Op pad met Oud-Utrecht

Een nieuw rondje Merwedekanaal

Tekst en fotogra e: Piet van Dijck

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer is het startpunt van de wandeling pottenbakkerij Mobach aan het Merwedekanaal en het eindpunt is bij het eerste nieuwbouwproject langs het Merwedekanaal, de Wilhelminawerf, met de daarnaast gelegen energiecentrale. Tegeltableau in de voorgevel van de fabriek van Mobach

Artist impression van het project Wilhelminawerf

Wilhelminawerf met op de achtergrond de hulpenergiecentrale met fabriekspijpen

Mobach’s Aardewerkfabriek aan de Kanaalweg langs het Merwedekanaal werd in 1895 in Utrecht als de Utrechtsche Pottenfabriek gesticht door de uit een Friese pottenbakkersfamilie stammende Klaas Jaans Mobach (1855-1928). Hij begon het bedrijf met behulp van een lening. De vader van Klaas, die ouderling was van de Utrechtse Oosterkerk – deze Gereformeerde Kerk stond op de hoek van de Maliebaan en de Burgemeester Reigerlaan maar is in1984 gesloopt - had deze van een mede-ouderling weten te verkrijgen.

Eerst was de Pottenfabriek gevestigd in werkplaatsen langs de Vaartse Rijn aan de Jutphaseweg, gehuurd van P.J. Oostveen, eigenaar van dakpannenfabriek De Heul. In 1909 werd echter de huur opgezegd en kocht Klaas een pand op de hoek van de Jutphaseweg en de Amaliastraat en begon daar voortvarend aardewerk te produceren. Na een aantal jaren leverden de diverse uitbreidingen van de fabriek evenwel zoveel protesten tegen geluidsoverlast op vanuit de buurt dat besloten werd opnieuw te verhuizen. Nu naar een perceel dat werd gekocht aan de Kanaalweg langs het Merwedekanaal. Hierop werd in 1913 een fabriek gebouwd met drie bijbehorende arbeiderswoningen. Dit werd het nieuwe thuis van Mobach en zijn familie. Hun fabriek is nog steeds het enige bedrijf dat op grote schaal handgemaakte keramiek maakt.

Ontwikkeling van Mobachs bedrijf

De ontwikkeling van het bedrijf ging met horten en stoten. Keramische potten en vazen werden verkocht in hun eigen winkel. Die zat eerst op Maliesingel 39 en later aan de Oudegracht 198. In 1970 ging de winkel over op een andere eigenaar. In 1975 vestigde Mobach een winkel in een pand in de Choorstraat, naast het bekende pand van V&D waar later Broese hebben de Mobachs hier hun keramische producten verkocht.

De ups en downs betroffen niet alleen de verhuizingen. De ontwerpen van Mobach waren sterk beïnvloed door de kunststroming De Stijl. Bekende ontwerpers uit deze stroming, zoals Piet Klaarhamer en Gerrit Rietveld, hebben vazen ontworpen voor Mobach. De naam Mobach werd op een gegeven moment zodanig geassocieerd met een bepaald type vazen dat ze werden nagemaakt en zelfs onder de merknaam werden verkocht in bekende warenhuizen. De diverse generaties Mobach wisten echter steeds nieuwe wegen in te slaan en tegenwoordig staat het bedrijf vooral bekend om zijn soms meters hoge plantenbakken en vazen. Alle verkoop wordt anno 2022 geregeld vanuit het pand aan de Kanaalweg.

Merwedegebied

Het Merwedekanaal, dat aan het einde van de 19e eeuw werd gegraven van Gorinchem via Vianen, Utrecht en Maarssen naar Amsterdam, had al snel een aanzuigende werking op industrie. Eerst waren er alleen dakpannen- en veevoederfabrieken, maar toen de Mobachs er zaten kwamen daar al snel nieuwe industrieën bij, zoals N.V. Jan Jongerius en steendrukkerij Nout & Co. Tot ruim na de Tweede Wereldoorlog vonden veel Utrechters hier werk.

Dat veranderde mettertijd en de diverse bedrijven sloten hun poorten. De Kanaalzone werd een gebied met meer dienstverlenende bedrijven en kantoren. In het laatste decennium zijn ook deze bedrijven geleidelijk aan verdwenen. De gebouwen in het gebied worden gesloopt, de grond wordt gesaneerd en het gebied wordt voorbereid op een nieuwe functie voor de stad Utrecht: de stadswijk Merwede. Dankzij de monumentenbescherming mogen de percelen van Mobach blijven staan.

Het eerste project in de nieuwe stadswijk, de Wilhelminawerf, is nagenoeg klaar. Drie woongebouwen met een opvallende industriële uitstraling zijn klaar en dat geldt ook voor de parkeergarage. De in totaal 167 appartementen zijn inmiddels allemaal bewoond. Aan de binnenhaven wordt op dit moment de laatste hand gelegd evenals aan het horecapaviljoen dat aan het begin van de haven staat. Wat nog niet klaar is, is de verbinding van de haven met het Merwedekanaal zodat de bewoners met hun motor- en zeilbootjes zich kunnen verpozen op het water.

Naast dit project staat nu nog de hulpenergiecentrale van Eneco. In de komende tijd zal er worden gewerkt aan de ontmanteling van de centrale zodat er gebouwd kan worden. Op het terrein waar nu nog de brandstoftanks staan, wordt een grote buffertank gebouwd om warm water duurzaam te kunnen opslaan als onderdeel van het nieuwe ringnet van de stadsverwarming. De drie monumentale schoorstenen van elk 39 meter blijven staan en zullen een mooi markeringspunt vormen in de nieuwe stadswijk.