام دەدرێت. پەرەسەندنی دیکەی هۆکارێکی هاوسەرگیری کەم تەمەن دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆڵی زۆر گرینگی هەژاری ونەداری بنەماڵە کان ،کە بە هۆی گرانی وفەقیری وبیکاری، بنەماڵە هان ئەدات کە کچە کانیان بە هاوسەرگیری لە سنی خوار ١٨سال مەجبوور بکەن بەم بوونەیەوە خەرجی بنەماڵە کەم دەبێت و باری ئابووری لە شانی بنەماڵە الدەچێت . بەاڵم ئەگەر بە زیانە کانی هاوسەرگیری زۆرە ملی مندااڵنی کەم تەمەن بروانین دەبینین خسارەکانی زۆرترە و سااڵنێکی زۆر هەر دەمێنێتەوە ،چۆنکە ئەم مندااڵنە قوناغی منداڵیان تێپەر نەکردووە و ئەوندە لە باری دەروونی گەشەیان نەکردووە کە بتوانن باری بەرپرسیاری ژیان هەلگرن ،لەم بابەتە دەبێت هاوسەرگیری کورانیش لەبەر چاو بگرێت ،کورانێک کە بە هۆی دواکەوتوویی وکلتووری کۆن ناچار دەکرێن ژیانی هاوبەشی پێک بێنێن ،لەو تەمەنە خوارە دەبێت خەرجی ژیانی دووکەس وزۆر کات زیاتر لە دوو منداڵ بە ئەستۆ بگرن کە ئەمە ئەرکێکی زۆر قوورسە ،باری الوازی ئابووری پیاوی منداڵ ،ژیانی ئەو منداڵە بە ئاقارێکی خراپ دەبات و لەژێر باری قورسی
دابین کردنی پێداویستییەکان دەشکێتەوە، هەمووی ئەم کێشانە دەگەڕێتەوە بۆجۆری بیرکردنەوەی ناو کۆمەڵگا کە بەم شێوازە و نەبوونی زانیاری سەبارەت بە باری ئێنسانی ئەم کورو کچانە قوربانی ئایین وکلتور دواکەوتووانە دەکەن. کێشەی گەورەتر کە دەبێتە خساری گەورە بۆ بنەماڵە و کۆمەڵگا ئەمەیە پاش ماوەیەکی کورت ئەم کچ وکورانە بە هۆی گەشە نەکردنی بیر و پەروەردەکردنی باش و نەبوونی ئیحساسی دروست و پەروەردەنەبوونی پێویست ژیانی هاوبەشیان تێک دەچێت و جیادەبنەوە ،ئەم جار لە گەل مندااڵنی تەالق دراو رووبروین کە لە پەروردەکردن بەجێ ماون بە مندالێک و لە باری دەروونی تووشی شکست بوون و بەو هەموو موشکالتە هیچ داهاتێک یان بۆ داهاتوویان نیە و نە کۆمەڵگا و نە دەولەت وبنەماڵە پشتیوانی لێان ناکەت ،بلکو موری شکست خواردوو دەخون وتەرد دەبن و هەم منداڵیان بە فێروچووە وهەم داهاتوویشیان ناموشەخس و پر لە گرفتە و ئەم جار مندااڵنی ئەم ژیانی هاوبەش ئیزافە دەبن بەم موشکالتە و بێشترین خسار ئەوەیە کە ئەم مندااڵنە لە باری دەروونی زەربە وزەرر دەبینن کە زۆر سەختە چارە سەری بکرێت و درێژخاینە تا ئەم زەرروزیانی دەروونی یە جوبران ببێت .
Dwaroj@komala.com
سەرنوسەر:
رەزا کەعبی
بەڕێوەبەری نوسین:
هێمن بایەزیدپور
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن پەیوەندی dwaroj@komala.com
لەرێوڕەسمێكدا رێز لە یادی گیانبەختكردوانی بۆتی گیرا بە بەشداری ژمارەیەك لە ئەندامانی ئەندامان‌و كادر‌و سەركردایەتی‌و پێشمەرگەكانی كۆمەڵەی زەحمەتكێشان رێوڕەسمێك بۆ رێزلێنان لە یادی ئازیزی هاوڕێیانی گیانبەختكردووی كارەستای شیمیایی بارانی ئۆردوگاكانی كۆمەڵە لە بۆتێ گیرا. سەرەتای رێوڕەسمەكە کە رۆژی ١٤ی مانگی مەی 2019لەسەر مەزاری هاوڕێیانی گیانبەختکردوی کارەساتی بۆمبارانی شیمایی بۆتێ بەڕێوەچوو .بە سرودی بانگەواز سرودی رەسمیی كۆمەڵە‌و ساتێك بێدەنگی بۆ گیانی ئازیزی هەموو گیانبەختكردوانی كۆمەڵە دەستی پێكرد. پاشان هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە ،سكرتێری گشتیی كۆمەڵە لەمبارەوە قسەوباسێكی پێشكەش كرد. لەرێوڕەسمەكەدا چەندین هۆنراوە بۆ بیرەوەریی و یادی ئەو قارەمانانە پێشكەش كرا‌و هەموو بەشداربووان سەری رێز‌و نەوازشیان لەسەر مەزاری هاوڕێیانی گیانبەختكردوو دانەواند.
پۆلێكی دیكە لە الوانی کوردستان بە ریزی رێوڕەسمی ئەسپەردەكردنی هاوڕێیان پێشمەرگایەتی کۆمەڵە پەیوەست بوون لیمۆ كەریمی و زێئوس پاش كۆتایی دەورەی سیاسی نیزامی ،پۆلێكی دیكە لە كچان‌و كوڕانی خوازیاری پێشمەرگایەتی ،لە مەراسیمیدا رۆژی 16ی جۆزەردان لە جەرەیانی ماموریەتێكی تەشكیالتی‌و لە رووداوێكی هاتوچۆدا دوو پێشمەرگەی فیداكاری چەكی شانازی پێشمەرگەی كۆمەڵەیان كردە شان‌و بە دروشمی بژی كۆمەڵە ،بژی سوسیالیزم هاتنە ناو ریزەكانی كۆمەڵە ،هاوڕێیان لیمۆ كەریمی‌و زێئوس وەكیلی گیانی ئازیزیان بەخت كرد .رۆژی دواتر‌و لە ناو ئاپۆرای هاوڕێیانیاندا ،تەرمی هاوڕێ لیمۆ‌و هاوڕێ زێئوس بەخاك سپێردران .ناو و یادیان بەرز‌و بەڕێز بێت كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانەوە.