12 godina nezavisnosti Crne Gore
● PODGORIČKA
● OBNOVA
Početkom novembra 1918. godine, okončana je austrougarska okupacija Crne Gore, a vlast je preuzela saveznička vojska koju su činile francuske, britanske, italijanske, američke i srpske trupe, koje su bile najbrojnije, i za razliku od ostalih saveznika, raspoređene na čitavom prostru Crne Gore. Zahvaljujući podršci francuske vlade, srpskoj vojsci je omogućena potpuna kontrola crnogorske teritorije i prilika da organizuje i potpomaže planirani politički prevrat. Taj plan je ostvaren na Podgoričkoj skupštini već krajem novembra 1918. godine. Ta nelegitimna i nelegalna „skupština“ je jednoglasno usvojila odluke da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci sa crnogorskog prijestola, da se „Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu državu pod dinastijom Karađorđevića“, te tako ujedinjena „stupi u zajedničku Otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca“, da se „izabere odbor od pet lica, koji će rukovoditi poslovima dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju“ i da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti kralj Crne Gore Nikola Petrović, vlada Kraljevine Srbije, prijateljske Sporazumne sile i sve neutralne države. Poslanici su donošenje ovih odluka proslavili pjevanjem himne Kraljevine Srbije – “Bože pravde”. Odlukama Podgoričke skupštine crnogorska država je faktički prestala da postoji, a Crna Gora je praktično kao dio Srbije „ujedinjena“ u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno kasnije u Kraljevinu Jugoslaviju. U tom državno-prav-
Oktobra 2001. godine vladajuća DPS na kongresu mijenja partijski program i obnovu državne nezavisnosti Crne Gore proklamuje kao svoj politički cilj. Pod pritiskom EU, Crna Gora je marta 2002. godine morala odustati od referenduma i pristati da potpiše sporazum sa Srbijom (nazvan Beogradski sporazum), kojim je očuvana zajednička država, ali na drugačijim osnovama. Ustavna povelja nove države, nazvane “Državna zajednica Srbija i Crna Gora”, usvojena je februara 2003. godine. Nova zajednica konstituisana je kao savez dvije nezavisne države, koje ravnopravno učestvuju u upravljanju zajedničkim poslovima. Ipak, države-članice dobile su pravo da nakon tri godine na referendumu odluče o državno-pravnom statusu. Premijer Milo Đukanović je početkom 2005. godine izjavio da Crna Gora želi da sačuva političku stabilnost, da osigura unutrašnji multietnički sklad, obezbijedi ekonomsku održivost i kroz sveobuhvatne reforme izgradi politički, bezbjednosni i ekonomski sistem, koji će je učiniti kompatibilnim dijelom evropskog sistema. Članstvo u NATO i EU, on je tada označio strateškim državnim interesom Crne Gore. Konačno, na referendumu 21. maja 2006. godine građani su, većinom od 55,5 odsto, odlučili da Crna Gora postane nezavisna država i obnovi svoju državnost, nasilno ukinutu 1918. godine. (U tekstu korišćeni istoriografija i komentari prof. dr Živka Andrijaševića)
SKUPŠTINA
DRŽAVNOSTI
nom statusu je dočekala početak Drugog svjetskog rata.
● ISPRAVLJENA NE PRAVDA U SFRJ
Uporedo s razvojem vojnih snaga i vođenja rata, KPJ je od 1941. godine radila i na stvaranju uslova za promjenu političkog sistema u Jugoslaviji i formiranje nove vlasti. U tim komunističkim vizijama političke budućnosti Crne Gore i Jugoslavije, postojao je model federativne države, koju bi trebalo da čine ravnopravne federalne jedinice i ravnopravni narodi. Crna Gora je trebalo da bude jedna od članica jugoslovenske federacije, a Crnogorci, kao narod, njen ravnopravni činilac. Crnogorci su, dakle, imali ravnopravan status sa svim ostalim narodima Jugoslavije, a njihovo ime nije značilo samo regionalnu, već i narodnosnu pripadnost. Na Drugom zasijedanju, održanom 29. novembra 1943. godine u Jajcu, odlučeno da se AVNOJ konstituiše u vrhovno zakonodavno i izvršno predstavničko tijelo naroda Jugoslavije, a da se izbjegličkoj vladi u Londonu oduzme pravo da predstavlja Jugoslaviju. AVNOJ je
odlučio i da se, nakon oslobođenja zemlje, Jugoslavija uredi kao demokratska i federativna državna zajednica ravnopravnih naroda. Tako je Crna Gora bila ravnopravna republika u okviru FNRJ, odnosno SFRJ, sve do raspada te zajedničke države južnoslovenskih naroda početkom 90-ih godina prošlog vijeka.
● RAT I STVARA NJE SRJ
U okruženju koje je bilo zahvaćeno krvavim ratom, a u uslovima kad su Slovenija, Hrvatska, BiH i Makedonija već proglasile nezavisnost, Crna Gora je, pod uticajem Slobodana Miloševića stupila u neobičnu i nesrazmjernu dvočlanu federaciju nazvanu Savezna Republika Jugoslavija.
● RASPAD SFRJ I
REDEFINISANJE ODNOSA
Dejtonskim mirom 1995. godine, stvara se povoljniji ambijent za snaženje ideje državne samostalnosti Crne Gore. Kretanje zvanične Crne Gore ka nezavisnosti, ali najprije od Srbije i Miloševićeve politike, započe-
lo je poslije izbora 1996. godine. Upravo kada se vjerovalo da je superiornom pobjedom na izborima 1996. godine DPS osigurala stabilnu vlast, dolazi do neočekivanog rascjepa u vladajućoj partiji. Pobjeda Đukanovićevog političkog koncepta nad Bulatovićevim potvrđena je na predsjedničkim izborima u januaru 1998. godine. Od tada počinje sve jače distanciranje zvanične Crne Gore od Miloševićeve politike i proces institucionalnog osamostaljivanja u odnosu na federalnu vlast, koja je bila pod njegovom apsolutnom kontrolom. Već 1999. godine Crna Gora je iznijela prijedlog o redefinisanju odnosa sa Srbijom, iza koga se moglo nazrijeti da će obnova nezavisnosti postati glavni cilj njene državne politike. Tada dolazi do potpunog prekida odnosa između crnogorske i federalne vlasti. Crna Gora preuzima sve nadležnosti federalne vlade, a krajem godine uvodi njemačku marku kao zvanično sredstvo plaćanja. Kada je oktobra 2000. godine došlo do pada Slobodana Miloševića i kraja njegovog režima, Crna Gora sa novom vlašću u Srbiji započinje proces redefinisanja zajednice.