20
HOOGEZAND-SAPPEMEER
woensdag 24 februari 2016 DAGBLAD VAN HET NOORDEN
Pendelen Woont in Hoogezand-Sappemeer, werkt in: 1.300 Hoogezand-Sappemeer
1.100
Groningen (stad) Groningen (rest)
6.000
1.600
Totaal 14.500
Elders Drenthe Slochteren Menterwolde
Het theater van een flamboyante man met ideeën
4.000
400
© DvhN 230216 | Janneke van der Heide
100
LULA/KALKWIJK
Drukte kun je altijd nog opzoeken Het is stil op Lula/Kalkwijk en niet alleen omdat het maandagmorgen is. Berend Niewold vindt het prima. ,,Een rustig plekje wordt steeds moeilijker om te vinden. Drukte kun je altijd nog opzoeken.’’ Niewold werd er in 1943 geboren. ,,Ik heb in de oorlog negen maanden ondergedoken gezeten. Daarna heb ik mij nog zes uur verzet.’’ Daverende lach. Verzet of niet: uiteindelijk moet het Niewold toch zijn bevallen: 72 jaar later woont hij nog de boerderij op Kalkwijk 92. Op de plaats die ooit bekend stond als het gehucht Lula. In de zeventiende eeuw zochten doopsgezinde Zwitsers er een veilig heenkomen. Hun geschiedenis leeft voor in familienamen als Frutiger, Leutscher, Ruchti en Schabel. In 1647 werd het Kalkwijkster diep gegraven. Het streekje Lula/ Kalkwijk liep vanaf de huidige Veendammerweg door tot oude Winschoterdiep dat dwars door Hoogezand-Sappemeer stroomde. Midden zeventiende eeuw werd ook de Kielsterachterweg aangelegd. Een zwarte weg. Het was de bedoeling dat de pioniers van het veen aan de achterweg zouden gaan wonen. Ze kozen voor de waterweg. De weg over water was in de Veenkoloniën generatieslang de beste weg. In 1968 werd het Kalkwijksterdiep gedempt. Niewold was daar niet rouwig om. ,,Welnee, het dempen van het diep betekende vooruitgang. Het was een beleve-
nis. Wel jammer dat we geen fuiken meer konden zetten. Wat in het kanaal zwom was immers van ons allemaal. Wij woonden aan wat landskant werd genoemd, de kant van het kanaal waar geen doorgaande weg was. Onze boerderij was alleen via een draaigie (een klein bruggetje, red.) te bereiken. Na de demping konden er vrachtwagens bij onze boerderij komen en konden we kippen en varkens houden.’’ Het schooltje op Lula/Kalkwijk mag dan zijn gesloten, het café ingestort, de bouwval met hekken afgeschermd: toch kent het streekje een bloeiende dorpsgemeenschap. Bewonersorganisatie het Kalkwijksterlint houdt schuurfeesten met sprekers in de loods van Koos Joosten en elk jaar is er een paasvuur met bier en gehaktballen. De tijd dat kinderen met Sint Maarten op een boerenwagen langs de huizen werden gereden is voorbij. ,,Er wonen hier bijna geen kinderen meer, daarvoor moeten er eerst weer jonge mensen komen.’’ Lula/Kalkwijk telt nog een paar actieve boeren, meest veehouders. ,,In de jaren negentig verkochten heel veel boeren hun land. De sanering van de landbouw ging heel snel.’’ Zelf verkocht Niewold zijn land acht jaar geleden. ,,Daarna zijn mijn vrouw en ik gaan reizen, ik had tenslotte al mijn vakantiedagen opgespaard.’’ Opnieuw een daverende lach.
Berend Nieuwold op Lula/Kalkwijk.
FOTO DUNCAN WIJTING
De naam Centrum Theater doet veel mensen nog altijd glimlachen. Omdat ze er misschien voor het eerst afspraken met dat meisje of die jongen waarmee ze later zouden trouwen. Omdat ze er Cuby + Blizzards hoorden, Rob de Nijs of Status Quo. Veertig jaar hebben ontelbaar veel mensen plezier gehad aan de Noorderstraat in Sappemeer. LOUIS VAN KELCKHOVEN
O
p de hoek van de Noorderstraat en Slochterstraat in Sappemeer staat het appartementengebouw Noorderborgh. Beneden bevindt zich de winkel van Jopie Jong woninginrichting. De h in Noorderborgh maakt het een beetje deftig, alsof de naam wil verwijzen naar devilla die ooit op deze plek stond. In de tijd dat het Oude Winschoterdiep nog dwars door Hoogezand-Sappemeer stroomde, de wegen niet waren verhard en bomen de huizen beschermden tegen zomers zonlicht. De villa was van de dames Bakker, daarna Huize Edzes. In de Tweede Wereldoorlog zaten er Duitsers, tot 1953 was het een filiaal van kantoorboekhandel Atlanta. Daarna stond het een aantal jaren leeg, totdat Jaap Milius het kocht en door architect Wichtertjes uit Sappemeer tot bioscoop met 600 stoelen liet verbouwen: het Centrum Theater. Dat ook als poptempel bekend zou worden en met drie bars en een jeugdsoos, De Blokhut, uitgroeide tot allround uitgaanscentrum. Het was een waagstuk om een bioscoop te openen terwijl de televisie sterk in opkomst was. Wat het er niet gemakkelijker op maakte, was dat de bioscoop van Ome Jaap, zoals Jaap Milius liefkozend door zijn clientèle werd genoemd, niet bepaald in het bruisende hart van de gemeente lag. De naam Centrum Theater toont misschien wel Milius’ bijzondere gevoel voor humor: als het geen centrum was, dan maakte hij het centrum: Centrum Theater. Evita was de laatste film die er op maandag 3 maart 1997 werd vertoond. Veertig jaar na de opening in 1956. ,,Jaap was een man met ideeën, misschien wel meer entertainer dan zakenman’’, zegt zijn schoondochter Elly Milius-Wuijster (68). Eenmaal per maand was er een filmbeurs voor bioscoopexploitanten, waar Jaap de gangmaker was.’’ ,,Opa Jaap was een buitenbeentje’’, lacht kleindochter Petra Milius (42). De flamboyante zakenman met ideeën zag al snel hoe de bioscoopzaal, die een heel groot podium had, het was een echte theaterzaal, beter benut kon worden. Corry en de Rekels, The Blue Diamonds en, wat later, Cuby + Blizzards in één programma met Focus. Petra: ,,Opa Jaap begreep dat er met muziek meer geld te verdienen was dan door alleen films te vertonen. Soms werd er op zater-
Onder het hele gebouw aan de Noorderstraat zaten kelders dagavond geen film gedraaid, maar speelde een bandje. Jaap had goede contacten met Jan Beijering uit Vlagtwedde.’’ Al snel had het Centrum Theater drie bars. ,,Dat was een goede manier om mensen na een film of concert vast te houden.’’ ,,Het vermaak was vroeger niet in de stad’’, zegt Elly. ,,Als je in de jaren zestig iets wilde beleven ging je de provincie in. Zaaleigenaren verzonnen van alles om maar mensen over de vloer te krijgen. In de provincie gebeurde het: De Gouden Leeuw in Zuidlaren, Tivoli in Siddeburen, Centrum Theater in Sappemeer. In Hoogezand kon je ’s avonds een kanon afschieten, maar in Sappemeer stonden de auto’s rijen dik geparkeerd.’’ Openbare filmvoorstellingen kennen een lange geschiedenis in Hoogezand-Sappemeer. Al in 1912 vertoonde kermisexploitant Carl Welte films bij Hotel Faber. De eerste bioscoop was gevestigd aan de Hoofdstraat, nabij het toenmalige gemeentehuis. Dat pand werd in 1918 verkocht aan Gerrit Jan Milius, de vader van Jaap. Directeuren van scheepswerven in Hoogezand probeerden de verkoop van de bioscoop te voorkomen. Zij waren bang dat hun werknemers door regelmatig bioscoopbezoek verwilderden. Jaap Milius was naar verluidt een kleurrijk figuur, vol sterke verhalen
en droge humor. Radio Noord-presentator Okki Smit, groeide op in Sappemeer en herinnert zich Milius als een flamboyante man: ,,Hij was een knappe man met gevoel voor stijl. Als je het lef had om midden jaren zestig in een open sportwagen door de Veenkoloniën te rijden, dan durfde je wel wat.’’ Dat extravagante bleek ook wel uit de inrichting van Milius’ filmtheater. Vanuit de zaal gezien stonden rechts naast het doek de GaumontKalee-projectoren uit het gesloten Grand Theatre in Groningen. Links was een fontein geplaatst waaruit voor de voorstelling sprankelend water stroomde. Het plafond was een donkerblauwe hemel met lichtgevende sterren. Milius maakte er iets van. Was het doek in het begin een witgekalkte muur, afgedekt door een goudgekleurde gordijnen, later hing er een halfrond projectiescherm met gaatjes; halfrond om meer diepte aan het beeld te geven en door de gaatjes kwam de Dolby Surround Sound over de hoofden van het publiek de zaal in. Petra: ,,Met Top Gun was dat prachtig, die straaljagers vlogen zó over je hoofd.’’ Midden jaren zestig kocht Jaap Milius een noodwachtkamer van het oude RKZ in Groningen. ,,Een glazen ruimte’’, weet Petra. ,,Opa Jaap vroeg bij de gemeente een vergunning om het als fietsenstalling naast zijn bioscoop te mogen zetten. Toen het er eenmaal stond werden er wanden omheen gezet, waarna het als bar werd ingericht.’’ Dat werd De Blokhut. Met visnetten, schaars verlichte zitjes en een kleine dansvloer de ontmoetingsplek voor alternatieve jongeren. In de hal van het Centrum Theater bevond zich popcentrum
Okki Smit op de hoek Noorderstraat/Slochterstraat.
FOTO DUNCAN WIJTING