Książka Acai - Cudowny owoc z Amazonii by DobreDrzwi

Aęai CUD0WIIY OWOC Z

dr Alexand€l

Al'lAZ0llll

G. s.hauśś

AęI: An

E rao.dj@ Adi!,ilańLRth

Nini.jsza ksi{żlc

Pąkl Fl,n

jś.chrcniona pnwoń bnkiń

IlM i

lhe

Afuan

sPls TREścr

żdm j.j c.ś/ lic md.

połiclm, pŹ..howyłma m noś r'ywmr ł j dcjkolłiek fomie' pop'z.z kopioł ie' odN!@ic ń.ó!. .j*go uy*mir pis.ńn.go pMwol. być

Pr4druw!....,.........................................................................

... ..........5

Wprwadzenie do Agaa..,.,.,.. .....,.,...,...,...,......................................... ? A9aliAńazonio.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'..'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.''''.'.'.'.'.'''''''''''''15 Hhbiia A9li jako pokamu............................,...,.,,,.,........,.,.,.,.,...,..29 5

P'eĆiwUtlenitzÓi9olnerodniki''''''.''''''''''''''''''''...'.'''''4] wa ośćodżyncaniąższuAqai'.''''''''''''''''''''''''''''''''.'.'.''''''''''.'''55 Przeciwutleniaczwdi&ie..............................................................63

1. Dziołan ic !ŃyokŚ}dacyj

copynghoforlh.Polnhediljon by vdooPlN Etrop. sp. z oś

ne n

iąż9U A9a

3. Dodalkowc poży.ki pły nącc z przcc

l'.'.

ił ud.'

'. '. '. '' '' ''

ioczy'.'.

''.'.'. '...

'. '' '' '' ''

'..'.

.'.

''.'

'. '. '.

' '

l ]

streŚŻcM ie 8lównych punklów książk i' '' '' '''' '''' ''. '''. '. '. '. '....'.'. '.'. ] 27 O.uo'r.. ............................................................111

BibliogEf

a.,.,........,...,. .,...,...,.....,... .................................................. 13?

,','',',',',',',.,.'.'.',',',''''.','.','149

Njnigńe d,i.L iic psild. chfu.łt n eyno mukowqo' .'e!o clcń j.n h infomrcji ń!

Aq.J.

ł zwiłŻku

'Ćń ainbr$owsiem !yń ow@ wycĘgmi.ń z ni.Bo Flhoptrych wniosków m(ury mcdyync]' \'r' pŹy padrT nułetrh u siebie objlwów j!łicjkolwiĆk .horcbn ml.ł nłśT z rcsnł.ym

PRZT,DMOWA

ośnio plzprÓ$adzono \ń]m' \Doo' oqJ'l

viclc badań poświęconyĆh a9li, w zwią\poJobo olek''ocną.(' q Amzon'' p my wpłyMj4 M nłsze Żdńwic' Dzigki zapotrrcbowmju na nie pÓpmŃi. się nie lylko nasze zdrołie' lle wznśańwnież śviadonośÓ ńiczwyklego pot€ncjału lecŻniczegÓ łmbńskich lasów deEczowyth. wyp d{ $yńzjć ńadzi.ję, dnir o(ocam. r{dobn)m do JC.' Żmniejszy śępizmysłoto sycinka lych laóv' Tak wię. poŻ)9mym skńtiem u&xhyń zwi9*mrego poprb nr a9!i @źćbyć PNfzymmie ńbunkorej *splmhcji dżmgli a!ńbiśkiej' cłłkiEm nicdawno Źąd bmzylijski ztŻ4t doMiać waność pąlmJ s\ó' \\''_k*'. cÓń7 Ljuodlci o'rgu-.n ) Ub dnli{ce q] ''dn'e ne7wJlk bo!e}.h \ mDe''Dl b'oog'cżny lfuów i/ałępÓwJnic ich r!'wlrDm'lub pin'riJńi rodyńkNnej g_ nel)Jr'e {L N' rJ\m : ie.ic pl(i V..lonq .nę /d polF!ż'ie s)sEm b'ŻuiJ. nJ p'7em)lotr)ch meodr'p'od'! | ^wno(i' cy na nc.hsn'r . . biohchnololirc'. pcn]!F&h na\o7rcL mo nokulblze pÓwoduje druzgocząc skulki akologiczne i spol4zno' wsŻy kie oło.. a9af poch.dŻł ze ŻbiÓiów odzińnych. a ich Pro dukcji nie nadzooje \yiel*i bizncs. upnwą aęaf Źjmuje sĘ pomd czteldziości tysięcy osób pmcujących nad dÓśar.zaniem Noców na lokalne. kniołe i zagńnicae ryn*i' Dlalego teź B odóżnieniu od łieIkich f.iń spożywczych, *lót nierŻad*Ó n.dńierdic .ksdoatu.{ Żiem'f' 7b'o') o{eo\ 7 pJl y acal oŹ}ĄŻvr'ąq Jl do 7LU /

'o/Loi' p.dtŹymanhbioóżnorcdnościAnmnii. od 1995 roku, kiedy Mpoc4łeń pracą badałcą md owocen a9!i. zaśrnawiałem się, cŹy nic pochodzi on przypadkien Ż ńnyc} i

dueM życio. zp zdznYieniem zaułaźyłenwlcdy, żo ł rcjonie n'iqiel łeiro1en'm.l' m/ / n iei.co$ l'o\'lną 'ńŁ 'n.'n'U kiem(Manihol ltulenla). doŚa]cnmicszkańcÓń siedemdziesiq.Prc' ceńl dzienneEo zapotzebowanil na kalo e. zacząlem podcjraslć, że możg oń posiadłć ńtotne Mńoś.iodży\rcze' Maniok obfitujc q w93lo_ łodmy.8le asicra baidzÓ nićłiele Protei' (!2 {'),lłlszczu (0'5 %). łilanin j mineułó\y Dlalcgo' szcze!ólnie po p.zelRo7eniu, niezbęd nego icgo

RozDzIAŁ w I'RoWADZ

nym zc Mględu na wyatęPosanie w nim polcncjłlnie cyjanogetrlycll glukoz}dó* (93% linamfuinu' 7% louustrrlńu) nic poŚiadl gczesól nych wanościodżyłcz}ch' DoTc/1e /bioĄ owÓ!ół ''|.' PTr1 .{lec. rcJ/'j' .lUog'c/ ny nodgl roIniclła. klóry powinicn być bliskiseru kDżdcgo ś!i!do_

mgokonsumenla'Palń..qaijes.dpornonawiglc.hoób,łzłi{zku z czyń plŻy jej uPnłie ni. użyłasi9 środłówchemicz.ych' Dl.!c3o 7 t l]o rcwnot} ńUrel ) J{ al do /Llsej ,rq' o.' wen y.r- eJb!.d7oodz)w.,d.." '|'Ękonac Jm' \u 7J\ ctut'/ecNurtena cze j subsancje

p'ecnvŻapal'e *oŹysne dla n{Vego zdrowir Lkie tq do tricdasna pralvie nieznmej patmx bujnis tusnrice w las&h JesŻczołych na c!łym śłi4ie,nie t}Iko ŃoĘą cudny bal. dachin, zatŹyńujący yilgoć i chŃniący c*osfeię pIŻł inlenYy_ nyT'ó$''ts!.'r {o[ cm' alc n Jór bl7- P'7r' ')_'c \.t oo U 'o/\Un!n!s7.go zrozlnicnia mechanizmów kryiocFh się zr prccesanli '/e1i'' J' ńre .| ).ą( ńave T 7d'o{'u l4rn_la llEi ( .h n'e zvyklej zdolności ndzelia sobic z prssjł śrcdo$isks. Pewnic dl ego.danni micszkańcy Ilsów rm8zoński.h od lysiącl€ci fukbMli lą płlnę jako głółne źńdto pokarmu' JeśIiłgźńienyPod uwryę' żc anazońskie Iasy codŻienni. ab_ 'o'b''{lon! dqU'.nku we8lJ i p'od'\'lą'os

'cou/o'lenu'po!' niśm) c'cV)ć'Ę l ,egw'|'oanyałoq 7'in'et.o\ no{o!ań' 'n palm} !9!i pomożo w ochrcnie tych ,.p]trc zicmj"

Nl E

Do AęAi

pochodzi z Flmy aęai .osn{.cj w Amazonii' Nżqa Iacińska lc] pr]my lo &tler|e obru@' Pżyjfrtrje aal Po sbć smukłego jednopiÓnn*o. rozB!|ę.?ione€o dŹewl' o wysokościsielajacei Uzydzjesl' mdó\y Tefti jej wys9p.s!tria obej ńujc milioly hekiarów ł . yń dorzBzu Amuo|ki, szżćgólńie na lercnrch zaIe$Óvych' co rc*u rodzi okągte, jidalne owoce. o l eL oJ l2śdo' ..rn')meu: o\Ó!c r' sdy o'ĘgnIdol'7J 'cJ 'o' po.LdJjl ącmnUDUŃr"J' fm"lc/J'{.Lo'\ę s\l.lJi.:'C

ołoc x9ai

_nt'' J-JDe:Ó' r\ ona' ót pol ]qD "ló\niJ" lo''wJ mĘ/ Ju l] 15 ołoĆU' w oeabinokEsie b słaśnieten skł!dają.' się D! miąiv zlczął vzbudzrć Ólbizymic zaintereww ie specjalistół od 7

,Jr'cik'hlj4'!l'cm'\oq

7'dcl!Loo\ń)ch.c.h31lJnlłdnvI

nych oraz sk|ldu litocheńicznggo. Ninicjs7. ksiąźka opNirda Ó a9ai dekrd'e badaiiach. k!ó€ dotyczą omŻ pośłi9conyohjcj ł 'niniongj jej wyjąlkowej spccyńki oraz Żnaczeńia dla zdtołia

Hiślorla spożyłani! a{ai

Podczas jedrcj z noich podńŻy do EDtopy od*iedŻiłem coimbĘ $'rcdro"- Po''ullli'' w r$1)T m'e\c'e /nx d'J.'ie drugi z najst.ńzy.h unisdsybtóy m śłiecig'z!łożyłco s I29o mku kńl Dinis. Uniłeftytel polożony jcs n! wzgóuu łznosącyń się nad

lyń'c.jn

A|enida Eni.lia

Ndluto

aleią biegnłcł łZdłtrżfuki Mondego

(łio

M,ł../a3o)' Już sano wspinmie !ię po sąskich, * micnlyoh u]iolk h nł główny plac Uni\Eśyteiu do$arca njezwykł}ch plażyć Mdm celem bylo pżejlrnie zbioów muzeltm_bjbliolcoznych Ędziału Nłuki i Technoloaii Erupujące€o książki poświęcolcłnłop.. lo!ii' PrŻyjechaleń nl zapm9f,nicjcdnćgo z lantejszych pncowników

Na prze Źeni

atnich dNu{U lal aczęliśmy sobie uzmysła dŻunglc b dos]ovnic żywl ap'ok'. z kńrcj nożna czcrpać dziesią*i rysięcy leczni9łch prc'luk-

vj'ć'

Ż€

nlve l$y, iólyńiny' wybrzcŹj i

Jgdnak.3dy ! Alę wchodzą drŻcw! palmoNe, lcdwic kilka !a. g rUntoq do. ł' 7' n ' o"o'o\ pFe7n'c/nn.c' d. ron' l p' \Uł}nn_ '7e 71'ch \oto') i']:\')le.żleJn' e lne JniJ'uLie nk 'o

nlukołych,który1łiedzil, ŻeńoźenniczainleEssvaćkolckcjł jift ) Źylnych. amazońśkich maEk'skaóy te puechowywmes4s mu.uun j

(Lh

Pośńd yielu zgonadzonych ekspomlów Żacho\yr]y sję leż mski o' l-o an lU'uD'' J' pl.ń rn'' \ ot 7daĄlo U7 \!g '+ .hociaż dNvnie.] zamicsŻkiwrło dorzeczc żski orjnoko w Bnzylii' gła'lę pŹyniósł mu konlakl z eurpejlkimipodn5Żnikami zakład} jącyńi pielw9e osady w osiemną$yn vieku' Przybyszo ze RschodDiej pótkuli Przysieźli Że sob4lic7n. prc_ anl', ł tynr ca]y pokietchońb, na klóre Indianie nic niclivyłszt colej o'lpoinÓaci' Indi!n Jurupixuna wytzcbiła ospa' zarazg t rzcno .ię b,) 'Ńsw c' niF 7 q'o'k' do qi' .m śle ne 7n't "ild "\i' 7b'e'ą+ UnieraIi t}siącami. tric btd{c w stanie pozbyć śiętych śnicrcioioś

Db zrhorvani! gltunków i ich drlszej reprodukcji reśliny wy kszl.|cily szelg! vyjątkoNych nzjo]ogicznychsub lncjiochrcnnych' wysokie $ęrćtrig tych subłamji łyśępujecĘŚo ł mślinrh rcsną cych ł p6ie ółnikoyym Ó z ł pobliźU d{óch biegunóN zieni' a b / lc8o'a/!Ń]lcbo s/€Ędl' r obv y podd'ją rc:li") nlj ^ większq Pft sji śodołiskl Rośliny czcrpią clclBię rc s]ońca' Prz.d mililrdomj lat potężE ltmienioMnie słoneczne bombardouało Zjemię. Było nr lyle szkod liwc, k zńUyało ploye orlani,ńy lońólkow do sykzlałcania spocyfiĆznych mechrnjznół ochmnn'tb. Kńdy zrcmń obmiy, ^rcl'rjla płynre mdiIsre jądrc phnety a.Żę|Ó vytwaizń pole malnelyczne' D/i9\i nhń' p'om:cnio\ą''c 5]onc!/nc p7c\''to lni. dcll.\qjny !vPł'ł nr ziemskie życie i całkołicie zmienito słoją Żaczę 'unkLję, ło odżywiać ży.ig' Mówimy !u o pojlwicniu sio plo*su folosyntzy'

naler{ce

PieNsi podóżńicy pu ybyli 7 Porlulalii' To łłaślic im Za\ydzię opióy'Ub'lc/_ l l!n!U\' U:. n 3l) one ćd|lg!'lnl 'e ')'U!\ dhuśRięcenian!rcdzin dziecks' ślubu, pomyśn*o polosmia lub za kończcnja śezotrtr zbiorós ołocl'w P5lnosych. Gd} u$yvatcń o rym, od nzu ptzyszło mi do Błowy py l.nie: ., Dhczego odplałiano rylualy ' 7DmJ

z lej yydawdoby sig błahej okazji7'

Na pieiwszyDulokalłłmnik]xkawzmiłnki moglabyśłiadczyć ńjezłyk|ych łaibściachodżywczych tej ośliny. skoÓ t'bylcy da_ Źyli cz.ją owoc I)almy i pośłięcalinu Ś-zególne rylualy' nu siał Posiadać w Śobie coścudovnego, niepoółnywłIiego do nioz.so o

Dopifu

\ dd'o_e!)m "hlU'Juroq.) dołl doł''_\ '/c

żywnośćZrwiera s sÓbie nie tylko subslncje odźywg' i łalode' ale także subsmcje ńlochcmi.Zne, klóre słńłnic saŻne dla7drcwiaj.k (itininy mineńly' obecnie sicmy, że niektóre sk|adniki lycb rofin pofuną ch ' lon ić pl4d chorcb.m i poł*Źymy wać ich mzwój' a nawel je leczyć. Pyknie tylko, rak !o dziah?

\' Fw'e?!l-' 1'em''o7l?r elpr/ 'f1'l''l'ołn) p'omieniÓ(Jni. l uldlJ 17' lobie 'mn'e] (o',J łnJ'i"\'lt"m'loPod 'J

Aby un i k nąć nNzczycietsk icgo spły wu prcm ie n iosm ia B klońo lelowelo' rśUny n czyły śiępi!$vaŹania oncrgii śoncczncj,alc likżc s*utcczl*o elinljnołafii! jcgo szkodlnveBo łpływD. pos.du jącego Es oksydacyjny' u lego lo powodo rcśliny Za.zęły {'lwłżć likic słladnikijak polifcno]c. nalczącc do grupy flNonoidół' dzię*j któIym mogły dać odpór śreswi oksJd&fjnemu' FlaNonoidy' wylvarzańo pżez rś]iny baivniki' śużąceodbi_ Fniu śwfu'łrulimliolelowego. należałydo pieNszch ypreoła nych pizeŻ niÓ ńechanizńórv cwoltrcyjiych' zabczpiocŻając}th prad szkodliwyn pronieniowaniem, zwiąŻanym ze śNiademsłoneczn}n' lnne Jl'Jn ti. n" p'4\lbJ :n'o.yi"n)' l'ó')ń polqil.:m) wĘ!ei nici1a\ na"/( Lia^e, ul/e odb:'ią ł!:alloUllrcńoklo"e imoŻn'

pcłnościąŚlvicrdzić, ,Że ldyby nie one, dshodziłoby do g'o7trydl mutacji Tak więc ich wykożysan ic ł ludz k icj diec ie ńoźt pown rzy ńyłaa prĆesy nolvolłomre. Rośli'ynic wypracoyat' ńe.hanjzmów ewoluclnych Ur^)l wił4cych im Ucieakę Prz.'l prcmicniovanioń ultlalioletoyym' Nic mają lakże Edzie się lcblonić w luie Powodzi. wielkiego mrczu ]ub gorąca. Musząbronió sig za pośrcdni.lwoń śubśancjichemicz'ych tylkÓ Óne zapewniajł im Przet*anie. Jedną z p]crłszych grup ro!lin. ktćro za.z9ty sję pÓjałi.ć Rrrz ze sakami. były taqy' Nie?.liczotr. ich gatunki bzp'eś[eniłysię po c!|ej naszcj plancoic 30100 hi l:onó{ ]al htru' P'N l' DU']ob' n' popu ' '' rJV'| l''.q 13 l\ c. ( jeśryż' Może rosnąć pod wodą,'e.zyń lóżni się Ód yiększościnśIin. Ro{inJ 7r'''y.'''e " | "'l'n - 7nf .' Ll eJ r'e.. .{oo\'óls\c 7

w 1995 rcku pewien bra7.yli.]ski ntrukowjcc o'lkry|' Żc 'mazofuka pahna aqal podobnig jak lyŻ' fuśnic nr terenach u alewowych i dobue Znosi duże ilościNody Dr7ervo to tric 3iiic pod.zN po$odzi dzięki śpccjllncj budovic kÓżenfu łytvalzmiu tak złanych pnetrmeofo ń\1 AuIoł ?duDioly fakten' żc jakicś dtzclb ńoŻe Żnicść 4 ilość

prcńicniowanh ultmńoleiowego, a na d.dltek clwo'lzic twają.c wiolg miesięcy (od y.zniadonaj.), !Zn.ł,żeobcuje zniezvykłym nechln j zmem, niepodobnym do nic7llo inncgo nlświc.ic' Kigdy ozyl em (en anykuł wjakińś ńało Żnanym piśmienaukowym pośłięconymrośli_

wmit

ic/nic.o'/e pJl ."{JoU''J- ń\ \n/"denąPl

hondr iach (czyl i trjn. €d7 ie rośliny i 7s icŹpla prcdu kuJ ą gngl gię komórkovą). nasel jeślinie jest w $anie pozyskać llenu ni.zbę'l'c'

s komólc.. zurćcito lo moją ułagę i sktonito dozajNhsi?t'ńagadnieniem MojąpncębJdałcząnldprlną!9at a w szc?-eeólności jej owoccm, prcładzę od ponad pię'n. u Iat' gÓ do

plodukcjj eneryii

slosoyanie aęol EŻoż pleńiÓru z AmBzonii willilm Bdcc napisł viclg dzio| pÓświę.on)th leśnemu lud$vi KaeorzevschodniejAmuoniii.legokult!r..Indi! .KahporGu.Ja, Tembe i Anwclc lo plcmion. lń.zońsłie cenil€ $bie o\t a9aa Kl'iporcwie' mieszkajqcy s Uu7'ńskin Śanic Maranhao' po_ siadają shsne nłZsy śelokmślin msn4cych R ich śmdołńkuPotlJią obchodzić Śię z nimi i mają łtasny sys@ń jch kla!yikrji. Liście p]j

ny iqłi służądo pokr'wmil drchów chalek' natomiaś ołoce {a

nosią elemenlamy skłłdnikcodzienncj dieq (a'aporó\r KÓl.zasy kolćń palny śUŻyja*o tarb, klóq Żes*rÓbuje slę skóĘ a slodkie go niniok! (koŹenn kasawy) p.Zed u8olołaniem go y wiel*in ko! lc Dl' mieszkańcóŃ Ańazonij mlnjok icŚ Źódłem ]v9glÓwodanóq podobnig iak ł innych kukunch zićmniaki i ryz' Mjąźsz r9ai wnz z fiatriokiem skłrda się nó 60-?0

9ó

codzicnnego zapotzebo\9ańia ka-

A r7unl K''porqie loa'7nego UJU" ńic'/lJBlyl q nln 'cJclprzy życiu dzięki Ó{o.owi a9al' dzikim nerkoycom utzyńują si9 (o,'J.'rp!J d'Jl'.ń!s) l.Analadi|n! siEanleunl)' ołocom bacJb) o Z ośmiu i''yn pokarnom mślinnyń' Niemal Wyslkie te ovoce. ql}m5\"' .|Ą;'\J.i| | óu'o\o' 'ho' B7 Ą bn p'oui ' 'be 'U\Ó! yi',M,, z naniokD, (cd''),Ł?. Boluje się i mieYa z surovą mąką dzięki czemu połśdcklcik uwiclbi!ńy p fz dzieci' w sezonie cztonkołi. pl.mienia codziennie przunacąią okre śloiąjlośó czasu na zbiory ięłi' zbiory zaczylajq się ŻwykIe luż po łsch.dzie łońcł i (Że$ni.zą w nich tylko dorośli' Wedtug Balce tłajłonc pl^c]*nie osiemnaście mjnut' w pŹypadku 'nężczyzn ! s przyprdku kobiot dwldzicści! jeden ninut' Z*ykle yańd1ią do' datek do polÓvań' c7łslo tak była. że łowca zaczaja 3ię przy P'lmie. ll/ą.n.lo 7ennbo - D'/).'ł!nilw'c )nc PoUdJn\mDolUEini' Tb'e' f "obł,''o . /qi.j 7c q 7 f nncon}miowo!4ń: !cBl ' Dzicsięc]olctnie obserłacje sklonity B.lc. do tłierdrnia, że osiendzi.si{l pmcenl potzcb cnc3elyc7nych Ka'łoów ńoŻna za. no myślikllo spokoić poprzez zjgdzcnie *ilku ołmów 4na Miat 'u spos[eżenil rie' wi(!ńinr mincrały, proteiny itttrsz.Z' Takic slne Poczy n ih innl g lopa badaczy *ud iująca z\yycz! e Ży N icn iowc ludno ści tubyl.bj. ł|ącz{ące.r do słej d iely a9ai j ako pod *rłoły PmdU k l Tradycune zbio.y i przygotołanie pokarnu /1ean'e ovocó ''fx' 'opń'o'hlonn- / ę ic Po/oUJ/)na sic od syierdzenio, na k'óly.b elĘi h najdują się dojra|e ołocc na zjedzelia (ż.}/łd)' wspi'lczt! nJ czubek prlńy wy. dając. się 'lo mrga spolych uńicjęlnośc] i siły. zazwyczaj wykonują ją naśolalko Nig i ludzic młodzL' w nieklólycb lgjońłch sopnioso akceptowane są nlrzędzia do Zbielańia o$ocó\c dzię*j którym nie t4ba wspinać

śi9nlpalmę i narażać s'ę m ntry. śni9ć.pollyzi€nic ptcz mrówki. P'/./o ) l'b \g7ś'N']v]Jo''ch nr 7. . nbo no/' pJ\ oo q 'p' najia (Pe..Ąha)' sr,anądAny z ńlodyĆh liści4ri. plaŚjkoB! lorb! albo woieł, onz kosz Q],,.iDl)' Peł.n kosz owoców bgdzie \yaŻy| od dodwuńa u kiIogramóv Kiedy Pmcuje się łójkamińoŹ_ 'lzicsięciu u Uzbie.ać tzy pełn. kosz. s nnicj niŻ pól godŻiny' Pew.r mdzina, u klórcj ńievk.tem, lłieldziła. że zorrb]at! ł lcn sposób p.nad pięć dol!ół za eodzinę' co biorąc pon uwaEę haldŻo nńkie kov'y ży. c''' ndle/\ u7nJ.711'pTłdl nrŻlj /a.ob!l' Tr| fuJ,,lu p'-Jr' nożlisa przcz cłłąsuchą pÓĘ' gdy owoce agai są.iuż dojrzołc' czyli od czerłcr do gru'l!i!' Kicdy uzbierł si9j0ż pctne kosŻe, t]nspol l''c\e ieJ' .e l Ul no'o|o9 (ą do m'ą\J'

\r'r!' . n c'lu/Jlódźtrol"'J'.J,": f,| r"ell.l"' V-' '''l na ńieJ kilk.set koszy' e nuszę Plzyzn'ć. ż. pcwtrcgo rłZu drzy

ło mi Śię rcba.zyÓ olbrŻyńią tóJŹ tłnspo[tując4 dy] tysiqce kos,y n. rynek ł Belóm, czyli do solicy Ślnu Pań ł północnej Brrzylii Kied} mią'V ie*świcżtśpoŻyw! siq go jJk gę!|tzuplZa ponoc{ łyż*i'Ta zupd Śinowi ltówny skłrdnik diely tubylców Niek'órzy do. d]ją do te8o płtr'ki orvsiancj alc rŻNłdnianie mi{ższu do Po{aci paPki / ed\'. pif. op'o e''o\)- .l7enrm3śJ'/ooJJ'i'c ńo'{fuq ł oPu z guarany (Pa!lł,'. .llp.xd), jak io mają w zwycŻaju s s& Plolo

iRiÓdeJaneir.uch.J7i n''lAn!zonkązaświęloLr.dZtvo'osoby.klóre n iJ]y 'tl}l.!,17l'. .b\.(o', oś1' 'nr7yono' po '!!'|lZ)7nJj{'7. siadlonzi.mktysmak'Uwiclbiają8oJZieci.klóEzrczynaj4eosPożysać zchwiląod$awjeniaod pi.Nimatki Malki spożyN.jł oyoc agai pod '

c7xs

iąży i karmieni. piefu

ił'

w labch osi.mdzie'iątych xx wicku Ańeryłańskł Akrdemir Nau* (NAs) przepfuwadziła badanir trNyków Źyrvietriowych ludŻi mieszkających ł AlEzonii' Na iei Żle.enie Śrvirloły FundDsz n! izccz P.Zyrcdy (wwF) og1osi|, źe .,Lu'l,ie spozyłający toyÓc aełil częno sPBwilją wrażcnic siInych i en.rgi'nych. . Usielbjają go 'nło_ dzi i Ńircy"' znajduje to pol*icdDnic s ńoich właśn}cho5serya cjeh konsump.ji {łi rv Amazonii. Nauko\rcy z4mu]ąc} się badani.m Mylów ży.il w AmŁonii Jo szli do wniosku' Że ÓsÓby pueŚ!ące spożywać oęli pęcżyłająoś ł rcdaju sympbmós odłykowych' wyśarcznże zjedzą odobinę

ishi.je symplomy nagle znikaj4. w regionie 'yo pÓ1viodanjc] .'K iedy komuś bak a9ai, .zuje pusikę w żolądt!"'

owocu' i

wvyśkiete

naltt N.leży wziąć pod uwagę flkl.

Żc agal trie

\p@yM sĘ w pÓfu desam-

\e Ld Jrt7n''Jom'ix''k'óiJ.'mJ ł oDie ol){JdcpRJlnr

w Ańazonij o9!i *anołi Ńiotny sk|adnik diety' z mią^Z! lgj rośliny Bylsaa się n.pój wzna.niljqcy. sPożywx się 3o podczas śniadania, obirdu i kolacji. R+ori ŚwiatÓveeo Fu'duszu na Źecz Pżyrcdy podlje' źe plćcięhl osoba zomjeszkująca ten qion .o_ dzicnni.spożywa ok ło dwóch lilóstegosoku' wblEw cz9Śym po głoskoń, owoo aqalnie lpożyyajł wylączniebiedni Moż.l go Żna_ lftieią

różnc slosoby p.ŻyrŻądzania aea( ale najpośszy Poległ

hhĘł

nn uluiipciu ś'odkorej vmb9y owoc'i7 zfurn!' w Bnzylii róźne m6zyńy Zo Śali niĆdz.łnej vykonują.c lo w niezłykle sku leczny sposób. Mięsńt4 nlĘ. czyli miąższ. ro7€niatl się Ęłani i Ią' c7,y 7 taką ilości{ \rcdy, jaką uzn']e za śosoNne' Dlalogo agai zwykle je się lyŻką' zańia*Pićj sok' ceny lego specr u óŻnią się * zaleźnościod je8o gęŃoś.]. Pory

rcku i dÓŚępności. Kj.dy p.daŻjen niśka z r.cji

!iJ'

oBo'e'! l'ro'''': .po''o\!c' d5krJ' o r

sezonołe wrhnięJ r_ń)ń srconiu

B.idzo c?ł9o .$oce spzoddj. się w ŚandańoNych koszach. z!]c'nje od pory rcku k$ztuią o'e od cztereĆh do tzynasu dol!ón' zazRyczaj pońjpdzy osien J dziesięć dÓlańq o\sce niż*j j*oś.i spŹcdajc się s cenie nie plŻgkfuczającej czbrccb dolarów Ż. kosz' Tonv mroźonego miążśŻuaęal pPlch.wuje się w ńicjscoły.h chk' dzilliiach v.clu ŻapNnienia calofuczncj po'l8źy. Pewnego raŻu Ódłicdziłc'nwielkąchlodziilnipwBclóDj, opowier-hńi ponadsicdmiu lysięcJ metów kwadrolo*ych' Plćcho{'w3no w tricj miąźsz z owo .u a9alw lemp.ralurze 2? śopni cchjus7'. w g[dniu, kicdy koń'

Ąll ię'bio'l'

tazd}

l eF nJg]Ąn',imulalybs/(', )m m'1,

topik

mi olo Powód. dla kłórego ńiąŻsz c y mk' Pńduccn.i i handhPe aęai mieŹąjłkośĆ@ocu s sk i od l do 3, q,óe'nn.. A]lęn!\i,+!ic7oy''|Jo{ a'{r,U'\1b d7ijenio1) plyn Z ł9li posiad! kolo. PuĘury i nosi ńxZWg a|ahftla Nalomi t żóły mniej p'e.nvullonia.zy' ńiq^7'.7y] i al d i h ro' pasini

lzeń j i n nyn , owocu aęai

i owocam i

ńy

ieŃ dÓ 9pny przcz

)

^'Lnrcznic

Podczas golowania łeai nie9! się z inn'mi lokolnyńi lpÓcja hmi: *Ewetkmi. rybamj. ma'ioko$ą nącŻkt' herb niktrmi lub łolną końbinacją t'ch dodalków. czlsoni sIodzi si9 |e cukrcń, 'lo' lub jnnymi o@cani' stanowi ono isloby śkładnikmenu pmwic *ażd*o

RozDzIAŁ

Lecz a9!I to nie składnik codzienne.j diety miszkańców do' 'ylko sip z niqo t*żo inne po*smy puryurc. żocza Amazonii' Podukuje re lody (alalpuro)' lokla.jIe. musn cz.kolady' . nawet ciaŚkŁ Jak zdążyliśmywspmnieć. pueszto 90 9l] ołocu !ojego ziarno' Po wyjęcju ze skjrki i niąźszu sbnowi ono łażny śkładnilrpaszy, p'ćd. qv}lL:ń dl. tŹodl .Lle '1' s q'.lu oononwa!n Zia'nJ od ń/J Jl oocnlcwu ood!7as pń*su Do7v\\'nó'' m'{^Żu

Mrn!.e"?ucó uk/e o'ć'ibiJ'

AęAi l

AM^ zoN l A

nŻ \ompo{ Ponnrcjw.tcejl'ahme Śiącach Pltmieniają się * kaloryozńy nNóŻ, kt&ym może podlc_ łać qńd łaiŻy9ny. z ziaftn koEysta się lakżc do śadŻeniano*ych

dr€ł

palruwych' w tym łybitnie wiIgotnyn klintrcie nowe sadmn*i vyra&aj{ po kilku miesiĄcach. z łodyc. na *.órych rosną owoce' spolądzr się mio!ły i inńo po_

żyede dńowe jatś'Jzia-

Kiedy usuie Śię ÓMc z łodygi. sano zj!'no noże pełnić rÓlę ściółki,cojeŚ brdzo przydabe do łuItywsmia takicb oślinjak kakaw.o (Ił.oóro'l. Ća.ao). shnołiących klucdy slhdnik cze kolady i pĘynoszącylh wynieńe Żysłi. w", 7 m.nqca P.pu'oho'cą a\a'' cÓ'./ bdd7ie oo enż ''ę $arbśćpłIny ja*Ó źódła docńodół. Rel!!mu]'ąc. owoc palny .9.i Śanowi niamiernie istotny skład_ nik dicly ludów Żlmieszkul'ąc}lh lereny zaIowowe Ań.zonkj'

Anamnks ticzy sobie pÓńad 6400 *ilometów. stmoBi Źód]o pŹ.szło 20 % stodkiej wody qPływaj4cej dÓ oceanół' Takimi zlw bami nie moż się poszcz}cić żadna jnna rzek!' AmlŻÓńka 8rcńa_ dzi łody Ż Boliwii' Ekwadoru' Peru. Kolumbii oujany Frclclskiej. suinamu, Gujany' wen.Zueli j Ćał€j Biazylii' 40 ę' łód pochÓdzą_ cych zkrajówAmerykiPÓłudńiow wplyw!doAmaŻÓnki,anińdolze do o.ełnu A.lintyckiego.

Jeffz.

baIdziej imponujące dano powiadają o 23 miliaidach ga_ lonó* wody *pły*ających co min!Ę z AmMonki do Adan.yku' Te' olbrŻyni *yptyw wody rozcieńcza zasolenie ocoanu w pasie ciągną cyn ŚĘ 160 kilonetów Ód ujścia Anazonki. Rzeh h jeŚ lak bar dzo dług! i szeÓka, Żg lódż plynqca od morŻ{ je$ w Śmie wypł}nąć ł jej gtąb n. długość]?00 kilonetó\ł Aby uznryśowićsobie ten roz_ nia( nożno pońwfuć go do odl.głościdzielłEj LÓś An3el6 od mi!_ Auśralii (329l *a sNannah v eańic Georgia orlz sydnoy od Pcńh

Lń'' s \..Ą

'epoD

oew-óWiJcrlo.c

uy'c|J

Aar/onki m:clz)

TetrJ7ial Mdn) ż)muie p.lowc BfuĄ.'' l dir'cl-Tnien:e na: więksbj ńżnorcdności bioĘicznej na całyn śviÓcie. Ańa7ońskj hs d-u7ou) lc/y l n'/'nr do'/e!7i Amqó'{ |o/.|{!a'trelo cie ' od Andów na zrchodzie po oceatr Alllntycki fu rvschodzic' z Ecji

tego' ż..]c8o toślinnościnielsinnie

plzrs[Ża

dlvutlenek

*lcb *

zyskałmi o.,PlUc nasFj plancty"' Ale ł o{ńżnieniu od płuc, klóre pobienją tlen, a uydŻiel{Ą dwullctr * łogla. ós

tIeń Ias ten

nsz)th /q

\lr i'lol'\

i \Ęc.]l4 u4Jln[

om _.' wclegoln'e ed)

J.n l

wc/m. Ję pod'trn uq''gt

ora' -

klinalu' UtJt. amantrkiego dzirłU Mdn.go moB]a by nieć katasr.hhry *plys n. klimat cabgo Njaą !ŻaAólnie przy mraz bal/:ei/ łllfuĘem'łmeE u ll'l'q lop3'n).ńdoalńoveĄ' ' PięÓdzicsiąl pÓ.eńt opadóy deszczu ł Amrzonii po*Bca do a! nJ'fe'!d7iśl'p'rc".r'' ge reooov).ń.\nc8o 7.qx'ót'.FJię lad lyn. jaksicIeksjów Ut ciłobyporc.jedeszczu nie7.l'ędncdh ro} qo|' ml1'. \9 BdJby4on \'! ańa/oi'l i.)\lopJdo\' p'mb.'L w ń:a'r lL.o'J7 $ lceJ r'. ób ' ' 7.gólnT w Ą'')cc' 'ł_'4 .Ę ni blak opadówj co mają zrobić icb ńioŚzkń.', by poz]skrć wodg lle ntrm ocicplenie

zbędńą dIa dÓbrych plonów?

Pon!'lpipćso*śaków,pllwi€pięćset nii/'ecief ie.'.' $ o 7u Ąn

dq'

iŃl

gadółomzjednapiątapl.*óN

B'oloLoli.\a!_'ł.'ep'J"'e '/onkI ni]ionaó'n'a]'7.gJ''tóno!_ooł/'ó d' f'' '. l'on(nc'

tny$a t}sięcy rćżnych Żuków' Nadal niÓ łiadomo, ile ló7n).h Adunkó\ b{dh/1\'h eB!' uJe q Ąm!ó''' \4ov' 'ię o dziesiątłlch lysięq, a liczba h nje obejmuje niezlicTny.h. je%zc ni. I TDoTnJn.ch od/, oq g?yb.s. m'to\ itotu\b\. B,oolo-'e U"Ąmu4 /c ildcn \'lJmą' \łJd'do"] o rf'7' Ąn'enti a. mieszkuje PoMd 75 lysię.y głlunkóv d.Zew i ponad l50 iysięcy g! lunków wyŹej mzwinięlychmślin.czyli90 tysigcy lon Żyr ychńślin \y t}m ponad

Do'ychczas jcdńą piąlą basenu odptyworego Amrnlki po'ldano plo_ c4Óm defotsacji. A p?fcież ten szlcg|y syŚoft lośny do arcŻa nam sctck roślin,k(óftjjk dotąd prŻycZyniły się do wyptl.owani l pon a(L l50 leków. Il. jgv.ze toślinlcczńi.Zych znajdUje się lam d. odkryci5! czy Jcdnł Z nich mieścisiępod P!]mą agaf? Hńtoria l.j palny ijej *spłnilłelo mi4ż9u ŻaczyDr\ię w lyn cuJoynie złożonym, Żróżnicowanym j oszatani.jąĆyń Jo'ecztr

Ąr3/on|' Jc!'oUpo"i.. oovo'U 44'e'''lc)nq obrc w.!!..

pżeciwude|iJczy od jokicikolvic* innei roślińy m świecie'

Nomenklalulę bioloeicŻną. cz}li pochodze'ie galunku &fur'Jg piŻeśledZićnudiuiłc ielonieis.o v bioIoAij:

,l..'.g. ńÓż

KńledwoPlaI.'.

rośliny Podkrólclwo lr..ń.rDi,nld'rośliny naczyniovc

Nldercmada,'l.rł'.Lpńyd nśliłynosienDe clomldn MagnoLioph'ra Khsa ' jcdnoli Podklasa 'il',pJllłl ,4r..'żd?

rcśI iny okry tonasienne ścicnnc

Rząd

'4'?o/.J Rodzinanr..a..,2 Frmowce Linin E krre pnlń^ G'iu nck a! la?. ol.'z.aa

MMius ''pałną$!l"

Prlmy n eżłdo Ńdziny Arceaeue, składającej się Z pra w:. !/'clc! )'i|!y laluńlóq róńąqch eóqnic w llpitrh : na obszfiach sublmpikrlnych' w rrmrch iq mdzin} wy*ęPuje po nad dNicś.io linji' Doly.hczas lozpozńłńo 220 latunlóa pdńy rosnĄcych w Amr7'nii. Na całym śłiecjeislni.j. ly]ko czl..dzi.' ścigaiunkół palm z ]inii E/!.rp?. sana nDwa EŁrglp. Ryłodzi gracj9'' i n viązujc do si9 od grcckicgo słova oznczająccgo ',lcśną q)gl{du rg. ehg,tur reJ.p1d0]{.h\f.p-Da!{ \-/e e JeJ pogycie' vielłi.h kfupel desz.Ż spłdaiący.h m Zdmiem bola |ikół i €rodnikćw pżc'lsawjcic]c linji ElLrp. ialcżą do nljba! pJr rmp \Jnrth. r'l .ho'17' o /dob'e,J "t.rnrcl'17i z ń.ji ich sńuklości, salycb 8alęzi, obfuej łobńy i wąskich' opad.I F .l- |.|| bad/n hlqo r T7po/_Ż' wD' o w.p.mn'e n l)-' 7c s Gic.ji Eutorpc była bo$ńią pieśnii poeŻjj' jedn{ Ż dzielvięciu mur' Drzewa p!]mołe sq.iednoliścielle zmczlie óżnią o'l drz.ł 'ię dwulilciennych' irkich jrk wiązn k]ony, dęby, orzechn solny, jodły n'' ' qĘt'70( dlTq o"o oq).h a'l b o.Lw'n:c' 3ruVl:' 'hl\b' jld.)' neltalynki, ślivki, łiś.ie leśliPngnie się zrozumieć kłeśie cko]ogicznc i żyłieńiowc związlne z o\bceń !9aI (k!óry je$ oNo. cenr' a niejagod4. Poniesaż posiadajedną pe kę, a nie Śzere€ mZ Śrzelony.h nasion), ńaIeży pmĘtać o istotńych różniĆdch ponigdzy reślinoni]cdnoliśc]ennymi a dłuliścicnnyni.

Kiedy phio sip łi.Źcbo}ck d Źcw! dwul iśc icn.eco, ono srmo nie unjera. wyr5*ajq z nie-qo nołe g ęzie' Nieklóre Ż ńich nogą za_ Śąpić śarą*oronę' z koloi !d} Zelniońy wierzchotck wiqksmści palm jednoIiścicnnych. nic pojawią się tra nich źadne boczne grłęzie. same zaśdl7ewr7gjDąwciągu kilku tygodnj albo miesięc' RośUnydvu_ liścienne Z'yklÓ ZĘuszcz.ją koęonic g]qboko * ziemię. v.7ególnie za pośrcdni..ł.ńko'lDia g]ównego Niemtrier kolćnie palm msną pod tylko w bok' Rozhodz4 się łe wsŻ'śIrich kieiunkach zpnh. 'uŻ po-'e'^nnią ,ie ni' Ko'/en'c nllo'ych o

Lllm l"od'

F-

'*'

i okazało się. że msną w zasię8u do tzydzie(u ńgtów od sańqo pnż D, ll i km_'o,fu Jor',ie_'1 nic /'p!d'. ( Jn''e\ J_um'en' Inną.cchqodóżni!jącł le dła mdzde dmy jeślakt posirdani. puez d'ewr dłuliścienne łłosków korŻcniach' pŹczn.czonych do wńłani.nia łody i subaancji odźy*czych' Fłlnry nie posiad.ltl tl kich łło\ków na słych koteniach. Rosną Ónc (uŻ pod zicmią i moeą

_g, ,c e oeTpo.rJ ^.hlM,J! * !(brc rc/.|'J'l+c 't r" 'u w Anazolii je* i.h do*!lek. lhlnry nie mrją pmblenu Zc ŻillgŻic_ I

lu$rac ia

uklzujc lypową taksononr

ię pa

lm}

plrdsałionej llusracji

l. luż pod korÓną i ljśćńi. ńielci sip

iatosanem ' ołoce pajmy łyrlsllją z kwia 'ks lo{rnu sk]adająceg. się z kremovych ksiaiów ulożonych tóklńi' Śmdkowy kNiłl je! plcj Żeńskicj' bÓcznc są p}ci mpskicj' Każdy kwi!_ tosan Śkłoda ŚĘ z osi.mdzi.sięciu do śun7ydzie$u takich p4kół' Palnrr PrZŻ cały rok ma kwirly i ołoce' Dolośeośobnikj Zwykle Ieznie produkują od cztcruch do ośmiu kviabŚanów. xiedy o*@e

p!ł 8alpzi zwlny

dojlzcją' nloże ich być od dwu*u do ityŚ na krżdej g ęzi' owee mrją śrcdnicęokoło pólior enlyneto{ł T.k.ll|ąŻ ńożg w.żyó do kilogruma. ł zależrcściod ilości osoców Dorosla prlmr ł okesie vczytu srej plodukt}łnościmoże lvyt{arać pońad tysiąc kilqra_

Kjedy kRiltosan jeśpełen dojża]ych owocóN, nl re mdeŚ._ D./ne d''L\! w'ai'.]{ 'Ę )llwn',b'e'& 4 od n' {/\i 'jĄ' glc'' g' 'm'd7F. o\_'' r' |'^.' ' n' o.o^ Ż]ię'i"m')mo.J!'. kilkltysięcy rcdzi., btdzo c/ęso ZlŻcszajłcylh si9 ł nicjscołych koopcir.)ve Oqo e ".lrdytr 1d. roJy \'re p \\pdnrniu łaźąok ło d]vunanu kilolnmó\x stańtąd kana;ą łódkańi i nolo_ g]ówtrcgo maea7yN' a.aqpde do PoftdnikóB i h ]ar4' rówkińi 'lo osoc prlny składa się z tćch ła^lł|cienkiej sló i' ni$iŚle mią^Żu olaz $gboko ukryti pcnki. xÓ wich rcś ń dłuliścńmychr}vija się dzięki technjce zwrnej ho il'oni'y. Jo$lł'l F lell on4 nd pobil'on u f'i!ńcńlu 'nLoq1 lJ loJyÓ'' iolJnLd' l 'ą' L''/'ro.d''m\e' nJ'nn9| 'oól'n) '' 'e'I anUgn y (.lczęściej pośaciżelu), gdzie w scry]nym p.jemniku Z odżywką _y 7:''yn' . r'U7 nnr/4i' rc lnJl pdl ńiehq'n. |Ńdaja qc tr ml (odzie. Jok dotąd n je ud r]o Śię pomyśl. ie zakończyć ten prcces. A nl Rdjeślisię Uda, do rczłoju palńy nigzbędne są inng czynniki. kńre w poqażrcj mierrc wpły$ajq na jrkośćjej o*mó\y T'lko dwa gńlnki prlm udało śięw len spÓsób 1vyhodoNać PośildaJąone dużc zna.rcnic rytrkoł.' są to| E/d.lJ 8l'l.a'sh. pr]mD z k'óre] doczy się olej p mosy oŻ Pho.nildaclllLfem'czlli lhkly]'o{iec' DałtyIe nożna jcśĆna surowo' Mo ! jc lakże suszyć' Po zn iele_ niu zziarnqn nldrjąsię zn*omicie nrkrrmędlapsół'koni i wielbł{ dów'slądnieńłnjcdZiłńego wsamym ponyślc jcdrcniao\rccupllmy' I'nym pŹythde'n jadalneg. olvocu Palmo*ego jeśkokos Pochodzą cy Ż palr\ coco] ućifera' leś1i się vań kupić v słĘig lub ^łrzylÓ

nl targu w trcpikmh kokos łusklny. jcs to mią^z pozbawiony łupiny' w śanskrycie, czyli ięzykU !amindyiskim. fuki kokos nosi określenic ł.lr'' co da sie przełoŻyć jało ,,dŹc\b do!łrcające NsŻy! kie8o, 'liłJłu, co niezbędne d]a życitr"' Poza lymi lrzyk|adani niesiclc owo. ców paln nadaje się do jedćnia. chyh żjsl sig pbłiem r]bo N]dm'

w Amazonii sysępuj4 tzy rćźneowoce nos7ące DzĘ.iaqail'' chocjaŻ pochod4 Ż tzcch ńżnych głtunkóy pJlm' łszy ic one rosn4 w podobnych wlrDnklch przyrodniczych i ra podobnych wysokościach Tg g unki produkującej ilńe owee Eltr r/. oLŹ..d, 'o Ert?tpe etlulis i Euktp. tteMt.tia. fulerpe e .hln' cŻas^mi nazlw^nl jako .ju9]m" ]lbo ,j4[a", ''e .Jyn'e /e'm ! _yc I oqGo' 9k z e.cd a'l'n) rc'' ą'.!o piJu'c ńa slnym.Żubku palmy'.,seft e pźLlnry" io popul rny skłrdn jk sa|rlek' Nllomjas s!ńc8o o\rccu ,juqary" spożywa sip wzd9dnis radko, l lo z ncji względni. kólłiej pory zbi.rós. Er.elpŁ pfuć.bria łysplujc głównie 1V ŻrchÓdniej ĆZęści Amazonii, v Brazylii i Bolisii. Dopicrcod nicdawna można zna-

lc,indL'LrJh śinnJ. meA..'h'/ r,P!atoa,s\ or 'Jl')m7e jej osoc łyrasb z rosnących pojedynczo. podczas gdy &/.ry. 'lraw d/P'n'.a oqo'-' D.n{c " .ępr! 17'']a' mć/_ó .Ę dć 'od7 d$ud/'cqu cacrc!' lal i.h lcp Dl.l.go qlJ(n'. pJ' ) l'i'''' ''Ąc ł" ']ą

J9f'

nl qóiDoświatowe rynki bardzo gęŚo pon9ają loro. owoców n} zilevove Amaónki. zamieszkujący Boliwię India'ie Takxna Po sługujq się śusi.demdzie sięc iu ośnioma rośl i na m i. cztcry z nich Ic _ czą nmy zapalne' s{ to między innyml ko]zenie E"1elpe ple.olo|ią i UnuLio bntnlola |znaną l*że jakÓ Uln de |ala). Eli.,2. al.ld.l, lo 8rtun.k palmy wy*9pujący tylko obsz{. 'a !U".!U ś iJl! o^J. k: pJ m 'ah nie ona na lejaach 7llełołych i dopływowych Amazonki' Brzqi Źgki pon aj|] ńżne fuśliny (ikie iak rninAr, ałUria, nrurue. mu muru' bu' nj i jlrlNbba) osłaniają.c bardzicj schowaną w głabi lądl

w Am.zonii łyŚępują tcz dwie ńnj.: Żnxnżpnlń!: E klpe lo, tr, Peru i EkwadoĘq s pćt'

qibn lmta \l G jonjć i EulerPe .'liń3d

nocnyń Bjoiic A'dów BardŻo nieviele łirJÓńo o lych dłóch gr

Ąmnieńnicj is.nicjc j.dgn wyó''i* chrmklelydyczńy dl.!y.ll

r&! garunloBFrr I ab,n,"a.t.? "t,tL.p(nn'ta r-tt pŹc-

nołicie wszy *ie on€ doŚarczają niążs7u pelnego łłaścnvÓści ciwullcniających' żaden inDy Pokam' zl vyjąlkigń pcwnych pEy pros do'lNlnych ł ślłdo{'chilościach do j.dzEnia. nie posida ich

wd.lszymciągu iei*!ił'ki ajmę się Ómówionicń najpopujaF qth o{o.ó$' pochodzącego z P'hny Eut.rpe oleńcea' wiściFa n!zw! łscińska tej oślinyJee złicńczoną skró (cm ..Mln.'', pochodzłcym od nazshka p.wnego dzie*iętna$o Riecznego bokniła' Kail F.iedr]ch Philipp von MdniN pochodzil z Nicnigc i Plaszedłdo hiśbiijako łybnny badrcz fioly bnzylł lkiej' Ma ius był ńi9dzy i'nymi sutorem piętndśolońovqo dzielo Flor.Brasilicnsh Jak pieNszy dokon.I opisu palmy a9!i. srqd puy nre.jsbB. z

Pldło mu takie wyróŻnicnio' B!ĄJi.Ą.y u-'elo {1 'por.\'a iJlv o."l wn!{ 7 łUPin albo Po zmieszanitr Z oJlobiną łody iinnymiowocami pued lańcam' impftZlńi lołarzyskini i asodrmi spono\yyńi' Micszkańcy tet nćw zalcwowych poa wielłimi aglońcracjami spożywrją nierrz dła dzięki aęa' lilry niaższu dzicnńic. Tlbylcy z Amrzonii lRieldzą, 'c 'U7D?'' Ą\ r n'7'w'e'' i.h 4oo\ ! mJjąn.\ao7y 1e'eigę Ą' slb ancji UŻależni.jąĆyĆh łni ńo.zopę'hych, wyłęPuj4cycń w hkich napÓjłch pobudzającycll jlk kawa czy herbdi. Nie sposób wi9. dziwić się ńics*lńcom Amazonii' ż! vybicr.ją (cn wł8ś'iĆnrPój. mz'e dzrjąc go łedlo łlłsńc8ogu$' a9aisąPilmy msnącc dziko lub la pllntacjrh Jcdynyn 'ódłen s rcjonach ńwniko{ych Anizonli' Bdzi. dwfwo io wyśępde w sposób naturalny' Każda palma potzebuje plćciętńie 2300 milimelów oDa'lół co nku' Innymisłowy.jesl loolbŹymi! ilośćwody' Prlny te pocńodzł Z lereńów zllcwowyĆh łschodnicEo doIZeZa Anazonki' w ńieklórych trli.]scach całkowiciedomińująnad*rajobn?en' Każd.ze {an yisk palm ae.i sk| asig z k';pck pllm msnłcych od siebicw odĘlościlcdwiekilku meinjł' (lżdltakakępk! załicBodkilkunaśU do dwud z ie *u czrerech drzew

położorej najb dziq m s{hód c7qści dorz*za. luŻ naJ o.e!nc{ Alla yt\iń pilń} .!J o\nl q 'iem''lJ)!) h "'ow' skach położonyth D! wzniesicnjach na tereńó{ Zdevovych. Te ły sgpki sł Żalsvłne rokmcznie' wedłU8 sludium bldaMzcgo cllzavary z ]972 rck!' *!ó'c było cy(owane y Lporcń o ż}wnościan@ńskiej napiŚanym na zlecenie orgaDizacji Narcdół zjednoczonych do spnv wyżyłignia i RolnictM (FAo)' jed€n hekllr poraś! aż do 9720 pni pJ nq). h,,o.n.!)!h q dqo!l rt.ir.d.n,lp,. Kied! !teo"FJ mn:J wiIEÓlńa. znniejszr sig ich zagęszcz.nic i wynosi od czletch tysię cy do ośmiu.ysi9cy dżew (od Óśmiuset do tysiącr czterydu kęp) na hekta. Nieco nołsze b aDie przepoładzonc na zlgcenie rZądU brr /ylij'kic3odo od/i. f tr b.cLodn'adĄ7ec/ Ą /onll !\n'caZ do 7500 Pdm 39al na hcktar Gdy wgŻmieńr pod uMgę, że 625 Palm agal rosnącFh na hekhze jeśł sfunie wypmdukovŃ 15 bn ow@u' niebyw!ła okaże s'ę ilośćtĘo ołocu.jakąnoŻnr zebnć nrle'ą 'l cych do niogo bzech milionrch hekt!ół Ańazon]il

ołocu a9'i i sP'edaniu ub.Lqpo"u.r' e,\ 'l)i.'ybucii

plzo.qórcon dh potrŻeb podJ F rfleero.ow./a rn ol'7\rŻ Ję\on'oq\ UFcgn.onvpfudu{'c4l $'Jllo__n m{^7 Po ŻbiÓnĆh

{joNe

Po o?zymlniu No.u klrJ,i"

U.Uq '

so n.

k\'t p'.d \.I'{

\Tl^rc za.'c!/yy./c i do lll.i 'J 'o ślinnc' klórc pŹypadkien znJlazł} się na owocu. wszolkie zielons' z$chnięte lub nad€nile o*occ są usułm. Próbki pobieu się do lr bealorium' adzie sprawda sięje, czy nie zowienją mikrcbów (np' E' coli. fulmotr.lla sp ild'), drożdży' pleśni, a_gmtoks}n i pesiycydóv o{Óq kt&y Ezejdzie inspekcjęłizualną, ieśnaseDnie myty i RrzU cany do olbŹyńich kadzj wypełnionych Rodą. Mogą one pomieśc]ć Ółoło dRa t}siące kilognmów owocóq stużą i.h zńiękcaniu' Proces aim''. ńn'ej s'ęl.ig' J/'l' oo. n\o' e 7nEoUą5'9 w lJd/i' in. 'en speklo[y ususają z nicj nic'lojlzałe lub pÓsi lj{ce uszkodzon4 skórę szluki. Na*ępnie dol a się yięcej sodn ztrninowoce zosunłpod_ dane pocesołi *yciąganja miąższu' Klżdy oqoc posiada innq zo włjlośćri|7vU' Po'Un ęc' J.'lon rodoJw'nyhomoLe''rli i pJ

obń'o\J dfu

h_\

seryzacji p.ćz dzjcsięć sekund 1v tcmpentuua 35 sopni c.hjusza. Paśdyzeję{osuje się $ cc]u łyeliminÓwania bok'crii chorobolwór .zych' Maź unieszcza się w łieIkich pojennjkach cylindiycztrych. załierrj4Ćych specjrln4 powłokę unienożlisiajłcą kontakt z załal tościąpojemnika. w zdeŻnościod potzeb klicntów lak zapakÓwany niąźsz noŻna podzieljć na poreje sukilołe. Na Ópakoyaniach d \ e Ję ńu' (ly 'e' ' o UuuklyJne|' d rl pmdulci' ' iMe lnn'r 'e o ro{lrd PoJenn'k \ch}oozs il ooFmocorury noP i C.lciuv' n'^7e ' . nłllpnf UTie'cZJ v nrl} tr|t nlu!ni' c4< 1'ł7 ''b. szu plrclw.rz' się d ej ńa znożony suchy proszck' Każd} txnspon miążvu odbyva się ł wozach chłodniczych' wraz z rosną.yn zrpotzebow.njem n' ołoc' vzrasajego ya. tÓśó rynkowa' wplywi lo na mdykaIn4 zńianę poŚa* BnzyIł.zykół, ! w szcze!ólności bmzylljskiąo Źądu, klóIy donlŻ*a korzyści z osnąccgo ekspotu tegÓ produklu, dzięki k!óimu Drplyłaj4 dÓ krąju de{izy' w rezulleie p.Pulamość zdobywa idel chńnignia obv!ów Amlzońii' na tlórych rcśnie palma' Mniej więcej od 2007 oLu Eoces ten *rje się ba Żo sidożny' we wrześniu2003 mku ndseski pEmier Jens slolienbc€ Ód_ wicdz]ł brazylljskiego prczydenh Luiza Ineio Lulę dr silvę' by pod' pńtć umovę, 4odnj. z która No vegia prze*latl niliard dolorós

PŃg'sao{ohe|nuie ni vŚpólne brdanil i ińs4lycje' 'losarczanie zakłada leŹ moniloroqanie sablnirne skuleczności wdrażani! proce nJ

p'oeBń

'/!T.

do 2015 roku lunduszy

T'kie alnnicznc wsparcie pzychodzi w odPowiedniej porrc' Na yń c ś{iccje deb uje się o 3Ioba]nym ociepleniu i j*o prŻyczyniĆh, \rct 7q].le J' wu\u. sl q dmmdy(/n)ń w/ !'c'e to'4Jin:! 7 paliv kópalnych' gzególnie 2 mpy o'az 8azu. Jednak- ptzyczyl1 llobalnego ociePlenia nogą być n'łnieżnaluńlne zmiany klimatu' Niezależnio Ń lcgo' ktćn z lych leorii js' sluszna, jUŻ leilz odczuwa

am3zoński las {aŹyć. my yptył globalne!Ó ocieplenio' wa o nasj sięcej 20% llcN nJ deszczowy Nylwaa mni.j Plańecio' Daje llenam' ro dÓ ńyślcnia' skoro 2l% vdychancgp pu z naś połicta w lauch 2005 i 2006 Ambnia pŹeżyta na.jgomzł śuszęod Rielu dekłd' warunki pogmzyly się llk ba zo' źe spłmęłylysiące

heklaós lasó ' złńkni9b lolniska' zitule poqieEŻe

wywoły1va_

lo Ćhorcby płu. na skalę masovą. Miałcm ńÓżIiwość obserwołańia podobnego scena Uvl wy'l!Źcń y Indonez.ri, gdzic na sumat? n5 skutek sptonęły dw! miliony h.klłIós lTós. Po'lcz$ jćd noj ńÓjej wizyty 'odpalcń w Padanlu nr sunrtzo hicjs.oyy łskaźnikzl_ (ieczyszcŻeń osiłgnqł łaność375 p nktów. P'J kkiń zlgęszcze. niu dymu kierwcy ńie widzieli ltrtry.h sańochodół, nie mółiącjuź oo'eyt.h' le h'n'e/orcJlJ\c{\ ęl Jąodd/ic"i9.iu. lome_o" n' godzinę !ÓziłÓ sanob]'jslsem lub zabójstwem, zlleznie od lego kto na kogo NDadŁ Dzjeci i śarcy umierali od Z&adtnia Podobnc.Ze czy dzieją się.żęśom jn'loneŻyjskiej RysPie Bornco orłŻ w innycb r'' eh'lopika'ń'Jh nie do.l'')ch o lonlful nd 'llln' po7. am'' Kazdy pożar usalnia do łtmosfely olbŹyfiie iloścj dłUtlenku wp_ gl' Mogą je pu et worzyć lłśydesrzore. Nie n!ńy poi9cia, i]e ' niezvykłyth lcków naLuly'ylko idzie Z dymem. Alc Jlk pokrzuje pŹykhd Malczji' ńożna oPlnomj plagę p.żańw. Tak czy in&Żej' powinniśmy Zmiepokoić się lym. co dzieje śięw b.lzylłskigj Anazonii''oł!żnic co roku ponad o milionów bn Dretycz'ych d]yulIenku łęgla uwalni. Śię do rlmosfely' kicdy devÓ lopeiŻy, fanerry i rolńicy p ą lasy (d!nc lc p.chodz4 ze Żdięć salclitarnych dÓłonan]ch w lallch 2005 200ó)' Dolych.z.s wyĆięto !B wie dwadzi.ścia pio.ent anazońskich hsów desazołych N!']wyższy

uĘ../../-'''f6

dd]V.n /c7-nP -

un' l.cj ''l'n''Albo"'en

w PŹeciwnyn rłzie do 2050 roku zńiknje czierdzieścj prccnl afoa zońskich h$qa łnz znimi niezwykły skarbigc f.uny i norr N! ilu_ Śńcji 2 bożemy podzi$iaó Zaśię! Amazonii Bi!|a linia przedJłwia

wszelkie pipstlnkj skłlniajł nls ku sviedzeniu',Że deŻin!Ęmcja

mlzoń śk jcco ekosyśemu onz m.lowa cńisja dwutlen ku węg l' mog4 m d _r ''efel'' J'. p 'łJj'eimir' k \DDwi. n! lo .o ol -\

"m.

obszartopik]l.yŻwanyAmŁoniątonalurahe

n'iejscełyśępo

łmia dr41v moNych agai iju9lra. k'óre poja]viaj{ się na wyśokoś.i ńałol ty s iąc. mdńw nad poziomen mÓŹł' W oŚalnich ]atlchh^h tr icy z. aleŹl i prlmy ięai plzy !m n i.y bm zyl ij sko kolu'rbijsk iej, ponld 2500 mil na zachód od ujści! Amazonii iocernu AtlinlyckjegÓ.

o / pJ{u,l!y polno!_o {c dn'{ !4 lrc "n'e s, '. Amazoniinazy{aJłł9aińiancm !lpi. Dlai€8oplenienhĘ posilda piei$szoż9dicznlczenie,.iezwykbŃotnedlłutzynaniahicrarchicz nego

syse'ru spolecznelo. klóry Óbcjnuj. hlndel wymienny Podśavo

yyńi plodltlani ży*nośoołymi.zpodobn{syluacjąmlnydoczy'

0]eniau innychPlemion'coświ.dczyolym'żc!9!ipełnikluczow4Io1ę R diecie ludów An.anji od dsóch iysĘcy lfi' opŃałÓń lo zjałisko śz.zqó]owo rv ksiqźce pośłięconej{rrzy\bń i owocom bioaklywnym, pod redrkcj{ W $ona i PEdy cgo (Acrdemic Prcs, Oxfoid 2009).

n'l

Ł'.Jtl'' rlot]

PUdl' nV\J ŃrJn)!' q Ba^'' Rłkneg'f !r niek ntolowłną wy.inkp drzcv' B'dĄ]i!Ąq prek'u]r'i| JP'l' poc oJł|!e/luldlt poo:e{/'' a

€low r'ldlo

Ddl' vo'Jl prln tych zniknęty zc wslędD

.howują one bialy kolol i doskoniły snak.

grrni nekJo sxłłIki'lo lat rdzeń młodego piil palńy. znony j'ko ,!łócŻ naprawd9 'Fźywamy tria'. PŻyj'yjcie si9llu$ncji 1' ! rcbmzyci.. skąd bioą si?.'sg. Kiedy dodijońy ',scr.c palmy''jako

c'' p_ltr'' N.q|po'c l )Nmn' '.oo'e'Ó/ni!Lr'cu/yo e ''' jcdno]iścjcnnymi a dvuliściennyńi' włócznia rośnie tylko ńctów. na wieiz.holku dŹcwa' Może nieć d]uEośćjedielo-dwóch 'lhny w.clujcjpozylkaniaim ściłć.łtlpalml.miel7Ącqodsześciudo dwunaśU meftnv' TłkiE są skulki ochoty na *rce palmy

Nic zrzuDcie mnie Źle' nie mam nicpizc.nv]cdzcniu lego sma ko|yku' ile nie koszleń amazońs*ich i'sów deszczowych. pot.Zebujących ochrny pŹcd Fze.'ości4 !UdZi ssłki, pltki. ovady ild. Potr,e buia tych palmjakoŹródel cignia, pokamu i schDnienja.

,,The will stcot Joufual" ÓpublikÓwał na swojcj pi.rłgcj sro' nie'aportpoś'ięconytenu7a33dnie.iu. M8|ówekBloŚił],,w Brazylii d rrmaty.zn rva lkr toczy się o ga rn ifunek do Śt| ki" Wed|ug po u l lu'oEn q in o/on-y (i)aj{ od pĘ.:u ly\ ł.) do d/i'i!.'u ')\ c.) palm tygodnioło lylko po lo' by u dzjeŚu do ĆZterdzie u ce nt} ńetńw łorc iy' Bnzylijskapolicjadolosi. ż. zaang!7lwlDy w le! prced.' p'ec iętny kłusołnik (cina codzienn ie pięćd Ziesi{l drzeł i zanb ił dolłn od dizewka' Po ścięciukoóny palńy łyciąll3ię Z ńiej jej '.serce''' w jednym tjonie Brazyli doszło do l'kieeo zdziesiąlkow ia drze\r _ /e /''r]o-J'U \ l D Lo ió p!'"o'neAo L6J' Pon e!d/ tu'.',l 'i9 J. soby lańq kłusw'icy pŹc'oMą się w innc obszły Brazylii's tyD do słynnego Prrku Nalodo\rego luti^ia(Paąrc Na.ional do xatiaia)' położonego na po|udniowy-zachód od Rio dc.hneio i słyną.ego ze sł}ch rvodospadów oraz dwu u pięćdziesięciu gdunków pt]kó!v' Uzbńjgni Śmżnicy pńbują vy8onió kłub*ników Z ty.h lcrc_ nó\r ale ni.Śely lylko w kilku pxrkmh namdowych zn4dujqsięsku piska palń a9ai' l l* na przyklad N eanie Paia nhigjc tylko jcden Pllk mrodoły: Amazoński Palk l.]arcdavy |Paląuc N4ci.nal d! 4-a 'o4'a,, pojo7o 1 n" pot o' odP ol"płó. 7" UFonUbVJ m' Uona hskuóa' Nańiesazęścic. poszukiłacrc złota zniszczyIi o$ac nio p[ynaj'n'iej 10% pa.ku' ,'łjwcy palm'ZaPędza]ą się lela na pótioc AńaŻońi i tdziÓ roŚńo dzi kie !ł iow iskł 0lł.../' '. Ma'ny lu do czynicnia z łyją'koso smutną syluacją' zsażywvł _p_lT)' -r po'''d" 7]dnrh. 1 f8ol'y h $ n' f..'e.f '\'ą

Iune ź.ódła s.rc!

palny

Rosnł.e zainleresowrnie oyocen a9ai śłiato{y.hryntfh wp|yw! !a życic nicMkańców Anazonii' unczynljąoni doŚnĘx4 że ścinanie du ew w po9ukiwaniu ,.serca pJlny" nie ieśwcale w ich i ńlercsie, chyba Żo i !łk !Źeba zrobić ł ycnlkg. pon icBoż pa lna rodz i za jnało ołocó* xlbo jeŚ zbyt niebezpiedna na wsPinlczkę' ze vzględu n d}naniĘ pÓdrŻy i popylu kaJc Ancryki Połud'iołe.j i Śr.dkołe.j slłożyryPlmtrcje p[eznrczone wyłącz nie do proJukcji sercl prlmy. czołowymi Jelo piÓduc€ntlmi Zona|y Ekwadol i cvateńala. Nic ścina sjp w nich dzi*o rostrą.ych paln !9xl

ijuqłn PÓzyskiłaniD s.rń

palny służąplantiĆje polmy b[oskwi Dzigki tmu '.Pe.]jbaye"' znlnie]szylo Śie zapot7ebołanie ń. wycinkp Palm w Brazyl]i' osoby cerpiłce wyńiclnc zyski zoło.u.9!lsą vyczulone nł niorcj ('ddris śtrir'a-)' nrcj lalż! J.ko

llu "{n'loq'.el.ń !ńbtr,os /")L. p3o"'ą J 'r pim)' po''c' wrż mo!ą avicoć !v sobie lż do dwudzjeŚn t4ch kilogmmów serca

chocirŹ10Ekładot iGwatĆńalł slały Śię głóv nyń i plŃuc.lta mi se.a palmy' palnl aqai' ńsną.o tylko w Ańazonii, slmołipod qaqo\e 7no,U b'lĄl.+ trco p'/e ynu'clc' Pólm\ VU7eń} m e( rylko. zieig, zcdzięki śrńnioń władzbmŻylijskich, k'órczachęca ją do uprałimia plantaoji palm bŹoskwiniÓ1vych jako fuódeł poŻyski slniaserca płlny. nniej pa]n a9.iĘdzic prdać fupeń ktussvrll* Na cd. szc4ściedla l.j palmy niektóre jcj ccchy sprayiają' żc Śerca palny. fuzede wsŻy$kim. sy trieje* ona nljlepszym pulilcnoloo'śd' /!'Ddol'ydy) ooblqiJ|d JlDliJJe n'e _"^m. 'ódten scrcc pllny * lonlakcic z polvier4n' KonsumeDci Pdefujł jak najbielye serca' Dla pońwnMił, palna brzoskłinioM nic zlwien tych jcj scrce jeśsłodśŻ.' Enzynóq e na dod 'ek Palmy łę!i potruńą odradzlć Śję z nlsion. z czisoń lcreny wy lesionc mogą p.noRnie nińi polosnąć' JednakŻc nusi upł'nąć kilka dekad. zrnim !o nłśąpi'Palnll ręai 10 cztśćw'ększ.Eo cłoŚyscnD' w non).h .r..h. 'rv rc :) cm roloEtr? J 'lcgl lo{'n\m Zńianom' Nieklórych lalunków możn.jUŻ nic odlworzyć' Wjęc na_ el]e' Ut]' r( o /yll !1 JJn l|.Jbn) dd"neJpop''ldliipalmĄ ''' ' dl się odivorzyć całcgo ekosyneńu' N{$yżVy czas niekoniecziic

ńkuBEzylia uta .ih prałic ]]2lysił.e kilonctńł kwadntowych, obszlrłjęlŚZy od lUb \'lJidgui ?ł'caUm xo'.i PolUdn'o"1' D JUbń) do lu''! '\ w ciągu w)obnŹcie sobie fuktl syluacj9. że olo Pięciu lai z le' 'r!Ie, eŃł Korei l'Ó]udiiołej znikaj{ łszyŚkic 'lresa. drugiej Między mlien 2000 mku

sicrpnjem 2005

wedtug ęqdu bmŻylijskie8o w lotl.h 2004 2005 dosz|o do .o do wielkości deforesa.ji omazońskiero lasu dev.zołeg!' zdjgci! s elilalne vykoM.eniędzy 2003 a 2004 mkiem poIozDją' żetnnneun d valciplaDlato'ysi{y.i9lilubsp i1i26 l23kilometówklvadrato' ł ych lasu dc szcŻowcgo M iędzy 2005 a 2006 rk iem AmlZÓń ia uke iła

kolejnych ló 700 kilomctów kwadiŃÓłych, obszar wi9k9y od amĆly kański{o Śanu conneclicut' Jedn* rekod podl w 1995 rcku' kiedy lÓ * .iągu dwuns'u fiiesigcy vycĘlÓ 29 000 kilone&ów kwadrubwych l.śu$ćslu tvouetrh panłńk ipIantlcji si' w lEn \\,hśnie sposóbUsol iionodo nosfery 370 miIionów ton grjw ciepllnianych' czylj 5 {j

od l9'0 mku znis-zono Ponad 657 500 kilońetów kyłdnto wrlh amazońskiego lasu' Jed lo obval dM mzy wĘkg.y od Indii oraz pnwie laki j'k Tełsas! Potrld 90 % lJth zień prlni lgŻ funkcję ptr stwisk' R6zĘ poń&a 9j1 w Ęullacie BBŻylia sąła si9 największyń Pmducenlem łotowiny i zajnuje drugie ńiejse w pmdukcji soi NN€l jeśIi ten śałpoces detórcsacji możc rvydlwać się plze nżają.n tu i ółdzic pojlwiljł Śię pDmyki nadziei olo bowicm ło łŹeśniu200ó rcku nąd breylijs*i obliźył,żc AmaŻonid śrrciłll l %k!utrnicinDr\ r./e:nF'T"l./!'n'c/ejo''ł7D o|o'lfpując( więkJoś(ł.'e' .o e\.poru'e

{ do Lunp)' go/'e qa'otr'{ śÓi ŹNytlć Ś4 nielegalne, po '\r p Ż o..e. e\la\.'c'ele/e.

podnawę paszy db *ur i bydłł'Plańlacje

nic\d7 ur.u. o o.5'onie!rcdo\ scy pow in n i pozosawić 30 % $Voich l6ów nietknięt}ch

' N iew ielu

si9

wyob'aŹ.ic sobic dod.tko\E skulki dla fudowhk!, j*ie wywo' łujetowylesieniąjak.hoćbyosuwanicsięzieńipodypl}yen gMhow ńychulewczynjepohamowanepożlry.Nietudnowlcnsposóbwyltuńr czyć sobie pŹyczyny ołlopnych po]vodzi, klórc zdalz}ły się w Brazylii * 2009 i 2olo rcku. A tenz pomyśl.ie,.o się nanie,jeśIi w Bmzylii zabrcknie lłsós? Jalie szkody wyuądzą op]dy wlelkośc] 274 ccnly_ md'ó{''cnjię JJnic'g'J) /icń'a/JJn'e reob$!4' łle4Jl'!t p ci ając Zasobł nialiczone ilościgalunkół?

RoZDZIAŁ H

lsToRlA AęAi'AKo PoKARMU

Nie sszy(ko, co ,'ńaturalne''' możnr bezpic.hic konsumować. st{d pojNiają sip pylania: czy możnx jgśó Dłoc. !9!i codŻiennić? czy wyłołUje alergięl czy kobicty bę'lące w ciąży lub kamiącc 'lzi.-

'aoE1ieópo/y a.'cłoqĄr.p')slu;e rcsubls1.F-'łemię nyńi ńogącymi wysołyłłćła lub uszkadzrć ukłJd ne owy? odpo iedź na te pyl{nia możcny znaleźć w tradyc'jńy.h zaslosM

j*iśpo*aiń jc$ bez' iń bksykolqicznych i' D'uA'N'a7c 'r.'ud'o*_niem

k.njejq dwr sPosoby n. Śpravlzeiie. czy Pieczny. Jedon polcg. na prz.prowrdzeniu b

popr''y.h donod'-'

'ę ''U!o\!' spożywaniadme8o pokarmu'N! dokumentrcji hislorycznej Śzclęście dysponu.]cmy obydRoma spÓsobani'

illcm

bryłlskie v7nianki o a9'i polząlku 1763 sku kapiun Jłncs cook orzym3ł od An3ickkiej Akademii (rólełskioj i Bry'yjsk ie.j M aryna* i picniądzc Nlidlwni':iŚzÓ

potudńiovyn Pacyńku' Pod.zls svojcj wypr5wy miał obserwołać lra!Żyt wenus fu llc hl.zy s}ońĆJ' celenr tej pÓdlóży _ń' by'o/m'e'7-n -o']'eLlo*i pońlco'J )'onrem'7i.ń:ąo'!/lo' Ur -Ju Slonc.7n.e" A rTomo!hobl..4.i./cdohso\ dd,Fnk ] czerłci l7ó9 rku' na podńż pÓ

'lojdzie

Kiedyekiplcookrszykowałasiędoopuszczgtri!Ańglii ł si.rpniu 1763 toku' zoyatł poprosŻoni piz€Ż To\yau yswo Kńlewskie o ńada nie'Ielm Alllo]il |lllośĄrd' nrnyanc8o po}uddio\Wgo lonlynenlu' w owych cŻN&h vielzono, że 8dzieś.a poltrd' iorej pólkuli znajdu. je się sicl*i niezńaly końl'neńt Takł yypmwa poŻnawcza musiała Uq 7s fl]'' ob- nĄ\c p'4' dn'r 'n .l(]' |'7 .{.).l' ''9 a b.lrnL!' 'c w naluraIny spoŚób ĆZlonkiem złłogizoŚa| Joseph Brnk' { 17431370)' n''Lo je!' lló'y /!p:sal'i9 pó'n'e śh'ł'' i]i\orden, n'l 1yiększychboranikó!v'Kapitancook.łru7z!]o3Ą]iczącąosic'n'lzicsiąl osóbi jedela$unlukowcó\qvyruszy|ŻAnlIii26sierynfu ]763mkun łlku !Y.M's. Po królkim losbju m wyspa.h M.dgn y ok wyruszyt przez''&'v,r Allmlyk do Amcryki południoMj' Pie.wy poŚój był wBnzylii. stalek dobił do bv'cu ]9]hlopada 1763 Ólu H.M's Endaaf był tz}dzienodwumetowym łęgloNccnl.

plJrl.nod.n oo nurl.blw i iiL"l!1. ini"

ryŻykować Utknięcia nł mieliźnie' Dodalkoło ŃJlek hył p'y$ososl.

'ydorly ic.irazdl./b./eA. " Jl, in. rJet p7s doq.nq Joseph Banks koŹyśrłz ponmcy dłóch i' lych bohtrikć\t k!j. ry znalcŹli się wnz Ż nim $ kU, Drniela solandela i Henra.a

spórinca..jego as}{enta solxn'lcr byl u.znicm LinńguM., tak '.ojc. sonońii''' LinneuszoRski sysem n zys ia, 9frĘoRatrir i klasy. likołrni! organiznół nadal był! posszcchnie uż}łmy'Tókl ń9ŻcŻyzn miała wyjątkową sposobność opńaii! sszyŚkich ńślin i zNicrząt ńow{o konlynentU' Błnks tvierdził' że jego zada.iem było ,pdnolowtrnic cr|ego nlpolklncgo Życi. rollinncgo i ŻwierŻęĆego"' To yhśnie Ón pienv9y dokonał ntrukowego opisu populanEj obcc. n ie tśliny ogrc'lo cj. bugcnw il l i (nMsmej od n izwiskl francu s k iego odpowiednika cookr, LoUis Antoinc dc Boug!itrVillc'a)' BankŚ spÓ_ Ź'dlal.t'uNla''c nolr'ti 'qUiT']'e1]'tU dc !'l bą. " J pokład ś!tku,aż do l)owrclu. kńry hiatńicjscgpo te.h lat&h' 3l

Bo'n' )

loll'd

J.!'J'' ńlct"o(i]i'i9

L't7e

J ^\J.7|od. mj żywieniÓwyni lubylcórv' 7 grudnir l7ó3 roku Joscph Banks rctował' żc micjscowi lubią spoŻyvłć .qai' oto jak opisał len o!rcc:

''JrŃJ,

m}.".gl'.o"i _ J..'emne *lnosnn' ' lelrod mĘ^^m

skrywaią.c duzą pc9k9"' calkien Dfueo i Mfnie|

wyfu9]ył na Po kń(*im Pobycie { Bńzylij 'M's ''d.nu ob'entdu ium i' !o/fJ.co 7lnB- niJa /Óudo!g' /a.hoo o. ' 'h \ó lęP'r l 'adc. o'e_n p'rU(n't JngJ]'egu obL'! o'ium ł Gre.nvich. a zrmzem Ćzłonck 7ałqi, Zmioży} czas pŹejściłwenN pŹez ra[zę śoneczną'Po zakończeniu z ania E idaav.r yyfusŻy| na poludniovy{lchód, b} odkryć ponownie Nołą Zolmdię i sporządzić ń.p9 łschodnjego w'bŹcż! Au mlii'

NajdułnĘsr pońug'lśkie oplsy zbioró{

'9.i wydzill Antopololii poduglhkiego UniNosyt.'u w coimbŹe

słynie ?r łspmialej kolckc.]i m'sek rńrŻońskich' pu ywiezionych pizcz

podóŻnikćw portlgrkkich w osicmnaŃy'n i dzieyi9lńłŚyn wieku, a lakżc 7 inlersuj{.elo zbiolu dls'ych tśiui Ękopisólv zwiąZmych zodkry lnicm 'nowych świ!tó\9" Podczls poby(u Ń Ponlgalii miałem okazjglorczDNirć Z plo' fesorką rntfupologi i lcgo Un iłeśy(e' u ' ale'rło mi na dota rc iu do do łuńcnlt'v bhtorycznych dotyczących spożJwanh l9ai s Bnzylii pod czas pońugalskĘo ok'esu kolonialnggo' P!0i pnfesol yykdzal. się ŻduńicNijłc! pamjęcitl je!li chodzio zbioly bib]iotc.znc dolycz{ce n nl po uer r rh potl' n'\oa ls n I' mlB u{JSl rtrd v 'nn pońu ' plzcz śporz4dzone olbrymi{ ksi9gq zisierrjącą 1ic/ńc rysunki /4lc\o\c Ą'n' /on j..\'cgo |?yrco''lJ' l'ó'y p cmf'7'l 'e'en) '' gdzie mieścił'sip rczlcgł. Śanolviskł ł9ai' Prlssork! namierzyła lilantyc7ną księgę, y ltóPj znajdołDły sit kolorclt r}sunki plaków, ryb. plazóR, ! dó\q owodóq roślin i l!_ lrYlcóq n^Zkicosaic pŹez członków ańazońsklej ekspedycji Ż 1791 rku' Po założeniu birłych Ękawi.7ek zdjęła jl Z pótki' położyłanł

soleidelik nieolwoźyl3

liÓdziviając kolomłe ryslnki ptrkó*' ryb i inn'ch $worzcń' PŹe

sz|adool'i5ówludzjZańicszkującychdopływyAńarctrii..'eden.}sUnok.

llo'j LlJ.hnu"

7\_n' l 1..l'(JEc'|'/_o{ń\|Jl'"b)].J(/ymJ{

cesow jedne.jęcemrteczitncjagody,koszykpiŻy sopach isznurpeśek z !9ai nd piesi. Ni jego tle łidni y palmy !9ri Ten lysunek spi7.d dyu yu dzicq ięlnaŚu lat p ed $ał ie] Dieszkańcós A mam! ij zbiea jących ołce aqai w tn $m sPosób co dzisiaj Pżcd oFszczenien ńiwośyttu połafułem sip o c'an. hi i kopię t.go kolorovego iysunku. którr je$ Z.łan! m llu*racji 3'

Doslgpnośćo*ocu Palma

4li

sję

a$I

mśnje w całcj Am!b'ii' Największa jcj

koiceitrcjl

nizinnych lerenrch z elvołych Na wjelu obsarach Amozolii' Mczc3ólnie łe sschÓdnin doż{Żtr' msną gęŚe kępy pal_ my aęra są ich miliony T\łorzą wyjątkołe posz)tic lasu doszcŻolve zndduje

eo oJJni''idc'e'ńĘ..

"''m,!tieD'-dplz€n'u//crl.('ad.'re.rm śIćni

ponjeniosa'i! uhnfiolclow*o' Na mi]ionós lal pal ma aEi przyśosowala się do o{Ęgo dońca. Dotyczy to jcdnak osobnikóv dojrŻxły.h, mÓg{cych rodŻić owse' osoblik] młodc'yIko po_ jnńych bzbują scbrolieli! pr-d s|oń.cm' lakjak wielg fuś]in rcsłl

luli

Aqai wyŚęPujc pod różnyni ń.Żwlńi' w ńż.ych miejscach połUdniowej hilieje co najmnie] osicńn!ścic synonjńóv

oN'U vóli \ń w

Nąidasniejsze anerlktrński. łzmjlnki o Wocu a(ai }łld koniec aDeiykańskicj \rcjny dońokj william H. Ed$!rd'. znany eń(ońÓlÓg, przymdnik i podóżnik' napisa| książłęo swych puygoda.h ł doźgcztr Ańazonki' Ukazała się on! ł l346 rcku' Będąc Rylnwnym .bsctwolorcń, Ed*ardŚ łniół spory rvkład { -'wc loluńic' ic Ąn x7 'n i F| lud' ' \ lym ]ego Po ].!Ó pÓwrocie z Amazonii dwóch anliehkilh ńnukosó\r 'lr')' Henry Bxles 'Hcnł wal''Je' p'^.^n lo {dnT,{n U na'7c] q icJĄ o Ąn l7Jni'

w rrdzi

e .Żłartym ksiąźki vo!a!]e up nE Rik, ^n|l-an' in Paló l ]3łó Edyrrds.Pis'ł 'io7*ovtry'' owoĆ "Nai"' Poniew]ż jednlk trie mógł zobaczyć lej palmy pżed p' 1\.ic l do Ątrl7oni'' Dor\]'l ł / / irr,'/ !J'lł.'.ą'uńl'.ń { Ó ym cŻ rs ie buj n iĆ .os oqcy n w okol ]ca.h s io P.'olo, gdzie mieszkał]

Indulli śa

ksin.vt

Brn:Lylii:

^cai'

'pJlni( l.ou:.iJnei' slo'de 'J(re aeat'

acniżłio'as i'

w sulinańic M.,,.d

w cujlnic

li,ap.'n'

r_ftncuskiej:

ji.a

Ń]

lelo -JJępuJi'e

jr.u.ą ' iulklfu'

'i.'.ł. r'j'

','iÓ'.

Nl dodrlek P]emiona żyjące q Anazonii łykszlłłci|yw|asne okrcślctria lclo ovoc!, ńin': prdMm, yard?' dl?i i łł. Je'lnak

nazła "łqaa'nadal cicszy się najwiękząpopularności{' w Ęjonrch' 3dzi.rośnic nljljęcej palny'n brzegamj Amazonki' zdah od wicl_ kich miaŚ' po7ylkujc się wyyŚkic cŻęściteJ ruśliny' Dlłnier agaiwcal€nie byłol!kj.modnc Jcszczeniodarvnoołoc tcn by| znaiy.}Iko ł dorzeczu Amazonki ibnzrlińkich lrsxch !lIan' iytkich' Wynikało t Ż uind| io!.8o donępu na lc tcrcny' PiŻed pięć io .lal' in|r,\ l -' f,rnb\hp.{' Ąln/onl' 'l7ic'ic! 'ouc sro re, \-. '\)!.c'n cpiJ\ J.hJu!|lo. ld o a9ai nicdocie łr daleko od m'ejsca ły{ęPoslnja lcj palńy. Po zerwlnju osoc a9al talwo się psie (jak v9yiko v topi \rhj' Ki. h I \|'. ' 7ę' -.l' ) o''łgntr ool/!lo\ ! \p''JńiL 'a /ie mi9, icśrcZhwylysłńa pŹez liczne nłouelia lub szybko rozkla.

p'.z

'la!a zacho*ać

enzymy' Jej wa ośćodżywczą i prze.iłunclirze możnr .yl ko dz ięk i nat}thm i.stołomu sposol ieniu t. kcj i c| zy_ 'l

w latrch dziewi{dziesjqt}ch xx łieł!Amlzoni' doczekrłłsię skutecznej infrasrukluly tanspoltołcj. Rozwinął się t.kŻ. p cnlysł p

4s\ó(ł' Uro/lśhBq pPel\ '''e

oinJJhddńE

Ąm'ó'''

N'jsiększym jelo ośrdkiem jeśmi.so Bclćnl. *olica ś]nuPal{' po|ożonc pi9ć $opni od ró\ynih Bclćm mieci się jo szcśćdz].siąl L'loftrow r' połuJ od ós''l' ndd Bib 'h Md3F ulc'e' Prrź. dwó.b iŻck Manoł j{cych c4 śćśyomu Rio Tocanlinśi Rio do 'e Brazylłczycy móNią o nim.,Belóń do Par''' Ljczy l.t milio' na mjeśŻkańcl'vi .]e{ głóyn'ń ośrcdkiem handlołyn ! pó|Ńc Dl e!Ó ne'] Brazylii. Be]ćń słnic z nangorvcół (M/n!lźrd 'idi.d) ("midem atrmiejscołi nazy\ĘjĄ Belćn cild/l .ló Małłl./jdj go")' To nlir*o posiadl nicsamowity ruch Ik.zny' wętl .]ł PrzeŻ 'e.lÓjĄmic 'lo-i/y-no.fl pmout.'' x c \Ąmń'rpJU.lnc .J )la crooero\ t h ntou b-tult-"u .'.h ixa Riooe I'ne n i sao Paolo ofuŻ na ryńki c!łego świala'

.oJ7.c) ).c p dc,,. ..ch". J "c/onu. I _d\ m _'.o i /b cr'i! ołocc a9d. mieszkańcy Bclć'n nlbyłał okolo 250 000litów soku z tego onNu' Kupują go od sprcdavoós albo Ćzcrpią vprcŚ z palń' c'c' DUo i./ń)ch' Ponf$ '' |!5' ń\n{cyr n' Poońo'tn ' i E . 'cl ńicg*'jq wAnazÓńii. mogą pic śwież}sok, sazcgólnie s PoIć lun chu. kied} ŚpŹgd!ł.y oferują sok !ęnt śrcdnii rczcieńcóny' Aby spfu ać lcnu niespożytmu zapot7.bołanń na nvioży .'Śok purpu mieisco{y prz.mysł spoży\yczy ZltDdni! ponad czl€dzicści 'osv''. wedłuE infornacjj pńsowcj z ll lruJnil 2007 rcku. brazylij skie Miniśeńnvo Rolni.lwa uznrło iqiidrugin Po drcwlie pfuduk' ten Ślnu Pain' Rejon pólnocny B'r.ylii połoŹony w s.myn cenhlm Amazonii, EdŻie nicś.isię sbn Pa , byt odpowiedzialny n 90J% bnz}lłskicj prdukcji aęai' w 200ó roku w całej Brazylii z.hrnno l0 l34 100 kilogńmów acal z crgo ł ! ie Pani 37'4%. co cicka\rc' łra7 ze wzrneń prcdukcji ll zmdala podukcjr *rca Flmy. dzięki czeńu z'nnicjvłła si9Iibunłow! wyĆinka palm' w 200ó rolu pioduk.]! serc palm Żmnigjszył! się o Śiedemnlścic pro'

R Śosunku do roku poprzediiego' 92'3% z nich pochodzilo zć sańu P {. NieklóE sercr prlmy zbiera się ze $orych palm aqaf, *tó_ _i'{ " 'Lric |c|/i( oudó; _lbu L ''ę 7h\l 'rb_7p'e.,.r iU/ 'r do vĘjnania na nie. Te slare I)llmy przynoszą'i{jedsnaścigkilog móv scrc palń' nazyNłiy.h ,'palmilo"' w śaliePlra Be]ćm aqal pc|ni taką ÓĘ, jak pomanńcze nr FIorydzie, rle na nie$yobrażr]ną dh las skalp' o ŃłnŃy żgka aceni

pełn]o się sctkami todzi Ż.ałego regionu' które mrją tylko ]'.del cel słynn), rynek a.ir4 .i, Alar w dziclnicy BcIgń V'ro o Pss,' Na tym yÓ śoŃk sprzedających od dłu$u pieódzie_ lareu znajdujc si9 sigciu do zt.rysh pięĆdzjcsieciu bn ovÓc! aś.i'Handel t$r od półno cy do .Zwliej nłd rdnem. Ten rodzrj rktysrcści bywa llkżc widocŻ' ny. lczkolBiek no mnicFzą Śkalę, wo łś.hodnimdorŻeczu Ama7onki'

poi

kń' ldzie

istnieją duże skupfktr ludzi potqczonc syscńcm rbcz' Kicdy poiawiają si9 picfusze Eomienie słońcr, w!ŻyŚkie ko_ 'ym' sze z owocami są już sprŻedlne hatrdlaŹom dclalicznyń oraz pze \ó(oń Nłl JnśTńo. F.''U, 'T'o7onv lub 7m !l' /on) ,lcso sok(!'jłod?ztzo n'oBqp]ćz|okllic'i konsuńcnci wyna\'Z} szukać .aNonych zn.ków Z Dlpisem'A9ai': w sezonje ni. ich przc_ ''osób

palnani aqoi T.My alewołe ujścirAnrłzonki (ńwi ZErzgdu

ntu

muią dsadzicścia pigć lysigcy

d7_\l'

się o nicll

zai

kjlonetóN kładrato$ych. './u.') wśród nich

l)il ) 'o.]mUF.rcnyrc/cfuą{J:lolUj-iJ 7e.ixi PdJ _

DP\ w'.p \4TD' .ą lo let ) /oon _ m$ane przez polmy !9aL Bnzylłczycy nŁyvaj{ to ujścje Amuonki Man]a vóua earecion (vląm enrcza .'alone hsy')' wvglzic widić ÓIę, jiłą a9Ń oJgrys] R mjejscosych sz.ćgóI n ie *Żdłużka nałós i bregów dmzc.Za A'yciu ń i Zonk i' Ed Zie ms ną sire {ai, Żłane l.rrgiŹs, czędo w domach j ogódka.h chociaź 'alńy p'lmy r9airsnął domołych ogiodach, dośnfoZijł.sPalu cienia, Zndduj{ się w nich lakże c'Eynołc.. klkmwcc inan8os.e' { cd) a3lńB':t 7cJJ7.' Y' "_''U i{.c' |. Doo{ ń\' {1. pf n Z którcgo łyraśrjąnołe 8aĘie' złykle l)olzeba dwuna$u, tzyna_ $u ]!l, .by l.k zrekuItyyovlny leren nał się źródłem nowych o*o

do'}lu

Ątro7ont''

cóv Innym powodeń'dlaktóĘEonależy

ścinaĆslepdmnjen

źe latwo śięlłmią, pŹez co mog{ być nicbczpieczne dla

flk|

polcncjllly.h

Brdania nad łytwarzaniem owocóv vyk.zały. żc palma 4ai po_ tłbuje błpośrcdniegon8łon4zńiońi!. jeślina rdŻić dużo owo ó\ wrclu lr dU'en'UwZJJ/Jlo 'ę otelo I'7e p ) oo t o'ni"lie nio palmrodŻi vięcoj owocÓw lepyejj.kości' Badani! le dążą órvnigŻ do lcgo' by *wie Żić, v ja*i spoób nal9ży zbierać ow.ce !9!I i krc! prlm 5eZ wyŹądzani' szkód dla bioóżnofudności' w ftzultacie łńz z. zwiększaj4cym się zło!,e bołaniem n! a9ai można lworzyć planlacjć palńow.. klóre okleślł śięniuem ar.ła'J' respek(Ujące óŻnord'oić biologicznł' zas!dy Zróvno$ażotrego rcz{Óju, a zaru7em potańą.c sproŚoć qymo gom ekspońu' RZąd bilzylijski UdŻiela Ierlz !ond, UdoŃępnia Żasoby lUJ Zkie i śtodki dl! sŻy( k ich \łaścicLel i ziemskich golosych Ptrdy cypow!ć w latiej gkoĘiczn..] plodukcji' Nl przykład specjaliści od mlnictwtdońdzają nMzorcom plańlacji z}iennie serca palńy 'y]ko iaz na pięć lat, by nic szkodzić ńwnov Że bioĘic,lej Podluyńu'

Nl llu$rucji

^!!i

*idać y.ńośÓ ry kołłoyocu !9al dh Eospoda i

zdoblsa popularnośó jóko pok.rn o niu*1kłych Mr_

IŚnjcją liczne opisy dotyczące le8o, j*iń sposobem a9 zdoby' |o Fpulaność' Byl lo owoc znrny luby].onjUż w caMch nłoźf! nych' Nieńnicj łiększośćBńzylł.7yków do$iedzii]a się o nim dń \:ś'i' U J K.J) /d 1.? o! pi.'os' 'l'l 'ltuoiJ'nlhLl\''l/'Ą Amelyką w l9!5 roku,prasie s ogole nic o nim Dje wiedzianopoza Bmzyljjczycy uvjclbilją tanie.' Moż. to być limb.d.. b!!uque, capoen( samba endtdo' słńba rcggm. rrinha di badiĄ folo, frcvo. cMmb.. mixixe' congld'. kank kus, cordoes. prssislł, choro' Xlngo. yu pti, ń.ńcalu rlb. Bodińha. se.lymenlalny lanicc pochodz{cy

PĄ

capNin

7 Rio oe l a'o' l qsLo] o !'_pE l''n(c?) ' 'Doe ') 'en prbz wypmco\ńnej ć szluki walk]' lo laniec rv'Mdzący się

nieMlniko]v dla samoobńn} wdI|ug tcgo mitu mogli ońi hńayć pmz viele lodzin, ponielż pili aqal N! dodrlek' wieśćemjnna niesie, Że 4al b afmdyzj*' Nic posinniśmy jednak poPldn: w Żbyhi cnlu_ ooBrcmr L d. p nie pdr crorl) rego -Jtu o4'n d lhnr r a ' 'm,Źródeł wspótczesncj popul' r!.ści 9li ńoz na się doszuklć w p.' slc i cł rlosa G nci.. prcł nuka szkockicgo im iE ranla, ktćry u rdził si9 w Bnzylii w 1902 rotu ij.ko n!Śolslek Żdf.scynowat się szfukańi walki' w 1922 mku cracie p[yjechat do Rio d. Jamim' $y założJt li'l.u P?.. nod7i. obol'l.e' doau' nrpoll'l''hp m 'l'drTĘ po ują.y mmżone ańizAma,onii'słuśŻony nocłopowieścipoŚa'

now'l Jn'/UuJ. lcso'I.c)h\U' J najep_r ł.7ł!oopul'ry/oL' so !ru, csol n. 7n'o". K co). udow., e a. r 7mle7r. Dor/'er dz.nie w ich wynikacll sponoły!'h, ludzie zmzę]i zaśńawiaó się nld tym fenońcnem wkótce b*cyla złĘsli surfeŹy, a kaźdy brr na pla-

ży zaczął se.woNlć ńapój z a9 ' Jed.* aŻ do 2000 mku nic impo owrno duŻylh iloścjaqai v slanach Zjednoczonych i innych *r{ach. Nie spo!ób było cksporto_ sać śłieżycbosmóq poniewlŻ Żay!rt. nich enzyny poł8dziły do szybkiqo rc7kładu skćry i miĄr'\zu. Poa lyń każdy owoc a9ai z!_

wiela bardzo nicwicle miąższu. { związku z czym tłba by ińpo. low!ó olbrzymi. ilościossów. Mieszkańcy Amazonii sbsują do icb drylołdni. spejalng narzędzia nicznarc ł iDnych {ronach śsi]ta' Dlalego nasowc zainEres.waDie tym niżły*łympÓlamen zacz9ło się dopiem { dwudzieslym pieNszyń {ieku Nd poc7ąlł! 2000lolu D'e\rcY n|r) 7']ll) ię P'omoci| \ v barach i supglmrrketrch' Jedną Z nich, samboŻm, zalożyli dwaj $u' denci, któŹ} pod.zaŚ poby'u s Brłzylii dołicdzieli 5ię o tym .socu. Mając Źylkę do handlu' zrobili mu rekIamę, ale nie zadbali o podbudo{ę

naukołą'Dl egowilrygÓdnośóowocowia9aijakofuJdłułllt ściod żyg.żych i praiłullonilczy nadda dopiero ńrma Monavie'! Z soulh .'ordan * $!ni. Utrh, któn w yczniu 2005 rku łprowadzila na rynck

anely*ańśki napój zawicojący so* aęai według rrnkingu nagrzynu /Ną ł ciągu pierwszych tŻech lat ńm. Monavigr! odnolova|a szts o 5.333% i doohody Źędu mililda dolańw Dzięki 8wJłlołne mu rczłojowi ł sMnmh zjednmmnych i pięlnaśu innych kr.jach Monavier' śrłasię najRi*lzyn ńabyw.ą aeal liońli7owlnego l pu ńrvnież s Bruylii' Jej pfudukL' tafrają l@ na całym ś$iccie' ł Y 70 n\EJo\ł'! n liony doqo\ ! 'ym |I(7e -J r le-']ne\ Mondv'e badanii' spofuorosała niczalcżnc badlnia swych prodtrklów, w tym prcb) l'l'Llne' 3 ''./e p+g''m\ bdJ" / p-("ię.one oaocoqi a9li PlŻ}niolły one spory poŻylct takżL i'nyn'. konrurencyjnvm li| ńom. wprładzającyn na śwhtose rynki wymby z aęai' Brazylijcz'ty usielbiaj{ sport, Śz.a!ólnie pilkp nożną' q)orc meczów odbyM się póŹnyn wicczorcm. po zlchodzie słońcr, gdy Z opJdJ rcńpv5lt'" sp.ro{cy.7ę. o p'|{.tJ' 7l 'e'żn€ z 'nn)ń' ołocani. la*ini jlk E.aima (P'llinu ..''lna), pochodząm reśliny \ -n w \oF'n).d /' lJs!' B'J4l'iślJ /Jv e'4jącl_ U/) idz) ę' e] {l L\i Jr 1pop_lfiU(c r lł\!' c7fJododJn .i.4 un' ' 'e./) 'rk do słodkich soków i napojół 8aawanych. Gwałlowni. rcsnący PoPyt na aęli w pie vsŻej dgkadzjc dłudzic. śegopjeńvs@lo wigku złócił na nią uwagę medió*, specj iftlv od żywicnia i lckarzy' skoŹyŚali Zte8o trkże hochsztapleŹy' prezcnlujłcy a9aij o cudowny lek na otyt śći wy|udzljący dlnc k!rt kredytosych v zaniln zadatmowe pńbłi. Nie ulega wątpliwości' Źo lo ńedia odcgraty ełóqną rclę w ns 1ł r popJL''oaiĄJ. i4lo ''\uFlpokłmi olot lr' '.' 1ł oo

święconych a9ai. klóre ukauały si9

os.liio

ł różnych v.Żnych cza

dla Ezy lyle pmcnyutlcnhcry co jaEody, ł !ńakujc jat skŹyżoNlli. jeżyny Z cŻekolad!'' 7'1^łE naraihe' 14 ll\ żaa5 ,.

.' Posida

aminokłlsów Uwea się je za .rjb.trdziE odżyłczych ołmólv w dożEzu Amańnki" N!\ł yorkTin s,4 sieĘ]d2o04

Aq.ijc$

jcden z

pełnc pu ecnYulleni!.zy

znie.hęrcnFh do $ku zjęczmienjl i ziużotrJth diElą nhkoduvcŻovł' A9ai '. PDrPUrcły ovoc Ż pdny podobno awier{{cy łi9ccj Jntyoksyda.'ó' od .7.nvomgo wiH i smaku' jłcy jak jeżyM z łymŹnyń ca*.ladowyn posńakicm" 'Ih, washins1an P.ł' 11 sielpi.6 2004

"olo

coś dla osób

na puedluŻcnje życir? To o\rcc trłjnołsrgp 'pccyńku Ęaa Deni* Richads awsze ma !o pźy Ńbie' ra y slalor spo' żyqa prud prŻ}stąpi.niem do sudołanir' o1o cuJdvny ovm..b d't?ajqcy licznyńi błqosłs*'eńśwani'Kmplctli. ovalał nl jcj

',s7ukacie

P"./k Mds'.'i.'

sycŻń 2006

..Jęczńjoń, kokb.jle Ż poiein? To byto w 200Ż' obe.nie w pija] ni'ch sokół i sklepł.h & zdrołą żywnoś.iąŹądzi !q8a'' Noc p€łen lnlyÓksydanlóq tJch samy.h an.yoksyd lć{ d'gki kó_ ryń pi.ie czlMneEo yin' slżyF nNzenu zdrowiu" Th" l9ą1] st"d JÓ" lal 1sk*ie.iei\żaa3

'Ąri

rrc. ,

"pNldzlją

anuońskięj palńx k'ót€o

inne owo.c

ł zakłoPo'anie"

wańości odżywee

rh" Landan TźńtŚ

Żo

*nesie6 ża01

W 200'1 roku dr Nicholas PetriŃnq autoI ksiąŻki Ił. Pdli.o'Ź Pro'nAa wysląpił w plÓliimic o'ry winfley i vyznał, że jego Żdl

nień ł,;li to,,supe!p.kam", ponieważ,,zawiera nnósło p'cciqutlenjtrc7ł animkłlsóv i nicnlsFonych kvasów lłUyczow}ch': To wyz*anie naraził. opĘ n! osklrżeni! o *ryp(orckl.mp, którc zupcŁ Telewizj! publi.zna (akżc zacŻę|. mółić o a9łi' Na pŹykład w plÓgllmie The Toda, shov' emnowan],nj przc7 Śację NBc_Tvj połicdziano żc ,,Indjanie Anomibi od łieków wielŻyli w wyiątko wąmoc !ę!('. uważali. żcpoma3a kobigLon popÓfudzie iwypełni

MimovJmu mcdialncEo, jaki zicŻą|lowalzyśZyćacaiwdyuJzje $ympie.wszlm wieku, niesicle infoanacji o rymoNocu ukazywalosi? ł prasie nłukowej' Nl dobr{ spnvę, pieBsć poRażn€ anyku|y po.]l_ wiły się s 2006 oku s''JoulnalofA3riculluiłl md Food cheniŚty" i b$a|y pizygltoŃane przez naszą grupę badawczą. DŻńia] wyglqdJ lo inac?ej' co iusz w ln.notzc naukowoj pojaviaj{ śięiapony nfukowe o i otńych yanościaclr odżywcŻych l9ai soki z ovocu a{ai trońdą n! śzofuki .ynek Ą\ól "ic jcn nodkic' PociiJ4 7'c i'lJ "mJl' pU7-Jd':'lłJ * uśach posmak kedy' Jego lekluraj.slgrubl Doj.drcnia połzcb_ na jc$ łyżka'Tluń&Ży lo dlic?go na pIćkóI wie]kiemu zaintereso waniu miłszem a9ai i je€o włĄściłościami ailyoksydocyjńymi. sńl ko}yk { pÓ nci czydego niąższu aęal'je* PŁkiy.Znie niedośęlly Poza Amazonią' N vel llń' w lłkich miadrchjlk Belóm, gdzie pod czas pol} suchej codziennic taljlją m rync* lony lcep oyocu' plzc lsą J \'! Lo ńa 'ok oU pd' !U']7 n4'h' ponFad/ 'J fl g..7 l'L

wJLĄ'

ń.iJ h'mJ.' hpoloron.'l\Zdlu7?.\'

1lyqo

Amazonki mjssŻkańcy ńieszlją świeŻea9 i Z mąkź| 'lclly z nanioku ljtar'ińa), inn),nl Popultrr.ym pokltmcln spolzą'lz!ńyń /Lo14niakJ'Jw} Mo''łol.- !/.'ta' K"sJĘ $\'e'nP 'p' 17 'ł '.'ę na jałołejziemi, dlalego już od.zasół Fchhlorycznych ańołila podŚ awowe syŻy yieniÓ ludów A muon ii ' Pnducen' aIojóq pŹcl''!7on}!h nJ 7''L':n'.7nc 'JnLi- o, Jodr{ Ju ni.h JoJ/i(' '\'I ..bJr.Je droqe p}-.{ q)! h gu{óq Nic*'órc / 'lJch doddló! !p'a ljlu'( iom''rrl\,n J,y" wschodni.j

czym sku' i'!clickoniccziie. zpesrcścjąw5ito dŃawać składniki posiadaj{ce włrściwościJntyoksydacyjne, zlmian ł}sokoftUklo_ we8o syiopu z kuktrlydŻy, sachaÓzy czy sztucznych s|odzikóq Mj.Mkańcy Amzonii, kiedy kupują a9ai ,łracaj4 uwrgę ś*ieżość oLvocu i jrkośmiąźszu' oczekujł. by trlit do ich Ęk kilkl ('!c'u / ps nJ' z uply\rcm dnń ,r ic_ń Ę {' 'ił7 "Ń/in /u o17 Tdolro.' rr)or.)dr/ne eJ \r,."e p'7..^n. Ie UłĘi pośvięcano zq dnieniu' jłk don.uyś Ówoc Z lefunu do

l.borabrium i nic srcić jcgo sk|'du odżywcagą filochemjcztrego. a trkźe cech anty.ksydacyjnych i orgjnoleplycznych (smiku. wyglądu ild') Gdybyje uka.ońo. błdańia njc mia|yby $nsu. Nrjlepszym spo\.bem m zachołanie t}th słas'ościby|o lioli limwanie Ówocu' BfunZo istotne jon podgjścio prÓdu.cnlćw śokół jcBo jniĄis,u. Ów mią'sz oblituje w szpuszczllne i n'eroz z !9!i 'lo puszczlnełłóknr' klóre mogł Żojhviłć pokłŹny osad nł dolc butcl_ ki' PrBięhy konsumcntzasa'awi! sięnad pochodPnien' lego m!t.' rir]U' NiemŻPuszczal'e słók'l posildrją y ścirnach swycń komóftk polifcnolowc plzocisutlc ia.Żc' Miąlsz Żlwi.ra duŻo jcdtro_ 'akŻc i sieloniena'mnych k$asós dulzczowych. są to .,dobr'' dnszcze, o których ś]ŚZeliśmydużo ł ośalnich l .ch' w każdyń nickIłrovanym mpoju z agat. n! góŹ! s7nosi Śję źółb_ziclo|! $aF!v! iych ttuszcŻjv NiektóE ńInry $olą j4 liltować, ponieyl' bojl| się, że po lencjalny konsuńrl wy mszy sip ia widok dziwncgo lłusz. 'jakicgoś n' góŹ. na dole'l Niemniej ńrma czu dyBrjącego bBtelkior' osafu yytwarzMycb Monavie'l. czołoły prcJuL€nt nrpÓjół / oŃ..! łęłi, kóry.h pods!ło(yńi składnikam' są zarćwno lionljzołanc a9at omz Dlożony miąższ aqai lie oczyszczl ani nie ńlbuje svych pm duklół. łoląc inscsować w uświadanliinic koNumcn!óq Żc wado *idzieć dobre lłuvlze i włókn! * funym podukcie w 2003 rcku pośanowiłenpnepmładzić miły ekspÓryńent' wzią|em rc sobą butelkę z n.pojen MonovieD do najłiększeco su_ pen[ketu obok naszego biuŹ' Nł jednej Z półek śałylań d{ie óżne

ńJl'ńapojóq

/ĄJ

Kicdypot7{ nąlc'nnimi'i.hq)glqdp )romi

Kiedy w rząsną|em butel.czką Monavie |'j.l'ej awJ' loś(byla g!nJ' lcJńJk n' lym nic lońc/y]) .i| ó/n'..' N'po.i 7 supei|nrrketu załierały dodatkom ł'cjągi Z osocó\\ oraz słodziki. ploduk1 Mon iery sktadlt się Z dziewięlna9tr o{oĆć\y i jaE&I sły_ ntrł Mtząśnięiąłodę'

nących z dobtgo smlku i

słaściłości ł nqo*

sydacyjnyĆh

.le przede

wśŻyskim z aęal lionlizowancgo i puIpy owocowej. w'edŻJ o /e ntr nJle7y r Jow'c a'ą'Ju '\ó'' ile Tlf' g! w śxnie natumInyń' Żnljdlje popmie $ b a' ła o ó$Nić ')m niach farmakokinelycznych przeprcvadzonych przcz M.nensaTljcoltn i jego łspółpncownikós z Texas A & M Unireśiln Ezy łspółudŻiale Unive^jty of Floridl i UniveNny of Tgnncssg' w b.lylh wzięIi u'lziat dooślicieszący się dobryn 7dsw'em. 'latriach K!żdy z nich dośałklarcsmy lub niełlrmMny miąższ aqli, sok jabllowy albo jak:śinny n9pój ro/b'sio'y ql'(.i\o(.' plf { ullenirjących. studiun wykazrło, żt .,miąższ aęai wywołyłał

R.)zDzl PR TFCIWI'TLE

A.Ł 4

ACZ E I

WOTNI RODNIKI

) !/'on no/ltro\i dn')o[lyddq nyr! suoqi) l'!: (o wskazysa}o ii yiv lw Ćiele] na je8o potrcjał a yoksydmyjny". iror

w nieoĆZy*żÓnyń soku Z agai Żnajdowalo się l45 ńg anlocyjanć\c so* oczyvczony zlwier!ł ich l L0 mg Brdlnie dowiodło, ż klaroRa nie niąższu obniża ilośó polifenoIi zawa ych w ni{zszu' wnio*ł Z lcgo laki, żo nic wado oczyszczaó miążM! a9al. jak czyni łicl! 'o mlyoksńa_ producentóĘ PonieRaż cie.pią na tyn jego \łrściyości P'zy okazji wyvjy na jrw interesujĄce moźIiwościzaśosoła nir ręri ł prcduktacb żywnościolvych'zbdanÓ nlśępeŃadÓdania mią'xzu a9ai do produk!ów prcbiolycziy.h' n! plzy*hd jogunół' Badrcze wymielzali Ęri zjogu en i agczePili wnimńżnektrłury bakteli i' Naśępnie wtÓŻyI i je do lod'ówId na dyadz ieśc h osiem dni Po lym

olf5'c ot!4lo'is /e dzĘ}inia^aoqi7 {li /wię!\1l''il i ro. -dFo v-lon'enJJco r h\q:.1{'l-.r,o{Jthqjusu'

' lach dzi9ki crcmu w procesie ferDen'acji szmocljło się produkcja kwlN alla linolenołego i spręźonego *łasu linolołe 'robiolycznych' go. lnne badanjc dowiodlo, żc pod konjcc nicsią.a jogun znicMatry z a9!f zwiększyl ży*o'nośćbrklerii pobiotycznych. co nr niezsy kle islÓtne zńfuanjc handlÓ\ye, bior4c pod u*łlg ńsnł.4 popllłńo!ć

poduk'ó* Drcbi.lycznych'

PodczaŚ no.nalnego prccesu ńelabolizmu' komórka 7xźyła iten, łytłilzliłcsublanc]c loksyczm zRale,.woInymi rcdniklmi': .J J./1\ponugulrn y''ę _-em Jo Drcdutoq_niJ.n-Ń'i' E'pi'anirłjelu reał.ji bio.heńi.znych ł naszy'nci.le' Te Hłcje bioche mi./ńc v}l!!/{ l tJrlJńn- a'f!n?'!v"a'L|.o|3"n 'r''c'' Ros). zwyk]e n'yłane ,,łolnymi rdnikami''' klórc, jcślisym*ną się spod kontÓli' ńo3{ syrądz'ó szkody nrszyn konó om' sanć 'aol ' odnlrJ 'r . l - a- ' 't e 7Ę' U\IJJ oJpo no(c'oq) mo/e posłUgnvać się nini Jo znbłanin wilusós' ba*lclji i*omóĘk r o ]vych PÓblsń pojawja się uledy, gdy ich ilośćyymyka się spod kon. toli' a ciało tr5ci nad nimi panoNrnie' w *lu o.hńńy pred toksyczDym dzińniem wolnych rodnikó\9 na ko'nórĘ (cy1oioksycznością), orgłnizm l dzki wykszlłkił zło'j_ ny syśem Przecnyutleniiczy. Tc lntyoksyd &yji. zs iqzk i chemrczne. wyl{.rz.ncprzt naszcciu]o. określasięmirnem.fndogennychplpciłUtleniacz}"' orlanizm Nylwaiza jc niezalcŻ|ie od spoźyłanych pokańćv ]ylto ł pżypJ'lku brrdb ubogiej di.ly orllniŻm {nrzynlje ich produkcję' Picie koholu' bi k śnu'niszdrła dicta. palenie p'pe'UsUi lV)nlo o / ko.e' p?Jcł1|J !'ę oo,v ęr 1oneip o

wolne rodńiki. 3r.rś okŚyda.łjń] i pŹ..i{U cnifua w celu zr.uumicnia dz]akn]a wolnych ndników na nażądy i uklady nr9ego oĘ]nizmu zacznijmy od spolueiL!.a uPFszc,ony

\d!''7y i' ' 'dań Jn u''tldd''ic7prc'o ós incLro''ó\ Elektfuny spędzłjłjrk nnjwię.g czasu w poblin'jądn iz dalrod sie bic' ,Jjmuj+ ó,nc o'bi'llc - ob\7''') p dn',cn' -Ulóljąd '' v n:

siększy m P.rwdopo dobień {R ic wydęposln n elek to nu ' N! kl żdyn oibil.lu ńićśZcŻąsiędM elektony w ł'. nd' l u :' ib jcdcr clc( {n' l ló)'l' qJ im.hcmi.łl{ abilność igłJhow.ie ślaj4się go UŻupełnić, podkndając eleklmn jtrtrcj cząsccz.c. klón z kolci kńdnic clcktoń inicj cząiccz.c ild'' roDor",r-gn,..|J e 7n.^n,rl f, - \ h,,c,e. dnJ 7,l1, brakują.cgo cLokto u' wolnc fudniki śł(osięc dońy lub 8rupy dlo móq klóIe nrogą ły[ądzićszkodę nNzym komórkon i po*od.Mć zniśzcŻeni.'Jeśli nio Zatzymi!iętikcii |ińcucho\yei łÓlny.h rcdni kóq oo3ą onc wpoważnym *opniuuszkodzió DNA. prolciny.lipidy (powoJurł! oks}Jrcjf 1tuszczół Llipil]ó]y]), nuywm+ lłkŻe pcroksy dac']ą lipldó\ klóra Ny$ępujc w .horobach scrca i układu krązcńia). \Ęllowodany i lkanki Cakie jak lvyśció|ka nrc7yń krwio'.śnych' ko mórki nar4du vzfuktr ilp)' Po'ttyślci. o łolnych lodnikach . ik o bydłu. któĘ pus7Ćzonc tu. zem, trtlje zboże. Aby uniknłćlakich zniszczeń, wyndmde się koR bojóĘ którzy pilnują byd|o, by paśo sig nł Ęcc' woh'e odniki z,ch.sujq się dokładnń hk jrk rc?juv!re bydło PordsŹją z złlv.otnł pĘdkocił. tntujłc wgy$ko po dmdŻe' rv lym Rielezdo*y.h.dobŹcfunłcjonujĄcychkon'órck wolDctdn]kil)oło. dujł Uszkodzenil i zmiany v komó ołyn DNA. których naśępnrenr mogą byó anormalnc lub anutoNlno komórki' chorcba nowotMrcwa /' /)-' $ nd Ul'.' m'l'' J' \łu' r]ó po-mu]e Pf.m'nenlne 7n' d'l q Lońótc wl!L.ic na{spnc L/)' ń_4(_' cj .J/lpońocj'' ''' /ń c niona genet'tznie komórka Dsbje Pobudrcn! do kolejnyth Podz ałóR PPe.'/''hni]' /e,lh' $' ł'Ę ]l Lo$bo;' Donh' d/'_!'n'|' ją łoltr. .odniki. z!trin zdążą one LvylządziĆ szko'l9' Kie'ly są 'lo_ Śępne, hardó śZybko wi{Żł \yolne fudniki, Zapobiegłjąc łańcuchołej rclkcji znhazcń. Gdy ich abrak'ic' Mkody syŹądzanc pŹcz solńc rcdniki mogł p.Żyjqć kataŚIoftrllą po*ać.

zadaniem plu ciNullcnit7y j.Ś zrtem p'envmie niŚzczyciclskiego cyklu aktywności wolnych rcdnikóv ci spccjlliści .d usu waii! p.oblemóq klóuy Zltzyńu]ą rozp'7eśrzenił.iesię $olny.h

no''J!''ł'rĄ\Jn'I'c^\ol'vm' pPec''' 'l'n:l.ań:'' mł jasn( inne lniyokydmiy'jak ia pŹyk|ad odposiedzialne

zł ustrvŃio

albo poch|rn iaczc

F nń.'

tlenu

futooksydacji tlcnu l odcz$ Procesóv 'ochłaniacze Układy enzyńaly.znc' Nas inbe aat u chtniĄce

pŹcdc $szyśkim śłiatFze.iNullcniaczy zNaĄth ł pokr mie. .dposiedzialnych Za pochhni!nje woln}ch rcdnikć\Ł Jślinic p@ś'łmrśęMlnFn mdników. ńoeą pwodŻić do powsu M ! komóEk plzednkNr€h' Rak m7yija sĘ śęnisrc' szkoJy oks}dacyim byfŻyv4co @nu prcesvi \f*r,łd{ guzy a pośixlnidwm ńż n).1m'l'4 7 ry lN.or\}L4 Jrł uvr'd4 DNĄ l1l e f' 'p'sim DNA psldtuJe puŃlN nubje (Zsv ie pojedyi*j lub p.dv'rcj !i! ki), sicci$vmic DNA. a błżepEśbwienici pmóunie chnrmgnjv' poq'e''7.' hórc /"\ic. Iu7 "J).hańh !o l l\'.etUĄd ^!Jlle (leiu' powoduje w trrsŻych płuclch synvfuzalic śięłolnych n 2l% rodtrików okoto 2* tIenu pŹyjnuje poŚać taktyłną wolnych ód' ników. oi3ańizn potrafi sobie z lyn ndzić, ponicsaż lkink! płuc j 9s p rzy$osołana do obcNn n i{ Ż tlcncm ' Jednlk $ysarczn że doj_ dzie do lego plleiie, l dod.lkoNy Śresol może nulc wywohc w ko' ńórkrch rcakcję ł!ńcuchorvą volnych rÓdnikóq p'f'cŻytri{łcą się do Mto/)'n y_'ol' reorp',..) tu7{i.'ia!i9 ŚuJe

oylhio

erupr bnz)ljjskich naDkow.ów zrzęła puygl4dać się olbŻymiej pes.e { owocu !9al' Przy okazj] udrło się iń doko. nać Zduńi.vająccgo odklycia po|vic zljąccgo 7nlczenie plze ciłutlc|iłczy dlr ]Udzkielo Żdnłia. Podczłs tego nołÓc4sńc' _go ekspelyńcnlu po uowili pffte ołŃ ńa sŻczuE.h efekl plzgłIck|ceo pr]enia papierosó* szczury rcaeoł'łypodobnie jak ludŻie' Dym papierÓsoły zlsierr benzopn€n, aIdohydy j beMoyolnych rodńikó\c o$atczlie wolne roJ chinony - znlne 'ńdła wylvołłć lozcdmę i/lub plŻewlekJe zapalenie oskŹeli. DikL '.ogł a iak,Żc doplowadzii do Przewlekłej obturryjncj ohoroby płuc, Po *aźnie ognnicŻajqcej ńożlnvościsc y]ac i. wlele brdń przcplołłdzonych ń. zwieżętach łykazało' że doNne Żazysanie PP' ciwua.niacz.y może łagodzić nidóvnosagę ponliędzy oksydantami, !mtyoksydantami'sDo\rcdow!Ę Dllgnjem papiemnjs

N.waloNlło owego eksPerymentu naukoweEo polegjło nl lyń. co Zfubjlińauko\rcy' olóż. wyekarahowali związkichemiczne z owo !u d!'''. nłTln'e /.c!łl 'pTwoqn\ e(.mtl 7 '\lon-m' s 17U 'c'e 7mn rJ\l 'il {'_\ UL.) lJ.)i )' mi''7on) n. pŃ'lasi ' jlościń.rkeós wolnych rdnikóv w kNi zwieżęĆej' a co ?! tym zDrcząco zmniejvył} się vkody łyrz{dzrrc ptucom zwieĘąt' id7ie Innymi łowy, ek nkl r l9łi w poważnyń śopniu zapobiegll oZ'

Ni. Powinniśmy wyciągać na tej pod*ayie \yniosku' że łolno pJ Ć /dodahrr.\!'' Po /et5do egn7nn'7n_q'le' 'r V '}rcrdnJr n_ l-.d7- e 'dum-!J'.c-'e/_| }' murnJ ó't bd'n' ']Y zaśrnowió, o ilezmniejszylńy się ZiĆhoiowalnośÓ na poł!żnc cho' ńby w y wola ne pal.n iem paPie rońw w preprcwadzonych przeć mnie badlnjach' nic sponsorcwa' ńych prŻgz żadcn konem. okazdo się. że r9!i rvyka je silne dzia łalie Plrciwzrpalne i ant}oksydrcyjne n' yiLo' ońó{ię jg w dahŻcj wolne odniki P.zycz}niajtl się do mz\q'u n'in' r.la, ńiaŻdŹy-

(^oqcgo.2 -) :d nnenl.7,e..ll .'(Jolaq!n'a 'n($ia ai.zcj' chotoby Alzheimei'. Ćhoroby P$kinsoną łylew . chońb aDtoimmunoloeiczn}th, Śanu plćdrzucivkołEgo i choioby zwyiodl'on' ''q'\ l r Nada'oJulcF 'ol y.n ''o\ ' 'o'ą ' plćciNulleniaczc, pio1vl_ * zneutalizować endogenne ńoż są $'nie dzić do gwanołnego p.ZyspiesŻeńia procEsów Śamnia' w lakich sylułcjach pŹydahym sajc się pobicra!ie P4c'wutleniaayz pokamu'

Nłs7e konórki cierpią. gdy dochodzi do plzewIekłego bnku rów_

now4i pÓńiędzy poziońeń E*.yłnych form t]enu (Ros) L rerk lywny.h foim azolu (RNs) z jednej Śrcny, r Ukł]dami Nhrony łnly Ąr.)d. y,' ą, d'''" _' GJ'' _wr U :' l /ń}' ic \ą 1 {''ni bona się prad inwaŻją wolnych rodnikóĘ musimy vbocrmć n^z4 dielę o pokl rm Żawiemj ący przec nvul len ircze' Nie ery. nie ŻyjEmy w raju ckolo8icz'ym' Nasz śłialjcsP.łcn $rcsu i zan icczyszczeń zdljemy sobie sp[wę z zagmŻeń śmdow isko v\'h'\Ą\.''n^a/ił podlłrlp'U 'iLniowJn:e ion'/uia.c L c czysazone połielę!' trljące substancj., odp]dy Przemysłołe' p!!y cydy i niektóft leki' Źódłem łÓlnych fudnikóĘ nożc byó takzc Śyl Życia, fu prŻykł.d pa lon ie p.picrosóq n !d m jerne ćR icze' ia Ji7yc7 ne,

łyŚowilnie cilła na promienio nmiejęhośćradzenir sobie

anie ullralio]Ćlołe'

przcwlekłym !rcśgń'

bńk

snu

trie

Niealoźn. b'dlnia poświgcone .Cal zaczJnJj! Śi' ł latach dzi€xigćdzitŚĘlychubiegłegÓŚlulei!' w począlkowym okftŚie moich brdań odkry].'n' żf o\yoc aqal pos i.d ! i iezwykłe możliMścimiyokśydacyjnefu v'.d, niepoółny salne z jak{kohvick i[nq, znln{ nań rcśliną'UĘynanic lego ł se ktcie iic było ł!twe. iym b.rdziej. że puez cały le! czrs musjałgń kontaktoMć sięz laboralorirmi, sp€.jalh'amjod żyvien]a i cheniki m l lo-J bk4./U. Jli nU\)ch polłmo! pU. Joa 4' )' h {J'':l1 o_ ś.imtyoksydacyjne' Jeślimj!|em uzyskać ni.7!leżne ponvierdzc'ie nsuL'\coq my.h nb.e'q! i.lcttrrb\ro n'e 7 4/t! oo Pbe żUq_Ą{' ' di F o óbl'nqo'U' UJ:lo ń'. e'nn).h ^ gdy v}źsze ężenic plzcc]wutlenilĆzy niąższ i skóIa Ęai osiągtrły, Pircwyźszał D7ięki liońliza.ji podutl zrchoyywał świeżość spnwdzaliśńy ouzyvjścic' jakościłfozullal suszenia iozpylowego.

- p'

\\nu\.,. F. no p' llhd uv.nic vl1doŃ 1.rĄ) 'L'bn'' fd,'JF Hidklł rn\ n J.łJ'''4'.

pod folią i suve'ie na śoń.u'Pierwva neIoda zapołildałaśięÓbic' nĄ'1' ts \omo i\U{Jń(l ns Jvne'i'' !u]ą o ó'e w Amazonii' było zr Óswać spcc.jaliści od żyłnościłiedząod dawna' że ńhieją dwienciody *onseNrcji pozwalające nr Zichosanie llemal l00% wanościod

\'raL!l3'b''

żymzych oloców i *aŻyN' sąloliońlizaci i błyskawiczn€ zańń_ UdbJ " 'ęq vdunl&nPn'noq\.h'oEl 'i.7| _in'c 'njl-''jd działanie enzyńów. któf w inńyn razie nroEłyby rozlożyó w owo.U 'ś|'l;l'! tnr7ne .Joo\:adJą'c 7J FlU ńo/.'M. !\s dr.)ine NicśeMliońlizacia lo dośćkosztÓwny poes \ł/ymaga wi9.cj mkk dół nnxnswych od Pozo .|}th melod lronŚeńvacji. Nale' o plŻc.nali7ować mzmailg mc'ody konselwacji owoctr' N4łĘkVa trts monomdyźńych. polifenolo{ych anlocyjanów d.konDjc się podczas pEchoływmia owocół i jacód Poddanylh obrób' ce bnicznej' s*o.o zŃ io \'łaśni.antocyjan} odpowiad'ją zr łla!_ cjRoś.i przdołohe. nig ma s.nsu poddłwać bodrnjom pioduktóN aacznie tańszego suszcni! rozpytÓ\rego.

zc zdu ń icn icn obscrwowal iś.lyw laboĘloriu m. zc n iqz9 4 Nsi]da nieŻlvykle cechy Ńlyoks'dacyine. Na poJ$awie óżnych te nów l.bor .iyJnFh okłZ Ó się, Że związki .heniczńs złv.de w tym pofuną wiĄ7ać trlslępujące wolne rodniki: .odniti 'niążs7u IŃniki hydloksylowe, mdniłi rnionów ponrJden percksynityto\ye. kowych i rdniki płoksylowc' szcze&Inio in@resow!ły nnio dłic oŚlhie htegorie wolnych odnikół, poniełaź łolny rodnik P.nad p'U l el\' sJ br\ ' \r bnJ m 4ne' 'm' \'ś-)Jti!h'Ńniló-'' dukujc nłjbardzicj szkodliły zc łszyskich solnych rc'lilkóLv: rcdnik hńloksyloły' Ż kolei rodnik P€roksyloyy (o najc4ściej spolykan] łolny rodńik v ol3anizmic czlowicka' \ieLńT Jo|n. rcdni\i J r' Ńd7ńl)q"nń n 'ń 'no\ir |od' ' bie dwóch rodnjkół' Dla puykładu. potężny ołsydłnt Z grupy Rol I' r dni\/w poc"odrnr. r'io,-go h pr'.\./1") Pon!'j. ') ' skdel intenkcji ponadtlenku i denku izoiu' U\yi'. śięgÓ a silnicj Mcgo od sły.h prekuBorół' pońicważjc$ ł Śonic uszkodzić lipi_ dv p,orr"\ D\A.Gd)p,/ pe,.ryJl em. ,\m,t-l,\. Do Mn ŃzysaŻać o{anizm z pcrÓksynitytu, olrzyńaliśńy odpowi.dŹ

lł ie rd zqcq' o8ai|'ęło nJs

podn iece

n ie !

wyp.ocołonie pÓj'c j'.'Ślresu otsldacyjneao'' srcs okśydlcyjny ozna.z! taką sy.ucję. w kńrcj iloió Prcdu kowanych ł oq]nizmie rerktywnych fom ilenu lwoLnrh rcdników) pżckrłczańoŻhvościochrońy{ntyoksyJrcyjncj komórek NajlepMą deńli.ję Śrcsu oksyd!.ln.Ep ukuli naukowy 7 l'Ljo' ab' j'N n'm\ oil( dc'h' 1|'.te'cdc^'1'l'chel .'ne cłft onJ 'e ..s!.s oksyda.yj''y pojawb się w!ed!' E'ly wy'wŹanic rclktyN nych fom rleN (Ros) v danym syśemiepuekrrca jcgo Zdol no.(ihnj iB 'ć.j' icli' ''nejI Tąnicówno de'ńoT\)ńir'' Ż bnku mocy oksydacyjrej srbmu, *ynikająaj z Żabuucń pR] dukcJi,dyerybudilubnldńiirueik'y]Virh foiń l]ciu iaskuluk dzjtrłrnj! ńżnych. śndNiskowych i b.hawion]nFh, !rcŚonny

Jeślisię mU nie pz.ciwdziala ł odpołiedni spÓsób. tcn nJd'n' rclktywtrych foi|n tlenu. Prcpadzjć do uvkodŻnit ljpidóq 'noże pmEin lub DNA komórk, a w reZulta.ie zabDrzać ich poprłłn. fu n*.jonowanic z lcgo po\bdu $rcs ok syd@yjny odg ly ł! ilohą

Odkrldc

zcnii pmiwulLniuzy

Jak doŚŻlo dÓ odkrycja Żnaceni a prćci

w u

tlen

iacz'

iadćnju

$bie ze sz*odliłymi iaśępŚłamisle5u okŚyda.yjnĘo] zmdy jtrż dr JamśJosPh. unany neumnaukosiec. proładzi] nd bUwU'sl ń ltn" Uni\eF() biJJni] n'J ')\nÓ(il7J"i"'Jjall duźe ilościpŹecis eniaczy ja8odani. tuskałkaoi i oPJchomj

!l,.\imi.Opi.:rjeq I.irti thp(ala aol. w.pu-'n,r/ 'el /L rap.!/ąl*' lJld/lvę(d/icciłDchxx{ clu'pod./J"p'e'Ewe firzy opr5cow}wmi! bdu oRAc (efu zdo]noaci rodnikóv 'bsrpcji llgnowych)' pcw ion popuI arny naga zyn ndykł lnie uplościllerńi nolo

ł!

ości Pokarmu Przyzna' eię nlukowq. nuyłając odrcsząc. sję do łłnew lym leściepunkly nłodości':DrJoseph n pocztll ',punklrmi ku obruszy| się tym pomys].m' ale z upły\€m czsu dosrDBl ukry'ą

P'nn!\ic

& luJ/ic \po7}lą'!.J Ą_ stalłją' Pdwolę soble pEed

]!l /!j!lJ tru obę.!a!ja'

więcej prŻeciłuilenjłczynajnrniej się

nłwić (en cią! fuzuńo]vmia P'lil.r _('c'j.\ gló$ricg|uto7tr 7'cBop.tdun'woB'n Zńu fuZbłt ĘgloqÓdany na ndpmnszejed.oŚki, cŻąsecŻki gluko 4' d/łL'.4mu mó/3 mo/.!/c'pJ( / nich.)c'gi9 Pń!d! ńóuią.' mózg sPalrłięcej glukozy, ni'jakikolwiek inny organ nJszego ciah' UbŃŻnyń pfudlklem pldey' gzetłarŻania glukoŻy, śUelcego t ede qJ)nr mpo) \i!5niu.ner3:idkp'e\:droqrgorunkjono. wuiamózEU, słłdrcrodniki całr ich masa poniełaż bez tlenu rflabol/ń ko ńó'loB) ' ie d/kll 'kn 7l.' p'4 Ąńn q \ pe\'ej ?ęj'i'' t'lly"n) łn:en." il N !o| e rcdńili Pop|ą.nic 'ie.Ęmranizm potmń ralzió sobie z I}n obci{żeniem' ale Iunłcjonulący nie zawc się dzieje' K].dy dochodzi do pŹcva3i woInych rod'ak 'ló$' mó7L oJ.7u": {'e. or'\d'c!Jn! t]o.]oqnf P'7_d\l7r.n'e si! $arzcjc' Dr Joseph przypusDzal. sąd w|aśnie bisże si9 śr '9 n'd/oem.' .7J J''d /dolno.c' Po7n1{' Z). h łbL|7e'''pómĘ' ''' ' a lakżc chooby zviązanc z dqgnencją nesvó$: choiÓbl Plrkjnsonl

sija

Jeśli chodzi o chombę Alzheinera, dopiem lemz wiemy. że mZ się ona przez dŻiesiąlki le' Polec. n! nhzca u komórck w czę.

ścimózlu złanej hipo*łmpen' Na p[eirz€ni lat' zanim łyśłpją obiawy pozwalają.e na poŚNieńie diagnoŻy. ńusi Ąinłó wiele neu

juź dziewięćdŻicsiąl prÓccnl onów. Gdy pojałi{ą się objawy, nie ']yje pacjen.i chorujący no chorobę kÓmórek hipokampa. DlJbgo słłśnie

Ąl/hciń.3po\.dŻ'll.lep'oo'eńóq Z{'ql.nv.|7-bUPe' Jm D'' runr' ri oo7n..(c/y! 1. ilh .rJn JDle Jl pog .7o. 4 oni tu wymagają Śałcj opicki. w rh mózlu dziahlylłodziesięć pÓcent ko

1'1.''

fiórck ni9}ędlych dÓplawidtowc8o fulkcjonowania' DI Joseph Zrzumiat zne7enie prŻecnvu eniaczy dla n!s7cgo zdrovia dz]ęki bM]niom p'eprc*łdzonym w ośrodkuNauki o z,d.ołiD na Unnveśytecie coloGdo ł Denver w ołodku lym udowodniono vpłyv tÓksycznych i|Ńcitlenu.l prccesy sl zenia się u szczuó\r zwieŹela uDie5zczono w końolŻc nercsej i pueŻ dwig doby zmuszJno do oddychmia.zy ym llcrc'n. }Ó tym okrcsic glupr bldaczy ZitrwMytł u nich rvynźne osłabienie aktywności mózgoNei. sazury trie zlclrowy*ały Śię jak przys!ło na Śzościomiesięczne obbniki, lylko j.k jgdno*ki lzykrot'ie ar szc' Badacze ocenili lÓ na pÓd$aqic szelegu leśów spńsdŻ.jących funkcjonÓWie nózgós' skoo 7rśbyly lo ddÓsle cobni*i. należy wĘlqdało lotakjałby n rylo os'en naŚolalk i p[em ien ily siq uznaĆ. 'f, i pod Kicdy sazur! ponovnie UmieszcŻono w ko'norze 'leno*ej dano o'ldzi yrvaniu ńÓimlncAo składu Dowietzr, zrRier4jącclo 2l% denu, óv proces zacząl $oPniowo się odwncić. Naukowy doszli do wniosku' ż. znajdujące się w ciat&h prrc.isudenirze Potriń{ śop. _'nM p'f' nd7'ł.. ni{.nnuor !'f .u a. d_.''nego' R^"./ i3\'

wkóicc

ilośĆtlenu łŁca do nońy. Potem Erupa bada\c.za zoptopono$ab osobIiyy ekspe'

pod waruńkiom'

oń odpoLvi.dzieć rym€nt' ktćielo jcszcrc trikt lie przepnvadził' pÓdl sip djc(ę boc ł n p[eciłUllg_ ńa pytanie' czyjeśli vczurcm niact przed łejściemdo komory z c7yŚyn tlener. Ńhroni lo i.h

kilka lygodni otz)myv ypokłnnpo. siadljący barda sysoki wsk!źnik oRAc. n. przyklad jlgody. Ku sielkiemu zdumieniu b rczy szczury Po dwóchdńiŃh oddychania Ćz'(yń tlencm nj. wykuyłały żadnych oznak d.g'trdl n'ę' Dl7J inl cj' mrs lc' mn,s' l_nlJiunotral) ropolr'e| '( łskaźnikaoRAc ,.punktańi młodości''nie byłÓ scalc aż tlkq przc Tym razem szczury

lraz

Ińnyn sposoben na zrczumieńie, o co chodzi s łolnych rodni. kach, jest pomyślenie o zardzcłiałym nelalu' Rdzę p.vodujc den' Im bardŻiej dzewigjcsz' tym bardziej !ię nłizcjcsz' Tak łięc, gdy my śIhz o wo]trych mdnikrch, ś.mjsię spowollić ich efetly. sprav tłś

D7L'lan'c

.e1un"!\'erdb!/y!,AdJ esrrlollo UsDTun)

fragme szybko bl4zavieje Je$ lo .fekt dzjlłanii enzynu nazył!' nrBo''o\''or7ąool'cnolowq' |_\' " mes.śuA'y/'co|J '|{. ' _''l

jak iśpŹeciw udctr iacz (nr pu ykład Ńzlł& w itam ily c), acho{a ono bi.l Jego kolol nie u lgga zm iai ie na b r4z' ponieviŻ wnamj n! c Pe|ni

lunłci9 p cciłutlenbcza. wilamina c (kvas askolb'noły) po*ślzymuje rclkc.ję enŻymalycZną. kńr. spBRiĄ że miąższ biązowicjc pod

tul.o

egTosenn p'^c,wurlcnBc/ po.hod,'rJ 7 dnryl m^/e zmniejszyć Zapo!Źcbowanie na endog.nno pŹeciłud.njacx (y lym pżyp.dku pochodzące z jłbłka)i cho'iące orglnizm PIZed sŻkodli Na sz.złścienosza dietl Żłvio6 sDrokie spekbnn pÓkaińórv 'do''lp'n'F!c' "y.lkiceo'oo'ąu eg7oETne p'^c:wullcrir/_ Oro p."!". Jla loNgo b'.Itrc/e, "'hbo u iara oo Tur uh,

"-o:.i

Jak zdłż],łgmws'omnieć. Śtes oksydrcyjny łyvotonybr*iem ółnovi8i pomjędzy zbyl dUżą ilością wolnych rodnikóq a Zbyt nałą ilościąendqennych pizc.iwu(lcniac7y. uznaje się Zl 8|óvny czyn

-'r .p'^iJi{J)

pŃccsotr

JJ _n.

r"Ó'elJt/)'c' .de']n) D?eci''U

l.n'l.Zoł'|JFl e{bld U .1nldnD' qn|n\ h'od''Ń"' 7rn'n A/.od7lonr /d'owym (omo{om' Ż ied'o.e{nic ni hąmujr po.\ lecznego dziallnia rcdnikóq do klórych należy nńrzelie ynusós'

baktelii i komórek nkoyych. Można by pomyśleć. międŻy naukoycami ńltrieie Żgoda.o 'E { Po\."7vm śJn'uo!&\ół do !'cc'oeennlchp'7Jivullcnid.Ą śrrenia' Nic bardzicj mylnego. Nieklóży badacze zachowują wzglę deń tcj l.zy sceplycyzm, pońiewaŻ nic są nam znane *]niki badań Na prrck& wszlkim tvieldzcnioń, ż. nllłący do 'lługookresowych' i'lbcńoq rc Kldrc /n' duilc) .Ę {./er\o1vT "r e' lo l.Ai./na slbsln.js połś.Zyńując!psccsy arzenia. badańia dotyczące tr rzelia si9ludzi oklzoły się rozczarcyującc w 2009 roku w recenzÓ'

łan}n piśńio naukowym

,.Expelimeń(al Gcroniolo8y'' ukazał się

pon z badń zou i ]vśpółlrł.ownikóq Wd|ug klóregÓ resvgÓtrl nie ml znacz{cegÓ splyNu no sydłużenie życja much. którym był poda wań}' Muchy żyłydłUżej' gdy podawano im miążv owocu Ęli' osĆ badania prapiowadzotro a pieniłdP rządołc N L' boratoliuń Eksperyne Del' celonIol4ii, znajdu.]ąc]m się v Nł-

dzieje z ńieszkańcrmi mir i łsi na .a]ym świecie' PŹcszło po|o 'ię ]ya do dwóch hzecich ludności Amelyki Pólnocncj' Auśralii i Eurpy cicrpi ns nldNlg9. N.ser s Chim.h, a vigc !am. gdzie jezczc kilka dziesi4t lłt @mu dzi.sjłlti ńitiońów ludzi unirnly z głodu. pojavity si9 nose Pokolenił doio$th i dzieci zmuają.y.h się Z otyłÓścią'

Ódowym lnśylucie stlfunił przy Amerykańskiń Nlrdowytrl Instytucie zdlowia U]łłniłyone szereg mechmizmóv funkc.]onowa nia niłżsŻuag!I. o ktć'ych opo iem w rozdziole pośłięconymśu-

ŹopalnJ, mobilnÓść l ocena jakoś.i ź}da otytośó lo Śan zapilny' w 200ó tku odkiylo' a miqż9 Ęli Ża' wicra subsan.jć pŹcciwzDprlne. w 2010 roku 5t$iedzÓno' jaki. są

Pizemyśl.ictaĘ oto sprayę 9 łielu rcjonach śviala,pŹcd wprc{!o/e''em _o'|'śl''ud/i. lo}n,n'e .p.4nili co n!imnc osiemsel rÓdŻłjół pok!.mów roślinny.h' Możeny !o Ś*ierdzić nd

w rczdziale 3 Zajńicmy się wi!ąśpożywanbtakich ślbsancji p'eciłzapalńy.h. jakie Żnajdują si9 w niqższu l9ai w 2003 rotD p'/ep o!!o'|'m db'| Dldcn'J r\\ 'ęcone JńJl/ic \'ś\ó\ 7wk} rB roo.l o.a i .s\o i .kir. i\q .Femi./n)ch luvego ')mpn7 um /o'LJńi ooJ.r' nrd^nJo /flJ.jono$'fT " \7\!l9 Vcd)!/a4 ' ''e'd/!(c'o'ńm /Nó_e8. D/e7 H. " t/i l

podsawie fekaliów (zdńujo sl9 lym koprologia) p.zo a$ionych nsszych plzÓdkół sprrcd lysiącleci. Dmbia4svc badaDi! odchodóR ''cz dÓyiÓdły, żc z nielicznymi *yjątkańi n6i przodkoyir ńieli błtdzo zóżnicołan4 dietę ńślinną.Gdy z awimy \9ielość loklrnów b ślinnych slożysanych pftz naszy.h pŹodków z nasz{ ub.lą diclą' zrzumiema że j€ny zd4ydoNonie za mało mśIin' o atnie badania nld mieszkańclńi ńżnych $on śłiIłskl zurł ńa to' ż. dieta bogatl 9 ovocc i $a'ł*a wiąże !ię Z niższym ry' zJkiem zachorcwańia ńa potnc]alnie śmieelnc choroby' w książ.e The o niva'?\ DiLnni' Mich'el Poll'n piszc:

M'' \oala ah ąa p,JD\tu ' l)t' 'I F'i?łl lo Il pJ'rat. i ł\g14da jak liść.ukąliphtv' pÓn na abiall' Pr.kl.nćje k li arne keli są.awane w jeEo seuch' Dl4 nax' iŚrl wsłśkożcl' '

n]J.h'

ąe.z!wk|,śćkllińalno vglądn

pa'd'{a'Jt:o'ell z

ałłie ńfuti

prżJr Pnl kq)'t\ "o'r

MaŚin\ \da4iP' Ilór)

|osiłkóq |ol1a|an rh nan przeż hdą na.laje się .lo

iahe

zdanien iigklóry.h lnlmpolo!ów cztowick łyksr!łciłi łigl ki ńózg włŃnio dlalego' żeby ńdzić sobj. z tym d}leńateń' w odró'nrl'uod7-ie {ldy\po'u].m) q'ed/qo ć}a/y}a'q'porokniJn' pokÓlenie n! lemal dobr}ch zvyczajów żywieDioĘth' Na pÓŻór m!ńy .o się wspani'le, ale pżeĆieŻ wcalc lak nie je ' Pu yjrzyjny się

'.m!'

slln

Pie&sze bldłnia obeinoyały ludzi zdfowych. w łicku od dzic łiętni u do pięćdziesięciu dsćch la'. wFoładzono ich w $'n {rt' su oksyd'cy.]nego p.Zy ponocy głodó]vki Naajutrz nno p.pńszono ich o łypicie soku z o*ocóv i jagód' szbogrcone!Ó o aqal (Monavie Aclive@)..'Dż Po dwóch gÓdzinach zaobsenvÓwano * surowicy kNj znaczqcy łŻro9 lkly\Ytrości rntyoksydacyjlej i inhibicj9 pctotsyd! cji lipidóśl w *olejnym badanju u czlern]su osób w sicku.d żle. dzialu czleftclr do oŚicńdz]cŚięciu czleEch la!' u któr}cń łicrdzono.g'Źniczelie zlkresu ruchomÓści nicklótych $łłółi powodujący

oi'Jnc4nicJ}l)łno..lbÓl. r?o1 /_pońo." nrl'no 'd'ua) \.'o-) ż. e. no'. jn7n'c'onuoo/iolnl.l'ldoU_cJqi'

'_Jho Przed pŹyŚąpieniem do bad!ń uc7rśnikoń skłli analolołej. ł' o'ob) e c ll' /UnU na{cpn _ do''nJ"ń:ó' o Ifb}' \' wlnego badmi. ł ukłrdzie nlpr4nicnnym z podNójną ś]ePłpńb{

'l'ei pub'x

grupł konto]n4. ł którcj podlwmo Placebo' Pź.z dłanaściel ygo ' dni pod$vano ińdwarazyd7iennie 60 mi]ilnńy soku {Żbogaconego i

Pod koniec 1e3o dłunr olyloJnioscgo okresu ŃsŻyey uczes nicy eksDeryńctrlu doŻnali i$tncj staty ycznie pop$wy m.bilfuści od.inka lędźwiołegokrpgos|lpa i końĆZyn dolnych Gla\yó$ kola0o

sych) $ sbsun*u do puńklu wyjściołlgp'w grupi. badanej zoDĘj szyl si9 p@iom uogóIDioncgo bólu i zmniejszył *ynik dżyskdy Ża pÓ nocą łizualnej śkrliłnaĘÓwej pÓżionu hllu' sbty ylzm popraaa dolsaliwości rcny *Ęglslupa lędźwiovego zaglo już po dvjch lygodniach, n'lomid do zmiejlaid hólu d.'ło R ciąEu Óśńiu ty8odni ReaŚunując' njernł ilośćwoln}th rcdnikóv szko' 'yrządza dę nosz.mu zdrowiu' 8dy wysołuje sta! slĘsu oklydrcyjn+o wy skie stę4nie ttrj{cyĆh reaLlywnych ńorm dedu piP*ńcza zdolność Ći a dÓ wytMizmi! pmciwu.leniacz!' w la*igj syluacji niezĘdne zenia okaŻu_ dl! zehosania zdlowitr i powsbzymania Prccesów pÓ'yqł'wJnie wuboglclni. 3ię o ć!iwulleni&/y Z di.ł' .go F ctrn\ Jn'\ot{dJc\i_ nac/e] d(ly o pokllm p.J'dąący ")rtne i paeci*zĘalne sp[yja mgenu żdbviu'

RozDZrAŁ

wARTośĆoDŹYwczA MlĄższU AęAi

skład odżywoy niąższu a$i Miąższ llai zawieB Di*wykłą ilośó subśancjiodżywzych spuyjają.'ch zdołiu Ćzłowie*a' od łielu lat badl sięjego wańości odżyłczą ! z *ażdym okien dÓwhduj.ny się wię€j na bmt (e8o' jak b sĘ dŻiejc' że miev*ańcy Amazonii pouaną utu yńać się pŹy z}t U, koŹysqą. z leAo No.ulllo w'żnego źródł, k.ls'i Puw\a 'żI4badln 1ld ']ń oBMm m7po.4la.'ę { 1016fu}u i zakońcŻylł w 1948 rcktr' Drula f l badań jego składu odżywczego rusżylł { 196l lÓl0 i t$a nsdal' N! pŹykłdd 1v 2003 otu ukr7lł qi9 an). ', ahina is5ro?'*Ów)lloq' Po'v ierd7ahc) "yJępotrlni. w tym Ółeu liglan!ót j innych składnikół pEejałirjąc}th whści *ościc)1opblćkcyjne i antFksrdacyjne' o ile pierwsz. badnnia skupi!ł się na podsasowyĆb wiloninach i kilku minera]ach, póŹnicjsrc leŚly labo'a'oryjne Ód*ryły w NÓcu a$l szeFkie spektum nrkńeteficntóq ńinenłóq Piel*jasków ślsdowych, lipid,óq ł9slowodanów i Prdein' w Eflu pÓc7{l{os)cn o.da)'ach naj\osly nE po!ad'l:sy_

'lsr/dji!. ilośo'nb'''ci'dlapNbPen'aoJqB-'ę'\ch pull3h'

t}ń' /9n'm n.sZ.3lup' b'dr.'@ dow'odł'' /e acoljeJ Poll' nym plz*nvu eniacz.m' niewiele osób Pl*jńowało się lyń owocem. ruÓpot z nim je$ óqnież taki, że barda szyhto Śi9 roz*łod! PÓ Że_ rwaniu z drz*a Tik łięc dopóki ni miejscu Amanii nie ała się Po7J

możliłaj*o lioliIizacja' jelo wańoś.i odźywcze brddi tylko brazy-

Ił$y na(koBcy. Dzięki wprowldzcnju

komcrcyjnelo syśÓmu chłodni w Ańazonii oraz utądzeń liolilizującyĆh s pótnocnej BGzylii' lęli j ilne owocc pochodŻąca 2 trh obsz!ów zyskały niędzynlrodowy

Laboraroria zńajduące się przy bruylijsłich uniwc$ylclłch Vybko wyczuły okazj9' jaka wiąŻ€ się z odkryciem e*ononicz'cco ou'e'. JlU T\'1' P'e'-.T hlJ 7!ind.\olin p'ldoJłlJ \il 'y'hzie&ych xx wieku, ale gdy nowe infornlcjc pźcy.. ł l alach .zlgrd ły pasować do sarych, pojawily się łąlpliwościco do viarygodno ścilych dańrch' Na przyLład ilośćmierŻonych k ilok aloli i w l00 gra. m3ch niąższu a9al wahah się od 2'f (' błdanith przeProwad7'trych { 1977 roku) do zna-nie niższej sartoś.i 30 (N bidańi&h Z 1943 T|U) 3 '!-l' Jo 66'] (' b"JdniJ.h 7 looó Te ' 'o\',aMhycznych 'o/l,P/'.i prłydoPodobnle wylikdy z iJżnic w mclodach onz spŹpcio so$$.nym ł różnych llbonto.iach' Rółni.dobzc no8ły

hac .l7 ro/ Tgo.po{ou rnaltosa .4 oiGo\ pJTo"y h. mTne go cl.su Zbiolów, Z óŻnic w pEygoloływrniu pńbti do anl|izy dbo ńżnic wy$ępujących v Eolokolach ań ilyczny.h

lnny prŻykład dotyc7.y Potasu. w!żncgo clcklrclitu Zn.jdującclo si9 ł !9al' Dańo publikoqme ł lilentu.ze naukokj, zenim puy$ąpiliśny do nszej łłrsn.jlnllizy skladu odŹyw.Zeg. o\yocu' mółiły o zn&znie óŹniłcych się wielkościach: od 499 do l]35 niligrumół na l00 gnmół miąższu' Rzc.z jasna, podlvażJ io łirrygodnośćdt wicku nmk wcy syrl. c n _lU l) bdL_-|J Ą\ o!1 ze {ZgĘdU nr dośęPnośćtych nowych lechnologij' insylu! b lwśZy AIBMR Life scien.e z Tacomy v sanie wasz}ngton poŚ'nowił od mzu ająć się lnlli7q skhdu odżywczcgo !9ai' w badanirch lych korzy nano lylko z nicz eŻnyĆh laboritoiów posirda.jących duże doświ . cŻenie w chenii żywności'ń'in' z ańoryklńskielo Depdamcntu RolnicNł, orazońcjalnie spmlvdzonych ndod anllizy'l)ublikołltry.h p'7r7 r5.losc ''owJ/}'/cnii''r p'7J\l: l Ąme'!l o'BJnw 'n.l\ 'c,t cheńików Analilycznych (AoAc) D7ięki hkim Śand'rdom l.borł. lolia z caĘo świalano8ly yykonyłić podobne brdania an ilycz'.. posłuE ując się ty i samym i DÓadurami i ńalcrialińi ' Pod końiec lat dzievięćdziesiąlych

'-'' D''d7. q)re'rcElk

i lił')Aoo

PŹy pomocy l'kich in(ytucji jak Rolniczg sł!7by Bldlscze

ZUsDA.UniwcsytetAlkansasłLiLlIgRock'UnlwryletKalilornłsk j w lrvitre, Nlmdoły Uiiwcsytcl singaPuśki' oraz li.znc zakoŃak lołane Ińor.toria bado$c7e, jrk Bfuń$vjck Llb.rltolies i FIom Rć9lrch LaboBlories. na przenircni lal drebiazgołÓ pŹobadali 7 A i/oni'an'ml)n'''F'e \fy q'eh Ptbe\'iÓh yjEdnyń 'ouJre8os( z czołowych Pnn niukoz nió łniośkiopub]ikowr]iśmy wych pośljęconych chemii sbsołancj. Asumpt Jo kk vicl*i.8o zainteresowanil vanościami odżyw czyńi ńiązgu !9!i dało sE.wozdanic n. ich tenat, opublikowanc l l04\TiU' ĄUl07) k!onu'lruT a.c' _) i e (n'oól..f'7e m'ir'7 .,'''zrsadniczÓ

wys*.cmrgelycznypokam' po'ildljący łmość

rJolF/ną w)^7q od mkrb '

/a fr5ł\ d$

\ie!e

lip:'

s'iLścikalolyczny.h.'. ! na dodaFk

&j{''' Źy nośćń.ją..lyle p.łna ńinońłóq MP!n. 6sfo KŃdy ł7ymJ';ml

i żelaza nusi pŹynosić

Ąńo/on''n.nb.'

kol.yści

wołonc"oJ\!i

' 'oń sZł Ułagę plzykuła ich oleŃośó' Jat n. Óyoc' było to niespotylł ne' Inńłniczsykłą cechą telo specyfiku był ciemnopurpuńwy kolor miąższu, Żnacznie cieńnicjszy njż ubońwki' Nó& picrł szc bld m ie polegało i. przyj'z.n ju s ię skł'JoN i od _ z óżnych obszańł !clg' żyw.zcmu kilku Pńbek łqai się. ż ł nóv 7alewoyych Ańazonij. okrzr]o 'ochodzących każdc.l próbce li.ńlizo wyśępo{ily nos.ppujqce łilaminy i ńincrały] łańego niąższu Ętri wnamim A (v pośicibekkłot.tru) witińina c (w po{aci jonu skoóinowcgÓ) Wifuńina E (\Y posl'cid a]fa lÓkofclolu)

wirami

D (w posacj cholekalcyferolu) wilłmina B1 (v posaci'i!mjny) Wirrm ina 82 ($ posaci ryboflawi ny) wilanins B] ($ pośaciniacyny/niacynrmjdu)

Wnamina 86 (v po$aci pirydoksyny) Wil.ńinaal2 l\v po$aci cyjanokobalamily) Kwas Pantole.oRy

(ł pośrci wolnelo.ńiońu)

Późniojsa badli i! wyklzał obeĆnośćwitaminy K l (.ciśle .ŻecŻ biol4c lildbinonu), któm ptecięlnić {ynÓśilł 21J mjkrcgEnów n! 00 g'anou'./ylln''c]{'!c.Jlyle'lewyiępu]ev {lgc'. odcwl J.sl !o o lyle ńlolm wiadomość,że ludzie biorący leki pu ecivzakrze pse po\ nni mic. \Unl'olę nJJ \poĄ \ anyńi pld 'icb'c :lo( iJlni

zfuMzyliśńy lż &trlb niski Śęr6'ie $du, nielr*tMjąe 0259: Miąższ agal załicr!łbaldzo mało meialj ciężkich' w każdej Prób ceŻnaleźliśnyśrednio dwadzieścia dwie aęś.imniIi.id, czyli ilość nigmal nigwykryvalną' NicłąlPlisie l! sktnna ĘPEzentacja meialu .Ę7} elo }loly'oJ''e poJ' {|' . ę a tml h " \.olo p'7"mJ.'Ut'i' n]th wynikdz le!Ó, żć AnaŻonia joŚrcze niejcŃ zanioczyszczona' zbadaliśny a9al pod kąlen obecnŃci aninokwasóv Ku nave mu zdnmieniu smc zawient wvyśkielńinoksGy *mg@ne i łiclc lńinohvaśóv cndqcńnych potabn}th do twol7.tri! bi!łek lotie jJk:

Miążv a9ri doś.ća520 krlolii na l00

gramów i zawien '14

gEmybłonnika l00 gmmrh niąższu' Fruktoa,laktoza' Mchao z4 slukoza i maltoza. czyli $szy$kj. cukry, ro zaknwio l% m'sy pm dułlu' czylib nzo niNiclc jak nl ołoĆe' Nic dziwn eo, że.qllńie jeśsłodkie' Błdania na ludzhch ł szkolg Mcdycyny v}l!/aly' 7r !o\ l\lJuiJc) sl Bjńqni. / l 1Ne''lclJ \ Tn'on'o 'rzepmwadŻone jeś bipogljkemicdy' To pożyt4zna miąższu r9!i (Monlvie Active@) i'fomacj' dli osób. kt&e muszą kontr]ostrć poŻioń cukru rc uzglę du nicukrzycę lub nietoIerancję jnsu1iny' Aęai posiad! całkiem spofu Żdiovych du\zczów, szcząólnic jed nÓ i wiclonienrsvcon'ch kwasów.łuszcmwych pŃhod4nil rcślin lUnlc|onos ló _elabol:/mu' ncoo' 1r,bęJnJch oo prc 'dlo{ego osiemdziesią. dPa pocenl kwasów t]uszczowych ł ńiąższu aę lo jcdno- i wielonienaśy.ono kwrsy lłuslzowg - ,''lobE' tłus-ze. Kłas .nno"J' lluJ!/ ]rononPnd'J.ony'o dor'n.iq q ń'a^7U g'll kyas .łuŚz.7ryy' zanz nl drugim miejscu jeŚ kyas pdmitynolvy' rbśćjednc i wiclonjclavconych kqasós tłuszczowych je$ napraw_ d9 duż.' wy ępuje ich ńniej więc€j iyle co w oIiw*eh i awokrdo Nose błdanil prprowldmne w lipcu 2010 @ku pgeŻ spgcjoIi_ Śós od Żywności Texas A&M Univerrity, wskŁują, żc połoden, '! dla kńrego rntrksydłcyjnc i przeciłzap ńg sktadnjki mi4ższu a9af sq lepiej vcbtanian. pŹez n$Z oilani7m niż inne pokalńy boglc w pizc.iNullenilcze je duża ilośćzswa ych w nim *vLłjw tłusz

brd/o mJlo 'ho'eJe Ulu - nc\ń W m'a/'/' }tr ]e' 'Jlrr le pońa'l 19l] z rrji puyjętej melody badałczej dolyczy io $eroli roślinnych' cholc$co] njgdy nie pojłyia się * Dślinach' alc blkko połŚzg.hni.' złiązki z niń Śpo*icwnjone śgolewynppujĄ w 'ich przyńoŚzą wiele Pożytku dla a'ri od*ryte N mjążvI chcmiPna zdmwia. Di Nicholls Pe[icone, złiąz.ny ze szkołą Medycy'y pŹy Uniscrcylecie Hńvaidzkim. lvieldzi ł Śvsj łsiążcez 2005 lÓłu, 'Ihe Peticote wefuhLtof Diet: ń.ji vsp'nis]ych kłaół t|usazoł}th, rminotłasów i poJi_ ',z lu prcciwzapalnego {ai z.sługujć na datus głiudy' Uwielbiłm aqai ńi9dzy inlymi za lo, ż! do$aEza mn ładośiowJthpto@ jn. zdrcwych lłus-ńw i pol9żnych pu *iwullenilczy. wYys&o b z'a]duie ś9ł lcdnym cudNnym Ó*o.u" G. 53 59)

Rz{Żyłiście,aęai zawi*J ,.ZdÓwy !tuszcŻ'. ! kon*reinic duże

śęŻenie jedńonicnasyconegokBasuoleinoweEq

Podsrłowć!.lwłsu

lłuy.zołego zntrjdującego się rv olnvie' K{$ olsińoły !o kłas lhsz' czowy Ża]vdy w oleju rybńym' wni*a on ł btony komórek. zrPeN nidąc im gię.kośći .llslyc7nośc'

/drnerdoto''Pe'i.u.e.\Jipo/Eah..\1u.../niejrunt jo-o yać łszyskin hormonom' neurcplzekaźnikom i receplomm insuli ny. co jeśniezsytle ńrohe dla Zrchowanja honeÓsuzy, dzipki którcj .D,n d/rd .p rq-'e. d -v)rl,e jeg. uklao) /.sJd.{ rl s

'Ln.

Pedcone URźa' że dŻieki temu e.nołi róvmwogi moźm zrzu ciśw.l9 lub ŻńńiejszF ryzyko lycia. z naukovclmi z NlńdNqo liŚytutu sllfunia, nłphateń lnykuł dh .'Experimenial Geronlology"v kló lym wymj.nilem posodn dla któr}.h a9ai ńoŻe pońagó w utrzyDr'omF' a.\ 'n'U.'ę/e 'd 7J'Ó J.h cukrv (c lr\l m wh'' 'wvm onówiq je ł rozdziale po(więconyn $Udion badNcŻ'ń' DI Pericone t|uńaczy, dIaczogo wybra| akuml39al dlr potzeb .tre Ńsą/l. ooo.h d/'n'U'' Ą\1'p m'E' " /'7U'Jniu s i' po' i{. *trź Zrwierr cyjanidynę, ZsiąŻet n(ochcmiczny posiadający bUdzo

p?e(iq'mia!/y'' op'c's lo s.tr'

n' b'd'nb'h i''DJń gki.h' klórc dowiodłn źf cyjminy zmniejszdą wchtaniańic lłus?Ć,u i ,lyci{głją ttuszĆZ Z ciah"' (s' 59) ]cdnak nic ńlnieje żaden e*spely m.n''k'o ) po' d/']b) lą e7l o.nb'. _' '\''n'le'U.ÓJ/i.nnr ćłiczli! ńzyczne'c naj]ePiej słUż4zachÓw.niu dobrcj wagi. LU7o

Jak wsponniałeń wcaśnicj' kiedy urysklliśnly liońliTwane prcoll !$l' /wrc. |' m) ' w]gę n] trl U e\'U:j' MUa rc w'lJ4t'( trrlo, że aęai zirvien 1ipońlo'e ŻlviąŻki .hofricznc. Pesn śsdkibio cheńiczng nazysamy ',lipohlo9yni'', ponieważ potańł wi{Zt l(b rzpuszcać lipidy (łuszcze). w 2006 rku.8losiliśnly' żc liofilizoRany nri4ższ Ęli posirJl lipońlołą zdollość do ab$rycji rŃni*ów tleno*ych (oRAc)' kló. rej nie mog4 się ó\ynić Ż nc plzcbadane ja8ody i ołoce' Ta cechi U7na!7r' 4 a$i pfuudJ pole_' Jl o' 'U\s JżĄ 'ip'du\!' 'nh'bi ł zRi{zku z czym połażnieZńnjsjsŻa ryzyko ldctr ian i! cholełq. ltr Podcz$ rańdofizołanego brdani! w układzie naprzeńiennyń z podwólną ślgp4 póbq igfupłkontoIną, v klórej podawom ploccho

okazało się, że kiedy eholtricy w wieku Ód dzjełjęhanu do czle! dziełilciu lal konsumowali sok z lqai i sok Z ja8ody (Monrvie 'l7ie*U Active@), u potrld dzieyięćdzicsięciu prccent ucrcslikół ekspEry_ ńonlu slłierdzonÓ inhibicję pemksyd&ji lipidów. wynikj lc omówię szeruj w rozdŻialcloświęconym sludiom badawczyń' od Prasie dNndzieśu ]at w!żne jes poznawlnje zwiąZkóv.hcmicz0ch w Żyvnościhmujących oksydocję óŻnych biologicznych Układół lipidosych. poni€waż lo whśnje te ,,Zie łuszcz." bior4 udŻill - .ni..o\.nu i'o"Ju mEiot!r! rc'ni! Chn'nod '' /..c4nJ \i R momencio n!rcdzin' Jej mZNój zlle'y od nlve8o Śylu życia, diel'' ćwiczcń ń7'cŻnych j innych czynnikół' mo, B uni" Ę. o7qo B K'edJ 7J Uqąd.cll /^n''Jc/aflnou' w 1985 rclru b.d'ńi! mŻpocz9lc chÓfuby łieńcołej'Świad.zą o.ym podcz.s kńrych oce nężclyzń i kobiet, pięciu i}sięcy Śu yień.osj (c'r.'dry ro^voju chomby niano czyńniki ryzykl 'iętnlsu '{rl.., Doktor Mark P]otchel Alfu|ts c,4,łD/A)' Rhk DevelaPnjen| ill Ydury j sspótFłcołnicy dosiedli ł nich' ż. osobn któlo już m sanym po.Żąlku eksperymentu posiMały optym{lńy pozion LDL.holgseolu poP o'r'n n^k'cl eęlo\1 po dqud' -'u lok.h mDly 7n'' T'' mniej pńblemół z sel€ń w po!órvnani do poasta]ych Uczeyńików cksp.tyme'lu' odkrycie b dowodzą' Żc jenijuż ł ńlodości będzie ''l' |J'U try.o(' p''om''p'dÓu' r or-! s ło n/D\o -l"d\r s r ku rzwi nąć n irŻd Życa' któĄ m.że pŹkszl ołcić s ię ł średni ń wick u

RozDztAŁ ó PRTECT\vUTLINlACZE W DIECIE

zna@ni. prkcivutl.nlacz' ł diei9 oĘanizń żdroyego dorcsłego człowieka taci co ninutę tzy dzieścimilionów komórk. w Śkau ciłsgp dnia ozMcza lo utd9 pon'd f.cd/'eJęri. ńil:adoB lo-óF\ PTce\ obuńic'arń tomń

nazywlny '.!poptoz4'' i ftnowi czynnośó .!łkowicie n uralfui i slolną Et J_r odo\ch'nt' Ze /gĘd' nD nd!'m'ńoli7n /u/y. łamy tonólki ciala z z.wrctną szybtością, potŹebujemy nosych. spnwnic funxcjonujących końórck, zaniasl sl$ych i ni€sFłwnych' Ptoduklem Ubocznyń lsj .klywnoścj są solne fudniki' w 2005 rcku bldacrc z noMjonkĘÓ c&ncu UniveĘily opn cÓ\aliowtr l'.') PoLŻ,Ulł."n.chan'ńydzu]trnIP'7e |"Jle iJc7) ł\ yrh* liąh' Pon's).Pts P'7enJr"ilno':\\c mec!ł 7m! pŹc!l$ullen[ 7y l'or mÓÓł.hrcńh p!ćd ! hoTb]r "e' rek

j€Ś

"/iJta''J

. n

taliŻacja volnych lodnikóy i zńnigjszciic sresu oksydmyj ncgo' przy jednoc?snym Żlbezpicelniu pŹed ołśydacjąLDL-

. . . . .

moduloło! ie sy' lezy chÓle

$crb

hibicja łchłanilnia chole crclu i zn n ie iszenie .greAacii !ły'c* k rs ii iń

regul'ci wytw!Źaliadenku

azÓrul

obniżanie śęŻeniabiałek c_reaklywnycb

W kruii

tc8uIovanie liśnienia krwi:

ptrŚueni lat ludzic zadałoli mi pytlnie' czy codzicnne spo Ą!4nic dJly.h dNek " itdm n' . oe u/ płnh nf doDnr'poŻy' lych w!żys i oł@ós7 MDja odpowisdŹ ŻawŚŻe bizńiah tak sano: Na

regolrcj!syllezy prc$łrImJyny (PcE2): pobudŻanje eksPresji rcceploół LDL_choleśerclu w wątobici kon&ola bia|ka $iążącego Egulltol $eoli (SREBP)

ie n ir mecha. izmy dz ialania opńującc inhibicyjne' indukcyjne i p.budz.jące Rłaścivości pŹeci{utleniacŻyi klóre pŹyczyńiiją Śię do zmniejszcnia ryŻykł za

Dru8a' poni żej Przed$lw iona lisla, wyfr

. .

pełnowłościoyych Poka.mós Rola ń.vonoidó{ v

neutiliŻmjr łolnych rodnikóv i Edukcja śhUo*sy'lacyjneea' hamowańie lÓzrcśu komóĘk onornalnycb; indukcjr róźtricołanh się kÓnórek ano.m!lny.hi hamołanje eksPresji onkqcnówi indukcj! cksprcsji ssnu supEsomłe€o gu?nw: inhibicjl metabolizmu łomóick anorfu lnych! indukcj!śmierci komórek rnormajnych (apoptozy)i inhibicjl ścigżektransdukcji sy!nałów]

'yvnoścl zaimujĄ s]ę Fzede wMystkiń ochroną iośliipiŻed Każdy nalvÓnoid posiadl tę saną !.uktuĘ ch.micz!ą okre. ślanąmi8n m .'picńcicnia fcnolowqo] Różnice pÓńĘdzy pos-ze gólńymi naMnoidami wynikają z n'żnic s lych pi.iścienirch fenolo. sych. Jak dolą'l ophano ponod pj9ć tysĘc' n.łonoidół łysępuj4cych 1v organizmach rcśinn)ch' re. któĘ znany z Mszej dicly' p.chŃzą Fl&onoidy

irem'

U n'en"J"n.m.mJlu /'ł.hU'[oo e ą hą 0łn\n l ' n3qono.do" 5ą '.h lfuŚi\o..i o 'lyÓL\)dd-yjne' R*ujlrne spożywańic DokfmóN pełnEh fiawonoidół' zwłb.cLa $arŻył i osocóq dzjala korzysbie na nasz orlanizm, pu ynoYą' PU Żytek prNie każdemu ukłrdowi w nwym ciclc lch dziahnie viąŻe si9 ze szcrcgólną vłaściwością nr\bnÓidóq Polega.jącą na moduloMniu komunikmjj międŻy kmórkaml PŹyjŹcliśńy się lemu procBo' wi p.dcŻasn.sz'ch badlńn wpływm miąźszuaqaloĘzskuzaqlf

Ząll)./Jjlooł1''ó\

pip

ibią a onzymrtyczna dz ialanje gnzymów I faz} (cyklooks}g€nazy 2 _ cox_2j synlaŻy tlenku azotu _ iNos i okydazy łsan lynowej)j kióre hanują działanic karcynogenów ilhibicj! cnzynatyĆŻna i śynulrcja procosóy detotsyńkacyjlych pIćŻ enzymy II fazy (peiokśydaŻaglulaijonołl| kaklazai dysmn i n h

Podśawie badań PrćdŚawionych w magazyn]. Nalurc z 2000

'oku mo^ńy _no\c/o J i.'J/(' /e (o j'umDc|J Fd.eco r.ł 'odaJ' 4'enB n cd) l'e 4{ pl ooorcd/'cjn{ wyn'L.jąqc! ,ś.pU4\JniJ

symulacjadziłłania uktadu odpornościorcgoi pobudzanie antytrqiogcneŻy; hamołanie .dhezji i nacieka! i! konórck anÓnllnychi inhibicja nihzoło!ia i nilracjii

FlJ"''.'d)cp.'.e'l]okomooulalo'yodpouied'ibio'Ógi!/'ą' ronieua/ połJń{ \DlJ\Jc n4.Do.oh' v k\'nl7oĘ'n'7mY.gu.c

7apobioganie Ópłrgczaniu DNA| regulacja melaboliznu hononóy śerydosych;

jące

re8ula.} melabolizmu cśro8.nósl modulowlniesub ancjiantybakleryjnych i antyvirusołych'

By w pcłni deenić puyioczone lu ncchaniŻny działanio po. akftśu biochenii moIckulańej i nedy cyn}' Naj'ŚolniojśZ} w}daj. się polarty licznyńi badaniami LkI.7t p'7e- \'llenB.Że qyBo|u ą m7ml'e ro' )' ne dl1n47eg! Zdrc{' tzobna jeśszeEka wicdza z

nrbakterie, sinsy. \llrynqeny, wolno rcdniki i $ńyancje wy'ÓłU diny zĘalne i ale.gie. Pozion flałonoidów zwykIe pÓdnosi się podczas IMłojU mśliny' Pomaga jej lo bmnić się pŻf,d $les.n śrdovis*Nyń. v lyń lłkŻe p.zed prcm icn iowinien u lhnÓIeIÓvy m i oRadlm i' hl.ieje corM łię.ej na io. że najbaidzią pożądMe 'lowo'lów v nalzej die.ie Śą naśęPujące' wyśępujĄce zleszlĄ w miąższu aqai.

. .

flavłnÓle,

ł tym

monomeln

nozyłaic Proanlocyjanłńii

nrzyła!. k echinami. j pol'mely.

nałonole, po\Wzechlie występu]ącc

ł ]aloda.hi

nlwony, k!ó€

ńoŻemy

eŹć w wielu gatunkrch ziół:

pŹy*h'l s ziarn&h soi; na\hn e' iazywme leż tdyjanidami. blisko spokt.wnionc z lntocyjamńi, ktćrc noŻeńy znaleŹć w kololowych jagodrh, l! izol]awony. }yslępujq.e Da

kichj* bońwki, winoeÓna ijeżyny:

(wrs protokatechinowy Kvenyc}ńo-3{nbinozyd

nawonont powvahnie yyslępujące w ołocrch cytuso*ych'

Poniż.j pŹe'lŚaNian Tabol9 l, prezenluJ{c4 ko.Zyśne dla zdm yia sub$ancje ńtochemiczne' wrstęPujące s miąższu aq i innych

IABELA I Nieklóre substlnqi. nrocheniczn€ y!śtPpqiąc.

cyjlnidy'o_3_glukozyd_kunliynołuLynoŻydu Cyjanayno I tynozyd

pbĆhod ńelyloM hońÓolienlyny

ac.i

Rola polifenoli ł żJsnoŚci skorc zrmielamy omówić vłrścivości ant}Tks'daĆyjńe Ó{eu aełi ńUsińy zlpoznać się z poufenolami' Polifenole zsiq7łi chemiczne, klóre możemy znaleźć s łielu 'o rcślinach. szcze!ólnie du eya.h dvocowych ońz krŻałłch'Polifenolg Nvolzą ńżnorodną kltelfię s!b$an.ji. określ'nĄ przez Ćh.mikół mi em polimeów. chemicy klasyńkują je ł zależnościÓd poNtarzaiacych si9 y nich blokóy _ ńonońcrół' wyski pozioń polifcno]i z'ajdujc się w skó*ach oMcó\y Główne Elupy polifeno]i mślinnych lo BNonoidy,liEnin], feny_

&Ńj

opiglo Ponad dŻiesięć r$ię.y ńn}ah potĘnoli mśinnrh' PlÓdułÓłane roślińy polifeńole spe|nilją rózne fukcjc: i 8rzyhni: pe]nią rolę zaprcbó* puy slużą w walc z bakteriami 'rlez ci4gaj4cych Ów y i pl.ki; od$ sŻajądńpieżńikii służąj*osy8nlly konunikacyjnq pc|'ią funkc.ję barwnikół' większośćz n6 z'tr klasę fenoli. Uż)wanych y celtr zrc$Iania Śmaku niektć 'romltycznych łth potły: goŹdziki załiłająozłiązck fcnolowy eugercl: gd*9 muszkalołową z myricetyną] oDz cynamon' którego łynŹ.y Zapach pochodŻi od fenÓlu cyńłmaldghydu' Do

Fjtołleksyny to Elupr Żlviązkós fgnolowy.h pcłniących bal dzo waź| ą olę s rośIinach ' chroni4 l'e prŻed palo_qenam i głybami i b*terilmi' Pż}khdem takiego związku chemicŻnego je rcsverr lrol, posiadający silne łhści$ości pu eciĘrzybic7nc' lzonałonoidy s{ Bylwarane w rcśIinach Mrączkowych' trkichjak ziarna soi s.d_ posicdzj nain9'Zjęguybiczą' I'!a filoal.ksyna acnoloNł, l.ń inl' po wŚŹymujc tozwój 8Źybów nl drzewach. Ludzi rv sPosób szc7'ególny intcrcsują poulenole, poniew!ż oka /alo \e' /e ni.e 7'h] Poi1d'.'l-e oł'lar'c a'lyot:}".'Ć'P' o'ćciq JI' h'.' | ..:wbal'cq n. i p'7".n.E.7yb' 7nr .n s'''e poliienole odm|dzaj{ skóĘ i chronią jĄ piad pronicniołanień Ul

Dlr prz}kładu, niektórc flauonoidy p@h|łniłj{ce śłialłoulta

liolelowc. chrcnią loślińy przgd szkodInvym efekiem krótkich f5l plo_

nle' _egn N'leadon.h {.<nd) i' \! JęDU| |c_ w większoś.irośIin'i kempfeml. URalnianJ pr7e7rcśl]ny sodpowicdZi na pmm ienioM n ic u h'! n oblowc B (U v_B)' Po U łolnien iU kempft'ol chrcni kolnórki plel] działmiem wolnych rcdlików łylłaizmych pod lvpływem prcnic'iowania Uv'B. jed.ocześ. ie zmniej9!jĄc moc pizoiitanh Uv B do mercńlu oślitry' A9a{ załicn olbŹynił ilośćpoIifenoli, w tym Bvcratol, .pi8łl_ lokalechiny @cac), klteching. epikllg.hinę. kwlcetynę i kempfercl. Dawno tgńu pÓlifenole nrzywano witaDi|ą Ę krylycy uŻnJi .jednak te złiązkiza bczwadościowe, ł Zwiłzktr z czym zapŹenano \''l'fn bdJ4n n4'] ' /e oo iFnoe TJ]r ' dIa naszegoo'Ęln|oot'/Jlo'Ę' viękse zna.zenie zdm*ią ni, nln się wyd.wa|o' Żna czenie pońwnyqalne do wilm in i ńind óN' Na pżyklłd' iieltóre zwi4Żki tćnoloł. śanowiągłówny Ćzynnjk de.\dJ !c! oenqotcroa.yi)ynJTirh uorr o\. Dorl ddr8or r,.+ leżą dwie gruPy Żłiązków ch.nlietrych: kfuolcnoidy i namnoidy. Klrolenoi'ly. oIcistc węglowoJolyj zlbarBirją osoce warŻy_ wa Żóho, pomłLńczoło. i crcpono' Flawonoidy są w 'PewlyD en\'c ih nŹc!Ń'eń{!en Ro/pUa,D]r ''l w w}s.'l/{i "oo/'c ' szerckie spekbu'n kolońq od czcsvieni i Żótci po błękity i Purpury. Podśawowym n^vońoidem odpowiedzial'ym za to zńżi icowanig ko

'hnioqJl'"t''-

KltoEnoid} i mbcyjłny pŹyYyniiją si9 do obniżctria ryzyka wy$ąPienia choób selca i uk|adu krąż.niaolrzrrka, choć laoŃłtnia lezl \yy magl jcMcz. wjclu d.d kowych PotvierdzaJ{cych ją badań. Podczas $ieloletl ich śudiół nad .9

a I odkryl iśmy, że zawjem ono polileno]j' spob PoIiasnole w aęal odpołildlją za niezwykłe łłlś !r!osc' dn)otJd'cyl.'e300\o., Do').,yrotr.ed/y innymi 3r locyjanu nazyłanelo cyjmidyno.3łutynozydem. do k'óre€o jeszcze \yócimy w lyń rczdzialc B!'}nia PrEPre]vrd_ne na ZsieŹ9lach

doNodą'

{ _'

q\. lp' ]

bt7.

ńńc

/! idlli.hc ric.

.e o silnych 1vtaściwoś.ia.hanlyoksydacyjnych i przeciRz palnych' Dzi!]anic antyoksydmyjne 4łi nie *yiikl wytącznic z z!ła4ych R nim anlocIanół,J* lo jes w plzypldku liektólychjagód. o.ob} ''l pF ')1 /"c'e\|qi Lll' ,e oo sooĄ.:u 'n'erc'u]ą!e 7osb{ia ono osad asadoNy' lnnyńi słowy' !a Przekjr kwrśnemu snnkowi' po przctlsicliu sprałir, że naszi łrełŚije si9 baidzi.j zasadow!' Ponyślcie o tym, co się dziojc ł *onnlku' Po spalonym drewnie pozo łjs popiól' Podobnie rcc ma się ć zjedzonyń pucz nas po\llmem cokol*iek spożyjemy zafuicnia się w,.popiół'', ^9n o 'h drts'7r \ 6\nyń 'ub /'''do!)m \Ą t. e.7m!'i li!/) lie $łaśniclcn ńnaltry łkłrdpokrrmu w pH nłsŻej ksvi' Badani! pŹcfroqr/onr p'7v do{!. Pu lo ohr w'lcJd ' l edJJ" nne " .r4, ce BiaBalan(e flyk zrly. żłidexlnym pH kNi źylnej jeś7,4' NłIgży p ) )ln ll'_ ĘL ' r- {lżJ \'qi/Jl'c /Jc/y od /dqc1o.' ' lo' wych pmduklóv przeńiańy ńatrii. ! sięc lego łszy$kiego' ĆÓ śpo - 7Frl-.','r _ "Óin)'' bldJn:a na 4\Jńy' D' \\ 'lcJ fTwgd,'l l'l e] o\"żlo "i9' a krc( o'oo n4\pmqn_' /lc.en e Jm'' Jrfl yr'' szych ńZycznie i umystowo posiMał! odczyn zaśrdÓ(y Nie popadajc.. s znąlllrrr'go) llosno"i' r' nie ur'D ieś( o{ocóq poneqD7 maj4 kwaśne pH' Liczy się lylko b' .o dzieje się z pok mem podcaŚ pńcgsu pizcmilDy m!!€rii' Los anlocyjuó]v ZalcŻy od pH' cdy slają się baldziej ka l.enc..cnn'cle p'gmenr oqo.o! r':\ er p'4padtu ic/rn i aęai)' Przż lata dzi$iłÓ nas jcdno' żc a9!' załiera Pięciokrol ni€ mnioj antocyjanół njż.jeżynn ajednrk posiadż nlnigJsa łlaśy'ro' Świad.zy ciwościanlYoksydacyine

o{s "rĘpui4 innc 'l 'hrT'c/'- \p\\Jj4ce i jeAo ^!'qŻr' niezwykłc shści*ościantyoksydacyjne' Po łieIu badaniach od!ą'

lÓŹliśmy te strb

Piśnic ,'Food

pierłszy opkliśmy na9e odkrycia dykułu był KDng i i'')

'D..]c cheniśIy'' (wspó|autoren

Rol! prÓEntocyjanidyn

ł żywności

PrcanlocyjaiiJyny to Erupa flawonoidćN wyśępujących w r_ śIinach'znajdują sie ł winogrcnrch, borółkoch. caÓej pozecz

/i]onej

he'

ie l7i-n.| l'eń!!'c' 7u'iń nF

dosr.c' { oMcu J.x'' s. !e Pec, u]mulł' p'd'nb.Jj"nidJnJ . vade w ni4ższu l9!l oligońely ploa ocyjanidy'lołc' alc b Żb}r skomplikołano pojęcie,'odlatego Noliny DośuAiłaćŚi9 skótem orc. Badania

dowiodł' ż pranlocyJlnidyny oczys7czajq

cia|o z

\blnych

Flawonoidy'zm'e jako'prontmyjanidyny"'zavicnjąśZŻegól '\ rc'J/ain4tr' 'o'du' ) ndusnolem' le'7v'{/rl cTr'c7ń) je! dwudzie$okrlnie 'ól!-' słu@czniejszy w w!lc. z wolnyńi fudnikami o'l łitaniny c i pięćdziesięciokrolnie od łilaninr E' Pbdczas b.dań |ad składcn .heńiczn}n niąźszu .9al odkryliśmn że awien on kilk. lóżnylh prcantocy.ianidyn' ktćre t{cznie skulku.]ł silnyf dŻiała_ wiemy teź z badań' że pfuMloc}janidyny zmnicjszają $}dziela hhlańiny, .zyli Związku cheDiczńg8o pńdukolvan*o prrcz naszc ',.ro L od(tnq,cd/: po,!r4 p'^lrcc7.c odpT krew_ńózg i chmnić komórki nó4ową jednocześnie oshniając lklad krqr3nia' do$arcz{ąĆy nóŻgołi skh'lniki odżytcć' n

Rold futocyjan'Ń y żJłności PrcwadŻońe pżez nls bfuania nad składem chemicztrym aqli jrso wykurrx żc jc$ to pokdn obńty * a0lo.yjany' Te nieffa$o noidoye polinel} składają się z gerćw nonomenjł poljfeDoloyych' odkryliś'ly, k.órc z nich dominujł. a któt pcłnią dnlgolz9dnł mlę Naszg odkrycir zośałypolłieldzonc pIćŻ b.dania innych naukoycóv' M'my.u qip. do.Zynienia7 in'ornacją o zańłno ilościoły'n. jak i jrkościosym skladzie cheńicznym anbcyjanćw łysĘpuj{c}ch

ocyjany zmjdlh się w skóu e os.cu. chrnią 3o FĘJ sprle nicm, pochłaniaj4c śviallo nicbiesko_zielÓne. chmnią też skóG przed

oddziaływrnień omieniowania ull.lnobloecgo. Możemy o nich ńyśIećjak o filtze prz€ciwdonocznym

KLedy póbosiliśny okrcślić'jaki ńdzaj soku r9ai nale źłbadać' korzyMdiśmy z sku ezyMczonego i ŃłmzyszcŻonqo spoŚŹcgjiśmy. że jaki€konviek Ńzysezanie bądŹ liI!Ółlnic soku źle łPływa nl pozion !ńocyjlnóv Po dczyszczatriu zmliejszyt lię on o 30%' JcMcze większą futę odnolołaliśmył pŻypadku shści łości a Ńy.ksydrcinyĆh soku ' Po tzydzie tr d niach zni k nęła PołoNi domi.uj4cy.hantocyjanóq wtym.yjanidyńo.3-glukozyd ic'łnidyno _3julynŹyl' Dzięki tej infomacji u7ysklliśmy pe\ynośó' a do h?dań pÓładzonych nad soki.m a9ai należy posługnvaÓ sję trrpojami' kló€ nie ŻoŚ.ty oczyszczone ani przenhrła!.' w|aśnie dlatego najczęś' lrcl.o?\r'lLm. nrporo" h rv Von'\ e A{.\O pon-q- e n'. nl'UF nilrvu K uc/nq_ '{''lL ch.ń'./n! yysępu]ące ł niłŻszu zńajdują sję ł załierlją.y.h błonDjk ści^nich Lo' o'tU")ch' {'óa mnl'' l'l"oUr_c'j ood'/s oJVeIob'óbli'

A'lo.''n) _'ołl'Ub!/ nidm.sf '\n n\.hm'l''tóq ŚoiJ{1' oczyszczaił orginizm z rcdnikóy hydloksylowyĆh. pebksylowych h wł!''ti.k'oJnhlD_'\c'!'''i'l.i' Jop ).oe 'punłl'.nloq) szan i! prmeów śr.Żenja, chońb zwyrcdnieniovych. a nadc uszyś ko rvy\yotują pęy'ad}ości z*i{zlne Z9 sanamj zaPalnyni (np olyto!ć. choobv Detłboliczne, nietolcnn.j9 i!sU]inn cukŹycę. choroby

ukłldu ką'eni( chorobę zł}rodnieniovą ukhdu krążcnia)' Antocyjatry wspomagaj{ dziiłmio uk]adu kq'enia' hańując li_ poDksylenvł i c}klooksy3cnMł' 7aug'żowane w psńksydację ltpi dół' Podczas percksydacji llpidós rcZpłdają sip *ł!sy duszczowe, czcgo wynikiemje$ bvol&ńio się więkstj ilościŃolnych rdni*ół' T.n Psces określany niinen jełcćnia' Kiedy dusaz sllje się zjeł al). ńotr /r,.p'Ul go n4Lmic''y lo'L\l7lle'em' le(lini /ł 'ńy' tzymamyt.j re cji'ńożesjęo'!ci*n4cłniesłończoność Gdy bn*uje PŹtiwudenitzn rclnc (dniki kradn{ clcklÓny z lipldół .6zych bhn łÓńórkoNycb Ef.klam peroksyda.j i jo$ znivr nie komórki Óńz dlkP wylMŹanie vÓlny.h ńdnitóv Jak syku y bF

hp'dd{ ńud/ia|{rc4op LoTb) o o'loJN chorcby ukhdu kąenią choDĘ Prrkinsfu i chorcby Alzheima Z rNji spc.yfcznego dzi ańia polifenolile rntffyjdy ńqą odgrył!ó ńloln4Iolę oohionną ł plzyprdku lłki!łcholób ukhdu k.ł Ja)iJ'pcrcl.)dJ

A(A' .UDoNNYo\o.lAMAŻoNl

Fk miażdżyla naczyń tgliczylh i uogólnion5' Kicdy nię Pu wŚrzyna się lth chorćb, pfuwadŻą one do u**odŻenjr ser!. z.łalu lub u'lar!. MiaŹdżycr kończyn lo chÓmba nrczyń kiwionośn}th ce. Jhui'.c. J- /w/cn'c Jw t enr ' _''e' i a.p lU]ł!J!n ' B j Śopy' lrj na*ępstm j9& niedokNienic mqąco Ugkadz!ó nerwy żenia

(ho.ob''cn.owJ ieJ ob_ e8low

o D Ą' /!n !'mE(' ńiś/ k!ńców UsA, Kanady. Au$rolii. Nowj zelandii j wĘkszoścl k.ojów europejskich' z koIei R bkiĆh kdach, jłk Ko.eo i Jap.nia' Ełóyną pŹyczyĄ śmieri ludzj jgy chÓrcbr nlczyniNl mózgu, prsadząca do wyl.wóu Dopiero 7! nią plasuJ1się choroby lchawic'. osk[e li' płUc i sercL w łiększościkmjów upżcnysłÓłionych drugą .o Jo gę$ości pżyczynq śnierci są ńo ol*oryi Dltonid tzecią uda. Milzdżyc! lq.ńic je( pEyczyną chofuby sieńcosej wca' ,r.ak nopraydg chobba sieńcowa b tzdial prawlcktgBo śanu zapllnego

to wyjąl\oso z\hdnicze. prcbicla|ące bezobilsowo i rud_

ne do zdia8no_wanir sĆhoŹcnic' ZacŻynajł.e w dziąińdwie 'ię {iopierc po pÓ i rcŻesnej m|odości' Di.gnozę Ś!wi! si9 najczęście.j jlwicniu Śię goźnych objawóv' w łiękvościp'Zypadków docho'lzi do syr'nego zmńiejsania dopływu krwi do Yrm tub nózgu. 94so n6lępś*em m.że byó z.vłłlub udai hk pokłz y badmir, dl! 47% kobi.' i 65% ńężćŻyzn pierwszyfi objl\ren miażdżycy !9lnic l'eśzt wał lub slal okreśIany mianem .syndbmu ńagĘ śmierci'l Pod ryn lojgcien rcŻumiemy le3ią śńielćsercołą ktćn wyatępuje * godz'np pn P.iawin'u Je p'e.{!7v'h obi4(!\ chorcD) l€|' p cl!J'e Ą' F re8uldnie spoźysa si? pÓkJrm boBaly B przeci$ullenimze' mozna L powa/nJ 1t'opn'u qp)ną! n4 7TnielJe '.mpa JU7Ń|u TB' 'e dżycy tęhic' Świad.ą Ó lyn bfulnia pŹopfuadzone m zwicŹ9(ach. N'cdayno ł bbombrium odŹywiani! zsierą! USDA zakońoyli' śmy eksp.rynenl Ż ElyzoniaDi' vyśvaŹłącynidzi.sigciokmrnie vięcsj .hole emlu, njż normalnie' PbdaMliśny in śołzjagód wńo. 8acony owocań aedi lch orEanizny wyraźnie zwolniły lcńpÓ roŻło ju ńiłżdżycytęhic' w Ezyszłościzami.Źań} zbadać, skąd Nzię|i się t! nacla poFaya' w lym celu pobidemy od 7Jicrzą. lk'nłi' któt pżebadamy po'l w4lędem geDelycz'ym i netńolica}m. aby Ęiej Żloll'ie(\!.lp''ą.cq nilh ..hJn'7n] J.{cŚ 1y pPe.on.1' /!

bai]a islohc

badlnia, ponieważ p}ynące z nich rvnioski mo!ą przyczynić się do zftŻynania tozłoju choloby będąccj jednq z głów nych prz}czyn śńieici w naszym spoleczcń$wic znaczcnic PŹrciwulIeniaczy i poliLnoli ł naszej diccic $rło jBzcze sig dobjiniejszć. rdy naukowcon udiło si9 fuzwik]ać a3 ]Ę określanłńi.ńon ''lramuskiego płndoksu". otóż, dieta frłncuskĄ o!ólnic rzecz biorqc. nie nalgŻy do nljljfjszych. Fnncuzi spożyw! ją sporc l|us-zów, a ńimo lo radzicj złpad.ją na chojoby setł od mievkańców in')th krqióweulopejskich' ]\durnq y oo\' |, /e la ń/n'' \rn |i, qi9t'/cr i'i i'po/) ł5nego coJŻicnnic wiDa' kióre ZNieIł ŚubŚalcjc Posiłdają* silne dzi.ł.nie anlyoksydacyjne. Przcciętna zlsa ośćp.litgnoli w bir]ych winogronach to około 4000 mihgmmół n!kiloerlm' NEmniej, naszo badłni! nld zawa ości4poli'enoli s o9!i do*iodły' Że nick!óre nrło anlyoksydlcyjnych *ykuyst noidy słynące 3 Nych skś.iłości pięciokrtnic ł aktywńością Diżłjakimkohiek innym ły się Ększą oNolu Jy ]'goo''e' o looBicoz lL p! r1e' Ll'(/ePo bt sę d/er' nadal poŻośajc lajgniicą. jednak juŻ lcrM ro1mliłr wyo&aźnię .zołNych nau*ołców Z USDA' którzy nie sPotkłli się nigdy z podobn4 aklysności4 ł prŻypadku iuych owocóN zNicrajłcych le sańe ŚubśJncje' oczywiście. fuancuzi Żlchowują się tochę i'a.Pj o'l pr7ed 'llqli'l nn] hlul'L' Po"{{ ąą{'ęcel się tal piŻy posił_ .]ako Śveg! iÓdzaju obvłd bazyski i nic śpi.9q kaĆh jak ni.s*lńcy krajół petnych faśfoodó\Y Równie optymiślyczn. slioski płyną z b.dań lrbomtoryjnych ralrień' ołazu]c się' że rnfuyjMy possrzymują rczwój komórek sq ro

'!d

200? Óku obecny jan wicdzy na ten i€mat plzcdstawiono lonlercncji poświęconejiepdom i preciłUdeniaczon' według ukotół prŻeci{utlEniacze: Hańuią rzwój komórckdysphŚycznych'

1EĘl.ŻJJl?mou )m.o

) }o_'

r\ 07'e\'.ćm

lłor e szyb.i.l unrierrją' Teń prccs

\omo'{'no\fu' zyła my ,'apoplozą ''

s'oqllnBJ{_o7\ol nd.4ń t ono.n\c ool ń:a'ą\!c'e_/! To ziałisko nazysamy anlyanliogenczą. oBraniczljq wytwauanie ncdialońs zĘ eń, którc mogĄ inicjo

Żmniejujł po?iom

mulacji DNA' 2007 fuku puepmładzono !a Uniłc6ylccic w Pntsbulgu bardz. ważne badanic, łló€ dÓwiodt . ł altoilny poraną zabljaó końó i nkowe w orglnizmie czlowigka bez jednotrsn%o oddziały. łania na zdro$e komó*i l'J' yfua Podc7ls lych b.dań ń kÓwcy mz poznali Powodujqce to mcchanjzńy. Kjedy komó i rrkore wysaBiono ńa działłńie anlocy.janu, cy tsn'd!_oJ{ulynÓ/ytu l Il'' _dnego 7 d$ó'' gloqń)ch ''nb.)jd nów wy$ęPtriących w miąższu a9ai. końófu momdne ,!reagosaty ułolnietricm pcroksydów. klóre naśępn'e wybiór.zo zabiły komórki mkowe' Jedn* 8dy zdovc komórki wys viono n dzir]anie c-3_R. nic ułolnił'onc percks}dów Do innego obiccują.qo odkłcia doszło s 2004 Óku ń.

uniq! .yr...sL o-vTv h'p,n q!d&/.,o\ictll../, r-J ZlvięksĄą l rcdukcj9 inslliny czlslmi nNel o 509ó' T'f,ba 'or) pizelio łłdzićwięcej bldrń, by ślvi.rdzić.jakig znaczeni€ ma to odkrycic dIa p{klyki klinicznej zachęcającr je* jcdnak już sońa suleiil' że inlocy.jnny s4 v Śanic zwiękMać poziom insuliny' Może lo numa' c7yó polvicrdzone pżypadki ońb chor'lh na cukizycę typu Ij klóre po łProwad7'l]u do codziennej diely soku z ja8ad i !9!i zaczęly od !/uE''ć 'ieiob!qnq 'l'orco) ]\ c ńn. i kR\U|F'e F.' nd. )' e' ' donoŚi łńerykński Namdorvy InŚyl!. złNir' chodzi o kńlym o bManie p.rPFM'lzonc na ńuchłch posiad!ących 59% lych sa. mych gonó{ co ludzie' Kied} rvzbqlcano i.h djelę o liońIimwany niłźsz ulcgata zahanowaniu glukoneq.lez!' czyli zachodzący '9o( gtównie w łątobie plmes nclab.Iicznn prekształcrnia niecukrcw. cowych prckur$róv \y glukozę' ci{gle s|yszymy od lckaęy. Że połinniśmydbŃ o to' by mi.ć -_n' LDl1hol.JeUl_' " qĘcą HDL cholcŚEńl'' w..ori p"'om lDl 'hnle'.llu prcvJo7' J. łJnU 7'pJlrg" TÓ'onl! łni!' .o noż. z*ończyć sĘ ich całłoRnynz!.kanicm' Markeftń pu elekłĘo $anu Żrprl'ego knvi JsI subŃmcja nazywana bi!]kien c_reaklywiym (cRP)' Amelykrńskie Towllzysło Kardiologiczne. rmelykańskie C.n'rurrKonrrcl iPFq.ncr rhonb.o'rT Trooobncir.r)'.!f nJ cł|y śłiecie,uznały cRP zo malkcr .horoby yińcowi. PodczaŚ opiśaneg. w 2005 Fku uoalnia. przepńNadfunego lt włoszech. nluko\rcy z Uńi\Eś}l€tu ł Pamie odkrylj' żc całkowila

jes odwrllic i niżależnie ŻNiązlm Ż P.zio nem cRP' wydły.to im $ę, if w ten sposób z'a]eŹ]ijedno z wy' ló\''e1 lTal4nido _on-rso 4{noc!' bog er! p'r!iEulc moc anlyoksydacyjna

pŹed chorcbsmi Ukł u krążcnia. Nrukoycy z Pamy zgomadzili teŻ da!e, Żgodnie z klórymi teeo mdz.j. pokarmy mogą pŻynosiÓ po' Żyleł osbom chorym nl nadciśniciie. okrzrłÓ sig, żc u lokich osób sbsujących dietę obfilującą w prŻecnvu enia.a rzadziej mzył.ła się

łzy lalr

Ńźniej u $fu srup! laukołców odkryta. źe dielr po qld . .ilne . -nr)or yrJ!) m 7r-'er7. ^yMpoqJnie id {.|.. ". 'Śopnia' yańu zapalnego niskĘo błarysz4cE8o .ukrzycy iypu 2 Tn'DTl p'TelunJn:4 c o' b'eurhLUli.l/cnD (licty an wedle klyteiius ich że dÓbiennic sobie Pokamó1y do 'nocy Dol'yd'c!l'e'' ro/c r /'.''c ]l LU 7ńn c w'nL ogó nouq o o_

B.on''' l' łU dow'odD

7_ ooll.nolc /mn'elvJ1 po7'Jń szkodlnrego LDl.choleśemlu' k(óry przyczynja się do lgrgalcji cły' luk w Ęltric]clr' PonlJto, sykazały zwiększoną ńoc rdyoksydacyj ną ludzkĘÓ osocza co \pożyciu na\rcnoidół Polifenoloflych, a tak' że znniejMciie śzkodhvelo wskaŹnjkJ oksydrĆji LDL_chole$erolu. Ba'l! n i! pu epmład Żońc w 2003 rolru v slanach 7-jednoczony.h po_ o'oD\ 'po/)q''l. \ol / 3\3 r'''JlJ' /e l:.'l) u'\l' l łFe ! ''ch (Monavie Adive@). pozion lipi'ló$ uległ najłiększj p.pr5łie u jedno chorób Układu kĄŻcnia' Goby t wi9c iajbar sek z. sklonnoś.iańi 'lo

podśNie pradśaw jonych lu in fońacj i s {c się oczy yisle, o|'./eg' n''Jkor'y [lo'qd|'i'|.ob'c 0d'weo/e]'e' /r''\oolyqn'ń 1rF7-nirm'.Ą\ą!)' ąp_1''no wotwońł i chorób serca"' Jeśli łeŹńiony pod uwlgę fuki le w kń' leŃwie ńślin htnieje pfu\yig 3ześósct róźnych mtocyjanów, ! siele , nich znajduje si? ł kolo'ołej ż}*noścjladrjĄce.j się do spoŻy.i!' tvieldzcnie lo nrbiera dod kowc3o se'su' szkopuł { lym' że fuk na pr$vdę bardzo nioyiclc osób je syśalczqą.o dużo wrrzyw i o9ocóN, by mieć poŻylck z lych pokamół' q'et]/i..' olrlego l ' ]LUń' lr(n.. o' ' e Jino' s'1n " 'e, 11Jpovłnie''/c żrd'o p'7'' '$_'leni't4' MĘd^ T7n'' io{oEri i$tÓlne óżnice.j.ślichodZi o i.h moc antyok i łaizy$amj łyśępujł No

sydacyjnł' Bada.ia prMdzÓne p.Żez USDA nad pobncjałen sniyo*sylacyjnyń pÓMz*ólłych pokamów wykazrł. że załicrałyom Ód I.4 do 94'6 nikbmu njwnow!żników TroloklD. sPośIód wszys*i.h

'oM..

pos.ao.iłJuurmh'e q)/.7yod u''4\ PołoT anlyoksydmlów (od 5 do 20 mi*ronoli ńwnosażni\ów Trclokś!)' Nd$el gdJ mj'l'ń) o ilolc'rh' ('oa trolem) raln e .poż)!' 'JlLÓ a n'e Ó ab.ol'U\'h wańośc.ch' i4 m( ańtjokłdrlił ']$' nają Mcc - ptzćde w9ystkim a9a1 i ja!ódy bogab placiwulle_ ' qil 7L\N|e nE bie* |u pod uwgl pllypńu ' oo.hocm7 a. 'iJ?e' wierają one badm dużo prrcci$ltloircŻy' spożyw! się jo y nałyĆh ilościlch. Tał czy inaoej' lo RaŹyM i oło.e Śą gt6wnym źódłem po*d1dL

przcciwurlenirczy w nszoj codtennej diecie. I8L ńqli{my Je pjf\on& } )mrcZd/iile' r'yw{!l zos'e_ E eeęs poęDych pEeciwudenilży i substlncji p@iwżapaInych. l lo'. mogą p.h ić \d7n{'oĘ q u tym}wJniu dobrrcJsnu.orcw'a w cÓlu zmzumi.nia ich działania mleży poznaó ich sklad chemiua'y.

ROZDZIAL 7 DztAŁAN tE ANTYoKsY-DACYlNE MlĄzszu AcAI

s.ło, edybyściepoIożyli kNałek Ćze vo_ blrcic kuche'nym i zÓsałiIi na kilka tygodni? Nio brzmi b7DJtdobŹe plDqd'w'qkszo\ l 07'\ e'7egd) /o' .qiJęn'ez! ńroż!'e mięb v lempgallrze od Ćztdcch do sześćdziesię.iusbpni celsjusz.. zrczynają ozwijŃ si9 ł nim mzel*iąo rcdzaju batleńe spoŻyłanie 7.psule!Ó pÓkarfiu gozi zahcigm' w takiej lemperalu_ Jak myślici€, co by się

nego mię.!a na

l.e'lo.db'\r ipoduJ".ĘcoJtrło/'c(!-'ndINJileovspo7y"

tę ńają dwa rodzaje baklerii: bokterie cńÓńbosńrcz.. oEz baktrie gnilnc. *lóE PlŻyĆŻynidą się do mzkładu Żyłności' N! wiele lal przed }nalezionicn no*meŚnych sysl.Dów chlodniczych. s lym donowych chłodŻilftk' ludzi. nauczyli się kon_ scrso{ać nięśo'Indilnie z Aneryki Pólnoc'ej, mając' do$ęp do bo_ ó*ek, cŻyli j.gód bogalycń w przeciłudenilcź, oprDowli jedną

7ąbald/ĘporJdowy.hi"{-kc/nł hńelodlon'e \Tji'oqei!ss_ d\ nż.lJJJno na mir{ q ''Jlc ejeg! !uwe-U V'eVJno ie / n':ę'er' i fomowano cirśeczhmĘsne' które można było Dosić ze ŚÓbą pod_ czls lianych' kwających crłe t'godnic' wędóNek z dala od domu. DŻi9ki poĘcz.niu boółek Ż mi9s.n ]ndimie odkryli ękrel konser wal' r'ę.J DP€c'Nullcni3.70m' w kn spo'oo prlEolÓ me ńn'o możDa bylo spożyć namt pÓ dvóch lobch.

Now

'ed4c ołoce ' w.'/ytrJ' {c'l'niińy ZI]oónq m|\JUĘ /qią} Gno|o-y.h N' poo{0$'e pÓpulaqJn)!l Dm.i .pidc nrc.og'c/

nych Riemy\ że na.jwiększe łorzya.i mtyoksydoyjnc gdy Ęczyfty polifenole z iDlymi plaiwulIeiiaczrmi

osiąlany wtedy'

zaM4yni

se-

o*imsDekllum poklmów o właścisościachprzecjwull€nirjąqfh. PIrcivudeniace nazyM śięśrcdkami Edukcyjnymi' Nauko ry Pl&provadzili liczne badlni! na tema. zalsżnościpomiędzy strukturą lóżn}ch fi!Ńloidó\ a ich ieI ywną skut*znością jako śfudków E dukującycb. ważne jesl zrczuńienie, co lał naPnwĘ się gdy 'lzicjc, pŹeciwudcniace w}konująsłoje zadanic' HldTrlJL''' o pre' chepolęo ł!) 'Jtrpm$Jd.e'U 'c7n) do cząsEczki zwi{zku chemicznegojcdnej lub sięej g p hydoksylo_ v]th coH)' a wiec dokon.nje jego utlenienia' w bi@heńii re*.je hy

drc\\)l&Jirdo(onuJ4ie'l/'ll'cń/}nÓr

h)drcś)la/ani'

^t'1\Przypomnijńy sÓbie z nazej $.ześniojszgj dysłlsji w mzdzisle 4'!/yn e"l qlnv lak nip'iqJl' F{ lo !rurl ozauhń

'odn'R's'odl (u]ące d/'dhjl \ !J ep'Źy{y e'cll'o'' 'en.po.ob' że donarajĄ wolnemu rodniłowi 'ed dodatkowy elektron i dzięki t€mu slabilizują gÓ i dezłktywują n ńzczyciekti ńdnik' Ten Pmces jes na_ ?yq''') m Ęr'! iJ Pol fc'olo J jooel rour').n)' l'ó')m ro7e byÓ lolifenol pochodz4cy z łF( przcklz! ca się w rodnik onksy]o_ łn znacznie slabilniq9} od łoln+o rcdnjk! zrcdukowbeEo puez polifenÓl' w ch{ili p.jawicnja si? rodnikóy anksylowych dochoduj do ntzymania szłoJliwej' oksydacrjncj reakcji hńcuchowej' J.dnlk n

sdy len pmces powtaŹa się zbyt .Żęśo,male.je ilośó dosĘpnych jto móR wodoiu. Niedobór rvodolu możc w ten lposób aE7ymać pÓces

Inn!| !^nn'

fiłwonoidół

^!jddrB

je$

qp')(Jiilj

-J no7l $o'.i a'lyoks)Ł4ł ne

opień hydoksylacji !z\a pierścienia B. Moźli$ośó

o.y rnr)oltJr-\tneJ p{7e7 rodwy/vmie "op-"

hy'lrcksyIacji jeJ poqŃowlna obccności{ pDtoantocy.jali'lyn' wato wiodzieć, że te same proan'ocyjanidyny ł'nęPują w a9af'

sląd leżzłi{zkichenic7lczasarle vtymołocu są wstsnio zNlgpo łń jony łodoiu pÓtrcbne do kontynuow!ńil i {zmacniania reakcji hydrbylacji' A9al zosierł ZqiąZki chemiczne. dzięki któryr posiłda ono wyższą m€ Precnvudenilnia niż wiele innych pokrrmós. sk4d naukołcy zajmujący się brd!trien żywnościwiedz4' kió ry pokarmdośapanam mjsilnicjszych plrcnvullenimzy? w 1991 oku bada.zo z ańelykańskieEo Dep. amcnlu RoInictła (USDA)

opmcowali prŻ)4Iatny do lcgo leŃ żysności'Nosi o' nazsę ielu zdÓl_ ności ab$rpcji wolnych iÓdni*ów' Uw!ż! się. że jeŚ to najbanlzjej pŹołomM dokon.nje z z.kresu chemii Źy$ności w dziejacń USDA

/ Fl p'4-/yn) Nylls'FrvdoUsDĄÓ'!/ l'boruo_U- mdi1ceAo na} *iękMe doświld@lie w pńcy z lym lestn Plóbki liofilizowonego m'ąższu a9ń' wyniki Npfasił' łszyśkichw zdumjenie' T€st

oRAc (dolności $rpcji ydn$h fudńikóv)

T6t zdo]ności $Śoacji Mlnych rdników tojedcn ze spoobó]v pomialu łłłściłości antyoksydacyjnJth żyłności.Tr melodł m!li_ tyczńa bada' w jaki sposób dany pokan hamuje dzjaimie wolnych ro'lników. lsbieia ióżnc rc'lzde teśuoRAc' Każdy z nich zdÓso_ qdno JU p'lebe!.' J|ó' pod \ąre a Fgo -.Zll\o.c' UcĄc&/ąoi! ' organizmu z wolnych

rdnikó*'

Dłczc3o tak łielD nautołcół koŹysa z teEo teŚu? odpołiedŹ ni !o pytlnie je* pmśa' Te$ l.n zos oPacÓwany ł l99l rku paez nauko\rców ż KrąiN.eo In$ytutu ds' Pńcesu sblz.nfu ł ańefy_ {anŚknh' {dow\'h lIbo'nlv'i'ch \Jmoos}! InJJlJóE /orc\ż (NlH). NaŚtępnie w ]99ć Dku jeden Ż je8o .wórcół ztrczął placować w ageńcji ańeryk!ńskieEo Depatafi.ntu RolnictM (USDA)' Humm Nułnion Re*łćh cenlcr * BoŚonie, gdzie opEcował ŃautÓna ńelodę wykonywrnil tąo !e$u. lyczną, l z!ńen 'kutecniejszą szybciej zbadać pojennośr allyoksńa Dzięki ni.j moż.l Żnacznio cyjną żywnoś.i'szybko więc zrczęto badać posazególne poklrńy i ich zdÓlnośó eljminowania najpowŚzcchniej9}th łolny.h rodników słm ponyll leżący u ponsał lEBo cstu opiem się na n@hatri_ zńje przeniesieni! ltonu {odoru. nośhdującym ńcchanizm zrcho dzqcy w ludzkiń ciele' w anoliŻmh lyĆh Trloks, klóry je{ mzpusz_ cz ną ł ioztMrach wodnych pochodną sitaniny E' petii funk.j9 ńadi!łu odniesienil Tak więc wszelkie wyni*i osiągnię'e dla pÓ

w.7-góln)!hqlodn'^o\'lvpo! po\a'ńuronqn'TsĘdUplćciB_ utleniającej aktywności tej pochodnej łilaniny E' Najc4ściej wyśę

pu]ącym w ludzkiń cicle wo]nym rodnikieńjc$ ódlik Peloksyloyy' Ted Trlox-oRAc ujavnir, jak bardzo skureczny.je dany skhdnik, potlrm lub Zyi{zek chomiczD) w neutalizacji lego wolnego rcdńika' B Fló{naniu do polencjału rnlyÓksydlcyjnego Trolokśu' Pańięlajmy

jednak o tyh, że jeś to teślaboralolyJny i nie n! żadncj słaimcji' że dJDv pol1rm 7JchovJ 'ilq Fn.J-.ro'obv uJ.l'mo'g]n.7m'€'

UŻyskane wyniki prlicŻl sĘ na ilo(ć nikrcńoli iównołażni Trolokśu GE) najeden gnm' {śkźni*po.iem'ości ańt oł sydeyinej donego pok&nu wynosj'eśli ponad jgdną jednośĘTrcloksu. oznacza loj że badana posiada wyższą noc usuwłnh woln}ch

kół

_od'i\óq'

Pohn)

raz

'4Ti

będqce nEro.ńie

p'7e w llcnid/.ń

otz}nają najwy'szy ys*łźniłoRAc' Podczas badań pŹeprcładzÓnych Prza usDA A3ricułUral R".e]rh se .e rn Ln'"e6)lec'. Ą'\Ż1J\ nwrr 'USDA'ARq' dzono, źe w spożywlnych p'zez n8 pokarmach znaiduie się bardzo dużo iJżDych precjRutl.niaczy' Między 2002 l ż003 okiem naukowcy z lej pleówxi oph i pojemność antyo*sydacyjdą pnłi€ wszyst\ic\ o\o!óE' qa'4! 'olf'hóq nJdJircJch ''l do lons'ńpcj''

lym'Ż\/e' Ęłlu!c'i P'/eooPoc.e.'cńrcju'iolli7uT { 7yq_ !ość'aby u3unąć z nćj jak najwięcej 1vody' Dzięki lemu lgpioj mÓżna poóRnró ze sobą po'.zególne pokarfiy' W n.śępśuietego łatwioj jcs ponNnie obliŹyć pojmność anlyoksydacyj'ą danclo pokfmu 7 UL7g ednic'icn 7fuidult.J.'9 w nlm \rco)' D?ięr' rmu spńqn ej wychodzi poó{nywanie podobnych do siebie ma@iiałów. w tmk j. badań $Śkazniłi oRAc przyjmowały mzu ą s.ńośÓ, od 2 ńikiÓ gnnów TBgram dla pomidoół do 95 mikńllamół TEl8ren dh żunłiń} i dzi*ich borówc*' Tak było Żanin zbldano a9ii' c!|c spektun danych powsało w ł}niku s.lek L$ów plt 'o pŹez badaczy z USDA/ARS na wiel! popularnych po. pfuwadzonylh karńich, co do ktÓych istniało pizypuszcEnie' żc posiadłją polencjał łnlyoksy'llcyjny' Naukowcy z USDA ułzgl9dnidi nasel możli$ośó q

wyJrDoq_'[ \eŻo'o\J!h \Jh'ęc hj

\10\

neJ

'JÓl'.!or. ' takżc óżni.e' jakie mogą wysĘpować v pokarm!.h pochodzących Z óżnych Ęjonćw danero kĄu. Najważniejsze JeŚ to. źe Ęzultaly lych badań opublikow y receMowanÓ pisma nrukosc. same zaśneto dy badawcze mqty Żosać sprawdale przcz każde labomtolium' Nio a

)

coo\óbp'7eenL J.halcl'pÓn|$d'

c'Iglerop\iaiąyęJonFJenh o cudowtry.h ,'supeĘokarmach". posiłddących Rskrźnik oRAc syŹ_ vy o'l \r \4rf 'u, c!/ ts.nd. nd m\.t' on r.na.ncou.. n- 7-'J dującc ponviedzenia

nelo

'ódła

dla

ł pmsie

naułoMós

naukoMj,

zajmujących si9

en nie śUowiąccpow.ż .yn zuadnienien' w! o

Eż podtreślić'źe błdanie, kńEńu nie bwarzygy dokhdna analia nolody bldawaei noe byÓ nodyfkowlne w teo sposób. by podByż 93ć łskaźnik oRAc leśołan€go pmdu*lu' Inna sztucz*a Polega na dÓdaniu do te!Ó{me!o pokdńu lub śoku jakigjś subŚancji' na przy_ k|ad wilaniry c' k!óra zawyży jeep wynik.'

Labomtoń komercyjne poddą c^en zlł}żone wskźniki oRAc. pr iewM otzynują do zbada n ia jcdną lub dwic póbk i da rc_ go pokarmu, zanist Elek. z lej właśnjep[yczy'y dane pochodŻqce od USDA]ARS s4 znacŻnie badziej wialygodne'

Do 2004 rcku usDA' prołldzony pr4z wu, Priom i łspóŁ pIrowni*ół zesPół, sPorądŻił szereg ljŚl Óbejńujłcych wskźni ki oRAc dla skÓkie8o wachlaiz! liońlibwanych owocó\r w.Źyw i

orŻecbów'

n!Ętych

le opubliłowano

NJJ/q)caj

t.le'ie c!]ycb stmów zjednoczon}ch' Badanio "Jouńal of A8ri.uhural and Food chcmisry''' na

l'boTc''' m'\) N5ve le{) p'łplowgd,o-. "e q'pnłPrl'y ? 'cl kaz y, it liofilizowme l! posiada lysiąc d{&IŻieścil siedeń nzy viekszą pojcmnośÓ antyoksydacyjną od TrcIo*lu| Innymi uzy' 'Iowy' skany wynik bdawczy wyniósl 1027 nikÓgramó* óvnÓła'jikl Tioloksu !!lm' ozńacza b' Że iqal nożc byó najsku!@zniejvą bro. n'q do 7qtrL n_ J ns]coPlllln'e'7rgo \nlrego Ęd_'IJ g! R na8zym oĘrnizmi€' czyli mdnika pelÓ*sylokgÓ' 'yJęplląte gram '' Uczyniłcm zouwaŻcic' ż! podkrcś]iłcń '.na 'formułowlnic t dlate8o, że niektóre limy spŹedaj4 swoje so*i lub sDplemenly die t' podpieiając się jch wskźńjkioń oRAc' ale jedńocDśnie nie wspo_ min'j{ nic o..dno\ue pomiJlu' Poqicd/m)' 4 jakśfirms plonuj. só sok pisąc o tym' że jego łskaźnikoRAc wy.osi tzy lysią cc' Brzmi imponująco 'Iym.apn gdzioś na dolc drobnyn ńezkjom /e lo qłlo./ P'Ą Padqi. ó n l003'u 1o" ' Tal więc v iŚbcie ćw sok 'en poliada ys*.Źnik tzjdzieści jcdnoŚeł pu]eńno:ć l 'lJ!L.)Jo.yjn' w oJnie!ieniL "qa'

do rcdnika percksylowego $anowiła niemaI. zaskocanią w j.j p'ł_ padku uzys*łliśmy wynik pÓnłd dzi€się.io*IohiÓ wyŹgy od jakich

kolviek innych pfzebManych pokarfiół (ł odńieieniu do {ilg!! nej mrsy, Ponie$!ż pnwie ńła żywnośćwcześniejPz.badana PIzd USDA byla także liońlibwana)' wano pani9lać o lym' że niek!óE plzyp'lwn Da pŹykhd goździki. cynomon. sueone olegalo i kuts

kuna. posiad{{ wyŹszy od agai wskźnik oRAc nr 8rrm. o ile jed|tk placigttry potlrm sPdył.ny ł ŚucBm.wych poojach' dodJ jeńy do niceo tylko sazypl9 pŹypnw. Niekróre przyprasy są b^(Do kosztosne złażyvMy ich nikłą ilośćspozyw! się je dla sńlku. a nie Jla ich wltlości odżyłczych (ańinokłasół, łilłńin.ni''en |ćv' blo'|ika i1d)' sloro jcdmk zlRierdą dużo przcciwulleniaczy.

łrno uszględńilćjc v

die.ic' lłn'l_ą lc/ l - po.Jm)' klolc roid {'' bJ d/o dob! tnj''l nośća'tyoksyd[yiną lrzcd Eolowaniem,lle ta.ą jĄ pod łptyłeń sysokiej lsńpcflluiy' Dll przyk]ldu c7e vonr fuola jes źńdhm dużych ]lościMonnikl i załicE spom malio_ i ńikreelenenlóv' NF' n'el'.'l' nic jc ].] -J ._'oł a'| \ |'o'' 'p'Ó' |ouBfj codzietrnej

' Ą _/J*mrod\o'\\ĘTLo'o{'ni3l b'-.teli'JJyl'ln'c'Tn'ei 'ru Jt - pornno\ lnr)ol.vdn \i'r. / rcPo f.$. du \kl l.r/aic

Eóbek agal dla polRieldzenia łiarygodności \ o ;J' moc) 3n )nt łd..\inei nJ w)_ńU 'cgo wiele lal pżen opublikołaniem Ezullalół' Z$yczajnie ZalcŻało nam na uwilryEodnieniu niŚzy.h spośrzeżeń'Te olaliśmy Rięc ten owoc \nl-\hfud ików ltod l !le_ ielo ootn.F'J /tJl' /"' i.i r).h w:oo: loĘĘle- \'pol4uoF J yr lu nJńal|4 cgn 'pe' _ listów od żyłienil do anjohlnia poró\ynań poj.nności altyokydacyj_ nej różnych pokamóq ponieważ ich d2iałŹtrie pEci{utleniająe to lylko jgdci z wic]u ma*erów ich waności odżyłcŻy.h i korłaci żmMhych' Na prykhd wyciu bolaniczny może posiad.ó wj*sz4 pojeńność ańy' oksydacyjną od liofilieane!Ó lcat llc lo rc e nie Mna.za. ż€ będ'ie Żłows7' wynikr lo z lego, ż. pży prcdukĆji ck$ńłtół Usu\2 się cZ*ć

ło nłm badanje

('c'l.d''

'óżnych ę'1']'./

składni*ćy, by zwię*sz)ć śężeniÓ Nyhrancj subŚrncji wcŹmy na PIZykład zicloną herbatę' ZNjcra ona

związri.ho-

miczne powszehnie uzmwlne za batdzo poźytcŻne dlł naszc3o 7J u\'1 cdn. . or -'e bJdnio ! )L3rr. te -J''poTvrm\ -\ ie zzi.loDeiheńaty, ńaŚzcciało rdpozni go ja*oeks.rkt i ni€ łch}oiie rvyeknnhowlnych subśmĆji w ta*im slmym śopniujak * przypłd ku zwykłej zielonej herba.y' Im wyższy poŻjom wybranych zyiąZkós chemicznych. .yn n! iej chęlnie ńasŻ organ',m je EzyŚwaja. Dllte8o yhśnic powinDiśny b !Ó wpływ ekśrłktówb.tlnjcznych ni nc.a_ boliŻn lekó\r .lbo\Yicm coraz sięceiosób pl,yimuje l€ki spęcdlwa ne na i49pl9 i pBgnie uniknąĆ nicpożqdanych stu&ół ubocznych'

loj smcj plzyczyny wł o p.Zyglądać sjp lcńu. jak dany po_ po/jwgno \ I 3e'7lo c' \ł'iol) o'ob \ B'. !l{ .P"t){.l l ^ó'tr aęaiod wiekóy Na leipodsłwie można wymbić sobie zdanienl te T_' in'cnllji'cgopo\iffu / lc\ani' r'L doląd nic nJń 7 o E jJ. "ą k ickolwick skutki Uboczne wynika]ące Z takich relkc.ji kzyżowych ponFq''/ {\Mo'Jvi" !'ZNier_i't.J'''/v4..''LU'.utrui''ńf

|| catym śviecie ńana h objęh patronal nlddziesiqik n' iezależ'ych b rń mrjących nJ celu sPra\dzenie bezpieczeńśłłlelo pmd klu BaJłnia le tv y try Iatl i Óbejńowaly ńiędŻy ińnyńi pó_ by *li',iczne m lDdzirch lch $yniki z.saly opublikow e w recen zołinyn piśmie nau kovyh .Jor icology '' N 2010 ioku. N. podŚawic ć$u odłloh.j mutacjj u baklcrii. tcsu'be acjj chtmosomowych, te$u mikmntrkleus Ezepro*adzonego na myszach onz teśu nlkcji gcnu komó*i ludzkiej (I-5l73Y) okazaro że ten mŃj nie.]eŚ mu 'ję. lasenny, klrlogennr cytoloksyczny mj genobłsyĆZny Pojedynczl dmvk{ LD-50, opanł na czlcrńos(odniołyn badoniu osrcj dousttrcj loksyczności. wynosił! powyźej 20000 n8]kg nNy ciata. czyli lyle, 'le n{wltVx tro/ i'!a Llo pŹcbldJn:1dau\a ldl' pIJnuJ NJĘpnie liotry osób n

ll^tlo\'d7rno d/rqĘ o'_' l

p'7- le\hl w .po.obl .u\J p'7Jp|, oJ"'e.c'eJ\id/ie:.ir^! c Źą. do 8rupy kontrolncj' grupy lie poddałatrej badaniom oBz jednej

z tzech gnp eksperynrentalnyclr. odżyyian}cń Ezez ŻgtębDilr (od pU"iLJn:" J7ic'il.iońa' llu'l/icJońaic/cńJ7iA'oń!ó.Jmami 0d kilĘram masy.iał! l'kg]) u zsieŹqt dożywimych a9ti nie Żrust żono znlcŻqcych zmian w masie ciałr, absorpcji łody i pokfumóq Zńim w ńlrządzie Wzroku' masic naiząlów wcs!9fznych'łyniklch

b{drń moczu, badań biochemicznych i hematologicznych. Nie dstŻÓ żono zńim palÓlogicŻnych Ueolono, Że tzł' NoAEL'.zy_ 'jńnych li .'poziom lie sywołujqcy dalących się zaobseNoł8ć szkodlnvyclr \JoE dń tr.Ą .iJL d/'e ' ie' '\ ''lnb' 'U t,'e'J7iF('| Jn ód pŹete$owa'ir czyli największa z nożliwych do dlsek ozmcza to. że nawei Ezy najviększych możljwych dałkach nie ZfubseśloN.ńo Żadnych elcklół lbD.znych' wyniki ly.h badań zlpre7.ntowaDo

c/3! ooo 7nrgo.pol\Ju s'\J'7v'fnl lol'!loloE.7reŻo' 'od' nd Ni9ksplo n! świecie lowarzy$wa 8rulująccgo to*sykoloBół' z lej właśnieprzyczyny nie widzę \ensu spmładzania na ryrck w)tiągu z a9li, gdy cbÓdzi tylko i w'}ącznie o zwigksŻenis sMości

oRAc n]gmm y porównaniu Jo pclnggopokłrńu Pofiicdz'ny lonz jesz(e, jeśli tso yny z.zcgoś łyc ą3' musjmy czegoś się pozbyć po 'l'od'' Mo7.''7l. qp')v f n' -c\'v'ą' i'')'' "'n''n' i'''i{ różnych zsi4Żkó\ cheni.Żnych.Jzjgki ktćrcfu dmy p'odD*l DLc tyl LU.p'Ą.x''''c nU 7J'd\'' lc doo''.o'' n'o' - . l do Doj r |'

wlniki

tcslu

oRAc

mog{ hyć

ńJlą..

GJJ '/ l''!:' ) /. cobąj.r o' oRĄ.dl' i_')c p r ' 'ń]uh poósnujc'ny łytriki ń'nych te*ów. mu\inry prmiętać o ńŻnj cJch pomiędŻy lnmlmi l un.iańionz su.lu ! wi]go!'ą m$ą Pcłtrcgo ru7u zn']Jzłcm N lnlernecie na$ępLu{ce nłicrJzcnic zachwrlĄ4ce wskłźnikoRAc dli czokolady: '.J.k

podaJc

kolada posiłda

slow!żyśz.|jc Produ

izynaś.ic 1ysjęcy jldnoyck oRAc.

n o !{'ncc7na

T'yDaś.ietyŚęcy jednolekoRAc nL liczMfu bi Ń Żcnicl Alc jJkjeśnłpnwdęlco w żcczy s!'ncj ktyjc śipzr'qimPnując{ Li.?bą? Nic jcRenny ł $2nie świezić praNdzn\tgo Zniczcnił okl.śl._ nir,.tzylaście (ysięcy jednonel oRAc"' jcślitric łicn't ile użyto lrm dojcj ob]iczcnla. w lyjn cc]u mUsimy zNjócić lię beŻpośftdnio do stowa'yszenia Prodnce.rów czekolrJy Nl j.go Jlońic \Yidlicjc informłĆjł.Ż.8oŹka .zcko]lda posi tzynxście lysięcy so dsa ' l3l'2 jcdnoyck dz]cś.]!jcdtro{.koRAcnrśo gramóLyozna.Zlto oRAc n] g1m, .Żyli calkicm niody wyiik' Dopiclo slcdy no7cn'y porć\ynxć wskaŹnik oRAc dl!c7ckolrdy ze łskaźnikiemoRAc Jli li.lili2ołrncgo5ęai. biorł. pod nNrgę'że prz..iętnaporej!.Ż!kolady ]yynosiĆZlcldZicś.i glalnó\r' xicdy już wicmy. ilc.]cdno*ek oRAc z'{dujg Śię w..dtryDj _grłmje lych podtrkrół, możemy spolądzić la_

b-l-'' c,': DU'J'.'Ui'l''ś.l'LnlioPĄ. l| |.iil7na rgo'

kicjc?ckolrdy ikrkro 7rtrvL.rrl4ilurrncjas. wskźnik oltAc Veśćdzi.Śją( sicdcnl n]cwąldnvc nig sbj lr kiclo \rraZctria.]!k 9.śćlysięcy sjed.Dlsel!Dlłteeo złysa plzyllł d'.jcLe sięjednośce pomiam o remu.Jłk{ łleą (syńŻiną N '!n. m! l''o un.j'ch' po'lu8uj.l ''l fr " ńo| '' )

I I l

dr.

B'ń.j!ś

Nxsulł si9 jcszlzc Dylanic. ile kłloii posiada lcc'! aek lr klórcj L{k!źnik oRAc łahJ si9 ńiqdŻy ,11 x 72 jedno{ki m !ńm]

v.śćd,. siąt krknii' Jcś lo ńnicj łięc.j iednr oMnx dzicnEBo zaPor.ćboła n'' Il.otr oćL']1hmtaĄ7n wLndnon 'oob JL')'j_) / .' 'n' ' 4\Ą|'_|7J.\'{ Jo'jrdn ' vJ ego w nilj . uk u' nusłr kłkrsvego, kw.su s.rly n !ve!o id jc'1 s'Jl lo ''lś)_''n.'i' T" "ie. Śo em[ów loodpoŃiodnik okolo tze.h j Pół (ń.ri Nr podn]wie iej

c/ły uncjc (preciętna

pUrjł) tgo

pokln ałien pitć$l

]

_n''' mi'JĄ'c' i '''']''no_')onlĄn" D'|"o/'\! 'co' 'n'' j. posłu8u|ącyDi \ię óŻnyńi jcd o(klmi Nig \' ł nir or Ą l 'p!ł r\ o .7c ol'o/r o'U b -'! 22 !ruJ ! 2007 .oku nĄnl^lc p]smo nedy.Zne fu świ!.i...'The .1 puoi.o\rlo,1)1" l:!\i ),.{ 3'\'trrri

ocŻclUlŃllic' klórvch nie Uslyszy.ic s Ękllmrch \Ą ć | ń '''J.n /.\l\J| 'T 7e. li' ''lo 'rol' |'7- l utleniacŻ} sŻczc!óljjie dolyczy lo goŁki!j c,ckolrdy' Konsuńciio'n N'n Vi! siP. że lorzkr czckolad! lo.pdrcłl żyNność"'Nic b dziej mylnelo' Rcd*lo'y.Jhe Lin.d" mówią w.ym k ntekście o $vcgo

*kolada bafa M I}Te*' amE nuna ją poeemić ta! ',Kedy łnjkiem' a gpEkie namnol. usunqÓ Tlk więc nołcl czama ce_ kotńa nie nusi uwi ać flarcDoli Konsumrci t'{dzą Po oma ck[' poniehż ŹdkÓ kiedy pbdue ujNnił ńl loMfu j*Ó

%agólwy

skłed

chemioy''

,.NaĘljćślij'kś8ozkr cz.kolą& ztwi@ fuWnolą lo łyslępu' ił ón€ w fuMy$wie śzkodlił}€h lłuśŻŻy,cułńł i kalÓrii' 'leśli vię. ch€my ogiągnąĆ korzyśća spożywia taki.go pDduklu' musimy dbać o lq by inn. sPoż}vide pfu ns Potmy nviaŁ ł baIdb nalą ilośćk lorii Nicjc* b h'w admi."'

wynit oRAc j€ d dak ÓpDblikowanrh śi9 on do żadlFh gnnaló*, nie odnośi d]! bmfu n.lkN'(n l"r JU, ńoońnEI.m.'eBo ńd7!iu źódlo r'e 3{ g.dne Zaulanu' w tyr akuml pRvpŻdLU chodŻi o l'@nę PŃrulą_ cq spog*oł'ny owoc g'anatu' Źekoeo psiadając' l05 nikomoli ównosażni]€ łoloksu m 8!am (pnoliTE/g)

w źńdrach jntń.lowych pojawi!

się iylko jede.

]enposr.gńnal!kupolo' tr'!łinoq nrpp'eoęN.d?j

postlci do laborerium w BctÓńie, mającego nijłiękge doświad_ czenie ł przcp'owldz i! Bós oRAc' Jak ńożn! pGłonać 3ję podukna ilE|Eji ó' !łaściwysskńnik oRAc łyniósł dh '.3o podałdÓ nniej niż mniej wi?ccj tzytrctnie lU 34 umoidlE/g, czyli

z tęo ldykuIu płynic sniosek' ż. naret jgślidana żyłnośćpo_ Jadad_rqpoJem-o:ć lnl)o\\'&c'nq' n e mU.i 7a\ err \U "cD]e lości odży\qyth i być dobfa dla zdrovia' Nis ddcie się za@n zwieść łskaźnikom oRAc wyMnym z konLkslu. Prryj.Zyjmy sj9 iśaf jedneńu badfiiu p.ŻclnMdhfumu Md c4kolads kóĘo opń a8.l'd \ię w 2003 rckU w r(mie 'Amicsn Jorrnłl of oinical Ndrjdo w had iu tym llmshiolo ponad Ą{iąc *objd w łjcku od sienmdziBięciu do osied'dzisiPiu pię.iu lal' Kobiery, kióE jddł o€kolaĘ codż nią mb}y ogólĘ 8ęsośćkoś.io 3'L% niż' Mg Dd l.ćrc s!ÓayMły r4 radŻiei ńiż ż M tydżió' wyni*' b 'yó' z t!go' ż€ chociaż cakolad. avim Mpń i fawmlE {ywbfa]ąc. po_ Z' ) wnj, q pł' oa gęśo(ć\oG' nżjdu e \Ę \ ' ej l8rŻe @im. I hibifu ńsacji łapnia Na dÓdalek' Mękeoóć Ć*kÓlad awien cDlrjd (9óąt!ąę). st6larcję odpowiedzio]Ę za w'daloie łapnie Daloao n!w.l jeśli czaś.nipdwalańy sÓbie nr kęśćŻekolMy' nic p@inniśmy sĘ lldzić. ż to cośzdowgo' PoróMontc r mĘ polmmś.t mt'bkśydacyjnę; arai' gMna!óv i j.bł€k

zj]'o)ć do żlM. 7yn no{' jlk $d.tx z.chł'lane z bcji icń A co z lakini 'śuperpokam.ni" dziaIani. !u ciwulleniającego? Jak wytŹymują p.óMoni. do a93n Iu

( abac7yl(-

c-loladf

lfudno

sPrcszkowmy oMc EBndlu pośiadol około jedną h}dzistq pojenności !Ńyoksydtrcyjnej owocu agai' oblioinej dlo tzv. moLEj nsy' REz jrsa, vyĘPne Po]egini€ m (yniku kstu oRAc pro_ vadzi dÓ nigpolEbnego pÓnł.nia wańości zdrÓMtnylh 8Bnaló*, dNicdzionyct w licŻnych bldmiach.

Niedosalck łilt*o'tiych dmych niukowych na temlt te ół oRAc, z wyj{lkien lych Przeprowadzonych pżez USDA dll dyled .iedrn'd/ic'ięciu o( ni po\r'nó-' ^).u-|Jron. 'm-n'o m7clnf .zym niePopa }th twi.rd7cń o i iczwyklcj pojgńnÓści Mlyoksydacyj prŃuktós ncj rczmailych Ógzol}cŻnych żywnościowych'Nie dŻnvi. yłr.' niż i, viyo' Dl *o właśni. że zmcznje częścicjsą lo dańe pośUEivJnie się slkMnikiem oRAc '. dla pronowańia lych pfu dUktów spolyka sip z zastuŻoną krytyką'

Boró9ki anE.Jkońskie o kÓżyś.irch zdmłohych synikających rc spożywania boń

Bgk !'nelykańskich

k.,!J ya..''Ł,n)

śviadczą comz licznie.]src ba_ dinia r'ra i nłukowcj' ciekrRe, 'n ''ŻnajduJ{ się niektóre le srm€ rntocyjany, co s 59al' żc w boóvkach Dzikie boółki, tak samo ja* bolóaki z pIańkcji, Żavieżją peyne

yiy. pod!łlnc

q lilclalurlo

oo4lec/ . cL _m'./Ę-' 'd p'/,r!d 4' ry]a )' pran'oc) f ^!|i,\' nidyny i nlsonolc lch nal9Żgnie Z eŻy od senolyPu posTz+ólnych b"' i^_t'D7 tieburc\r''''d'p'.r'l.ł,'i lo.|rd! { !ńh!./ g"ię cej od bońwek hodowlanych' wiele hidań yykazrł.. że boóskj spży-

i-'| .o'.L'_m l'nl' onoń3n'u 'illdu ńł Ó\ĘAo' _l'4m)"|'U odpNiodniqÓ pozionu zdlee8o cholesbolu. zmniejsańiu lyzyka shbi.nil w'oku z*ipańggo Ż viekiem' pon gara tałźew zacho$! niu Żdfułego *rnu dńg moaołycb. wi.lc Bs*lzujc na !o' Żc Ż{iąZki chcmicznc zawlne ł boówk&h chrcni4 komóki mó7au plzed $rcscm oks}dacyjnyn' wskazuią na !o eksperynen'y na psh i glyŻonirch' Bdanjd pżeprcMdnne w labomlolir.h USDA/ARS Uńiwesyle l Tun. q Bo.!ni' ooJ |ic'un| m Jam-J JU\T!' n.P"łp' r^'' ' kóq dowiod]y, żl wyciqgi z boółck !Źyczyńiają się 'Jo popBvy śanu /d'owo ')J)' D7ię\' Fm' q'ęce ooba'1fle'@ oJtlo )..'.n' zdrcwollymi łydkającymi zg spoŹywanid boówk' w 20lo ruktr to samo lrbomtoriuD. w klórym pŹobadano bo_ JEtaNl:ioŹe!h) "l' 'lh' l llo.lb]d'nTn m'|Z' "!.' 'óń\i' Tak samo jak boówki' miążs7 agal w sposób zdlczł.y fuZp!śZcZ ycsnątŻkońóLÓłe zĘi bi]łek, chmniąc konórki przcd $€scn oksydryjnyn i Śanlmi apalnymi' skLdńiki ńiłżsZU p.wodo\yd

ły dwu- do luyłmhie skutecznGjvq regenerację neuonów u bada_ nych szczutół N porówńaniu dÓ t py kontrclnej, poddaw]neilakie

nU slmemu slcso$i doprminoMńu' wyniki le zachęĆiły błdlczy oo \am'd,rnb' .' ) 4_' ic'' \ . ]n _ o.4y./Ji kolnó'\i' ;oo we z qmmrJzących si9 s nich toks]unych białek' pełniłcych !łćwną fulę w choobach neur.degene cyjnych. w ępne ftl h y l}th badań q\ d/uląnJull mU7 i{os'' \'ldn'\' m !//u xiJ' cĄ!' 7| ror' ki móz!Ówe z loksycz'ych birłek za pomocą mechanizmu aulofalo_ cytozy' Ułsż'się' że osłdbioni au(ofagocyloa iąŹc się z choroh'-i nołolłorc*}ńi i ncurodą.ne.myjnyni' Kigdy prcces 8ulofagoc'lo' zy dzil|. spiiwnic w móz!u, pońaga .zyścićbi!łka i uszkodzonc oF ganclle. wiyn hkż. ńilochondria'afukże uśuNaó z komótk bakterie i wirusy' Bad.nia hborabryjne' śviad.zącc o tym, żf alrijee ł sa' nio {ywołys!ć rnloiĘocylozp, przed{ałio.e w 2010 roku podczas spolkinia ADcryk!ński.lo Towarzy$ła chemicznelo 'lorocaego Gij$jękv.j m świecie trgmizrcji nlukos€j, liĆzącgj ponad 16l ly Ę.y.'l.'!q'''oindd/Ęl f d7 d ' kńu owo'o\'Óęo/'e r /' na chńnić ludzi przed roŻłoj€m chorób ngDrodegeneracyjńych' Przcd namije*cze dtugrdfuga' Konieczne są badańj. na złieEęlrch onz dlugotv a obserwaĆjr Dająca przynicśc nam odpowiedŹ ni pylanic, J4 a9.' Iv!'\\nF iply a na ln4e p'o Fr :Ńhod/Jlc { mn7E' p'yczynirjące siq do rcz{oju zmju neurcdĘoneracyi.ych. Przyjrzyjmy się l.razjlbłku, innemu poŻywncou ołocoui' Było nle było' nóNi sig. żc codzicnne spożyŃanie Fb}ek choni przcd vi

bśćoksydeyjna matego jabłk (e skórką). wtrźącego śo ''Ąn_'c'c !'.noś' ' odpo\ko 'l l).q a '/e'.Ju r' i!id ó{ 1'rr.n) c redn,'r J,.4lin'c.flv ...o-\ine i-brlt .r Fr re z asflej w niń vitamily c, ale z połączcni! różnych składnikós ń'

c7n).' ló\ n'P'''.Jl

)'cJ'/ n!ą ll J c .{){lo''

''od ' 'mcitri'Jm'n) c Do\_']7 Óno' m1o/.''c \ _.01 o'4'lJ oLĘ/ni' y J'll'.'''e},rjł p'"qdopodoo e1'lbo (] lĘo el _''l' p'e' si i ilnylh noyolłońw u sŻczulóM Badani! wykonane nł sz.zurach vyklz y. źf, in *ięcej spożysałyonejrbłek.lyn siltricjsze by|o ich działanie pfulokcyj'c] jcdrc jab|ko nnig]sz.ło ryŻyko rcz*oju noNo_ twÓru o siedemnaście prccent, łlc tzy.EblkajUżÓ tzydzieścjd7ie 'o.'|-.ń s ,e

)o\ ]oic' n{ Jolls ljo'

hno

jdDll..po\JlrLJl'l'/lo

v]9Ćpmccnt'podczas8dycodzicnnapolcj!szoś.iu jlbłekŻńniejsz.h ryZ}ko o czte Żieścicztery pocent. weŹńy leaz pod uvqę, że RskrźDik oRAc dlJ rrbtek \yrha się niędzy 22 ! '13 mikrcmo]ańi rów'oważnika Trcloksu fu gran (unoleTE/g)' w zależnościoJ rodŻaiu iabłkr' PonieNaź iJbłko 4 wicra łodę ńusińy. aby dobrze pÓówn.ć jąo pÓjeńność łnryoksy dacyjną do inlych po\!lmó!r p.ze]iczyó lą łanośón! n.Ę sjlgo! ną' Po lalim Zńie_qu łskaźnik oRAc dla miąższu ręa' wy.osił ó30 lmoliTE/g. czyli .zleldziości pięć ńŻy wię.ej pojeńności łntpksy dicyjnej u yłro niż (o tzynaście gnmów.jabłka. ]cśli wcŹnjeny pod uw.gę łń naszej wienŻ} na lemat prze cLsnkotvórczych właściwości ca|ceo j!b|ka' bazujący m badanieh ńa zwi€uętrch i hadanirch v'rą potencjał pmciwmkolRól '' czy miąższu rqai nlj. się je,,crc bat'lzjej zadziwiający. Dolychczas opublikołano Ryniki kilku badrń nrd wPłyłemaqai na komórki nlolc BrJ'nia Po/oln'n.'ń_ ' u\półp JcoBnit Ę p'^JJJ-iun ł ,,JoUmaI of Ac.icullnral lnd Fod chemńry' w 2006 tku. wato podk*.'.lć'7c śtJn b_Ja i ne_Jlo'7..': o.Ilesooio ' 'rgo miąższu, t}lko c,ęśćznojdujący.h się s njm związ*ós chcniczny.h' Przebrdmo iĆh oddziałyRuie na komó i białaczki linii HL ó0' z'leln'.od lon!c''!.jil. ''o!Jn)ch f'l\. ipo if.nuloń).5 7l 'ej '7ono'Jan' 7'''e''ę \ mof \ o pĘ d/-.'r'. -. d. ć.r'o/F\ f . c iu sŻościu piÓconl To Ś udiu m jł ko piedhze w ykMtło' że aawoloidy 7 zaBierajĄ złiązki chcmicznc losiadają.c potńcja| bieklywny '9al skuleczny p'eciłko komórkom nowolsorewym. Wptyw na lońórki Moińłlne, skulkujący śmiercią(apoptozł) l d' 'ej' |o ńd ' iJo'nc 4 cn'c po.icl' / /Bi'| śpnown łoRcóy do pmwadŻenia drlszych'cbadrń .!d komóIkrmi Ąkowymiiguzlmi. Nl przyk|ad ł lalach 2007_2003 Żcspół dokloń

oJ!

eg '

!rrani

(o'e|J \e "'potl'.'y ? n'ę' 'na" ' e').}'.l'm'Jrluer p"yj./.'l i9 \ply\o^iaja' rr po {'4mJ . tu. turu

'e guzórv u glymni ' olyz.D ie o! zyny mły łcze \ ne.] młodośc i rako NórcŻe sDbŃadcje, Znme Z lvyyołyRinia raka p'ełyku, cz}Ii

ltr

ł .rtrki'cu 0ajpowMcchnicjszycll no\Yolvońł' Nas9pnig ich codzicnną diełę wŻbotacono . małc Nlcie 4]a Pod koniec badń odmtowano u lych zna.zący spadck iloś.ii viclkoś.i guzós' ^viclzą. Inne pokany, tłkiejrk czerłone iczarne nlr]iny omz bo'nłkilme cLego

ryk.ńŚkic llkif zmniejszały ogólną liczbę nowolvońł, e nie pŹy' c7łniały się dÓ aż takiego znnĘszclio guńv ]y organizm&h lth

Blda'ie przeprosad7one ł lnnytu.ie Politechnicznyń i Uni' weryteci€ sranu włginjł pIZdZ Hqona i łspółpaĆÓyni*ół! opubli cheńisty". dosiodło, że v a9il kowmc w 20l0 mku w piśmic 'Fo.d przy.Żyniającc się do anto.yjanami łyŚęPu.r4 inne subs!rcje

Poza rozmśU konórck glejaka c_6 ł szczurzych m!' Powśrz}ńywlni! głch' Glejak to mdŻd ńołotwon złośhve8o'w odó'nieniu od gu' 7,ół pue.Zulowych mózgu. kt&e zaczyn']ą się ]v innych częścirch cił|( glcjak lo guz, klóroao piei$otne oEnŃko znljduje się ]v nó4u. \i / ]oTó od|oq dJ 7J p'Js'c polosf no\UśLorq "J\od/'F'Jh ' rcślin intrych Dla ovso9.o rck nóŻgoły.h' Ńlodcjał Pmółnania jeżyn y konóEk no\W!v.m borółek. tuskłsgk' mllin. ^alczalju wych' NigŚcly żadnr z nich nie ołoał! się skuteczń.' z lych bdd!ń płyni. {ni6.k' że a P'{nvńkolvjr74 mŃ ł9.i pń$dopodobnie odpdviada coś in.ego niż po\tzchnie łyśępującc$ jlgodach ańlocyjany. w (cj chwili nie poklnmy nzsrŻygnłć. .zy l93i noże chionić

|.m'g:. q.tu'e,n)mFg.lc./c)|u I}-''e dośćdoNÓdóv' by tłierdzjć, ż. wicle zwi4zków Ćhc_ mniej ńicznych w aęli możE poshdać antyńuk8cnnc i pteciwr*ołe rv|uś' hJ p'7-Jl

'l islnicje

!ń

lub

Ponilrinhibicji s1res antyoksJda.yjnqo w.śatnich] achuczy'iono też spory poŚęp

owanju

{rc

oksydłcyjncg. N.$e leŃy oklzują się pomocnc w badlniu łłaś.! woścj a9ai' Umd'nviłją badlczon bldanic krwj i moozu pod kątem bazołej tktysiości a yoksydacyjncj podc,as śresU oksydacyjnego' Do niektdych \yskaŹnikół *re ÓksydacyjD*o należ4: leŚ osocza oRAc' loŚ ŚężeDis subśJncji rcĘljących z kvascń liobaF bitum*yń (TBARS) y Ó$czu' Bt mr*eró\y U*kodPnia DNA, te$ komórkolvy ochfuny antyoksydacyjnej oraz t.s markeńł uszkode nia biłgk' Podc7as ljcŻnych bidłń powyżve łskMniki $osuj. się do pońiaru *Pły*U rl'r, pokai|nós boEatych s przeciwullenircze na sU

',j

Ki.dy

nasz organizn

s.h|al[

żytym pokłrmie, wcho'lzą one

pu ecnvldełiacze zlwa e

ł inler*cjc

\y spo-

zsolnymirodnilami

ha'

ntrh 9kody okydeyjne, wyŁ{dzane błonom komórkowyń i DNA. PÓkańowe pŹeciwulleni!.a nickoniccznie zmietriają cozioml)'e mog{ 7mn ą/tc po7 or c'qu''ln 3.Ą \ o'!Jn'/a'. . 7 ' 'n' 'o Nilgży lo dobŹo zrozunicć' Poziomy oksldacyjnego szl "ffu cuj. się trr PodśrNie ilości Utlenion]ch produktów lipidó\ bi ek i DNA' o!ólnio rzecz biorąc, im syższyjc{ ssk!źnjk oRAc done' bo'oLJrnuó'lJoL'yd'cy]rego J'roJd/e,pnl'r'e',m''ei.,.c'Ę ' Ę. ol 'ydn'_J ń ' e]_' JednJt hipo?/d : \)mo!" pU'" i.rd7en l \. q)dąno( p e.'w llenB.7y wllJ\' q'eh ' )nn'lou''ż p.7łk|rd {yl źyci] (picie Jlkoholu, palenie plpieiośó\c Żte włonłi pncy itd ) oraz dielł' TłkŻe obecnośó plzcłlek|ych jnfckcji ]ub cho_ rób. zmodyfikowlnych p.d wpływen śrcdowiska enzym ycznego i b](F' neEo . naVJ ullld7ic Uą"icńń)m no,e ndylJ n' dzialanic przcciwudcniaczy

Mehbolity, łyNvalzme p.ZeZ blk@iio v jolilach' prdukują sz.zególnic pożytcznc prcdu*ty ubo.zne ze zsiĄŻ*ńv Po]ifenolo sych i wifumin przeciwutlenirjącyĆh, które znajdują siq w a9at Tc plolltL) p'ań'a') ńalcli: mogab). óqlie no"r J'Je' "'/ nie]'s?' .d nacieŻyśychzwiqŻkół chemicznych absÓóolMy.h w naszym jelicieĆienkim' subŚancje fuochońiczn. i słhdnik] poklr mov.7 miąższu r9!l p'c.iÓ rją się do trrszego k yioobiegu puez pŹewód Pok[mowy i nł dodalek s4 p ctrvłrŻano pŹcz baklłic']clita g bego' MÓŻe się ÓkMŃ, Żg to nowc mclabolily baklery.]ne' produkty nlqrn'a 06 cl odcc'B] l w1-1nĘ L ,m,umfn U' cn ']/'eie .il '' u vieloma Żłiłzkrmichemi.Znyńi po.hod4cyfri z ł9łli w jakicj ńieŹg przyczyniają się oD. do copnwy Dlvego zdNsia' Jeślinie wiecie. czym są ,.sub*rrcje ńtoclremiczne l pdzwolę Śo_ b 'n'7lJnie ''l.nien ]'o'ó7'\ub{a cjc nrc.l'e '.,ne lo'ub''n.F chenlicznc syituoslne ł sposób naluralny p.ćz mśliny. słovo.'ńtÓ' PochodŻi z łacińskiego pł}/otr i oznfua .,nślin9' bb ',dż.wo': l:ln'..c colą/ w'cce] do{oonq '' ln E e p'.d'rl p'/e1':) l'yo' Jeślipolwieidzi sie materii Pełnią fUnkcję p'ecivulIeniłczy 'l że tzebl tglhrn ie do lo icb doda( kowc dz iłtmie' wtcdy okożc siq. sl3'człć Ż!viązkóR Polifenolo\yych i qłłńin mlJoksy_ 'aszemuci!łU JiĆyjny.h' Zgldnig 2 jogo nzjologicznyńi zapotzebowaniem Kicdy osiągnicmytcn cel' może'ly pozośawić naszym ułładom

.lŚo r_ n|pL Wl ''fb '' sia/e' e k.areg Jn.'po''". 'e \okol %qi.'re)'1dUtj ' ' Jń/!iof l q poJ (' n'ą^,_ 7 rci' r.,e.p'4 'i w- ln'a' ' rc,').h\)

jątkowych funkcji n.3z.go

ciJll

Innc lcsty .nlyoksydacrjng

d'jł bardzicj inponuj!'c

'yniki o\ ro" n'*)'ll.\'nir7 \r\J i'!\u wDlv soln,ch 'odn .\h\ines" m e n'a.', ^ "Ę o T7@ U''' / \.h.horb ogol' p'o*\ol n'''7łiB t\7"lc"n'c'r lel 'clJ!ii e'nJ',Iporcs-Jn ' ;..."'"^"ień:'loZD'dZ:loZ6'n|e'''Ów'n c/ą pole r!o !i a l)Ą\$J1)inri'ó/n).h ro\JrÓw' lo{l1' o / n_ nych

J yok'ydJ.yjn)(hś!plemcnół 7}vno]ci' k. 7dł;"no a \ /\c' eo!Ą!a' /\ńa!l

cheńi.7n\r nd'

i\j/tw''' pni'eJ.ia'n}-| ''' po]c 'no't 'n')ok wc'hn|| {i3domo o ńc!E4wmt! ;"'ikno. \-.'l n'c"PlF ''| ' \d'cJ'nJo{Ąńq

iąŻ'o\'

w'en)'l..

ńlnlt

.''*. f"]"-i" pot /aq e' 1!J.h p?ec'burlcn " 7e Fr ".-. h o'! /'Ęrwe''e i.ń rl' - nd"/J' n"m qd/ ( 7e rlllJ'nc ! h.p' /)s''e mu7e \rlzjŹ -l\4m' /rT \q|JLc7{o )romÓw'onep'f7 \lu loooni:. o'oj.y J " ^n'! badmi;, klórych lE okazało się aoczni. lepszym frgocyIen lsu łającyn odnilri pcńksylołe i ponedtlentÓłg v w!runkach l3boMlń ryinlch, aniżgli jnne błdańc rcśliny'

7r'n:e rlsedJ k{JopĄ( povugu'_ ' ''1. " .'ę2,2_o7nb'.'Ż. n dynoP'op_ń'd' vd'6nloqd.r J\U/.oołem''l_ l''_ paol y]o\ego L]v J/d''ę 7' l'n'c l 1''rJ7''''c w odnie'|cńiJ prrcł'l' v} lo n' 'ę' JU ''ilado\ oolug./nyF. poń:c'.j'oo'

P'l/

a"iJld

{ _Ątro'g'n'nic\ol!'\ oon'L'D/'e'' 'dn'|/f oRĄ.u||!oD''lp'o/doqo'-eJicl! obh'\ p c \ 'lle ''a!/f Nr ar e, icdns.,rpoń'ne o'\m' /c . _ /J|4 o"\dd'óq .'c'a.' lnD

lpu|l.)

'Jńi{ 1dml łlotry _

lo'' c'l *l"r.

Fpb

lyml

J*uś.

n cg

kL'c 'u7v

'os.:J!' 'e.]7 w ''qrc-i' N'}7l''c *ml..- ' p'x.'.''lenilĄ

n^/}!''''h.h'od/

mi oln}f''od'kóq'4'

rcdńik ponsdrlenkowy (o.), ńóik hydmksylo*y (oH), rc'llik pe lo*svloły (Ror' denek Łolu (No) i pe'oksynilryt (oNoo)' Te wolDe Td.'l' N'ą/ąL! 7 iclo nJ. nofuÓamlr'fś'ellym'' d'Lencrucvi\ ńi bsaŹysz{Ćyńi nageniD'

Bxdac4 korZy! łjący l pieNo' nego lc{D oR Ac opra. owi lj 9. rc! nołych le(iw nj.'7ących odJZjx|ywrnje inn}th' polcncjllnjc 8roźiydl {oLnych mdnikóv Jcd.'l 7 lylh lcyó\i HoRAc, mierzy Po jemnoać hg.cyńł Ódnih hy]Dksylowego RÓdniki ]jydmksylowc DiD Żłą dlulo. e !vy!vołU.]ą |aj{]qkVc spuŚ.s7ciic w lklzltjlh o'grliŻm]ch PolvŚają m skule[ inle'nkci ńiedŻi lub żtl]7r 7 Nodorcm' Widlć to n] p'ykł]d7ic ]u{lzi. klórŻy pojenr nośćabR'pcj i lo

\'V

i:]'

J n

r..'.'. -iI

sylowcgo 7' J'' b

hyd rck

|o'_bul Ż ''

ici. pon.(hl.ikołym lionl]^Ń!try nl]ążv o*olu ]ęli/spmszkNlnl lntyok\ydt.yj'rc p'ecnvko skóru $ykrzuie b.idzo 5ilne łlłściwości ponddtlc|kolvym' wczlnljej prym łjelłyu lyn akft' 'odnikom sjc Iiclki cs7e|icy' l'oddrN!nojc licznyń t.$oDj. kt'ych wsk!7n' li \Śkr4ła|y ni vł ościIZ9d!od 160 do 450]ednÓlck M gnn TynrcŻłs! , ku nrvlmu vi.lki.nu 7dumigniu. wsk'|ik soR^c dl! lionl]ZolTne_qo Di{żslu.q'i Nynióś 1614 jcdm$ek na gńm. czyli

.--roof'.i"'. J \$er uJ'.'. ' l or ']cłi i psZlli.y w odniesi.nŃ do rodnikóv plnrd'lcnkoyych'

lbbiny i hctrn8lobjiy N czenvotr)th kńv knch tmspodując}th '.n l_ l.n /.' " jL D_L'' ^r'''e_'''l''ł)|il'i'' Śck ś]adoL9y' Ziddujc się lv ciłg]yn kont.kciu Z llenem' Nx k.łcy .\1.,n-:..,to -^ . turr,)u!'. ., o rpltdn.e n,., rn Rod|'k |[reksynilryloNy moic lcż ły[{dzJć szkody n.Vym birł o I DNĄ''n \ 'lUl U| n' o'no'to''J tl|.oĄq!!n''' ć rr. cŻe]eden les' i'zy1vlny lcsem NoRAc. nlic'ą.y lojc lnośćoczysz czldił cjrła z ].dnikó( p.roksyniryloNych. Kom{nkl DJ\7Ęo !khd! obj?ntr.lo lo!ą lvyNvłrać per.ksynit' yl jako clemenl nrturxLnego s}' yomtr obfu.y ko'nó'koNi' PerÓksynilryl poł ajc nx skulck inlcn[ cjiconadllenku z tLenkicm rolu o Ż wl.dn!l]y pevDe ilne z$ią7ki cheDiczne Lvchodzą v nls*cje s na9łch cir]ach' Ni.yely. niektóre z ly.h ftakcji chemLc7nych mogł w}mykać się spod ko|rol| Kicdy lłk się dzjcjc. powll|e wo].e rodl Lki sicją spulos.nie ł ciele

Te'HoĘ\. NoRĄ.!'\''

ncuti]iZljc rodniki hydoksyloŚc

'ovJn' ił7lI

'!''elrl pclotsynilr'torve'

Aęli

.toskonale Dsułj ponMllcnki szrcUje się. ż.lcdctr Proccńlc ego vchłrnnnego p'lz nłsl]onu p'ekŚzb}ca siq w łnionomdnik Potrldd.nkovy' Uńjeję(nośćUsuRa nillelo mdlikasrnow podn YUB{ linię obrony P'f,d *rcsc l ok s)'dacyjnyń Nau kowcy lR ie dŻł. że Óczylzczr.iasi9 k']vi '.7dolnoś! Z ponad denkós odg l y Lva bardzo rvażn{ rolę s unuynyłnńi[ łlaści w.Ao sańu Mlyoksydrcyinego"

wtyDl c.luoplł.owmospeLjrlnyteś. kló'y iosi nMwp soRAc. w 2006 rołn łie.d7il(ny. żc ,.w plŻcpmw]dzonym Przcz ms Ic.

To niczNykłg odkfyciejeŃ tak s{mo

' F''|'oPĄl

szl yybyarzanic i' lych

$rżnejJk śv]cltre łynili

''''.hu!o) 7i.'1'c|_l'.. 'o'

]voLnych IodDLkó\

o. '''l' m ' "1'" ''ń 'oR\ tric s.bie tudzi zrcdtr'ka iprroksylo$yni. hydroksylowymi, p o[ syni(rylowy i i ponldllcl(ołymi lftiqł w'kr. j.szcLc n|'c tcsty

PU''ujLr r" U7')'n'r pojci

ośćrntyo(syd t.yj n4 pok]rnu. klórc PrzeProla dzonon.lionlD.$rnym(.i. M rtTyklal re! TDAC ten !'RAP

suJwdza {.c

l'ljAc 10 skx' od ,,p'óby IoiemD.śc rĄ!ks}ida.)'jŃj 'ó\lno. N!łlikćŃ Tlololyi: Tcn le( nn!nic clFt, iik oRAc słUll do 9]

co'vłnia mocy J|'J-ok1yd!yBj |.klr']ńl Pos|uguc si! w 1}m celu dlillr|icn peloksydJŻy melniog]obtrrłci M 2.] J! ohń (].c])_lG b.nzotx7oliIo.6+ullo iłn). y obccnoi!jnrJtlenkU \odon 'lcn pro ccs o[sydłcy ny p]7]{7yi[Śę do Nj_t!.'clii l ol! hLgotrlul.

go]odiik|

Ybdo]udodDdl ^81s'lvobccno!.i.eJtrkbńvrDtyok\}dŁyji}dlo!J, do nń]icnil absoĘ.ji r\ts'l's' Jcnono ltnr 'lrNcóR $ |KI. in PoQ'nj.rsajcs pde'nnoś.xnlyokjJdr.!nx PokJjDl''

ó'''i' TrĄ.' \

\ n'w' o'{\.'n

'''l-''

hitrilji oksydrcl przy poDro.y ro,puv.Txrr!!o N rorybT! Nodnynr oLlP\r j!l!r Il $ilnńiny E' |"icklórc pŁ..n!utleniłcz..póŹDu ł |]lo c!s fu nrol!łnia się ABTs. inrc lxlkoNLcic lłtr lił k4io| \olnclo rud I rr są ńtli!Ż kki.' llóR \penli ra obi. m]. 1tn lĆ{ Posjxfu Nv!kż. r\tnc t)!funi!^l N'tolfu !o JoŚ) \'ii l'l[n d]t P'.cny|lleniJcŻy lryd'oJihjych to7puś7c7Jl'lych \| wo_ Z'.i Pj?]-c,y v trxrc7-tś.icj bŃLl sit njm pojcmnośćrnryoksyd 'l.o !)intl nlPdńY jinnych ply|óB

P y P ocy ]. izy 'l'EAc ZbtLd no bońvkę Jn.jrkJń ro.t< m t' mu i Fr n,f 7 ao\. i "./ 'n ! m (pmoljTE/g) cn|rt (P!ł'( fłłłleln' !7vl]

' t or /ro ll TrcLoly' n

?j.lNl|ł|y Ż l&jisvcj

lnnc pok.nn' bog]lc w pl7.cnvdLnix.Żc'jok m nl po'cĆ,kx. żUnłnra.jeŻynł i (ru\kaNki. posi daly

pUj.mnoś!i rnlyoks}drcyiną. po sjrdlł.]j9 pm.liTE/g Nj7\7v NŚk]'i k Tl]Ac pDśi!ą m5u(n rnny owo..

(.n,.']'/''d'{.v4ld)' p lljr (H)'łłd| ł'.fułlt]] tN\jnfł (Pd.\J//.ull'dj.Ł) odpołicdnj., (Nl|ht1iInl ll!]?aet!rl)' młngo{ n :r.07.3.00.0.69 i0 59 /rnbriTE/g.

P.ŃJio\Yi]cń lYm lcścm mi{^Z lg i Nlj|i^/} !v}niI Ulyskrly Z ] bo.3lonun ^xdrad]x ]]róhkilknjlłNnŃgo łqłisyiosil 7.r.l /lnh]cTFł' !7yli d*ŃlŻi!!!jx rxly *ięcei od boróNek widJć ro m

AlJIj7r FRAP. lZyLi .'m!cy lilr_oksydr.yjncj .cdu[cJj Żul.la'

jrl i p]y jN bioLogiclny.h DLl bŃLtly 7xijt.'esoNx|y.h nr.s!ń ! yoksrda.Yinlm i rclo slulkxmj FRAlr t] tłkl s . ]clodx.aL

oR^c ] TE^c Ni!ktńr7y \pecj]]iś!j oJ Ży{i.nir NjU'lŻ{, ,. p.Zc lvyżvJ.trxNspoml nct''l.lod}.'.ślLchod'.oktśllnicpq. j'o ści lnl}ots)dłc)rncj dxtrcgo Pok mI WcdłUg hxdJń optrbliLolr ly.h w 200ó joku ]v piśnic ''cd).l' nyn.!UnnloP]nio \in l-i|łlolo!y'1.:tjlepsz.Ny ikilołó9rRAP otltn]]ły hoń\!k' JmcrykJńsIi.' o5iągnęły 12'tośarnlyok''dłcyj.

,, ot

j. no.

.h,

t,,.

9 ińnych brdaniDb wyńik cn wyniósl 7J pmolłloo glińów' w(_d sotó* naiwiększą zała ośćpircciwullenirczy ńiał sok *inogfuno_ wy 16 lmoli/gmm. cńcąc spEwdzić' jaką vmoścĘdzie posiadat tllJ dqa'' p14b"odl !a) póbl' hońll/oqa egoa''i

'enw\l'żl'l Jak widać

ilu$racji 9, Ę!f osią8nęło w tyń leścic *aftość24 9 !ńolvAram' czyli 2490 lmoli/loo gnńów' oznacn lo, ż€ liÓnlizow n) m'ąŻwĄ'imo4pos DcP'7)n{rnrc|l7v'Ż7. w'e{yqpolem nośćanlyÓkŚydacyjnĄ niż bÓróyki amerykańskie lub jcżyny' no

o mocy anlyoksydrcyjnej lych rcślin'Przymjmniej. jeślichodzi o recenzołańe pjM. iau*o*e' Tlk lięć, skąd Śi9 biele zachsyl nad

Niektóre śrÓńy jnM.bwe póbują U iaryEÓdniÓ publjkowane u leDe Jr e' poBo'uJĄc ię nd |'L e( labońori. nJurow ALe''e sposób mówić o wialygÓdńym dołodzie. jeślinie *iÓńy' co było !oddlne teson, kiedy, przy pomocy jakich netod i na j.kiej liczbie pó bek w skrąjnych przypldkacb lńoialolia mogą obzymywać do zba_ dJn.s PrcD[' -JlJ#'o{.ne oŹc!l'u enż'ar' { po &iqillmin) c lub okŚilk!ów boloDiczDych, klóle Żawyż.ią ich pozion dzi ańia

w Intenecie !ż roi się od błędn}.h infomacji na temlt pojemno ści łńlyoksydlcyjnej PrcduktóN żywnościowych. Na Przykład w 2007 rc\J Pe"n4 n'ma hand'oLD Prcms'dłJ ialoJe p''ggonJą. mJq' (Arntokli! .hilensk\ iako Żj^c:Lnie pŹesyżsajĄcą lqai pÓd wzgl9_ dem pojemności antyoksydacyjncj i{ y'ro' Dh potviodzenia Ę hiPo tezy celowo zańiżyła Nsł!Źnik oRAc dla alai do tŹystu jednÓ&ek' Kicdy sysłaliśnyim olzeńplarz sPrrwozdania Z nasej ptrcy bldaw czer, yykonaneiprzy łspółpnc] Ż USDA, njc chcjeliprzyDdć się do blędu Nie zsbiło na n ich MaŻcn ia mwet lo, że nasz€ bxdłnia opub '

|'}oEDl' 7oło4r'ł)\on{rp'f opo."i!jnc!hcmn''o.cs'nei zanz polcm doNicdzilłem się, żÓ !! nińa nie sPrzedałał4 czys@gp maqui. tylko fomulę zawicrają.ą skłldniki mogą.e załyżejw"L'' oRAc' Nie cieka*ią mnie d sze losy logo produktu' Podałem len 'ik p.Żykłłdlylko dl! bbrmyinia lezy' że ndeźy łykŁywać sza'

lłąlpliłŃci dotycące lłierdtń o anłokydacyinych zdol'

ności!.hni.których,,superpok.rnńw"

yoksydrcyjnyn lak cgzo wielc osób inieresujÓ śi?dzi!łaniem \'łollo''' Insr'$nlG.i -' l '. Jnyc to\daÓ nol''Mo/'nda' ' (,4 i k tcovój s2kat a,t utibtia) tunia a,,roJrdnu). czerwoM mnia

R/17 \'yń' /r' łdlo.ie"y'(.t' T\ _ lt''c odn' _7 \'r')_ godne Jxn.' klo'r Po $. l/'lJb!,l Jo p'iJ\ c ł e .Ę'qic'd/eniŹ

gólną o*rożność.kiedy porównuje się różne wskaŹni*i oRAc Nie nvierdzę lu, ŻE maqui jesl mlmyń Źódłcń P'-*iwutleniezy' Jsdnlk ŻDcwnośc]ąnie posirdalłkiE mocy antyoksń&yjnej jak aqat Inny pfublen pojawja się wtedn gdy do$łrca ,.superPokalńu" posiadł Śkrcmńc zapl\y Tlk nl pŹykład w 2003 roku pć9na ńrna produkująca sok Z ovocu grinatu pozłała inną firńe' ponieważ pŹe poładzÓne pŹcz trią w wielu niez gŻnych laboEto ach b .nia sy' się gł6wnie z cukru !rcinoweco kazały' żc sok l)ozwanegÓ ',sktada i słodzika kuluiydziancgo. zawieraj{c bardfu m!ło slmego ovo.u ś'll'l''' .ho'' / \edlug i o'ńa.l n/ed J ń\ onei nJ opltoq'ńi ńid być niedosl nny' Amerykański s{d okrę8osy w Los Angeleś p', c y'il'ic do 'n'o'lu Po\ULd' Ro^l ygaa\.P'Jqlsed/iJlł

uwMył' że nnłel po ZNńcaiiu us'gio\k]rżonemu.lcn i]c wycoh'

'ifJ

p tu{L7'y

' F"u 'n'c.T_nlblrdncln'o'a'r synr&jiZdiżl się' kicdy msnące ZQotzobo-

op.kÓwmiu. Do bkich w!nic na d]ny pmd(k' ńic znajdu.jc odpolvieJnielo pokry.ił s z'Pa słch' Niemnilj, s tyn PrzyPrdktr ńnr lcloso wpreMdŻał y btąd końsumc ńv Mogły łi9. ił to spłytrąć rrkżc inne czynniki' P'Ą.l'U k' Ub''/ulc f' ''r \ 7 !l Ti 'DU')lJn ) ''c - ś!e cie haddlu oraz rolę. jrk{ ł tymobiggu dczilfui|n]cjiPelniIn'eńc(' Dlal*. osobiścje nje pÓlogim nl5icci iako ŻRjd]e \yi .y!odnych n' rorm cji z .howujq Ict sceptycyzm .o do i'rronnrcji nt te d mz ma il ych .'supe.pokł.nróN" li ń so\YMych p'eŻ ńżne pIZeJ siob ioslvr

Dlrc,.go liohli^cja okazuje się Żntz']c lcpvą meiodą suszctril

.gnn'"''l.'7'' s1n''PbJDoi. o' .,l,un/.','r'"p..

Ą l-; n!

t / {uP.! ! __Jlr'('&'

pr' ljcbezpołcdniozlod .lreŻkonicvioki pl7.chodŻ9nhwdyn

n}śrn'T! Prccesnrzywlmysublimrcj4'MoŻcdoii!'Bodolićtylko ł Nlrutrkach zmnicJsloicsocjśnienjl ńos'cfy.znego lbŻo$d. łyt{ca Ncłody suv.lix |osłU!uj4 sit odprmwywlniem'

'yli nicń wodv poprćZdzi.łanic eorłcym poNict'.m nr plyn" miłŻy.q niE wym

gr roŻglzotrLJ p.d.zfu pńlcsu p]cfłotny kolor, smlk. w5 no ś.] od suhl nucj i, dzjęk ] .7ci]u zrchsv uje żył.ze i niolhejn[zne' Ń' doda(ck ]LoliljzowMy ńiąż\z zrchNujc 95s' s!b$am.]i tirochemi.z.ych skł.tdni[ów odżylwych Znajdujących się ' w o\uu w chNili' sdy ,.nłe \ryJ9l! 7 |ie!o pcjk( i nliĄż\z 7jmmŻÓly. li"l '' ' ' oU' .ln ' '' ''7 ''|q - ll '' 'ji P''ede ^ 'Ą ' ' '' 'ł n'

Liolil7owrnv

Poró$naniesugcni' rozpyło'oao do tiolilizlqii w lrkcie n szcj pnLcy bad.NcĄ po*anowiliśm} plŻclcŚoMć Próbki łq i !uŚZo . lo7pyłoNo. Nie ely. okłł'losię. ż. w nasęp ś(i! ndod} n!|iejsa sĘ pojc 'nośó lntyok\}drcyjna mjll^/!. lluśr'cj cjx l0 pok.Żujc |óżnjce Nystępuj(e w p.jcn!Dś.] oRAc mię suszony l JZy ]ionlizowJ'ym, n .żonyn łqai a.9.iśfiośzkołanym,

'nllul Jo$J

włhel s' Pcbley, od Iłl Zlińu!łcy slę lym pfu.cscn oj2z lizjolog J{ńcs s' Blgli.n do{łrcziją n!nępu.]{.ego *yJłśtricnirieco ZjNńka:

'na'. l! ' ].h 'e"\

h.T'.ł') l' \ł'

N przypadku ovo.ów topikalnych, któfu po

'7.7cjohr ' ' 'r''ni{ zgrRan Z dŁcsa ltrb

klzlkxDLemdnłlydnD r \ię ozllxd.ją' P. d.Ugie, sa preccŚ Ljoń ]'za.ji zrlhod7i N \Y Unkich lńżniołych bgz udzi!łu llenu' Dzieki ń n ' d'c Ń'i lo t'l']' \ !l'.' n)'h oo |'7.'|'' |'o l'7'til |n\ D] ' 'o ' ' ''t' |eaD.j_u'ą' n /' 7ni ltl i' niższych od łyRępuj4c}ch w innych nretodich suvfnir' 'V ski.h lcmpentufuch nic dochodzido usollicnj! enzymów i bakterii. wszelkic Z lhny chenriczne sprołxd7.m s{do łbso]ulncgo minlmun' wynielnn} jesz.Żc kilkr innych pożytków plynących z 7!ś.so Nania tej melody D?iękiliol]liZł!ji: (D oło. po!ńicszczeniU ł Ń dzie povllcrdo picrwoinelo sJtrUi(ii) Zl.howujc Ś]bilność w !.|j pcstu'e pokojowcj: ('ji) iego wlg. z|]'leiszr sig o 70-90!ó: a (iv) jcgo.bslu!ii ranspor Ponic!łŻ $!]c {ę lekki, Zń icj\,]|ł się koszla lu' DodŃkovrkorzyśóbi.rze się Z niskicj zrwa ościwody wljohlio

-,rmmiyvu.\, D'ti.iL u.oourrn j "|. _I{ o'r"ij łszy$kie Prcb]emy mikrobiologiczne'

NASA. czyli anreryklńska Nrmdo\ya

Aeronau'yki poŻy(li płyn{ce ^lcncjr Ż melody lionli7a i PIZ!nrzcni Ko\nriczncJ doccnilr

TABDLA 2'

cii viele lat enu' Dzięld dieci. złożonej z liońlizołanych Polrańół w komośie wiele oiesięcy bez dosĘpu kosmonuci mogą do śłieżejźywności.Na Podsawig danych. oPublikołanych w 2004 i 2oo5 rcku prrcZ ańery*aóski Deparhment Rolniclw! w ,.JÓUfual of Agricutur and Fed chemisty'', ńożna poó*nać c kowilą tośćoRAc dh mią^zu aęai i innych populdńych oMców i wDy{' Po/lol9lobfP'7.ddatri.lol.{D" en'ewuoel&h ) ' l' doda ąc' ze do 2003 Dł! lmłykański Depł'angnt Rolnidła prŻetesoml lna lizł oRAc pojenność{ntrcksydacyjnĄ plł{ie lŹy u roślin,w tyn

ości*śkaźnikós oRAc

z.ślowionie

' l htrvch

'rżŃ

śvisż}ihMcóY

l(ai

w*łaźniLoRAc ł!fr .'cTE/gl

'ar

135

Bońsła amely*ańsko

(dzika) 13

BońwlQ anery*ósk

'abłką

pla eji)

czrsone' sczrsie

(Zo

skó!ką)

J6 Jablko.

*iwone' sczyŚ.

(bez 8kórki)

Jabłko' zloL' $czyste (ze skórkq) Jabłko, Żlo!., socz}s@

(bż skóiki)

ż9 2a

26 22

l9 Ciuszka

(z zielon.J

upri{t

l8 t3 13

l3 l3

Kiwi

TABELA 3. z.ś.wignig P..lości mkaźljkóf oRAc dl' .gai oraz śPież'th' luryJch i/lub goiox'ny.h Mrłn

ś'b'wq'ruV

ltrh

mlŃ'"V .w.Ć !5&Ź'i}a&Ac{u!ld!ls) r85

B[oŚłwinic

3 w

syspie'

w puszce

30 2A

Zennialr. bruna.ny, gotowany aenniak. cz€oońy, gÓtÓ*any

t2 *

h'drfiIrc

Badanie laboralolyjnc obejńUj4ce lylko wskMni* Labs, 2005). schauŚ. AG €l al. (..F.demlion of

oRAc (Brunswick

Aneiican Socielies, 2006c) (źódh: w!' x et aI' 'lourMl of F@d composition lnd An'lysis", 2004: wu' x €l al' "loulml of A8licullunl aDd Food chcmilky", 2004: schauss Ac e' al' ''JÓumal ofA8 cul.urd and FÓÓd chfristry"' 2006a; schaus AG et aI' 'lournal of ĘIiculblal lnd Food chen )ooób|schaus. Ąc d Jl " Feoemlion o' Ańdjcd socidia of ']'y''' Experifuńlal Biology .'ourMl''' 2006)

ziemniaki. białe. gollMna

słÓdkio

żjofuilki, gÓtÓq.ne

pr*nlują aklualny $an u e czn poniewrż z racji Jużycb ńŻni. w awadości łody s świeżych PŹcdśaqiole tabcle nie

Prplyka' zieloDa' śodka(BeIl Pcppcś) 6

5 5

zielona fasola, sumła lub

ł Ptrszce

l 2 I

i'u'UnJ.' o eJ.hl'uJnojcsporqnJ 3' l'onlv'\'nJr'ąZ'ó\i' do innych popuhnych owoców i watył. Już pĘdzej n e'y ujennolicić pób*i pochodzącÓ z óżnych Óyoców pod łąlcm ich faktye nej zaw Dści łody. Tcgo rodzaj! anlli7ł przeprowadŻiło Brunsvick e l 8boBlo''e' o'ium / w_fhrm' \pŁ .]Du{.e "nayl '1J lJb.'' q .ię! elUo7'eoRAc' PunLlcn że każdy pokarm załiga m'lej więcej tyle samo łody. Jak łidać plrd$awionlth tŃelach' świeżyołoc iqa( posjada| MrtośćoRAc śoosicndziesiąt pięć' podcas gdy jego liońlizołan} mią*z. aż ly si4c dwadzieścia siedem jednÓśĆ* oRAc' s*ąd si9 wzięli tlk 8E.ntycznl różlica? słigżqpóbkę zerłano !v ADazonii naśępnie Pognmo z nił na lÓlni!*o i łys}ańo do UsA' do Miłńi, 3dzie obłożonąlodcm nadano do Bo$onn' w Boson'e na tychmiast zabmno ją do laboralo um i zbadano' TÓ dośłiadcżniepo_ kuuje, j* szybko gin{ rvłalciNościmt}oksydacyjno tgo ws! po z.rłani! go z palny w zsi4zku z czym llzŁba ga pzel*alzlć ja mieiscu R Amrzonji tUŹpozerNrniu' NJułol.J do"/l: do logjc/ncgo -nrc'ku' ( +orc m'{./ Ż'r posiada t* wyski skaźnik oRAc' musi zNierać óaĆznie wyż' sze *ęż.nie Związków .hemi.Żnyth odpowiadająoych a praciłu''c_ niJn !' Jcdn3" Ń lr'l'emu Lsro' (n'U qJ)ąti h o\i/Jo .ię' f q '-''ym"|.',n4jdol"lU ię i.h mni"ini/ l boóE\ach iin. 'otlw nych ruodach poŚiadaił.y.h vlsoki łskaŹnik oRAc. sprawy jeszcrc badziej się \komPlikos!ły, gdy w 2006 mku opubli\Ónrliś

BJlpującą

Foodcheń'$'y''.2006b schJ_s. Ącądl''le']adio.of Ąme''c.' s@i.l ies of Ex perimenrol B iology Journa 1", 2006.)

s'ĄJtnh zsiął

'nrortrł!l''Jma się w l9rl wynosi l].9

GAE (Iów nowuni*óR kwalu galus*ego)' B hi. dowiod|y' że dla óżnych 3rup żywnoścjprp.rcjc ńiędzy hydrnlowyn skźnikiem oRAc. \Ur4 /q'17$v inoloqv'h E ię bdJ/U bhczeo od ńn:e 'hdł} 'niżdwa do ponad eo' Dla wi9*szości owoców i len ilo.zyn 'arzył wylosi dziesięć. Jćdnlk iloczyn dla miąższu a9ai wynosjł Pięćdzie!i{t' ż}li pięć ńZ} vięcej od prÓpÓrji najczęściej wyn9pujących ł o*o_ .!.h 1.n''e/lylł llo.ł1r.\u'!DlDIJn'e't/)'o\ żlJ nf /rE e'd /{'ylo\ 'hemi./')th o /n--7nIe \'ęLyei tro!} anyokl)dac):ncj ńjŹ y inńych ołńach? częściowąodpołiedŹ na lo pytlnie opubliko wano w 2010 rc*u s piśmie nlukosym chemisty"'

*ów fenDlosych zno.jdujĄcych

(Źódł!: wu. x cl al' "JouÓal of Food composition and Amlysis . 2004! wqxet . Journal of AgricultuEl an,l Foo,l chcnis(ry"' 2004i schaDŚ AG et .l''JouIMl of Ag.icuhunl and Fmd chenisty". 200óa: schaus AG el !l. 'Iournal of Agricuhulal an'l

do końca

',Food

mg]8

ptz.s'.nikilku

micsi9cy']cdcn zc vspó|pracujących z

iami

chemikóv ł}izolował szeft8 8łóRnych ńałonoidów. Nrdępnie wy t*ą ilośćtych ZviąŻków chemicznych. klórr Umożliyiłpu e 'solŻyl powa'lzenie lnalizy oRAc' an!]izy komó*ołcj ochrc'y anlyoksy_ deyjnej y dytscyhch (cAP 9 omz rtr izy l'omo*ania si9 łolnych inorfon uk lefunych bia|ych t l w in kth siedem Z nich mkow!ło nldzieję' Poddtrliśny je więc t}n] tesiom' oko7 o się. ,. iylko tz} p.Zedośajłsi9 do cylozolu komóIek ludzkich i p'yczynirj4 do redukcji szkód oksydicyjiy.h' Badmie dowiodło. Ż9 pięć 7wiązków chemicznych nadzsyczaj Żmniejsz o fonoMnie się Rolnych mdni kóN w końórkach' zNiązki .glikonowe spraNnigj oczyszczłty oi8aniz'n z woj'ych rcdników od !hkoą,dós. rodników w

poI

Dl.czcgo L łbśnic4Ji pBiEda łilkgt pojenność antyoksyd.cyjną? Rośliny pou?cbujĄ PPe.iwulleniuy do rad7.nia sobie,e *E seń oksydacyJnym' Rodzi to pytanic yplywjakich polężńych śrcs rćw musiał!p'zetwaćpalmragai by łylłorzyó ltrk blrdb liezsy_ kłi pojemność łnlyoksydac}jną? Palmy a9alnrcŹąbaldachiń nad tcrcnani zilcłosymj wshod_ nĘ3 ' dn'/1a A'ż'onl po|o4)m'n'pnnĄ pr{uon'end | " ' dy są nałe' Kiedy dojżeją i zrodŻą nikl' Potzebują .ieni. lylko, owec' mogą sytŹymać in(cNysrc plonlicnio*llie ult.afioleb\E'

!Jl '/lłJen:. 'ir n.^\Jkł.j poje nnuś.'iJn'Jok4d

J]nqj szczególnie sidtrć na nizinach, w Pobliżu uek i ich dopłyMjq oraz vzdłuŻ nad&Zeinych bagien, chÓć tćbl pizyznać, ktÓpoL, jłti się '! w'ą^ Z o'Źymlnicn' p'ób{tto.hodzq.) 'h / wJ4n in\ L'y+'"ią. ną liońlizĄł moif, P.zes{dać o bmku plrckonujących dan}th nruko

aleMwe są poddawane długotRałym. sbnowym opa doade'^7u'\o fulnie' o('n) lńp'l.'lne'nJpŹ}kladkulu'}d7ł'nie są s śanie pn.lrwać dłuż.jniż kilka dni Pod Ndą t względu na an' 'Ibreny

oksj9, czyIi brak lIon!' Anołśjabywi

c!''

pŹycz'ną śńiorci io!]in

znac}

"Ę.von' T

oo. lnl u J.dmN q oo !7nr l.U od na a9ai noże miesi4cani PrŻebyw]ć pod Rodą. Jeśto

}olVym

ślinp dzięki dyfuzii dcnu. klóla pabioAa w nicj od liścido *oŹoni.

możliw

Płlma łqli Nykszu]ci|a lcż umicjęuośćsyntezowrnja ene.gii lde'ozy'orifosforłnu (ATP)' navel pod { końórka.h pod nic.becność llenu' 'oś'ci4 w s}atemie koizeniowyń palmy a9al ŃdyĆhaDie lleno\re ńoŻe zachodzić w lym samym c7lsie co melabolizm beztle

p'7 p'.]lU jnei'!Ji') i(Jnol':.icńńlI ' pj/FĄ u 7lel "l !{.dn'c lun)' |o'' l_ s 5' 'rtr ! ''' 'e 'y' 'Jl w wodzie' lfa lowy r' bgdąc salc za tru '!'y .'!k sLęc wjdziny, Palma jq.i v odńŹni.niu Ń innych palm

osy

]Jl

\ęd/-r \

rczwiiałr sję w v unkdch oŚl9] nrcsii klinely.znej i środoRńLo wcj' Kicdy seźmie pod uwagę fakt. że w Amł-nij dgŚZcz p.d! 'ię pześłje codziennie, ńłs dŻiwió' żc palma !a ł ykszto]ciła 7mkom ite ńdchmizmy.dlpkcyjnc' Nld Alllntykiem dochodŻ i do innegÓ c ieka łego z.]awiskt. Kiedy *zbieri się falł olc niczna..ofa sode vylcł!]łcr.Ę / ĄmJ7o''' N! "Ru'"r Ę' olr' do.' od/ Jo poJ\.7t'ni' sanu w.dy R rzece obejmującego obśZ.r lysięcy kilomclół kyadra. tołych' Rosn{cc na ly.h lgrcnach palmy plzyklyw! woda' Gdy fila \choJł ooo'e'nu' qy 1!J il \od 7 ĄmJ7o1\''r"l ') EJdoqał\'' n'd " po-ie'7.hnĘ Do EEo /jJs''{a do.hod/ oq J 1,y o/Ę'r PozoŚljc tljcmnicą. jlk to się dzieje, że kddy śftsolpddnÓsi p'hm poou\t! P'7r'n!'lleniJ!Ą' Dl: pż)\lJJ' b'll!7!n'fiqń' ńiący ł Śvei .iEmnci skórrc baIdzo dużo mlocyj in. posiada baldm nhkq pojemnoić ]bsorpcji rntrcksydmtóN 'I}ńczmcń ovoc palńy aqai' Zawieraj{ly ń]vnic cicnną skóĘ i pońw|yłll|q jlośćlntocy jmin, pNiada ni.złykle dużą pojemność absoQcji anIyoksńantó\a *'órc odpowiada b]rdzołysoki łlkłźnikoRAc

RozDzrAŁ 8 DoDATKowE PożYTKl

PŁYNĄCE z PRzEcIwUTLENIAczY

N'emol każ]de badanie zajmującc sig dietą wskłzuje na lo' ż9 cod.ie' e.por!w]nf D'ę.|U lub EĘ' ą pol|J| o*ocó\ lJtyE pow. ' ' ńie zmnicjsza ryzyko syslępNonja choItb' choó ocŻywiście n kow cy nrd nie mją co do tego sbpoĆenlo*ej pesności. opublikÓMny v 2007 oku npoń z bńań Erupy dmdzi.$u ly sięcy zdD*ylh mężeyzn i kobict, obscM$anycb prrez pięhlście lat, ryk!Żał' że naj"ażni€jŚzyn ŹyDniLiem PŻycz}niającym się do pra_ dlużdia życia bylo rzucedie p enia, luż a tyń UplaśNÓ się c4 'Ie najnniej pjoć porcji dzi.nni.)' st€ spożys.nie MEyw i owów (.o UńidtÓwme piĆie mpojljł al*oholN}th i podejm@anie nieyczeF lujących ćwiczgń fizychych rówiież znacąco poprawiało dan ŻdrÓ. wia slwieldeną że lldzie dbljący o ie czlery czy!'iki żłjąpl&.iętnie o

żtemlcjs lal

dłuŻej od ludżi nie dbającycń o żłden Ż niĆh'

oŚatnio sykonan. polulacyjne badmia elidemiolo8iczne or.Z próby kliniczne do*iodły isinicnia odwmlrcj zależnościponiędz} spożysaniem ołoóv i łaŹyw bogatych w pize.i$ulleńjacŻe' l wy śęPowmiem takich chońb jak chooby ukhdu krążenia. cuhzyca, noEUtBÓÓ,{Jńl ,p' ne : choloby {.M' c7J Ńimor. Jule nie chionić ms prad tymi Ćho'obańi? w 2003 iok! ł ,'IÓuń'l Óf Ag cultural md Food cheniśIy'' ophano badanio, przeprcwadzone prM lansgna i wspólprisvnjków, w którym posłuźono !ię obiektyw'ą melodą póby k'inicznej' prefe.

mwmą pŹcz spolecŻność mukową do naukovej meny bi.logiczncgo oddziałysania żywtrościi lekół u ludzi: podBójnic ślepyń' ńndo 1'o\d')m b''']'' r''' p'7c icnn)ń' 7 ;'Up{ \ nl'o n l ol "Jń' ł .{ placebo. Podsawą dla teEo Śudiumbylaonaliza wynikół popr7.d.

dołlłhloś.ińogą

Peroksydac.ja ljpidół lo poję.ie odnoszące się do prcgsu ulIenia nial|uszczóq pod!Żłs kiót8o dochodzi do Zniszczenil piersotn*o lłuszczu. czyli zuwyczaj ,'dobreEo", nienaslconcgo k\Yasu tluszdo łeco' co w rczułrcie noż. plowodzić do utaly spoistośĆi zbudowjny.h z nich blon' Lilidy te śanowiąpodslawoły skladnik błon ko mórck neNowyth' JeśIi nicueanie {}lRalŻrnie wolnych i.dńików przyczynia się do a|ej Pemks)dacj] lipidóu ndŃępJłem teco nqą być nieods.mllnc s7kody neumlogiczne' z upłył.ń ĆZasu ich tok syc7nc działańie p'yczy.il się do ÓŻNojU w oĘa'i7mic pocosóN pr 'lćg' 7n! L'ók 'o!\ "\\n\w'' !] 'Ub\ neulnĘl a 'o7nc ńg PŻ}mjnDńj ht Mm sip wyd.jc m podśrsie przepbNJdzonych

ulec znis4zeniu tkmki serca. sylulcjo.a zagrt''Ź życiu. FoPullrnie slln len nazyła się Ż.\9atem śerca i l'eŚ on g]ółną plzyczyną przedłcŻesnej śnrieĘiPodobną alczność$yłła]a analj za TRAP zaŚosołana na Zwierzętłcb. DŻięki pełn]m diagnośycznym możm obliczlt \oń. '.somlipidós. Najpopularnicjszyń z nich jes cowy piodukt pemłsydacji !n!]iza zwjązków rcagującycb Z kw.sm liob bjlutvyn (TBARS)' Kłłstiobańnuroyy to zsiąrck .heniczny pdńiący rclę odczynnika ł analiŻÓwaniu di deh}du malonowego' tońcoł*o prcdtrktu pelok sydacji lipidós. w ba'llnjach' *lóro a chwilę onówĘ, naukowgy słą_ czyli an.IiŻęTBARS do podwójlie ś].pcgo, rundońizowMÓgo bada ni! laPrem'c'nelo' z grupą *Ónlmlnł otzymującą plac.bo. Poprzez łzbÓlac€nie Plognmu bMlNczego o napŹshicnnÓ łł{cŻanjeb!do' Dej subślNjińlukowcy ńÓdi obse$svać rakcje pP'dmio.u b.dania na teśo{anłsubŃtrcję (w lym pŹypadko sk z aęai) i pIscebo' w rn 'po"ób o"{m'ol b l]wĄ '|"e sl o 3 '(h p nktń odni4'eniJ' d/ '' 7rru |oFq'! \ic igv!7e Pde'u )mi hĄ {DlyJ)./fu ' 'n' lstńieją lóżne Śposoby na zabzymon]e reokcji łańcuchNej pfuła dzącej do pcD*sydacji lipidów' Jeden z nich polega sykoŹyŃańiu 'a n.lurulnie wytłarzrnych przez ci o gnzynów dysmulazy ponld_ (soD)' tlcnkowgj katalŁy i Peloksydt' Dsa z tych cnzynów pełnią brrdzo *ażną rI9 w ńóz3u, ponjewlż oĘan len mdzi sobie z icok_ lyvnyńi tdndni llenu (wol nym i rodn i*!mi) inaczej niż reszfuciab. Kolejny sposób pÓĘa na czarpaniu Pl4cjwu'le'ilczy z diot}' Dlate8o nbśnie wybór ĘlaściMjdiety, Óbfitej ł ołoce' warzyła,

Nadllelki lipidó! uNlża się za głósny czynnik odpołiedzialny z! nvolćni€ się płylek w ścianach tgllic' w 2007 mku opublikoNano npo'niażdżyco{y.h z badań zespo]u dr Niculescu, klóre wy. \r' J' to'el'''ll ]Ęm'!o4 /''\Jlo''\ p?Ą'qu kn'o.'') t''u' !' cy ktwi. a ŚÓpniem Żaasatrsowa|i! miaŻdŻycy' zr pośĘdtriclvcń anrlizy TRAP, brdljąccj ęŻenie pżecivul eniaczy, badrcZe odkry li. ż. osoby chore n] nri'dży.9 n..Ż}ń wieńcowych posiadały niskie \yskaŹnjki TRAP Niski wynik oŻnrczał s|abą pojemność a'lyok'y_ dac)jną surorvicn która ni.by|a Ę Ś.nić ndŻić sobic zc Śrc$m ok sydrcyjnym. co N ieŻuł cie prowadz]|o do l8orćnia się nadllelków lDdU'K_d\ do hooz ooń J't]Ą y'ż Ąn łrn'oly.1,, e

nrzywane a ocyj.nani. vy&ępujące w trkich pokarmeh bogalych v pzeciwutleniaczc, j* oqoc agal, boółki' Żunwiny i młlinn spel' nilją lasrc zapo'ŹebowxniÓ nł rnl}tks),dlnty. Podobnie diely Ó śil nym działa'iu przecjwulleniiiącyń- Zawioaiące witaminy c iE' olra.owano kilła netod analizy lntyoksydanńw opanych na ich po'ós Tn'u7DG hodnaq'bm'n) E!7yl' l'! ol 'em \J pol ''"nfjs/ą z nich w minionej dekdzie był !.sl 7-dolńości abŚorpcji łolnych od nikós (oRAc)' Pod.zaś tj Mllizy teónik labor{ofyjny oblicza' \ iath miePe']ż'v pol!'rJr! \ n'n.e poqn'4trJ. p'od_(' 5-ą Popularniejszc8o łolnelo ńdniła ł ludzkim organizmic - rodnjka pe'o\..lo\eBo hro) rc!L!|i lań.uĆ}Ó\ei qoln' n rcdn'\ '' nE )

ńi.hb'J'n''nn '_003'o\uoo. 'l\ h w''lk' ńe'.-i'.r.7 (Jf trolc .h U'.' (oro'l ' , oqEta oŹrl] {'e'eT nl.)d3qlń)ń'

zespół bMN.zy Jansonl odkrył wtedy. żc a9ai.hfuni komórki. łiedy jce zażyłne w rozmailych dlwkach, a na dodl@k wykazuje siIne yay,' Posługujqc si9 wczcśnioj lu opisaną. konlrloła_ słrściłości ńą póbł klinicznł. |aukowcy Ódłryli, że spożył!icŚu lrlm soku z donie**ą aqai (Monavie A.livc@) prrynosiło Żnaczącq popra\Ę po_ Ziomu pu eciłullcnii.zy lv sulmi.} krwijużpoddwóchlodzi'mh od ronsunpcji' Tołarzyszyh lenu iśotna inhibicj! pcrokŚydtji lipi']cgÓ

'''.'i

7'a''a'd7echJ łur. ł!how'n'U ?d!qń subŃJncjeh'o.heml,n_

się w $aruńklch lŃoratoryjn}ch, icŻulla. pomiaru P.daje sĘ v krcgrammh ó*noważnjk. Troloksu m gnm' DÓpóki nig przeb'n'ńń lq meiodą oŃocu agal najwiękgy polencjal neutalize']i WlDyth odni M{ posiada|y 6liie ołme i j4ody, jak żurawfu. Fży.a, dŻiła jaBoda i naljna. spoińd pńwie lęy$u populln}th pokamós zbadanylh PŹż

kowów mery*ańskiego D€plrbńlu Rolniclwa' obccni. uzDaje się' że gdy ł organizmie żłÓ{ieka znajduje więcej mdników nadtlcnkowych. niż Potżeba ich dla spnvnego się itnkcjono$.nia ukhdu odpornościowqo, lowaEyszą lemu choloby' a t!*że przyspietrnie piscńw $!@nir' To F4kÓńanie jesi pop !ńe liczn'ni okspcrymentaml w dfuźdŻach, u nus7ek osocó\Ek i 8ryzoni' którym usunie się Eeny produku.]ące enzym odpowicdzialny 7' lobie, ńadllcnk'e-' 9y igenJ dycńuuĄ nld'lenko$el 'Jd7-n'e (soD)' obs.puje się znacznc skóccnic dlugości ż}tia o z wy$ę_ posanie cholób zsiązanych 7' $affnien' lyńczaem cryzonie po siadajłce ńadprodukcję dysmutazy ńaddonkotj Źadziej nają udary i zawaty serca' Tłunaczy b dhcago miqż9 rqai ciekwi nukosców ajnujł.)lh sĘ se iem i złiąańyńi z nim chorcbani. w 2006 mku of Alricultum] ad FÓod chcmht'y' opublikouliśmy { piśnie 'JÓuml p.silda mjw'*ą ń& nou'El'rji D vnu ańykuł dołodzący, żc agal rodników mddenkowych ze łq{&ich dolychcas badanFh pÓłamó{ DŻięki niedzy o wpłysic Wln !h sdników ni MŚb ukłldy biolo 3j' /ne' ńDMe' l)nac'ml Jl.rulo\ a_\d'th' n! ny.-[dmo(' ir' Lienae/ylprjr. po.n). rby.ap!( / ni F nar"'leipac:E ull.nj!@y i mieć łonhlę md p..dukcjq Mln'ch ńdni*óv Tl łŚz!*żc pojNil się Prcblem' ponieł' m podśNie badań wykazujących olbzyńi poloncjał danej żysnościw powŚŹymyM

p'oou\!'i alnych rdn'lov L l'bu'db'iuń'ł 'łr.! n'e T' M nicć pew'o'c' ,e podobnj pmce\ ad.e " /\Lvm mJnihic L.n !lo] DL'ego q*nic mu{m).P''Ld7:- 7y{nosc pod kąer F skulÓcŻności bioloeicznej, Żdin b9dziemy d!w!: ludzim ńadziojc' że dany pokan p$iadł s sobie cośsięcej niż łaibściodźywtr' n'U

Poja$ia śię.u!aj pol. do popisu dlż badań gksp.rymentatnych z udzia_

tem ludzi w konlrolNanyćh waiunkeh w 2003 rcku ukazała się pl&a naukowa

poółnującr różnć $ki otowc pod r llrm 7Jbd'Ós' pol'lcdol' Pon'e{J, .ii' !Ę w niej od błędjw netodÓloliczn}th' nie spońb było powlóŹŃ opńywlnych

ł niej badań.

z prac] tej ni€ ł)nikało. że istnieje koEltjl ńiędzy jloś.iąpolifsnoli w analizowanych sokach, a ich .ktyBnością biolo' giczną u yivą Kn'lko mówiąc. dużr ilośćpolife'oli nje pzynosił] ko ŻyścizdrłÓtn}ch' lo noanve? Moje badania doyiodły, żc ilośÓ jc*równic isolna'cowysępova'ie w'i'npew' polifenoli ł pok.lmic'al nych z*iłzków organicznych' obecnośćlych óżnomdnycb zwiąZkóv qylwra synerlię Dla przykladu. pod.zas badań przcprNadzonych pPcl Jal..n'. q\|oTocow.ńotr liboB'o''U_ L of8oĄ'e

uw!żono, że liolilizsvane łęai potrrliło chmnić ludzkie kÓm&łi pred

łplyw

nad'loku Wdoru' naw. jeśl j wielokdnie je '@i.ńoono Nadtlenek Wdon lo łolny lodnik podukołany ptrz ciałÓ dÓ ochsńy pmd pjoAeńar ' P7e. i.\ nlńiJęe konrclujr Ę wol) wJc p'cl nic_ go €okcj.' Kiedy wyryw! się sPod konlbli, nŹe uszładzać konórki wi.dori*ć, Że aqai polńń ńdzić sbic z lyn rodnikicń na\wt ł n]kr_ skopijnym śężnj!byh dl' ns Bdosym zaskocrniem' Bad ie rvyda Mło się suger$mą że ZdnwÓt ńe aqai łykea pMa je8o dzia}anie

anlyoL)dx)j'ci/d'je'ilw)nillńŻ'lego.1ieu|syl_.go b).'_of zwi+rrego z pże*iz]łmień $bie Ś*n &v końóikow'th' Płnąl / Ęol iu' e.k'/e \brc{ rcnu'!oivę( oo nrd3sn! mT.'ę qy dąMło, ilośćdanego złiązku cfumiczm€o

B'd.nc pŻcpoqDd/on.

nie odglywa

.7 r.pol

adnicćj

oli

$UTcJ'{o op'J ł

' ne w 2007 mku dołiodło, że 43% pÓliEnoli ZaNa ych hiszpań_ sriE kuchni śiódzimnońońkicj jcs biDprzyswajalnych przez jelito cienkic. mlooia'l 42% śajesię bioprzysMjalne po hydrolizrcji pu ez bakterie i rczkłrdzie na \whłłnialne ŻwĘZki cheńiczne' hk widzińy' złykt!inlomacjao ilościpolifenoliw jlkimśsokunic nem nienówi

łejściudo ułładu tńwiennegÓ Inne ba_ danie. aprezgntowanc w 2009 ro*u, vykazało. że sp.B ilość!9!ljest zlmknię'a w ścialach komórkowy.h nierozpu9czalnych fogńenlów Ełólnd o"ocu' ()7nJc7a lo' 7e w !elu po4'}ania p'lcciwull.niaL/y zamknięlycb w ścianmh komó*ołych 39ai n6E jelilo musi mzhić le bariely' Dopień {ledy polifdolg lw njają 3ię i zoŚają łchłoni9le. Na przykład, gdy przetsaŹa się pełne ziarn!, slężenie zaMrtych w 3 ich PIZ civulleniaczy i ykalnie !p'da. MoŻna z le8o y}tiągnąć wniosek' żc związki fenolowe bajdlją się w najbo'dziej z.wnęrDych saNlwach' Niestety, te ćłnębz'e, zawiemjłce dużo błonnika war o tym. co dzieje się z nim Po

stły' zDDcznie zmniejszlj{ włdośćantyoks}dacyjną pokamu' powóćmy do nj omizwm8o badania MŹjąc b łgyśkos ludzirch klniane€o' łykonaElp na 'anĘci' pd Jńm i wpółpMikół. celem leF hddanń bylo spftłdanie u r'e i j' v'va wlaści\nś.iadyokydacyjnych i pŻciłzaPaln}th sku z a9!i (Mmavie Ac.iw@)' Andiztr komóI*ołej ochńny an'yoksyda.yjlej ł eryto cytsch (cAP e) (yk.zah' żg znlidu]ąe się w soku p.aciwulIenia. cŻe pŹenikaly i chonił' komórłi uczesniMw eksperym.n'u PŹed szko'lsmi oksydacyjnymi (p<0 00l)' Ponadń dowi.dĘ że zmniejszyłi się piodukcja łolnych rcdnikół (re*tyvnych aorm tlcnu) (p<0'003). w tym blkteryjn%o peprydu f-MelLeu-Phc (P<0.001): leukotienu 84 (LTB4) (p<0.001)i oGz cyto*inx intedeukiny 3 (IL-3) (p<0.03) co loZna!7yI Pn\ooPoooo''e sl J7i9t'"!o.cńudri'Tn'u P'f {ż palnemu zńńiejsza aktywrcję układu odpornościN€lo i łygasa odktóly działr czyn alalny' To całkiem odmienny ńechanizm niż 'cn. u więkvościlekó{ prz@iłapolnFh. wyniki tych bad!ń pizynoszą nadzieję osÓboń ci.rliącym na choobyauloinmunÓIogicŻne nbromialgi9.lńaj rumieniovrlyuo!ólnionn i ietyzm' sarkoidozę' gnnulomżtoz9 wegeneE i łuszczycę. okazalo 'Ę bon'eT f loaórt' poolne Ń U./e{n'.o{ bnd"n n e (ymulowały śęeniowo aktywacji ukłldu odPornościomgo, .ylko to irczej związki chemiczne zawfle w Śoku yysJłały noinalizuj4

cc'gn

oo'\hdJoLDo'no( o

ePo !o'}utoqlo,mni.|venień śanuŻapalnĘo' Możc lo tlumlczyć. dlaczego ośoby Śpożywająco ton sok bardm często osiągały kou yści zdrwoho. Tak ay inacz.j. to za €adnienie wymaga dalśzrb badań klilicznych. Im sięcej danych m len temal pojawja 3ię w lilgntuŹe nauko {eJ bJm/'el ł)LĘJ. ń4 to' /c !\3l w)ńrT d/]Jdnie p'7ec d.

)

Ul enkiące' pŹec.wz4p!lne l

hemnprt'.\in.. l/ięLińodulÓan'

óżnyĆb elemćntóv komó&ov]th ś.igżeksyBnalowych. Różne bad. - d dopfu(Jdli\ do Z.d.n') rnqDnn fi]-ono'dó\ iinny.h p'7ccil_ udeniaczy zls!ńych w pok&ńach ioślinnych jako śubśancjibioak tywnych' TÓ jgdeń z połodó4 dla tlólych zrcietd*iłÓ n$' j*iego rcdaju "'bJ!n']e hlo'h- i,/e i7qii7ki .hgni.7lc /m'du|q ''ę v a9!i Badania anafurzńs pŹepótdzone n! uniwerylecie dowiÓdł' że a9al zawicE co Da.]Dliej tzy tyśiąĆesub$incji ftochcnicznych. w .ym lakr zwiĄzli' któft nogą przynosić olbŹymią koEyśćnJ*

Prz}cyn{, dlł łtórej zlczęliśmy za9anawilć si9 nad tym' czy wyjłtkÓ yn Źódł.m prŻecivulle jakiegokol wyj'śnienia jego DŹeie* ncjonaln*o niaczy. byl bmk ciwzapaln}ch, plze.iwnowo!rcrcwych i kląćniog}thpożyl*ół wylącznie na podślwie jeEo cech lnt]tksydacyjnych' zshęciłÓ b nis do szukanir w aęai Ż*iąŻłów chcńiczlych odpNiedzi nrh z! mo' duloRanie sylnalóv komó*owych podcz.s Śanóy zlplllych lub po prcdu pcłniąqch @lę śmdkó* sy!ńaliacyjnych. Mamy tu do.zy_ nienia z ni€dychanjo vażką kłeslią, ponieważ Ćoraz wi9ccj osób w służbie Zdowia aczyn! żyNić pla*onanic, ż. więk9ośćtrY chÓiób !y'r )lntcF. nr D'TJlhd or)lo\ !u '^ r. cho uby ncurlogicr '/a ne'cho'ob) p'leńan) lnden' n]^! 1/e\7\y{epoł3nrmn''on aęai nir ie$ czynś więcci. aniżeli

Niżwyk]c cickawc są w lym kontekściełyniki b!d8ń, prr pneadzonych przez J s.na i łspóbracoslikół, kióE prŻy pońo_ cy J na liz y TBARS ł ykaaty gwałlowly spadek perckŚydacji ljpidó{

ucz.slników ekspgyńontu już dwie 8odziny Po spożyci! sku. szcz€gólnie Udsrzająca byla ńżnica pońiędzy osobami. klóre spożyły Śo 8ram skD a gIUpą kontÓIną' ( l'ofl17 ' l {osoBqnń D' ló DŹc\o'u|l'. bgdmD / 'o '_-l' prccedul b'darczyĆh' nie sPosób w nich niezwyklc iygoy*yĆznych catkoqicie polegać na jednyń ńilyń $udium' l.dnalr nie ńożn' tż ich pomi]ać, poniełlż otzyn.ne w nich wyniLi Ś{ istolnc pod szglę u ponad 90%

Pokamołe pić.iwullcnioc7e lo skłłdniki odżyłc7.śFlsdzrją ce się { Drełcncii chorób Zwi4zanych Ze Mrcscm oksydac'nyń' owoc a9!l7!( eiJ l' 7n- p'o'nlo!yianidyl y' d 3bgo 1oJ ' 'e')llo/ńnici szać ryzykÓ yyśgpowlnja trh choób' Możc lakże BPłyRaó opóźnii_ jąco na p.jlwiJnie się zeynętznych ozn.k śrueDia' Ullcnianie po' qoduJ- b'rLl7 e. w'doc/ne oTnDr' r''.u ul )JelDcEo r { /enh się nł nisej skóze. Dlalego {l o dbaó o optymllny śmantyokŚy_ drt ) un oJ | /'eAo odlrt. b"oJn \.J alr ! nmi rTou(u Fe {ihly słonecznc - conz łięcej z nich zawicra porkŚynilry stcs oksydacyiny nożg być takźe łyłołyłany 'fllciłUtleniacze'

tem,

łolnym rodnikien odpoviedzhlńym 7. nń,czenie łódbłonkl

n&z}niowe8o' w ścianie tęlnicy śódbłonekpełni rl9 wykhdziny ńą{.c. kon'JL 7 d1!'\p'7'Pty!' łJłp'/c/l9()lcPoqL'74lt\'l fues nnmcyjny. {'wołańy pŹcz rcdtrik peoks)nit}loły, podobnig jak ŚreŚ oksydlcyjly morl pro*adzió do niażdżycy' Bldmia pueprow rcne w 2009 io*u przez doktol Ddidr Bella i wspótpracołników na Univexity schml of Medi.in€ w Fod w.yne do$iodły. że agai posiJda me UdrlŻńjanh i ochrclilnia Da

',)n chIon !ci''n' 'ę'ni./r o eJ.mticm nJolhnro- lnneh"J| 'e' pŹeprcwadzone pftz zespół doktola Rocfu i opublikołlnc v 2007 rcku s piśmie.JalcuIar Phfńacology', odklyło' źe.kŚIrkt z Pe

śekagłi lÓ^zo a naczynia. w zsiqzkuzczym możt być lmłtołany jako po'encjrjny lek n! chorobę wieńcowł' Dr Andrew Lcvy wyklzał, żt nieklóre osoby .horują.c m cukżycę, która noże p.ćIctIZić si9 ł chorcbę *icńcołą. sł baldŻo pod nenł yrcsoksydacyjny js'ny ge_ LoJUi'rJ 7'P_l'e' o"oo\ .m4\7.óqnocul )'C'vlu'''l ' Haplqlobinę (Hp) 2-2 Plynie z lego laki wniosek. Żc ńick'órc osoby mają *ięcej pożytk( Ze śpożysaniaważyR i oR@ów zawienjących duŻe ilościzwiązkós p'ecLsudeniajłcych i prz€cn9zlpłlnych' D.v''nf clJde n' po'L\'d-'e p'abl{Ju l:rT UD |.jEĘ'o nej $ftsowi Óksydłcyjneńu i zdolnościon Poznałdyn, dovenł Jo łńios*!. żc iic & się apueczyć iŚnieniu zależnościpońi9'lzy 7no1 lń\cń o{5)o&).nJ_ ' n'u'odrg_ne'J ł. neufuplolskcją, Ś.ż.ni.m się i uPośledTniem funłcji poaaNcz}th' cłółnłjej przyczynąjeś inlensywnaść dzi.ł.ń ngtabolicztrych prc ce.o\ b'o ne ni!/').n )'lx''i+)! en.'g{ łhnd/{cf!$Ti bchondriach komó€k jnóŻgosych. Na prŻyklad dwa do lżcch prcccŃ llenu spożyw ego przez ńilochondlia pŹckszla|ca się w lnionorod nilr n llsn*owy' T|umaczy to znrne przypadki osb' które po spożycju soku z aęai d@nały wyrłźnejpÓpi.wy funkcji poznlwczy.h i z m n iejszen ia poz iońu srcsu !.u rclog Lczne8o' sfun zap ny lo natulalna odpowie'lź ukł'du odpornościoweEo ńo allk chemicznn nrelaboliczny Iub ńZyczny, pochodzący z óżnych źródeł. w tym ze Śrny olganiznów chorcbo'$ćrc7ych. Prcces len a' sJ-"g' 7i'ho"d iJ ń(notr"Bi !'Óni !\ plEd 'nle.łą '

'ir'

L'k'alńm' Prc/xpJ'n)m'' D p'l.iwzdp"l ' tmi' oJo nJn /'pJ 1) do''lr,| i/cm 7 ['\ 1nr ńh \e 'nfen lub rany niezbęJnych tomórek i sktadnikó* odpornościow}th' lurl TCUD- Jla /orc*" P',e\l.llJ .Dn,'Drrn) mo,e 'ei pochodzqcyni z badań nM ]''dlwnępnyńi domdani' D}spońujcny którc rcgulują pŹełle mi' że miłższaqal zlNiera zviąz*i chemiczne. l łe zŻpJlen a pomJgŻ]{l]alu w prmEa(h zdrł'eniJ' ' _. 7m Elanr n{'eso lub rwkt'e8o Jcdnlm /_ "po.oooB ' zlpllenia je$ zahrmosanie dzi ania sub$bcji nazvw!rcj cvkl"k

.JE"nJ''!2'.oj\'''w2ooÓrcrtPo6lu7)lIm) rl'ąlcm'nh'b .mq .yl oor.JE-nJ,) odklyl'.r!. ć ńu/w _' r' pJwn )m.'eJ' itl4n:e coj\ r , no. a/ r re JJorc .el pPeriu/lod n_ r ''etv./ne '1 hibilÓly cox 2 yykazują mocniejsze dziatrnie, o$alnic b'funir dÓ_

siodłn ż€ poMdujq irkże nioko')śne skulki uboczne. osobh' _, b ló /afl1ń'') trnf mpo''\ , b.d'n 'Uge'Uid' .e, żc spożywmic niążgu a9ai moż! pomagd ł l.czeniu sŹeskiĆ_ gi /nlch' s p'łp'Jlu n'erló')t \ ucr.Tirouoo_ y -." iet5 b.7-.al !r'o'tu 'eu syscm mhron "r...40. ^o "{ "ńaŚępstsie której nolmdny łiedŹ imnunologiczn4, ny or8aniznu łJIZłdz! szkody własnym tka'kon w 2oo9 ńku podczas lichych sp.tklń w Kanrdzie, Au$ralii i sranach zjcdnNzonych dowied7i em się o Edzinłch. ! *'órych

ru.o ru- l"Aic.

om' o/1weg!ń('. |eJ lJ ro/ł /-pienx n!!/J'' ń{' 7" 'nId.ńu knvionÓśnych. d.tykają.*o neEk, pluc i innych or8ańóv chorehl r. zagraż! ży.iu i w y maga dlugÓtwałego leczenia lekasj i m mU nosu_

pr\n! i'\€lr7o1' 'o4 To'ód7. Lonq3leBoUJloJ/cnl n_ ftl U lszy kich osób chorych po kilku lygodniaĆh pi.ia soku z a9

powńcił lololyl skóry, n ]łątlotry z racji chorby. ZruwMono leż _ e U ni' n UBol\ p P' ń\l i'egrc.'l' D! voq' Po1'eww'oJ7in)' ,nI) { ,.lJ l rc'r\1'-on''ch\3_o .ob'c^W\'ne7rhń) n'c mo!ły być dzic]eN plzypłdłu' sy!Ąr h pilypomniała mi o po'lobnych rcłkcjach na ch'ń' r! u.r'.1, udror'o ,oveeo. e,apo\'n-r Dr-J7"ni icl le p'7ś'hl 4 p:. enlos an'bo n{)l ' brd'q!lcgo 1_ F'io're ' potzebę pŹeprow enia dalvy.h badań, pźypadkół {skazujq 'a yzbogs.ity łicd7łnł teńat 7łi4zkóy.hcmiczn}ch n.vą kióIe by agadych ł mił^zu !9'i i me.hłnizmó* dŻirłania wysołujących

A(Ąl cUmłNYo*o.lAMAzoN Zdłżytem iuŻ wcześniei ws'om cć. że o.'ośćto *trn zapalny' MoŹc przy.zyniaÓ 5ię do niego dieb' Na pzykład wyspecjalizowane blk''w'nl.moPlP'7-( ł 'h' ż''Dlln)' "d) /o'lanq syj vole na dzirłanie olbrzymich iloś.inas)tonych ltusezóLv' spożyyrnie nd Iych ilości .ych lłuszczós znnćjsza zaPrlenie' w ÓtyłÓś.i konórki lłuvczu Uwalni!ą k^kłdy bÓińonóE wicl! Ż nichj.$ vtodliłych dIl Z]rwia' Ten zalew homonów mor' p'yczyniać się do cholby serca. produkując białka, któft uniemożlisiajtl rczpuszczanie znkŹo. po\ \'i'' w) lJj.'Ę' /e nÓdl! b''Je \'-'1 .Ę hĄTb {łol /e o'4/ UJllrdoii ti' {orc łlaku]ą l /.'dłą m'tlobJ^nJ.nj.ąnBl'nl'3' ' w iklnce duffzołej' Niłl de rvie, dlrczeEo tak się dzic]c' Badlnia pÓkŁ!ją' ż u ludzi szczuplych tylko 5ła lkxnki t}Uszczołej sktada się z lnakrotagó\\ nalomfft u bnrdzo otył'.h oJselek lon sięga 50%. wedlug pewiej hipolezy, wyższs sażcnic tłuvczós bodŹcu.je Dakro fagi do mjBra.ji w sironę ogniska zĘalnego' Kied} lań do.i.ńją plz._ strjq po pośu zjadrć nanwe tomódd (paniglajci. o tym. że u osób J luJJah ..7)u/i(1i .r.ro os rom.T\ u- e'J o m nurt ,JmE. ' i' /n9 _'l]q' L /'oĄJ.o" U\Jlnid i \E ly 'ch brcń !\cI l" 'nlU7óś' cytokiny są tÓ subsancjg przc*azujące konó'k m sygnrł do ataku i znkz.rcnia'c73gorczull'tem je*śanzap ny' cytokiny pElniąisto! nąmlę w cukżycy, łZmlcni{{. opornośó nl ]nsu!inę. Dlteco nłaś die cierpiące na nią osoby poNinny Poważtrie zacząć się odchudŻać' Peroks}dlcja lipidów

K'llJ lŻl'e' l'pJl./"'|oJó4 doc'3)li 7'Uq'7)hm -

lantcjMej nc'lycyni. Pzypńuje się aęli obni'rnie pdŻjońu cho$F! U uPlyq tr!'' b\l .Z /egó nF l :Jo.,n) u o'ób' k'órc'n . D ły pÓprlwić proporcjo po'niędzy lipoplo'cinJmi niskiej gęśości(LDL . holcMerclcm). a l iPoprole inlm i duże] gę $oś.i ( H DL choleŚciolcn) ' w 2006 rckU nrynaUśmyanykul dla pńDlr ,.Journal of Agri.ultur.l and Food chcmńty", w kłórym ujtłniIiśm',że tłusz.D zaMlte ł liońlizowan}m ni{ższu aęai to v osicmdzicsięciu d*ńd' pmcentach jednÓnion$yconc i łiclo'ienasycone kłasy tłUslzÓwo' ]u.ł f 7]' h e pPe7 \o( llŃó od /y\ieni ' Ąl''ooo e' ' "' obecnie,nac ym śqiecie' l Śzcagólnie w UsA. spożyła się za dużo !łuszczół nasyconyĆh i/lub uqodornionych w porównmiu do dobrych

tłuszczów Bldani'ekjpelynenlalnc i cpidemiologicńo udo]vodni]y' Żc nadmial nasycÓiych !łuszc7-ów EzycŻynia się do rozwoju ohoiób

n' Ąniodo_BhncoL)'h l'lo.F'ole llka p.'''a"ł j o. ob

poziomu LDL chole eńlu

' Pod

7ględen śruk ru ry ch.nic,nej

v''l

tłu sz

!/c rc'lnne m?nił.Ę od /!" _TJ1.\chcho'.jc! lluwc7o" " l7wre_ Nhllol') n-Uro\tJ Ęd/q' /e ll'V /r'e ńogJ Io'dgn ',lc'.'h' 9 leczctri! lub prełencii podwyźszonego F'Żiomu cholesterclu' ĆŻyli h p.'ho|e{e'oeń' 'cśDó-d7a D'JrJopooobn_ f P \'e w'Lńiny mineńły, kwasy !łuvcbłe i fi(oscrcIe trie działłjąv pojcdynĘ' tylko

pmciNulleniają.ymi. PiŻytzyniaj{c sĘ do znrcznej popńwy poporcji .bÓIeycolj w mszych oĘańihlch' w 2ooó r.ku' w t)ń sanym'iśmie ł spomni.l iś'ny. że aęai złwiera spoE ilości ilo$emli. !łównig bctasjlosem]U, kańpstcńlu s !trłnc! U l' 7ne bJJJn:l do"''dlv re k \UbjJLic obn'.'' po

v poĘczniu

z Śub&ancjami

Re.sumljąc. Ęai to źród|o pozylecznych tłusazów. koŹyŃDLe na kr.e i układ krążenia.

'lzi

ajqcych

Naukołcy mie.Z{ poŻion strcsu między innymi D5 podsNie nęie' lil alfl amylży GAA) w ślinianłach'Jośli.jcsl olo łf,$kie' ńśnic t' śęż€nio norcpinctiyny (nondrenaliny). l co a tym idzio. kony7.lu. hm monu $EsU' stąJ $yŻMc $ęrenje llla ińylazy oznaca yĘkszy &rcs' w 2005 rcku lau*ołcy Z brazylłskiego LlniveŃnhdc Fedeml .lu RioOra d" oo \one !rLJal' hamujq rvydzielłnie łlfa_anylDy, jedneześde bloLuj{c typsynq' To dzidł.nig ok rcślssję mianeń ałty wlości an'ytypsy nołcj NorcPin.lrylrjgś Nylła'za'l przez nadnclc7€ i uwr]nim. do ioobiÓ! s go(ołościna łalkę lub uc]eczkę. Będ,r aółno hor kr j moneń.jak ncurop[ekźnilicn. jcs także Uw.lńi.na pLzez zakoń .7e' L a-U-r'.'pól!/ lneg'_rl'Jlnoqoq'3o o'gan' R_suic na lo szybŚzym bicien serea, {łoŚcm ciśnienh oraz podwyższonym

D/$

b'''.o'ń 7'\1ń!a q łJ l'd' _ Dd']ńl leoi-' !d'i': .o bic z.odzi.nnym nresem' Nied7iłi{ *ię. wynjki badmia puepfułJdzoneEo N B'azylji pod koniec li! osicmdziesiątyĆh xx wjeku, PokŁuJącc. zc ludzie. klóŹy na8le pru ali pić śoka9!l. sawali się

szybkicipo}olncrYłaścirościpŹRiyuileni'oJ Te nr Óbecność pż*iwulleniaczy' opraeł.ny pź.z sz*o|ę Med}.}n} p') l ni!o!yJ!r xd||lo''u\klm \ ln'T oiTró-) m'' ne'' lnrlizy ctrłkowile.j ilości aniyoks\ianlóN

1 i a \i da n1' T AoJ ^ szt'je ŚŻybkość dŻiahnia przociwullcniaczy zowadych w diecie. Dzi9ki loj mc'odzic anali.ygne'] moż'a rozróźnić dlva rodza

|Ta l a 1

pueciRutleniacŻy] złiązki ,,dzirłaj{ce poRoli". do klółth nalgŻą p.Ż4iŃUlIeńiacŻe Ó złoŻongj slukrur oĘaniczncj (np. fenole) orM 7q ql 'd/'Jld] re Vyb\o' rcd-Jl " im'' \ .'' To \\U|ż'^nie 'ń plłciwutlenilĆl' szybkich Ż {itlńinąc bierzc sięz tego' żc sitami' rr. po n! c v)o.o p'l.\ule rt tB"d7r. L ,4 I'r ' "urh'e w!ż sto$nkoło \ueśniejeśłydalanłz ciałl Naukowcy. po pżebldlniu liofilizo*rrcco aqai metodą TAo. dszlido łniosku. źeje8o miąższ zawiem Mk \zybkic,jlk i pNÓl_ ne pżeci ul len ia.a ' wyń ik i lych badań opubl ikoła rc w 2006 rckD s lnd Food chemńty'''

''JouinalofAg.icultuEl

oćhrona bloł}ch krłIn€k Ncn'onl'o !o/ą o''kJ l'q'lr' . i pożenniu mikrcorgmizmów podczas pmcesu nrzyyłnegÓ fuocyb7ą DU poJ !qo').h f-$!ytJs rąL4 sl5('n c 'rcnlcom7inn. toh^s,nt no_r)) Pn,hlDnBll neb-rF'e r"ra'l'tuc, znn zużyte czerrcnekNinki orrz ob.€ subsancje, klól.pr&dona.' lJ l t do o'A"n' _u' Ncn.oll c lo'odaj bńl).h Ńincr' _Jn-i'' gfi nulocyty to podgrup! neltofi l i. onnulocyty Żawiemj ł pęchelzyki e.zymów oJlryvijłcych dóNną rl9 v mc.hanizmach obrony p'zed 8rzyba'li. baklcriomi ] wiluslmi Dziękilym pęcherŻykom komóta może skulecznie unice(wi/ i *hłani orgaiizńy cbdÓbo.wórczc w pieesie zwadym aa8@y!ozą' J.ślidanr osobr Posiada a dużo neu1rc6li. oznrcZl to. Ż€ ńa oŚrą infokcj9 baldeiyjną' Jcśliktoś posjada nkki pozio'n neulrclili łe kNi. możc wskrzyłać nr infekcję viruson{ albo skutki ubocŻne chemiotelapii'o lń ridiolelapii raka' Neulopeni. zmniejsza ?-dolnoić zwdcŻania inl'ekcji guybicznych

b'lFrnr-I

Dd-"o

\Ln-jr{ brli'i. plJ!u lmsur!.j

'/lub ńi|ższu .ęai m neutollle. Podaas nszc:o badlnia zolcż o nJm !a 7l o rrr du odpo no.t ,oq -go, - ,E jr

kieny wmo.ni się je mjłżvem Ęaa Błdanie, łtóic opjsauśmy ł,,Journal of AgrjĆułtrnI ind Food chcmisry"' miało naśępujący prćbieg' od ocholników cieszących się dobrym zdnwiem pÓbrłńo próbki kNL Ttrk Fk p'ewidyrvano, ich kew Zatieiah ilośĆncu'sf]i plasujłcłsię w !ńńi..ch norńy dla zdrcwe8o ełosiek!' crĄ PopulaĆję komórek przcbadalo pod kątem ich rerkcji M pojaNieńie się Eaklyslych tbm llenu (Ros), a nłśęp. nie pÓddano jc dzia|aniu o7mlilych Iulworós ńiąŻszu aqaa ! ofekty lego dzisła'h porównr.o do zthŃanii ngutr]ilii klóre nie zosały yyśłyionem dziatan ic owo.D' obie BIU Py neutmńI i p.ZEZ czlerdz ie ści pjęĆ ninul wy{ałiono na dzi.ł.nie n dcnku łodoru' Tl syluacja eksPelymeniilna p.Zypońina !o' .o sig dzigje ł ludzkim cićle, gdy uNolniony nad.letrek wodoru olu Eakty\yne forńy llgnu połodują *rcs oksydJcyjny' TeEo typ! dośłiadc7enieŚosuje sig poyszechnie do ocgniańia skulcczności neutalDacji nadllenku wodoru. a qi9c ar?ymJw' D !)h\rpdni Jo'l i" )ch n-'lenl 'cah)rny' pot*lołanie ludzkich końórck ngu. Badłńh ls dosiodły, żc fu nbłych niqższmaqai poyodujezmnigJŚzenicpodlkcji Ęktyw nych forn lIćnU' J!Ż batdzo fr!|c porcje niążvu Żnłcząco hamołaly lwtgnic się rcaklyłnych form tlenu. Pdvlłrzine okspcrymcnty dosodziły, źe nałet nrjnni€j sężońy lozlvór a9al znakomicie sp.rł dzał się $ (yn d?i.]aniu. Dopi.lo ro?.i.ńczenie poni'ej jedn€j dziesiq'q cĘścimbilionhrmołłlo ląłklywność'Itrtrynlisłowy.mtrnytu do czynienia z potviedzenicm in'uicii, że przeciłUdeniacć zNva e w lgli mogą doskomlc tunkcjonołać * o.ganizmie człÓwieka' Badanic dołiod|o. źt miąźsz ręai naĆZ{.o hanujc lwoucnj. sję reakiyw nych fon lls w ludzkich koDórkach neufoliloyych' odkry.ic lo w sytuscji $rcsu oksydacyjnelÓ,

!'lJ7u]c'' o f c4''e JJ"dD't D',eJ'du'lcńiJ;J!c'/nJi'lui.'_.r

m i4ższu' md{ ch it*lel bioakly w'y imo8q pŹenikrć do komóftk cŻło{icka' Ż.chowu.ją. ł pełni funkcjonłln{ fomę i j'lŻ w baidzo malych d]wkrch iłUmiłc volne iodńiki' Ten ckspcry cil noże też Śonowić odpołied' nl pytmie' dlaczc8o zll.dlvie kj1krdziesi4l gllńów nieprńllroNanego/trieoczysz czonego soku 9ti dzicnnje jc$ ł slnie zmliejszrć łpły{ i.sD oksy'llcyjnego. Pamię'|jmy jednako lyń. Żs za'imoŚ .cznietopo lsiedzimy i.ZeM prćprładzić jcvcze b'rdzołiele brdań' TJk czy ini.ai, syniki trls7ych badań są brrdzo Z&hrcdłce' nawc! jcślitrie

posiadają

charaklc ńzśrŻygłjącego.Kolejne. prcsadzonc pŹez ńŻ_

brd ia. wypa'tają dh ĘaI bardŻo pŃhlebnie. szcze pozndeny mechanizmy jego dziltalia onz jc8o wpłw na konunik&jęmję'lzykomórkowąiekspirsję genów. nylh nfu*oqców

eólnio gdy

PowlnynyMnfu prNsół sto%ni. sl.Źcnig to procÓŚ ni€uchmnny. któtgo słut*om tru'lno jcŚ pu eciłdziałJć. p'.de sszrŚkin z racji pojlwi!ących sę *anół zapalnych oraŻ $resu oksydadnego.

w świ{ie Douki hhieje o!ólne pżgłonmie, źe śtrŻnieprcsa'lzi do deF{dacji ńżnych funkc.]i ńzyanych. od funkcjj poznakz}th po lun\ci. ruchovc ciłłi'Pańuje zg.da, że Ńolnq olę ł tym pl@esie od_ L']\J ł olne Tdn'rl ooun'cńn \ią4'i9/\Jńdńmeń j el|bol'c7n]m(of_\}/.nr1'n4dc'snmiemj opomościłm insuliĘ. nilzdżycą i podvyŹsŻoń}n puiomem Nlnych rcdniłów)' szfuujÓ się, r poud połoładorcstjlh po Meśćdziesiątce wykazuje bkic oznaki' syndóń ńel$oliczny złięk9a ryzyko łysą_ pnni' udaju' 7|łJł_ ch7J') lya' 2 NJca)m.b'ece 'tr' !\J cn'' lń(j ien!Ufu7)\óv ]UJ,''')ł)' \'s'm'o'ylo'l {ląl. 5'! /c 3teśenołsńrcyjny m i n ż!a ją zn n icjszyć popŹez odchudzanf, tę żim kaloryczny' dietę bqat4 w pu{iłutlenb@ i ówiczcnia nzylzns' Co?/ \'ęc.J 1'ulc jw pP)p_\/f. ?e ol}lo.' rcł "{lo''ythjeJ byó Śaneń pżełlekł€go drsu oksylJcyjrcgo Kompliklcjc pojawiająĆe śiępuy cu*rzycy mogą uszkadzać tkmki i naządy otlz przyczyni!ć się do chÓób Układu krcowo na czyniowgEÓ. .hońb naczyń obłodowych' udalu' chdób pŹyŻębi| reiinoPtii, neurpa'ii' ncfmpatii i zabulŻeń funkcjonoRanią ukł!'lu odponÓścioyego. w Przypadku wyŚgpowania cukizycy typu 2 śrn 7aplltry jcs bczpośredniÓ ZwiąŻany z chombq' cukrzycy src_ 'loznają sU oksydryjDcgo i licznych łiążących się Z nin szkód o€]nianych. osoby, klóre ukończyły sześćdziesiqty rck życi!. są cońZ śłb' sze i skazDDe n! po'noc różńych insylucji' osłibieniu Ulessją ukrJdy ieuropzekMnikóv szczcgóInic do.yay .o d$óch obszlóv nózgu móżdżku i isloly cz.inej' Towauy9ą temu obllsy Dcurodogcńgra_ . i. ndL.7łre'omen{ /l oĘ3n'/nu' lunkce po7 Un.J o' TĘc' ' ni9śni, wądośĆciata i zńniejvÓna mobilnŃć pMdzĄ do osłlbienia kościi układu *rcowo'naczynio{cEo'

pylanie Dlac7*o mamy c7ltaó aż Ńarcśó popsujg 'u .jakośćżris? żyl'emy prŻecież w d*UdŻislym Pielsszym wieku Pojawia sig

nm i naplawdę duźo wjeńy Ó Zn.czoniu iozwaŻńoxo slyIu życia i właś. ' iB).h N)boów dt'cl)'/D'' d'''ń./r_i5 'ię dobD'' /dlolien Moł Rięc lepiej ł}ciłgnąćlogiczne wniÓśki j ztŻąć jeśćw duŻych ilościach ow$e, łarzy ło, orac hy bogalc w prec ił udcn ia.a' k!&e \kutec7nie ponogą nlm ł Pokonaniu Śtlu oksydrcyjnego wszyśko rvŚkazuje nr lo' Źe in śzybĆiej JÓkÓnlńy le8! łyboiu' tyń bardziej będziemy się cieszyć

7 njego w podes7-łym

wieku.

RozDzIAŁ

STRISzczENIE GŁÓWNYcH PUNKTów KstĄżKl

w celu

ksi4żc€ infÓmacji, pozvoliłem jćj punkty: wymienić najrvażniojsrc ŚÓbie na zakończenie przez ]Udy AńaŻonii jcst dług! Hislorń spoży\yania oum !ęaf iesŻcŻenia zawortych

. i sięEa czasów prcbhloqtzn)th' . łpołapalDa !ęł w t*cie całcgo swego życia wytważa ponad

Badania pŹeprcwld4ne na zleenie izqdu brczylłstiego vykizl_ ty' że w rejonach wshodnilj d.xy Anlzonki rośnie poMd siodem i Pćł lyŚiąca palm a9ot oz'aca to' żf jeŚ dośćzaŚobó[ b' zaspo koió sul. rsnqcy popyt Da lon Noc' zalewych delty Amazonki pal Dla ludów Żyjących na

'cEnach funiokl'ŹÓdhmpok mJi.ao}i maĄa' jgn glównym''oo. podstlwow źI&łokalorii' w niniońyn dłuŚu].ciu dzieje zbierania i loso{lnja a9!i doku monbwal' bry9Fcn pofusalscy i anclyhńscy botmicy' ipokJmań.l Śpo7}\!q Miewl A no7oniilą.Zq4tr' Z 'nn!'nĆJ podczaŚ pmwig ksżdego posiłku' Potcj! dzienna świeżegÓ miąźszu agli dla vićld Ż njch wynosi d*a lilry' Libreu6 naukoM nie donoŚi Ó wy$epovlniu żldnych połażnych skutków ubtrzn}śh ŚpoŹywania miążvu aęai' wgys&ic badania dolyczłca Ęai pubUkołano w recenzwm}th

kosych. Puytta.zojąc4 qiększośćbłdłń przcpsM dzono nad liofilizovanyń niqżvem aqaa Lioli liz.cja .o lcpszr meioda lÓnsg vacji ow.ców Ń suszenia rz' konśo vacji' Pozl2L pylowgo. suszenir na ś|ońcu i innych 'nelod na zachołłnie vlności odźyRctj, skkdńików filochemicznych pisńach

i amyoksydacyjnego potencj.tu a9ai

B!d'nLpo'ntĘ'o'.'l60oqlod7\{.frUibioJłl)N'or'i' il,

JeaipublikoNlnoł znmząc}ch, lecanzosanychpismach nłulo_ Nych. ukich jrk'JounalolAgricullur and FmdchÓńiŚty''' n J!ch Ó'jlni/ '&hw fJ(Je 7 h\'m \\ol'e 'oJ' 'liu.hoo/ą$ or8anialymi subśratami' jlk białka i lipidy. M.g4 Uyk ać DNA w MrUI(Jch' okJd3cJ' ) 1o omolekulńo/( -\7{o'r 'wJch szkÓJy i pryczytri!ć się do pu }.pieszcnia sbrtnia i/ltrb chońb' Anlli,rzdolności absoĘcji łolnych mdnikół (oRAc) to rrtelnl i Niar'godia m.loda porórvny\yania ńocy anlyoksydacyjnej pokar mu' Po7wala na ocenę śkuoanościsymialan lÓdńika Mlnego lo*efo nrj.Zgścio i \Yytsa'JneEo y naszyń oĘaliznrie 'crcksy przepiosadze jedna* pańj9lać ,ć lę rnali4 o .ym. od'ik!' Nrl.ży Jr rq'e'drnF. 7c l.'n! \ub{'ncl' .E ir\icaol'er T ".o. ZmniElz.ó nvoŹelie się tego rcdzłju re.k.yłnych form tlenu yylzu

oRAc to ,,punkly ńłodoścl' oRAc lńgrykańsk' DePa rmentRoInictwa pPósdał prałie tzy$a ołocóq łarzyy i olz{hów, powvf.h Powiada się' Ż9 jc'lno$ki

Pizy pomocy alalizy

ni€ yydgpujący.h kuchli ameryłańskicj, oEz miqższ a9ai pod ich pojemności antyols}dacyjnej' ką'cń Lio 61izÓ{anE a9a l posiada najwyższy wskaźnik oRAc ze łszy{

kn' /oJd! ) h ror mo*. / ryiarl.cl r' \ p'7.p',!. S/&..c się Eo y lilelatuŹg naukołe.j na lo27 nikiÓnoli ównołrżnika Tńlołsu B.oJnD

na grlm (',moli TE/g)'

fu_.J". dol)./{ce PĄ]rTno.. 'n')oy'}dr);'ej J1al plasujq len o\yoc m sa_

ł odnjesieniu

do rcdnika P€rokŚylÓwcgo mym 57.zycie lńty owocół i waŹyw. w leście oRAc posilda on l02 700 jednosck na śognmó\Y Dla poósnalia wyniki rcślin

dzied7inic żunwiny i boółki amerykańskiei to okoIo 9 000 iednoslek' Nl pod avic sln]eEo te u oRAc nic nożnl jednsk świerdŻić'że jakiś pokarm jes Ęszy uchodząrych

a lideńw

tcj

vMynkic ovoce i saŹyła rvzbogacahrTi'?nepo'i.JJją.cw6alBor ubJ"n'rhlo !luJ/L4diclqo

od inleAo, tyn bardziej żÓ

HydrońlovJ pojeńność oRAc wyno'i db liońlizowanego a9ai 993 /ńoli TE/g i jest najwynz! spośód wsz]ekich pokarnóv Lipońlowa pojemnÓść oRAc wynosi dla liolilizołmego Ęai 19 /moli TE/8 i je$ najłyżsaspośód łszyśkichowŃów i łaŹys'

wynjk alalizy Pojemności łntyoksydeyjnej ów'owrżnikr

Trcloksu (TEAC) *ynoli dla lionlizosUego a9!i 744 /mole T€/g i jei nijNyższy ze w5zyśkicb dotythcŻ.s pęcbadanych pokarmóv w}nik analizy mocy a yoksydrcyjnej Ędukcji jonów Żelaza ( RĄP' r)no\'Jla l'ohlv'\J1rBo''J 21o trńo'iTE/s:ic'' ra. syższy 7' w9yŚkich dotychcŻis prrcbadanych polormół' Analjzl TBARS wykazat!. że nie fil{rcłane ani nie oczyszczane hofilŻo\ln. luD /"m'oóne _jh' hańu]! l.p'doq l rrrc\..dd.il dutrzół u oŚób poddoea yn nndomircsanenu' podwójńic ślc-

pcń. b.ddn'UlŁy/oqaru'' g'UpIlon''olnJ"'o''l'ąPlrrbo' zdolnośusułanii anionorcdników nadlle|ko\y}th wynosi dla a9ai 1614jednosEk soD ije9 nlwyzsa spośód wszyslkich Po *!rmóv Rodnik nJdtlenkowy lcrcsltriczy s Patogenezie yielu choób' wylvaŹa @ż badzo toksyczny mdnik hydlołsylosy' któ' ry przynosi mjvięcej szkód w oĘanizń]c c7łNicka

D.ę'iJn''Um ''n'yoi.}d!!JF\ |HoRA. ' \oRĄc

w'cm)' 7. aqai posiadl wiclką 7dolność ususmia fudnikóN hydioksylowych sporr ilośćlite tuty naukoFej podktślr_łcanieŚresu oksyd!cyjncso w roŻłoju chońb Z\yjąŻłńych z prc.sani $łrzenir onz rolę zNa ych ł djeciepolifenoliw złpobiegrniu tym ZJ.wiskom. B ]mi. pokazują' że miĄższ aęri może Zńnicjsaó slrcs oksydl cyjly zsiqany z nalunlnie Za.hodzą.ymi prccesami' lakinij.k metaboljzń tlcńowy i $!ny zlpal'e oĘanizmu Badani! łykazały, że s*, ktćfogo pDd$ałą je( nieocz}szczone lub

nieprzńltdme

podwyżv' poziom aklyłnoś.imlylkU zdmłych dorcsłych osób, Podda działaniu śresuoks}dacyjneBo w randomizovmych' podłója9al.

śyd.cyjncj v slrow'cy krsi nych

nie śIepych bodlniach nagzemje.nych' Z 8rupą konłolną śtrująą

Badanir łyk!z!ly, że s*, kńreg! podsavą jes nieoczy.zczore lub niepżefiltńwane a'ai, podsyżsa PozioD zsiĄ7łów .nly!k_ sydacyjnrh w surcwicy krwi u zdNyth dońsłych ÓŚób' poddanych dzialbniu *rcsu oksydacyjn€o * randonieanrh, pod!\ljnie śle_ pych baddifuh Mp'emiennych, z gmp4 konlBlĘ @sjącą plaebo' Bldanio wy*aały' ż u ońb p.ddańych otwdtE próbie Irljnjcz ńej. spoż}Mjących codzielnie pŹez dt .ygodnie sok. którqo podŚałą bylo nieocŻysŻczÓne lub nieprzeńltowrne !9!( zDacz{co zsiększyla się mobilnośó zmniejszyty dolesliwÓści bólÓwe Że Śrcny Śawów kolańÓwych i kĘgosłupa ' lędź'iorego. { a(!f/w:a^ antyo}sńac} ne Dol'J {pPe1'lJ 7n'jd'jq.€ '( dÓ komóEk człowie*! i śł8zać lam ocbroĘ an'yoksydacyjną' Badaniąs)ka/aly' ć 7ndJu!ce.'l \ d(d 7{'{,r' 'n )or.)dŻ.'J y'ya ne pobudz{{ aklyłnośćanlylksydoy]ną surowicy krwi A9af zawiera pońad tży lysiąĆe Zyiązkjł orgmiczn}ch'noktśl!nych mitrmn subsancji ń'ocheńi.zńych, lałich jak fiavÓńÓidn polifenole' ańbcyjany i prcantocyjanidyny. comz *ięccj pEc n!_ uko*}ch, wskvJje m korzyści zds\btne lowaizysące spożywl odkqIo, że antocyjany

ffij kl'sy

ałde w aeai mąi{ pię.ioknbie

h.yjuńł

więtvą moc

innrhigodeĘ śł} nącylh a swrh a Fksyd.cyjnyrh słoś.imści prudrc\@ylh' Dwa anlodlny w !9af lo cyjanidyno_3_glukozyd j glu od

kÓ4'dcyjanidyno

znądując}th się w

'loninująe

3 kumarynorulynozy'lu.

Kiedy konórki łnormalne Mpol}kaj{ ńNonoid, dmidyno_]' gluk@yd (c_]'R). Eggują uMlnicnigm naddffMw, którc wybió. czo uśńiercają koń&ki rakowe' Ki€dy zdołe konólki napoly_ k3ją c_}a. nie u*alniają nadrlcnkóB Flawonoidem dominującym

qmnkĄh ettrryTnlJnj' h gr}%ne poddJo dłJT'' śfulka wymłUl:ącego młŹ pułkq lionli,Nny nisz a!€f p.sMy nał lwnic Ę 3u2ów' hmBł ih IIr^ś i nniei'V' ilośął r.ó'' miu do gnpy kdlrolrej. w kóa] nic DodNeo ńiaźe! aęf Badańh piowłdane iad liońlizMnym !9li dowiodiy. że posiada

Kdly

ono potęźne dzi!łlnie pŹeciłzapalno

D y'.ro'

zdJidui+€ "ię - ŻcJ' b Żl(Ż d,nJ4ą hJmu]ą!o n! w}d/iclJn.g ze ślinianekalfa_ańylazy' będącej u ludŻi malkeEm (Iesu'

sil

Analiza sumy p.zcciwudeńiezy (TAo) wykLlłi' że aqlijeśzL rółno szybkj m' jak i PoBolnyn przeciłud.n haen ' Pr4prosldmne badrn d \Jtub. r Ld,lr neurrch.. rozaJ białch kr*inek k!wi) potrakbwang niążśŻeńl!łi ra8oła|y /naon. 7mniei!/on{ DTdurcJą Bolr)'h rcdniko( tr oLpodie dzi na .kslozycję na niddenek wodo ' Inhibicjr wylzulu Mlnych rcdników z n€Utońli ullzymysak się nałor pźy sę*niu jed ncj części n' bilion, co sugeruje, że dział.nie b zachodzi ółni€Ż

Agii ŻNi€rł spoĘ ilośc lłuszcłw ioślinnych aanych jiko niÓśe ol.' Dominującyni ł lyn ÓWu ńlolemlam! są beta{ilos@roI, klmPeśe@l i sli8mastercl' Dowiedziono, Źe le Żviązkj cheniŹne

zńniejszają poŻioń lipidół' Dzi9ki amlizi. inhibiloóv cyklooksygenazy okaz o śię'że mi+9 a9al dzia}a hanująco na cylrIooksygenazę'2 (cox_2)' Jgdnyń e sposobół na zmnigjszenie oŚrego lub pŹewlekĘo śanu zapalnego jeśsłaśniezahaDołalie aklyłnościcox_2' Miątsz ag.I zasier. wśzy$kie z's niŹ€ {itaoiny. mino'ały i pieNia{ki śladN niebędnc dla ludzki*o zdńsia' MiążŚz aęai ŻNien łsz)slkie 8mjnotwy eczĘenne onŻ wićle

lm'no\l'\oq

endoAeńń]ch

fulÓl'Bhdl].!nlvybB..l

sludŻklm

Aę.( o dob! Źód'o n'erczpuJczo.ncgo blonn . ' ka' Nietzpuszczalny 'o/oUJ/JneBo błonnikzawienpÓlifenol.anlyoksyd&yjlc' dlilego nie Powinno się go lsuwaó podczas frłrcwanja lub Óczysz

w śugnmach miqżv! !ęai znajduje si9 aledwie l/10 gnma cu ku' oznaca tÓ b.dzo nis*i puion *ęgloMda'ół' w miąższu !9ai znaj'lujc się bardzo ńało $du' aledłie 0.25%' Dzięki dośIćżeniusarlości ekonomjcznej ovocu aq.i dIa AmŻ/on'' zmn'.n/o)o E)c'nkę d'f{ dlJ pof7eD Poł.klwcn'a w 2007 rku

$,n

ołe a9ai Śił

śi9 tÓłovym prcdukteD żywnościo_

e*spońosanyn ze wŚchodniej delty AmLonki' scinlnie palm ąaidl. pŹy:\iwinh 7 ''-n.en pĄlm) /fuc/ą.os'9 zmniejglo od cz6u' Bdy w 2007 deenioiÓ adośćjej owo . Dzięki odpNiednio zauądzanym plan'ejami palm a9ai (aaałaD

moźm zbiemć

Anazoni!

ołse aęxi i gtl

srytric z

palny hćz wyrądzania Mkód śto.

tąo' ż. jest 'płummi ziemi''' dośarżjąc20%

l'jma ĄJipjĄ.7y'i'

d"Ulle' \U

3i9 do Ę3l ',I!.fi 'b.o'!\ji atmod.ry onz łytwa.urnia llenu' Kiedy miąższ aqai dÓdmo do wysokolłuszczoscj di.ty nuchy l)osiadarlca] 599l' lenów wspólnych z e|owiekiem. Żnmząco łydłu żyło się jej życie odklyto leż, że miąży ł9ai blmujć lIlkóneoge.

ńlznaczenig dla cukrzykóv Badańia labo'!'oryjne wyku'łŁ ż€ zwi4zki chenićzne Zayar'e R aęai ddakywujł toksyczne biatka i wy\rctuj4 autofagocytozę. co ńoże wskazywaó nł że chonią Pitd cytobksycznością (lub 'o, ją pŹynajmniej opóźniaj{)' zvi{Zmą z chorbani neurde3ener.'

O AUToRZE

nezę, .Ó

N'Ltoq om Jo8ło nę _o7po,'^ /$ yl'chemi.ae pl7}a/y''a_ q Jl' e ię do oo'ę'n}!\ tośc sŃcip'/ecŃ/ap'])'h m'ł7'7u Ąni okazalo się' t! one hamsvać mz\ój śchofuń ńilŻdżyco-

wych u zyieu ąt'olrańą wytweajłcych dziEsięciokrc.nie wiecej chole$e fulu od zwyklych zwicŹąt' Badania *ykazary, źe zsieląa krrmione djet{ łysokolluszcmsą Zlwifającą ńiąŹŚz a9ai posiadają niższy LDl_chole*.ol i *yższy

HDl-'chol.sercl od zwieŹąt s g.upie konlDlnej. ogólnie rzcz bioląc, owtre p.siadajł dwa razy wigksą lojem_ nÓść anlyÓrŚydacyjną od wlrzys. zalem sługn. sq nls€nią by

ołocó* Ż{ązki chemiczń. zlwa e w ńiąższu a9al nuniklcj9 końórkołą u y'r'

jcśćcodziennie więcej

mogą wpływŃ na ko

związki chemiczne zaMrte ł ni{ższu aq.i noBą ypływać na ekŚ p'e'ję genó" ' Vo?e'o tluń&/y. tzcńU p I r n{o'ow 7 ' '''e'Ji{ cy.h !9li Popmwia zdrcwie osób cierpiących na chorby auloinNJ pŃ'la\tr .Z.Egu bm erIpe1men'J \.h !ł tlł, i !ł lno 'n ' JL'erd7ono' rr \ol o\oco\) 7lBioaj{.) Ąai )'c po.i!d3 sl':ci so\i mullgenn).h }hsog.n')'h Żn'rylolot{c7n).h' *Jta/'je e h) Jn'ym 'l i n]ue' oży Ju/y 1.ooĄ.iu dou{n)m nie 'genne

Dr Alexmder sóaus jeśDyę*lorcm 'ls. Bsdań Produ*ló* Natur nych i Menlqnycb oEz pEzesm AIBMR Life Scierco w Puyollup' w sionie wsszyngton, w UsA' od 1995 roku połrdzi ba dlnń nrd paImł aqai i jej ołocani' Uodził się w Hlńbuilu, skąd !) e.hal do Noqego n4u \? / Td7 n4 u wie\u pr(ru l! \rop_r ma8ńleski ohŻynał n. Univońi.y of Neł Mąico w Albuquerque, nalonilś sopioń doktoski na cdifornia coŃ Uniw4ny s sanla A s sudL pod)plomo/e ulo./yl ! UnrverJrv nI'.lel Me.i... Univenit} of washiqton ł seatle, Univeśily of washington tr l&omic' JnlvclJl) oIP'gd \oUnJ ier]noc/eśn:c 'sl'|tr. ''ęnD 'lo'Geolgil state wvdziale medycznyń Unive$ity ol Tcxas w Gllrcson,

Unive*iry oGz Californ ia State Un ivecity Fulldlon. liczne sanoviska akademjclie, m'in' był Dr schluŚ piaśołlł pDlesEm Kliniki Badań Produktów Nltury omz adiunkłen na wydŻi s Mcdy.'ny RoślinĘj w anelykańskim Kol*ium Mcdycyny Nltumln€j w ponlrnd! śa*zyn kiłoqnikiem southweś colĘo I'Jil l. \ sco sdJlc: prcI"'oTm n'd7q.c7Jin\m ł Poludn:osoŻa!hŃn'm kohB'Ur v.dv vn\ \J''opll)!/ń.J: NJU. o Zd'o-'_ w Tempq dyEktoreń liŚylu.! Badań Biospoieczn]th na ci.y UnivcNny w seanlei onz ł}kł owcą biÓ .tysyki i cpidenioloEii w BaśyrUniveNity w se le' Byl czlon*icn Rody Domdcrcj (AMPAC) Biura Mcdycyny Axern ywnej (oAM) rmer'kańskiego Narodołego lnsytutu Żdrcłia (Nltt)i czlonkień Komitetu ds' szybkiego RozŃoju Biuń suplcńentćw Diely (oDs) lmer'k.ńśkicgo Narodołego Inśyiulu zdmwia ( NI H) ! ie.eńŻenlgń l icznych nonograń i pośvięcÓnych Ś.nJJ'Joń i'n o. E. om Fo'.nL7n)' dlJA_e'yk.ńl:e Kon(c .i: n3

IHŻ Fr.mrkopei

(UsP)] oru EcenŻenten pncujłcym dh baŻ} da ńych Migdzynardowj Infomacji BibIiogr!ńczncj o supl.nenlach

D'elj ' lBlD5' PowJnĘ

' \'połp'. )

NlIodNł BibliÓtekł

o'md(rT l-'o'aJcJ

Rolnjczą i aneiykłńŚkiń Deplnamen@ń ds' Rolńi.lła (USDA)' a umożliłiającejdoŚę? do cyhtów i abśmktów bibliogmlioDych z publikoMnej międzynarc doŃj hem(ury nfulÓ*ej o supleńenlacb diely' w 1935 roku dr schaus zosa| wybrany oncjalnym przedśaw' ' -fr UlA ró pos-d7rn'e crupy BJd]"'f' d\ P'oao 7d'o"|J w Świłlowej oĘanizacji zdrwil (wHo) z rekoń.ndacji dr Hafd.na Mahleń, Dy..k'o.! oeneralnego wHo. klÓra uzrskah Potwiedze nie ze śmnyseketala Depdamenfu zdfuwh i zisobów LudŻkich UsA'w2005 rcku otzymał od Amłykański.go Kol*ium !a E cZ RoŻMiu Medycyny naArcdę Linus Paulint Lecture AłaiJ wktd ',Zl ł nauki medycŻnc"' w ]996 rcku b/ oncjalnym pŹcdŚ!łici.lcn organiaji PozalŻqdoł}ch w delegrji nerykńslriej Agencji ds' Źywnościi LeMw (FDA) na konfercncjj pośqię.oncj specjalnyn sub_ s!'.j om odżł łczy nl. któĘ 7.ĘD Dr sĆhals Zljńuje się naukąożywieniu i ńcd}tyną rślinnąod ponad lŹydzicsu pitciu la.' czlonkiem honorcwym No*ojoŃjej Akademii Nauk. byłym 'es przeMdnicz{cym Rady ds' pblityki ŻJ"nu.'on " j_mdc} . Ń')konsl.c] R.o) Pol'lyl' lo!\ 3 PublicztreEo. holorcwym ztrłożycielen BlytlskĘo Toważyśwł ds. Źywności i ŻywieniJ,

MedEyny Żylvności, dytkbren wykonaw_ czyń Ańgrykańskicgo Tołaizysnva Mcdycy'y Prercncy']nej Jest człon*iem Anerykańskiego Kolegium żysienisve_Po (FACN), Anel}kińskielo ToyażysN. Żywieiia' TÓłarzy$ło Biolqii Ekspcrymetrtalrcj w Nau*ach Medycznych' slowarŻysEnia n! Pe'7 Tec''olo3'' N_'\' o ATe'.\d'\l'.A! KUhLiuń

' Tołsykologii,M jędŻyn.rcdo{eloslovarzyszenhnarzeczToksykologii ^!FnU' i Farnlakolo€ii, Am.rykańskiego rosrŹyśRachemiczn€go,

V ilTJ UJob.bu Surr/y.ani. nr Nr.\i Oprdnic/.. '/.c/ RoślinLecz'iczych, TołarzyŚw! na Źecz standardół Aflyk!ńskrch stowlzyszenia Toksykologicznego' uaz Międzyńłfudowelo Tołarzyśvaspccjalislół od zlburzcń odżywi'nir' Dr schlu$ uczesttriczył w ba'dzo *ielu panelrch ekspftkich do_ tycz4cyĆń Dfubleńatyki bezpie.zngj Ży w ności' Ponadlo, od 1992 rcku

plEłodniży Podkonitelołi na

ds' Bezpiecznej ŻywnÓśĆi { Konitecie amerykańskjego Tołarzy$s!

lrccz spójnoś.i Marki (cDnPLI)

r'q JutÓ'em w'póld!oen l37 publil&ji' \lóc ul'/al) "i9 w óżnee! rodaju biulc'ynach i czaspjsmlch naukosych. ł lym ra* cenionych nasazyneh iak Erpri enral Gercntoloar, Joutnal a'f klicurural a FoÓd chlnlilnr' Requlabr! TorićoLq, a ll Phal ocolap. ReĄal Failule, Fo.d and ch.nicol To|icalgJ' lntłna|ional Joulnal d N.lloloqJ' ]ntgnationo] Jaunat oJ Tori.oląy' Nntrion Rc'earch' Fo.d chedi't!' Bi.ląical rruce Ete'nd. Res?arh, or^z rau ol aJlhe anerican c.lLe.e oJ Nktnio . od 1979 do 1992 $ku pełni] rolę redaktora naczclncgo /nLr'alżrdl Jolrnal a| Ri.Śocio] okd Medica] R?x?drĆh' Dischausjeśautoreńlubłspótautdem22książckpoświpcony.h prcblemalyleżłłietriąo{zelorem 2] tzdziałów w różnych rntolo girchnaukoyyth' m'in' licznycb mzdzi ów y kaŹdej edycji TgJlóooł aJ Norn ! MadiĆi|! |Elg\ct sc'en e)i oFacowani! ni lem!. loko! rienoli w fundanentalnej publikacji Iaconienok: vnańin E Be}ond fu.Ż/ń?ldb (cRc Prcs)i rech rzdziałów v a'ra.!'|a f'@dJ Pron1olinq H?ahh l.Aldenic PIeŚ, oxford)i oID F,oas ', 'o'd'tid] hl Ćoneel rr 1nen| ond Plevntion (Amdeńic Prc$, oxford)'

RIRI-IOGR

a'?Ł.!/ M.() ii lb

b fod

nfub

lnl

BĄvd.. Ja' FiqliL

fuMl

ń ó.

slury.

Ńc

FIA

roqb dmii&d

"łMą! k fuk

An@n. fuq oJ

hk Mfu:

pdń

(&'c?.

fubar'' l%31ś| \14.

slfu\fu' hl sMivhh

Mfud'

MgoDA'DĘWN.MuozE'fupkdo

(Al!*.!).rń ldd Mijo, cr. Bcu.m

sdśm' BioĘiJ

brcsts h

chŃq

Dur4 rc. un d@biN nln Nbs oilrcpiql fn i

"rd o.'i!/d''

^BIcanHolniPc.hlypbfuhr cd Ntłtiar"'2@5] eo s!P'l! !rs'3Ż5s' "ANli@hu@lolcr Bre v f btpitu d tu F td. tup M a tq n 7h? tu bb

uirufubuA@fuPąb'cŃ

^tut

oJ p

D3:AnoRAcupd!ć."Nleftł'żdJ Bb Y

FłłtkR' Ge'l

Pł}'d.'.@/J

'' fu!funAn@

np@tu.. h&rkjrMdomnnseo

eBendmi s

FEmim,

mla

200e.

Flm&ry (&łr9

tut,tur

d'tdlicpjlojip]d!hfu&L@*."ł?t nfrtut alMldtha ,u)5:*!.

ch.ń.l,]M.fu kn@ hdńarńe

w. Mtfuj Ć.

sbrfuq

.rydoe w lrr

Ęł4'Lf wóton

RR'

BnBhm! r' vdtum s'

Mandbwrnit, Br

P&rq.

Iśx

{!n

rhwie ),Ad

aier Pabpiind,

pdy v ld!'l ł ElLBńii

A'n{o b. Dd Rb D'

tM@taltutuid ,tustq'

sdnh

61e.6r

!ńbolm' ]N'R' fu '

łeńd! h

s,Ihni

iai!ąl ".P. ad Fd cbnhlą.'fuŻ|'6|

łln'bl'' Io5i

erul

M u .h@i

3uiiro' J@nJ

c6ioErpht iŃlhs ilo fu n]. ol Eie

.nd

Ó.AmaoŃ4."!e!fu!kł''. fu

(s!pl

)]

^ruĄ: 178

As^eUJsNą'!\ivBn!

17ś4.

,óls 2ó7s

snńń

fu o' B@bth *' v! ! jadŃi Jc ,*' -, *",,;,-" Alr!.ńłr dh6v' rhc RoW pałd' "' ^"-*' tuh@

Mf ) d

d?ud4 (q{) wió oóo

jb of

UlAt

Bud

Berru!

Giruz^, aum!

lnd

Pdn; Fq6l Fąre6 h lh.

Bff.6drK'MeEłAv.Óru'łrlPo

tu@JNrn! D Br&s CH, rro( s, lbbtty dA9d(l @dłe!MM'). "Jeńd

olĄńąluJ

A9d(''łFd?uc4 hń8b,r$'''19Ą1:A)535.B

*dsmddkdrh ! dsr @b!d, /e d o/ ckn^'r|''M|3z:1932 79N1 B6hwly p, MŃ@ DĘ cd wP I B! lwb6h blEĘńś(v!€ńi!n q6dbli8^n').'kwl aj Fd k rt!'' 1931:

darcbq A{idk

(rbbB lpp.)

ąl ąnd

.,r

,Md

M!ń')

o.mhlry".

lo'phłoli.s

chutr|

alA3 drluąlcfol fold

.ÓRńMedrdRa ń.rdaphfu|'19q|15|316.I Pt641ip

tu qr Rbft.B

canlw Pdur

forcn3'Ms,A4e'ń!''ttfud

EĘlU

Aa.

vłnfub sv FB

cG.

olrf

%r/4

B.hr

hromilim

(Pćns4 })noh ando oNblikov.i.

keńa e' VBp Fi6oj.ą; Pfu c@

yNdbllślhPsiiq.d fu{ś d ąfu Fd c1,.hin1-J'' mt 56|

p]ymĘh@Etu dk, '!'!/'al o/Ąńdfunl

(RFlsk Pż&bł!j{.y hdili Tgmm zbi.uj$rl' oY€ ad.)

RdBvLP.6lelM.BoYjMh'D .oTF\ooropdn|b''i'Pdrc' 'AvLąrniso@ioL!.Jo.tq'lr'.l ńld'aczlaŚ'"rnabęb&uhE 6'.fupiis'lB2:12:55:7ż ( \Mr

iff ąiilB s'i@ą Br o (l.pd a. u,E. l'.r . qlliLA (oh.!. h'

,d!b|''' I w' "Iol{l / u,''''Ił Ałtul,rcl ąnl Fd ckĄbą,,,!|z|50:

Ądatug o$laki

Me|^FlpdŃ'"chwdqruP,id''

-'ń'&!4//dol'ł. u@' soihdń'

|E .P? dqąą'Ńan)

(mbi! hi

RP6;

r.ńrn |łl- Ełlafu Hodsi

JM.

TĄ.

slt\

lh. |fu

lh klq

ftlii. A' Bńe v Dt

Gc' u'iqidmś) ń clhicql Ń|i ią"'

JwBl ., lo

ń. P.fu

lŃi A6|

d aJclńhd Y.

ao!

d ńr;{invń fn

Ńifu

óo

A$o!iń (&rry. d.ro.@ Mń)

d trońt4Ba

Ąv'

Ńr |'''4F

ł!r'lnut6.PńnŃbn

rwa le/ /er' Ki's c ld l

nld

aPx6.mlo

\' Vu4rra'

Ń jllld(fury

h' ńń /-mn ]m _dńMN.ńói.l

lidinMAcŃrĘq

ą314'

alAłi ||ąl d Fd cńkł''2@5:53: 1341.'356.

$wLR.dvilciłitr'fulyph

*ńńnr!'Tż.

plH'sh re4hF'c.!J

@'ĄĘ

Nli.riq"'

2oo3| 31:

K. fuliPrcltrlńńrc md

,rs

bLd tur.\ o ! od si oion d. l DŃ'

^9d

n Guk,p?

fureL fu)

]wsDL.Pdń'1\trc}a lh?hnł' n

lon{,r6' 'Anłbą| JaUiąI xclkt.

Ę lho6

k€y

sł'np forcn rcs .s ń Amulj{..Fos' &oĘy

hlhżqgl,o .ne* ajnąvnfu @a0ó rck

t'lN Kai P

|fufu+ oL/49

(B4'rb 34lł'ó) ggDpr6n

dń

L]s AID

1td5

oJiiąWlhł łhhĄ

Jrc55'

Fnjl rcFń (rcv d)i

|uąI

'Jond

Psó plo

Fi.d €El. Mm.!' 8n'l' Es'

oiEddMbrosy.m3rre s2arsrd d.jnkc bbutb.

krul aJA9.t

d| Ą.ńn qd lc

fobli$hg:N!łfuaa'ĆT.l9h

KńE'cl7h?

r.d6y \d\d.t!'"

d d'

GĄ!nP'io! d

dEhq Flyńodtr

M{8! Fs' Fd{o Da Mdotrl F ho w' s rciJ cs. RoĄo MN. Rdńq$ vl,, lń4dogids.'9qB@ UmdichJ pht sĘ drcńmDmlqtJ hioni

@8 rc latbdard

d'"łdbelr@8vłi.-'M:a5(1):

Ę Mdd.]iohj Ro. T[ Pdg!@ /Mo",', am exrft $iń'

Y l.d.l

f ąud

e. tu$

ą r

B@!

aJ E l hr oph n @

Maft

' hhd

(&e' rruis'1iEńdani

Auld P.deBlq Hąrh

M!ńdJRss.DdouDL.siqńa^D'6 obb p@d{,iob o! Mejd krud, a

na@a(E.*ot

*Mlń'):liBi

b hd'Ę ł] &@/Ę !.o.* b Ppł'l4

Ó*mgis'hĘńc.AĄlhpEdrs'Tm

cryjsnd'do'aFciś

Elh|opfurualą'".l9v|lal5A19' "H!N|bdaŁ!''1995'A|39.335'

aąlnd dAclidlvo]

and

fonł M'

ch.hń

ołsn

did.bsfuna ud fdc dwbg edoiide' tsv$ (fup) łśłs: l mnFdŃ

gPrcily (oRAc)

dud}

"'ąłż'

ł e/ła olF(d'

Ltd BhhĘ

Pń$ń fus: N.v

tr@l M4b'|.\E!ńcn\p:

Yo*.

bEFuDREiŃafu.RoszH.oldnisdi@depŃ ąhd@dpfu@lt

bbfu D.BtBG.Tfu sT.Pb^dvid(],wifu dpigńdłdĄd |Ek ry d ? n ę ! W). rfu oJ lgdlfu Ń Fd fu Ń r|'' fu 5ż| l59' a' ]

ńv@o.Etasyr@i'nrcxylDdi.de PEb'"lauml dAłnaluąl ord Fa Ćh!n^ł!''M:50: ż71z z1T'

slb iy

of r9d (EuErpc

d.Bw tu)

HBq D, d B. l{oh Ę A$ał r@ hyfuPh (oiEo ediJ ab$ńe( cr y (oMcE) d plu@ d ofu! hbbgtd Ud Id s8Ń3 ,a|nd dAEIt nłd ed Fad chinb!d''2Ń3| !| 3Ź3-3219

T,hyhfumtd.lio'idldpisD{'

PehćcPdsc LA.Td{d'sT's .s.M n

4ł Gubr d.ru*

Md.) Nb od o

cM!!y..3:56:x9]ró00.

bcenb {ńdtd oj| frń A*l (E!t@ MM').'jÓlsd o'Agic hBl i Fd ĆheoLf',.. 2ml| Jó 4631 6ó. fu M.Ębcś.fu b!Ś.fu c1ModdllmD'ńM orysbyfu d.lq hŃy c ą@nd\ 9 M l a! Ałr !ud ad.0.ł c lqfu t|'. W| 51 %1 44, ndb ąd afuł Pobehą@k |eMs ń dma

fu'

(Pdm

An&uh)'

ł lda

Pdor Rl- wu x. Śóath ( ŚoDd!!d'.d m opi'ypbemlisń6MśUdójlbry

@|emuńŃM''ó!

mlioid synsi!ń ń

jfu

ti..r it

ue uffi Hdń

d \Ę.eblr h'l B ld|' s,M MosA,c awirc. rA. Mcr drudĘ jń Anuń somi. hiBh ndd ab l xb M, M! J, H@ Y Lfo J, Mo! H, Ć@ L, b3 w kó@yuh sphru db! JiPicd. b}ds. "łenbl ,ond ol Etrd! olF!!]t

foeiB Jc. futE!

Aca AĘ DEh

JD.

krcfu . Az Biffihi d( shg e qdcyts

fu Rsrc vl/,

trcdńń6

ł h ''lli

fuch! AP,

c@dio L.. so$a MA, MddB sv soę P]' fuo T' sói enh ońd nJ+fu qd dol.fraIoI

pulp

(Elkry dcrud

Mf)

fuĄ!6 e

^rch

ML.

Mifua MA' l{dfunnT' M'ną

rqdo ąF.ily ad ińibli@ cł lkż k ncdlly dltl @Bu|fu Mą hlr d6ld ihe P@ądhp oJ !h? n@d Ęi.dl xFąr! @a kglbdą'v| P't' B kr'\hg Eq!h ,Ią.'M|34l| 971@ rucrc od rurk( ńd d]n lh l )]

Fwabr

ntrm&ology".4m;46:97.104 aJ

Awzank:

^fu

Uii{afuyÓ'cinb!.Gine!.fu8d',mr.pht2?.

ld5l.

MlB Ę M!i. Jc' Alń.dł o.

@ 3Ę

Td ąifu

Mń'{4!l)*&d

dli[dbod'

dńlqłiN

(Nł&igti{rugtfu

'p3jumpNlos

Fed!śts'

AgdąjfoddFodc6.nń!r"',00{i5{;łló!1ó7'

b aPE,

nM'

edr

Rc, so@s

sM.

MfuĘMQd4bAzEMiMfu X Ud q' (Etrrt oLiq Md) Ę itudMFi{m&2rraL2l' anjs D, cbd ra. orisiE MN, &d Nro )

fudni

BfM

j di

fus' ojud.41o

(Umtrń

lmłlÓs)' -tsd'h caosbr" Es|

Anefrhi slm b@' .a{p. d.e&@ fu' (ą0' Fa d c r fr B lrl'' 2&śa'5 4<22) 3fu 36 n'

rwl

{43 ful'l

ł''{a'

e aąilanij.ll !!r bd bllfi Ńv4Ż łB 6b AdiŃ|'foxto|qy"' 20] ą mi' v /Bk!.

v.nąi A' Hifu a' s4l.'} ?Wluliar 4

d jlnc

' Nhr hŃ h LNl cs' wB x' l!a('r'!'! dł e): Ar Arp4fun ' hld 4 hlid1fu ąli|]l, Eńle ol orl&dh, dhbilb ań l4iil.Wl!ry @!iił h6.d ą 4 ę 4 .t biMsq ud elńrol łil ltdln lo E! ! ańplł Ml!ąl fu pdEl'\| rkw ud HaL' B 4jh cł sną F lż'crlpbl 11' ahn M. &ruó A ld5'l. bdcu cbcdd kiay (Acs) s'np6bn s. 6 oinrd sol]iE' Ac'

'lil\\ rcdlni h hunu!. "Jąlrul

sdus^c.c!\d

Pp'

b\.jn6'B'r'' l

Anedlh)' 'AŃ An trid''

y 1975] 5: 265

sces'Ac.vux,fu u.o!B,hdą

sąh,bsEą{ńąrdBidąyJawnd''ż66|ża|4):^145'

whyAEeredlb3PreWnl(].ą-funfuAdiq'il,).

Fln fu' .,łF ''.u.a cqf) noń cicni!ą syEFfun ol Fhvd d d

Ausl B'

'm&

tAb mll Ćo'rcop@. Fd| żm& A6m

sńłohh

T' wroL1d RE.

''''l^ 4ą!''

'' .

olłl,iior. 1993 x oa].

aątĘl orNd lhr''żr6 11: 535 94

lrł

n,-

6N cĘ

dE/łF d{i.e Mń '&

forc

gńplii! ń bb.kry (R!fu L h}d&) uńsFnńs. FlyPforclh. shp.rsD.FibdsM'Fcfu VDdh.ń@@M,bol^,aurc

s. @l (Eutt otnc. MM') pd' ińpŃ

Ę fo&os MI_

(ldnrc dńD

d liqi&

ń@kt.uft os

Did @to{b'fu viń

s@a

&brfu

BŃ ov FŃ c' H.ft'qt JA' sdfug N( ful ful Flp d (A9'FlMhydńpFMidfu et!bfu ddd*.

Mń

lNM aB'.d'!V/'!'drfu.UD.gĄfudlle Pń

\| me

TE.

Lt!: BbIq, u!

coiBliiq Ł'

Nc{ Yo* Bdhńd

sbB ( oi!

Is96

ż.

cld : Brc ' N! M iPr.

s. Khghon AD,

fuą x kdiiv shx'kteJ'A]bdolT'fu Ń.a!s' A'rFdnhń |fu+ dfu fu l i@il ffi !a! 6lfu dl a hił h fu '"kFilMtfu do<l/l żl)l0|15o: a}5L slnaq ],fk Nofu

)

INDEKS

bbhł Mdijuliq x cdl

p Amnir (cFwoia) (zob.

sigrdh9

4{r'EńNdbodGog4hi.$.ćly RV BBbA C. phyłMfultd Fotsńk

TODOA

4ii (futa

dryhg'toundFodDqńedĄ.'' n:$:11lł13' Tofu!Rv'AkfuD'tsŃhg6MD.cuh.e'sladyndsltdńdqtdpwd6 or4J slp (EutP d€@ca fu').'6mlof Fd EĘh.Ą"' ml s' 4ż5łr1'

vejń

ND.

otll

Ę R&lB'

ARorbiiowy kws (bb. wnmim c)

Adeno,Jnot o*fońi

(Ńą

vld ('!6(ĘvrlxĄo Ńfu @n@MĘh ery',Dfu 'fu!

dÓ

Brkń\ Ńa.

(bb. a.ąD.llp,s

Banks'

(PP,Jrcdnjk) 30

'osń

q Boówri (zob' y chcńikówAillily.Żny.h

zous.caEylR,Lbółb@D(M a npŃi|id l n ny' " E4 { hl 4l d e q ń

l09

Amrbnki dotaa 7' la.l5, ló.2l,

hdrc'o

Eł' 1dl): 4:

11 ż. 41 6.

trri.

eyjany(zob.

MFł!'ii!,3q4s,

*oioidy)

sl,76 1l',

1l3'

'?2

.4łJ,l,l',,)

Mon ie"

choDby cyłi]izrcyjrc 1l7

crco'

cook,

ł!.i&t (xoko'

Jmś(k!piei)

FLlwonoidy 103

2) ó4,

119.

efuyj$y

cukzycyó0'71'74.75. llI, 1l3' cyjmidyno 3

e|ukołd ktrmlyic

cyj.nidyio.r_glukozyd ó6' 7l cyjroidyno

]

42' m9'

N@doM Ak{denir Nruk (r!As) 12 Neodr y lilrrul Srmeiia (USA)

firvonole 65. 6ó' 3ó. 33

FRAP m.lizr

(*l

'ilyÓksyd

lów)

tynoryd 6ó, ó9' 7l. ?a

willm fi'

(pźynrdnik) ]2

c.jilznb. LJeim barba "t)e1,96 cdB|(zah. Purbą 3raM,m)

cltsim|''l'' Padirn &ł.u) 12'33

aft lpe olłm (' lp;) miiÓtw&y - liof -

1Z r16

l3' l30

Nń'|zob Mqifuh dtłolfu)

Grdria rff sor.r, (Msgowi.O

Edłajds,

!.żżlyę,bRnbwtufu)

29' 30

condl utrivdjry 63 cox.2 (cyklooky8.mza

13,4, s9,?r,75,33,

5' 1,

39' 4a' 53'

l7' z0.

LinmNz, oj.nc bksmomii 30 Lipidów

P.ńkyJmjr 4,

7l.

53, 61'

korc ej! 47. l0l 'a Liońrżkjr' opn p(nsD a7. '.ó'

Liońlizrcja.

m.!r, eq r0r.105, r07-rcD, r23

l]l

rraĘifuo indfu\Mhg}) 34'97,

lizołrn. 33.41,42'3l'35.

}.łn1gNid (zó'

c?ńi',aaM)

lłhihd .t,kĄ'a

subsbcj. n'cheniczn 66. r'3,

lnśylŃBadańBioĘoranych13]

|Mrajok) 6'

P.lcni. papiemół a3, a5' aą 92 P!ńy _ &kylc (zoh' Plc,ć.eoł7.t)

.r.ri..'d)

Pa!łini".W Gl.ma)

Ń1,lrli |Żnb. Ar i j r k t fu . h| l ŻB i !)

P.jib.r palm (ab. Radr

Mmiok Gob. Mrr','o'

Męctaaic

|zah'

Miżdży.! i&zyń

P a Ś iJl or a jx'

'ę'iiczy.h

i d a)

12,']3

prpdt

Peri.on.. Ni.holA 3q 59. óD fu.ŁYloq'ldnik (bh !!blr. innjki)

Phaqn

Jdlli!łd (,3,\'n 8e)9'

Prcmbryjaiidyi.

wwl(d {rej lł/łlMlli& e/Ł4

(zob. FhNonoidy)

Pl4iłud.ni'm(Db'AntFŁnddy)

złiłzkililmh.mivn.s.41,66'39 3'.90.9ó. l14, l23

fuk 29.45.4ó. ó4' ó4' 69.73' 74.39. U

hpa({,)

tubuh(bb Re*lywne

^elti mlu (RNs) 1ó l'omy

Riod. Jbdń,

B6łlin lz

Rodnik pomd'lqtÓsy

R,bust

34.

(zob'

ieo:ls (!Eż|rł)19

ó9'9l'97.93.l0].1l4 Rybly oq ó0

so.]a'nŃzgloi

'.9ó

wolne

UiiweBy'd xllifomjj{i

1'l

'5l.66'

j&Jłdcs-Dvycbr3 w

wrlli.s, Alner 12

walsttdJor

).t (Th.) 26.19

D.A]crandasĆhr!\Ś j.{ dynktorc'D

dŚ.

Brdań

m.ń'bylpro]'c{romlliijcłyńB l łliunklem pro'tsorm b !w./rń ń.l]y.yly nś]im.] ByreronkL.nr Rady DoBre.i(aMPAc) Bi'tu Medy.ynyAlh(yvnc] (o^M) !ńcrytlńskilgo N

dołĘo lnśylufu 7irrcłi!(NIHI.Likicń

ri'du ds szybki,lo R*Ńoju N BjU'. sĘlcn.dów . merykŃlk Leśo Nmdoycgo h y fu (NIH)| rccenzenEfi lilznych mono!rulij Pony+.oiych Ńrid'ilo'! 'tr Diety (oDs)

zdńvir i iŃonm.jombohni.nyndlłAngrykłńskEjKon{gic.jin!v!'FrmxkoPci (UsP)|o''zrccnrntmpncL]']{.ymdlabuyd ych M ięd/łD {o'roN. i Ii fd'ntj Biblio$łirczlej

sdffs

suplem

lach DE'y

(lBlDs).

łwjeniu l medycyn{ rcślńnąod Ponrd ]5 lrt żywieniołego. gJoDk jcn '!ium h, fdvym Ndrejośkjej Akademi] N k. by|ym pż$vodni.ącym Rad} d\ furj'ylj Ży}Diciołe] w nnach n.r}kańskjej R.dy Poliqki zdrcrv fubliallso' Dr

Tjjnuje sĘ muką

)Żl''nol'1

śwaŻywiennNego.^meryk!ń+icgoKole

doNego

!k.LdAii..nz I',Mytuh Tccbno Tclhi('ogi] i NlUki o Ż|viciiu' i Fafr

sloMuyvenił nł rzeg

ToksykoLogii

M.Jy.yny ńrEńd! .'łl &//',3 a? rł sh Ś jc .ulot |ub w\p&łdorcD ,, ksiątk pośvĘconychpmblemalyce Pub]jM.ji.

kón

u!ły sĘN ó'ego rcdaju ęŃpismrch muk$yych

]il] ilililt

22209