ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسیی گشتییه
ده‌ریده‌كات
سەروتار کۆماری ئیسالمی و پەلەقاژەی سیاسی
عومەر ئێلخانیزادە کۆماری ئیسالمی دوای خستنە خواری تەیارە موسافیرھەڵگرەکەی ئۆکراین کە بووە ھۆکارێکی دیکە کە ڕواڵەتی دژە ئینسانی ئەو حکومەتە زۆرتر دەربکەوێ، ئەوجار بە شاردنەوە و باڵو کردنەوە و پەرەدان بە پەتای کڕۆنا ،چەند قات زۆرتر سیمای دزێوی بە ڕوی جیھاندا ،دەرخست .لە ناوخۆش بە درۆودەلەسەی ئاشکرا بەرەنگاری پەتای کڕۆنا بووەوە ،کەرەسەی یارمەتیدراو و ھێندراو لە دەرەوە لە الیەن مافیا گەندەڵەکانی دەسەاڵتەوە لە بازاردا فرۆشران و دزران ،ژیانی خەڵکی کردە بارمتە تا پوڵ لە سندوقی نێونەتەوەیی دراو وەربگرێ ،ھەر بەرپرسە و ڕۆژە قسێکی دەکرد تا لەو بێنەوبەرەی قساندا ،روحانی دەرونی ڕەشی خۆیانی بە باشی دەرخست و کوتی« :دوو میلیۆن کەس بمرێ باشترە تا سی میلیۆن برسی بێنە سەر شەقام». بەڵێ داڕماویی ئابوری ،گەندەڵی بێ ڕادە و ترس لە ناڕەزایەتی و ڕاپەڕینی جەماوەر و تەریک کەوتنەوەی دەرەکی ھانیدان تا بەشکەم بە ھۆی کڕۆناوە وەھا سێبەری مەرگ بەسەر کۆمەڵگادا زاڵ بکەن تا ناھومێدی و بێ ھیوایی باڵ بەسەر ھەموو واڵتدا بکێشێ کە ئەوان بتوانن خۆیان لە شەپۆلی ناڕەزایەتی و ڕاپەڕینی چاوەڕوانکراو ڕزگار بکەن .لە الیەکی دیکەوە داڕمانی ئابوری و گەمارۆ سەپێندراوەکان دەستیانی بەست بۆ پاراستنی پێگە نیزامییەکانیان لە دەرەوەی سنور و تەیارکردنی میلیشیا تێرۆریستەکانی سوریە ،عێراق و لوبنان .گوشاری دەرەکی و ھێرشی ناو بە ناوی ئیسرائیل بۆ ھێزەکانی ئێران و حیزبوڵاڵ لە سوریە دۆخی نالەباری کۆماری ئیسالمی لەو مەیدانەشدا دوو ئەوەندە شێواند و ،بێ مایە و لەرزۆک بوونی ھێز و توانی نیزامی ئێرانی بە زەقی نواند و ،بۆیان بوو بە دەردی سەرباری دەردان .ئیتر ھڕوگیف و ھەڕەشەکانیان نەک کاریگەریی نەما، ھەموان دیتیان کە ئەو ژێستەی گرتبویان بە خۆیانەوە ،چەندە درۆینە و پوچە. ھەموو فایلی چل ساڵ دەسەاڵتی ئەو حکومەتە نگریسە و کردەوە ترۆریستییەکانی لە دەرەوەی سنور و لە ناوخۆ ،دیسانەوە ھاتنەوە بەر دیدەی بیرورای گشتی و باسیان لێدەکرێ ،ناوخۆشیان شڵەژاوەو ،کەس خەتی کەس ناخوێنێتەوە ،تەنیا سیاسەتی ترۆر و تۆقاندن و پیالنگێڕی دژ بەیەک ،بۆتە یاسای نێوخۆی دەسەاڵتدارانیش بۆ مانەوەیان .لە نێو ئەو حکومەتەدا کەس بۆ بیروبڕوا کار ناکات ،کەس باوەڕی بە ھاوپەیمانی ئەوڕۆ و دوێنێی نەماوە کە نەبێتە دوژمنی بابەکوشتەی سبەینێی .ھەر ھەموو دەسەاڵت لە ترسی ڕق و توڕەیی جەماوەر لەرزیان لێ ھاتووە و ھەموو ئەو ھەنگاو و بڕیار و کردەوە جینایەتکارانەی بەتایبەت ئەو چەند مانگەی دواییش لەو ترس و شڵەژانەوە سەرچاوە دەگرێ .بەاڵم نەک نەیانتوایوە وەزعی خۆیانی ھەندێک پێ باشتر بکەن یان دەرسێک وەربگرن و دوای ئەو ھەموو ناکامی و شکستە ،گۆڕانێک لەو سیاسەتی ئاژاوەگێڕیە پێکبێنن ،بە پێچەوانە زۆر و زۆرتر نوقمی سیاسەتی پەلەقاژە و ئاژاوەگێڕی لە دەرەوە ،بەڕێوەبردنی سەرکوت و دوژمنایەتی لەگەڵ داخوازییەکانی خەڵک لە ناوەوە ،بوون. دەبینین ناڕەزایەتی و ئیعتیرازی کرێکاران ،مالخوراوان و کارمەندان ھەر لە یەکەم ڕۆژەکانی دوای کرانەوەی ھاتوچوێ و چوونەوە سەرکار ،دەستی پێکردوە و پەرەش دەستێنێ .گرانی و بێکاری بەرۆکی ھەموو بنەماڵەیەکی لە ئێران گرتووە ،کەمبوونی کەلوپەلی دەرمانی ساڵمەتی خەڵکی زیاتر خستۆتە مەترسییەوە ،نەبوونی کەرەسەی پێویست لە زۆر بواری سەنعەتی و کز بوونی کاسبی و بازار .ھەموو ئەو دەرد و گرفتانە و سیاسەتی ریسوای کۆماری ئیسالمی ،نەک بۆی نەبووە و نابێ بە دەرس ،بەڵکوو بونەتە ھۆی ئەوە کە زۆر ئەحمەقانە دەست بداتە ھێرشی سایبری بۆ سەر ئاوی ئیسراییل و ھیچی پێنەکرێ و لە بەرانبەردا ھێرشی سایبری ئیسراییل بۆ کونارەک و لەناوچوونی گەمی جەنگی و دەیان کەسی لێبکەوێتەوە .خامنەیی ھەڕەشەی لە ناوبردنی ئیسراییل بکات و بەردەوامیش ھێزەکانی ئێران لە سوریە لە ژێر ھێرشدا بن و پاشەکشەیان پێبکرێ و حکومەتەکەی ئەسەدی ھاوپەیمانیشی توشی قەیران بکات و تەنانەت روسیەش ڕوی لێ وەرگێڕێ.
دەستیان دایە کوشتار و خنکاندنی پەنابەرانی ئەفغانی لە ئاوی نێوان دوو واڵت و حاشای لێدەکەن .شەڕی نێو خۆیان لەسەر ڕۆژی جێژنی ڕەمەزان بگاتە ئەوپەڕی خۆی و لە جیاتی کڕین و ھێنانی دەرمان بۆ ناو خۆ ،چەندین بارھەڵگری دەریایی ڕوانەی حکومەتی دیکتاتۆری وێنیزوئیال بکات .ھەڕەشەی بە نێوەرۆک بەتاڵ لە ئامریکا و ڕۆژئاوا و لەو الشەوە خاک و ئاوی سنوری ئیران ھەرزان فرۆش بکات تا بەشکەم دۆستایەتی روسیە ڕابگرێ. ھەموو ئەو دیاردە و سیاسەتە چەوتانەی سەروتر باسیان لێکرا دەینوێنن کە کۆماری ئیسالمی لە قۆناغی داڕمان و تێکچوونی خۆی نزیک و نزیکتر دەبێتەوە .خەڵکی وەزاڵە ھاتوو چیتر ناتوانێ لەو ھەلومەرجە مەرگەساتەدا بێدەنگ بێ .ھەموو ئەو کردەوانە چ لە ناوخۆ و چ لە دەرەوە ،پەلەقاژەی سیاسین لە حاڵەتی سەرلێشێواوی و شکست و ریسوایی ئەو رژیمەدا .ئێران دەگۆڕێ، نەک لە قازانجی کۆماری ئیسالمی ،دژ بەو رژیمە .دوژمنی خەڵکی کوردستان لە دەورانی گێژی و سەرەمەرگ دایە ،پێویستە ھێزە سیاسییەکان ئەو ھەڵە بناسن و کاری جیددی بۆ تەبایی و یەکگرتوویی بکەنە ئامانجی خۆیان.
نرخ 500 :دینار
dwaroj@komala.com
كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
6 - ٢٠٢٠/٠٥/٢٦ی جۆزەردانی 1398
له په‌راوێزی قسه‌كانی خامنه‌یی بۆ رۆژی به ناو قودس:
دۆڕان له مه‌یدانی شه‌ڕ و دیپلۆماسی، ه بۆ سه‌ر خه‌ڵك هێرش و هه‌ڕه‌ش
خامنه‌یی به بیانوی رۆژی به ناو قودس و له‌و رۆژانه‌ی كه ده‌نگوی پاشه‌كش ه و تێكشكانی هێزه‌كانیان له سوری ه باڵو بوه‌ته‌و‌ه و هه‌روه‌ها خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تی له حوزوری رژیمه‌كه‌ی به تایبه‌ت له عێراق ب هر‌ده‌وامه ،ده‌ستی كرده‌و‌ه به قسه‌ی شه‌ڕئه‌نگێزان ه كه ته‌نیا بۆ ناوخۆ و هه‌ڕه‌ش ه له خه‌ڵك و هه‌وڵدان بۆ ڕاگرتنی كه‌ش و هه‌ۆای ئه‌منییه‌تی مه‌سره‌فی هه‌یه. خامنه‌یی كه به بیانوی كۆڕۆنا خۆیی حه‌شار
داو‌ه و چادوێرانی سیاسی باس له‌و‌ه ده‌كه‌ن كه خامنه‌یی وه‌ك حه‌سه‌ن نوسرۆاڵی حێزبواڵ له ئه‌گه‌ری هێرشی هه‌ۆایی نگه‌ران ه و پیتاپیتاش دووپاتیان ده‌كرده‌و‌ه كه ئهم قسانه‌ی ئه‌مرۆ ڕاسته‌وخۆ و زیندووه ،باسی له نابودی ئیسرائیل و شكانی ئه‌مریكای ده‌كرد .خۆ حه‌شاردانی خامنه‌یی له‌م دوو مانگ ه له كاتێكدای ه ك ه هێرش بۆ سه‌ر بنك ه و پێگه‌كانی سه‌ربازی كۆماری ئیسالمی به تایبه‌ت له سوری ه زۆر زیادی كردووه.
خامنه‌یی ك ه ئهم هه‌ڕه‌شانه ،كه كۆماری ن ه ته‌نیا هیچ ده‌سكه‌وتێكی نه‌بو‌ه و له ئیسالمی ل ه كزی و الۆازترین قۆناخی سه‌رله‌نوێ دروستكردنه‌وه‌ی سوری ه و ده‌سه‌اڵتی ناوخۆیی و حووزوری له واڵتانی دیك ه به‌شی نه‌دراو‌ه كه هێزێكی رڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ب ه سه‌ر ده‌بات .گه‌وره‌ی جه‌ماوه‌ری له عێراق و لوبنان له ناوخۆ شۆرش ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان چه‌ندین مانگ ه له سه‌ر شه‌قامن و داۆای هه‌ر جار به هێزتر و به به‌شداری سه‌ره‌كیان چون ه ده‌ره‌وه‌ی كۆماری جه‌ماوه‌رێكی به‌رینتر رووده‌دا و له ئیسالمییه .به وته‌ی یه‌كێك له كاربده‌ستانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستیش كه ده‌یان عێراقی :ئه‌وه‌ی كه كۆماری ئیسالمی له‌م میلیارد دوالر و هێزكی به‌رچاوی به كار ٤٠ساڵ ه ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست كردی، بردوو‌ه و ٤٠ساڵ ه كات به فیرو ده‌دا ،یه‌كشه‌و‌ه بو به دوكه‌ڵ.
دواڕۆژ ئەم بابەتانە لە خۆ دەگرێ لەم سنوورانە تەنیا دەنگی زایەڵەی مەرگ دەبیسرێت()٣ پەرویز ڕەحیم زادە
ئاکامی بێ الیەنی و ڕکوودی سیاسی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان()٤ ئاژوان کرماشان
کۆمەڵە و نەتەوە()٥ دوکتۆر محەممەد حسین زادە
سەھامی عەداڵەت یان تااڵنی زیاتری گیرفانی خەڵکی رەش و رووتی ئێران؟! ()٦ فیرووز مامۆیی
یادێك له ساڵڕۆژی ئێعدامی جه‌نایه‌تكارانه‌ی ٥٩خه‌باتكار و تازه‌الوی شاری مــــهاباد()٨ عەزیز ئاجیکەند
جیهان دەبێ بۆ ژنان ئەمنتر بکرێ ()١٠ ئەسعەد دوروودی
جۆزەردان مانگی ئیعدامی یه‌که‌م زیندانیی سیاسیی ژن ی کوردستانی ڕۆژهەاڵت ()١١ پڕشەنگ محەممەدی
چیرۆکی شارێک کە بوو بە سەنگەری شۆڕش ()١٢ شارام وەحدانی
ڕەخنەگر و کۆمەڵگە ()١٣
ناتەبایی ()١٤ ئامانج عەزیزکەندی
دوکتۆر عەبدوڵاڵ عەلیدۆست
2
هەواڵ و ڕاپۆرت
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦ ، Dwaroj@komala.com
کۆڵبەران ،قوربانی ئابووری یان سیاسەت سەیران مستەفازادە رۆژهەاڵتی کوردستان بە هۆی سیاسەتی ڕێژیمی ئیسالمی ئێران لە ژێر هێلی هەژاریدایە و کۆڵبەرانێک کە لە نەبوونی کارو ئابورێکی گونجاو و باش ناچارن شاخی سەخت‌و ئەستەم وەک «ژاالنە»، ئاالن ،سورێن‌و قەندیل‌و ...هتد ،بە کۆڵی دەیان کیلویی تێپەرێنن ،جگە لە تەقەکردنی راستەوخۆیی هێزەکانی رژیم، لەو ناوەدا سەرما و کەوتنە خوارەوەو هەرەس ،هەرەشەیان لێدەکات ،هەر وەک «ئازاد‌و فەرهاد خەسرەوی» ئەو دوو برا مەریوانییە کە لە شاخی «ژاالنە» تووشی بەفر و سەرما بوون و گیانیان تەنیا و تەنیا بۆ بژیوی ژیان ،بۆ ژیانێکی هەژارانە لە دەست دا .بێبەش بوون و هەژاریی لە دیاردەی کۆڵبەریدا نەخشی گرنگی هەیە. لە مانگەکانی رابردوو دوایی بەستنی هەموو سنوورەکان لەالیەن هێزەکانی ڕێژیمی ئیسالمی ئێرانەوە ،ئێمە رۆژانە شاهیدی تەقەکردنی ئەو هێزانەین لە کۆڵبەران ،هەر رۆژ لە سنوورێک ،منداڵێک بێ باوک دەبێت‌و ژنێک دڵی دەسووتێت. کۆڵبەرەکان ئەگەر کارەکەشیان قاچاخ بێت شایانی ئەوە نین کە بکوژرێن و راستەوخۆ تەقەیان لێبکرێت .ئەگەر وایە بۆ بە ئەوانەی لە سنوورەکان بە
کانتینێر باری قاچاخ دەبەن وەها هەلس‌و کەوتێک ناکرێت؟ کۆڵبەری کار نییە ،دیاردەیەکە کە تاک ناچار دەکات بۆ بژیوی ژیانی رۆژانەی کۆڵێکی ٥٠تا ١٠٠کیلویی شاخە و شاخ ببات تا بتوانێت بژیوی ژیانی منداڵەکانی دابین بکات .کۆڵبەری بە هۆیی ئەوەی سەرمایە لەم واڵتە زۆر خراپ دابەش کراوە‌و ژێرخانی ئابووری ئێران لەالیەن چەند کەسێکەوە بە تاالن دەبرێت ،رۆژانە ماڵ و نان و ژیانی خەڵکی کوردستان بە هۆیی دیاردەی کۆڵبەرییەوە دەکەوێتە مەترسی .ئەوە تەنها تەقەکردنی هێزەکانی رژیم نییە کە دەبێتە هۆیی مەترسی بۆ سەر کۆڵبەران ،بەڵکوو سەرمای زستان‌و هەرەس کۆڵبەرەکان لە ژێر خۆیدا بزر دەکات‌و سەرماش رەقیان دەکاتەوەو مەیدانەکانی مینیش یەکێکی دیکە لەو مەترسیانەی سەر ژیانی کۆڵبەرانە. بارودۆخی ژیان‌و ئابووری کۆڵبەران کە ژمارەیان لە نێوان ٥٠٠تا ١میلیون کەس دەبێت زۆر خراپە و ڕێژیم هیچ جۆرە ت و کارئاسانییەک بۆ کۆڵبەران ناکا هەمیشە تەگەرەی خستوەتە بەردەمیان و رۆژانە بە تەقە کردن لە خۆیان و ئەسپەکانیان ژیانیان لی تاڵ کردون و رۆژ نییە هەواڵی کوژرانی کۆڵبەرێک نەبیسین .رۆژی ١٩ی خاکەلێوەی ئەوساڵ کۆمەڵیک کۆڵبەر و کاسبکاری کورد لە شوێنێک بە ناوی «زەربەست»
لە ئاوایایی «مەندان»ی سەر بە شاری «شنۆ» ،دەکەونە نێو بۆسەی هێزەکانی ڕێژیم و لە ئەنجامی تەقەی ئەو هێزانە زیاتر لە ٢٦سەر ئەسپی کۆڵبەران دەکوژرێن ،ئەمە لە حاڵیکدایە ئەو کۆڵبەرانە هیچ کەل‌و پەلێکیان پێ نەبوەو تەنها لەو سنوورەوە تێدەپەرین .لە حەفتەی رابردوو شەش کۆڵبەر بە تەقەی هێزەکانی رژیم کوژراون .زۆربەی ئەو کۆڵبەرانە ئەگەر کارێکیان دەس کەوێت لە سنوورەکانی رۆژهەاڵتی کوردستان یان بە دڵنیاییەوە کۆڵبەری ناکەن .زۆربەیی کوژراون یان بریندار بون .لەم ژمارەیە ئەو کۆڵبەرانە ئاستی خوێندنی بااڵیان ١٦کەس کوژراوەو زیاتر لە ١٧کەسیش هەیە ،بەاڵم ناچارن بە هۆیی نەبوونی بریندارن ١٤ .کەس لەو کۆڵبەرانە کە کارو لەبەر هەژاری دەس بدەنە کۆڵبەری کوژراون بە شێوەی تەقەی راستەوخۆیی و گەمە بە ژیانی خۆیان‌و ماڵ‌و منداڵیان هێزەکانی رژیم کوژراون و کەسێکیش بە هۆیی نوقم بوون لە ناو ئاودا خنکاوە. بکەن. ئەم کۆڵبەرانە وەک هەزاران ژن و پیاوی هەموو ئەو کۆڵبەرانەی کە بریندارن بە دیکە ناچار بوون بۆ دابین کردنی بژێوی هۆیی تەقەی راستەوخۆیی هێزەکانی ژیان روو بکەنە دیاردەی کۆڵبەری کە ڕێژیمەوە بووە .هۆکاری دیاردەی کۆڵبەری دیاردەیەک پڕ لە مەترسییە و سات بە دەگەرێتەوە بۆ الوازی ژێرخانی ئابووری سات ژیانیان هەرەشەی مەرگی لە سەرە .ئێران و گوێ نەدانی رژیمی ئیسالمی ئەوان ناچار بوون بۆ خۆشاردنەوە لە ئێران بە کوردستان‌و لە نەبوونی کارگە‌و چاوی هێزەکانی ڕێژیمی ئیسالمی ئێران کار ،خەڵک ناچارن کۆڵ بدەن بە کاری ی و تا کێشەی بێکاری‌و هەژاری شەوانە لە سنوورە زۆر سەخت‌و سارد و کۆڵبەر کوێستانی کۆڵەبارێکی قورسەوە تێپەڕن‌و بنەبڕ نەکرێت ،ئەوا دیاردەی کۆڵبەریش کاالکانیان بگەیەننە شوێنی مەبەست ،تا تەواو نابێت‌و هەر درێژەی دەبێت و لە بەرانبەر ئەم کۆڵبەریەدا مووچەیەکی ئەوەش لە سیستمی ڕێژیمی ئیسالمی زۆر کەم لە خاون بار وەرگرن .لە ئێران مومکین نییە ،چونکا ئەو ڕێژیمە نە سەرەتای ئەوساڵەوە تا ئەمڕۆ زیاتر لە تەنها گوێ بە ئابووری‌و زانستی ئابووری نادات ،دوژمنیەکی زۆریشی لەگەڵ ٣١کۆڵبەر یان کاسبکار
نادیاربوونی چارەنووسی زیندانییەکی سیاسی دوو حەفتە لە گواستنەوەی هیدایەت عەبدوڵاڵپوور بەنکراوی سیاسی مەحکووم بە سێدارە لە بەندیخانە ئورمیەوە بۆ شوێنێکی نادیار دەگوزەرێت سەرەرای بەدوا چوونی بەردەوامی بنەماڵەکەی هێشتا چارەنووسی نادیارە و ئەمەش بۆتە ھۆی نیگەرانی الی بنەماڵەکەی .بنەماڵەی ئەم بەندکراوە سیاسییە سەردانی دادگای شۆڕشی ورمێیان کردوو و جێگری داواکاری گشتی ورمێ بە شێوەیەکی ناشایست و بێرێزانە بە هاوژینی ئەم بەندکراوە سیاسی راگەیاندووە :مادام کە ئیداری ئیتالعات وەاڵمتان ناداتەوە ،کەواتە برۆن لە گۆڕستان بەدوایدا بگەرێن .ئێوارەی رۆژی شەممە ٢٠،ی بانەمەڕی ١٣٩٩هیدایەت عەبدوڵاڵپوور بۆ دەرەوەی بەندیخانە گوازراوەتەوە و پاش چواردە رۆژ هێشتا چارەنووسی نادیارە. هیدایەت عەبدوڵاڵپوور ڕۆژی چوار شەممە ٢٦ی جۆزەردانی ١٣٩٥هاوڕێ لەگەڵ دەیان کەسی دیکەی خەڵکی شنۆ لە الیەن هێزەکانی ئیتالعاتی سپا دەسبەسەر کراوە و دوای نزیک بە سێ مانگ راگیران لە دەستبەسەرگەی ئیتالعاتی ورمێ و ئەشکەنجەیەکی زۆر بۆ بەندیخانەی ورمێ گوزرابووە .ناوبراو لە الیەن لقی دووهەمی دادگای شۆڕشی ورمێ بە تۆمەتی هاوکاری لەگەڵ حیزبەکانی کوردستانی دژبەری ئێران لە تێکهەڵچوونی گوندی قەرەسەقەل کە لە نێوان پێشمەرگەکان و هێزەکانی سپای پاسداران هاتە ئاراوە و حوکمی سێدارەی بەسەر داسەپێندرا .دوای گواستنەوەی لە ناکاوی هیدایەت عەبدوڵاڵپوور بۆ شۆێنێکی نادیار ،رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی نیگەرانی خۆیان لەبەر جێبەجێکردنی حوکمی سێدارەی ئەو بەندکراوە و سێ بەندکراوەی دیکەی عەرەب دەربڕی .بە پێی بەیاننامەی رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ،ئەو رێکخراوە
داوای لە بەرپرسانی ئێرانی کردووە کە بە پەلە زانیاری لە سەر چارەنووس و شوێنی ڕاگرتنی حوسێن سیالوی ،عەلی خوسرەوی و ناسر خەفاجی سێ بەندکراوی عەرەب و هیدایەت عەبدوڵاڵپوور بەندکراوی کورد ،کە حوکمی سێدارەیان بە سەردا سەپێندراوە ئاشکرا بکات .لە بەشێکی ئەو بەیاننامەدا هاتووە، سڵ کردنی بەرپرسانی ئێران لە زانیاری لەسەر چارەنووسی ئەو بەندکراوانە ،بە بنەماڵەکانیان ،دڵرەقانە و نامرۆڤانەیە دەیسەلمێنی ئێران بە تەمایە ئەوان بێ سەروشوێن بکات کە بە پێی یاسای نێودەوڵەتی تاوانە .شەش کەس لە نوێنە رانی پارلمانی ئورووپا و دیپلۆماتەکانی بێلژیک ،لە نامەیەکدا بۆ باڵوێزخانەی ڕێژیمی ئێران لە بروکسێل خوازیاری روونبوونەوەی بارودۆخی هیدایەت عەبدوڵاڵپوور بەندکراوی سیاسی مەحکووم بە ئێعدام بوون .دیپلۆماتە ئورووپاییەکان لەو نامەیەدا ،وێرای دەربڕینی نیگەرانی خۆیان سەبارەت بە بارودۆخی هیدایەت عەبدوڵاڵ پوور ،ئاماژەیان بە کوژرانی کۆلبەران و درێژەی پێشێلکاری مافی مرۆڤ لە کوردستان رۆژهەاڵت کردووە.
کوردستان هەیەو دەیکات‌و جگە لەوانەش رژیمی ئێران رژیمێکە کە دفاع لە سیستمی سەرمایەداری دەکات ،هەر بۆیە تا ئەو رژیمە لەسەر کار بێت دیاردەی کۆڵبەری درێژەی دەبێت و ئێمە دەبێ رۆژانە شاهیدی ئەو جۆرە کارەساتانە بین .جێگای ئاماژەیە کە واڵتانی ئوروپایی کوشتنی سیستماتیکی کۆڵبەرانیان لەالیەن رژیمی ئیرانەوە ئیدانە کردوە و نیگەرانی خۆیان سەبارەت بە کوشتنی کۆڵبەرانی کورد دەربریوە و شەش نوێنەری پارلەمانی ئورووپا لە نامەیەکیدا کە بۆ بالوێزخانەی ڕێژیمییان ناردووە نیگەرانی خۆیان سەبارەت بە کوشتاری سیستماتیکی کۆڵبەرانی کورد دەربریوەو داوایان لە رژیمی ئیسالمی ئێران کردوە ئەو کردەوە قیزەونە بوەستێنیت ،شایانی باسە لەو نامەیەدا باس لە پێشلردنی مافی مرۆڤی کوردستان بە گشتی و کۆڵبەران بە تایبەتی کراوە.
دەستبەسەرکرانی سەربازێکی خەڵکی شنۆ لە ماوەی رۆژانی رابردوودا ،الوێکی کورد بە ناوی یووسف ئیبراهیم زادە خەڵکی گوندی کانی رەشی شنۆ لە الیەن هێزە ئەمنییەکانەوە لە تەورێز دەستبەسەرکرا و بۆ شوێنێکی نادیار راگوێزرا.ئەو الوە لە کاتی سەربازیدا دەستبەسەر کراو هێزە ئەمنییەتیەکان دەستیان بە سەر مۆبایل و هەندێک کەرەستەی کەسیی ناوبراو داگرتووە. یووسف ئیبراهیم زادە بە تۆمەتی هاوکاری لە گەڵ حیزبێکی کوردستان دژ بەری ئێران دەستبەسەر کراوە .یووسفی ئیبراهیم زادە دوایی دەسبەسەر کرانی دوو الوی دیکەی خەڵکی گوندی کانی
ڕەش بە ناوی ئاالن بەنگین و یەحیا ئیبراهیمی لە الیەن هێزە ئەمنییە تیەکانەوە دەسبەسەرکراوە و کە یەکیان لە تەورێز سەرباز بووە.
بێکاربوونی هەزاران کرێکار لە کرماشان رۆژی پێنجشەممە یەکەمی مانگی جۆزەردان ،مێهرداد ساالری جێگری ئاوەدانکاری ئوستاندار کرماشان رایگێاند 25 ،هەزار کرێکاری خانووبەرە دوای هەمووگری وایرۆسی کۆرۆنا بێکار بوون .ساالری گوتی ،زۆرێک لەو کرێکارانەی کە بێکار بوونە پێناسەی کاریان نیە .کرماشان یەکێک لەو شارانەی کوردستانی ئێرانە کە هەزاران کەس لە خەڵکی ئەم شارە تووشی وایرۆسی کۆرۆنا بوون .بێکاری ،دەستەنگی و نەداری و نەخۆشی سێ دیاردەیە کە ئەم رۆژانە خەڵکی
کوردستان لەگەڵی دەست بە یەخە بوون و ڕێژیمی ئێرانیش هیچ پالنێکی بو ئەو کەم و کۆریانی کە لە کوردستان هەیە ،نییە.
تایبەت لەم سنوورانە تەنیا دەنگی زایەڵەی مەرگ دەبیسرێت
پەرویز ڕەحیمزادە رێکەوتی 12ی گواڵنی 1399نزیک بە 60 هاواڵتی خەڵکی ئەفغانستان کە بە مەبەستی دۆزینەوەی کار دەیانویست خۆیان بگەیەننە ئێران ،لە ناوچەی سەرحەدی ویالیەتی هیرات لە الیەن چەکدارانی پارێزەری فاشیزمی کۆماری ئیسالمی دەستبەسەرو پاش ئەشکەنجەکردن ،بە هێزی چەک ناچاریان دەکەن لە قووڵترین شوێنی ئاوی هێریرود بپەڕنەوە خاکی ئەفغانستان کە لە ئەنجامدا نزیک بە 30کەس گیانیان لەدەستدا و هاوکات مێرمنداڵێکی 11 سااڵنیش لە نێو کوژراواندا بوو. لەو کاتەوە کە رەزا خان ساڵی 1304 بە شێوەی فەرمیی وەک پاشای ئێران دیاریکرا ،گۆڕانکاریی گەورە لەو کۆمەڵگا هاتە ئاراوە کە بریتی بوون کە گۆڕانکاریی ئابووریی واتە پرۆژەی سەنعەتی کردنەوەی ئێران لە رێگەی گرێبەست لەگەڵ واڵتانی پێشکەوتوو ،پڕۆژەی گۆڕانی فۆرمی ژیانی کۆمەاڵیەتی کە لە ژێر کارتێکەریی تورکیەو ئوروپا هاتبووە ئاراوەو لە بواری سیاسیشدا سەرپێخستنی ناسیۆنالیزمی ئێرانیی کە دەڕۆیشت هەموو پێکهاتەی ئێران لە نێو یەک زمان و یەک نەتەوەو یەک کلتووردا رێکبخات .دەسەاڵتی 16 ساڵەی رەزا خان لە ئێران هاوکات بوو لەگەڵ 9ساڵ حاکمیەتی بێ ئەمالوالی هیتلەر لە ئاڵمان کە لەو ماوەدا پرۆسەی ئاڵوێرکردن لە نێوان دوو واڵتدا گەشەیەکی گەورەی بە خۆیەوە بینی .لەم پێوەندیەدا کارتێکەریی ئاڵمانی هیتلەر بەسەر رەزا خان تا ئەو ئاستە گەیشت کە بە پێی هەندێک لێکۆڵینەوە ناوبراو بۆ نیشاندانی نیازپاکی خۆی بەرانبەر هیتلەر ناوی یەکێک
دڕێژەی دواستوون جەنایەت لە سێبەری بێدەنگیدا و بۆ دابین کردنی هەزینەی ژیانی خۆیان و بنەماڵەکانیان هیچ ڕێگایەک جگە لە روو کردنە کاری سەختی وەک کۆڵبەری شک نابەن. کوردستان لە زومڕەی ئەو ناوچانەی ئێرانە کە سەرەڕای بوونی سەرچاوەی زۆر و بارودۆخی ئاو و هەوایی گونجاو ،بەهۆی سیاسەتە شۆوینیستیەکان و پەیڕەو کرانی ستەمی نەتەوایەتی لە الیەن ڕژیمەوە کەمترین سەرمایە گوزاری تێدا کراوە و خاوەنی کەمترین ئیمکاناتی ئیشتغاڵ زاییە.
کاریگەری تەحریمەکان ،قەیران و گرفتە ئابوورییەکانی ڕژیم نرخی بێکاری لە کوردستانی زیاتر کردوە و شانسی دۆزینەوەی کاری بۆ خەڵک کەم کردۆتەوە و بۆتە هۆی هەژاری زیاتر .ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی کە خەڵکی کوردستان بە پیر و گەنج و منداڵ و ژن و پیاو روو بکەنە کاری دژوار و مەترسیداری وەک کۆڵبەری لەسەر سنوورەکان و پاروە نانێک بۆ خۆیان و بنەماڵەکەیان دابین بکەن. ئەگەرچی بە کۆڵەوە گرتنی بارێکی قورس بۆ ماوەی چەند کاتژمێر گەلێک سەخت ،دژوار ،پشوبڕ و پڕ
لە گەڕەکەکانی تاران بە ناوی نازی ئاباد ( حیزبی نازی ئاڵمان ) ناوزەدکرد .ئەمە تەنیا پێوەندیەکی ئاسایی و دیپلۆماتیکی نێوان دوو واڵت نەبوو بەڵکوو رەنگدانەوەی کاریگەریی بۆچوونی فاشیزمی ئاڵمانی بوو کە لە سیاسەتی ئێرانی ئەو سەردەمدا رەنگی دابووەو تا ئێستاش درێژەی هەیە، کە لە کۆتاییشداو پاش ئەوەی فاشیزمی هیتلەری لە ساڵی 1945شکستی خوارد. بە دوای ئەویشداو یەکێک لەو هۆکارانەی دەسەاڵتی رەزا خانی بەرەو هەڵدێر برد هەر ئەو نزیکایەتیەی لەگەڵ هیتلەر بوو کە بە هاتنی رووسەکان و ئینگلیزیەکان لە باکوور و باشووری ئێرانەوە ،بووە هۆی هەاڵتنی .مەبەست لەم کورتەیە ئەوە بوو کە ئاماژەیەکی هەرچەند کورت بەو پرۆسەی پێکهێنانی ناسیۆنالیزمی ئێرانی بکەین کە لە ناخی خۆیدا فاشیزمی پەروەردە کرد .رەوتێکە سەرەڕای تێپەڕبوونی 100ساڵ بەسەر ئەو دەسپێکەو گۆڕانی سیماکانی دەسەاڵت هێشتا لەناخی سیستەمدا ریشەی داکوتاوەو بە کردەوە لە هەڵوێستیاندا بەدیدەکرێت .بە دەسەاڵت گەیشتنی کۆماری ئیسالمیی لە ئێران گۆڕانی سیماکانی دەسەاڵت بوو لە ئیستبدادی پاشایەتی بۆ ئیستبدادی ئیسالمیی بەاڵم بە ناوەرۆکی فاشیزم کە ئەم رژیمە نوێنەرایەتیی دەکات .بۆیە سەرەڕای ئەوەیکە لە دوای هاتنەسەرکاری ئەم رژیمە هەموو هێزی دەسەاڵت لە پێناو سووکایەتیکردن بە نەتەوەو کەمایەتیە جۆراوجۆرەکان و بەرتەسککردنی هەموو ئازادیەکی دێمۆکراتیک و داسەپاندنی زمانی نەتەوەی بااڵدەست بووە لە ناو خۆدی ئەو واڵتە لە هەمانکاتیشدا سووکایەتیەکی لە رادەبەدەر زیاتر بووە بەرانبەر بەو هاواڵتیانەی خەڵکی ئەفغانستان کە لە زیاتر لە دوو دەیەی
مەترسییە ،بەاڵم مەترسیدار تر لەهەر شتێک ڕیسکی تێپەڕین بە مەسیری پایەگاکاندا و بەرەروو بوونە لەگەڵ هێزە ئینتیزامیەکان و بەکرێگیراوانی ڕژیمە .ئەمانە کە سەرەکی ترین کاریان ئەزیەت و ئازاردانی خەڵک و بە تایبەت کۆڵبەران و باجگیری و تااڵنی کەلوپەلی کاسبکارانی سەر سنورە ،زۆر جار بەبێ هیچ بیانویەک و تەنیا بە ئامانجی تەسلیمی زەحمەتکێشانی کۆڵبەر و بۆ بردنە سەری نرخی باجگیرییەکانیان، کۆڵبەران و کاسبکارانی مەرزی ئەدەنەبەر گوللە و ئەیان کوژن. رژیمی کۆماری ئیسالمی لە بارودۆخێکدا هەموو رۆژێک کاسبکاران و کۆڵبەرانی مەرزی بە تاوانی قاچاغچێتی ئەداتە بەر هێرشی وەحشیانەی خۆی و دەیانکوژێ کە خەڵکی کوردستان بە باشیی دەزانن کە مافیای سپای پاسداران ،تاجران و باندە گەورەکانی هاودەستی سپا هۆکاری سەرەکی زیاد بوونی قاچاغچێتین لە سەرتاسەری
ئێراندا .رژیمی کۆماری ئیسالمی لە حاڵێکدا کاسبکارانی سەر سنور دەکاتە ئامانجی هێرشی درنداند‌ه کە بێکاری بەرین ،گرانی لەڕادەبەدەری پێداویستیە سەرەتاییەکان ،خەڵکی کوردستانی زیاتر لە هەموو کاتێکی
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦، Dwaroj@komala.com
رابردوو بە هۆی قەیرانی ئەمنی و بێکاریی و هەژاریی رێگەی ئێرانیان گرتبووە پێش. کۆماری ئیسالمیی بە درێژایی چوار دەیەی رابردوو دەستی بااڵی بووە لە نانەوەی ئاژاوەو قەیران لە واڵتی ئەفغانستان کە نموونەی هەرە بەرچاوی یارمەتیدانی شیعەکانی ئەفغانستان و رێکخستنیان بووە لە دژی حکوومەتی ئەو واڵتە .ئەم پالنەی رژیمی ئیسالمیی بە دوو مەبەست ئەنجام دەدرێت ،یەکەم پەرەدان بە نانەوەی ئاژاوەی مەزهەبی بە قازانجی بەرەی شیعەو هاوکات باڵوکردنەوەی پڕوپاگەندەی ئەوەیکە بە هاواڵتیانی واڵتەکەی بڵێت ،ئێمە سەرچاوەی پاراستنی ئەمنیەتین لە کاتێکدا وڵآتانی دراوسێ بەردەوام لە نێو ئاژاوەدا دەژین. ئەڵبەتە ئەمەش هەر درێژەی ئیستراتژی نانەوەی ئاژاوەیە لە واڵتانی دەوروبەر لە ژێر ناوی درووستکردنی شەڕ لە دەرەوەی سنوورەکان لەگەڵ ئەمریکا .تەنانەت لە ماوەی سااڵنی 2001تا 2011بەشێکی بەرچاوی سەرکردایەتی ئەلقاعیدە لە ئێراندا حەشاردراون و سەرلەنوێ بەڕێکراونەتەوە ئەفغانستان .کۆماری ئیسالمیی لەم پرسەدا دوو مەبەستی سەرەکیی دەپێکێ کە یەکەمیان لەسەرەوە ئاماژەی پێدراو دووهەمیشیان راکێشانی هێزی کاری ئەو واڵتەیە بۆ ئێران لە پێناو قازانج و بەرژەوەندی زیاتر ،کە بە پێی ئامارەکانی خودی رژیم نزیک بە 600هەزار لە خەڵکی ئەفغانستان لە ئیراندا ژیان دەکەن .وەک دەبینرێت ئەو هێزە کارە لە راستیدا جیا لەوەی لە بارودۆخێکی نالەباردا ژیان بەسەر دەبەن و هیچ مافێکی هاواڵتی بوون نایانگرێتەوە ،لە هەمانکاتیشدا لە بواری کلتووریشەوە بە شێوەیەکی سیستەماتیک بەرەوڕووی سووکایەتی و چەوسانەوە دەبنەوە ،واتە رژیم بە تایبەتی لە رێگەی دەزگاکانی راگەیاندنی خۆیەوە سووکایەتی بە زمان و کلتوورو شێوەی ژیان و تەنانەت سیمای جەستەشیان دەکات کە ئەو کردەوانە لە نمایشکردنی هەندێک فیلم و زنجیرە دراماشدا بەڕێوە دەچێت
و تێیدا سووکایەتیان پێدەکەن .لە سااڵنی رابردووشدا واتە لە کاتی دەسپێکردنی شەڕی داعش و قەیرانی سووریە ،سپای قودسی کۆماری ئیسالمیی بە دامەزراندنی لەشکەری فاتمیون و دانانی عەلیڕەزا تەوەسولی ناسراو بە ئەبوو حامید لە دایکبووی ئەفغانستان بە سەرکردایەتی ئەو گرووپەو بەڕێکردنیان بۆ سووریە، کە لە 22ی گواڵنی 1392بوونی خۆی لە سووریە راگەیاند ،هەزاران گەنجی خەڵکی ئەفغانستانی بە بیانووی دانی پارە بەڕێکردە مەیدانی شەڕ لە سووریە بۆ یارمەتیدانی بەشار ئەسەد .بەاڵم ئەم رووداوەی لە رۆژانی رابردوودا روویدا پێشێلکردنێکی ئاشکرای مافی مرۆڤ و سووکایەتیەکی گەورە بوو بە کۆی خەڵکی ئەو واڵتەو ژێرپێخستنی هەرچی پرەنسیپی درواسێیەتی نێوان دوو واڵت بوو کە بە بڕیارو ئەنقەست ئەنجامدرا. ئەم کردەوانە لە راستیدا سیمای دەسەاڵتی فاشیزمی ئێرانیی نیشان دەدات کە زیاتر لە 100ساڵە لە پرۆژەی بە ناو ناسیۆنالیزمی مۆدێرن بەاڵم لەژێر کاریگەریی تێڕوانینی فاشیستیدا درێژە بە سووکایەتی بە کۆی
تر خستوەتە ژێر گوشارەوە .بەشێک لە خەڵکی شەریف و زەحمەتکێشی ناوچە سنوریەکانی سەردەشت ،بانە، پیرانشار و مەریوان سااڵنێکە لە رێگای هێنان و بردن و گۆڕینەوەی کاالی جێگای پێداویستی هەردوو الی سنوری ئێران و عێراق ،بە کۆڵبەری و تەحەمول کردنی گەلێک دژواری و مەترسی ژیانێکی سادە و مەمرەومەژیان بۆ خۆیان فەراهەم کردوە .رژیمی کۆماری ئیسالمی لە درێژەی سیاسەتی سەرکوتگەرانەیدا لە کوردستان بە دروست کردنی دیوار ،لێدانی کاناڵ و زیاد کردنی پۆستەکانی بازڕەسی ،ئەم باریکە رێگایانەش کە ئەم خەڵکە بۆ دابین کردنی ژیانیان شکی ئەبەن دادەخات و بەوەشەوە ناوه‌ستێ و بە تیرئەندازی کردن و هێرشی وەحشیانە بۆسەر ئەم ئینسانە زەحمەتکێشانە کاالکانیشیان زەوت و تااڵن دەکات و ژیانیان دەخاتە مەترسیەوە .ئەو بارودۆخە دژوارەی کە رژیم بەسەر زەحمەتکێشانی سەر سنورەکانیدا سەپاندوە ،گۆشەیەکە سیاسەتی ئاسەوارەکانی لە شۆونیستی کۆماری ئیسالمی لەدژی
خەڵکی کوردستان کە لەماوەی ٤٢سالی رابردودا کەبە میلیتاریزە کردنی کوردوستان و پەیڕەو کردنی سیاسەتی سەرکوتگەرانە و ئەمنیەتی کردنی فەزای شارەکان بردویەتە پێش .هه‌وڵدان بۆ دابین کردنی كاری واقعی و بێ مه‌ترسی و دابین بوونی بیمه‌ی بێكاری، ل ه كوردستان ،پێویستێكی حه‌یاتی ه بۆ كرێكاران و خه‌لكی زه‌حمه‌تكێش، به‌اڵم هه‌تا ئه‌و كات ه و هه‌تا كاتێك ك ه ئهم خه‌ڵك ه بێكار‌ه ناچارن په‌نا بۆ كارێكی مه‌ترسیداری له‌م چه‌شن ه به‌رن ،پێویست ه جه‌ماوه‌ری خه‌لكی ناوچ ه سنوریه‌كان ده‌نگی ئیعترازی خۆیان ل ه دژی كوشتاری كۆلبه‌ران هه‌لبرن و رێگا نه‌ده‌ن زه‌حمه‌تكێشانێك زیاتر له‌و‌ه ك ه بۆ دابین كردنی به‌رێچونێكی مه‌مر‌ه و مه‌ژی ،خه‌ریكی كۆلبه‌ری ل ه سه‌ر سنوره‌كانن ،ببن ه قوربانی سیاسەتە دژی ئینسانییەکانی کۆماری ئیسالمی لە کوردوستان. ئەم بەناو کارە پڕ مەترسی و تاقەت پڕوکێنە دەبێ کۆتایی پێ بێت .ڕژیم وەزیفەیەتی یان کاری گونجاو بۆ ئەم خەڵکە زەحمەتکێشە
3
مرۆڤایەتی دەدات .هەر ئەو رژیمەی کە لەسەر سنوورەکان رۆژانە لە کوردستان کۆڵبەران دەداتە بەر دەسڕێژ و لە قوواڵیی کۆمەڵگاش سووکایەتی بە پەنابەرانی ئەفغان و سەرجەمی دانیشتووانی دەکا، رژیمێکە هیچ پرەنسیپێکی مرۆڤایەتی ناناسێت و بناغاکەی لەسەر رەگەزی هەڵکەوتەو هەاڵواردن بونیات نراوە، چاوەڕوان ناکرێ کە کردەوەیەکی لەوە باشتر لە خۆی نیشان بدات .ئەمانە نیشانە هەرە بەرچاوەکانی لێکچوونی فاشیزمی کۆماری ئیسالمیی و فاشیزمی هیتلەریە کە لەوێشدا خۆ بە رەگەزی بانتر زانین و بە ئیدۆلۆژیکردنی گەلی جوولەکە بە دوژمنی یەکەمی خەڵکی ئاڵمان ،خۆیان دەرخست .رژیمی فاشیستی ئیسالمیی لە ئێران خولقێنەری گەورەترین نائەمنی لە ناوچەکەیەو کوشتارو سووکایەتی کردن بە هاواڵتیانی ئەفغانستان کە تەنیا بۆ ژیانێکی کەمێک باشتر روو لەو واڵتە دەکەن تەنیا کارەساتێکی بە هەڵکەوت نیە ،بەڵکوو درێژەی پرۆژەیەکی درێژخایەنی سیاسیە کە لەسەر دژایەتی مرۆڤ بونیات نراوە.
دابین بکات و یان بیمەی بێکاری کافی ژیانییان دابین بکات .ڕژیم دەبێ بە بنەماڵەی ئەو کۆڵبەرانەی کە لەم مەسیرەدا گیان لەدەست ئەدەن قەرەبوو بدات .دابین کردنی کارێکی ڕاستەقینە و بێ مەترسی و دابین کردنی بیمەی بێکاری بابەتێکی فەوری و هەنوکەییە و دەبێ هەموو ئامادە بەکارانی ئەم ناوچەیە ببنە خاوەنی دەرفەتی کاری ڕاستەقینە .دەبێ ڕژیم وادار بکرێت دەست لە ڕێگری و باج ئەستاندن و کوشتنیان هەڵبگرێت. خەڵکی شارەکانی سەر سنوری کوردستان دەبێ وەک هەمیشە بۆ دابین کردنی ئەمنیەتی ئەم زەحمەتکێسانە قۆڵی هیمەت هەڵمالن ونەهێلن هاوچارەنووسانیان ببنە
قوربانی ئەم شێوە لەچاوچنۆکی کۆماری ئیسالمی و پارێزەڕانی لە کوردوستان و پێویستە دەست بدەنە دیفاع لەم زەحمەتکێشانە و بە حەرەکەتی ناڕەزایەتی خۆیان ،بەر بە دەستدرێژی ڕژیم بۆسەر گیان و ژیانی ئەوان بگرن.
4
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦ ، Dwaroj@komala.com
ڕوانگە
(بابەتەکانی ئەم اڵپەڕەیە بیرووڕای نووسەرانە )
ئاکامی بێ الیەنی و ڕکوودی سیاسی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ئاژوان کرماشان لە پێشەکی ئەم وتارە وەک وفایەک بۆ کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان؛ ئاماژە بە فیداکاری و هەڵویستی هەمیشە بەرز و سیاسییان لە زۆر ڕووداو ،کارەسات و بەرەنگاری سیاسی و مەدەنییان ئەکەم .خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە درێژایی مێژووی نزیک بە نیو سەدە خۆڕاگری و خەباتی بێ وچانیان سەلماندوویانە کە لە کەلەبەری میژوودا بە گرتنە بەری هەڵوێستی شیاو و درووست پەرە بە خەبات و تێکۆشانیان ئەدەن و لە بەرخۆدان ناکەون. بەاڵم لێرە مەبەست لە هەڵدانەوەی کەموکوڕێیەکی واقێع بینانەیە لە بواری ڕەخنە لە خۆمان و خەڵک سەبارەت بە بێ الیەنی و رکوودێک کە ئەتوانێ ببێتە دەسپێکی لێکوڵینەوەیەک بۆ باشتر ناسینی کرداری سیاسی و دەروون ناسی کۆمەڵگای کوردەواری. لە تێکستەکانی کۆمەڵناسی؛ بێ الیەنی سیاسی وەک چەمکێکی خەسارناسی ،بەربەسێک لە بەرانبەر هاوبەشی و مۆشارکەتی سیاسی و یەکێ لە ئاکامەکانی شارنشینی لە سەردەمی مۆدێرنییەت دێتە ئەژمار .بێ الیەنی حاڵەتێک لە نەبوونی هەستی دەروونی ،نەبوونی ویست و ملمالنێی هەیەجانی لە بەرانبەر ژینگەی خۆیەتی .تەفسیری زارەکی وەها شیکردنەوەیەک دەرخەری ئەوەیە کە ئاگاهی و زانینی سیاسی و جیاوازی بەژوەندی کەسیێتی لە گەڵ هەزینەی بەشداربوون ،زۆرترین کاریگەری لە سەر بێ الیەنی سیاسی هەیە. بە پێی لێکۆلینەوەیەکی سەرپێیانە و مەیدانی کە بە شێوەیەکی نهێنی و لە سەر ئەساسی زانیارییەکانم بە تایبەت لە شوێنی کار و کواڵن؛ و شەقام کە بە تەقریب بۆم دەرکەوت _1ناسینی چۆنیەتی ئەو دیاردە لە کۆمەڵگایەکی ئاماری _2پێوەندییان لە گەڵ هەندێ گوڕانکاری گاریگەر بۆ دۆزینەوەی ئاستی کاریگەری هەریەک لەوانە لە سەر بێ الیەنی کۆمەاڵیەتی پێوەندی ڕاستوخۆیان لە گەڵ کرداری دەروونناسی کۆمەڵگای کوردەواری بەگشت و جامێعەی ئاماری
هەڵبژێردراوی تایبەت بەم نووسینەوە هەیە. لەم ڕوانینە دەرکەوت کە لە نێوان مۆتەغەیری نەتەوە، پیشە ،ئاستی خوێندن لە بواری وەسفی بنچینەیی جیاوازی هەیە و لە نێوان هەموو مۆتەغەیرە ڕاستەوخۆ سەرەکیێەکان وەک :ناهەنجاری ،بڕوای کۆمەاڵیەتی، کاریگەری کۆمەاڵیەتی ،ڕەزامەندی کۆمەاڵیەتی ،تاک گەرایی ،تەحلیلی هەزینە -پاداشت و ئێلتزامی مەدەنی لە گەڵ بێ الیەنی کۆمەاڵیەتی پێوەندییەکی مانادار هەیە. بە پێ دەرەنجامەکان نزیک بە 0/40ی گۆڕانکارییەکان لە بێ الیەنی بە هۆی پێنج مۆتەغەیرە ڕاستەوخۆەکان دەکرێ شی بکرێنەوە و لە دەرنجامی ئەم لێکۆڵینەوە کە بە هۆی سیاسەتی گۆشاری ڕژیم نەدەکرا بە شێوەیەکی ئاشکرا و زانستی لە ناو شارەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ئەنجام بدرێت ،بێ الیەنی لە نێو خەڵک لەم ماوەی ڕابردوو و حاڵەدا؛بە تایبەت بە هۆی ئەو نەخۆشییەی کۆڕۆناوە،لە ئاستێکی بەرز دایە و بە پێ زرووفی ڕۆژانە لە بەرز و نزمی دایە و دەگۆڕدرێت. سیاسی الیەنی بێ سەرەکی الیەنی خەڵک ئەتوانێ بەم هۆکارانەوە بێت: _کێشەی ئابووری _ترس لە گۆشار و سەرکۆت _بێ هیوایی بە گۆڕانکاری سیاسی لە ڕۆژهەاڵتی ناوین _ناهۆێدی لە ئەحزاب و ئۆپۆزسیۆن _پەرەسەندنی پاوانخوازی و تاک گەرایی لە ناو کۆمەڵگای کوردستان _مەسرەف گەرایی و دڵخۆش بوون بە هەندێ ئێمتیازاتی ڕەفاهی _و ..... بە هۆی سیاسەت و ئێستراتژی حاکمیەتی ڕژیمی سەرمایەداری ئیسالمی ،چینەکانی ناو کۆمەڵگا لە زۆر بواردا لە بەرانبەر یەک دانراون و هەر کامییان بە پێی بەرژەوەندی خۆیان ڕەفتار دەکەن .خەڵک بۆ بژێوی ژیان لە ملمالنێی و ڕەکەبەرایەتی دان و یاسای جەنگەڵ لە کۆمەڵگا وەک یاسایەکی کارپێکراو خەریکە گەشە ئەکات .چەوسانەوەی مرۆڤ بە دەستی مرۆڤ و حکوومەت بە کومەڵگا ئەو هەلەی بۆ سیستم ڕەخساندووە کە کۆمەڵگای ئێنسانی بەرەو دوورکەوتنەوە لە سیاسەت دەورێکی بەرچاویان لە بەردەوامیی خەباتی خەڵکی
چەند خاڵ لەبارەی پرسیی پەروەردە و ڕاهێنانی هێزیی پێشمەرگە
شارام وەحدانی .١حکوومەتی کۆماری ئیسالمیی ئێران تاوانباری سەرەکیی هەموو نەهامەتی ،گرفتە کۆمەاڵیەتییەکان ،فەقری فەرهەنگی و پەرەگرتنی دژە بایەخەکان لە ئێران و ناوچەکەیە. .٢لەبەر زاڵ نەبوونی ڕوانینی ئیسالمی بەسەر فەزای سیاسی و کۆمەاڵیەتیی کوردستاندا ،بزووتنەوەی ئازادیخوازانە و پێشڕەوی کوردستان هەر لەسەرەتای هاتنەسەرکاری حکوومەتی ئیسالمیی ئێران وەاڵمی نە ی بەو دەسەاڵتە دایەوە .کوردستان وەکوو سەنگەری شۆڕش ،بۆ پاراستنی ماف و ئازادییەکانی خەڵک ناچار دەستی دایە بەرگریی چەکدارانە. .٣حیزبەکانی کوردستان پاش نزیکەی دە ساڵ خۆڕاگری بەرانبەر بە هێرشی داگیرکارانەی کۆماری ئیسالمی بنکە و بارگەکانیان گواستەوە بۆ باشووری کوردستان .بنکەی حیزبە سیاسییەکانی کوردستان لە باشوور سەرەڕای گرفت و کەموکۆڕیەکانیان توانیویان شوێنی هیوای چاالکانی سیاسیی نهێنی و ئاشکرای کوردستان بن و زۆر لەوانەی لە زوڵم و زۆری دەسەاڵتی ئیسالمیی ئێران وەزاڵەهاتوون پەنایان بۆ هێنان و و دەهێنن .ئەم بنکانە تا ئێستەش
کوردستان دژی دەسەاڵتی دیکتاتۆرەکانی ئێران بووە. .٤حیزبەکانی کوردستان هەمیشە چقڵی چاوی حکوومەتی ئیسالمیی ئێران بوون .دامودەزگای ئیتیالعاتی و جاسووسیی حکوومەتی ئێران بە درێژایی تەمەنی هەوڵی بۆ تیرۆری چاالکانی سیاسی و دروستکردنی دڕدۆنگی و دووبەرەکی لە نێوان حیزبەکان و بەدناوکردنی حیزبە کوردستانییەکان و کەلێن خستنە نێوان خەڵک و حیزبەکان داوە .بەاڵم ئەم حیزبانە بە هەموو خاڵە بەهێز و الوازەکانیانەوە هەڵقواڵوی ویست و ئاواتەکانی خەڵکی کوردستانن و پەیوەندییەکی قووڵ لە نێوان خەباتکارانی ئەم حیزبانە و خەڵکی ڕزگاریخوازی کوردستاندا هەیە کە حکوومەت نەیتوانیوە و ناتوانێ زەفەری پێ بەرێ. .٥حیزبەکان بۆ بەردەوامبوون لە خەبات بەردەوام پێویستیان بە هێزی ئینسانیی تازە هەیە و الوانی وەزاڵە هاتوو لە زوڵمی حکوومەتی ئێران پێویستیان بە ئامراز و ڕێگەیەک بۆ خەباتیان هەیە. .٦ئێران پاش زیاتر لە ٤دەیە دەسەاڵتی حکوومەتی ئیسالمی لە بواری کۆمەاڵیەتی ،ئەخالقی ،سیاسی و ئابوورییەوە کۆمەڵگایەکی داڕماوە .هێما دژە ژن و فاشیستی و نامرۆڤانەکان بە سەر کۆمەڵگادا داسەپاون .بایەخە مرۆڤانییەکان الواز کراون و هەوڵ بۆ بردنی کۆمەڵگا بەرەو ناسیاسی بوون و بێتەفاوتی دراوە .ڕۆژهەاڵتی کوردستان وەکوو
( )Apolitismهەنگاو بنێت .مانایەک کە هەڵگری ئەوەیە کە مرۆڤ و کۆمەڵگا لە بەرانبەر سیاسەت و کێشە کۆمەاڵیەتییەکان و نیشتمانیان ،هەروەها دوورە پەرێزی لە بەشداری سیاسی لە بزووتنەوە سیاسی حێزبایەتییەکان ڕێگەیەکی دوور لە سیاسەت هەڵبژێرن. ئەمرۆ لە کوردستان ،کێشەی بێالیەنی سیاسی ئەتوانی لە سەر نەبوونی پەروەردە و فێرکاری و زانیاری ڕامیاری بێت .بێالیەنی لە سیاسەت دژایەتی هەیە لە گەڵ نیشتمان پەروەری و هەستی مرۆڤایەتی وەک ئامانجێکی ڕاست بینانە ،لە بەر ئەوە ئەم دوو چەمکە ئەتوانن ئامانج و ئاراستەی مرۆڤ لە بەرانبەر خۆی و کۆمەڵگاکەی ڕوون بکەنەوە و دەستێوەردانی تاک لە بزاڤی سیاسی بە ئەنجام گەیێنێن. بێالیەنی و دەخاڵەت نەکردن لە ژیانی سیاسی و بەشداری نەکرودن و هەڵویست وەرنەگرتن لە ئاست رووداوەکان و ڕەوتی سیاسەتی حاکمیەت زۆرتر لە الیەن رژیمە دیکتاتۆر و نادێمۆکراتیکەکان و سیستمەکانی نیزامی سەرمایەداری لە ناو کۆمەاڵنی خەڵک پەرەی پێ ئەدرێت .ئەوەی کە کۆماری ئێسالمی حەز بە بەشداری سیاسی خەڵک ناکات و پەرە بە نەمانی ئاگاهی سیاسی و کۆمەاڵیەتی ئەدات و گەشە ئەبێت بە رکوودی هەمەالیەنەی سیاسەت و بزاڤی سیاسی و حێزبایەتی لە کوردستان؛ تێدەکۆشێ کە خەڵک بە هەر چەشنێک لە دواکەوتوویی
ئەیدۆلۆژیک دا بێت و سەرنجیان لە کێشە نیشتمانی و ئێنسانیەکان دوور بخاتەوە و سەرگەرم بە کێشە خۆلقاو و دەستکردە ڕۆژانەکانی خۆی بکات. بە واتایەکی تر ئێستا لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ئەو سیاسەتەی رژیم پەیڕەو دەکرێت کە خەڵک نێسبەت بە حێزبەکان و بزووتنەوەی دێمۆکراتیکی نەتەوەیی بێ هیوا بکەن و تەنانەت بە زەبر و گۆشار نەهێڵن خەڵک بەشداری سیاسەت بێت .بێالیەنی و رکوودی سیاسی ئیستا لە ئاست سیاسەت و کێشە نیشتمانی، کۆمەاڵیەتی و چینایەتییەکان بە قازانجی مەحافلی دواکەوتووی دەسەاڵت و دژە خەڵکییە؛ لە بەر ئەوە کە چین و کۆمەاڵنی زەحمەتکێشی کۆمەڵگای کوردستان لە خەباتی سیاسی بۆ رزگاری و بندەستی دوور بکاتەوە. ئەبێ ڕووناکبیران و لێزانانی سیاسی کوردستان روو لە کۆمەاڵنی خەڵک ئاماژە بەوە بکەن کە بە ڕاستی ناکرێ لە کۆمەڵگایەک ژیان بکەیت
بەشێکی زێردەسەاڵتی ئەو حکوومەتە لە کاریگەریی ئاسەوارە خراپەکانی کۆماری ئیسالمی بێبەش نەبووە. .٧بنکە و مەقەڕەکانی حیزبە کوردستانییەکان بە هاتنی ڕۆژانەی کەسانی تازە لە ڕۆژهەاڵتی کوردستانەوە ،کە دەتوانن هەڵگری بەشێک لەو کولتوورە خراپە بن ،بەشێک لەو ناهەنجاری و گرفتانەی تێدایە .ئەو کەسانەی پەیوەندیی بە حیزبەکانەوە دەکەن هەموویان بە هۆکاری سیاسییەوە نەهاتوونەتە ناو حیزبەکانەوە ،چەکدارکردنی ئەو الوانە کارێکی ئاسانە بەاڵم ئەرکی سەرەکییە حیزبەکانە کە جیا لە فێرکردن و بارهێنانی پێشمەرگانە ،ئەو کەسانە پەروەردە بکەن و ڕێگەیان بۆ خۆش کەن کە ئاستی وشیاریی سیاسیی و کولتوورییان بەرزکەنەوە و ببنە خەباتکارێکی ڕێگەی مرۆڤایەتی و ئازادی لە کوردستان و خۆیان بەدەس پاشماوەی خەسارەکانی دەسەاڵتی ئیسالمیی ئێرانەوە ڕزگار کەن. .٨بە هەر پێوەرێک بمانەوی لێکی بدەینەوە هێشتا فەزا و دۆخی بنکە و بارەگاکانی حیزبە سیاسییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان لە باشوور، لە چاو کۆمەڵگای ژێر دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی زۆر ساڵمەتتر و جێی هیوایە و دەرفەتی بارهێنانی نەسڵێکی شۆڕشگێڕ کە هەڵگری کولتووری پێشکەوتنخوازانە و مرۆڤانی بێ لەبەردەستدایە. .٩پەروەردەکردنی هێزێکی سیاسیی بڕوامەند و خاوەن پرینسیبی شۆڕشگێڕانە تەنها ڕێگەی کەمکردنەوەی گرفتەکانە و هاوشان لەگەڵ وشیاریی بەشی ئەمنییەتی حیزبەکان و هاوکاریی ئەو بەشانە پێکەوە دەتوانێ بەر بە دزەکردنی هێزە جاسووسییەکانی حکوومەت بۆ ناو حیزبەکان بگرێ. .١٠بۆ پەروەردەکردنی هێزێکی سیاسیی وشیار و لێهاتوو بۆ بەدەستەوە گرتنی جڵەوی خەبات،
پێویستە فێرکردن و بارهێنان گرینگییەکی زیاتری پێبدرێ .بۆ ئەوەی کە نەسڵێکی لێهاتوو بۆ کاری وشیارکردنەوەی سیاسیی کۆمەڵگا پەروەردە بن پێویستە خەباتی سیاسی لە چاو کاری نیزامی گرینگییەکی زیاتری پێبدرێ .بارهێنانی سیاسی
و بەشداری سیاسەت نەکەیت و لە بەرانبەر سیاسەتی ڕژیمکی وا داپڵۆسێنەر بێ دەنگ بیت و دوور لە چارەنووسی خۆت بیت. القەیدی سیاسی لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان ئەتوانێ زەربە لە مێژووی دەیان ساڵەی خەباتی ڕەوای گەلەکەمان بدات و وەک سیاسەتێکی خراپ و دژ بە بەژەوەندی خۆیی باس بکرێت.
کات و هێزی زۆری دەوێ و پرۆسەیەکی درێژخایەنە بەاڵم دەسکەوتێکی گەورەی بۆ خەباتی شۆڕشگێڕانەی گەلی کورد لە داهاتوودا دەبێ. . ١١خەباتکارێکی وشیار و شۆڕشگێڕ دەتوانێ پێشمەرگەیەکی لێهاتوو لە باری نیزامیشەوە بێ. بەاڵم کەسێک کە تەنها خاوەن لێهاتوویی نیزامییە دەتوانێ لە کۆتاییدا ببێتە هۆی کارەسات. .١٢بۆ وەرگرتنی کەسێک لە الیەن یەکێک لە حیزبەکانەوە وەالنراوە دەبێ وریایی و سەختگیرییەکی زیاترمان هەبێ .ئەو کەسانەی کە ڕێزی پێشمەرگایەتی بەجێدێڵن و دەچنەوە ڕۆژهەاڵتی کوردستان وەرگرتنەوەیان وریایی و حەساسییەتێکی تایبەتی هەیە و دەبێ زانیاری و دڵنیاییەکی تەواو لە سەریان هەبێ بۆ ئەوەی جارێکی دیکە بتوانن بێنەوە ڕێزی حیزبەکانەوە. .١٣بۆ پەرەپێدانی باوەڕی سیاسی پێویستە عەداڵەت و یەکسانی لە هەموو بوارەکاندا و لە نێوان هەموو ئاستەکانی حیزبە چەپەکاندا هەبێ .هەاڵواردن ڕێگە لە پەرەسەندن و قووڵبوونەوەی شۆڕشگێڕی و بیری سوسیالیستی دەگرێ .بە بوونی هەاڵواردن ناتوانین سوسیالیزم و یەکسانیخوازی وەکوو ئامانجێک و بیرێکی سیاسیی نەهادینە کەینەوە.
ڕوانگە
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦،
(بابەتەکانی ئەم اڵپەڕەیە بیرووڕای نووسەرانە )
کۆمەڵە و نەتەوە
دکتر محەممەد حسین زادە
دەزانین کە لە چەند دەیەی ڕابردوودا کۆمەڵە یەکێک بووە لە ئەکتەرە سەرەکییەکانی گۆڕەپانی خەبات لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان، بەاڵم حاشا لەوەش ناکرێ کە زۆر جار کۆمەڵە/ کۆمەڵەکان بە جۆرێ نیشان دراون و دەدرێن کە بایەخ و گرنگییەکی ئەوتۆیان بە پرسی نەتەوەیی نەداوە و نادەن .تەنانەت الی زۆر کەس ئەو جۆرە تێگەیشتنەیش هەیە و درووست بووە کە کۆمەڵەکان دژایەتی پرسی نەتەوەیی دەکەن و گرنگییەکی ئەوتۆ بە بۆنە و هێما نەتەوەییەکان نادەن. لەوانەیە هەندێ سیاسەت و هەڵوێستی مێژوویی خۆدی کۆمەڵە لە ژێر کاریگەری ئایدۆلۆژیا و زەقکردنەوەی زیاتری پرسە کۆمەاڵیەتییەکان وەک ئەولەوییەتی یەکەم یەکێک لە هۆکارەکان بووبێت بۆ درووستبوونی ئەو جۆرە تێگەیشتنە و بۆ ئەوەی بەو جۆرە وێنا بکرێن .بەاڵم ئەوەی دیارە لە ئێستادا ،النیکەم کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان [وەک نموونە] بە ئاشکرا لە بەڵگەنامە و دەقی بەرنامەی سیاسی و هەروەها لە ڕوونکردنەوەی هەڵوێستی خۆیان سەبارەت بە پرسی نەتەوەیی باس لە چەند خاڵێکی زۆر گرنگ دەکەن کە دەتوانین بڵەین ئەگەر ئەو دەق و بەڵگانە پێوەر بن ،ئەو جۆرە خوێندنەوە (واتا گرنگی نەدان بە پرسی نەتەوەیی) تووشی گرفت و کێشە دەکەن .بۆ نموونە لە دەقی بەرنامەی سیاسی ئەو حیزبەدا، سەبارەت بە پرسی نەتەوەیی بە فەرمی جەخت لەسەر ئەو خااڵنەی خوارەوە کراوەتەوە: -خەبات بۆ ڕزگاری لە بندەستی نەتەوەیی و
خەباتی ئازادیخوازانەی گەلی کورد لە هەموو کوردستان خەباتی شێلگیرانە بۆ مافی دیاریکردنیچارەنووس تا دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان وەک سەرجەم دەوڵەتانی سەربەخۆی نەتەوە ئازادەکانی جیهان داکۆکی لە مافی دیاریکردنی چارەنووس لە هەرئاستێکدا تا پێکهێنانی دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ نەتەوەکانی بندەستی ئێران پێکهێنان و بەرینترکردنەوەی پێوەندی وهاوکاری لەگەڵ حیزب و الیەنەکانی پارچەکانی تری کوردستان و بە ڕەسمییەت ناساندنی سەربەخۆیی ئەوان بۆ دیاریکردنی ڕێبازی سیاسی نەتەوەییان ڕێزگرتن و ملکەچ بوون بە ڕای ئازادی خەڵکیکوردستان بۆ دیاریکردنی شێوازی چارەنووسی خۆیان پێداگری لەسەر چوونەدەرەوەی هێزی داگیرکەرلە کوردستان خوازیاری پێکهاتن و هاوئاهەنگی لە نێوخەباتکارانی حیزبەکانی کوردستان و هەوڵدان بۆ گرتنەپێشی ستراتیژی نەتەوەیی کە هەمووان پێی وەفادار بن دژایەتی لەگەڵ هەر حیزبێکی کوردستانی کەببێتە گوێڕایەڵی دەوڵەتە ناوەندییەکان لە هەموو کوردستان دژ بە بزووتنەوەی کورد ڕێز گرتن لە کۆماری کوردستان وەک یەکەمینئەزموونی دەسەاڵتی خەڵکی کورد خەبات بۆ نەهێشتنی ستەمی نەتەوایەتی وپێکهێنانی عەداڵەتی کۆمەاڵێەتی وەک ئەرکی سەرەکی خۆی بە گشتی بەرنامەی سیاسی ئەو حیزبە خەبات بۆ ڕزگاری نەتەوەیی و هەوڵدان بۆ دەستەبەرکردنی مافی یەکسانی نەتەوەی کورد لەگەڵ باقی نەتەوە ئازادەکان بە بەشێک لە خەباتی ڕزگاریخوازانە و یەکسانخوازانەی خۆی دەزانێت و بەتایبەت ئاماژە دەکا کە [کۆمەڵە] ستەمی نەتەوایەتی بە سەرەکیترین گرفت و ملمالنێی ئەم کۆمەڵگەیە دەزانێ و لە ئێستادا خەبات بۆ نەهێشتنی ئەو ستەمە و پێکهێنانی عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی لە
Dwaroj@komala.com
سەرەوەی سیاسەت و بەرنامەکانی خۆی دادەنێ. کەوابوو ،لێرەدا چەند پرسیار دێنە ئاراوە: پرسیاری یەکەم ئەوەیە کە بۆ چی سەرەڕای ئەوەی حیزبی کۆمەڵەی زەحمەتکێشان لە بەرنامەی سیاسی خۆیدا بەو جۆرە جەخت لەسەر پرسی نەتەوەیی و خەبات بۆ سڕینەوەی ستەمی نەتەوەیی دەکاتەوە ،بەاڵم بە کردەوە نەیتوانیوە ئەو خوێندنەوە و ئەو جۆرە تێگەیشتنە سەبارەت بە خۆیان بسڕنەوە کە گوایە گرنگی بە پرسی نەتەوەیی وەک ئەولەوییەتێکی سەرەکی نادەن؟ دووەم ،بۆ چی هەوڵ نەدراوە ئەو خااڵنەی کە سەبارەت بە پرسە نەتەوەییەکان لە بەرنامەی سیاسی خۆیاندا ئاماژەیان پێ کردوون ،بکەنە بنەمای چوارچێوەیەکی تیۆریک یان بیرۆکەیەکی توکمە و ڕون و پێشکەشی کۆمەڵگە بە گشتی و بەتایبەت توێژی نوخبە و ئاکادێیکی بکەن؟ سێیەم ،بۆ چی بەو جۆرەی کە پرسی نەتەوەیی لە بەڵگەنامە و بەرنامە سیاسییەکەیاندا جەختی لەسەر کراوە ،لە لێدوان و هەڵوێستی ڕۆژانەی بەرپرسان و ئەندامانیان ڕەنگ ناداتەوە و
5
تەنانەت وا دەر ئەکەوێت کە لە بۆنە و کۆبوونەوە گشتییەکان هیچ گرنگییەک بە هێما نەتەوەییەکان نادەن؟ حاشاهەڵنەگرە لێکدژییەکی بەرچاو لە بەرنامەی نووسراوە و کردەوەکاندا دیارە. هۆکاری ئەو لێکدژییە چییە و چۆن چارەسەر دەبێ؟ ئەمانە پرسیارگەلێکن کە دەتوانن بۆ زۆر کەس بێنە ئاراوە و پێویستە بەرپرسانی حیزب النیکەم سەرنج و وەاڵیان بدەنەوە.
پرسیاری کۆتایی ئەوەیە کە ئایا بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی سیاسی و گۆڕان لە داخوازییەکانی بەشێ لە خەڵکی کوردستان، هەوڵی کۆمەڵە بۆ ڕونکردنەوەی ئەو پرسە و یەکالییکردنەوەی خۆیان ،لە ڕێگای هێنانە ئارای فۆرمێک لە نەتەوەگەرایی چەپ و گونجاو لەگەڵ کۆمەڵگەی کوردستان ،دەتوانێ ببێتە دەستپێک و یارمەتیدەرێک بۆ چاالکبوونەوە و هەستانەوە و دەربازبوونیان لەو دژداماوی و ئینفعالە؟ با چاوەڕوان بین و بزانین!
یاخییەکی دژە سیستەم کەیوان .س گواڵنی 2720 لە سەرەتای سەرەتاکانەوە کە مرۆڤ هەستی بە تامی دەسەاڵت کرد ،ئەوندەی مەست ببوو کە بە تەواوی عەقلییەتی خستە گڕ بۆ ئەوەیکە ئەو لەزەتە چۆن درووست ئەبێ و چلۆن بکا نەبڕێتەوە .هەر لەوێدا بوو کە گەورەترین هەڵەی مێژوویی خۆی کرد و وایبۆچوو کە دەساڵت بە سەقامگیریەوە پابەندە و ناکرێ بێ رێکخستن و نەزم دان بە مەتریاڵ و گیانلەبەرەکان واتە داهێنانی سیستم ،بێتە دەسەاڵتدارێکی بێڕەکابەر. عەقلی ناقس و هەروەها گەمژەیی هەست بە ئەشرەفی مەخلووقات بوون ،وای لێکرد کە ڕێککردن و نەزم پێدانی هەموو شتەکان تەنانەت مرۆڤەکانیش ،بوو بە سەبەبی دروستبوونی سیستمێکی وەها زۆردار کە خۆێشی کرد بە دیل و یەکێ لەو بوونەوەرانە کە ئیتر تا ئەبەد ئەبێ مەتریاڵێکی کۆکی لە خزمەتی سیستمدا بێ و بەس. تەنیا یەک شت ما کە دووای ئەو هەموو قەڕن و سااڵنەدا ،سیستم نەیتوانی دەستەمۆی خوەی بکا و لە بەرژەوەندی خۆیدا بەکاری بێنێ. ‹‹خۆسزادان›› خۆسزادان وەک بڵێی تەنیا ماڤێک بێ کە مرۆڤ و سیستمی دەستکردی ئەو نەیتوانیوە
دەستی بەسەردا بگرێ و بێخاتە یاسا و نۆرمەوە. ئەگەرچی سیستم و ڕێکپەرەستانی پەروەدەی ئەو ،رۆژ لەسەر رۆژ و ساڵ بە دوای ساڵدا لەبری بەهێزکردنی خۆیاندا ،وەستانیان بۆ نیە ،بەاڵم هەندێ جار یاخییەک هەڵدەکەوێ کە هەڵوێستی ناڕێکیە و مل ناکا بە پەتی دیلی سیستمەوە .بویە دەست ئەبا بۆ خۆسزادان .ئەو هێزەی کە نەبووە بە بەشێ لە کەرەستەکانی سیستم و بە چەشنێ خۆ سزا ئەدا کە بتوانێ بەرەوڕوی دەساڵتی ڕێکیە گەمژانە مێژوویەکەی مرۆڤ بێتەوە. مرۆڤی وا ،تەنیا خۆی ئازار ئەدا و تاوانێک ناکات کە دووایی بکەوێتە نێو یاسا و نۆرمەکانی بوونەوەرەکان و جیهانیانی ڕێکخست و خودای بۆ سیستمەوە و ناچار بێ بە جۆرێک بۆ دەربازبوونی درووستکردن و یاسا شەڕەنگیزەکانیشی بۆ دابین کردن. یا کەمترین سزادانی ،داوا لە سیستم بکا. لەوەیش پەڕیوەتەوە بیهەوێ بیانوویەک لە قەدەری خۆی بگرێ یان توڵەی ئازارێکی لە ئەویدی بکاتەوە و تەنانەت گلەیی لە کەسێ بکا .پێشتر بڕیاری خۆی داوە و گەورەترین سزای لە خۆی هەڵگرتووە .بەاڵم بەوجۆرەی کەسێ نەتوانێ ماڤی ئەوەی لێ زەوت بکا. خۆی بە سەربەستیەکی هەرە تەواوەو سزای خۆی هەڵبژاردوە و بە یەقینێکی قورسەوە گرتووە. دەستەوە بە خۆی چارەنووسی بە تەنیا دەیهەوێت بەرامبەر ئەو هەموو بەربەستە مێژووییانە بوەستێتەوە کە بە حیلەی پاسەوانی لە جەوهەری مرۆڤایەتی ،سیستم بە ویستی خۆی
ساتەوەختی ئارامبوونەوەی یاخییەکی وەها ،تەنیا ئەو ساتانەیە کە تەنیا و تەنیا خۆیە و خۆی .ئەو ساتەی کەس لە گۆڕەپانی بینینیدا دیار نیە و دەرناکەوێ. کە کەسێکی لێ هاتە دیار ،وەکوو ئەوەیکە نوێنەرێکی کۆککراوی سیستمی ،فەرمانی پێ درابێ لێ نزیک بێتەوە بەڵکوو بە جۆرێک بتوانێ لەگەل سیستم ڕێکی خا ،ناچارە لە دژی ئەو سیستمە بێڕەحم و دەستکردەی مرۆڤی گەمژە بوەستێتەوە و بە ئازاردانی بێوچانی خۆی ،تێبکۆشێ مرۆڤی خۆخەڵەتاو لەو گەمژەییە داچڵەکێنێ و وریای کاتەوە .تێبگەینێ کە جێ نەماوە لەم جیهانە بەرینەدا
بەدەستی
سیستمی
بەرهەمی
مرۆڤ،
داگیر
نەبووبێ و گیانلەبەر نیە ئازاری وی نەچێشتبێ. هەر بەو بۆنەوە تا مرۆڤ دیل و کپی دەستی سیستم بێ و وەکوو بوونەوەرێکی خزمەتکار و ڕێککراو و هەموو نەزم و قاعیدە و یاسا سەپێندراوەکانی دەسەاڵت بەدیبێنێ ،ڕەنگە ئازار کێشان و خۆسزادانی یاخییەکی ئاوەها ،هیچ کات لە کۆڵی نەبێتەوە. وێنە :یاخییەکی دژە سیستم – نیوەڕۆیەک لە قەراخ کانی گوێزە کوێر شاری سنە تێبینی :ئەو ئارامییە هی ئەوە بوو تاقە کەسێکی لێ نەبوو تا کە منی بینی و دوای ئەوەی کە پێم وت وێنەی دەگرم بەجنێوێکەوە ئیزنی دام و دەستی کرد بە خۆسزادان تا کاتێ لەچاوی نوقم بووم.
6
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦ ، Dwaroj@komala.com
ئێران
سەھامی عەداڵەت یان تااڵنی زیاتری گیرفانی خەڵکی رەش و رووتی ئێران؟!
دواڕۆژ لە ماوەی رابردوودا عەلی خامنەیی رێبەری رژیمی کۆماری ئیسالمی ئێران لەگەڵ داواکاریی حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئەو واڵتە ،بە مەبەستی ئازاد کردنی پرۆژەی تایبەتی کردنەوەی زیاتری کەرتی ئابووریی لە ژێر ناوێکی فریوکارانەی وەکوو «سەھامی عداڵەت» رەزامەندیی دەربڕیوە و ئەم بابەتە لەگەڵ پێشوازیی و شاگەشەی دامودەزگای پڕوپاگەندەی رژیم بەرەوڕوو بووەتەوە کە ،گوایە رژیم لەم رێگایەوە ھەوڵ دەدات دادپەروەریی کومەاڵیەتی پەرە پێ بدات و ئەو کەلێن و بۆشاییە کۆمەاڵیەتیەی کە بە ئاستێکی یەکجار قووڵ و بەرین ھەموو کۆمەڵگای ئێرانی تەنیوە ،پڕ بکاتەوە و ببێتە پشتوانەیەکی ئابووریی و سەرچاوەیەکی داھات و دارایی بۆ خەڵکی ھەژار و دەستکورت ،بەاڵم با بزانین ئەم سەھامەی رژیم بانگەوازی بۆ دەکات، چەندە و بە چ شێوازێک و لە چ ئاستێکدا و لە ئاکامیشدا بە چ مەبەستێک ئازاد دەکرێت و تا چ ئاستێک یارمەتیدەری ژیانی خەڵک دەبێت و ئایا بەڕاستی دەتوانێت النیکەمی ئەو کەلێنە بەرینە چینایەتیە پڕ بکاتەوە کە تەنگی بە ژیان و گوزەرانی خەڵکی وەزاڵەھاتووی ئەو واڵتە ھەڵچنیوە؟! لە راستیدا بازاڕی بوورس و بیزینێس و دابەشکردنی سەھام لە کەرتی گشتی و لە ژێر سەیتەرەی دەوڵەتەوە بۆ کەرتی تایبەت ،پرۆژەیەکە کە ھەموو سیستەمە سەرمایەدارییەکان و ھەرکامە بە شێوازێک
بە مەبەستی کەڵەکە کردنی زۆرتری سەرمایە لە بەشی تایبەت و راکێشانی سروەت و سامانی خەڵک بۆ نێو کەرتی ئابووریی و کەڵک وەرگرتنی ئەم سەرمایە خەڵکیە بەکاری دەھێنن .ئەمەش شێوازێکی خیکەی راوڕووت و فریودانی خەڵکە کە بە مەبەستی قەرەبوو کردنەوەی ئەو کەموکۆڕیانەی کە رژیمی کۆماری ئیسالمی بۆ وەگەڕخستنی ئابووری بەرەوڕووی بووەتەوە ھاتووەتە ئاراوە و لە راستیتا بە مەبەستی دەستبەسەرا گرتنی ئەو پارە نەختەی لە دەستی خەڵکدایە و خستنەگەڕی ئەو پارەیە بە قازانجی راگرتنی سیستەمی ئابووریی کە بەگشتی تەنیا خزمەت بە دەسەاڵت و چینی بااڵدەستە، پرۆژەی سەھامی عداڵەت ھەتووەتە کایەوە. رژیم لەم رێگایەوە ئەم پارە و سەرمایە لە ژێر ناوی زەرق و بەرقداری وەکوو سەھامی عداڵەت کۆ دەکاتەوە و لە دوایشدا لە سوودەکەی بڕە پارەیەکی کەم دەداتەوە بە خەڵک و لەم رێگایەوە ھەم گرفتە ئابووریەکانی خۆی بە پارەی خەڵک قەرەبوو دەکاتەوە و ھەم خۆی وەکوو رزگاریدەر و ناجی بۆ نەھامەتیە بەرین و لەبن نەھاتووەکانی خەڵک لە قەڵەم دەدات. ئەم پرۆژەیە کە لە ساڵی ١٣٨٥ی ھەتاویی و لە سەردەمی سەرۆک کۆماریی ئەحمەدی نژاد دەستی پێ کردووە ،ئێستا بە نیازن ئەو سوودەی کە رژیم لەو بیزینسە بەدەستی ھێناوە بە شێوازێکی دیکە لە سووبسیت و یارانە و لە ژێر ناوی سەھامی عداڵەت لە نێو خەڵکدا باڵوی بکاتەوە. بە پێی ئامارەکانی رژیم زیاتر لە ٤٩میلیۆن کەس مەشموولی وەرگرتنی سەھامی عەداڵەت دەبن و لە
ھەر بنەماڵەیەکیش ٥ئەندامی بنەماڵە بۆی ھەیە کە ئەم سەھامە وەربگرێت. رژیم کاتی خۆی کاغەزەکانی سەھامی عداڵەتی سەرەتا بە بڕی ٥٠٠ھەزار تمەن و دواتر بە بڕی یەک میلیۆن تمەن لە نێو خەڵکدا باڵو دەکردەوە و دەبوو ھەر کەسێک بە تەمای بەشداریی لەو چەشنە سەھامە دایە ،قستەکانی خۆی تا کۆتایی بداتەوە بە بانکەکان و ببێتە خاوەنی بەشێک لە سەھامی ئەو ٤٩شەریکە ،کارگە و بانکە کە رژیم لە ریزبەندی سەھامی عداڵەت دایناوە .ئێستاش بڕیارە ئەو کەسانەی کە ھەموو قستەکانی خۆیان داوەتەوە بڕی یەک میلیۆن تمەن پارە وەربگرن و کەسانێکیش کە قستەکانیان نەداوەتەوە ،نیوەی ئەو پارەیە واتە ٥٠٠ھەزار تمەن و بە شێوەی قستی ٥٠ھەزار تمنی وەربگرنەوە و لە راستیدا ئەمەش جۆرێک لە کاڵو لەسەر کردنی خەڵکە بە شێوەی سیستماتیک، حکومەتی و ئاشکرا.
کاتێک لە ساڵی ١٣٨٥ئەو کەسەی کە بڕی یەک میلیۆن تمەن پارەی لە ژێر ناوی سەھامی عداڵەت لەم بیزینسە دانابوو ساڵی ١٣٩٧بڕی ١٥٠ھەزار تمەنیان لە ٣قستی ٥٠ھەزار تمەنیدا پێ داوەتەوە و ئەو کەسانەی کە قستەکانیان نەدابوو تەنیا ٧٨ھزار تمەن لە ٣قستی ٢٦ ھەزار تمەنیدا وەرگرتەوە .ئەمە بەو مانایە کە کەسێک وا لە ساڵی ١٣٨٥یەک میلیۆن تمەن سەرمایەی لە سەھامی عداڵەت دانابوو، لەو کاتەدا دەیتوانی ئەو بڕە پارەیە بگۆڕێتەوە بە ھەزار و ١٠٠دۆالر و لە ساڵی ٩٧ئەگەر دۆالرەکەی بکردایەتەواە بە تمەن ٥ ،میلیۆن و ٣٠٠ھەزار تمەنی دەستدەکەوت و لە راستیدا پارەکەی دەبوو بە زیاتر لە ٥ئەوەندەی پێشوو ،بەاڵم ئێستا بۆ ئەوەیکە لە رێگای سەھامی بەناو
عداڵەتەوە ئەگەر بە نیازە ٥قاتی پارەکەی خۆی وەربگرێتەوە ،دەبێ ٢٨ساڵ چاوەڕوان بێت. ئێستاش بۆ جارێکی دیکە رژیم بە نیازە لە رێگای ئەم فریوکاریەوە سەھام لە نێو ھاواڵتیانی ئێرانیدا باڵو بکاتەوە ،بەاڵم رایگەیاندووە کەس بۆی نیە تا دوو مانگ پاش وەرگرتنی سەھامەکەی بیفرۆشێت و لە راستیدا بەم دۆخە قەێراناویەی ئابووریی ئێران و دابەزینی نرخی تمەن و ھەاڵوسانی ئابووریی ،کاتێک کە خەڵک سەھامەکەیان دەفرۆشن ناتوانن بە پارەکەی ژەمە خۆراکێکی پێ بکڕن و ھەمیسان لەم نێوەدا ئەوە حکومەتە کە توانیویەتی لە راوڕووتی گیرفانی خەڵک سوود وەرگرێت و ئابووریی ئەو واڵتە زیاتر لە ھەمیشە بەرەو تایبەتی کردنەوە ببات و مەودای دەوڵەمەند و ھەژار بەرینتر بکاتەوە. بەھۆی قەیراناویی بوونەوەی کەرتی ئابووریی لە ئێران و نالەباربوونی باری ژیان و گوزەرانی خەڵک ،رژیم لە ھەوڵی ئەوەدایە بە گەمە کردن بەم دەستەواژانە و لە ژێر پیالن و پرۆژەی فریوکارانەدا ،پێش بە سەرھەڵدان و راپەڕینی خەڵکی وەزاڵەھاتووی ئێران بگرێت و بە پێدانی بڕە پارەیەکی بێ بایەخ ،خووی سواڵکەری و نیازمەندیی خەڵک بە دەوڵەت لە نێو کۆمەڵگادا پەرە پێ بدات و ئەو بۆچوونە نگەتیڤە بەسەر کۆمەڵگادا زاڵ بکات کە خەڵک نەوێرن بۆ بەدەستھێنانی ماف و خواستە رەوا و بەرحەقەکانی خۆیان دەنگ ھەڵببڕن و بێنە مەیدان ،تا نەکوا ئەو بڕە پارەیە وا لە الیە داوڵەتەوە وەریدەگرن لێیا ببڕن و بۆ دابینکردنی بژیوی ژیانێکی بژی و نەمر زۆرتر نەکەونە ژێر زەخت و گوشارەوە.
کۆماری ئیسالمی ،تێرۆریستێکی دەوڵەتی و نێودەوڵەتی فیرووز مامۆیی لە ماوەی زیاتر لە چوار دەیە دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی ئێران بە سەدان چاالکی کورد و ئێرانی چ لە ھەموو کون و کوژبنێکی جیھان و لە الیەن سیخوڕ و بەکرێگیراوانی تێرۆریسمی سیستماتیک و دەوڵەتیی رژیمی ئێرانەوە تیرۆر کراون و لەم نێوەدا بە تێرۆری زیاتر لە ٤٠٠چاالکی سیاسی کورد و چەندین رێبەری بزووتنەوەی چەپ و ھەروەھا رزگاریخوازانەی گەلی کورد، بووەتە ھۆی ئەوەیکە لە نێو قوربانیەکانی رژیمی کۆماری ئیسالمی کوردستان پشکی شێری بەر بکەوێت .لەم تێرۆرانەدا دەتوانین ئاماژە بدەین بە ناوی دوو کەس لە رێبەران و دیارترین چاالکانی کۆمەڵە و بزووتنەوەی چەپ و سۆسیالیستی کە ئەویش «کاک سدیق کەمانگەر و کاک غواڵم کشاوەرز»ە. لە الیەکی دیکەوە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕاپۆرتێکی لەژێر ناوی تیرۆرەکان و چاالکیە تیرۆریستیەکانی ئێران لە دەرەوەی واڵت باڵو کردەووەتەوە و تێیدا ئاماژەیان بە هەوڵەکانی ئێران لە سەردەمی شۆڕشی ساڵی ١٣٥٧ی ھەتاوییەوە تا ئێستا کراوە. ئەو ڕاپۆرتە باس لەوە دەکات لە سەردەمی جێگیر بوون و هاتنە سەرکاری کۆماری ئیسالمی لە ئێران ،ئەو ڕژیمە لە ٤٠واڵتی جیهان سەرقاڵی تیرۆر ،بەرنامەڕێژی بۆ تیرۆر و چاالکی تیرۆریستی بووە و بەرپرسانی ڕژیمی ئێران ڕای
انگەیاندووە دژبەرانی خۆیان لە واڵتانی دیکە سەرکوت دەکەن. بە پێی ڕاپۆرتەکە ئەو تیرۆر و هێرشانە نەتەنیا لە رێگەی سوپای قودسی سەر بە سوپای پاسداران و وەزارەتی ئیتالعات ،تەنانەت لە ڕێگەی کەسانی سێهەم و مۆرە و گرووپە بریکارەکانی وەک حیزبوڵال ئەنجام دراوە. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا گووتویەتی :مۆرە دیپلۆماتیکەکانی کۆماری ئیسالمی لە ئێران و واڵتانی دیکە چەندین جار لە تیرۆرەکانی دەرەوەی ئەو واڵتە بەشداریان هەبووە کە ئەوە لە بڕیاری دەستبەسەرکراوەکان ،لێکۆڵینەوەکانی پۆلیس و هەروەها ڕاپۆرتە ئیتالعاتیەکان و دیتراوەی شاهیدەکان بەتەواوی دیارە. وەزارەتی دەرەوە لەو ڕاپۆرتەدا باسی لە سێ ئێرانی ژێر لێکۆلینەوە کرد .موحسێن رەبانی و ئەحمەد رەزا ئەسغەری بە تاوانی تەقینەوەی ساڵی ١٩٩٤ی ناوەندی یەهودیەکانی ئارژانتین و هەروەها ئەسەدوڵال ئەسەدی ئەندامی باڵیۆزخانەی ئێران لە ئوتریش کە ئیستا لە گرتوخانەیەکی ئوتریش راگیراوە و چاوەڕێی دادگاییکردنە .ناوبراو بەوە تاوانبارە کە هەوڵی داوە مادەی تەقینەوە بۆ دانانەوە لە کۆبوونەوەی گرووپێکی دژبەری کۆماری ئیسالمی پەیدا بکات. لە ڕاپۆرتەکەدا باس لە لێداوانی بەرپرسانی تورکیە کراوە کە کۆماری ئیسالمیان بە دەستهەبوون لە تیرۆری مەسعود مەولەوی تۆمەتبار کردووە .مەولەوی دژبەرێکی ناڕازی ڕژیم بوو کە لە تورکیە دەژیا .ڕاپۆرتەکە باس لەوە دەکات لەبەر ئەوەی بەکارهێنانی پێگەی
دیپلۆماتیک سرنجی زۆر ڕادەکێشێت ،ئێرانیەکان کەڵک لە باندە تاوانبارەکان ،کارتێلەکانی مادەی هۆشبەر و کەسانی سێهەم بۆ تیرۆرەکانیان وەردەگرن. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ،ئاماژەی بە گەمارۆ خستنە سەر عەلی فەالحیان وەزیری ئیتالعاتی سەردەمی رەفسەنجانی کردووە کە ڕۆڵێکی گەورەی لە پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ و تیرۆری دژبەرانی سیاسی ئێران لە ئەوروپا هەبووە .بۆ سەلماندنی تاوانەکانی فەالحیان ئاماژە بە بڕیاری دادگایەکی فدرالی ئەمریکا کردووە کە فەالحیانی بە دابینکردنی سەرچاوەی ماڵی بۆ گرووپی تیرۆریستی حەماس تاوانبار کردووە. ئەو ڕاپۆرتە باسی لە دانانەوەی بۆمب لە ناوەندی یەهودیەکان لە پێتەختی ئارژانتین کردووە کە بووە هۆی کوژرانی ٨٥کەس و بریندار بوونی سەدانی دیکە .ئەو کردەوەشی بە کارەساتترین چاالکی فەالحیان ناوبردووە .دوای ئەو ڕووداوە ئارژانتین بڕیاری دەستبەسەرکردنی نێودەوڵەتی فەالحیانی دا و بە پێی ئەو بەڵگانەی باڵوی کردەوە پیاوەکانی حیزبوڵال و ئێرانیەکان بە فەرمانی فەالحیان ئەو تەقینەوەیان ئەنجام
دابوو. ڕاپۆرتەکە باسی لەوە کردووە ڕژیمی ئێران جگە لە بە ئامانجگرتنی دژبەرانی سیاسی و ڕێبەرانی کەمینە نەتەوە و مەزهەبیەکان بەردەوام هەڕەشەی لە چاالکانی کۆمەلگەی مەدەنی و ڕۆژنامەنووسانی دەرەوەی واڵت کردووە بۆ ئەوەی بێدەنگیان بکات. لە بەشێکی دیکەی ڕاپۆرتەکە هاتووە ئێران لە پێناو ڕاوەدونانی دژبەرانی سیاسی خۆی ، کەڵک لە پۆلیسی نێودەوڵەتی» ئینترپۆل» وەردەگرێت. بەاڵم لەم راپۆرتەدا ئاماژە نەدراوە بە ناوی ئەو سەدان چاالکی سیاسی و ھونەرمەند و کەسایەتیە کورد و ئێرانیانەی کە بەردەوام و بە شێوەی سیستماتیک لە بەر تیغی تێرۆریسمی کۆماری ئیسالمیدا بوون و لەنێو براون و ھەرێمی کوردستان و عێراق و چاالکانی سیاسی کوردی رۆژھەاڵت دوو لەو ناوەند و کەسانەن کە بەرەوڕووی زۆرترین کردەوەی تێرۆریستی کۆماری ئیسالمی بوونەتەوە و بەداخەوە لە الیەن ناوەند مافپارێزە نێودەوڵەتیەکان و واڵتانی جۆراوجۆری جیھانەوە ھیچ ئاوڕێکی جددی و دروستیان لێ نەدراوەتەوە.
ئێران
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦، Dwaroj@komala.com
7
کەھکیلویە و بویرئەحمەد لە ئاگری دوژمنکارییەکانی سپای پاسدراندا دەسووتێ فیرووز مامۆیی
سپای پاسداران بە پێوەری سەردەشت و مەریوان و بانە ئاگری لە لێرەوارەکانی گەچساران لە کەهگیلویە و بوێرئەحمەد بەرداوە و لە ئێستاوە دەیهەوێ خەڵکی ئەو ناوچانە چاوترسێن بکات لە ئەگەری بەشداری بەرباڵویان لە بزووتنەوەی ڕزگاری نەتەوایەتی ڕۆژهەاڵتی کوردستان و خەبات بۆ ڕووخانی کۆماری ئیسالمی. ٢٠٠دۆنم کە لێرەوار و لەوەرگەکانی شارستانی گەچساران تا ئێستا لە ئاگردا سووتاوە. دەسەاڵتدارانی خۆجەیی ئەو ناوچەیە دەڵێن نەیانتوانیوە ئاگرەکە کۆنترۆڵ بکەن. وەحید محەمەدی تەبار ،بەڕێوەبەری گشتی قەیرانی کەهگیلویە و بوێر ئەحمەد ڕۆژی دووشەممە ٥ .ی جۆزەردان ڕایگەیاند: ئاگرکەوتنەوە لە کوێستانی خامی کە شارستانی گەچساران و باشت لە ڕۆژی هەینیەوە دەستی پێکردووە و لوتکەی ئاگرکەوتنەوەکان لە دارستانەکانی خنگ بووە کە تا ئێستاش درێژەی هەیە. بەرپەرسانی شارەکە دان بە بەئەنقەستبوونی
ئاگرەکە دەنێن عەزیز فعلی ،جێگری هاوئاهەنگی کاروباری خزمەتگوزاری کەهگیلویە و بوێرئەحمەد سەبارەت بە هۆکارەکانی ئاگرکەوتنەوە لەو پارێزگایە گووتی بە ئەگەری زۆر بە ئەنقەست ئاگر لە دارستانەکان بەردراوە. ئەگەرچی ئەو بەرپرسەی ڕژیم باسی لە پێکهێنانی کۆمیتەیەکی ڕاستی دۆزرەوە کردووە بەاڵم بە ئەگەری زۆر سوپای پاسداران یان نایەڵێ کۆمیتەکە کارەکانی بکات یان دەست لە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان وەردەدات و ئیزنی ئەوە نادات ناوی مۆرەکانی ئەوان وەک بکەری ئەو کارە بێت. هەواڵدەری دنا کە سەرچاوەیەکی هەوالدەری ، ڕایگەیاندووە ناوچەکەیە خۆجەیی کۆنترۆڵنەکرانی ئاگرکەوتنەوەکە نیشاندەری ناکارامەیی بەڕێوەبەری کەهگیلویە و بوێرئەحمەد و گەچسارانە .بە گووتەی یەو هەواڵدەریە ئاگرکەوتنەوەکە بووە بە قەیران و خیانەت و تاوانێکی گەورەیە لە دژی ژینگە و هاوواڵتیانی ئەو شارە. سپای پاسداران بە ئەنقەست کەرەسە و ئامرازی پێویست بۆ کۆنترۆڵی ئاگرەکە دابین ناکات بۆیە ئاڤاتودەی داوا کە خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان بە تایبەت ژینگەپارێزان دەکات بە
ئەو رۆژەی بڕیار بوو ھێرش بکرێتە سەر دامەزراوە ئەتۆمیەکانی ئێران دواڕۆژ
بە پێی ئەو بەڵگانەی سەبارەت بە ھێرشی سەربازیی بۆ سەر ئێران ئاشکرا و باڵو کراوەتەوە ،باس لەوە کراوە کە دەوڵەتی ئۆباما تەنانەت ماکێتی دامەزراوە ئەتۆمیەکانی ئێرانی لە قەوارە و ئەندازەیەکی راستیدا لە بیابانێک لە رۆژئاوای ئەمریکا ساز کردبوو تا بە مەبەستی تاقیکردنەوەی ھێرشی سەربازیی بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمیەکانی ئێران ،بە بۆمبی سی ھەزار پۆندی لەنێو ببرێن. سیاسەتێک کە دەوڵەتی ترامپ پێڕەوی دەکات، زۆر جیاوازە لەگەڵ ئۆباما .ئۆباما لە ھەوڵی پێشگرتنی ئێران بە چەکی ئەتۆمی بوو ،بەاڵم قبووڵی کردبوو کە ئێران بووەتە ھێزێکی
ناوچەیی لە بەرانبەر عەرەبستانی سعودی دا. ئۆباما لە جێگایەکدا باسی لەوە کردووە کە، دەبێ لەگەڵ ئێران و عەرەبستان لە ناوچەکە ببینە شەریک و ئەم بۆچوونەش لە الیەن دەوڵەتی ترامپەوە بە گاڵتەجاڕ ناوی دەبرێت. دەوڵەتی ئۆباما بە ھەستێکی نە زۆر ھاوڕێیانەش، باس لەوە دەکات کە ،بڕیارماندا لەگەڵ ئێران بەو چەشنەی کە ھەیە موعاملە بکەی ،نە بەو شێوەیە کە ئێمە دەمانھەوێت. دەوترێ دەوڵەتی ترامپ بە مەبەستی جێگیرکردنی ئاشتی لە رۆژھەاڵتی ناوەڕاست، بەدوای موعاملەیەکی واقعبینانەوە بوو .تام دانیالن راوێژکاری ئەمنیەتی نیشتمانی دەوڵەتی ئۆباما لە ساڵەکانی ٢٠١٠تا ٢٠١٣دڵێ: ئێمە دەمانویست لەو شەڕگەلە کە پێویست نەبوو خۆ ببوێرین ،ئێران بێنینە پای مێزی
ئێران ھێشتاکە یەکێک لە ناوەندە سەرەکیەکانی کۆرۆنایە دواڕۆژ ئەندامێکی کۆمیتەی بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ نەخۆشییە چڵکهێنەرەکان لە ئێران وتوویەتی، پرۆتۆکۆلە تەندروستییەکان لە زۆربەی شوێنە گشتییەکان ڕەچاو ناکرێت و ١٠پارێزگا لە بواری تەشەنەسەندنی قەیرانی کۆرۆنا لە دۆخێکی
مەترسیدار دان›‹.مەسعوود مەردانی›› ڕۆژی شەممە٣ ،ی جۆزرەدان ،وتوویەتی پروتۆکۆلە تەندروستییەکان لە زۆربەی شوینە گشتییەکانی وەکوو ڕاگوستنەگشتییەکان ،ئیدارەکان و شوینە ئایینییەکان ڕەچاو ناکرێت و بەرزبوونەوەی سەفەرەکانیش نیگەرانی دروست کردووە. بەوتەی ناوبراو ،زۆریک لە خاڵە تەندرووستییەکان کە بۆ کۆنترۆلی کۆرۆنا ڕاگەیاندراوە ،ناتوانرێت بەڕرێوە بچێت و توانای چاوەدێری بۆ بەڕێوەبردنیان نییە.
هانای خووشک و براکانیان لە گەچساران بچن و ئاگرەکە کۆنترۆڵ بکەن. شایانی باسە ،سااڵنە بە ھەزاران ھێکتار لە لەوەڕگە و دارستانەکانی کوردستانیش بە بیانووی ھەبوونی ھێزی پێشمەرگە لە چیاکانی کوردستان ،لە الیەن سپای پاسدارانەوە ئاگری
تێ بەردەدرێ و بەم بۆنەوە خەسارێکی یەکجار زۆر بەر ژینگە دەکەوێت و ئێستاکەش زۆرێک لە ژینگەپارێزانی کورد و ئێرانی بە ھۆی ناڕازایەتی بەم کردەوە دژە مرۆیی و دژە سروشتیانەی رژیم دەستگیر و بەرەوڕووی حوکمی درێژ ماوە و نا ئینسانی بوونەتەوە.
دانووستان و بگەین بە رێکەوتنێکی بێ وێنە لە بەشی چاودێری کردنی چەک و تەقەمەنی. ھەروەھا دەڵێ :رێکەوتنی ئێمە لەگەڵ ئێرانی پێشی بە دەستڕاگەیشتنی ئەو واڵتە بە چەکی ئەتۆمی دەگرت و ئەو مەجالەی بۆ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەڕەخساند تا چاالکیە ناوەکیەکانی ئێران بخاتە ژێر چاوەدێری و ئەمەش بە قازانجی بەرژەوەندییە بەرین و تایبەتەکانی ئەمریکا بوو. ھاتنەدەرەوەی ترامپ لە رێکەوتنی ئەتۆمی و رووداوەکانی چەند مانگی رابردوو ،جارێکی دیکە نیگەرۆنی دڵەڕاوکێی لە ھێرشی ئەمریکا بۆ سەر ئێران یا رێکەوتنی ژێر بە ژێری ئەمریکا بۆ ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێرانی پەرە پێداوە. پێدەچێ ھێرش بۆ سەر ئێران بە شێوەی کەم و کورت بێت ،بەاڵم دەبێتە ھۆی ئاژاوەیەکی بەرباڵو و ھێزە تێرۆریستیەکانی سەر بە رژیمی کۆماری ئیسالمی ھەوڵی تۆڵە سەندنەوە دەدەن و ھێرش دەکەنە سەر ھێزەکانی ئەمریکا و کەشتیە نەوتھەڵگرەکان و چوونەسەرەوی نرخی نەوت و ھێرشی حزبوڵاڵ بۆ سەر ئیسرائیل و ھێرشی سایبرێ بۆ سەر رۆژئاوا و لە ئاکامیشدا ھەناردە کردنی ھێزی زیاتری ئەمریکا بۆ ناوچەکە
بە مەبەستی پێشگرتن لە ھێرشی الیەنگرانی رژیمی ئێران لە سوریە ،عێراق ،لوبنان و یەمەن و ھتد.... ئەوەیکە ئەم قەیران چۆن سازبوو ،داگەڕێتەوە بۆ پەیوەندیەکانی نێوان ئیسرائیل و ئەمریکا و ئەم قەیرانە تا ئێستا بە شێوەیەکی دروست و دەقیق باس نەکراوە. ئەم کێشمەکێشانەی نێوان ئێران و رۆژئاوا بە سەرپەرشتی ئەمریکا لەسەر بەرنامەی ئەتۆمی و مووشەکی ئێران ،وایکردووە کە رۆژ لە دوای رۆژ ئابڵۆقەکانی سەر رژیمی کۆماری ئیسالمی توندوتۆڵتر ببێتەوە و ئەمەش راستەوخۆ کاریگەریی دەبێت لە سەر ژیانی خەڵکی دانیشتووی ئێران .لە الیەکی دیکە و پاش زیاتر لە ٢٥٠جار ھێرشی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر ھێزەکانی سەر بە ئێران لە نێو خاکی سووریە و ھەندێ جاریش لە عێراق ،وەزیری بەرگریی ئیسرائیل رایگەیاند کە رژیمی ئێران لە حاڵی کشانەوەی ھێزەکانی لە سوریە دایە و ئەمەش وەک ئیمتیازێک دێتە ئەژمار کە ئێران ملکەچ بە دانی لە بەرانبەر کۆمەڵگای نبودەوڵەتیدا بووە.
‹›مەردانی›› باسی لەوە کرد نزیکەی ١٠پارێزگای وەکوو خوزستان ،کرماشان ،ورمێ ،سمنان و تاران لە دۆخێکی مەترسیدار دان. بەپێی ئامارەکانی رژیم ،هەتا ئێستا ڕێژەی تووشبووان بە کۆرۆنا ١٣٥هەزار کەسە و لە ٧٥٠٠کەسیش بەهۆی ئەم نەخۆشییەوە گیانیان لە دەست داوە، بەاڵم زۆرێک لە ھەواڵنێرییە غەیرە حکومەتیەکان باس لە گیانلەداستدانی زیاتر لە ٤٥ھەزار کەس و گیرۆدەبوونی پتر لە یەک میلیۆن ھاواڵتیی ئێرانی بە ڤایرۆسی کۆرۆنا دەکەن. لەحاڵێکدا کە زۆرێک لە بەرپرسانی وەزارەتی تەندروستی ،داوایان لە هاوواڵتییان کردووە کە سەفر نەکەن ،ڕێژیم بە کردنەوەی هۆتێلەکان ،ڕێستورانەکان و شوێنە گەشتیارەکان ،داوای کردووە کە پیشەی گەشتیاری چاالکییەکانی دەست پێ بکاتەوە.
8
مێژوو
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦ ، Dwaroj@komala.com
یادێك له ساڵڕۆژی ئێعدامی جه‌نایه‌تكارانه‌ی ٥٩خه‌باتكار و تازه‌الوی شاری مــــهاباد عەزیز ئاجیکەند ١٢ی مانگی جۆزه‌ردان یەکیک لەو ڕۆژانەیە کەوه‌ك ڕۆژانی خوێناوی لە مێـــژوی پڕلەجەنایەتی کۆماری ئیسالمی لە کوردوستان ،هەموو سالیک یادی لێده‌كرێ .ل ه وه‌ها ڕۆژێكدا بوو ك ه كوشتاری ب ه كۆمه‌ڵی ٥٩کەس لە خەباتکارانی شاری مـــهاباد بە دەس بەکڕێگیراوانی کۆماری ئیسالمی رەقەمی خواردو الپەرەیەکی ڕەشی تری بەجەنایەتەکانی کۆماری ئیسالمی لە کوردوستان زیاد کرد ١٢.ی مانگی جۆزەردان وەبیر هێنەرەوەی یەکێک لەو جەنایەتە سامناکانەیە کە لە دەورانی حاکمیەتی کۆماری ئیسالمیدا ،بەڕێوەچووە .لەم ڕۆژەدا ڕژیمی کۆماری ئیسالمی دەستی دایە جەنایەتێک کە ئاسەوار و بەڵگەکانی تا ئیستاش ڕادەیەکی زۆر لە خۆی وەحشەگەری و دڕندەیی کاربەدەستانی ڕژیمی ئیسالمی نیشان ئەدات.
له‌و كاته‌دا هاشمی ره‌فسه‌نجانی له‌مباره‌و‌ه سوخه‌نڕانییه‌كی زۆر توند و هه‌ڕه‌ش ه ئامێزی كرد «.جه‌الیی پور » فه‌رمانداری شاری مهاباد ب ه حزووری فه‌رمانده‌ی گشتی قه‌رارگای حه‌مز‌ه و ب ه پشتیوانی « ناتق نووری » وه‌زیری ناوخۆ و « حه‌سه‌نی » ئیمام جومعه‌ی ورمێ ،بڕیاری ئێعدامی ٥٩كه‌س ل ه الوانی زیندانی ناوه‌ندی شاری مهابادیان ده‌ركرد .ئهم ٥٩كه‌س ه ل ه زیندانی مهاباده‌و‌ه بۆ شاری ته‌ورێز گواسترانه‌و‌ه و له‌وێ ل ه دادگایه‌كی چه‌ند چركه‌ییدا ،ب ه بێ ئه‌وه‌یك ه هیچ تۆمه‌تێكیان له‌سه‌ر ساغ بێته‌وه ،ب ه ئێعدام مه‌حكوم كران .بنه‌ماڵه‌ی ئهم قوربانیانه ،هیچ كات و تا ئێستاش ل ه گڵكۆ و شوێنی ئه‌سپه‌رد‌ه كردنی ته‌رمی ئازیزه‌كانیان ئاگادار نه‌بوونه‌وه .ل ه ساڵڕۆژی ئهم كرده‌و‌ه جه‌نایه‌تكارانه‌یه‌دا رێز ل ه یادوبیره‌وه‌ری قوربانیانی ئهم كاره‌سات ه ده‌گرین و ساڵو و درود ده‌نێرین بۆ بنه‌ماڵ ه خۆڕاگر و سه‌ربه‌رزه‌كانیان .بۆ رێزگرتن ل ه یادوبیره‌وه‌ری ئهم ئازیزان ه جارێكی
رژیمی جه‌نایه‌تكاری كۆماری ئیسالمی بۆ ترساندنی خه‌ڵكی كوردستان و تۆڵه‌سه‌ندنه‌و‌ه ل ه خه‌ڵكی شاری مهاباد ٥٩ ،كه‌سی ب ه شێوه‌ی به‌كۆمه‌ڵ له‌سێدار‌ه دا .زۆربه‌ی ئێعدام كراوه‌كان ل ه مانگه‌كانی خاكه‌لێو‌ه و گواڵن ،ب ه شێوه‌ی ره‌شبگیر ل ه شه‌قامه‌كانی شار رفێندران و ب ه تر ناوه‌كانیان لێرەدا دەهێنینەوە: بارمت ه گیرابوون .ژماره‌یه‌ك له‌وان ،تازه‌الوانی غواڵمڕه‌زا بارێزی كه‌متر ل ه ١٨ساڵ ته‌مه‌ن بوون و چه‌ند كه‌سیان حه‌سه‌ن جه‌هانیان ل ه ده‌بیرستانه‌كانی شاری مهاباد ده‌رسیان عه‌لی بانه‌یان ده‌خوێند .سه‌رله‌به‌یانی رۆژی ١٢ی مانگی محه‌ممه‌د عه‌لیاڵی جۆزه‌ردانی ١٣٦٢ی هه‌تاوی ،فه‌رمانداریی شاری محه‌ممه‌د ئه‌مین سه‌فا مهاباد راگه‌یاندنێكی ل ه ئاستی شاردا باڵو كرده‌و‌ه هومایون نیلوفه‌ری ك ه ناوی ٥٩كه‌س ل ه ئێعدام كراوه‌كان له‌م مه‌حمود ریازی محه‌ممه‌د حوسێنی راگه‌یاندنه‌دا هاتبوو. رژیم ك ه ل ه به‌ره‌كانی شه‌ڕ له‌گه‌ڵ هێزی پێشمه‌رگه‌دا عه‌باس حوسه‌ینپوور گه‌لێكی زیانی به‌ركه‌وتبوو ،وه‌كوو مارێكی كازم خاتوونی زاماری لێهاتبوو ،بۆ تۆڵ ه سه‌ندنه‌و‌ه بڕیاری دا عه‌لی مه‌زنه ك ه ب ه رژاندنی خوێنی الوان و تازه‌الوانێك ك ه عه‌بدوڵاڵ ته‌جه‌ریان ب ه بێ هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك رفاندبوویانی و زیندانی ره‌حمان ره‌حیمی كردبوون ،ژه‌هری خۆی بڕژێنێت ه جه‌سته‌ی عه‌لی گۆڵپه‌ره‌ست خه‌ڵكی كوردستان و ب ه تایبه‌ت خه‌ڵكی خۆڕاگری موسته‌فا عێسمه‌تی خالق بارزانی شاری مهاباد. به‌ڕێوه‌به‌ران و سه‌به‌بكارانی ئهم جه‌نایه‌ت ه یوسف ئه‌یازی كه‌سانێك بوون كه له ساڵه‌كانی دواتردا ،به‌رگی كه‌ماڵ چاوشینی ئیساڵحخوازیان له‌به‌ر كرد و بۆ رزگار كردنی حه‌سه‌ن ره‌حمانیان رژیم ل ه قه‌یران ،رێگایه‌كی دیكه‌یان گرت ه به‌ر .خالید ره‌حیم ئازه‌ر به‌اڵم ئهم هه‌ڵوێست ه نوێیه‌ی ئه‌وان نه‌بوو‌ه هۆی خالید سه‌فایی ئه‌وه‌یك ه ته‌نانه‌ت تاق ه كه‌سێكیشیان بۆ یه‌ك سه‌ید ئیبراهیم ئه‌حمه‌دی جاریش بووه ،به‌رپرسایه‌تی خۆی له‌م جه‌نایه‌ت ه محه‌ممه‌د مه‌سعودی و زۆرێك ل ه كاره‌ساته‌كانی جه‌نایه‌تكارانه‌ی رژیم محه‌ممه‌د ئه‌بوبه‌كری ل ه ده‌یه‌ی ٦٠دا قبوڵ بكات « .میرحوسێن وه‌فا ئێلیاسی موسه‌وی » سه‌رۆك وه‌زیری ئه‌و كات ك ه ب ه مه‌نسور جیناح توندترین شێوه هێرشی كرد‌ه سه‌ر خه‌ڵكی محه‌ممه‌د ئه‌مین ئه‌حمه‌دی خۆڕاگری كوردستان ،یه‌كێك له‌و كه‌سان ه بوو محه‌ممه‌د سه‌لیمی ك ه زه‌مینه‌ی ئهم جه‌نایه‌ته‌ی خولقاند .هه‌ر فه‌ره‌یدون شه‌نگه
عه‌لی بازیان خزر ره‌نگین ئه‌بوبه‌كر شوكری ماشاڵاڵ نادری هه‌ژار كه‌ریمی كماڵ كه‌ریمی كه‌ریم ره‌حیمیان یوسف حه‌بیب په‌ناه محه‌ممه‌دفارۆق بازیار ئیبراهیم ئه‌مینی ساڵح مام ئیبراهیمی شوكرێ نادری موسته‌فا فه‌قری عه‌لی غه‌واره عه‌لی سه‌الحی مه‌الحه‌سه‌ن الجه‌وه‌ردی سوله‌یمان حه‌سه‌ن زاده یوسف حه‌سه‌ن زاده
كه‌ریم كاو‌ه سه‌ید مه‌حمود سه‌ید مه‌حمودی حامید مه‌حمودكه‌ندی حوسێن كه‌لهۆری عه‌باس یوسفی سیامه‌ك سه‌قزی عه‌لی ئاباده كامران زاهێرحێجازی ساڵح فه‌رهودی مه‌قسود مه‌حمودی ئه‌حمه‌د كه‌ڕوبی ره‌حمان خزرپور
پاش تێپەربوونی نزیک بە چوار مانگ لە سێدارەدانی ٥٩الوی قارەمانی باژێری مەهاباد لە رێکەوتی ١٢ی جۆزەردانی سالی ١٣٦٢ی هەتاوی ،رژیمی خوێنمژی ئێران کە نەیتوانی بە لە سێدارەدانی ئەم پۆلە اڵوە قارەمانە ئامانجەکانی
بپێکێ جارێکی تریش دەستی دایە تاوان و ٣٣ کیژو الوی بێتاوانی تری بە جێگۆرکەی پیکردن بۆشاری تەورێز و پاش ئازارو ئەشکەنجەیەکی زۆر لەسێدارە دا .
الوانی سێدارە درا بریتین لە: -١ئەحمەد بابا سووری -٢جەعفەر پورسوڵتانی -٣عەبودوول رەحیم ماملێ « نەجات » -٤محەمەد سەبزەچی -٥ناسر هەندوش -٦مەحموود ئیبتیدا -٧قادر بایزیدی -٨رەسول رەشیدی -٩سولیمان ئاهنگەری -١٠سولیمان پیرۆتزادە -١١سولیمان مەوالنی -١٢خەسرەو سازواری -١٣قادر کاکەمەمی -١٤کەریم پێغەمبەر نژاد -١٥محامەد جەنەتی -١٦حەسەن جەنەتی -١٧عەلی بامداد -١٨یونس پیرزادە -١٩عەلی ئازەرگوتە -٢٠کەریم ئەحمەدی -٢١ڕەحمان بنگینی -٢٢سەید عەاڵئەدین حۆسێنی -٢٣سولتان بەنایی -٢٤یوسف عابێد -٢٥جعفەر حەسەنزادە -٢٦جعفەر عیسمەتی -٢٧یوسف موحەمەدی -٢٨خۆشناو قازیزادە -٢٩مۆحسێن عەلێە -٣٠فایەق کەریمی -٣١جعفەر پاکزاد -٣٢ئەحمەد ئەمینی -٣٣جعفەر مامڕەمەزانی ئەو ناوانەی خوارەوەش یان لەگەڵ ٥٩کەسەکە لە سێدارە دراون یان خۆ بە جیا کە وێڕای رێز گرتن لە یادیان ناوی ئەوانیش دەنوسین : -١عەلی تکمەچی -٢یونس پیردۆخت -٣سەید ئیبراهیم سەید ئەحمەدی -٤نەسرین کاڵ -٥عوسمان بەتوراک -٦عەلی سەالمی -٧مەعسومە سەرهەنگی -٨ئەبوبەکر پەرتەوێان -٩خالید مەسماری
مێژوو -١٠حەبیب خاتەمی -١١عەلی غوارە -١٢مەسعود میر مەحموودی -١٣محەمەد مەسعوود زایرحەجازی -١٤سەید ئەنوەر شوکری -١٥عەبدوواڵ ئاهەنگەری
پیویستە بوترێ کە لە ساڵی ١٣٦٢زیاتر لە ٢٥٠ کەس لە ماوەی ٤مانگان دا لە سێدارە دران. رۆژی ١٢ی جۆزەردان کە ڕۆژی لەسێدرەدانی ٥٩گیانبەختکردۆکەیە لە ڕاستیدا بووەتە
درێژەی اڵپەڕەی ١٢ چیرۆکی شارێک کە بوو بە سەنگەری شۆڕش بنکەکان کە لە الیەن خەڵکی گەرەکەکانەوە دامەزرابوون گەشەیان کرد کە شێوازێکی نوێی خۆبەڕێوەبردن بوو. ئەم ئەزموونە هەرچەن تەمەنی کورت بوو بەاڵم شێوازێکی نوێ و دەورەیەکی مێژوویی گرینگ و کەموێنە بوو .هەر لەو ماوەدا کوردستان ببوو بە کانوونی خەبات و ناوەندی درێژەپێدەری شۆڕش و بەستێنیکی بەرین و فەزایەکی کراوە بۆ کارو چاالکیی سیاسیی ڕێکخراوە سیاسییەکان بە بەشداری کۆمەاڵنی خەڵک .درێژەی ئەو جۆرە لە خەبات و ئەو بارودۆخە و دەنگدانەوەی ئەو کەشوهەوایە کە بەسەر کوردستاندا زاڵ بوو وایکردبوو کە ئاستی داخۆازی شار و ناوچەکانی دیکەی ژێر دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمیی ئێرانیش بەرز بێتەوە .پێویستە باسی ئەوەش بکرێ کە هەر لەو سەردەمەی کە ڕژیمی پەهلەوی چیتر ئەو هێزەی پێشووی نەمابوو، بنکەکان لەالیەن خەڵکەوە بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری شار و گەڕەکەکان دامەزرابوون .دوای کۆتایی هاتنی شەڕی سێ مانگە و لە بەر بوونی کەس و الیەنی چەکدار کە هەڕەشەیەک بوون بۆ سەر ئەمنییەت و ئارامیی خەڵک بنکەکان ئاڵۆگۆڕیان بە سەرداهات. ئەو ئاڵۆگۆڕەی کە بەسەر بنکەکاندا هات ئەوە بوو کە لەسەر داوای خودی بنکەکان و بەمەبەستی دابینکردنی ئاسایشی گەڕەکەکان ،کۆمەڵەش بە پێی پێویست چەک و کەرەستەی نیزامیی دایە بنکەکان .مزەفەر الهوورپوور بەرپرسی بنکەی گەڕەکی باخ مللی سنە ،داوای لە حێزبی دێمۆکرات و ڕێکخراوی چریکەکان کردبوو کە چەکیان پێبدەن، بەاڵم لە واڵمدا پێیان وترابوو ئەو داواکارییە تەنیا بەو مەرجە دێتەدی کە ئەندامی ئەو حزبانە بن. بەاڵم کۆمەڵە بێ هیچ مەرجێک ئەو کارەی کرد کە چەک ببەخشێت بە بنکەکان و ئەو کارەش بوو بە مایەی متمانەی زیاتری خەڵک بە کۆمەڵە. جگە لە پاراستنی گەڕەکەکان ،بنکەکان کارێکی چڕووپیان دەستپێکرد بۆ یارمەتی خەڵک لە هەموو بوارێکدا ،واتە خەڵک بوون کە یارمەتی یەکتریان دەدا و ڕەوتێکی کۆمەاڵیتی نوێ و جیاواز لەگەڵ پێشوو ڕوو لە گەشەکردن بوو .بۆ نموونە هەوڵ بۆ لەناوبردنی دیاردەی تووشبوون بە مادەهۆشبەرەکان دەدرا کە پێویستە یادێک لە دوکتور شەهین باوەفا یەکێک لە کەسایەتییە بەرزەکانی شاری سنە و یەکێک لە چاالکانی ئەو هەوڵە پیرۆزە بکەین کە لە
ڕۆژی یادکردنەوەی هەموو ئەو ئازیزانەی کە لەو ماوەیە دا لە الیەن کاربەدەستانی کۆماری ئیسالمیەوە لە سێدارە دراون. بەداخەوە زۆر جار لەبەر نەبونی زانیاری دروست لەسەر ئەو ئازیزانە بە تایبەتی ژومارەیان و هەروەها نەبونی وێنەی زۆربەیان کە ژومارەیان دەگاتە ٢٥٠کەس ،تەنیا بە یادکردنەوەی ٥٩ کەسەکە پەسەندە کرواە .ئیمە بەرێوەبەرانی ستافی دوارۆژ هەولمانداوە کە لێرەو ولەوێ بەتایبەتی لەسەر الپەرەی فەیسبوکی زۆر بەرێز « وریا ماملێ» برێکی زۆر زانیاری لە سەر ئەو ئازیزانە کۆبکەینەوە .هیوادارین لەمەو بەدواش بە یارمەتی ئێوە خوێنەرانی ئازیز بتوانین ناوو وێنەو ژیاننامەی ئەو ئازیزانە کۆبکەینەوەو بیخەینە بەر دەم کۆمەالنی خەلکی شۆرشگێری کوردوستان . ئەو وێنانەی کە لە خوارەوە دەیانبین تێکەاڵوێکن لە هەموو وێنەی ئەو ئازیزانەی کە لەو چوار مانگە دا لە سێدارە دراون. خەڵکی شۆرشگێری کوردوستان بە تایبەتی خەلکی مەهاباد تاوانبارانی ڕاستەخۆ و ناڕاستەوخۆی ،بەڕیوەبەرانی ئەم جەنایەتە نە لە بیر دەکەن و نە دەشبەخشن .سەرئەنجام
بەرخۆدانی ٢٤ڕۆژەی سنەشدا ڕۆڵێکی بەرچاوی لە دەرمانی بریندارانی ئەو شەڕەدا گێرا و هەربۆیەش دواتر کەوتە بەر ئاگری ڕقی دەسەاڵتدارانی تاران و بەبڕیاری بێدادگای ئینقالب لەگەڵ فریشتە گوڵ عەنبەریان و غواڵمی خاکباز گوللەباران کرا .جێگەی سەرنجە کە لە ماوەی ئەو شەش مانگەدا ڕێژەی تاوان ،نائارامی یان دزی و لەوجۆرە دیاردانە لە چاو پێش ئەو سەردەمە و هەروەها لە چاو پاش ئەو دەورەیە ،لە ئاستێکی کەمتر و زۆر نزمدا بوو. هەموو ئەم فاکتۆرانە و چوونە پێشەوە لەو خەت و جەهەتەدا دۆخێکی وای درووست کرد کە دواتر حەماسەی مەزنی خەباتکاران لە شاری سنەی خولقاند کە بە بەرخۆدانی ٢٤ڕۆژەی شاری سنە ناوبانگی دەرکردووە. بەرخۆدانی ٢٤ڕۆژەی شاری سنە هەر لە سەرەتای مانگی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٥٨ی هەتاوییەوە هێزەکانی سپاو ئەرتەش بە کردەوە لە زۆربەی ناوچەکانی کوردستاندا شەڕیکی دیکەیان بەسەر خەڵکی کوردستان و بزووتنەوەی شۆڕشگێڕانەی کوردستاندا داسەپاندبوو .ڕەنگە هاوکات لەگەڵ هەوڵەکانی ڕژیم بۆ داسەپاندنی شەڕی تازە بەسەر کوردستاندا خەڵکی شاری سنە ماوەی یەک مانگ بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی لەبەرامبەر جێگیربوونی هێزەکانی سپای پاسداران لە باشگای ئەفسەرانی سنە ،لە بەر ئۆستانداری و دواتر لە مزگەوتی جامێعادا تەحەسونیان کرد. خەڵک داوای چۆڵ کردنی باشگای ئەفسەرانیان ئەکرد ،لەبەرئەوەی پاسدارەکان مەترسییان خستبووە سەر ژیانی ئاسایی خەڵکی شار و ئەوان هەستیان بەو مەترسییە دەکرد کە ئەو هێزانە بۆ سەرکووت هاتوون نەک پاراستنی ئارامی و ئاسایشی خەڵکی شار.
لەکۆتایی مانگی خاکەلێوەی ١٣٥٩ی هەتاویدا ڕژیم بۆ زەوتکردنی دەستکەوتەکانی بزووتنەوەی کوردستان و لە درێژەی ئامادەکاری بۆ هێرشێکی هەمەاڵیەنە بۆ سەر کوردستان ،بە فەرمانی خومەینی و هەروەها سەرۆک کۆماریی ئەوکات «بەنی سەدر» هێزیکی تەیار و پڕچەکیی سەر بە لەشکەری قەزوینی بە پشتیوانیی هێزی هەوایی ،لە ڕێگەی کامیارانەوە بەرەو سنە وەرێخست .کە هەر لە شاری کامیارانەوە خەڵک هەوڵیاندا بەر بە ڕۆیشتنی ئەو هێزە بگرن. بەاڵم ئەو هەواڵنە بەسەرئەنجام نەگەیشت. بەاڵم لە سنە بە دەستپێشخەریی کۆمەڵە و هاوپشتیی زۆربەی دانیشتوانی شاری سنە، خەڵکی ناوچەکانی دەوروبەری سنە ،الوان و ئەندامانی بنکەکان بڕیاری خۆڕاگری و چوونەسەنگەر درا و لە جادەی گرێزە ڕێگەی
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦، Dwaroj@komala.com
9
ئەو رۆژە دێت کە سەرانی جەنایەتکاری کۆماری ئیسالمی لە دادگای دادی خەڵکی ئازار جەشتوی ئێراندا محاکەمە بکرێن و ڕازە سەربەمۆرەکانی جەنایەتگه‌لێكی بێ ئەژمار کە کردویانە ئاشکرا بێت و سزای شیاوی خۆیان وەربگرن.
ب ه ئۆمێدی ئه‌و ڕۆژه‌یك ه جه‌نایه‌تكارانی كۆماری ئیسالمی له دادگای هه‌ڵبژێراوی چه‌وساوه‌كانی ئێران موحاكم ه بكرێن و هه‌موو جه‌نایه‌تی نهێنی و ئاشكرایان بخرێت ه ڕوو و سزای كرده‌و‌ه دژ‌ه یاد و بیرەوەری گیانبەختکردوانی کوشتاری مرۆییه‌كانیان وه‌رگرن. بەکۆمەڵی ساڵی ١٣٦٢و باقی گیانبەختکردوانی جارێکی تریش رێز دەگرین لەیادی ئازیزو ڕێگای ڕزگاری بەشەریەت بۆ هەتا هەتایە خۆشەویستیان مــرگ و نەمان بۆ داگیرکەرانی کوردوستان زیندوە و جێی ڕیزە. بروخێ کۆماری ئیسالمی.
دەربازبوونی ئەو هێزە لە ناو شارەوە بۆ ڕۆیشتن بەرەو پادگانی سنە داخرا. هێزەکانی ڕژیم ناچار چوونە فڕۆکەخانەی شاری سنە و لەوێ جێگیر بوون .دواتر ڕۆژی ٣ی گواڵنی ساڵی ١٣٥٨لە گرێزەوە ڕێگای بەرازان و ئاساوڵە و قشاڵخیان گرتەبەر بەرەو باکووری شار و پشت کووچکەڕەش تا بگەنە پادگان، بەاڵم هەنگاو بە هەنگاو لەگەڵ خۆڕاگری خەڵک و پێشمەرگەی کۆمەڵە بەرەوڕوو بوون کە ڕێگەیان لە گەیشتنی ئەو هێزە بۆ پادگانی سنە گرتبوو .خۆڕاگریی خەڵک و پێشمەرگەکانی کۆمەڵە لە کەوسوار ،پرد شێخ ،بنەوان ،باوەرێز، کەنەسوور ،لە قۆڵمبڕ و قەاڵی نایسەر نموونەی ئەو خۆڕاگرییەن .جێی خۆیەتی یادێک بکەین لە مورتزا سەید ئیسمائیل ناسراو بە فۆئاد عەرەب یان ئەبووشاهین کە خەڵکی ئەفغانستان بوو، یەکێک لە باشترین فەرماندەکانی کۆمەڵە کە لە سەنگەری شۆڕشدا ،لە شەڕی ٢٤ڕۆژەی سنەدا گیانی بەختکرد. ئەو ئازایەتییە و چاونەترس بوونەی خەڵک و بەشداریی جەماوەری لە ڕاوەستان بەرانبەر بە هێزێکی نیزامیی تەیاری وەها ،ترس و دڵەڕاوکێی خستبووە دڵی هێزەکانی ڕژیم ،هەر بۆیەش تەقەیان دەست پێکرد ٢٤ .ڕۆژ شاری سنە لە زەوی و ئاسمانەوە ،بە تۆپ و بۆمب و ڕاکێت ئاگرباران کرا ٢٤ .ڕۆژ شارێک لەوپەڕی یەکگرتووییدا بەرگری لە سەنگەری شۆڕش کرد. شارێک ،یەکپارچە و تێکڕا بوو بە سەنگەر. سەنگەری سووری شۆڕش .سنە تا ئەوکاتە تەنیا شارێک بووە کە لە الیەن هێزی ئاسمانیی
واڵتەکەی خۆیەوە بۆمباران کرابێ .شارێک کە بە پێی ئامارە نافەرمییەکان لە ماوەی ٢٤ڕۆژدا زیاتر لە چواردە هەزار گوڵەی تۆپ و خومپارە و بۆمب و ڕاکێتی بەرکەوتووە ،یانی هەر ٧چرکە جارێک گولەیەکی لێدراو و خوێن لە جەستەی چۆڕاوە.
دوای بیست و چوار ڕۆژ بۆ پێشگرتن بە وێرانبوونی شارەکە هێزی چەکداری ڕێکخراوە سیاسییەکان شاریان چۆڵ کرد .بەاڵم شەڕی پێشمەرگانە تا ساڵەها بەردەوام بووە و ئێستاش پەروەردەکردن و بارهێنانی هێزی پێشمەرگە بەردەوامە. هاوکات ئەو بزووتنەوە بە هۆی ڕەوایی و ڕیشەداربوونی خواست و دروشمەکانی، خوڵقێنەری دەیان جۆر لە خەباتی مەدەنی بووە کە سیما و ڕۆخسارێکی جیاوازیان بە کوردستان بەخشیوە .واتە هەرچەند خاکی کوردستان داگیر کراوە بەاڵم ڕژیم بە هەموو توانا و هێزی خۆیەوە نەیتوانیوە ئەو خەون و ئاواتەی خەڵکێک داگیر بکات کە هۆگری ئازادی و یەکسانین. سپاس بۆ کاک ڕەزای کەعبی و کاک یووسفی ئەردەاڵن کە لەم گێڕانەوە مێژووییەدا یارمەتیدەر بوون .کاک یوسف ئەردەاڵن وەکوو کەسایەتییەکی سیاسی و یەکێک لەئەندامانی شورای ئەوکاتەی شاری سنە لە زۆربەی ئەو مێژووەدا جێ پەنجەی دیارە.
10
ژنان
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦ ، Dwaroj@komala.com
جیهان دەبێ بۆ ژنان ئەمنتر بکرێ وەرگێڕان لە ئینگلیسیەوە :ئەسعەد دوروودی تەنها لە یاسای ٩واڵتی ئورووپاییدا سێکس بە بێ ڕەزایەتی هەردووال بە دەسدرێژیی جینسی (تەجاوز) دێتە ئەژمار ئەمە دەبێ بگۆڕدرێ. ”ئەزانی تۆ ژیانی ئەو کابرایەت تێکداوە؟” ساڵی ٢٠١٦بەتەمای دانی ڕاپۆرت لەسەر ئەوە بووم کە کەسێک دەسدرێژیی سێکسی کردووەتە سەرم و پۆلیس ئەم پرسیارەی لێکردم .سێ ساڵ دواتر دیسان ئەو پرسیارەم بیستەوە .ئەمجارەیان لە ژووری لێپرسینەوەی پۆلیس لە کوپێنهاک نەبووم بەڵکوو لە بینای ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ژێنێڤا بووم .پرسیارەکەش پۆلیس نەیکرد بەڵکوو کارناسێکی نەتەوەیەگرتووەکان ئەو پرسیارەی لە کاربەدەستێکی دانمارکی کرد .پرسیارەکە بە شێوازێکی تەواو جیاواز کرا” :چ هەنگاوهایەکتان هەڵگرتووە بۆ ئەوەی دڵنیا بن قوربانیانی دەسدرێژیی جینسی ئەو پرسیارەیان لێ ناکرێ؟” ئەمە گێڕانەوەی بەشێک لە بەدواداچوونی پەیڕەوکرانی مافەکانی مرۆڤ لە دانمارک لە الیەن نەتەوەیەکگرتووەکانەوە لە ساڵی ٢٠١٩بوو .من وەکوو ئەندامێکی وەڤدی ڕێکخراوی لێبووردنی نێونەتەوەیی بەشداری ئەو کۆبوونەوەیە بووم ،سەرەڕای ئەوەی هاوڕێ و هاوکارەکانم بەدەورووپشتمەوە بوون بەاڵم ئەو پرسیارە تەزێکی بەلەشما هێنا و دەمم بە بیستنی وشک بوو .ئەو پرسیارە چەند ساڵ بوو مۆتەکەیەک بوو کە وازی لێنەدەهێنام. بیرەوەریی ئەو کاتەی کە ڕاپۆرتم دایە پۆلیس کە دەسدرێژیی جینسیم کراوەتە سەر ،زۆر ئازاری دەدام.
ئەو کات ٢١ساڵم بوو .بەر لەوەی بچمە الی پۆلیس پڕبووم لە دوودڵی و گومان .خەمی ئەوەم بوو باوەڕم پێنەکەن لەبەر ئەوەی ڕووداوەکە لە ماڵەکەی خۆمدا ڕوویدابوو و من تاوانبارەکەم دەناسی و لەبەر ئەوەی توندوتیژییەک ڕووینەدابوو .بەداخەوە باوەڕیان پێ نەکردم و گوێیان پێنەدام ،الی ئەوان کەسیەکە زۆر بەهێز نەبوو و قەد ڕەوانەی دادگا نەکرا. ئەو بیرەوەرییە تاڵە وای لێکردم کە تێبگەم کەمووکورتییەکانی سیستەمی دادی دانمارک وا لە قوربانیانی دەسدرێژیی جینسی دەکا کە سەردانی پۆلیس و سیستەمی دادپەروەری نەکەن و ئەمەش وادەکا کە دەسدرێژیکارەکان لە دانمارک تووشی هیچ سزایەک نەبن .ئەوەشم دەزانی من وەکوو کچێکی سپی پێستی کالسی مام ناوەندیی کۆمەڵگا لە چاو زۆر کچی دیکە دۆخم باشتر بوو و کچانی دیکە شتی زۆر لەوە خراپتریان بەسەرهاتبوو و نادادپەروەرانەتر وەاڵمیان درابووەوە. کەسانی وەکوو من دەزانن کە لە واڵتێکی وەکوو دانمارک کە بە واڵتێکی بەهێز لەباری یەکسانیی مافەکانی ژن و پیاو ناسراوە ،دەنگی ژنانی قوربانیی توندوتیژیی جینسی زۆر بە کزی دەبیسترێ .لە ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوی لێبووردنی نێونەتەوەییدا هاتبوو یاسای کۆن دەسدرێژیی جینسی تەنها لە کاتێکدا بە تاوان دەزانێ کە توندوتیژی جەستەیی یان هەڕەشە و ناچارکردن بەکارهاتبێ یان قوربانییەکە توانیبێتی بەرەنگاربێتەوە. دۆخەکە لە واڵتانی دیکەی ئورووپاش وەکوو دانمارکە. جێگەی سەرسووڕمانە کە تەنها ٩واڵت لە واڵتانی ئەندامی ( )ESSواتە هاوکاریی ئابووریی ئورووپا، سێکس بە بێ ڕەزایەتی هەردووال بە دەسدرێژیی جینسی (تەجاوز) دەناسێنن.
دەوڵەتی دانمارک ئێستە خەریکی گۆڕینی ئەو یاسایەیە و دەیەوێ وەکوو ئەو ٩واڵتەی دیکە پێناسەی دەسدرێژیی جینسی بگۆڕێ .ئەمە هەنگاوێکی گەورەیە بۆ پێشەوە ،یاساکان پێناسەی کۆمەڵگان و دەتوانن دەورێکی گرینگیان هەبێ لە پێناسە و ڕوانینی کۆمەڵگا بۆ مەسئەلەی دەسدرێژیی جینسی(تەجاوز) ،بەاڵم یاساکان بە تەنهایی ناتوانن دەسدرێژیی جینسی بنەبڕ بکەن. بە پێی لێکۆڵینەوەیەکی کۆمیسیۆنی ئورووپا زیاتر لە لەسەدا ٢٥ی خەڵکی یەکیەتیی ئورووپا هۆکاری وەکوو سەرخۆشبوونی قوربانییەکە یان بەکارهێنانی مادەسڕکەرەکان ،یان ئەوەی خۆیان ڕۆشتوون بۆ ماڵی تاونبارەکە ،یان ئەوەی جل و بەرگی وایان لەبەردابووبێ کە لەشیانی زۆر دەرخستبێ ،یان بە توندی نەیوتبێ نە ،یان بەرەنگاری فیزیکیی نەکردبێ، بە بیانوویەک بۆ بێتاوان زانینی دەسدرێژیکارەکە قەبووڵ دەکەن. ئەگەر دەمانەوێ سیستمێ داد شیاوی ئەو ناوە بێ کە لەسەر دانراوە پێوستە هەموو ئەو پۆلیس ،پارێزەرە و دادگایانەی کار لەگەڵ پەروەندەی دەسدرێژیی جینسیدا دەکەن ئامادە و شارەزا و هاودڵی قوربانییەکان بن. ئێمە دەبێ واز لەو قاڵبە کۆنە جنسییەتییە بێنین کە ژنان بە ژمارەیەک درۆزنی ئیحساسی پێناسە دەکا. ڕاپۆرتی بوێرانەی دەسدرێژیی جینسی دەبێ بە هەند وەربگیرێن بۆ ئەوەی هیچ قوربانییەک خۆی لە
تاوانبارەکان بە کەمتر نەبینێ.
کاری زۆر لەوە زیاتریش پێویستە بۆ ئەوەی بەرگری لە ڕوودانی دەسدرێژیی جینسی بکرێ. لە هەموو شوێنێک پێویستە بە پێی تەمەن فێرکردنێکی باش لە سەر پێویستی ڕەزایەتی دووالیەنە بۆ هەر جۆرە پەیوەندییەکی جینسی بۆ کوڕان و کچان هەبێ .ئەو شتانەی ئێستە لە خوێندنگەکانی واڵتانی پێشکەوتووی ئورووپا فێری الوان دەکرێ پێویستن بەاڵم ئەم بەشەی کەمە و تێدا باسێک لە ڕەزایەتی دووالیەنە نابیندرێ .ئەمە دەبێ بگۆڕدرێ .زۆر گرینگە کە خۆمان و نەوەی نوێ فێرکەین سەربەخۆبوون و خواستی دووالیەنە مەرجی هەموو پەیوەندییە جەستەییەکانە .کەس مافی جەستەی کەسی دیکەی نییە و هەموو کەسێک خاوەنی جەستەی خۆیەتی. هێشتا کاری زۆر ماوە بۆ ئەوەی توندوتیژیی جینسی بنەبڕ بکرێ بەاڵم ئێمە کۆڵ نادەین، ئەمڕۆ و هەموو ڕۆژێک خەبات دەکەین بۆ ئەوەی مافی حاشاهەڵنەگری خاوەنداریەتیی جەستەی خۆمان بەڕەسمی بناسێندرێ. کریستین ماری ئێس تومسێن (ڕێکخراوی لێبوردنی نێونەتەوەیی)
دەنگی ژنانی قاڵی چن لە ژووری شێداری کارگەکان کپ کراوە سامان سنە
هۆنەری قاڵی چنین لە کوردستان میژووێكی سەد سالەی هەیە و قالی ئەفشار ،سنە ،بیجار و بۆکان لە جیهاندا بە نێوبانگن .کوردستان بە هۆی ئاوهەوای تایبەت و دۆخی جوگرافیاییەوە یەکێ لەو ناوچانەیە کە ئاژەڵداری تێدا ڕەونەقی هەیە و بەرهەمی خوری و بەن کە کەرەستەی خاوی پێویست بۆ قاڵی چنینن لەو ناوچەیە زۆرە .زۆربەی ئەم قاڵیانە دەنێردرێن بۆ دەرەوەی واڵت و بە نرخێکی گران دەفرۆشێن ،بەاڵم ئەو کەسانە کە ئەم قاڵیانە دەچنن ژیانیان زۆر سەختە و هاواریان لە بێ دەنگیی ژوورە شێدارەکانی کارگەکان کپ کراوە .هۆنەری قاڵی چنین پڕە لە جوانی لە فورم و ڕەنگدا کە بەدەستی کرێکاری ژنی قاڵی چن دەخولقێ بەاڵم ئەوانەی ماسی دەرهەم و دووتورەنج و سێ تورەنج دەخولقێنن ژیانیان تاریک و ئاسۆیان ناڕوونە .لە دونیای نایەکسان و پڕ لە بێعەداڵەتیی ئەمڕۆدا ژنان قاڵی چن لە بێدەنگیی ژوورە تاریکەکاندا ماونەتەوە و ناویان لە میدیا و هە واڵەکاندا بەدەگمەن دەبیسترێ .ژنانی
کرێکاری قاڵی چن بەیانی هەتاکوو ئێوارە لە ژوورێکی شێدار و بە داهاتوویەکی نادیارەوە بە حەقدەستێکی زۆر کەم کاردەکەن و لەبەر کەمی حەقدەستەکانیان ناچارن دوو شیفت کاربکەن بۆ ئەوەی بژیوی خۆیان و خانەوادەکانیان دابین کەن. حەقدەستی ڕۆژانە ٢٠هەزار تمەنیی کرێکارانی قاڵی چن لە دۆخی نالەباری ئابووریی ئەمڕۆدا بەشی النیکەمی ژیانێکی هەژارانەش ناکا ،ئەو کرێکارانە کە لە دۆخێکی نائینسانیدا ناچارن ڕۆژانە ١٠تا ١٢کاتژمێر کار بکەن ،زۆربەیان ئەرکی دابینکردنی بژیوی خانەوادەکانیان لە ئەستۆیە و بەتەنیا منداڵەکانیان بەخێو دەکەن. زۆربەی کرێکارانی کارگەکانی قاڵی چنینی شاری سنە بە بێ بیمە و چاوەدێریی تەندوروستی بەسەر شوێنی کارەکانیان کار دەکەن و بە زۆری لە گەڕەکەکانی قەراغ شار دامەزراون .لە عەباساوا ،کانی کووزەڵە، نایسەر ،تەقتەقان ،حاجیاوا ،غەفوور، حەسەناوا ،فەرەجە و نەنەڵە چەندین کارگەی قاڵی چنین هەن کە خاوەنەکانیان لە ناوچەی دیکە نیشتەجێن و لەبەرهەمی ڕەنج و هەژاریی کرێکارانی ئەم کارگانە و ناردنی بەرهەمی ه
بەداخەوە ئەم بەشە لە کرێکاران بە دەگمەن ناویان دەبیسترێ و هاواریان لە ژوورە تاریک و شێدارەکانی کارگەکاندا کپ دەبێ .تەنانەت ڕێکخراوە و ناوەندەکانی داکۆکیکاری کرێکاران زۆربەی جار ئەم بەشە لەبیر دەکەن و ناوێک لەو ژنە بەشمەینەتانە لە ڕاگەیاندن و باسەکانیاندا نابیسترێ. پێویستە حیزب و ڕێکخراوە چەپ و سۆسیالیستەکان دەنگی ئەم کرێکارە بەشخوراوانە بەرز کەنەوە و وەکوو یەکێک لە چەوساوەترین بەشەکانی کرێکارانی کوردستان پشتیوانییان لێ بکەن و دەنگیان بە گوێی خەڵک بگەیەنن و لە بۆنەکانی وەکوو ڕۆژی هەشتی مارس و ڕۆژی جیهانیی کرێکاردا چیدیکە ناوی ژنانی کرێکاری قاڵی چن
ونەری دەستی کرێکارانی قاڵی چن بۆ واڵتانی ئورووپایی و ئەمریکا سەرەوتێکی زۆریان پێکەوە ناوە. بە پێی ڕاپۆرتی لێکۆڵینەوەیەکی پزیشکی لە سەر ٢٥٠کرێکاری قاڵی چنی شاری سنە کراوە ،زۆربەی ئەو کرێکارانە تووشی نەخۆشیی ئێسقان و ماسوولکە و جمگەکانن. کاری درێژخایەن ،دانیشتنی بەردەوام و شوێنی نالەباری کار و نەبوونی ستانداردەکانی پێویست لە کارگەکان ،کرێکاران تووشی گرفتی تەندوروستی دەکا و ئازاری ماسوولکە ،جمگە، ئێسقان ،پشت ،شان و مل لە نێو کرێکارانی قاڵی چنین شتێکی ئاساییە .داهاتی ئەو ژنانە لەو هەموو ڕەنج و ئازارە تەنها حەقدەستێکی کەمە و لە هەموو داهاتی زۆر و زەبەندی فرۆشرانی ئەو فەرشانە کە بەرهەمی ڕەنجی لەبیرنەکرێت. ئەوانە ،بەتەواوەتی بێبەشن.
ژنان جۆزەردان مانگی ئیعدامی یه‌که‌م زیندانیی سیاسیی ژن ی کوردستانی ڕۆژهەاڵت پرشەنگ محەممەدی
له ٤٠مین ساڵرۆژی له سێداره‌درانی مەستوورەی شاسواری ناسراو بە تەوار ،یه‌كه‌مین ژنی ڕۆژهه‌اڵتی كوردستان و یه‌که‌مین تێکوشه‌ری سیاسی ژن له ئێران ك ه ل ه ته‌مه‌نی ١٩ساڵیدا تیرباران كرا بە گێڕانەوەی کورتەیەک لە ژیان و چاالکییەکانی ڕێز لە یاد و ڕێبازی دەگرین. مەستوورە ڕۆژی ١٥ی مانگی گواڵنی ساڵی ١٣٤٠ی هەتاوی لە شاری سەقز چاوی بە ژین پشکووت. تەوار یەکێک لەو کچە زانا و خەباتکارانەی کوردستان بوو کە دوای ماڵئاواییکردنی دایکی لە ژیان ،سەرەڕای خەم و پەژارەی سەر شانی، بەشێکی گەورە لە ئەرکی بەخێوکردنی خۆشک و
براکانی کەوتە سەرشان بەاڵم بەو تەمەنە کەمەوە بە میهرەبانی و پەرەوشەوە و بەوپەڕی دڵسۆزییەوە، دەورێکی بەرچاوی لە پەروەردەکردنیاندا گێڕا. مەستوورە لە بواری سیاسی و کۆمەاڵیەتییەوە چاالک بوو و لە زانکۆی زانستە مرۆڤییەکان خوێندبووی و وەکوو چاالکێکی سیاسیی چەپ و سوسیالیست کاریگەریی تایبەتی لە سەر خەبات و ژیانی ژنانی شاری سەقز دانا .تەوار دوای هێرشی دووهەمی ڕژیمی ئیسالمیی ئیران بۆ سەر کوردستان ،وەکوو بەرپرسی شوورای یەکێک لە گەڕەکەکانی شاری سنە دەوری چاالکانەی لە یارمەتیدان بە خەڵکی شار هەبوو و ئەمە دەسپێکی دەورەیەکی تازەی کار و خەباتی بوو. تەوار ژنە شۆڕشگێڕی ماندوو نەناس و بەتوانا، پەیوەندیی لە گەڵ شوورای شوڕشی شارەکان
ڕێگایەک بەرەو فیمینزمی دژە سەرمایەداری (بەشی دووهەم)
سەیران مستەفازادە ...سەرمایەدار لە بەرانبەر کاری کرێکار تەنها بەشی پێداویستییە سەرەتاییەکانی ژیان و بەشی دابینکردنی هێز و توانای بەردەوامبوون لە کار، حەقدەست دەداتە کرێکاران .بەشێکی بەرچاوی ئەرکی دابینکرانی دووبارەی هێز و توانای کارکردنی کرێکاران دەکەوێتە سەرشانی هاوسەرکانیان ،ژنانی کرێکاران ئەرکی چێشت لێنان و بەخێوکردنی مندااڵن و بەسااڵچووانیان لە ئەستۆیە .کەواتە بێجگە لە کاری بەرهەمهێنان شێوازی دیکەی کاریچ هەن کە لە پرۆسەی بەرهەمهێنان و خۆلقاندنی قازانجدا گرینگن بەاڵم بە زۆری وەکوو ئەرکی تاکەکەسی دەبینرێن و سەرمایەداران هیچ حەقدەستێکیان بۆ نادەن و ناوی خۆشەویستی و دایکایەتییان لەسەر دانراوە. بۆیە چەمکی کار پێویستی بە پێداچوونەوە هەیە و پێویستە بیر لەوە بکردرێتەوە بۆچی کاری توێژێک لە کۆمەڵگا نابیندرێ و لەو ڕێگەیەوە تێگەیشتنێکی باشترمان لە سیستمی دەسەاڵت و چەوساندنەوە هەبێ .کار سەرچاوەی بایەخە و دەوری کار نەک هەر ئابووری بەڵکوو نێشاندەری ژیانی کۆمەاڵیەتیی مرۆڤە. بۆیە مەسئەلە ئابوورییەکان تێکەاڵوی پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانن و بەتەواوی سیاسین .لەڕاستیدا سیستمی سەرمایەداری بۆ بەشێکی زۆری ئەو کارەی کە بۆ بەردەوامبوونی کرێکاران لە کار و بەشدارییان لە پرۆسەی بەرهەمهێناندا پێویستە هیچ هەزینەیەک نادا و ئەم کارانە بە بێ حەقدەست کەوتوونەتە سەر شانی ژنان.
کەواتە چینی کرێکار چیدیکە ئەو مانا کالسیکەی نامێنی و کار چارەنووسی ژنانیچ دیاری دەکا .دنینیگ لە کتێبی ژیانی بێ مووچە نووسیویە :سێ لەسەر چوار ئابووریی جیهانیی لە دەرەوەی کاری تاکەکەسیدایە ،ئابووری تەنها بەرهەمی ئابووریی فەرمی نییە بەڵکوو کاری ماڵەوە و کاری دیکەش کە بۆ ژیان پێویستن دەوری بەرچاویان لە خولقاندنی ئابووریدا هەیە .کەواتە ڕێکخستنی خەباتی کرێکاران لەسەر بنەمای کرێکاری سەنعەتی ،لەباری ستراتژیک و ناوەرۆکەوە مەترسیی هەڵەیەکی گەورەی لێدەکرێ .کەواتە ژنان لە بەر ئەوەی کاری بەرهەمهێنان و ئەو کارەی کە بۆ بەردەوامبوونی کرێکاران لە کار پێویستە لێک جیان و سەرمایەداری حەقدەستێک بۆ کاری ژنان لە ماڵەوە نادا ،ئەو کارەی ژنان دەیکەن وەکوو خزمەتێکی تاکەکەسی لە دەرەوەی سەرمایە دەبینرێ. کاری بەرهەمهێنانەوە چییە؟ کاری بەرهەمهێنانەوە بە ئەو کارەی کە بۆ بەردەوامبوونی کرێکاران لە کار دەکرێ و هەروەها ئامادە کردنی جیلی
داهاتوو (مندااڵن) بۆ کار ،دەگوترێ و وەک باسکرا زۆربەی کات بێبەرانبەر و ژنانە و گرێدراوی بابەتە عاتیفییەکانە. وەبەرهێنانەوەی کۆمەاڵیەتی باسی خولقاندن و پاراستنی پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانە .بەشێکی ئەم کارە ڕاگرتنی پەیوەندیی نێوان جیلەکانە واتە منداڵ بەخێو کردن و ئاگالێبوونی بەسەاڵچووان ،بەشێکی دیکەش ڕاگرتنی پەیوەندیی نێوان دۆستان و کەس و کار و دەورووبەر و کۆمەڵگایە .ئەم جۆرە کارانە گرینگییەکی تایبەتیان بۆ کۆمەڵگا هەیە و بۆ بەهێزکردنی هاوپشتیی کۆمەاڵیەتی پێویستن و بە بێ ئەمکارە ڕێکخستنی ئابووری و سیاسی و کولتووری مەحاڵە .وەبەرهێنانەوەی کۆمەاڵیەتی بە درێژایی مێژوو لە ئەستۆی ژنان بووە و باری جینسییەتی هەڵگرتووە .دیارە لە دەورەی جۆراوجۆردا بەشێک لەو ئەرکە کەوتووەتە سەرشانی خوێندنگەکان و نەخۆشخانەکان و ڕێکخراوە دەوڵەتییەکانی دیکە بەاڵم بە زۆری ئەو ئەرکە لە سەرشانی ژان بووە و لە بەشی ئابووریی نافەرمیدا بووە و وەکوو شیاو بایەخی بۆ دانەنراوە .ئەم ئەرکانە وەکوو مەسئەلەیەکی تاکەکەسی و لە ژێر ناوی ئەرک و سروشتی بووندا پێناسە دەکرێ و پاساو بۆ نەدانی مووچە بۆ ئەو کارەی ژنان دەهێنرێتەوە .سەرمایەداران پێی دەڵێن خۆشەویستی ،ئێمە پێی دەڵێین کاری بێحەقدەست. کەواتە هاوکات لەگەڵ جیاکرانەوەی بەرهەمهێنان لە ئامرازی بەرهەمهێنان کە کرێکاران ناچار بە فرۆشتنی هێزی کاریان دەکا ،جیاکرانەوەی کاری بەرهەمهێنان و وەبەرهەمهێنانەوە دەبێتە هۆی دابەشکرانی جینسییەتیی کار و چەوسانەوەی ژنان. ژنان لە سەرەتاوە بەم گوتارە سەرمایەدارانەیە پەروەردەکراون کە بۆ قازانجی ئابووریی خۆی ،باسی پێکهاتەی جیاوازی ژن و پیاو و گرنگیی خانەوادەی هەستەیی دەکا .ئەم گوتارە لە خوێندنگەکان ،ناوەند و ڕێکخراوە ئاینییەکان ،زانستی پزیشکی و دەروون ناسییەک کە لە خزمەت سەرمایەداریدایە لە کۆمەڵگادا پەرەپێدراوە. نموونەی بەرچاویان باسی تایبەت بوونی خۆشەویستیی دایکانە و هەستی ژنانەیە .جنسییەت بەرهەمی ئەو هێزانەی کە پێناسەی جیاوازیان بۆ ژن و پیاو کردووە و ژن بوون وەکوو بابەتێکی سروشتی و بیۆلۆژیکی نەگۆڕ باس دەکەن. گۆڕینی ڕوانینمان بۆ کاری ناو ماڵ دەبێتە هۆی تێگەیشن لە زۆر بابەتی دیکە و هەڵەبوونی ڕێبازی ئەو فیمینیستانە دەردەخا کە بۆ نموونە باسی درانی بازە کارێک و دەسەاڵتێکی بەڕێوەبەرایەتی بە ژنان دەکەن و بە ڕێگە چارەیەک بۆ یەکسانیی دەزانن .هاوکات بازێک لە گرفتەکانی ئەمڕۆ وەکوو کەمکرانەوە خزمەتگوزارییە کۆمەاڵیەتییەکان و بە خوسووسیکردنی ناوەندە گشتییەکان ،کاری وەبەرهێنانەوە تێیاندا لەبەرچاو نەگیراوە و پێویستە سەرەنجیان بدرێتێ. گۆڕینی ڕوانینمان بۆ کاری کاری ماڵەوە خاڵی دەسپێکی تێگەیشتنێکی سیاسیی‌‌قووڵ لەم بابەتانە و ڕێگەیەکی نوێ لە خەبات و ئاسۆماندایە. کاری ماڵەوە چییە وچ تایبەتمەندیهایەکی هەیە؟ کاری ماڵەوە زۆر بەرینتر لەو وێنە گشتییەیە کە وای دەنوێنێ کاری ناوماڵ تەنها چێشتلێنان و قاپ و کەوچک شۆردنە،
و یەکیەتیی جوتیاران هەبوو لە سازماندەرانی ڕێپێوانی پشتیوانیی خەڵکی سەقز بۆ خەڵک لە کوچی مەریوان بوو .تەوار هاوڕێ و هاوسەنگەری کاک فوئادی مستەفاسۆڵتانیی ڕابەر بوو و لە یارمەتیدان ،کۆکردنەوە و ئامادەکردنی ماشێنی چاپ و پێداویستیەکانی بۆ یەکیەتیی جووتیارانی مەریوان ،دڵسوزانە و بەوپەڕی لە خۆبردووییەوە چاالک بوو وە ڕۆڵی بەرچاوی گێڕا .تەواری شۆڕشگێڕ ،هەموو کات و ژیانی بۆ شۆڕشی کوردستان بۆ عەداڵەت ،یەکسانی و ڕزگاری، ترخان کردبوو .مەستوورە شاسواری کاتێک ڕۆژی ٤ی جۆزەردانی ١٣٥٩ی هەتاوی بە فەرمانی خەڵخاڵی لە پادگانی شاری سنە گوللەباران کرا، تەنها ١٩ساڵ تەمەنی بوو بەاڵم بەو تەمەنە کەمەوە بەشدارییەکی چاالکانە و بەرچاوی لە خۆڕاگریی خەڵکی کوردستان بەرانبەر پەالماری دەسەاڵتی داگیرکەری کۆماری ئیسالمی هەبوو و نموونەی ئەو الوە سوسیالیستە بە بڕوا و خۆبەخشانە بوو کە هەموو ژیانی خۆیان لە پێناو بەختەوەریی ئینساندا دانابوو تەوار پاش دەسبەسەرکران لە الیەن هێزە ئەمنییەتییەکانی حکوومەتی ئێرانەوە لە ڕاستیدا بەخێوکردنی منااڵن و ئاگالێبوونی بەسااڵچووان و زۆر شتی دیکەش دەگرێتەوە و ئەو ڕوانینەی لە گوتاری زاڵی کۆمەڵگاوە هاتووە کە دەیەوێ کاری ناوماڵ بە بێبایەخ و ئاسان نیشان بدات .ئەمە لە حاڵێکدایە کە کاری ماڵەوە ژنان ناچار دەکا ئەرکی بەڕێوەبەرایەتیی هەموو خانەوادە و کاروبارەکەی بگرنە ئەستۆ کە کارێکی شەوانە ڕۆژیە و ژن لە ماڵەوە یەخسیر دەکا .ئەم کارە نە حەقدەستی هەیە و نە بیمە و نە مافی خانەنشین بوون و ئاکامەکانی بۆ سەر جەستە و ڕۆحی ژن و ،الیەنەکانی دیکەی وەکوو سەربەخۆ نەبوونی ئابووری بۆ ژنان و ژێردەستەبوونی ئابووریی ژنان، نابیندرێن .لە ڕاستیدا سەرمایەداری بە بندەست کردنی ژنان ئەوانی کردووەتە هێزێکی کاری خۆڕایی یان هەرزان و بە دڵی خۆی کۆنترۆڵیان دەکا .ئەم سیستمە چەوسانەوە و هەاڵواردن و توندوتژیی زیاتر دژی ژنانی بەدوای خۆیدا هێناوە .ئەگەر ئاوا بڕوانینە کاری ناو ماڵ دەبینین هەموو ژنان کرێکارن و ئەرکی گەورەی بەخێوکردنی منداڵ و نەوەی داهاتوو کە بۆ بەردەوامیی کار و بەرهەمهێنان و ژیانی کۆمەاڵیەتی پێویستن بە زۆری لە سەر شانی ژنانە .ئەم دۆخ و ڕوانینە خولقێندراوەی سەرمایەداری وای کردووە ژنان زۆرجار پشکێکیان لە فێربوون و پێشکەوتن بەرناکەوێ و دەرفەتی خۆبارهێنان و فێربوونی لێهاتووییەکی تایبەتیان نابێ .هاوکات لەبەر سەربەخۆ ــ نەبوونی ئابووری بە شێوەی ناڕاستەوخۆ لە ژێر دەسەاڵتی دەوڵەتەکاندان .بە واتایەکی دیکە لە ڕێگەی پیاوەکانیانەوە بە مەبەستی دابینکردنی مەبەستەکانی دەوڵت دەکرێنە کۆیلە و پیاوساالری و سەرمایەداری پێکەوە دەبنە هۆی توندوتیژی و ستەم بەرانبەر بە ژنان. گرنگیی بەپرسکردنی کاری ناوماڵ کاری ناوماڵ لە کۆمەڵگای سەرمایەداریدا نەک مەسئەلەیەکی تایبەت و جیاواز بەڵکوو درێژەی هەمان شێوازی جیاکردنەوەی ئامرازی بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنان و هەروەها جیاکردنەوەی کاری بەرهەمهێنان و کاری بەرهەمهێنانەوە و بێحەقدەست سوود وەرگرتن لە کاری ژنان لە ماڵەوەیە ،کە دەورێکی بەرچاویان لە پرۆسەی چەوسانەوە و بێماف ڕاگرتنی کرێکاراندا هەیە .بۆیە خەباتی یەکسانیخوازانە دەبێ خەباتەکەی خۆی بەرانبەر بە سیستمی سەرمایەداری چڕکاتەوە .لەبەرئەوەی مەسئەلە ژنان چیدیکە تەنها هەوڵ بۆ ڕێگەدان بە ژنان بۆ پەیاکردنی کاری باشتر و گۆڕینی یاساکان بە قازانجی ژنان نییە و جنسییەتی کرانی کۆمەڵگا و سوود وەرگرتنی سەرمایەداری لە جەستە و بوونی ژن بە بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوە و ئاکامەکانی بۆ ژنانی کردووەتە ئامانج .مەبەستی ئەم خەباتە ئەوەیە کە دەریخا چۆن لە سەردەمی نێئۆلیبراڵیزمدا بە ژنانە کردنی کار و بە ژنانە کردنی هەژاری و بە کااڵکردنی کاری بەرهەمهێنانەوە و خستنەگەڕی هێزی کاری ژنانی بەشخوراو لە بەشی خزمەتگوزاریی کۆمەاڵیەتیدا بە حەقدەستێکی زۆر کەم، ڕێکخراوە .کاری ماڵەوە لەم باسەدا گرینگییەکی تایبەتی هەیە و بەپرسکردنی ئەو مەسئەلەیە بۆ ئەوەی ناوەرۆکەکەی دەربکەوێ و لەپەیوەندی لەگەڵ سەرمایەداریی سەردەم و ئەزمەکانیدا باسی لێوەبکرێ ،پێویستە .ئەمە سنووری نێوان یەکسانی خوازیی ڕاستەقینە و فمینیستە لیبراڵەکانە کە تەنها بیر لە ئاڵوگۆڕە ڕواڵەتییەکان دەکەنەوە. نانسی فریزر باسی فیمینیزمی ٩٩لەسەد دەکا ،فیمینیزمێک کە دژی سەرمایەدارییە و دەڵێ” :ئەمە بزووتنەوەیەکە کە ناڕەزایەتی دەربڕینەکان دموکراتیزە دەکا و خوێندنەویەکی نوێ لە کار دەداتە دەست .بزووتنەوە مانگرتنی ژنان
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦، Dwaroj@komala.com
11
بە بڕوایەکی قایمەوە پێداگریی لە سەر ئامانجەکانی کرد و سەربەرزانە گیانی نایە پێناو ئامانجە بەرزەکانی. بەرز و بەڕێزە یادی هاوڕێ مەستوورەی شاسواری
بەالوەتر لە کاری کالسیک بۆ حەقدەستە و هەوڵ بۆ ئەستاندنی مافی کرێکارانی ناوماڵ و سێکس و بزەکانی ژنان دەدا و لە ڕێگەی بایەخدارکردنی ئەو کارانەی سوود دەگەیەننە سەرمایەداری بەاڵم حەقدەستێکیان نادرێتێ، دەور و نەخشی کاری بێحەقدەست کە لەسەر بنەمای جنسییەتی کردنی کار لە کۆمەڵگا سەرمایەداریدا دامەزراوە بە ڕوونی دەدەخا .مانگرتنی فیمینیستی لە بواری کار بۆ حەقدەستیشدا خەریکی خوێندنەوەیەکی نوێ بۆ هێزی کارە ،خوێندەوەیەک کە نەک هەر حەقدەستەکان و ساعەتی کارە بەڵکوو ئازار و دەسدرێژیی جینسی و ڕێگرەکانی عەداڵەت لە بواری بەرهەمهێنانەوە و کەموکورتییەکانی مافی مانگرتنیش دەگرێتەوە” . لە ڕوانگەی نانسی فریزرەوە فیمینیزمێک دەتوانێ ڕێخۆشکەر بێ کە خەبات بەرانبەر سەرمایەداری دەکاتە ئامانج و خۆی کە بەربەرەکانێیەک کە خزمەت بە قازانجی زیاتری سەرمایەداری دەکا ،بپارێزێ .سیلفیا فدریچی خەبات بۆ وەرگرتنی حەقدەست بۆ کاری ناوماڵ بە داواکارییەکی کاتی هەتا گەیشتن بە نەمانی یەکجاریی کار بۆ حەقدەست دەبینێ و دەڵێ :داوای حەقدەست بۆ کاری ناو ماڵ تەنها داواکارییەک لە پەنای داوکارییەکانی دیکەدا نییە بەڵکوو ئاسۆیەکی سیاسییە کە بەستێنێکی نوێ بۆ خەبات دەکاتەوە کە لە ژنانەوە دەستپێدەکا بەاڵم بە قازانجی هەموو چینی کرێکارە. لە کۆتایدا دەکرێ بڵێین بە بێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کام ڕێکار لە سەر مەسئەلەی کاری ناوماڵ بە باش دەزانین، ئەم باسە دەتوانێ سەرەتایەک بێ بۆ پێداچوونەوە بە باسهایەک وەکوو دەوری دەوڵەتەکان لە خزمەتگوزارییەکان و چۆنیەتیی ئەو خزمەتگوزارییانە ،بە خوسووسی کردن و قووڵ بوونەوەی کەلێنی چینایەتی و چەوسانەوە ،بە کااڵکرانی خزمەتگوزارییە کۆمەاڵیەتییەکان و ئاکامەکانی، پێویستیی بوونی سیستمی فێرکردن و تەندوروستیی و باچەی ساوایانی خۆڕایی ،پێویستیی بیمە و دروستکردنی باخچەی ساوایان و شوێنی جلشۆردن و ئاشپەزخانەی گشتی و دابەشکرانی سەرلەنوێی کاری ناو ماڵ و دۆزینەوەی ڕێگەی نوێی خەبات وەکوو مانگرتن و هتد .ئەمڕۆکە لەبەر بەجیهانی بوونی سیستمی سەرمایەداری و دەسەاڵتەکەی، پێویستە بیر لە هەموو ئەم باسانە بکەینەوە و لێیان بکۆڵینەوە. ئەگەر چەمکی کار و چین و جنسییەت خوێندەوەیەکی نوێیان بۆ بکرێ ،خەبات و بابەتی ڕزگاریدەریش ئاڵوگۆڕیان بەسەردا دێ .وەککو نموونەی مێژوویی ئەم سنووربەندییە فیمینیستییە دەکرێ باسی ساڵی ٢٠١٨بکەین کاتێک شێرێڵ سەندبرگ میلیاردی فەسیبووکی بە ژنانی وت کە هەوڵی بێوچان و سەرکەوتنی ئابووری باشترین ڕێگەی گەیشتن بە یەکسانیی جنسییەتییە بەاڵم هەر ئەو ساڵە مانگرتنی فیمینیستی لە هەموو سپانیا لە ڕۆژی ٨ی مارسی ٢٠١٨ئەو واڵتەی تووشی جۆرێک لە وەستان کرد و لە ئاکامدا شێوازێکی دیکەی خەبات و داواکاریی فیمینیستی سەریهەڵدا. ڕێکخەرانی مانگرتنی فیمینیستی هاوشان لەگەڵ ئەو پێنج میلیۆن کەسەی لە ڕێپێوانەکەدا بەشدارییان کرد داوای کۆمەڵگایەکی دوور لە چەوسانەوە و توندوتیژی و سەرکوتی سێکسیستی و خوازیاری شۆرش و خەبات دژی یەکگرتنی پیاوساالری و سەرمایەداری بوون و ڕایانگەیاند: ٨ی مارسی ئەمساڵ دەست لە ناو دەستی یەک هەموو بەرهەمهێنان و بەرهەمهێنانەوە ڕادەگرین.
12
مێژوو
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦ ، Dwaroj@komala.com
چیرۆکی شارێک کە بوو بە سەنگەری شۆڕش شارام وەحدانی
ئەمڕۆکە دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە چوار دەیە لەو کاتەی هێزە ئیسالمییەکان بە ڕێبەرایەتی خومەینی لە درێژەی ئاخێزێکی جەماوەریی دژ بە ڕژیمی پاشایەتی دەسەاڵتیان داگیر کرد ،ڕەنگە لێکدانەوەی ئەو سەرهەڵدانەوە و ڕەوتی ڕووداوەکانی دوایی ئاسانتر بێت ،تەنیا بەو هۆکارە کە وێناکردن ،تاوتوێ کردن و گێڕانەوەی مێژوو زۆر جیاوازە لەگەڵ ئەوەی کە بۆخۆت یەکێک لە کاراکتێرەکانی ڕووداوە مێژووییەکان بیت و لە هەمانکاتدا لێکدانەوەیەکی دروست و بەری لە هەڵەت هەبێت .ئێستا و لەم سەردەمەدا بۆ هەمووان ئاشکرایە کە ڕەوتی ئیسالمی و الیەنگرانی خومەینی لە دوای سەرهەڵدانی جەماوەریی خەڵکی ئێران لە ڕێبەندانی 57ی هەتاوی ،لە تاران و ناوچەکانی دیکەی ئێران ،هێزی بااڵدەست بوون .ڕەنگە ئێستا گرووپ و الیەنە سیاسییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی ڕژیمی ئیسالمی دەیان هۆکار بۆ ئەو بااڵدستییە باس بکەن یان بە دروست باس لە پاوانخۆازیی ئەوهێزە بااڵدەستە بکەن، وە هەروەها زۆر بەڵگە لەبەردەستن کە النیکەم لە دوای کونفرانسی گوادالۆپ ،واڵتانی زلهێزی ڕۆژئاوا لەسەر ئەو خاڵە ڕێککەوتن کە ئەگەر دەسەاڵتی پاشایەتی بڕووخێ ــ کە ئەگەری ئەو ڕووخانە زۆر بوو ــ دەسەاڵتێکی ئایینیی باشترین بژاردەیە بۆ ئەو حکوومەتە و هەموو دامودەزگای پڕوپاگاندا و میدیای جەهانی تەرخان کرابوون بۆ زەقکردنەوەی خومەینی وەکوو ئاڵترناتیڤی دەسەاڵت .ڕەنگە هۆکارەکەیشی ئەوە بووبێ کە شۆڕشی گەالنی ئێران بێجگە لە کوردستان ،هێژمۆنیی ئیسالمی بەسەریدا زاڵبوو .حزبی تودە کە کۆنترین هێزی چەپی ئێران و خاوەن پێگەیەکی جەماوەریی بەرین بوو ،ڕێکخراوی موجاهێدینی خەڵق ،بەشی هەرە زۆری چریکە فیداییەکان ،میللی_مەزهەبییەکانیی جبهەی مللی و نێهزەتی ئازادیی ئێران ،لیبراڵەکانی ئێران و دەیان گروپ و ڕەوتی سیاسی گەورە و بچووک بوونە پاشکۆی حکوومەتی ئیسالمیی ئێران و ملیان بۆ ڕێبەریی خومەینی کەچ کرد .شۆڕشی گەالنی دانیشتووی ئێران دژی دەسەاڵتی پاشایەتیی بە ناسەرکەوتووترین شۆرشی سەدەی ٢٠دەزانرێ کە ئاکامەکەی بە هیچ شێوەیەک لە دوروشمەکانی بۆ ئازادی و عەداڵەتی کۆمەاڵیەتی و ئابووری ناچن. کوردستان لە بواری کەوتنە دوای بیر و هزری دواکەوتووی ئایینیی حکوومەتی تازە بەدەسەاڵت گەیشتوو و قەبووڵ کردنی دەسەاڵتی نوێ بە تەواوەتی جیاواز بوو لە کوردستان کەس وێنەی خومەینیی لە مانگدا نەدی و خەڵک ئامادە نەبوون مل بە یاسا و دەسەاڵتی سەدەی ناوەڕاستی بدەن .بە واتایەکی دیکە لە کوردستان ،شۆڕش دوای ڕووخانیی دەسەاڵتی پاشایەتی کۆتایی پێنەهات .شۆڕش بەردەوام بوو و بەردەوامە .کوردستان لەو دەرفەتە مێژووییەدا گەلێک دەسکەوتی بوو و دواتر بوو بە تەنیا سەنگەری شۆڕش بۆ بەرگری لە دەستکەوتەکانی ئەو شۆڕشە. بۆ لێکدانەوەی هۆکارەکانی هێرشی دڕندانەی ڕژیمی ئیسالمی بۆ سەر بزووتنەوەی دێمۆکراتیک و ڕادیکاڵی کوردستان ئەوە شاکلیلی هەموو پرسەکانە. هەر بۆیە لە خوێندنەوەو لێکدانەوەی ڕووداوەکانی پاش ٢٢ی ڕێبەندانی ٥٧لە کوردستان پێویستە ئەو خاڵە گەوهەرییە لە بیر نەکەین کە ئەو جیاوازییە لە نێوان کوردستان و ناوچەکانی دیکەی ئێراندا ،لە چرکەساتێکی مێژووییدا کە خومەینی بوو بە ڕێبەرو نوێنەری ئێمامی زەمان ،دووانەیەکی یەکجار ناتەبا، نەیارو ناهاوئاهەنگی خوڵقاند کە یەکێکیان بزووتنەوەی کوردستانی خۆازیاری ئازادی ،یەکسانی و مافی ڕەوای خۆی بوو ،ئەوی دیکە دەسەاڵتی سەرکوتگەر ،دژی ئازادی و کۆنەپەرستی تاران بوو. هەر بۆیە ئەگەر ئاوڕێک لەو مێژووە بدەینەوە و چاوێک بخشێنین بە ڕەوتی ڕووداوەکانی دوای ڕووخانی ڕژیمی پاشایەتی ،بۆمان دەردەکەوێت کە هەر لە یەکەمین
ڕۆژەکانی بەدەسەاڵت گەیشتنی خومەینی ،دژایەتی وەلیی فەقێی تاران لەگەڵ بزووتنەوەی ئازادیخۆازانەی کوردستان شتێکی چاوەڕوانکراو بوو. کەمتر لە ٤٠ڕۆژ پاش رووخانی دەسەاڵتی شا، ئەرتەشی شاهەنشایی کە پێشتر ئامرازی دەستی موحەمەدڕەزای پەهلەوی بوو بۆ سەرکووتی شۆڕش، ئەمجار بە فەرمانی خومەینی بۆ سەرکوتی درێژەی شۆڕش هێرشی کردە سەر کوردستان و کارەساتی نەورۆزی خوێناویی سنەی (٢٦ی ڕەشەمەی ٥٧ تا نەورۆزی ٥٨ی هەتاوی) خولقاند .ئەم ڕووداوە نیشاندەری ناتەبایی دوو ڕەهەندی سیاسی بوو لە تاران و لە کوردستان .بزووتنەوەی کوردستان بزووتنەوەیەکی نەتەوەیی ــ چینایەتی ــ ئازادیخۆاز، یەکسانیخواز ،سکۆالر و ڕادیکاڵ بوو کە لەگەڵ ڕەوتی بەدەسەاڵت گەیشتوو نەک هاوئاهەنگ نەبوو بەڵکوو بەتەواوەتی دژبەر و ناتەبا بوو و هەر بەو هۆیەش لە الیەن ناوەندەوە دژایەتی کوردستان و جوواڵنەوەکەی
سەیدجەوادی پێکهاتبوو وەکوو بااڵترین نوێنەرانی دەسەاڵت سەفەریان کرد بۆ کوردستان و هەر لەوێدا بوو کە نوێنەرانی هەڵبژێردراوی خەڵکی شاری سنە، توانییان ئەو خاڵە گەوهەرییە بچەسپێنن کە «شۆرا خەڵکییەکان کاروباری بەڕێوبردنی شار بگرنە ئەستۆ» و ئەوشیان بەسەر نوێنەرانی شورای ئینقالبدا داسەپاند کە «بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی ستادی ئێنقالبی ئیسالمی لەشاری سنە واژۆ بکەن» .ئەو ستادە پێکهاتبوو لە سەفدەری وەکوو نوێنەری خومەینی
دەکرا. هێرشی یەکەمی ڕژیمی تازە بەدەسەاڵت گەیشتوو لەکاتێکدا کۆتایی پێهات کە تاران لەسەروبەندی ڕێکخستنی ڕێفراندۆم بۆ چەسپاندنی کۆماری ئیسالمی بوو و دەسەاڵتدارانی تازە ،هیوادار بوون کوردستانیش لەو گشت پرسییەدا بەشدار بێت و دەنگی ئەرێنی خۆی بخاتە پاڵ بەشەکانی دیکەی ئێران .بەاڵم هەموو ڕێسراوەکەیان لێ بوو بە خوری و کوردستان بە ڕێبەڕایەتی هەموو ئەو هێزە پێشرەوانە لەوانە مامۆستا شێخ عیزەدین ڕێفڕاندۆمی بایکۆت کرد. هەرچەند هەر دوای کۆتایی شەڕی نەورۆز و هاتنی یەکەم لێژنەی وتووێژ بۆ کوردستان ،هەم بۆ لێژنەی دانووستانکار و هەم بۆ کومیتەی لێکۆڵینەوە لە ڕاستییەکان (هیئت شورای انقالب و کمیتەی حقیقت یاب) دەرکەوت کە داگیرسێنەری شەڕ و ئاژاوە، سەفدەری نوێنەری خومەینی و قەرەنی سەڕۆکی ستادی ئەرتەش بوون ،و هەرچەند لە ئاکامی تۆپبارانی شاری سنە لەالیەن پادگانەوە زیاتر لە ٢٢٠ کەس لە شارۆمەندانی سنەیی گیانیان لەدەستدا و بریندار بوون ،بەاڵم دەسەاڵتی تازە هیچکات داوای لێبۆردنیان لە خەڵکی کوردستان نەکرد .دیارە ئەوان بزووتنەوەی کوردستانیان نەناسیبوو و لێکدانەوەی دروستیان لەو بابەتە نەبوو ،هەر هەموو بەیاننامەکان و نووسراوەکانی دەسەاڵتی ئیسالمی ،هەر لەسەرەتاوە تا ئێستا سەلمێنەری ئەوەیە کە دەسەاڵتی ناوەند، بزووتنەوەی کوردستان ناناسێت یان هەوڵی داوە بە چەواشەکاری ڕێکخراوە سیاسییەکانی کوردستان و خەڵکی کوردستان لێک جیا بکاتەوە و ویست و داخوازییەکانیان بە دوو شتی جیاواز بناسێنێت، لەکاتێکدا کە ئەو ڕێکخراوانە هەڵقواڵوی ئەو کۆمەڵگە و ئەو بزووتنەوەن و مێژوویش ئەوەی سەڵماندووە ئەو ڕێکخراوانەی کە توانیویانە متمانەی خەڵک بهێننە دەست ،ڕیشەیان ڕۆژ لەگەڵ ڕۆژ پتەوتر بووە. لەژێر گۆشاری جەماوەریدا دەسەاڵت ناچار بوو لێژنەیەک ڕەوانەی کوردستان بکات .لێژنەی یەکەمی وتوووێژ ،کە لە نوێنەرانی شورای ئینقیالب واتە تاڵەقانی ،بەهەشتی ،رەفسەنجانی ،بەنی سەدرو حاج
موفتی زادە و الیەنگرانی کە لە خۆیاندا ناکۆک بوون. لەو وتووێژانەدا نوێنەرانی حزبی دێمۆکرات وەکوو نوێنەری شۆرای شاری سنە بەشدار نەبوون. هەر ئەوکات و دوای گەڕانەوەی لێژنەکە بۆ تاران، خومەینی و الیەنگرانی هەستیان بە مەترسیداربوونی ئەو پێکهاتە دێمۆکراتیک_سکۆالر و خەڵکییە لە کوردستان کرد کە بەتەواوی لەگەڵ پێکهاتەی پاوانخۆازی ئیسالمی و نادێمۆکراتیکی تاران ناتەبا بوو. فۆرمێک لە دەسەاڵت و بەڕێوبەرایەتی لە کوردستان گەشەی کردبوو کە ئەگەر دەرفەتی پەرەسەندن و گەشەی زیاتری ببوایەت بێگۆمان مێژووی چوار دەیەی ڕابردوو بە شێوەیەکی دیکە بوو .مۆدێلی کوردستان بە هیچ شێوەیەک لەگەڵ نەریت و ڕەوتی دەسەاڵتی تاران نەدەهاتەوە .هەر بۆیە تا ئێستاش بە هەموو شێوەکان هەوڵی شکاندن ،شێواندن ،خەوشدارکردن و بەالرێبردنی ئەو مێژووەیان داوە کە ڕیشە دانەکوتێت، بەاڵم تا ئێستاش ناسەرکەوتوو بوون. بەداخەوە کۆمەڵەش وەکوو یەکێک لە کاریگەرترین ڕەوتە سیاسی_کۆمەاڵیەتییەکانی کوردوستان کە سەرەکیترین دەوری هەبووە لە دامەزراندنی شوراکان، بنکەکان و یەکیەتییە جۆراوجۆرەکانی سەردەمی شۆڕشدا ،هەروەها داکۆکیکارو پشتیوانیی سەرەکی ئەو فۆرمە لە بەڕێوبەرایەتی کۆمەڵگا بووە هەتا ئێستا زۆر کەم لەو بابەتە دواوە و لە هەڵسەنگاندندا دەوری پێکهاتنی بنکەکان و شورای شارەکان لە چاو بوارەکانی دیکەی چاالکیی کۆمەڵە وەکوو بەرگریی پێشمەرگانە کەمڕەنگتر بووە و زۆر بە کەمی باس لە قورسایی ئەو پێکهاتە جەماوەرییە کراوە کە هاندەر و پشتیوانی کۆمەڵە بوو بۆ خۆڕاگری و بەرخۆدان لەبەرامبەر دوژمندا کە هاتبوو دەستکەوتەکانی ئەو خەڵکە تااڵن بکا و ئاکامەکەی بوو بە ئەزموونی سەرکەوتووی خەڵکی کورد و خۆڕاگریی جەماوەریی کوردستان. ئەوەی کە لێرەدا باسی کۆمەڵە ئەکرێت بەمانای چاوپۆشی لە دەورونەخشی ڕێکخراوە پێشرەوەکانی دیکە لەو پێکهاتە کۆمەاڵتییە پێشکەوتووە نییە .بۆ نموونە چریکەکان لە کوردستان و بەتایبەتی
گیانبەختکردوو «بێهروز سلێمانی» لەو پێکهاتە جەماوەرییەدا شوێن و جێ پەنجەی تایبەتیان هەبوو کە ناکرێت لەبیری بکەین .بەاڵم لێرەدا هۆی ئەوەی کە ناوی کۆمەڵە زەق کراوەتەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بڕیارەی کە بە دروستی لەاڵیەن کۆمەڵەوە درا کە هاوئاهەنگ لەگەڵ خۆاستی جەماوەریی خەڵکی کوردستان ،بەرخۆدان و مقاومەتی شۆڕشگێڕانەی هەڵبژارد لەبەرامبەر هێرشیی داگیرکەران بۆ سەر بزووتنەوەی خەڵکی کوردستان. لەدوای ناکامبوونی هێرشی نەورۆزی ۵٨بۆ سەر شاری سنە ،دەسەاڵتی ناوەند هەموو هەوڵەکانی خۆی خستە گەڕو لە هەموو دەرفەتێک کەڵکی وەرگرت بۆ سەرکووت و دامرکاندنی ئەو بزووتنەوە .بۆ ئەو مەبەستەش لە هێچ ئامرازێک خۆی نەدەبوارد ،لە سازکردنی شەڕی ئازەری و کورد لە نەغەدەوە بگرە تا کوشتارو ژێنۆسایدی خەڵکی گۆندەکانی قارناو قەاڵتان و ،...کە کاراکتێری سەرەکی ئەو ڕووداوانە «مەال حەسەنی» نوێنەریی خومەینی لە ورمێ بوو. دواتر ڕووداوەکانی شاری مەریوان و کۆچی مێژوویی مەریوان بە ڕابەریی کاک فواد ،کە بەمەبەستی شاربەدەرکردنی هێزی سپا و ئیسالمییە شەڕخۆازەکان ڕوویدا و نموونەیەکی بێوێنەی خەباتی مەدەنی بوو، ئیرادە و ناوەرۆکی بزووتنەوەی کوردستانی زیاتر سەلماند .خەڵک بە تەواوەتی شاری مەریوانیان چۆڵ کرد و لە ئوردوگای دارسەیران گیرسانەوە. ئەمە بەڵگەیەکی دیکە بۆ سەلماندی ئاشتیخۆازبوونی بزووتنەوەی کوردستان بوو .ئەو ڕووداوە نە تەنیا لە ئێران بەڵکوو لە واڵتانی دیکەش دەنگدانەوەیەکی گەورەی هەبوو و دەکرێت وەکوو یەکەمین و گەورەترین بزووتنەوەی مەدەنی و جەماوەری لە ڕۆژهەاڵتی ناویین پێناسە بکرێت. ڕووداوەکانی شاری پاوە و هاتنی چەمران بۆ ئەو ناوچەیە پیالنی دەسەاڵتدارانی نوێ بۆ داگیرساندنی شەڕ بوو، هەموو دەزگای ڕاگەیاندن و میدیاکانی سەربە دەسەاڵت لەو سەردەمەدا لەهەوڵدا بوون ڕایگشتی بێننە سەر ئەوە باوەڕەی کە حکوومەتی ئیسالمی دەبێ هێرش بکاتە سەر کوردستان .چاوخشاندنێکی خێرا بەسەر ڕۆژنامەکانی ئەو سەردەمەدا بۆ خوێنەرێکی بێالیەن و دوور لەدەمارگرژی دەیسەڵمێنێت کە هەموو ئەو هەوڵە و ئەو پڕۆپاگەندەی دژ بە کوردستان دەکرا بۆ سازکردنی فەزایەک بوو کە تێیدا سەرکووتی بزووتنەوەی کوردستان لەالیەن دژەشۆڕشی ناوەندەوە دەنگدانەوەیەکی ئەوتۆی نەبێت و وەکوو سەرکووتی یەک دوو گرووپی دژەشۆڕشی بێ ڕیشەی سەربەبێگانە بێتە بەرچاو. دوای ڕووداوەکانی پاوە ،خومەینی بە مەبەستی تێکشکاندنی سەنگەری ڕاستەقینەی شۆڕش واتە کوردستان و ئەستاندنەوەی دەسکەوتەکانی خەڵک، فەرمانی جەهادی سەراسەری دەرکرد و شەڕی سێ مانگەی کوردستان دەستی پێکرد کە لە ٢٨ی گەالوێژی ٥٨وە تا ٢٦ی خەزەڵوەری ٥٨ی هەتاوی خایاند .خومەینی ڕۆژی ٢٦ی خەزەڵوەر ناچار بوو لە دوای سێ مانگ و لەئاکامی سەرنەکەوتنی ئەو هێرشە فەرمانی بەناو لێبۆردنی گشتیی بدات .بەو واتایە کە هێزەکانی ڕژیم ناچار بوون لەشارەکان بڕۆنە دەرەوە و هەمدیسان هێزی پێشمەرگە گەڕانەوە ناو شارەکان. شەش مانگی دیکەی خایاند تاکوو ڕژیم دیسان خۆی بۆ هێرشێکی دووبارە تەیار بکاتەوە .لەو ماوەدا لە کوردستان بەگشتیی و شاری سنە بەتایبەتی لە درێژەی ئەزموونی پێشوو لە دامەزراندنی شۆرای شارەکان،
...بۆ ل٩
ئەندێشە
ڕه‌خنه‌گر‌و کۆمه‌ڵگه دوکتۆر عەبدوڵاڵ عەلیدۆست
میتۆد خۆی تیئۆرییه .ڕهخنهگرتن ل ه کۆمه‌ڵگ ه ئه‌و‌ه ده‌سه‌لمێنێت ک ه مرۆڤ وه‌ك بوونه‌وه‌رێکی کۆمه‌اڵیه‌تیی به‌رده‌وام ل ه سێ دونیای جیاوازدا ده‌ژی .دونیای یه‌که‌م دونیای واقعییه ،ئه‌و دونیای که هه‌ر مرۆڤێک خۆی ب ه گوێره‌ی توانای خۆی ،ل ه ڕووی هه‌ست و مه‌نتیق و ئه‌زموونی خۆیه‌و‌ه ته‌فسیری ده‌کات .دونیای سێیه‌م دونیای داهاتووه ،ئه‌و دونیا ک ه هه‌ر تاکێک پێشبینی ده‌کات ،به‌اڵم هێشتا ته‌نیا ل ه زه‌ین و خه‌یاڵدا هه‌بوونی هه‌یه .دونیای دووه‌م دونیای ڕه‌خنه‌یه، وات ه ئه‌و دونیا ک ه چه‌شنی پردێکی په‌یوه‌ندی دونیای یه‌که‌م ب ه دونیای سێیه‌مه‌و‌ه گرێده‌دات. لێره‌دا پرسی سه‌ره‌کی ئه‌وه‌ی ه ک ه دونیای دووه‌م چۆن و ل ه سه‌ر بنه‌مای چ فه‌رهه‌نگێک شکڵ ده‌گرێت و پێده‌گات .بێگومان هه‌موو شارۆمه‌ندێک ناتوانێت ده‌وری ڕه‌خنه‌گرێک بگێڕێت ،ئه‌وه‌ی که ده‌بێت ه ره‌خنه‌گر پێویست ه خاوهن چه‌ند تایبه‌تمه‌ندی و خه‌سڵه‌تی به‌رچاو بێت .یه‌کێک له‌و توانا و تایبه‌تمه‌ندیان ه خوێندنه‌وه‌یه‌کی شه‌فافی گرامه‌ری ئیخالق و پێکهات ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانه. ڕه‌خنه‌گر ده‌بێت ده‌غده‌غه‌یه‌کی گه‌وره‌ی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تیی هه‌بێت ،ڕه‌خنه‌گر ده‌بی چاوی ڕه‌خنه‌ی تیژ بێت و خۆی بۆ گۆشه‌نیگایه‌کی شه‌فافی تێڕوانین و سه‌رنج ساخ‌کردبێته‌وه .ب ه واتایه‌کی دیکه ،ره‌خنه‌گر ده‌بێ ل ه گرامه‌رو گه‌مه‌ی هه‌ر سێ دونیای ناوبراو شاره‌زا بێت .ب ه گشتی ل ه فه‌لسه‌فه‌دا چه‌ند دان ه سه‌بک و مێتۆدی جیاوازی ڕه‌خنه‌گرتنمان هه‌یه ،من لێره‌دا ب ه پێویستی نازانم که ئاوڕ ل ه مێتۆد‌ه گه‌ور‌ه جێکه‌وتووه‌کانی فه‌لسه‌ف ه بده‌مه‌وه ،به‌ڵک ه زیاتر ب ه شیاوی ده‌زانم ک ه سه‌رنجتان بۆ سێ شێوه ڕوناکبیر و ڕه‌خنه‌گر رابکێشم ک ه یه‌ک ،دوو ده‌ی ه له‌مه‌وبه‌ر بیرمه‌ندی ئامریکایی (مایکڵ وه‌ڵزه‌ر) ده‌ستنیشانیان ده‌کات .ل ه ساڵه‌کانی ڕابردوودا هه‌ر پێناسه‌ی ئه‌و سێ سه‌بک ه ل ه ڕه‌خنه‌گر بوون ک ه ل ه بازنه‌ی ئه‌کادیمییدا گفتوگۆی زۆری هه‌ڵگرتوو‌ه و خراوه‌ت ه مه‌ڵبه‌ندی دیسکورسه‌کان .سه‌ره‌تا لێره‌دا ناوی هه‌رسێکیان دێنم و دواتر یه‌ک ه ب ه یه‌که‌یان زۆر ب ه کورتی تاوتوێ ده‌که‌م .یه‌که‌م ڕه‌خنه‌گر چه‌شنی پێغه‌مبه‌رێک ده‌وری خۆی ده‌گێڕێت ،دووه‌م سه‌بکی ڕه‌خنه‌گر ل ه بواری داهێناندا ،وات ه ل ه خه‌یاڵدا بنه‌مای ڕه‌‌خنه‌کانی داده‌ڕێژێت و سێیه‌م ڕه‌خنه‌گر بۆ واقعییه‌تی کۆمه‌ڵگ ه و پێکهاته‌کانی ده‌ڕوانێت و ب ه ته‌فسیرکردنی ئه‌و ڕاستییان ه هه‌م ڕه‌خنه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌گرێت و هه‌م ل ه خۆی ڕاده‌بینێت هه‌نگاوێکی پێشنیاریی بۆ داهاتوو و بۆ دۆخێکی باشترو له‌بارتری کۆمه‌ڵگه هه‌ڵبگرێ. .١ڕه‌خنه‌گر وه‌ک پێغه‌مبه‌رێک .مرۆڤ بوونه‌وه‌رێک ه ک ه وزه‌یه‌کی یه‌کجار گه‌وره‌و خولیایه‌کی زۆر به‌تینی بۆ ئازادیی هه‌یه .جا هه‌ریه‌ک ب ه گوێره‌ی توانای خۆی و ب ه پێی تێگه‌یشتنی خۆی ته‌فسیرو پیناسه‌ی ئازادیی ده‌کات .به‌اڵم ئه‌گه‌ر ب ه وردی بۆ ده‌سته‌واژه‌ی ئازادی بڕوانین و خولیای ئازادیی مرۆڤه‌کان بخوێنینه‌وه ،ئه‌و‌ه ناوه‌رۆکی ئه‌و کاته‌گۆریی ه خۆی ل ه خاڵێکی به‌رچاودا به‌یان ده‌کات .ئه‌و خاڵه‌ش بریتییه ل ه خولیای به‌رده‌وامی مرۆڤ بۆ خاوهن خۆبوون (سه‌ربه‌خۆبوون) .مرۆڤ ،ب ه تایبه‌تی مرۆڤی سه‌رده‌می مۆدێڕن ،زۆر له‌و‌ه ده‌ترسێت ک ه بکه‌ر نه‌مێنێت ،وات ه خۆی نه‌توانێت بڕیارده‌ری ژیانی خۆی بێت .مرۆڤی ئهم سه‌رده‌م ه به‌و‌ه زۆر په‌ست ده‌بێت ک ه ته‌نیا گوێڕایه‌ڵی بڕیارو به‌رنامه‌ی
ئاوتۆریته‌‌ی وه‌ک ئایین ،ده‌سه‌اڵتی سیاسی ،نۆرم و فه‌رهه‌نگی بێبنه‌مای به‌سه‌رچوو بێت .ڕه‌نگ ه زۆر جار زۆربه‌مان بڕیارده‌ری هه‌موو بواره‌کانی ژیانی خۆمان نه‌بین ،به‌اڵم هه‌بوونی ئه‌و هه‌ست ه ئه‌رخه‌یانیه‌یی ،ک ه گوای ه خۆم هێشتا ده‌توانم ڕۆژێک ل ه ڕۆژان و ب ه شێوه‌یه‌ک ل ه شێوه‌کان خاوه‌نی بڕیاردان ببم و بمێنم ،ده‌توانێت ئارامییه‌کی گه‌وره‌مان پێببه‌خشێت .ب ه واتایه‌کی دیکه ،ئه‌و‌ه هه‌ستی سه‌ربه‌خۆیی ه ک ه بووه‌ت ه جه‌وهه‌ری ده‌سته‌واژه‌ی ئازادیی بۆ تاک و بۆ کۆمه‌ڵ .جا ڕه‌خنه‌گری پێغه‌مبه‌رئاسا خواست و خولیای بۆ ئهم سه‌ربه‌خۆییه ل ه راده‌به‌ده‌ره .واوه‌تر چونک ه دونیای سێیه‌می خۆی ئه‌وه‌ند‌ه به ڕازاوه‌یی و ی ل ه به‌ر چاودایه ،به‌رده‌وام بۆ گه‌یشتن خه‌یاڵی به‌و دونیا ئیلهامی ئاڵوگۆڕکردن وه‌رده‌گرێت. پاشان به‌رده‌وام و ل ه زۆر شوێن و بواردا ده‌ترسێت ک ه ڕووبه‌ڕووی کرده‌وه‌ی هاکه‌زایی، بێبنه‌ما ،بێهۆ و نامه‌نته‌قیی ده‌روبه‌رانی ببێته‌وه. ئه‌و‌ه ئیده‌ئالێکی به‌هێزی مه‌نته‌قیی ه ک ه زوو زوو ئێخه‌ی ده‌گرێت و هانی ده‌دات بۆ ڕهخنهگرتن. ڕه‌خنه‌گری پێغه‌مبه‌رئاسا پێویست ناکات په‌یامه‌کانی ل ه شاخ ،ل ه ئه‌شکه‌‌وت ،ل ه غارێک و ل ه زاتێکی گه‌وره‌‌تر ل ه مرۆڤ وه‌ربگرێت .به‌ڵک ه خۆی ده‌بێت ه داهێنه‌ری یاسا و ئیخالقێکی تازه. دیار‌ه مه‌رج نیی ه ک ه ئهم ڕه‌خنه‌گر‌ه ئیخالقێک دابێنێت ک ه هه‌رگیز ل ه مێژووی مرۆڤایه‌تیدا نه‌بووبێت ،به‌ڵک ه زۆرینه‌ی پڕه‌نسیپه‌کانی ئیخالق هه‌بوون و ههن و ل ه به‌ستێنی تایبه‌تدا ئه‌زموون کراون .ئیخالق به‌رده‌وام له ئاڵوگۆڕدایه .شاکاری ئهم ڕه‌خنه‌گر‌ه له‌وه‌دایه ،ک ه ده‌توانێت گرامه‌ری ئیخالقیی ئه‌مرۆ و ئێستا ب ه باشی بخوێنێته‌وه، به‌شی زۆری بخات ه چواچێوه‌ی دهستهواژهوه و بتوانێت گه‌ش ه نه‌رێنیه‌کان ده‌ستنیشان بکات و ب ه زمانێکی ڕه‌وان و ساد‌ه ئاڕاسته‌ی خودی کۆمه‌ڵگه‌ی بکاته‌وه .زۆر جار ده‌گوترێت ئه‌و‌ه تواناو پۆته‌نسیالی خوێندنه‌وه‌ی کات ،به‌ستێنه‌و گه‌ش ه ئێخالقییه‌کان ه که ئهم جۆره ،یا ئهم تیپ ه ل ه ڕه‌خنه‌گر دروست ده‌کات .به‌اڵم هه‌روه‌ک پێشتر ئاماژه‌م پێدا ،ڕه‌خنه‌گری پێغه‌مبه‌رئاسا مرۆڤێکی نائارامه ،به‌رده‌وام ل ه گه‌ڕاندایه ،به‌رده‌وام دونیای یه‌ک و دونیای سێ پێکه‌وه گرێ ده‌دات .واوه‌تر خۆی له دونیای یهکهمدا نامۆ ده‌بینێت ،ئه‌گه‌رچی ل ه جه‌رگه‌ی کۆمه‌ڵگه‌دا ده‌ژی ،به‌اڵم ب ه مێشک و ب ه هزر ل ه ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی گه‌مه‌که‌دایه ،په‌ڕاوێز خراوه .هه‌ربۆی ه زۆرجار ل ه ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌کانی کۆمه‌ڵگ ه بۆ خودی کۆمه‌ڵگه ده‌ڕوانێت .ل ه په‌یوه‌ند ل ه گه‌ڵ ئهم باسه‌دا هه‌ندێ بیرمه‌ند ههن ک ه ئاماژ‌ه به ژیانی یه‌هودیه‌کانی (جوله‌که‌کانی) چه‌رخی ناوه‌ڕاستی شاری ڕۆم ده‌ده‌ن .سه‌رده‌مێک ک ه جوله‌که‌کان ل ه شاری ڕۆمدا په‌ڕاوێز خرابوون و سوچ و جێگه‌ی تایبه‌ت ب ه خۆیان پێدرابوو، ناچاربوون ته‌نیا له چوارچێوه‌و بازنه‌ی ژیانی هاوبه‌شی خۆیاندا زمان و فه‌رهه‌نگیان زیندوو ڕابگرن .وات ه ل ه ئێوار‌ه به‌و الو‌ه ژیانی جووله‌که‌یی خۆیان ده‌ژیان و ب ه ڕۆژیشدا له‌ناو جه‌رگ ه و بازاڕی شاری ڕۆمدا ب ه شوناسێکی ڕۆمیه‌و‌ه به‌ڕێو‌ه بوون و مامه‌ڵه‌یان ده‌کرد .ئهم دیارده کارێکی کردبوو ک ه جوله‌که‌کان خاوهن دوو شوناسی جیاواز بن .چونک ه ل ه ژیانی گشتیی و بازاڕییدا فێرببون گرامه‌رو رێزمان و ئیخالقی ژیانی ناوشار بخوێننه‌وه ،واوه‌تر ل ه ناوچه‌ی خۆیاندا بایه‌خێکی گه‌وره‌یان ب ه که‌لتوور و ئایینی خۆیان ده‌دا .ژیانی نێو ئه‌و دوو دونیای ه ده‌بێت ه هۆکاری درووستکردنی گه‌وره‌ترین ڕه‌خنه‌گره‌کان. به‌اڵم هۆکار‌ه شه‌فافه‌کان چی بوون؟ ل ه به‌ر ئه‌و‌ه بیرتیژه‌کان فێر ده‌بن و به‌و‌ه ڕادێن ک ه
هه‌م له گۆشه‌نیگای خۆیانه‌و‌ه بۆ خۆیان و بۆ ژیانی خه‌ڵکی ڕۆم بڕوانن و هه‌م ل ه گۆشه‌نیگای خه‌ڵکی ڕۆمه‌و‌ه بۆ خۆیان و بۆ شارۆمه‌ندانی ڕۆم بڕوانن .ئهم ڕاهێنان ه ده‌بێت ه باشترین په‌روه‌رد‌ه بۆ ڕهخنهگرتن له کۆمه‌ڵگه .چونک ه ل ه الیه‌که‌و‌ه خۆت به‌شێکی ل ه دونیای واقعیی ،و‌ه ل ه الیه‌کی دیکه‌و‌ه خۆت له ده‌ره‌وه‌ی ژیانی واقعی بۆ به‌سه‌رهات و ئاڵۆگۆڕ‌ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان ده‌ڕوانیت .ل ه ئاکامدا ب ه باشی ل ه گرامه‌ری دوو فه‌رهه‌نگی ده‌وڵه‌مه‌ندی ئیلهامبه‌خش و خاوهن ئه‌زموون ده‌گه‌یت ک ه هه‌ردووکیان له بواری داهێنانی ئیخالق و ڕه‌خنه‌و پێوه‌ره‌وه یه‌ک دونیا ده‌رفه‌ت به‌ده‌سته‌وه ده‌ده‌ن. .٢ڕه‌خنه‌گر وه‌ک داهێنه‌ر .ئهم تیپ ه ل ه ڕه‌خنه‌گر ل ه شێوه‌ی یه‌که‌مه‌و‌ه نزیکه .به‌اڵم ل ه ڕووی خه‌یاڵه‌و‌ه خۆی ب ه ده‌وڵه‌مه‌ندتر ده‌زانێت .باشترین وێن ه بۆ ئهم شێوه ل ه ڕه‌خن ه به‌رهه‌مێکی فه‌لسه‌فیی بیرمه‌ندی ئامریکایی (جۆن ڕۆڵسه) .ناوبراو ل ه ساڵی _١٩٧١دا به‌رهه‌مێکی سه‌رنجڕاکێشی فه‌لسه‌فی سه‌باره‌ت ب ه دادپه‌روه‌ریی باڵوکرده‌وه. ئه‌و به‌رهه‌م ه له‌و کاته‌و‌ه تا ب ه ئه‌مڕۆ بووه‌ت ه سه‌رچاوه‌یه‌کی گه‌وره‌و مه‌زن بۆ بیرمه‌ندانی پاش ڕۆڵس .به‌رهه‌‌‌می ناوبراو بووه‌ت ه داهێنه‌ری کۆمه‌ڵیکی زۆر ل ه تیئۆری سه‌رنجڕاکێش و به‌‌بنه‌ما و کاریگه‌ر .ڕۆڵس بۆ پێشبینیکردنی دۆخێکی کۆمه‌اڵیه‌تیی_ سیاسیی دادپه‌روه‌ران ه په‌نا ده‌بات ه به‌ر دۆخێکی ئه‌زمووننه‌کراو و المه‌یدانیی .بیرمه‌ندی ناوبراو ده‌مانگێڕێته‌و‌ه بۆ له ئێم ه خاڵێکی سفری خه‌یاڵیی ،ک ه هیچ کام تێیدا ن ه جێگه‌و پێگه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تیی ،نه ئایین و‌ه ن ه جیهانبینی موتڵه‌قمان ده‌ناسین ،ئه‌وکات ل ه ڕووی مه‌نتیقی بێگه‌ردو به‌بێ غه‌لووغه‌شمانه‌و‌ه کۆمه‌ڵێک پڕه‌نسیپی سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تیی بژارد‌ه ئه‌که‌ین و دائه‌ڕێژین ک ه ل ه ڕوانگه‌ی هه‌موومانه‌و‌ه دادپه‌روه‌ران ه بن و هیچ که‌سمان په‌ڕاوێز نه‌خات. دیار‌ه من لێره‌دا زۆر ب ه کورتی ئاماژ‌ه به‌و به‌رهه‌م ه مه‌زن ه ده‌ده‌م و ڕه‌نگ ه لێره‌دا نه‌توانم ب ه گوێره‌ی پێویست قه‌درو پێزانینی خۆم به‌رامبه‌ر ب ه ڕۆڵس ده‌رببڕم ،به‌الم مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی من لێره‌دا ته‌نیا ئاماژه‌دان ه ب ه شێوه‌یه‌ک ل ه ڕه‌خنه‌گر ک ه خۆی ب ه داهێنه‌ر ل ه قه‌ڵه‌م ده‌دات .جیاوازی ئهم تیپ ه ل ه گه‌ڵ سه‌بکی پێشوتر ل ه ڕهخنهگرتن ل ه چیدایه؟ پێش هه‌موو شت هه‌ردووکیان توانای خوێندنه‌وه‌ی گرامه‌ری مۆڕاڵی کۆمه‌ڵگه‌یان هه‌یه. ڕه‌خنه‌گری داهێنه‌ر خۆی ب ه ئه‌ندامێکی خاوهن پێگه‌ی نێو کۆمه‌ڵگ ه ده‌زانێت و که‌متر په‌ڕواێز خراوه .ئهم ڕه‌خنه‌گر‌ه که‌متر نائارامه‌و باوه‌ڕێکی پته‌وی ب ه هزری مه‌نته‌قیی و ب ه وزه‌ی داهێنای خۆی هه‌یه .دواتر هه‌موو سیسته‌م ه فیکریه‌کان ده‌ناسێت و ل ه هه‌وڵدای ه ک ه زۆر الیه‌ن ب ه یه‌که‌و‌ه گرێبدات ،تا بتوانێت له‌و ڕووه‌و‌ه داهێنان بکات. ڕه‌نگ ه تیپی داهێنه‌ر که‌متر ل ه ڕووی هه‌سته‌و‌ه و زۆر زیاتر ل ه ڕووی ناخێکی قوڵتره‌و‌ه بۆ دیارده و بۆ گه‌ش ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان بڕوانێت .ب ه واتایه‌کی دیک ه بۆ ئهم ڕه‌خنه‌گر‌ه شۆڕشی ئاڵوگۆڕ زیاتر ل ه زه‌ین و ل ه هزردا ڕووده‌دات .ل ه ئاکامدا ب ه پێویستی نازانێت وزه‌ی خۆی سه‌رفی خوێندنه‌وه‌ی زانست ه مه‌یدانیی و ئه‌زموونییه‌کان بکات ،چونک ه ئه‌و ل ه پله‌ی یهکهمدا ڕۆڵی خۆی ل ه داهێنانی دونیایه‌کی تازه‌دا ده‌بینێ .به‌اڵم ناڕاسته‌وخۆ که‌ڵک ل ه کۆمه‌ڵیک پڕه‌نسیپی ئێستاو ئه‌مڕۆیی کۆمه‌ڵگ ه وه‌رده‌گرێت .جێگه‌و په‌نای ئهم شێوه ڕه‌خنه‌گر‌ه زیاتر ل ه دونیای سێیه‌مدایه ،به‌اڵم ژیانی دونیای یه‌كه‌می ل ه یاد نه‌کردووه ،به‌ڵک ه ته‌نیا هه‌ندێک لێی هیالک و بێزار بووه .پاشان خاڵی ب ه هێزی خۆی له‌وه‌دا ده‌بینێت ک ه ده‌توانێت ل ه ئاستێکی سه‌ره‌وه‌ی خودی کۆمه‌ڵگه بۆ دیارده‌کان بڕوانێت و که‌متر خۆی ئاوێته‌ی هه‌ست و به‌زه‌یی و وه‌فاداریی و ئهم جۆره خه‌سڵه‌تان ه بکات ،تا ل ه دووایین هه‌نگاودا ته‌نیا مه‌نتیقی بێگه‌رد بکات ه ئامڕازی ڕه‌خنه و بڕیار. .٣ڕه‌خنه‌گر وه‌ک ته‌فسیرکار .ڕه‌خن ه ئه‌و
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦، Dwaroj@komala.com
13
کات چه‌شنی ئیلهام و داهێنان دێت ه به‌رچاو و ل ه نێو زه‌یندا دروست ده‌بێت و ده‌ڕژێت ه قاڵبی دهستهواژهوه ،ک ه تۆ بتوانیت بیرتیژان ه هه‌موو پێکهاته‌و دیارده کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کان بخوێنیته‌وه‌و ته‌فسیر بکه‌یت .کۆمه‌ڵێک ڕه‌خنه‌گر ههن ک ه په‌یڕه‌ویی ئهم مێتۆد‌ه ده‌که‌ن و قه‌ناعه‌تییان به‌و‌ه هه‌ی ه ک ه هه‌ر پێکهاته‌و دیارده‌یه‌ک خۆی ل ه ناخ و کاکڵی خۆێدا وزه‌ی ئاڵوگۆڕی تێدایه .وات ه هه‌ر خه‌سڵه‌ت و هه‌ر کرده‌وه‌یه‌ک خۆی هه‌ڵگری ئیده‌ئاڵی باشی خۆیه‌تی .به‌اڵم هونه‌ری سه‌ره‌کی له‌وه‌دای ه ک ه تۆ ئه‌و ئیده‌ئال ه ئازاد بکه‌یت و ب ه ئه‌وج و ئاکامی گهشهی خۆی بگه‌‌یه‌نیت. ته‌فسیرکردنی دیارده‌کان خۆی پێشبینی و نزیکبوونه‌وه‌ی ه ل ه ئیده‌ئالی ئه‌و دیارده .ب ه واتایه‌کی دیک ه ته‌فسیر ڕه‌خن ه ده‌ورووژێنێت و ره‌خن ه دروست ده‌کات .ڕه‌نگ ه که‌سێک ک ه چاوی ڕه‌خنه‌ی ڕانه‌هاتبێت و په‌روه‌رد‌ه نه‌کرابێت، ته‌فسیر ته‌نیا ل ه ئاستی خوێندنه‌وه‌و باسکردندا بهێڵێته‌وه .به‌اڵم ڕه‌خنه‌گری خاوهن پۆته‌نسیالی ب ه ئه‌زموون زۆر جار ئاوڕ ل ه بن ج و بناونی هه‌ندێک کرده‌و‌ه و دیارده ده‌داته‌وه .زۆر کات ل ه پڕۆسه‌ی گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ بنه‌ڕه‌ت و مێژووی ئه‌و دیارده ،ئیده‌ئالی گومبووی ئه‌و خه‌سڵه‌ت ه ی ئێخالق و زۆر په‌یدا ده‌کاته‌وه .چونک ه گه‌شه دیارده‌ی دیکه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تیی هه‌ندێ جار ب ه الیه‌نی نه‌رێنییدا ده‌‌برێن ،هه‌روه‌ک ده‌گوترێت، زۆر جار ئه‌و گه‌شه ل ه به‌ستێنێکی تایبه‌تدا ب ه الڕێدا ده‌برێت .به‌اڵم ئهم شێوه ڕه‌خنه‌گر‌ه دوو سه‌بکه‌که‌ی دیک ه به ده‌ستی که‌م ده‌گرێت و ب ه پێویستی نازانێت بۆ پیاده‌کردنی ڕه‌خنه‌ی خودی کۆمه‌ڵگ ه خۆی گۆشه‌گیرو په‌ڕواێز بکات ،یاخۆ په‌نا بۆ خه‌یاڵ و داهێنانی دوور له ڕاستیی به‌ریت .چوونک ه خۆی ب ه به‌شێک ل ه کۆمه‌ڵگ ه ده‌زانێت ،ل ه دونیای یهکهمدا ل ه ماڵه‌وه‌یه ،خۆی به یه‌کێک ل ه پێکهێنه‌رانی کۆمه‌ڵگ ه ده‌زانێت و ئاماده‌ش ه ل ه ناوخۆو‌ه ده‌ست ب ه ڕه‌خن ه و لێکۆڵینه‌و‌ه بکات .ئهم تیپ ه ل ه ڕه‌خنه‌گر ن ه باوه‌ڕی ب ه شۆڕش هه‌ی ه و‌ه ن ه بایه‌خ ب ه دونیای خه‌یاڵی ده‌دات .به‌اڵم پێویستی ب ه سه‌ربه‌خۆیی و باوه‌ڕ ب ه خۆبوونێکی گه‌وره‌یه ،ئه‌گینا ناتوانێت ب ه ئیده‌ئالی دیارده‌کان بگات و پێوه‌ری ناخی خۆیان و پێوه‌ری گهشهی ئه‌رێنیان بۆ دابڕێژێت .هه‌ر بۆی ه ئه‌رکی ئهم سه‌بک ه ل ه ڕه‌خن ه ل ه دوو سه‌بکی پێشووتر قورستره .ئه‌مڕۆ ئه‌و ڕه‌خنه‌گرانه‌ی ک ه به‌م مێتۆد‌ه کارده‌كه‌ن زۆر نین .به‌اڵم ڕاستییه‌کی زۆر به‌هێزیان ل ه پشته‌وه‌یه .ئه‌ویش ئه‌و ڕوانگه‌یه، ک ه زۆرینه‌یان دێژن ،ئاخر خۆ داهێنانیش سنوری هه‌یه ،چونک ه ئێم ه ته‌نیا ئه‌و ئایدیا و ئیده‌ئاالن ه داده‌هێنین ک ه ل ه دونیای یهکهمدا هیج نه‌بێت نیو‌ه سه‌رچاوه‌یه‌کیان هه‌یه ،تۆم‌و بناغه‌‌یه‌کییان هه‌یه ،ئێم ه ته‌نیا ئه‌و ئایدیا سه‌رنجڕاکێشان ه په‌یدا ده‌که‌ین ک ه هه‌ر ههن ،به‌اڵم ڕه‌نگ ه ده‌وران و دۆخ و هه‌ل‌ومه‌رج ل ه به‌رچاوی گوم کردبین .با لێره‌دا داهێنان ب ه زانسته سوروشتییه‌کانه‌و‌ه گرێ
نه‌ده‌ین .به‌اڵم کام ه جیهانبینی و ،پێشبینیی کام ه سیسته‌می کۆمه‌اڵیه‌تیی ل ه خاڵی سفری نادیاره‌و‌ه سه‌رچاوه‌ی گرتووه؟ هه‌ربۆی ه په‌یڕه‌وانی ئهم مێتۆد‌ه ل ه ڕه‌خنه ،له‌و بڕوایه‌دان ک ه تۆی ڕه‌خنه‌گر هه‌رچه‌ند وز‌ه و پۆته‌نسیالی داهێنانی مه‌زنت هه‌بێت ،هه‌رچه‌ند ل ه گۆمه‌ڵگه‌‌دا خۆت گۆشه‌گیر و په‌ڕواێز بکه‌یت ،بۆ ئه‌وه‌ی دیدێکی باشتر و ڕاسته‌قینه‌ت بۆ ڕهخنهگرتن هه‌بێت ،هه‌ر ب ه شێکی له‌و دونیا و هه‌ر ئه‌ندامێکی نێو ئه‌و کۆمه‌ڵگه‌یه‌یت .ل ه کۆتاییدا ده‌بێ ئه‌و‌ه نه‌درکاو نه‌مێنێت ک ه هه‌ر سێ سه‌بکی ڕهخنهگرتن پێویستن و کاریگه‌ری جیاوازی خۆیان هه‌یه .به‌اڵم ڕه‌نگ ه مێتۆدی ڕه‌خنه‌ی ژومار‌ه سێ باشتر ل ه هه‌موان بتوانێت هه‌ر سێ دونیاک ه پێکه‌وه گرێ بدات ،دواتر ئه‌گه‌ر ل ه ئاکامی ئهم شێوه ڕه‌خنه‌دا ئالوگۆڕێک بێت ه ئاراوه، ئه‌و‌ه ئه‌و ئاڵوگۆڕ‌ه ل ه سه‌ر بنه‌مایه‌کی پته‌و و به‌هێز ڕوو ده‌دات و ڕه‌نگ ه کاریگه‌ری درێژماوه‌ی ئه‌‌رێنی زۆرتر بێت.
14
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦ ، Dwaroj@komala.com
ناتەبایی ئامانج عەزیزکەندی خودایە ،ئەم گرۆهی کوردە بیچارە چ مەزلوومن بە شەمعێک دەبنە پەروانە ،بە کیبریتێ ئەڵێی مۆمن
ئەدەبیات ئەدەبییات ئێمە بەبێ یارمەتیى هونەر و ئەدەبیات دەتوانین تەنیا ژمارەیەکى یەکجار کەم لە ئەزموونەکانمان هەڵسەنگێنین« .ژان دووینیۆ» کۆمەڵناسى فەرانسەیی دەڵێ»:ریشەدار بوونى هونەر لە ئەزموونى کۆمەاڵیەتیدا ،تەنیا راستەقینەیەکى ساکار و قەبووڵکراو ،یاخود تایبەتمەندییەکى الوەکى نییە کە تەنیا وەک هۆکارى الوەکى لە لێکدانەوەى ئافراندنى هونەردا باسى لێ بکرێ.»... تانوپۆی بابەتێکی وەک بەیت ،حەیران ،شێعر و تەنانەت هەوایەکی بێکەالمی ئامێرێکی موسیقی و بە گشتی بابەتە هونەرییەکان ،بە ئاگاییەکی بەرزەوە لە گەڵ کۆمەڵگە لێک هەڵپێکراون. هەربۆیە من خان ئەحمەدخان ،لە بەیتی خاتوو کاڵوزەڕ یا خان ئەحمەدخانی قوڵیبەگیاندا ،باشتر دەتوانم بناسم تا وەسفە مێژووییەکانی مێژوونووسانی ئەردەاڵن .کاکەمیر و کاکەشێخی میرانی مەرگە و پژدەر ،لە زمان خاتوو بەغدانێ و خاتوو ئەستی ،باشتر پێناسە دەکەم ،کە بە بەیت دەیگێڕنەوە و ئەوانیش وەک زۆرێک لە کارەساتە دووبارەبووەکانی مێژووی کۆن و نوێی کورد ،لە سەر خوانی بانگهێشتنێک ،سەر دەبڕدرێن .هەروەها هەموو مێژووی ئەو سی ( )٤٠ساڵەی ئیعدامە بە کۆمەڵەکانی خاڵخاڵی لە کوردستان ،لە الیەن مێژوونووسانەوە ،گۆیاو شەفافیەتی گێڕانەوەی کارەساتەکانی بەقەد ئەو وێنانە نییە کە لە ئیعدامەکانی فرۆکەخانەی سنە گیراون و هەموو جارێ دەیهێننەوە پێش چاومان.
دیاردەی خۆخۆری و خۆبەکەمزانین ،خزمەتکردنی نەیارانی یەکدی و شەڕی سەروماڵ کردن و پاکتاوکردنی یەکتری ،لە ناو کورداندا مێژوویەکی لە مێژینەی هەیە .ئەو دیاردەیە بە هیچ شێوەیەک نوێ نییە و ناگەڕێتەوە سەر مێژووی دروستبوونی حیزبەکان و سەردەمی ئێمە .سەرتاسەری مێژووی نوسراو و نەنووسراوی کوردان ئاخندراوە بەو چەمک و دیاردانە. هێرشکردنە سەریەکتر ،بوون بە پاشکۆ و پیاوی دەسەاڵتدارانی ناوەندی داگیرکەرانی خۆیان ،خیانەتکردن لەیەکت ،خۆخۆری و یەکنەگرتوویی، دیارترین هۆکار و بنەمای رووخان و سەرنەکەوتن و سەرگەردانیی کوردان بووە ـ بە ئێستاشەوە .هەڵبەت ئەوە تەنیا دیاردەیەکی کوردی نییە ،لە ناو زۆربەی گەالنی دونیادا ئەو دیاردانە هەبوون و هەن ،بەاڵم زۆربەی کۆماری کوردستان و لێکدانەوەکانی دەور و بەری و ئاراستەی سیاسەتی بەرهەمی سەردەم و هەلومەرجێکی دیاریکراوی مێژوویین ،کە سەرهەڵدان و پشت بەستنی تەواو بە الیەنێک لەو سەردەمەدا ،لە شینگێڕەکەی قانعی و کۆتاییان هەیە ،یان لە درێژەی مێژوودا سازان و هەڵکردن و یەکتر مەریوانیدا زۆر گۆیایە: کوا لە کوێیە ئەو کەسەی الفی برایی لێ دەدا قەبووڵکردن ،کێشەکانی داکوژاندووە. میلەتی هێنایە مەیدان و بەڵێنی پێ دەدا لە نیوەی دووهەمی سەدەی شازدەهەمدا ،میر شەرەف خانی بتلیسی ،گەل بە هێزی دەست و بازو و فیکری خۆی ڕزگار دەبێ مێژووی میرنشینییەکانی کوردستانی نووسیوەتەوە ،ئەوە یەکەم سەرچاوەی هەرچی بڕوای کرد بە خەڵکی کاری ناهەموار دەبێ مێژوویی کوردە کە بە دەستی کورد خۆی نووسرابێ .لە شەرەفنامەدا، هیچ میرە کوردێک نادۆزییەوە کە خۆی بە رەچەڵەکی کوردان نەزانیبێ ،لەمێژە کەڵکەڵەی ئەوەم لە سەردا بووە ،کە ئەم بابەتی خۆخۆری و جگە لە یەک دوویەکیان کە خۆیان بە وەچەی ساسانییەکان دەزانن ،ناتەبایی ،خەیانەت و بێگانەپەرەستی و هەست بەکەمکردنە لە ناو کورداندا، هەر هەموویان بە شەجەرە خۆیان دەبەنەوە سەر ئیمام و ئەسحابە و لە زمانی شاعیرانی کوردەوە بەخۆم بباوەڕێنم و بیکەمە بابەتێک. شەڕکەرانی سەدری ئیسالم .هەروەها کەم میرە کوردێک هەیە کە لە ماوەی میرایەتی خۆیدا شەڕی براکوژیی لە گەڵ میرە کوردەکانی تر لەو نووسینەدا خانی و حاجی قادرم کردۆتە بنەما. نەکردبێ و خیانەت و خۆفرۆشیان لە دژی یەکتر و تەنانەت بنەماڵەکەی خۆشیان ئەنجام نەدابێ .دەتوانم بڵێم هۆی تێداچوونی زۆرینەی هەرە لە چاو خانی و حاجی ،ئێمە ئێستا خواستەکانمان بچووکتر بوونەوە، زۆریان ،هەر ئەو ئاهۆی ناتەباییە بووە .شەرەفخانی بتلیسی پێیوایە کە بەردەوام ئەوەی داگیرکەرانمان بۆیان داناوین لە بەرمان کردووە و ئەو ناتەباییە بۆتە هۆی شکست و روخانی ئەو نەتەوەیە ،لە درێژایی ئەو راستەقینانەی کە چەندین جار لە سەرکەوتن نزیک بووینەوە ،بە مێژوودا .تەنانەت زۆر جار تاران و ئیستانبوول ،میرە هەاڵتووەکانیان خەونی شاعیرانەمان لێک داونەوە .ئەو ژانەی کە لە وەتاقخستنەوە و فەرامۆشکردنی رۆژهەاڵتی کوردستاندا هەستی پێ دەکەین و بوونی هەیە، تەسلیمی یەکدی کردۆتەوە. دیاردەی تەسلیمکردنەوە .کورد ئەم دیاردەی تەسلیمکردنەوە لە دژی هۆی هەرە سەرەکیی ئەو پەرەن پەرەنی و لێکدابڕانانەیە ،کە لە نێوان خۆی زۆرتر لە هەموو دوژمنەکانی بەڕیوەبردووە ،لە مێژووی کۆن و نوێدا .ڕێخراوەکانی ئەو پارچەیەی کوردستاندا هەیە .ئاشتەوایی نەتەوەیی، بۆیە ئەو لە باسی میرسەیفەدینی سۆراندا و گوێڕایەڵی حوسێن بەگی یەکیەتی ،یەکریزی ،بەرە ،گۆنگرەی نەتەوەیی و تەنانەت یەکگرتنەوەی کوردی داسنی بۆ سوڵتانی عوسمانی ،ئەو شێعرە فارسییە دەخوازێتەوە حیزبەکانیش ،بۆ قسە کردنە لە بابەتێک کە خانی ،نزیکەی چوارسەد ساڵ پێش ئێستا ئاوا باسی دەکا: کە هەژار کردوویە بە کوردی. ڕێوشوێنی وەهایە چەرخی گەردوون کەسێ هاوکاری زۆرداران بوو پیشەی نەویایەتیە لە پاش بەرز بوون دەسی زۆردار بە بیور دای لە ڕیشەی بەدبەختی سەری لە ئێمە داوە کە تاژی ڕاوی پێ نەکرا و شەکەت بوو تۆسکاڵێ کەمایەسی نەماوە لە الی راوکەر لە ژێر دارا سەکەت بوو ئاخۆ دەبێ ڕوو بکاتە کەم بوون کەوێک هاوخوێنی خۆی بێنێتە سەر داو یاخۆ هەر ئەبێ بە مانی گەردوون نە دوورە ،خێوی خۆی لێینێ بە شۆرباو تۆ بڵێی کە هەڵێ چ زوو چ دێرێک لەگەڵ ئەوەی کە شەرەفنامە یەکێکە لە کتێبە مەزنەکان سەبارەت بە بۆ ئێمە لە ئاسمان ستێرێک مێژووی میرایەتیی کوردان و سەرچاوەیەکی گرینگە بۆ مێژوونووسان ،بەاڵم لێن هەڵبکەوێ جیهان پەنایەک من خۆم باوەڕێکی زۆرم بە کۆمەڵناسیی ئەدەبیات هەیە ،دۆزینەوەی نۆرم پەیدا ببێ بۆ مە پادشایەک؟ و باوەڕ و بۆچون و هەلومەرجەکانی کۆمەڵگە ،لە ڕێگای هونەر و دەقە ی لە گەل ئێستای ئێمە ئەوەیە کە خانی ،کێشەیەکی گشتی ئەدەبییەکانەوە ،دەتوانێ دەرەنجامێکی راستگۆیانەتری ببێ هەتا دەقە جیاوازیی خان مێژووییەکان .بەتایبەتی خانی و حاجی قادر کە خەمەکەیان گشتیترە و باس دەکا .ئەو کوردستان وەک یەک قەوارە دەبینێ بەاڵم ئێمە وەک پەیوەست نین بە میرنشینییەکی تایبەت و بەدەرن لە ساتوسەودای بەناو چوار قەوارە و لە ناو هەر پارچەیەکیشدا بەرژەوەندییەکانمان رەنگرێژ سیاسی ،ئەوان بە گشتی باسی ئەو کێشەیە دەکەن .هونەرەکان ،بەتایبەتی کردووە بە زەرد و سەوز سور و شتی تر ،تەنانەت بەرژەوەندییە بەرتەسکە شێعر ،کە کەرەسەیەکی هەرە سەرەکی و کاریگەر بووە لە پێنسەد ساڵی حیزبییەکان .بەاڵم خانی پادشایەکی عادڵ و زانا و ژیر بە چارەسەر رابردووی کورددا ،تۆمار و زەبتى گرینگترین بایەخى ساتەوەختەکانن دەزانێ و پێی وایە لەو نەهامەتیانە رزگار دەبین و ئەو کات دەتوانین روو لە ژیانمان ،بە دەستى مروڤە هەڵکەوتەکانە .بەرهەمێکى هونەریى ،کە بە گەالنی دراوسێمان بڵێین: لە بەرزترین ئاستى ئەزمووندا دەربڕدراوە ،ئان و ساتى خوڵقانى دەکاتە کورد نە هێندە گێلن و نە کاسن هەرمان و نەمر .هەر لە بەر چاوی خۆمان ئەوەی لە شێعری ـ بۆ نموونە داخم ئەوە ،بێ کەس و کەساسن عەبدواڵ پەشێوداـ سەبارەت بە مێژووی پڕ هەڵسوکەوت و شەڕی براکوژی ژیر و بە دڵن گەلێک دەزانن ئەو سااڵنەی ڕابردوو هەڵی دێنجی ،زۆر سادقانەتر ،راستگۆیانەتر و پڕ بێ خێویە بێ سەر و زمانن ڕاڤەترە لەوەی خۆخۆرانی کارەساتەکان وەک مێژوویەکی داواکراو بۆمان ئەگەر خودا پادشایەک بە کوردان رەوا ببینێ ،کوردیش دەتوانێ بە ئەو دەگێڕنەوە و دەینووسنەوە. گشتە تایبەتمەندییە باشەوە ببێتە ناوێک لە ناو ناواندا ،بەختی رەشیان
لە سەر ڕا دەبێ و بواری فەرهەنگی دەژیێتەوە ،عەلی حەریری ،فەقێ تەیران و مەالی جەزیری ،هەرمان دەبن و رۆم و عەرەب و عەجەم دەبن بە غواڵمیان ،خانی بە دروستی تاوانی ئەو ژێردەستییە دەخاتە ئەستۆی پیاوە گەورەکانی ئەوسەردەمی کورد و دەڵێ: بۆ مەش کە ببایە سەر بڵندێک زۆرزان و بە بیر و مەرد و ڕەندێک نەخشێ لە دراوی مەش درابوو بێ نرخ و چرووک و باو ،نەمابوو هەر ڕۆژی بەرێ خودای توانا ڕۆم و عەجەمی لە سەر مە دانا بێ شەرمییە ژێردەسیی ئەمانە ئەو شەرمەش لە پیاوە گەورەکانە شوورەییە لە میر و نامداران سووچیان چییە هۆنەر و هەژاران باسی هەڵکەوتەی جیۆپۆلیتیکی بۆ پاساوی بوونە پاشکۆ و بوون بە پیاوی دەسەاڵتەکانی پایتەختە داگیرکەرەکانی کوردستان ،پاساوێکی باو و ناسراوی خۆ پەڕاندنەوە بووە ،هەتا ئێستاش ئەو تاوانە داوێنگیری حیزبەکانە ،لەحاڵێکدا دەیتوانێ دەکرێ ببێتە دەرفەتیش ،کە بەداخەوە هرگیز نەکراوەتە دەرفەت ،لەبەر ئەو خۆخۆرییە .بەاڵم خانی بە شێوەیەک باس لە هەڵکەوتەی جیۆپۆلتیکی کوردستان دەکا و باسی بەرداشی ئەوسەردەمی رۆم و عەجەم دەکا کە باراشەکەیان هەر کورد بووە ،کە پاساو نییە بۆ ئەو خۆخۆری و خۆفرۆشییە ،بەڵکە قواڵیی کارەساتەکە باس دەکا تا نیشان بدا هەر بەو هۆیە دەبێ نەبینە گۆپاڵ .کێشەی پەنجا ساڵەی ئیمپراتۆریەکانی عوسمانی و سەفەوی لە دوای شەری چاڵدران و پەیماننامەکانی ئەو دوو الیەنە ،هەر هەمووی لە کوردستان بووە و لە سەر خاکی کوردستان ئەنجام دراون ،سەرەنجام خاکی کوردستان بۆ یەکەم جار کراوە بە دوو بەشەوە ،بۆیە دەڵێ: بۆ رۆم و عەجەم وەکوو دیوارن ئەم هۆیە کەوا کز و هەژارن گۆپاڵی دەسی ئەوانە ئێمەین بۆ تیری بەاڵ نیشانە ئێمەین خۆیان لە شەڕ و هەرایە دوورن کورد بەند و کلیلی سەر سنوورن یەک هێرشی بۆ سەر ئیدی دێنێ هەر کوردە دەبێ شەاڵڵی خوێنێ خانی درێژە بە شێعرەکەی دەدا و هۆکاری باراش بوون و پڵیشانەوەی کوردان بە زانایی دەست نیشان دەکا .هەرچەند وەسف و پێداهەڵگوتنی کوردان ،بۆ ئازایەتی ،خۆڕاگری و قارەمانەتی ،لە شێوەی قەاڵی دمدم و دەیان حەماسە و بەرەنگاریی قارەمانانەی کۆن و نوێی کورد ،جێگای تێڕامان و هەڵسەنگاندن و بەرز نرخاندنە ،هەروەک چۆن لە بەرچاوی ئێمە و جیهان کورد چەندین ساڵە بۆتە پارێزەری جیهان و شەڕی ڕەسترین هێزە دواکەوتووەکان دەکا ،لەڕاستیدا نە ئەوکات و نە ئێستاس فکر و ستراتیژی لە پشت ئەم گشتە خۆڕاگریەوە نیە .خانی دەزانێ کە شەڕی ماڵوێرانکەری سەفەوی و عوسمانی زۆرینەی هێزی ئەوبەراوبەری شەڕەکە کوردە و لە سەرخاکی کوردستانە و سەرەنجام خاکی کوردستانی دابەش کرد و پەیماننامەی زەهاوی لێکەوتەوە کە ئەویش هەر لە کوردستان بەسرا. هەرچەند لە ئەدەبیاتی کالسیکی کورددا بارستاییەکی زۆرتر سەبارەت بە خۆڕاگری هەیە هەتا باسی خۆخۆری .بەاڵم زۆربەیان هۆ و ئەگەری شکست و سەرنەکەوتنەکان دەگێڕنەوە بۆ ئەو یەکنەگرتوویی و بێگانەپەرستییە و بێ بەرنامەیی و ساویلکەییانەی کوردان .لەو ڕووەوە حاجی قاتر ڕابەرانەتر لە خانی دەدوێ .هەرچەند خانیش بۆ دەربڕینی باوەڕەکانی خۆی ،دوای تاریفاتێکی زۆر لە بوێری و دلێریی کوردان و ئەو هەلومەرج و هۆیانەی کە باس کران ،سەرەنجام باس لەو ناسۆرە تەشەنەدارە لە مێژینەیە دەکا و دەڵێ: هێندەی کە بەجەرگ و دوورە ترسن کەمتر لە بەیەک گەیین دەپرسن کەس بۆ کەسێ نابێ چاو دەبەر بێ هەرکەس دەیەوێ زل و لە سەر بێ لەم سەر ڕەقیە و دەماری زلیان بێگانە دەبن سواری ملیان هەر خۆیەتی زل ،کەوە و رەش و بۆر هەر بۆیەیە بوونە هۆزی خۆخۆر کوردیش کە ببایە یەک دڵ و دەست دەستیان دەکەوت ژیانی سەربەست رۆم و عەرەب و عەجەم و سەر و بەر بۆ ئێمە بەنی دەبوون و نۆکەر پەیدا دەبوو باو و گەورەیی و ژین ناومان دەردەکرد بە بیر و زانین جیاواز دەبوو گفتی پاک و ناپاک
ئەدەبییات گیرفانە بنکونەکانی خۆت ،ئەوە ئەوپەڕی بێ پڕ نرخ بەرێز دەبوو شتی چاک بەرنامەیی کورد دەگەیەنێ و کەمتەرخەمی لە گەورەترین میرنشینییەکانی کورد ،هەر بەو ئاست ئەو وتەیەی حاجی« :سەاڵحی ئێوە ئاهۆیە تێدا چوون .میرنشینی بابان دەکرێ ئێستاکە سیالحە /تەماعی گەورەیی بێ چەک بوترێ دەسەاڵتێکی تەواو کوردیی بووە و لە نەکەن نەک». رووی فەرهەنگییەوە گەشەیەکی زۆر لەو هەرێمەدا کراوە ،بەاڵم هەرکەس گەشتەکەی حاجی قادری مەزن لە ناوەڕاستی سەدەی ریچی خوێندبێتەوە ،دەزانێ ناهومێدی خەڵک نوازدەدا ،نزیکەی دوسەد ساڵ پێش ئێستا ،زۆر لە دووبەرەکایەتیی بنەماڵەی باباندا لە سەدەی رۆشنبیرانەتر و سەردەمیانەتر باسی لەو کێشانە نۆزدە ،هەموو بووژانەوەیەکی لەو هەرێمە پەک کردووە هیچ ،تەنانەت ستراتژیشی خستۆتە ڕوو خستووە .لە حاڵێکدا سالمی شاعیری گەورەی بۆ دەرچوون لەو پەرەن پەرەنی و کەساسی و سەر بەو بنەماڵەیە ،بازرگان و بازاڕیان تاوانبار بێ دەسەاڵتییە: دەکا کە پێشوازییان لە لەشکری عوسمانی لە گوێی گا نوستون بۆیێکە ڕێوی لە سەر ئێوە وەها شێلگیرە وەک سەگ کردووە و دەڵێ: لە ئەساڵ بانی ئەو کارە کاسبهای شەهری بوون سەاڵحی ئێوە ئێستاکە سیالحە لە ئەمری فیتنە ئەنگێزا سەراسەر میسلی مەردانن تەماعی گەورەیی بێ چەک نەکەن نەک گەهێ هەمدەردی ئەتراکن ،گەهێ هەمعەیشی حاجی قادر وەک رابەرێکی کارامە قسە دەکا، ئەو لەگەڵ ئەوەی کە دەڵێ: ئەکرادن لە یەکال مادەری بەررەن ،لە یەکال یاری گورگانن لە بەر حیزە بەخۆیی و ناتەبایی لە ژێری حیزی حیزان بوونە دۆشەگ ئەو باوەڕەی سالم ،بە باوەڕی من ،سەرەتای هەتا وەک ئاگری بن کان لە گەڵ یەک لێکدانەوەیەکی هەڵەیە کە هەتا ئێستاش دووبارە ئەگەر تۆفان بێ لەشکرتان بە پووشەک دەکرێتەوە ـ بە تایبەتی لە الیەن حیزبەکانەوە. سالم دەبوو سەرەتا بیر لەوە بکاتەوە کە بەاڵم لەوالوە باسی تەشکیالتێکی نهێنی و «کاسبهای شەهری» بۆ پێشوازی لە «ئەتراک» دیپلۆماسییەک دەکا کە شەرتی سەرەکیی دەکەن؟ کولتووری گریان لە گەڵ مەڕ بۆ مەرگی سەرکەوتنی ئەو دیپلۆماسییە الی حاجی ئەوەیە، بەرخ و هاوکاریکردنی گورگان ،لە سەردەمی کە خۆتان لە بنەوە یەکگرتوو بن و ئەگەر بە پێش سالمەوە هەتا هاتنی داعشیش دووبارە ئۆینیش بووە خۆتان لە گەڵ دەوڵێتێک ڕێک بووەتەوە .وتووێژەکانی ڕیچ لە سلێمانی بە بخەن: جوانی ئەو راستیانە دەردەخەن و ئەو بۆچوونەی لەم بەینە ئیتیفاقێ پەیدا بکەن بە مەردی سالم رەد دەکەنەوە ،کە دوو بەرەکایەتی فەرقی نەبێ شوان و جوتیار و میر و گاوان مێژوویی بنەماڵەی بابان هۆکاری سەرەکی بوون .گەر هیچ نەبێ بە ئۆین تابیع بە دەوڵەتێ بن هەرچەند سالمیش لە حاڵێکدا ئەو لێکدانەوەیەی بێگانە چاکە دوژمن نەک دوژمنی لە خۆتان هەیە ،بەاڵم ناشتوانێ خۆ لەو دووبەرەکایەتییە جۆشێک بدەن وەکوو هەنگ ،تەگبیر بکەن بەبێ دەنگ بدزێتەوە: بە دەستی کەشمەکەش هەرسوو دڕا بەرگی ئەسبابی شەر پەیا کەن تۆپ و تفەنگ و هاوان خودارایی تەگبیرکردن بە بێدەنگی چەمکێکی نەناسراوە قەبایی نۆکەر و ئاغا هەموو بێ چاک و دامانن لە الی کورد .هیچ نەتەوەیەک نییە ئەوەندە سەرسوڕمانێک کە لە دووبەرەکایەتی و بوونە سادە و دڵساف و بێ تەگبیر بێ ،هەرا و پاشکۆ و یەکتر بەهێندوەرنەگرتنی ئێستای هوریای راگەیاندنیی ئابرووبەرانەی وەک کوردان دایە و بەردەوامە ،ئەوەیە کە ئێمە ئێستای مێدیای کوردی ،قەت ئەو دەرسانەی هەموو ئەو دەقانەمان لە بەردەستە ،مێژووی حاجی نەخوێندۆتەوە ،هیچ ستراتیژییەکی شکستەکان و کاڵو لە سەرنانەکانی کالو سوور ناسراو و درێژماوەی لە پشت نییە .ئەوجار و کاڵو رەش و عەگال لەسەری جیرانەکانمان و ئەسبابی شەر پەیدا کردن لە هێرشی داعشدا کەوتن و هەڵنەستانەوەکانمان لە بەردەست دایە قیمەتێکی زۆر زیاتری لەوە هەڵگرت کە ئێمە لە و دەیانزانین ،کەچی هەر بەو ئاقار و قۆناغانەدا رواڵەتدا دەیبینین .هاودەنگ نەبوونی کورد لەو دەرۆینەوە کە شاڕێگای شکستە مێژووییەکانی هەلومەرجەدا و مشوور نەخواردنی ئەسبابی شەر پەیدا کردن ،لەو سی ( )٣٠ساڵەدا جارێکیتر ئێمەن. بەالوازتری پێملی بەغدای کردینەوە و سەرلەنوێ سارمخانی سادق وەزیری وتەنی« :لەبەر کاڵوڕەشەکانی هێنایەوە کەرکووک و جەلەوال، بێ ئارشیڤی و کەمتەرخەمی ،هەر شۆرش و ئەو قسەیەی حاجیش بەهێند وەرنەگیرا کە سەرهەڵدانێک لە ناو کورداندا لە سفرەوە دەستی دەڵێ« :رۆمی وەکوو بەنی موون کەس پشتیان پێ کردۆتەوە ،هیچ ئەزموونێک نەگوێزراوەتەوە پێ نەبەستێ». بۆ دوای خۆی ».دووبارەبوونەوەی مێژوو ،لە لە مابەینی کالو سوور و کاڵو رەش الی ئێمە نە گاڵتەجاڕە و نە کارەسات ،بەڵکە پەرێشان و دیارن میسلی گای بەش دەرسێکە کە دەڵێی پشتاوپشت لەبەرمان کردووە و دەشێ دووبارەیان کەینەوە ـ ڕیک لەگەڵ ئەوەی کە لە زۆر رووەوە شێعرەکانی وەک خۆیان بێ کەموزیاد .ئاخر ناکرێ کوردبی ،حاجی قادر پەیوەندیی راستەوخۆیان بە ئێستای خاوەنی ئەو مێژووە پاک و خاوێنە بی! ،دەقی ئێمەوە هەیە ،وەک شۆرشی رۆشنبیری ،شۆڕشی خانی و حاجی و سەدان شاعیر و زانا و مێژووی ئابووری ،بوژانەوەی وەرزێری و سەوزکردنی خۆت و خەڵک و ئەو هەمووە شکستەت لە پشت کوردستان ،زمانی یەکگرتوو ،نەهی لە پاسیڤ سەر بێ ،نزیکەی سی ( )٣٠ساڵ حکوومەتی بوون ،بە مانای ئێستای سیاسەتی چاوەروانی هەرێمت ناو بێ و چەکوچۆڵی پێویستت نەبێ کە ئەو سااڵنەی دوایی زۆر داوێنگیری حیزبەکانی بۆ بەرەنگاری ،نەک لەخاکی نیشتمانی خۆت ،رۆژهەاڵت بۆتەوە: بەڵکە بۆ پاراستنی قیبلەنمای بەرژەوەندیی «پاڕانەوە و تەوەکوول لەم عەسرە باوی نییە
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦، Dwaroj@komala.com
15
تیرە دوعای جەوشەن ،پەیکانە حیرزی ناوی هەرێمی کوردستانە ،دەنا هیچ تەگبیر و ڕا و ستراتیژییەکی هاوبەش و نەتەوەییان پێکەوە مەیدان». نییە ،چ بگا بە پارچەکانیتر .لە حاڵێکدا کورد ئەمن زۆرتر تیشکم خستە سەر ئەو شێعرانە ،کە تەنیا هێزی سەرەکی و راستەقینەیە کە لە جیات باسی ناتەبایی دەکەن و زۆرترین خەم و هەمی هەموو جیهان لەدژی ڕەشترین هێزی مومکین لەو ناوچەیە دەجەنگێ ،هێزە کوردیەکان بەگشتی حاجییە و هاوارێکی زۆر بۆ ئەوە دەکا: هێزێکی تا ڕادەیەک دیموکرات و ئازادیخوازی تا ڕێک نەکەون قەبیلی ئەکراد ناوچەکەن .کەچی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا هەروا دەبنە خەرابە ئاباد بەقەت کەس حیسابیان بۆ ناکرێ .لە هیچێک ئەنواعی میلەل لە گەورە تا چووک لە کۆنفرانس و کۆبوونەوە گرینگەکانی جیهان خەمڵیوە مەمالیکی وەکوو بووک و ناوچەکە بە هێند وەرنگیرێن .رووداوەکانی یەک بەرگن و یەک زوبان و یەک رەنگ باشوور و رۆژاوا ،مادام تەنیا لەو چەند بەیتەی بێ غەیبەت و عەیب و عار و بێ دەنگ حەمدیدا بچوێندرێن: هەر کوردن ئەگەرچی پاکی مەردن لە مەیدانی عەدەم دان و کەچی مەوجوود و پاماڵی زەمانە میسلی گەردن سەربەستن هەر مانەوە بێ نەوا و مەزلوم لە بازاڕی وجوود دان و کەچی ئەنواری مەعدوومن وەک بوومی خەرابەزار مەشئوم لە زوڵماتی جەهل دانین ،کەچی مەجهوولن و گەر باعیسی ئەم دەپرسی کامە غاییب شەرتێکە کە بۆ هەموو تەمامە لە عینوانی عیلم دا نین ،کەچی مەعروف و ئەو شەرتە بە کولی ئیتیفاقە مەعلوومن گەر ‹مەرعەش› و ‹وان› ە گەر عیراقە باشە باگراوندی خانی و حاجی قادر و شاعیرانی سەدەی نوازدە تا سەیفی مەزنیش چی بووە؟ خۆ ئەوان شەری براکوژی یەکیەتی و پارتییان نەدیبوو ،بە دڵنیایی ئاگایان لە کۆمەڵە و دێموکراتیش نەبووە ،هەروەها پەکەکەشیان ناس نە دەکرد ،ئەبولحەسەنی سەیفی قازیش پێش کۆمار مااڵوایی کردووە و ...هتد .ئەدی چۆنە ئەو شاعیرە مەزنانە و زۆربەی شاعیرانی سەدەی بیستەمیش بە تووڕەییەوە باسی ئەو دیاردە و دەردە گرانەیان کردووە؟ بێکەس: کورد ئەبەد ناگا بە مەقسەد نۆکەری بێگانەیە دوو دڵن پیسن لە گەڵ یەک بۆیە وا بێ النەیە حەمدی:
ئیالهی ئەم گروهی کوردە بێچارە چ مەزلوومن بە شەوقێ دەبنە پەروانە ،بە کبریتێ ئەلێی مۆمن
سەدان دەقی لەم شێوەیە و کەچی ڕاست و چەپی ئەو «پێشسوارانەی ئێمە هەروا قورس و ناوەستان»، ئەو شەرم و شوورەییەی خانیش نەیگرتوون ،قسەی مارکسیشیان لە گوێ نەگرتووە ،کە چەمکی یەکگرتن دروشمی هەرە سەرەکی ئەو بووە .بەاڵم من پێموایە نیچە لەو بارەوە راست دەکا« :هەر ژێرکەوتوویەک، پتر لە هەر کەس لە سەرکەوتووەکەی خۆی دەچێ». وەرزێر کێڵگەکەی خۆی وا وەرد و شێو دەکا تا بەرهەمی زۆرتری لێ هەڵگرێ .ئاکار و هەڵسوکەوتی ئێمە زۆرتر لە هەر کەس لە داگیرکەرانی خۆمان دەچێ. کوردستان کێڵگەیانە و کوردیش پەروەردەی دەستی ئەوانن و وا ڕایان دێنن کە بە‌هرەیان بۆیان هەبێ. هەموومان دەزانین کە ئەمڕۆ بەرهەمی دوێنێیە ،کورد نەوەی ئەو میرانەی سەردەمی میرایەتیی کوردستان و مەال یۆسف و مەالی خەتێن ،لە ئاسمانەوە بەر نەبوونەوە .هەرچەند دەکرێ ،یا باشرە بڵێم دەبێ، ئەو چارەنووسە بگۆڕدرێ و ئەوەش کە پێمان وابێ ئەوە چارەنووسمانە و کورد خۆخۆرە ،بەرهەمی بارهێنان و پەروەردەی داگیرکەرانی کوردستانە. حاجی قادر دەڵێ باوکم پێی وتووم: حاجی سا بەسیە ،سەدهەزار دەفعە پێم وتی :ئەم قسانە بێ نەفعە رۆژی ئەوەل لە بەندە و ئازاد خدمەتی خەڵکە قیسمەتی ئەکراد ئێستا لە کێشەی هاتنی داعشدا و پاش داعش و ئێستاش، هەرێمی کوردستان وەک نموونەی کوردستانێکی نیمچە ئازاد ،بەباشی دەرکەوت دوای ٣٠ساڵ هەرێمی سەوز و زەرد تەنیا لە چوارچێوەیەکدان کە
ئایا بەڕاستی الیەنە سیاسی و دەسەاڵتدارەکانی کورد لە خۆیان دەپرسن بۆ ئاوایە؟ ئایا بەڕاستی ئێستا ،بە بەراورد دەگەڵ ئەوەی لەم شێعرەدا گوتراوە ،شتێک گۆڕاوە؟ ئەمن پێموایە لە درێژەی مێژوودا تەنیا شێوازی ناتەباییەکان گۆڕاون، ئەویش نەک لە ناوەرۆکدا ،بەڵکوو لە رواڵەتدا ـ یاخود ناوەکانیان گۆڕاوە .پاشکۆ بوون و ناتەباییەکانیش مۆدێرن بوونەوە ،ئەوانیش وەک هەر دیاردەیەکیتر گەشەیان کردووە ،ئەوەی کە میر و ئاغا و شێخەکان دەیان کرد ،ئێستا حیزب دەیکا و ناویشی ناوە بەرژەوەندی و دیپلۆماسی و هەزار تشتی تر .حیزب و الیەنە کوردییەکان، لە ئاستی کوردستانی گەورەدا ،پێویستیان بە یەکترخوێندنەوە و ناسین و قەبووڵی یەکتری هەیە و لە ئاستی حیزبایەتی و ناوچەییشدا ئەو پێویستییە دوبەرابەر دەبێتەوە .کورد ناگا بە شتێکی شایان ،هەتا هەناوی ئەو بەیتانەی حاجی نەدەرکێنێ: لە دەشت و دێ و ویالیەت ببنە ئەحباب وەکوو شەخسێکی واحید بن لە هەر باب لە ‹بۆتان› تا ‹بەبان› و سەر حەدی ‹ڕەی› لە ئەوالتر وەها نۆش بێتە سەر دەی ببینە یەک لە تەعلیم و لە نووسین جل و بەرگ و زمان و رەسم و ئایین بەتایبەتی ڕۆژهەاڵتی کوردستان زۆر پێویستی بەو پەیامە مەزنەی حاجی قادر هەیە ،چونکە ئەو پارچەیە زیاتر لە هەر پارچەیەکیتر ،تووشی شکست و پەرەنپەرەنی و دابڕان و لێکترازان بووە .لە کاتێکدا ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بە گشتی لە گۆڕان دایە ،ئێمەش دەبێ ئەو قیسمەت و نسیبە مێژووییە دەبێ بگۆڕین. پێموایە کورد دەتوانێ ئەو هەلە لە بەرژەوەندیی خۆیدا بقۆزێتەوە ،بەاڵم تەواوی ئەگەریی ئەو سەرکەوتنانە لە گرەوی یەکیەتی و یەکڕیزیی کورد دایە ،وەگەرنا ئەو وتەیەی حاجی سەرلەنوێ دەبێتەوە خەاڵتمان: ئەگەر کارێک نەکەن لەو بەینەدا زوو مەمالیک کاتەکی زانیت لە دەست چوو گەمی سەحرا و دەریا دێتە جەوالن بە غەیری پێکوڕەی فەوجی سواران بە تڕ خانی ،بەسەر ناچێ لەمەو پاش لە هەردوو ال دەتان هاڕن وەکوو ئاش لە ژێر پێدا دەچن حەیف و مەخابن گەدابن ئێوە و دوژمنتان بە شا بن.
Dwaroj@komala.com
16
ژمار‌ه ( )٨٩ساڵی هەشتەم٢٠٢٠/05/٢٦ ، Dwaroj@komala.com سەرنووسەر: ڕەزا کەعبی بەڕێوەبەری نووسین و دیزاین: هێمن بایەزیدپوور ئێدیت و پێداچوونەوە: محەممەد فەرهادزادە
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن پەیوەندی dwaroj@komala.com
سەفەرێک بۆ اڵی ئەوڤیندارانی شۆرش لە چیا بەرزەکانی بۆتێ «لە ئێوارەیەکی هەواکەش و سافی بەهاری دا ،گەواڵە هەوری ئەرخەوانی خاڵ خاڵ سوور و سپی ،هێور هێور بە سەر شاخ و دۆڵەکاندا تێدەپەرین. پیرەدارە پەڵکەکان تازە لق و پۆیان خوێنی شینی بەهاری تێدەگەرا و چڕ و چڵ‌یان ئاڵەسەوز دەبوون.ئەویندارانی باخی ژین ،تازە خەریک بوون گوڵ و شکۆفەی دڵیان بۆ باڵداری سرک و نەوەستی خۆشەویستی دەکردەوە. ئێوارە بوو ،کیژی خۆرەتاو تازە بە تازە خەریک بوو پرچە خاوەکانی لە بەر دەم ئاوینەی چەمدا شانە بکا...بولبولێکی ئاشق و مەست لە سوێی گوڵی پاوان، تازە بە تازە خەریک بوو گەرووی بۆ چریکەیەکی ئاگرین و سێحراویی نوێ ئامادە بکا.. چرکەی زەمان زەنگی رۆژی ٢٥ی گواڵنی ١٩٨٨ی بە گوێی هەموو زیندەوەرانی دۆڵی بۆتێ راگەیاندبوو،ئێوارە بوو، لە پڕ هەموو نازی بەهار و سەوزایی باخ و ژوان و دڵداری گواڵن و چریکەی بولبوالن و سۆزی ئاشقانی ئازادی تێک ئاڵۆزکا و شێوا..لە پڕ ئاسمان تاریک داهات .شاخ پارچە پارچە بە سەر دەڕە و دۆڵ و چەم و دارەکاندا رووخان .شریخەی فرۆکە شەڕکەرەکان، گرمەی و گەردەلوولی ناپاڵم و پژانی تۆزی سیانور و خەردەل و سارین ئەم ناوەیان تار و مار کرد و هەموو شتێک لەبەریەک ترازا». نووسینی عەزیز ئاجیکەند ٣٢ساڵ له‌مه‌وبه‌رو له ئێواره‌ی رۆژی ٢٥ی مانگی گواڵنی ساڵی ١٣٦٧ی هه‌تاوی ،چه‌ند ته‌یاره‌ی بومب هاوێژی رژیمی به‌عسی عێراق ،ل ه ئاسمانی ئۆردوگای « بـــۆتێ « ده‌ركه‌وتن و ل ه كرده‌وه‌یه‌كی جینایه‌تكارانه‌دا، «بـــۆتێ « یان بەچه‌كی شیمیایی بومباران كرد .به‌م جۆره كاره‌ساتێكی ده‌ڵته‌زین خولقا ك ه خه‌مێكی یەکجار قورسی خسته سه‌ر دڵی هەموو هاوڕێانی کــۆمەڵە و خه‌ڵكی كوردستان و هه‌موو مرۆڤدۆستانی ناوچەکە لە دۆلی بالیسانی کوردوستانی عێڕاق. ئــەوکات هاوڕێانی پێشمەرگەی کۆمەڵە لە بنکەو بارەگاکانی خۆیان چاوه‌ڕێی هاتنی گوڵ و سه‌وزه‌اڵنی و شنه‌ی بای به‌هاریان ده‌كرد ،ل ه كاتێكدا ناوچەی جوان و سه‌رسه‌وزی بالیسان و ناوچە شاخاوێیەکانی دۆلی بۆتێ به‌رگی ره‌نگاوره‌نگی له‌به‌ر كردبوو و ئامێزی پڕ ل ه بۆن و به‌رامه‌ی بۆ بەهارو ساڵی تازه كردبووه ،ل ه ئاوا رۆژێكدا ،رق و قینی ئه‌ژدیهای حكومه‌تی به‌عس و دیكتاتۆر‌ه خوێن رێژه‌كه‌ی بەغدا بۆ له‌ناوبردنی به‌هار و گوڵ ،شادی و خۆشی ،مرۆڤ و په‌له‌وه‌ر ،ئاسمانی شینی بۆتێی بۆ هه‌میش ه ژاراوی كرد و گواڵڵ ه سووره‌كانی دۆلی بۆتێی ژاكاند و باڵنده‌كانی ل ه خوێندن الڵ كرد و غەم و پەژارەی بۆ هه‌میش ه ل ه داڵن بەندو دایکە جگەرسووتاوەکانی شۆرشی کوردوستانی بۆ هەمیشە ڕەش پۆش کرد. ده‌سه‌اڵتدارانی شه‌ڕخواز ل ه به‌غدا ،لە
هیچ کۆیەک خوێن تێری نه‌كردبوون. بۆیە ئه‌ژدیهای شه‌ڕ هه‌روا ل ه به‌ره‌كانی كاولكاری و ماڵوێرانیدا جه‌سته‌ی ئینسانه‌كانی هه‌ڵده‌لووشی و ڕەحمی بە هیچ گیانلبەرێک نەدەکرد .ئه‌ژدیهای خؤێنمژی به‌عس ،ئەمجارە ب ه بۆمباران كردن و ڕژاندنی ژه‌هری ئینسان كوژی خۆی ،بە دوای خوولقاندنی کارەساتی دلتەزێنی هەلەبجەو گوردانی شوان ، رویی لەبەرەیەکی تری هاوڕیانی کۆمەلە کردوو ئەمجاریش گیانی ٢٣کەس لە هەرە خۆشەویستانی ناوریزەکانی کۆمەلەی هەستاند .هەر ئەو رۆژە لەو بومبارانەدا ١٥٠ ،هاورێی دیكەشمان بریندار و مەسموم بوون كە بە هاوكاری كەم وینەی خەڵكی ئەو ناوچەیە دواجار لە مەرگ رزگاریان بوو. لە كاتێك دا كە هێشتا ٢مانگ بە سەر كارەساتی دڵتەزێنی گوردانی شوان دا تێنەپەڕی بوو ،لە كاتێكدا كە هیشتا برینی قورسی بۆمبارانی شێمیایی ڕژیمی بەعس بۆ سەر ناوچەی شارەزوور كە تێدا ٧٢پێشمەرگەی كۆمەڵە وێرای هەزاران ئینسانی بێدیفاعی شاری هەڵەبج ە و ناوچەكە گیانیانبەختكرد ،ژانی نەشكابوو ،لە كاتێك دا كە خەڵكی كوردستانی عێراق كەوتبونە بەر شااڵوی ئەنفالچیە بەد ناوەكان و ١٨٠هەزار كەس لە خەڵكی بێدیفاع لە بیابانەكانی مەركەزی عیراق زیندە بە چال دەكران ،لە كاتێكدا كە رژیمی بەعس شاری قەاڵدزێی تەخت كرد و دەستی كردبوو بە وێران كردنی شاری رانیە ،لە كاتێك دا كە پێنج هەزار ئاوایی كوردستان كاول كرابوون و خەڵكەكەی راپێچی ئوردوگای زۆرەملی كرابوون ،لە وەها سەردەمێكی ژاناویدا بوو كە مەقەڕی ناوەندی كۆمەڵە و ئورگانەكانی دەوروبەری ،ئەمجار لە دۆڵی بۆتێ كەوتنەبەر پەالماری بۆمبی شیمیایی رژیمی دژی ئینسانی بەعسی عێراق. ئەوە‌دووهەمین جار بوو كە تەیارەكانی ڕژیمی بەعسی عێراق هێرشیان دەكردەسەر مەقەڕەكانی كۆمەڵە لە دوڵی بۆتێ .پێش ئەو روداوانەش چەند جاری دیكە مەقەرەكانی ناوەندی كۆمەڵە لە نزیك ئاوایی مالومە لە دۆڵی جافایەتی كەوتبونە بەر هێرشی هەوایی و توپخانەی ئەرتەشی عێراق. لە ئاكامی ئەم هیرشانەش دا چەندین هاورێی ترمان گیانیان بەختكرد بوو. ڕێکەوتی لە رووداوێکی تریشدا دوازدەی خاکەلێوەی هەمان سال شەمشەمەکۆێرەکانی بەغدا دژی کۆمەلە پیاڵنێکی قیزەونی تریان بەرێوەبرد کە لەئەنجامدا چوار هاورێی تریشمان بوونە قوربانی دووژمناکارێیەکانی دەولەتی جینایەتکاری بەعسی عێراق .هاوڕێیان رەحمان فەرشگەر ،بێهزاد فەدەوی ، رەزا یەسرەبی و عەزیز ئەسکەندەری ناسرواو بە شەهیدخەنجەر ،ئەو چوار تێکۆشەرو سیماناسراوەی کۆمەلەو بزووتنەوەی شۆرشگێرانەی کوردوستان بوون کەئاگری بلێسەو دووژمنکارانەی دەولەتی لەناوچوی سەدام حۆسێن،
ئەوانیشی گرتەوەو بوونە قوربانی . سیاسەتە دژی مرۆڤییەکانی هارێ فەرزادی فەدەوی سێهەمین گیانبەختکردووی بنەماڵە و هەروەها هاورێ رەزا یەسرەبیش دوومین گیانبەخت کرودەی بنەماڵەکەیان بوو . بەاڵم هێرشی ئەمجارە بۆسەر كۆمەڵە لە دۆڵی بۆتێ بە چەكی شیمیایی و گازی ژەهراوی بوو. بەاڵم ئەم دوژمنكاریەی كە گەیشت بە ئاستێك دەوڵەتی عێراق ،سیالحی شیمیایی لە دژی كۆمەڵە بە كار بێنیت چی بو؟ ئەرتەشی عێراق بەو هیرش و پەاڵماردانانەی بەشوێن چ مەبەستێكەوە بوو؟ رژیمی عیراق وای دەزانی كە بەو گوشارانەی دەتوانێ كۆمەڵە بە چۆك دابێنێ و دەستی پێ لە هاوكاری كردنی خەباتی عاداڵنەی خەڵكی كوردستانی عێراق هەڵبگرێ .كۆمەڵە خۆی بە پشتیوان و دڵسۆزی ئەو خەباتە ڕەوایە دەزانی .هەر لە ناو ئەو ٢٣هاوڕێ گیانبەختكردووانەماندا، تێكۆشەری كوردستانی عێراق هەیە كە لە ژێر ئااڵی سووری كۆمەڵەدا خەباتی شۆرشگێرانەی خۆیان درێژە پێدەدا. ئەوە بۆ رژێمی بەعس تەحەمول نەدەكرا .بۆیە لە هیچ جەنایەتێك دەستی نەدەپاراست .رژیمی عیراق هەوڵی دەدا پردی پەیوەندی نێوان هێزی پێشمەرگەی كۆمەڵە و خەباتی كۆمەاڵنی خەڵكی عێراق بۆ ئازادی بڕوخێنێ ،هەوڵی دەدا كۆمەڵە ناچار بكات مه‌قەڕەكانی خۆی لە شوێنە ئازادكراوەكانی كوردستانی عێراقەوە بگوازێتەوە بۆ شوێنەكانی ژێر دەسەاڵتی ئەرتەشی عێراق .بەاڵم كۆمەڵە وەكوو هەڵوێستێكی سیاسی بەرانبەر بەو هەواڵنەی دەوڵەتی عێراق بەردەوام خۆڕاگری دەكرد و نەیدەویست تا كاتێك كە شوێنێكی ئازاد لە كوردستانی عێراقدا مابێت مقەڕەكانی ناوەندی و هێزی پێشمەرگە لە مەنتەقەی ژێر دەسەاڵتی رژیمی بەعسدا بن. هەر لەبەر ئەوە بوو كاتێك كارەساتی بۆتێ روویدا خەڵكی شاری رانیە و ئەو ناوچەیە هەر كە ئاگادای هێرشی بەعس بۆ سەر مقەڕەكانی ناوەندی كۆمەڵە بوون ،سەرەڕای ترس و خۆفێك كە رژیمی عێراق نابوویەوە ،بە هەموو هێز و توانا و ئیمكاناتیانەوە بە هانای كۆمەڵەوە هاتنو شانۆیەكی شكۆداریان لە دڵسۆزی و هاوپشتی خۆیان بۆ كۆمەڵە نیشان دا و سەلماندیان كە كۆمەڵە بە هی خۆیان دەزانن و لە هەمان كاتدا زۆرێك لە پزیشك و دەرمانخانەكانی شاری سلێمانیش سەرەڕای ئاگادار كردنەوەیان لە الیەن دەوڵەتی بەعسەوە كە یارمەتی بریندارەكانی بۆردمانە شیمیاییەكان نەدەن ،بەاڵم ئەو دووكتور و بیمارستانانە بە نهێنی كەوتنەخۆ بۆ دابین كردنی كەل و پەلی پێویست بۆ دەرمانكردنی بریندارەكانمان. له سی ودووهەمین ساڵیادی
ئازیزانەدا ئەو گیانبەختكردنی جارێكی دیكە هەزاران درود و ساڵو لە شۆڕشگێڕییان ،لە گیانبازییان ،لە فیداكاری و لە لەخۆبردووییان؛ ئەو پەڕی رێز و خۆشەویستیشمان هەیە بۆ دایك و باوك و هەموو ئەندامانی بنەماڵە سەربەرزەكانیان .بەالی ئێمەوە گەورەترین رێزگرتن لە ئازیزانی گیانبەخت كردوومان درێژە دانی رێگای پڕ لە شانازییانە و وەفادار مانەوەیە بە ئامانجی بەرز و پیرۆزی تا بەدێهێنانیان. هاوڕێانی گیانبەخت کردوو بریتین لە : ئیسماعیل موستەفا زاده ئەحمد موحەمەدی بایەزید بەیاز پەرویز تاجەوانچی حوسین سیگاری سەعید موحەمەدی جەالل پێنجوێنی فریشتە رەزایی ناسراو بە ( زوهره ) عەبدوالله هوشیاریان عەلی حوسین موحەمەدی ناسراو بە ( تەهمورێس) فەرەنگیس شاهۆیی ناسێح مەردووخ کەریم عەبدواللەپور کەریم جەنەتی مەریەم مەجنوون ناسراو بە (سەعادەت)
کەمال رەزا نیژاد کەیومەرس مەهاجێر ناسراو بە ( جەبار) مەنووچێهر مەحموەدیان ناسراو بە (مورتەزا) مەحەمەد رەسوولی خۆش سەفەت ناسراو بە حەمە بازوکا نادر قازی زاده ناسراو بە( ئازاد موحەمەد عومەر عەلی ناسراو بە ( حەمەی ئاجیکەند ) ووفا توتونچی حامید مودەرەسی ناسراو بە ( حامیدە سوور).
ئەم خۆشەویستانە پۆلێك لە پێشڕەوانی بزوتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان و ئێران و سیمای هەڵكەوتوی ئەو كۆمەڵگایە بوون. ئەوان ئینسان گەلێكی خۆنەویست و گیانفیدا بوون كە لە دژی نیزامی زاڵمانە جمهوری ئیسالمی ،لە دژی شەڕ و كوشتار و بی مافی ئینسان راپەڕیبوون و گیانیان لە پێناوی ئامانجی بەرزیان دا بەخت كرد. ناوی هاوڕێانی گیانبەخت کردوومان لە دۆلی ؛؛ بــۆتێ ؛؛ له‌ناو بزووتنه‌وه‌ی شۆڕگێڕانه‌ی خه‌ڵكی كوردستان و چاالكیه‌كانی كۆمه‌ڵه‌د‌ا هه‌تا به‌مڕۆ ،وه‌بیرهێنه‌ره‌وه‌ی بوێری و خه‌باتكاری بووه و ده‌شبێ .ڕێباز و ڕه‌وشت و هه‌ڵسووكه‌وتی سه‌میمان ه و شۆڕشگێڕانه و گیانبازی و خه‌باتی لێبڕاوانه‌ی ئهم هاوڕێانەی كۆمه‌ڵه ،ل ه مێژووی بزووتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی كوردستان جێكه‌وتووه. یادی ئازیزیان بەرزو بەرێز بێ..
دواستوون عەزیز ئاجیکەند
جەنایەت لە سێبەری بێدەنگیدا چیرۆکی ژیانی سەختی کۆلبەران ،شتێکی نامۆنیەو زۆر بەداخەوە ئەمرۆ بۆتە وێردی سەرزارانو رۆژ و شەو نیە هەوالێکی دلتەزێن ناخمان نەهەژینێ .هەوالێک کە باس لە مەرگ و سەفەرێکی بێ گەرانەوەی زەحمەتکێشانێک دەکات کە لەبەر ناچاری ڕێگای هاتوو نەهات دەگرنەبەرو هەنگاو بەهەنگاو بەدوای پارۆنانیکدا ،بااڵی بەرزی کێوەکان و دەشتەکانی کاکی بەکاکی لە سنورەکانی نیوان دوو والتی ئێران و عێراق دەپێون و دەستوو پەنچە لەگەڵ مـــــەرگ نەرم دەکەن . بست بەستی کێوەکانی کوردوستان و هەلدێرەکان لە سەر سنورەکان شاهیدی ئەو ڕاستێیەن کە چۆن کۆڵبەران بە گەرووی مەرگدا ڕۆ دەچن و چڵۆن لەشیان بەدەستی هێزەسەرکوتگەرەکانی کۆماری ئیسالمی خەلتانی خوێن دەکرێ . وه‌رزی زستان و سه‌رمای هه‌ناوته‌زێنی كێوه‌كانی زاگرۆس ،وەرزی بە گوول نەخشاوی بەهارو هاوین و پاییزو كار ل ه شه‌ودا و تێپه‌ڕین ل ه نێوان ملیۆنان مینی پاشماوه‌ی شه‌ڕی وێرانكه‌ری ئێران و عێرا ق و بۆسه‌ی چه‌ت ه و ڕێگرانی سپای پاسداران و هێزی ئینتزامی ك ه هه‌موو شه‌وێك چرای دووكه‌ڵ گرتووی بنه‌ماڵه‌یه‌كی هه‌ژار ده‌كوژێننه‌وه ،ژیانی و بەسەرهاتی ڕاستەقینە و بەردەوامی ئەو کۆمەڵە ئینسانەپێک دێنێ کەبە ناوی کۆڵبەر پێناسە دەکڕێن .ترس ، دلەڕاوکێ ،وەدسخستنی بارێکی گونجاو بۆ هێنانی بۆ ئەودیوی سنوور ،ئەو دیمەن و بارودۆخانە پێک دێنن کە بالی بەسەر ژیان و گوزەرانی کۆلبەراندا کێشاوە تا پارووە نانی تێیدا وەدەسخەن . بێکاری بەرین و روو لە زیاد بوونی الوان و خەڵکی دەستکورتی کوردوستان ،بۆتەهۆی ئەوەی ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی هەژاری شار و دێهاتەکانی ئەم ناوچانە بە ئامانجی دەستەبەر کردنی کارێکی وەرزی بەرەو ناوچەکانی تری ئێران کۆچ بکەن. ئەمانە هەروەها کاتێک دەگەڕێنەوە بۆ کوردستان، ناچارن دەستبکەن بە کاری وەک دەستفرۆشی و کۆڵبەری و کاسبکاری لەسەر سنورەکان .پێکهاتەی تەمەنی و جنسیەتی ئەو کەسانەی کە کاری کۆڵبەری دەکەن ،گەلێک جۆراو و جۆرە .لەنێو کۆڵبەرەکاندا لە منداڵی ١٠سااڵنەوە دەبیندرێت تا پیری ٧٠ساڵە .لەگەڵ ئەوەشدا ژنانی سەرپەرستی بنەماڵە و الوانی خوێندەواری بێکاریش تەیفێکی بەرچاو لە کۆڵبەرەکان پێکدێنن .زۆربەی گوزەرگا سنوریەکان لە سەڵماسەوە تا هەورامان و بە تایبەت دەروازە سنووریەکانی پیرانشار ،سەردەشت ،بانە مەریوان شوێنی پەڕینەوە و کاسبی کردنی ژنان و پیاوان ،الوان و مندااڵنێکە کە لە یاری ڕاستەقینە لەگەڵ مەرگدا بۆ بەڕێوه‌چوونی ژیان دەرگیرن. کۆڵبەری و کاسبی کردن لە سەر سنورەکانی کوردستان ،هەم وەک پیشەیەک لەنێو پیشەکانی تردا چاولێدەکرێ و هەم لە ڕوانگەی کۆماری ئیسالمییەوە تاوانێکە وەک تاوانەکانی تر لەناو کۆمەلگا .ا کۆڵبەری لە ڕوانگەی کۆماری ئیسالمیەوە تاوانە ،لەم رووەوە ڕۆژانە ژمارەیەک لەم ستەمکێشە بێ دیفاعانە دەکەونە کەمینی بەکرێگیراوانی سپا و هێزە ئینتیزامیەکانەوە و وەک دوژمن لە مەیدانی شەڕدا هەڵسوکەوتیان لەگەڵ دەکرێت .ئەوان ڕاستەوخۆ تەقەیان لێدەکرێت و درێژەی ژیانیان دەنێنە گرەوی دەستەبەر کردنی پاروە نانێکەوە. زۆربه‌ی کۆڵبەرەکان ئەو ئینسانە شەریفانەن کە خەڵکی کوردستان بە باشی ئەوان دەناسن .الوانێکی خوێندەوارن کە وەک سەدان هەزار الوی دیك ه لەژێر سێبه‌ری ده‌سه‌اڵتی پڕ لە شەرمەزاری ڕژیمی ئیسالمیدا ،بە لەشکری بێکارانەوە پەیوەست بوون
...بۆ ل3