otyłoŚć

Nadwaga i otyłość to przewlekłe choroby cywilizacyjne, które coraz częściej występują u dzieci oraz młodzieży. Przyczyny otyłości są złożone, jednak najczęściej spowodowane są skutkiem dodatniego bilansu energetycznego, prowadzącego do nadmiernego odkładania tkanki tłuszczowej w organizmie. W konsekwencji prowadzi to do zwiększenia masy ciała dziecka.

W zapobieganiu najważniejsza jest zbilansowana dieta. Bardzo istotne jest regularne jedzenie warzyw i owoców oraz wypijanie odpowiedniej objętości płynów. Spożywanie produktów przetworzonych, wysokoenergetycznych np.: pizza, fast foody i napoi słodzonych cukrem powinno być zastępowane świeżymi produktami oraz piciem wody (ewentualnie picie napojów bez cukru) zarówno w szkołach, jak i w domach rodzinnych. Wymaga to od rodzica, dziadków, opiekunów zrozumienia związku między dietą, a zdrowiem oraz nauczenia się zachowań, które zostaną wprowadzone u wszystkich członków rodziny. Problemem jest także korzystanie przez rodziców z „nagrody” w postaci dodatkowych porcji słodyczy (m.in. cukierki, lizaki, batoniki), przekąsek (m.in. pączki, dróżdżówki, batoniki), fast foodów, które otrzymują dzieci. Kontrolowanie zdrowych praktyk żywieniowych często wiąże się z negatywnymi emocjami w relacji rodzic-dziecko, a to dodatkowo zwiększa ryzyko otyłości. Zrozumienie związku stresorów rodzinnych z praktykami żywieniowymi w rodzinie oraz rola rodzicielskiej troski o nadwagę dziecka może potencjalnie zoptymalizować zachowania nawykowe. Podkreśla się potrzebę zapewnienia opieki psychologicznej dla całej rodziny. Regularna aktywność fizyczna u dzieci i młodzieży zmniejsza ryzyko występowania nadmiaru masy ciała oraz pomaga w walce z otyłością. W międzynarodowych zaleceniach jest podane, że dzieci powinny mieć codziennie co najmniej 60 minut umiarkowanej do intensywnej aktywności fizycznej. Wyzwaniem jest jednak dobór odpowiednich ćwiczeń fizycznych dla dzieci ze zwiększonym BMI. Na lekcjach wychowawczych w szkole powinna być prowadzona edukacja zdrowotna mająca na celu uświadomienie dzieciom problemu zwiększonej masy ciała.

Dodatkowo należy ograniczyć czas spędzony przed ekranem m.in. telewizora, smartfona, tabletu czy laptopa. Tylko aktywność fizyczna wszystkich człon-

lekarz Bogumiła Górczewska

instagram u_pediatry_w_gabinecie

ków rodziny zmobilizuje dziecko do wyjścia na świeże powietrze. Z tego powodu już od najmłodszych lat należy kształtować prozdrowotny tryb życia. Należy przedstawiać dzieciom przyczyny prowadzące do występowania otyłości i jej skutki, a z drugiej strony nauczyć je tolerancji w stosunku do rówieśników z nadwagą. Odpowiednia pomoc i współpraca ze strony nauczycieli, rodziców, psychologów, pomoże dzieciom w ich prawidłowym rozwoju fizycznym oraz psychicznym. U dzieci i młodzieży do oceny stanu odżywienia stosuje się wskaźnik masy ciała (BMI) obliczany wg wzoru waga [kg] / wzrost2 [m] oraz z-score BMI. Uzyskane dane odnosi się do aktualnych norm populacyjnych właściwych dla wieku i płci zawartych w siatkach centylowych. W Polsce najczęściej stosowane są siatki centylowe: Instytutu Matki i Dziecka oraz Instytutu Centrum Zdrowia Dziecka w ramach projektu OLAF – dostępne na stronie www.olaf.czd.pl. Według kryteriów OLAF nadwaga została zdefiniowana jako BMI 85-95 centyla, a otyłość BMI ≥ 95 centyla. Wskaźnik BMI jednak nie określa dystrybucji tkanki tłuszczowej w organizmie, dlatego wielu badaczy zwraca uwagę na przydatność pomiaru obwodu talii u dzieci, celem oszacowania ilości tkanki tłuszczowej w okolicy trzewnej. Obwód talii należy mierzyć w połowie odległości między najwyższym punktem grzebienia kości biodrowej i najniższą częścią łuku żebrowego, wyznaczonej w linii pachowej środkowej, prowadząc taśmę mierniczą z przodu na wysokości pępka. Otyłość brzuszną rozpoznaje się u dzieci w wieku 10-16 lat, gdy obwód talii przekracza 90 centyl, a w wieku >16 lat, gdy obwód talii wynosi ≥ 80 cm dla dziewczynek i ≥ 94 cm dla chłopców. W Polsce dostępne są wartości referencyjne obwodu talii i bioder polskich dzieci i młodzieży w wieku 3-18 lat, opublikowane w ramach projektu badawczego OLAF. Dostępne są również metody diagnostyczne pozwalające na ocenę składu ciała u dzieci z możliwością obliczenia tkanki tłuszczowej. Należą do nich m.in. bioimpedancja i densytometria, które posiadają standaryzację wyników odpowiednią do grupy wiekowej. Z uwagi na koszty ich wykonania oraz dostępność sprzętu, najbardziej powszechne są jednakże pomiary antropometryczne. W literaturze opisano różne czynniki, które mają potencjalny wpływ na występowanie nadwagi i otyłości (w tym biologiczne, społeczne, kulturowe, społeczno-demograficzne, okołoporodowe i inne). Jednak jednym z głównych czynników, na który powinniśmy wpływać jest żywienie dzieci. Od urodzenia dziecka należy dbać o jego zdrowe nawyki żywieniowe, które dają szansę na prawidłowy rozwój. Wśród przyczyn nadwagi i otyłości u małych dzieci bardzo istotne znaczenie mają: niska masa urodzeniowa, krótki czas karmienia piersią, wczesne wprowadzenie słodyczy do diety niemowląt oraz brak wiedzy rodziców na temat zasad zdrowego żywienia.

Mleko matki ma właściwości odżywcze (w optymalnych dla dziecka stężeniu i proporcjach), immunologiczne, stąd jego ogromne znaczenie dla prawidłowego wzrostu oraz dojrzewania organizmu. Publikowane są dane, że rozpoczęcie karmienia dziecka tymi samymi posiłkami co reszta rodziny po 12. miesiącu życia oraz późniejsze wprowadzenie do diety mleka krowiego zmniejszają ryzyko wystąpienia nadmiernej masy ciała w wieku przedszkolnym. Należy pamiętać o tym, że posiłki dla dorosłych są często przygotowywane z przetworzonej żywności, która zawiera wiele dodatków niekorzystnie wpływających na rozwój małych dzieci, takich jak sól, cukier i ostre przyprawy. Nadwaga oraz otyłość w populacji pediatrycznej mają konsekwencje na całe życie. Opracowanie modelu opieki multidyscyplinarnej (m.in. pediatrzy, psycholodzy, dietetycy, chirurdzy bariatryczni, rehabilitanci) u dzieci otyłych ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia optymalnej opieki tej populacji pacjentów, a każdy chory wymaga indywidualnej diagnostyki i terapii. Należy jednakże pamiętać, że najskuteczniejsze leczenie to profilaktyka. Z tego powodu od najwcześniejszych lat życia dziecka powinien być wprowadzony prawidłowy model trybu życia obejmujący odpowiednie żywienie i regularną aktywność fizyczną oraz edukacja zdrowotna. Systematyczne monitorowanie pomiarów antropometrycznych przez pediatrów oraz rodziców u dzieci jest niezbędne od najmłodszych lat, a w przypadku stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości konieczne jest pilne skierowanie do specjalisty i rozpoczęcie terapii całej rodziny.