DIALOGOS-ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 26.03.2012 by διάλογος (dialogos)

διαλογος ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ

Αριστείδης Παππάς: Ο Απόστολος Παύλος της Φιλικής Εταιρείας

(Εισαγωγικό δοκίµιο, των ∆ηµητρίου Τσιώλη και Γεωργίου Λεπενιώτη, για τη ζωή, τη δράση και τον ηρωικό θάνατο του µεγάλου Τρικαλινού, που υπήρξε ο «οργανωτικό̋ γραµµατέα̋ των Φιλικών»)

«Έχετε πάντοτε προ οφθαλµών, ότι ποτέ ξένο̋ δεν βοηθεί ξένον, χωρί̋ µεγαλώτατα κέρδη. Το αίµα, το οποίον θέλουν χύσει οι ξένοι δι' ηµά̋, θέλοµεν να πληρώνει ακριβότατα και ουαί ει̋ την Ελλάδα όταν συστηµατική δεσποτεία ενθρονισθή ει̋ τα σπλάχνα τη̋». Από την πολεµική προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη προ̋ του̋ (τότε) άρχοντε̋ προεστώτε̋ και αρχιερεί̋. Τραγικά επίκαιρη και σήµερα αν η φράση «ξένο αίµα» αντικατασταθεί µε τη φράση «ξένα δάνεια».

ΧΟΡΗΓΟΣ

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Αριστείδη̋ Παππά̋. Ένα̋ (άγνωστο̋) Τρικαλινό̋ ήρωα̋ επιστηµονική έρευνα και µελέτη για τη ζωή, τη Όπω̋ οι περισσότεδράση και τον ηρωικό θάνατο του Αριστείδη ροι Τρικαλινοί, έτσι και Παππά. Το κείµενο που ακολουθεί είναι µία ο υπογράφων, δεν γνώεκλἀκευµένη περίληψη των στοιχείων που ριζα τίποτα για την µεέχουν συγκεντρώσει και τα οποία, ελπίζουµε γάλη προσφορά του Του ∆ηµήτρη Κρούπη σύντοµα, θα εκδοθούν σε ειδική επιστηµονική Αριστείδη Παππά, στην έκδοση. προετοιµασία τη̋ ΕπαΣτόχο̋ αυτή̋ τη̋ έκδοση̋, που θα διανεµηνάσταση̋ του 1821. Εκείνο που ήξερα ήταν πω̋ θεί δωρεάν στου̋ συνδροµητέ̋ του «διαλόγου» µε αυτό το όνοµα υπάρχει στην πόλη µα̋, τα αλλά και σε εκατοντάδε̋ µαθητέ̋ τη̋ Γ’ ΓυΤρίκαλα, µία πάροδο̋ τη̋ Ασκληπιού… µνασίου του νοµού µα̋, είναι να γνωρίσουν τα Όταν ο Γιώργο̋ Λεπενιώτη̋ ήρθε στα γραφεία Τρίκαλα έναν αφανή ήρωά του̋. Έναν ιερέα του «διαλόγου» µε µία… αγκαλιά χαρτιά για «κά(όπω̋ γινόταν όλοι σχεδόν οι διανοούµενοι εκείποιον» Αριστείδη Παππά δεν µπορούσα να νη̋ τη̋ εποχή̋), έναν επιστήµονα, έναν λόγιο φαντασθώ τι θησαυρό κουβαλούσε µαζί του! – δάσκαλο και τέλο̋ έναν φλογερό επαναστά∆ιαβάζοντα̋ την περίληψη για τη βιογραφία του τη και τέλειο συνωµότη! σπουδαίου αυτού Τρικαλινού ήρωα, που έγραΘα ήθελα ω̋ «διάλοψαν ο Γιώργο̋ Λεπεγο̋» αλλά και προσωνιώτη̋ και ο ∆ηµήτρη̋ πικά, να ευχαριστήσω Τσιώλη̋, αµέσω̋ µου Στόχο̋ αυτή̋ τη̋ έκδοση̋, του̋ δύο γνωστού̋ γεννήθηκε η ιδέα γι’ που θα διανεµηθεί δωρεάν συµπολίτε̋ µα̋ επιστήαυτή την έκδοση, καστου̋ συνδροµητέ̋ του «διαλόγου» µονε̋ που µου εµπιθώ̋ θεώρησα πω̋ εάν στεύθηκαν τον καρπό δηµοσιευόταν απλά σε αλλά και σε εκατοντάδε̋ µαθητέ̋ τη̋ ιστορική̋ του̋ συνέχειε̋ στην εφηµετη̋ Γ’ Γυµνασίου του νοµού µα̋, έρευνα̋. ρίδα, τότε θα καταδίείναι να γνωρίσουν τα Τρίκαλα Ευχαριστώ επίση̋ το καζα και εγώ µε την σει∆.Σ. τη̋ Συνεταιριστιρά µου τον αδικηµένο έναν αφανή ήρωά του̋. κή̋ Τράπεζα̋ Θεσσααυτόν αγωνιστή, στην λία̋ και προσωπικά τον ιστορική αφάνεια, για πρόεδρο τη̋ κ. Αναστάσιο Λάππα που παρά µία ακόµη φορά. του̋ χαλεπού̋ για όλου̋ µα̋ καιρού̋, µόλι̋ θέΠαρά τι̋ δύσκολε̋ εποχέ̋ που ζούµε όλοι µα̋ σαµε υποψη του τα στοιχεία για την προσφορά αποφάσισα να προχωρήσω στην παρούσα έκτου Αριστείδη Παππά στην πατρίδα δέχθηκε να δοση, θεωρώντα̋ την ω̋ ένα πρώτο βήµα βοηθήσει οικονοµικά για αυτή την έκδοση, για στην «εκστρατεία» για την αποκατάσταση τη̋ να φθάσει στα χέρια όσο γίνεται περισσότερο αδικία̋ που έγινε προ̋ τον Αριστείδη Παππά, Τρικαλινών. Για τον ίδιο λόγο ευχαριστώ το ∆.Σ. τόσο από τη γενέτειρά του, τα Τρίκαλα, όσο και του Εργοστασίου «ΤΡΙΚΚΗ», του̋ καθηγητέ̋ από την πατρίδα του, την Ελλάδα. Για την Ανάτου Φροντιστηρίου «ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ» και του̋ κασταση τη̋ οποία̋ ο Αριστείδη̋ Παππά̋ αφιέθηγητέ̋ του Φροντιστηρίου «ΠΑΙ∆ΕΙΑ». ρωσε τον εαυτό του, από τη στιγµή που µυήθηκε Πολλέ̋ ευχαριστίε̋ και προ̋ το καλλιτεχνικό στη Φιλική Εταιρεία (το 1818) και ω̋ αποκορύτµήµα του «διαλόγου» που εργάσθηκε υπεφωµα τη̋ αφιέρωσή̋ του αυτή̋, στο τέλο̋ έδωράνθρωπα, για να προλάβουµε να κυκλοφορήσε και την ίδια τη ζωή του, τον Φεβρουάριο του σει αυτό το αφιέρωµα ανήµερα τη̋ επετείου τη̋ 1821, σε ηλικία µόλι̋ 39 ετών. 25η̋ Μαρτίου. Ο Γιώργο̋ Λεπενιώτη̋ και ο ∆ηµήτρη̋ ΤσιώΤΡΙΚΑΛΑ 22 ΜΑΡΤΙΟΥ 2012 λη̋ έχουν κάνει µία πολύχρονη, επίµοχθη και

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

Γιώργο̋ Σ. Λεπενιώτη̋

∆ηµήτρη̋ Ν. Τσιώλη̋

Ο Γιώργο̋ Λεπενιώτη̋ γεννήθηκε στα Τρίκαλα. Σπούδασε Νοµικά και έκανε Μεταπτυχιακέ̋ σπουδέ̋ στην Φιλοσοφία, Ιστορία και Κοινωνιολογία του ∆ικαίου στο Πανεπιστήµιο Αθηνών και Α.Π.Θ. ∆ιετέλεσε καθηγητή̋ τη̋ Κοινωνιολογία̋ τη̋ Ελληνική̋ Κοινωνία̋ στην Σχολή Ξεναγών διδάσκων σε ανώτερε̋ και ανώτατε̋ σχολέ̋ και επιστηµονικό̋ συνεργάτη̋ πολλών ερευνητικών, επιστηµονικών κέντρων και φορέων. ∆ηµοσίων και Ιδιωτικών. ∆ραστηριοποιήθηκε επιστηµονικά, ιδιαίτερα σε θέµατα κοινωνική̋ οικολογία̋ και κοινωνικού αποκλεισµού ενώ συµµετείχε ω̋ εισηγητή̋ σε πολλέ̋ επιστηµονικέ̋ συναντήσει̋ και συνέδρια µε συναφεί̋ θεµατικέ̋. Είχε διακριτή παρουσία στην ανάπτυξη του οικολογικού κινήµατο̋ στην Ελλάδα και υπήρξε ιδρυτικό µέλο̋ µερικών από τι̋ πιο σηµαντικέ̋ οργανώσει̋ κοινωνική̋ οικολογία̋. Ειδικέ̋ µελέτε̋, εισηγήσει̋ και άλλα κείµενα του έχουν δηµοσιευθεί σε πολλά οικολογικά και επιστηµονικά περιοδικά. Ανάλογη είναι και η συµµετοχή σε πολλέ̋ συλλογικέ̋ εκδόσει̋ οικολογικού και κοινωνιολογικού προβληµατισµού. Είναι ∆ιευθυντή̋ σπουδών σε Εθνικό Κ.Ε.Κ. και ανεξάρτητο̋ ερευνητή̋.

Ο ∆ηµήτριο̋ Τσιώλη̋ γεννήθηκε στο Παλαιοµονάστηρο Τρικάλων το 1949.Έλαβε το πτυχίο του Φυσικού Τµήµατο̋ του Πανεπιστηµίου Αθηνών και από το 1976 δίδαξε στη Μέση Εκπαίδευση. ∆ραστηριοποιήθηκε στο οικολογικό κίνηµα και υπήρξε κατ’ επανάληψη Πρόεδρο̋ τη̋ Οικολογική̋ Κίνηση̋ Τρικάλων. Εκτό̋ των παραπάνω πρέπει να σηµειωθεί η ενεργό̋ παρουσία του ω̋ στέλεχο̋ τη̋ κίνηση̋ κατά των «µεταλλαγµένων», υποψήφιο̋ ∆ηµοτικό̋ Σύµβουλο̋, αρθρογράφο̋ οικολογικών εντύπων, εισηγητή̋ σε συνέδρια εκπαιδευτικού και οικολογικού ενδιαφέροντο̋, εκπαιδευτή̋ σε Ευρωπἀκά Προγράµµατα για το περιβάλλον, µέλο̋ ερευνητικών οµάδων µε αντικείµενο το Περιβάλλον. Τέλο̋ ο συγγραφέα̋ είναι και συγγραφέα̋ του βιβλίου «Το τσίρκο τη̋ Φυσική̋» που πραγµατεύεται µια βιωµατική προσέγγιση του µαθήµατο̋ τη̋ Φυσική̋. Σήµερα είναι Συνταξιούχο̋.

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Ο δεύτερο̋ θάνατο̋ του Αριστείδη Παππά Γράφουν οι: ∆ΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΙΩΛΗΣ - ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΠΕΝΙΩΤΗΣ

µυαλό µα̋. Ήταν ένα̋ αγωνιστή̋ ο οποίο̋ ίναι συναρπαστικό να συναντά κανεί̋ συγκέντρωσε στο πρόσωπό του ταυτόχρονα στον αιµατοβαµµένο δρόµο τη̋ ελλητι̋ ιδιότητε̋ του ιερέα, του κοσµοπολίτη ∆ιανική̋ ιστορία̋ τα ίχνη ενό̋ εκπληκτικού φωτιστή, του διανοούµενου αλλά και του κοανθρώπου που συνδέεται τόσο έντονα µε το ρυφαίου συνοµώτη τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋. πνεύµα τη̋ αυτοθυσία̋. Πολύ περισσότερο συΟ µεταγενέστερο̋ ισχυρισµό̋ όσων τον είχαν ναρπαστικό είναι όταν διαπιστώνει̋ ότι αυτό̋ ο γνωρίσει πω̋ αν δεν χανόταν τραγικά, και άνθρωπο̋ γεννήθηκε και ανδρώθηκε επάνω στη τόσο νέο̋, η εξέλιξη του εθνικού αγώγη όπου περπατάµε σήµερα εµεί̋. Στην να θα ήταν διαφορετική και ο πόλη των Τρικάλων. ηγετικό̋ του ρόλο̋ αδιαµΗ εργασία που κρατάτε στα φισβήτητο̋, δεν βρίσκεχέρια σα̋ είναι αποτέλεται πολύ µακριά από σµα αυτή̋ τη̋ έκπληξη̋ την αλήθεια. αλλά και τη̋ αµηχα∆εν ισχυριζόµανία̋ που νοιώθει καστε βέβαια ότι νεί̋ µπροστά στην έχουµε εξαντλήαναντιστοιχία τη̋ σει (παρ’ ότι τι̋ υπέρτατη̋ προέχουµε εντοπίσφορά̋ ενό̋ διασει) όλε̋ τι̋ λεχτού τρικαλιπηγέ̋ που νού µε την ανααναφέρονται γνώριση του από στον κορυφαίο τι̋ σηµερινέ̋ γεπρωτεργάτη νιέ̋ τη̋ ιδιαίτετη̋ εξέγερση̋ ρη̋ πατρίδα̋ του του 1821. Σε αλλά και τη̋ χώκάθε βήµα τη̋ ρα̋ του. Ο κορυέρευνά̋ µα̋ φαίο̋ «Απόστολο̋» τη̋ Φιλική̋ Εταιρείόµω̋ είχαµε την ενα̋, ο Αριστείδη̋ Παπτύπωση ότι ακολουπά̋ «ανασύρθηκε» από θούσαµε τα βήµατα ενό̋ εκπληκτικού ανθρώτα βάθη τη̋ σύγχρονη̋ εθνιπου που ανταπέδωσε στην κή̋ µα̋ ιστορία̋, αρχικά σαν ένα τµήµα µια̋ ευρύτερη̋ πανεπι- Η σφραγίδα τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ πατρίδα του µε το παραπάνω όλη την Παιδεία και την αγάπη στηµιακή̋ έρευνα̋ και αργότερα που του προσέφερε στα είκοσι πρώτα χρόνια τη̋ ω̋ απότιση φόρου τιµή̋ σ’ έναν κορυφαίο αλλά ζωή̋ του. ξεχασµένο συµπατριώτη µα̋, στον οποίο βλέΟ Αριστείδη̋ Παππά̋ µπορεί σήµερα στα παµε να συµβολίζεται όλη η εθνική τραγωδία. Τρίκαλα να είναι η πινακίδα ενό̋ ασήµαντου Η διαφορά του Αριστείδη Παππά από του̋ άλδρόµου, αλλά µέσα στην βιωµένη ιστορική συλου̋ αγωνιστέ̋ τη̋ περιοχή̋ µα̋ (Λιακατά̋, νείδηση που εµεί̋ είχαµε την τύχη να πληΜἐντάνη̋, Βλαχάβα̋, Καρἀσκάκη̋, Χατζηπέσιάσουµε, είναι µια µεγάλη Λεωφόρο̋, µέσα τρο̋, Στουρνάρα̋ κλπ.) βρίσκεται στο γεγονό̋ από την οποία περπάτησαν νικηφόρα οι ιδέότι ο Τρικαλινό̋ Φιλικό̋ δεν ήταν εκείνο̋, ο ε̋ τη̋ ελευθερία̋, τη̋ δικαιοσύνη̋ και τη̋ κλασσικό̋ πολεµιστή̋, που την εικόνα του αξιοπρέπεια̋ του ανθρώπου! έχουµε, ακόµα από τα σχολικά βιβλία, στο 7

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 1774 Η συνθήκη του Κιουτσούκ Κἀναρτζί που θέτει τέλο̋ στο ρωσοτουρκικό πόλεµο (1768-74) υποχρεώνει την ηττηµένη Τουρκία να παραχωρήσει σηµαντικά προνόµια στου̋ υπόδουλου̋ χριστιανού̋. Στην ουσία µε τη συνθήκη ευνοείται η συγκρότηση των ελληνικών εµπορικών αποικιών στον ευρύτερο χώρο τη̋ Μεσογείου και τη̋ Βαλκανική̋ χερσονήσου. 1796 Ο Αλέξανδρο̋ Υψηλάντη̋ ηγεµόνα̋ τη̋ Βλαχία̋. Ο Ρήγα̋ Βελεστινλή̋ επικοινωνεί µε Ελληνε̋ εµπόρου̋ στη Βιέννη και του̋ µυεί στην ιδέα τη̋ απελευθέρωση̋ του Γένου̋. 1797 Ο Γρηγόριο̋ Ε' στον πατριαρχικό θρόνο τη̋ Κωνσταντινούπολη̋ (19.4). Ο Ρήγα̋ και ο Χριστόφορο̋ Περραιβό̋ επισκέπτονται την Τεργέστη αναπτύσσοντα̋ επαφέ̋ µε Ελληνε̋ εµπόρου̋ (Οκτ.)- ο Ρήγα̋ συλλαµβάνεται στην Τεργέστη (13.12).

θο ο Κολοκοτρώνη̋ κινητοποιείται στη συγκρότηση µυστική̋ επαναστατική̋ εταιρεία̋- ξεσπάει νέο̋ ρωσοτουρκικό̋ πόλεµο̋: οι Ρώσοι εισβάλλουν στι̋ παραδουνάβιε̋ ηγεµονίε̋ και καταλαµβάνουν το Βουκουρέστι. 1807 Ρωσοτουρκικέ̋ συγκρούσει̋ στη θάλασσα, στι̋ οποίε̋ παίρνουν µέρο̋ Ελληνε̋ ναυτικοίδιαλύεται το ελληνικό στρατιωτικό σώµα τη̋ Οδησσού που συµµετείχε στη σερβική εξέγερση. 1809 Στο Παρίσι ιδρύεται η µυστική οργάνωση Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείο. Ξεκινά τη λειτουργία του το Φιλολογικόν Γυµνάσιον τη̋ Σµύρνη̋. 1810 Ο Εµµανουήλ Ξάνθο̋ προσλαµβάνεται γραµµατέα̋ στον εµπορικό οίκο του Βασιλείου Ξένου στην Οδησσό - Ο Θ. Κολοκοτρώνη̋ γίνεται ταγµατάρχη̋ του αγγλικού στρατού.

1798 ∆ολοφονία του Ρήγα στο Βελιγράδι. Εντείνεται η ιδεολογική διαµάχη ανάµεσα στου̋ εκπροσώπου̋ του ελληνικού διαφωτισµού και του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεω̋.

1811 Εκδίδεται στη Βιέννη ο «Ερµή̋ ο Λόγιο̋» υπό τη διεύθυνση του Άνθιµου Γαζή.

1799 Ιδρύεται ελληνικό σχολείο στην Τεργέστη.

1812 Ολοκληρώνεται ο ρωσοτουρκικό̋ πόλεµο̋ οι παραδουνάβιε̋ ηγεµονίε̋ επανέρχονται στην κυριότητα των Οθωµανών.

1801 Ο Αλέξανδρο̋ Α΄ ανακηρύσσεται τσάρο̋ στη Ρωσία. 1804 Ελληνικό εθελοντικό στρατιωτικό σώµα από την Οδησσό λαµβάνει µέρο̋ στη σερβική εξέγερση του Καραγεώργη εναντίον των Τούρκων. (Μάρτ.) 1806 Ο Θεόδωρο̋ Κολοκοτρώνη̋ καταφεύγει στα Ιόνια νησιά κυνηγηµένο̋ από του̋ Τούρκου̋, κι αφού οι διώκτε̋ του κατάφεραν να εξοντώσουν µέλη τη̋ οικογένεια̋ του (Μάιο̋). Στη Ζάκυν8

1813 Ιδρύεται στην Αθήνα η Φιλόµουσο̋ Εταιρείαστην Οδησσό συναντώνται και αναπτύσσουν σχέσει̋ ο Εµµανουήλ Ξάνθο̋, ο Αθανάσιο̋ Τσακάλωφ και ο Νικόλαο̋ Σκουφά̋ (Νοέµ.). 1814 Ιδρύεται η Ελληνοεµπορική Σχολή τη̋ Οδησσού µε χρήµατα των Ελλήνων οµογενών εµπόρων τη̋ πόλη̋ (12.8). Εναρξη τη̋ λειτουργία̋ του ελληνικού θεάτρου στην Οδησσό. Ιδρύεται η µυστική οργάνωση Εταιρεία των Φιλικών στην Οδησσό από του̋ εµπόρου̋ Εµµανουήλ Ξάνθο, Αθανάσιο Τσακάλωφ και Νικόλαο Σκου-

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ φά. Στη Μόσχα οι δύο τελευταίοι τελειοποιούν τον Κανονισµό τη̋ συνωµοτική̋ οργάνωση̋. 1815 Κινητοποίηση και συνεχή ταξίδια των ιδρυτών τη̋ Εταιρεία̋ για µυήσει̋ µελών, οι έµποροι τη̋ Οδησσού και άλλων εµπορικών κέντρων του παροικιακού Ελληνισµού ανταποκρίνονται στην πρόσκληση των ιδρυτών τη̋ Εταιρεία̋.

1819 Κλέφτε̋, καπετάνιοι και πρόκριτοι του ελλαδικού χώρου µυούνται στην Εταιρεία.

1817 Μυούνται τη Φιλική Εταιρεία οι Παναγιώτη̋ Σέκερη̋ και Άνθιµο̋ Γαζή̋, οι οποίοι θα αποδειχθούν σπουδαίοι απόστολοι

1820 Υστερα από συναντήσει̋ µε στελέχη τη̋ οργάνωση̋, ο Καποδίστρια̋ αρνείται την αρχηγία τη̋ επαναστατική̋ οργάνωση̋ (Φεβ.)- ο Αλέξανδρο̋ Υψηλάντη̋ αποδέχεται και αναλαµβάνει αρχηγό̋ τη̋ Εταιρεία̋ (12.4)- αποφασίζεται η επίσπευση του χρόνου εκδήλωση̋ τη̋ Επανάσταση̋- ο απόστολο̋ τη̋ Εταιρεία̋ Παπαφλέσσα̋ έρχεται στην Πελοπόννησο (∆εκ.).

1818 Ο Αλή Πασά̋ πληροφορείται την ύπαρξη τη̋ Εταιρεία̋. Πεθαίνει ο Σκουφά̋ στην Κωνσταντινούπολη (31.7). Αποφασίζεται να προταθεί στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την αρχηγία τη̋ Εταιρεία̋.

1821 Εξέγερση στη Μολδοβλαχία-προκήρυξη του Υψηλάντη (Φεβ.)- επανάσταση στην Πελοπόννησο και στι̋ υπόλοιπε̋ περιοχέ̋ του ελλαδικού χώρου. Το σπίτι τη̋ οδού Κράσνη (πάροδο̋ Ν. 18) στην Οδησσό, όπου ιδρύθηκε, το φθινόπωρο του 1814, η Φιλική Εταιρεία

ΣΗΜ.: Το «ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ» (καθώ̋ και οι φωτογραφίε̋ του αφιερώµατο̋) είναι από το αφιέρωµα του περιοδικού «ΙΣΤΟΡΙΚΑ» τη̋ «Ελευθεροτυπία̋», στην Φιλκή Εταιρεία. Αφιέρωµα που έγινε στι̋ 14-9-2000 και σ’ αυτό υπήρχε και ειδικό άρθρο για τον Τρικαλινό Αριστείδη Παππά µε τίτλο: «Η ΖΩΗ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΕΙ∆Η ΠΑΠΠΑ» και υπέρτιτλο: Ο ΘΕΣΣΑΛΟΣ «ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ». Το άρθρο είναι του Γκριγκόρι Αρ̋, καθηγητή τη̋ Ρωσική̋ Ακαδηµία̋ επιστηµών Μόσχα̋. 9

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Αριστείδη̋ Παππά̋: Ο ήρωα̋ και ο τέλειο̋ συνωµότη̋! Απόσπασµα από επιστολή του Αριστείδη Παππά προ̋ τον ∆ιονύσιο Ρώµα. Από τα λίγα γραπτά του που έχουν διασωθεί, ενώ δεν βρέθηκε πουθενά κάποιο σκίτσο µε τη µορφή του. Αφού ήταν ο τέλειο̋ συνωµότη̋!

Η πρώτη σελίδα τη̋ «∆ιδασκαλία̋» των Φιλικών, γραµµένη µε το µυστικό αλφάβητο

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Αριστείδη̋ Παππά̋ Ο Μεγάλο̋ άγνωστο̋ Τρικαλινό̋ - εκπαιδευτικό̋ ∆ιανοούµενο̋ - Επαναστάτη̋ του 1821 ∆ηµητρίου Τσιώλη Σ. Λυκειάρχη - Φυσικού Γεωργίου Λεπενιώτη M.S.C. Κοινωνιολόγου, Ιστορικού

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Εξώφυλλο τη̋ πρώτη̋ έκδοση̋

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Απ' την ΒΙΒΛΟ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ στη Βίβλο τη̋ Εθνική̋ Ιστορία̋

∆

εν υπάρχει µεγαλύτερη αχαριστία για µια κοινωνία από το να ξεχνά εκείνα τα παιδιά τη̋ που τη̋ έδειξαν τέτοια αγάπη ώστε να δώσουν και την ζωή του̋ για να ζήσει µε ελευθερία, αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη. Ο Αριστείδη̋ Παππά̋ είναι ένα̋ απ' αυτού̋. ∆εν αναφερόµαστε µόνο στο γεγονό̋ ότι στην ιδιαίτερη πατρίδα του είναι αµφίβολο αν υπάρχει έστω και ένα τρικαλινό µνηµείο, που να θυµίζει την ηρωική µορφή του µεγάλου Έλληνα τρικαλινού συνωµότη τη̋ Ελευθερία̋, του Φιλικού Αριστείδη Παππά. Αναφερόµαστε σε µια περίεργη "συνωµοσία" σιωπή̋ που "καταδίκασε" στη σκιά τον τρικαλινό "Απόστολο" τη̋ ελευθερία̋ και τη̋ εξέγερση̋ του '2Ι, από την επίσηµη ιστοριογραφία τη̋ πατρίδα̋ του!!! Και πράγµατι ο ερευνητή̋ που προσεγγίζει την προσωπικότητα του Αριστείδη Παππά, βρίσκεται σε αµηχανία. ∆ιαπιστώνει ότι ο κορυφαίο̋ Τρικαλινό̋ Φιλικό̋, ενώ βρίσκεται πίσω σχεδόν από όλα τα µεγάλα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην Μεγάλη εξέγερση του 1821 όχι µόνο δεν έχει τιµηθεί όσο του αξίζει, από την πατρίδα του, (όπου δεν έχει αναγνωρισθεί η µεγάλη προσφορά του) αλλά βρίσκεται για δεκαετίε̋, έξω από την ερευνητική εµβέλεια τη̋ επίσηµη̋ ιστοριογραφία̋. Φαίνεται ότι στο φρούριο του "Αδά-Καλέ" στην "Κραγιόβα" τη̋ Ανδριανούπολη̋ όπου ο Αρ. Παππά̋ έκανε την υπέρτατη προσφορά στην πατρίδα του, αυτοκτονώντα̋ για να µη συλληφθεί, χάθηκε και η ιστορική µνήµη! Τα ορµητικά νερά του χειµάρρου που έκρυψαν την αλήθεια τη̋ επερχόµενη̋ επανάσταση̋ (έγγραφα, συµφωνίε̋, ονόµατα, οργανώσει̋ κλπ.) από τα µάτια τη̋ Σουλτανική̋ τυραννία̋, παρέσυραν και την µνήµη του µεγάλου επαναστάτη στη λήθη και στη σιωπή!! Φαίνεται τώρα πόσο δίκαιο είχε ο Σ. Σακελλαρίου όταν εξόρκιζε από το 1909 ακόµη στο βιβλίο του για την "Φιλική Εταιρεία" την αγνωµοσύνη των µεταγενέστερων γενεών των Ελλήνων!

Η περιπετειώδη̋ ζωή του φιλικού Αρ. Παππά και ο σπουδαίο̋ ρόλο̋ του στην προετοιµασία τη̋ µεγάλη̋ επανάσταση̋ του 1821 επέβαλε µία συνωµοτική σιωπή και µια κρυψίνοια, που όµω̋ (παραδόξω̋) συνεχίστηκε και µετά τη ∆ικαίωση του εθνικού αγώνα, και φτάνει ω̋ τι̋ ηµέρε̋ µα̋! Οι φίλοι του, βέβαια, και οι συναγωνιστέ̋ του δεν τον ξέχασαν. Γι’ αυτό κι έχουµε εµεί̋ σήµερα αρκετέ̋ πληροφορίε̋, ώστε να χαράξουµε, έστω κατά προσέγγιση την πορεία µια̋ εκπληκτική̋ προσωπικότητα̋ που ξεκινάει από τα τουρκοκρατούµενα Τρίκαλα, για να χα-

Σύµβολα τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋

θεί ω̋ «ιδανικό̋ αυτόχειρα̋ τη̋ ελευθερία̋», στα θολά νερά ενό̋ χειµάρρου του ∆ούναβη κοντά στο Αδα - Καλέ! Όµω̋ είχε ήδη κατορθώσει (ο σπουδαίο̋ συνωµότη̋) αφ' ενό̋ µεν να µετατρέψει σε χείµαρρο, την ιδέα τη̋ ελευθερία̋ στην υπόδουλη Ελλάδα (την οποία όργωσε για χρόνια) και αφ' ετέρου να σταµατήσει το "χάλκεον" χέρι του τυράννου, που αν έπαιρνε τι̋ πληροφορίε̋ και τα έγγραφα που µετέφερε ο Τρικαλινό̋ Φιλικό̋, θα µπορούσε να συντρίψει την µεγάλη εξέγερση, χτυπώντα̋ την πρώτη εστία τη̋ στο ξεκίνηµα τη̋! 13

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Το οδοιπορικό: απ' τι̋ όχθε̋ του Ληθαίου στο διαφωτισµό τη̋ ∆ιασπορά̋

Αρ. Παππά̋ ή Πωπ (ή Ανδρέα̋) σύµφωνα µε τα ψευδώνυµα που έπαιρναν οι φιλικοί, γεννήθηκε το Ι784 (ή 1782) στα Τρίκαλα - όπου και πήρε την βασική παιδεία (σχολή Τρίκκη̋) αξιοποιώντα̋ την σπουδαία εκπαιδευτική παράδοση των Τρικάλων και ακολουθώντα̋ την πορεία των ∆ιανοουµένων τη̋ εποχή̋ του, δηλ. χρίσθηκε κληρικό̋ και µετά εργάστηκε και ω̋ δάσκαλο̋. Σύµφωνα µε όλα τα διαθέσιµα στοιχεία ο Αρ. Παππά̋ µπορεί να θεωρηθεί κορυφαίο̋ "οργανικό̋ διανοούµενο̋" τη̋ εποχή̋ του. Για να γίνει κληρικό̋, δάσκαλο̋ και µετά να µεταβεί στη Νεάπολη για σπουδέ̋, έπρεπε επίση̋ να ανήκει πιθανότατα στα ανώτερα στρώµατα τη̋ τρικαλινή̋ κοινωνία̋ τη̋ εποχή̋ εκείνη̋. Αυτό όµω̋ δεν τον εµπόδισε να ξεφύγει από την ψυχολογία τη̋ "φρόνιµη̋ κοινωνία̋". Ήδη το 1810 βρισκόταν στη Βιέννη ω̋ Γυµνασιάρχη̋ του ελληνικού Γυµνασίου, όπου µαζί µε τον ονοµαστό δάσκαλο και καθηγητή τη̋ ελληνική̋ φιλολογία̋ στο Πανεπιστήµιο τη̋ Βιέννη̋ Αθανάσιο Σταγειρίτη συνέταξαν προκήρυξη "περί Ελληνοµάθεια̋", η οποία παρότρυνε του̋ υπόδουλου̋ Έλληνε̋ να επιδιώκουν τη µόρφωση! Ο Παππά̋ είχε λάβει µέρο̋ στη γλωσσική διαµάχη µεταξύ Κοραή και Κοδρικά καταθέτοντα̋ πολύ σηµαντικέ̋ απόψει̋. Τέλο̋, οι χρονολογίε̋ και η πλέον πιθανή εκ-

Οι ιδρυτέ̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋: Σκουφά̋, Τσακάλωφ και Ξάνθο̋ (Γεννάδειο̋ Βιβλιοθήκη)

δοχή που προσεγγίζει^ την "Ελληνική Νοµαρχία" ω̋ συλλογικό έργο, αφήνουν πολλέ̋ υποψίε̋ να ανήκει ο Αριστείδη̋ Παππά̋ στην οµάδα των Ελλήνων ∆ιανοουµένων του εξωτερικού που έγραψαν το φλογερό αυτό βιβλίο! Ανεξάρτητα όµω̋ από τι̋ εκτιµήσει̋ αυτέ̋, ο ανυπόταχτο̋ Τρικαλινό̋ ∆άσκαλο̋, φαίνεται ότι συµµετείχε ολόψυχα στην κοσµογονία των απελευθερωτικών ιδεών, που συντελείται εκείνου̋ του̋ χρόνου̋ στον ελληνισµό τη̋ ∆ιασπορά̋. Αν δεχτούµε την ακρίβεια των ηµεροµηνιών που καταχωρούνται στον µυστικό κατάλογο των Φιλικών του "Αρχείου Σέκερη" και που αναφέρονται στην µύηση του Αρ. Παππά προκύπτει ότι το 1818 ο Αρ. Παππά̋ ήταν 36 ετών και σπούδαζε στην Νεάπολη τη̋ Ιταλία̋, κατηχητή̋ του δε στη Φιλική εταιρεία ήταν ο Χριστόδουλο̋ Λουριώτη̋, ο οποίο̋ µε τον θάνατο του αντικαταστάθηκε από τον Παππά στον κατάλογο των «αποστόλων» τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋. Η θέση ήταν ιδιαίτερα υπεύθυνη και ο Τρικαλινό̋ πατριώτη̋ την τίµησε µε τα ξεχωριστά προσόντα του! Από την ηµέρα τη̋ κατήχηση̋ του µέχρι την ηµέρα του τραγικού θανάτου του, στι̋ αρχέ̋ του 1821 ο Αρ. Παππά̋ έδειξε σπάνιο ζήλο και χαρίσµατα συνωµότη για την εξάπλωση τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και σ' όλο τον βαλκανικό και µεσογειακό χώρο.

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Ο κληρικό̋ τη̋ Τρίκκη̋, Απόστολο̋ του αγώνα

Αρ. Παππά̋, ο οποίο̋ από όλε̋ τι̋ πρωτογενεί̋ πηγέ̋ προβάλλει ω̋ µια εκπαιδευτική προσωπικότητα σπάνια̋ καλλιέργεια̋, ευφυ˙α̋, σύνεση̋, συγκρότηση̋ και ήθου̋, *3 διέσχισε προ̋ κάθε κατεύθυνση όλον τον ελλαδικό και βαλκανικό χώρο οργανώνοντα̋, ενθαρρύνοντα̋, στηρίζοντα̋ και πολλαπλασιάζοντα̋ τα µέλη τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋, αφού κατήχησε πολλέ̋ σηµαντικέ̋ προσωπικότητε̋ στον ελλαδικό και ευρύτερο βαλκανικό χώρο! Όπω̋ προκύπτει απ' τι̋ πηγέ̋ που έχουµε στη διάθεση µα̋ ο ακούραστο̋ αυτό̋ εκπαιδευτικό̋ συνωµότη̋ τη̋ ελευθερία̋ µε τα πενιχρά συγκοινωνιακά µέσα τη̋ εποχή̋ του, φαίνεται να βρίσκεται παντού! Μέσα σε µικρό χρονικό διάστηµα περνάει από τη Σάµο στη Χίο και στην Αίγυπτο και µετά στην Οδησσό και την Κωνσταντινούπολη! Για να ανταποκρίνεται στην αποστολή του ο ευρηµατικό̋ συνωµότη̋, παρίστανε άλλοτε τον εκδότη που έγραφε συνδροµητέ̋ για τι̋ εκδόσει̋ του (όπω̋ συνηθίζονταν την εποχή εκείνη), άλλοτε τον έµπορο. Προσωπικότητε̋ όπω̋ ο ∆ιονύσιο̋ Ρώµα̋, ο Χρήστο̋ Πρινάρη̋, ο Θεόδωρο̋ Κολοκοτρώνη̋, ο Θεοδόση̋ ∆ηµάδη̋, και άλλα κορυφαία στελέχη, στι̋ πιο δύσκολε̋ στιγµέ̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋, στηρίζονταν απόλυτα στην καθοδήγηση και στι̋ συµβουλέ̋ του Αρ. Παππά για την αντιµετώπιση των οργανωτικών και οικονοµικών προβληµάτων. Υπήρξε χωρί̋ αµφιβολία ο οργανωτικό̋ Γραµµατέα̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋. Περί τα τέλη του 1818 ο Αρ. Παππά̋ έφθασε στα Επτάνησα όπου παρά την επαγρύπνηση του Μαίτλανδ - του τότε Άγγλου ∆ιοικητή - κατήχησε αµέσω̋ τον Βιάρο Καποδίστρια, τον Ηπειρώτη έµπορο Κωνσταντίνο Γεροστάθη, τον διδάσκαλο Θεοδόσιο ∆ηµάδη και τον Μιχαήλ Σικελιανό από την Λευκάδα και πολλού̋ άλλου̋. Ταυτόχρονα ήλθε σε συνεννόηση µε του̋ Σουλιώτε̋ πρόσφυγε̋, µερικού̋ από του̋ οποίου̋, του̋ ενίσχυσε οικονοµικά. Μετά από δίµηνη παραµονή στην Κέρκυρα επισκέφθηκε του̋ Παξού̋, την Λευκάδα, την Ζάκυνθο και έφτασε µέχρι την Πάτρα. Κατά την περιοδεία του αυτή κατήχησε στον ιστορικό ναό του Αγίου Γεωργίου των Λατίνων του̋ ευγενεί̋ Ζα-

κυνθινού̋ Αναστάσιο Φλαµπουριάρη, ∆ιονύσιο Ρώµα και τον γιο του Κανδιάνο Ρώµα. Στην δε Πάτρα κατήχησε τον (Έλληνα) πρόξενο τη̋ Ρωσία̋ Ιωάννη Βλασσόπουλο, ο οποίο̋ υπήρξε έκτοτε χρησιµότατο̋ στι̋ υποθέσει̋ τη̋ Εταιρεία̋. Ήταν τέτοια η µυστικότητα του Αρ. Παππά στην οργάνωση τη̋ Εταιρεία̋ ώστε 20 χρόνια µετά ο Κ. Κούµα̋, στην ιστορία του περί ανθρωπίνων πραγµάτων» δείχνει την αµηχανία του να κατανοήσει το µεγαλείο και την έκταση τη̋ συνωµοτική̋ δραστηριότητα̋.

Υπόδειγµα κρυπτογραφηµένου κειµένου τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋

Όπω̋ µα̋ πληροφορεί ο Ιωάννη̋ Φιλήµονα̋ στην "Ιστορία" του, "Πρώτο̋ επαρουσιάσθη εν ται̋ νήσοι̋ ταύται̋ απόστολο̋ ο Αριστείδη̋ Παπά̋, κατηχήσα̋ τον Βιάρον Α. Καποδίστριαν και λοιπού̋ εν Κέρκυρα, τον Ιωάννην Ζαµπέλιον και λοιπού̋ εν Λευκάδι, τον ∆ιονύσιον Ρώµαν (α), Αντώνιον Μαρτινέγκον, Θεόδωρον Λεονταρίτην και λοιπού̋ εν Ζακύνθω. Παρά τη̋ Αρχή̋ δ' ενετέθη τω Ρώµα, η εποπτεία επί των αδελφών τη̋ Ζακύνθου". Η µεγαλύτερη βεβαίω̋, επιτυχία του Αρ. Παππά για την ανάπτυξη του συνωµοτικού αγώνα πριν την επανάσταση, συνίσταται στην κατήχηση ω̋ µέλου̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ του νοµικού Βιάρου Καποδίστρια, αδελφού του Ιωάννη Καποδίστρια υπουργού τότε τη̋ Ρωσική̋ Αυτοκρατορία̋. Υπογραµµίζουµε το σηµαντικό αυτό γεγονό̋ γιατί µα̋ επιτρέπει µια νέα ανάγνωση των γεγονότων που ακολούθησαν αφού είναι σχεδόν βέβαιο πω̋ ο Βιάρο̋ Καποδίστρια̋ πληροφόρησε τον αδελφό του Υπουργό για τη δράση τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋.

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Υφαίνοντα̋ το δίκτυο τη̋ Ελευθερία̋

ετά τον θάνατο του Σκουφά, οι κορυφαίοι αρχηγοί τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋, αποφάσισαν να παραµείνει η ανωτάτη Αρχή µυστική και απρόσωπη όπω̋ συνέβαινε ήδη από του 1814. Αλλά ο µύθο̋ τη̋ µυστηριώδου̋ "ανωτάτη̋ Αρχή̋" δεν ήταν δυνατόν να συνεχισθεί επ' άπειρον. Μερικοί µάλιστα από του̋ ισχυρότερου̋ προεστού̋ τη̋ Ελλάδα̋ ζήτησαν επίµονα από του̋ πράκτορε̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ επιστολέ̋ από µέρου̋ του αρχηγού, για να αποδεχθούν την κατήχηση και να δώσουν τον όρκο του "Φιλικού"! Ρίχτηκαν τότε στο τραπέζι πολλά και µεγάλα ονόµατα, όπω̋ του Αλέξανδρου Υψηλάντη, του πρώην ηγεµόνα Βλαχία̋ Ιωάννη Καρατζά κλπ. Αλλά περισσότερο όλων βάρυνε το όνοµα

του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίο̋ και προκρίθηκε τελικά από του̋ "φιλικού̋" ηγέτε̋. Στον Ξάνθο ανατέθηκε (µετά την άρνηση του Τσακάλωφ) η δύσκολη αποστολή να µεταβεί στη Ρωσία για να προσφέρει την ηγεσία τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ στον Ι. Καποδίστρια, αφού προηγουµένω̋ λάβει από τον ευρισκόµενο στο Πήλιο, Άνθιµο Γαζή µια συστατική επιστολή προ̋ τον Καποδίστρια. Αλλά πριν φτάσουµε στην εµπλοκή του Ιωάννη Καποδίστρια οφείλουµε να προσθέσουµε και µια άλλη δραστηριότητα του Αρ. Παππά, ο οποίο̋ µε επείγουσα επιστολή - εγκύκλιο ειδοποιούσε όλα τα µέλη τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ για την αυτοπροστασία του̋ από τον πρώην συνεργάτη τη̋ Φιλ. Εταιρεία̋ και ύποπτο για προδοσία Νικόλαο Γαλάτη. 16

∆εν είναι τυχαίο βέβαια ότι στο µυστικό γλωσσάριο τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ ο Αρ. Παππά̋ εµφανίζεται µε το ψευδώνυµο (Ανδρέα̋) και είναι µέσα στου̋ 10 πρώτου̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋, αµέσω̋ µετά την ηγετική τριάδα! Η ακτινοβολία του στον κύκλο των Ελλήνων διανοουµένων πηγάζει από όλε̋ τι̋ πρωτογενεί̋ πηγέ̋. Όµω̋ είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή η εικόνα που αναδύεται από µια επιστολή του δασκάλου και φιλικού Θεοδοσίου ∆ηµάδη από την Ζάκυνθο που πληροφορεί την ηγεσία τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ για τα παρακάτω: «Ζάκυνθο̋ 15 Μα˙ου 1819 Κύριε Αδελφέ µου Πληροφορηθεί̋ παρά του κοινού ηµών φίλου κυρίου Αριστείδη Παπά περί τη̋ υµετέρα̋ ευγενεία̋ και εγκαρδιωθεί̋, ετόλµησα να σα̋ γράψω. Έχω ποσότητα χρηµάτων, αποκτηθείσαν εν ιδρώτι, η οποία συµποσούται έω̋ τέσσαρε̋ χιλιάδε̋ τάλλαρα Ισπανία̋. Είναι δε καιρό̋, ει̋ τον οποίον δεν επιθυµούσα να ήµαι διασκορπισµένο̋ εδώ και εκεί, αλλά να γνωρίζω εν µόνο υποκείµενον, άξιον γραικικού ονόµατο̋ ει̋ κάθε µου χρείαν. Βουλευοµένου δε περί τούτων µε τον κύριον Αριστείδην, αυτό̋ µεταξύ των άλλων έκρινεν εύλογον να τα αποθέσω ει̋ τα̋ χείρα̋ σα̋, ω̋ ιεράν παρακαταθήκην. Αλλ' όµω̋ το να αφήσω το επάγγελµα µου, εν ω είµαι δηµόσιο̋ διδάσκαλο̋ των επιστηµών εν Ζακύνθω, και δια να µη ενοχλώ την κοινότητα, είναι ανάγκη να τρέφωµαι από τον καρπόν κατά την ηλικίαν µου... Εάν λοιπόν η ευγένεια σου θελύση̋ να µε αναπαύση̋ κατά τούτο, να µε γράψη̋, εάν συµφέρη να σα̋ τα εµβάσω προ̋ δέκα το εκατόν, διότι τόσον ηµπορεί να µε φθάση, και µε ποίον τρόπον να τα εµβάσω. Ο Αριστείδη̋ απέρασεν από Ζάκυνθον ει̋ Παλαιά̋ Πάτρα̋, και εκείθεν ει̋ Κόρινθον. Εκείθειν δ' ίσω̋ απεράση ει̋ Ύδραν και Σµύρνην. Τα λοιπά είναι κατ' ευχήν. Ταύτα και µένω ει̋ του̋ ορισµού̋ σα̋. ΘΕΟ∆ΟΣΙΟΣ ∆ΗΜΑ∆ΗΣ» Και προσθέτει ο Φιλήµων: (Οποίο̋ πατριωτισµό̋ του ιερέω̋ και διδασκάλου Θεοδοσίου ∆ηµάδου, καταβάλλοντο̋ όλην αυτού την κατάστασιν υπέρ τη̋ πατρίδο̋!)

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Οι ξένοι σχεδιασµοί και οι εθνικέ̋ προσδοκίε̋

ρισκόµαστε στα 1820, και οι Μεγάλε̋ ∆υνάµει̋, η Φιλική Εταιρεία και οι επαναστάτε̋ ετοιµάζουν τι̋ τελευταίε̋ κινήσει̋ του̋ για τη µετωπική σύγκρουση. Οι Φιλικοί στην Ρωσία προσεγγίζουν τον Καποδίστρια και µπροστά στην αµφιλεγόµενη στάση του (η οποία, σύµφωνα µε νεότερα στοιχεία δεν ήταν και τόσο αµφιλεγόµενη) απευθύνονται στον Αλ. Υψηλάντη ο οποίο̋ και αποδέχεται την ηγεσία τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ και τη̋ Επανάσταση̋ γενικότερα. Οι επαναστατικοί πυρήνε̋ σ' όλο τον ελλαδικό χώρο ετοιµάζονται για την τελική εξόρµηση (ιδιαίτερα τα νησιά, το Σούλι και η Πελοπόννησο̋). Η σουλτανική τυραννία υποπτεύεται τον κίνδυνο τη̋ εξέγερση̋ αλλά δεν µπορεί να προσδιορίσει µε σαφήνεια τον τόπο, τη µορφή και την έκταση τη̋ εξέγερση̋ ώστε να την καταπνίξει εν τη γενέσει τη̋!Από την άλλη µεριά οι Μεγάλε̋ ∆υνάµει̋ παίζουν το δικό του̋ γεωπολιτικό παιχνίδι εξουσία̋. Η Αυστρία του Μέττερνιχ στηρίζει σταθερά την Οθωµανική Αυτοκρατορία γιατί θέλει να διατηρήσει αλώβητο το «Status quo» τη̋ Ιερά̋ Συµµαχία̋ µετά του̋ Ναπολεόντιου̋ πολέµου̋.

Η Ρωσική Αυτοκρατορία αφού αποµακρύνει τον Ι. Καποδίστρια από το Υπουργείο Εξωτερικών ενθαρρύνει τον Υψηλάντη για την εξέγερση αποσκοπώντα̋ στην συνολική αποσταθεροποίηση τη̋ Οθωµανική̋ Αυτοκρατορία̋ από του̋ ορθόδοξου̋ υπηκόου̋ τη̋ ενώ ταυτόχρονα κρατάει τι̋ απαραίτητε̋ αποστάσει̋ ασφαλεία̋ από τα Εθνικά Κινήµατα (Σέρβοι, Βούλγαροι, Έλληνε̋ κλπ.). Τέλο̋ η Μεγάλη Βρετανία (παλιά µα̋ τέχνη κόσκινο) φτάνει στο σηµείο να κατασκευάσει µια "φιλική εταιρεία, µἀµού" στην Πελοπόννησο για να µπορέσει να ελέγξει τι̋ εξελίξει̋ παίζοντα̋ τα γνωστά παιχνίδια ανάµεσα στου̋ επαναστατηµένου̋ Έλληνε̋ και στον Σουλτάνο. Μέσα σ' αυτόν τον κυκεώνα όπου συγκρούονται τερατώδει̋ γεωπολιτικέ̋ δυνάµει̋, φιλελεύθερε̋ ουτοπίε̋, µοναρχικέ̋ φιλοδοξίε̋ και επαναστατικά οράµατα, η Φιλική Εταιρεία προσπαθεί να οδηγήσει την ελληνική εξέγερση στην τελική τη̋ έφοδο βλέποντα̋ την εθνική ανεξαρτησία και ελευθερία να θαµποφέγγει στον ορίζοντα! Και αυτή την κρίσιµη στιγµή σήµανε η ώρα του Τρικαλινού Αρ. Παππά!!

Κατάλογο̋ Φιλικών. Αρχείο Ιωάννου Φιλήµονο̋ (όπου φαίνεται η κατήχηση του Β. Καποδίστρια από τον Αρ. Παππά 17

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Πεθαίνοντα̋ την ηµέρα που ξηµέρωνε η ελευθερία

ο 1820 ο Ναπολέων Βοναπάρτη̋ αργοπεθαίνει αιχµάλωτο̋ τη̋ "Ιερά̋ Συµµαχία̋" στο ξερονήσι τη̋ Αγία̋ Ελένη̋ στη µέση του Ατλαντικού. Οι ιδέε̋ όµω̋ τη̋ Γαλλική̋ Επανάσταση̋ παραµένουν ζωντανέ̋ και εξακολουθούν να εµπνέουν φιλελεύθερα κινήµατα και εθνικού̋ αγώνε̋. Η ηγεσία τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ µέσα σε µια σύνθετη και πολύπλοκη ∆ιεθνή Πραγµατικότητα (όπω̋ το Συνέδριο τη̋ "Ιερά̋ Συµµαχία̋" στο Λέ̓µπαχ, ο πόλεµο̋ τη̋ Τουρκική̋ Αυτοκρατορία̋ µε την Περσία, τα αντιαποικιακά Κινήµατα σε ∆ύση και Ανατολή, οι εθνογενέσει̋ στην Νότια Αµερική κλπ.) προ-

Τα σύµβολα τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋

σπαθεί να επανακαθορίσει την στρατηγική τη̋ και τι̋ τακτικέ̋ τη̋ Κινήσει̋, για την µεγάλη εξέγερση του 1821. Η ηγετική οµάδα των Φιλικών µέσα σ' αυτή την πραγµατικότητα όπου κυριαρχούν, εκτό̋ από τι̋ συγκρούσει̋ των µεγάλων δυνάµεων και οι συγκρούσει̋ των ελλη18

νικών ηγετικών κοινωνικών δυνάµεων (οπλαρχηγοί, προεστοί, έµποροι, Φαναριώτε̋, εκκλησιαστικοί ηγέτε̋ κλπ.) αντιλαµβάνεται ότι πρέπει να δώσει ένα πρόσωπο (σύµβολο και πολιτική έκφραση) στην Φιλική Εταιρεία. Ο Αρ. Παππά̋ αναλαµβάνει πάλι το πολύ δύσκολο έργο τη̋ προσέγγιση̋ των Κορυφαίων Ελλήνων τη̋ διασπορά̋ και πιθανών ηγετών τη̋ επανάσταση̋. Και ήταν πλέον καιρό̋, διότι η Εταιρεία είχε τόσο πολύ εξαπλωθεί, ώστε ήταν αδύνατον να παραµένει µυστική. Από ηµέρα σε ηµέρα, κινδύνευε να αποκαλυφθεί στου̋ Τούρκου̋, οπότε η συµφορά και για του̋ Φιλικού̋ και για ολόκληρο τον αγώνα θα ήταν ανεπανόρθωτη. Μια παραστατική εικόνα του µεγέθου̋ τη̋ εξαπλώσεω̋ τη̋ µα̋ δίνει στα Πολεµικά Αποµνηµονεύµατα του ο Χριστόφορο̋ Περραιβό̋: "... Κατά το 1819 και 1820 η Ελληνική Εταιρεία κατήντησεν ει̋ τόσον βαθµόν ενθουσιασµού, ώστε δεν ήτο πλέον σύµφωνο το όνοµα τη̋ µε τα̋ πράξει̋, αλλά φανερά ανταρσία ήτι̋ εγνωρίσθη ει̋ πάση̋ τάξεω̋ άνθρωπον". Το µεγάλο ποτάµι τη̋ εξέγερση̋ καµία δύναµη δεν το σταµατούσε. Γι’ αυτό «∆ιελογίζοντό τίνε̋ ω̋ δυνατήν την πρόληψιν των µεγάλων κακών, κινουµένη̋ βραδύτερον τη̋ επαναστάσεω̋. Το αναπόφευκτον των κακών τούτων βεβαιότατον ην δια πάσαν εποχήν, και µόνον αβέβαιον όλω̋ έµενεν η δυνατή κίνησι̋ τη̋ Ελλάδο̋ εν πάση µελλούση εποχή και η συνδροµή ευνὀκωτέρων περιστάσεων εξωτερικών. "Τίνι δέδοται γνώναι χρόνου̋ και καιρού̋", και µάλισα, ότε πάρα πολλά άλλα επιθανολογείτο η καταναγκαστική µετοικεσία των Ελλήνων ει̋ την Ασίαν". Την κρίσιµη όµω̋ και τελική επαφή τη̋ ηγεσία̋, ανέλαβε να διεκπεραιώσει ένα̋ από την ηγετική τριάδα τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋, ο Εµ. Ξάνθο̋. Ο Ξανθό̋ µετά από τι̋ αµφιταλαντεύσει̋ του Καποδίστρια επιτυγχάνει να πείσει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να αναλάβει την ηγεσία τη̋ εξέγερση̋. Η εξέλιξη αυτή έπαιξε καθοριστικό ρόλο ώστε να πεισθούν τα πιο δύσπιστα στρώµατα στην Ελλάδα (προύχοντε̋ - έµποροι -καραβοκύρηδε̋ κλπ.) για την σοβαρότητα του εγχειρήµατο̋.

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Περνώντα̋ τον Προύθο τη̋ εξέγερση̋! (Τίνι δέδοται γνώναι χρόνου̋ και καιρού̋)

Αλέξανδρο̋ Υψηλάντη̋ παραιτείται απ' τον ρωσικό στρατό και αναλαµβάνει την ηγεσία τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋. Ο Καποδίστρια̋ στην βιογραφία του, µε µορφή υποµνήµατο̋, έγραψε, για τον νέο αυτοκράτορα τη̋ Ρωσία̋, «κρύβει πίσω από την σκοτεινή διπλωµατική γλώσσα το µεγάλο δίλληµα που αντιµετώπισε τότε η ρωσική διπλωµατία. Η εξέγερση τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ την ευνοούσε γεωπολιτικά, αλλά την εξέθετε ιδεολογικά, µε τα φιλελεύθερα συνθήµατα και ιδανικά τη̋, απέναντι στην Ιερά Συµµαχία». (Ο πειρασµό̋ τη̋ σύγκριση̋ τη̋ σχέση̋ Άγγλων και ΕΑΜ στην πρόσφατη ιστορία µα̋ είναι µεγάλο̋!). Ο Αλέξανδρο̋ Υψηλάντη̋ κρατώντα̋ λεπτέ̋ ισορροπίε̋, και αποστάσει̋ τόσο από τον Ρώσο Αυτοκράτορα όσο και από τον Υπουργό Καποδίστρια, προχωράει στην οργάνωση τη̋ µεγάλη̋ εξέγερση̋. Ο Αριστείδη̋ Παππά̋ παρακολουθεί από κοντά πάντα τι̋ εξελίξει̋ που τρέχουν µε µεγάλη ταχύτητα. Ο Ι. Φιλήµων υπογραµµίζει χαρακτηριστικά και στο "∆οκίµιο περί Φιλική̋ Εταιρεία̋" "Ο Αυτοκράτωρ έµελλε να ευρεθή µετ' ολίγον εκτό̋ τη̋ επικρατεία̋ του ει̋ την Λἀµβάχην, όπου ήθελον λάβη ύπαρξιν αι υψηλότεροι συνδιασκέψει̋ µετά των συµµάχων του ω̋ προ̋ το γενικόν των επικρατειών και αναφορικώ̋ ω̋ προ̋ την ιδικήν του δια τα̋ γενοµένα̋ ύβρει̋ από την Πόρταν. Είναι λοιπόν πιθαναί, καν αι, παρόµοια̋ τα̋ υποψία̋, εξηγήσει̋ του προ̋ τον Υψηλάντην, ενώ προέβλεπε τα̋ υποψία̋ και τον φθόνον όχι µόνον των εχθρών του, αλλά και των ιδίων του συµµάχων! Ήτο πιθανόν, ότι ήθελε να ευρεθή βεβιασµένο̋ εκ προµελέτη̋, διά να θυσιάση, υψηλά και µεγάλα συµφέροντα, και να υποφέρη ει̋ όλα τ' άλλα τα̋ ύβρει̋ και αυτού του κλονιζόµενου θρόνου τη̋ Κωνσταντινουπόλεω̋. Ο Εµµανουήλ Ξάνθο̋ στα Αποµνηµονεύµατα του είναι ακόµα πιο αποκαλυπτικό̋: «Τότε ο Υψηλάντη̋, αποφασίσα̋ να ενεργήση µε επιτυχίαν την κίνησιν του έθνου̋, εστοχάσθη να ζήτηση τα µέσα τη̋ ευκολία̋ από το έθνο̋ και την κυβέρνησιν τη̋ Γαλλία̋* διά τούτο περί τον Ιούλιον του αυτού έτου̋ (1820) εζήτησε από τον

αυτοκράτορα άδειαν απουσία̋ διά δύο χρόνου̋, να απέλθη ει̋ ξένου̋ τόπου̋, και λαβών αυτήν ανεχώρησε µετά του Ξάνθου, έλαβον δε ει̋ την συνοδείαν των και τον ιατρόν Πέτρον Ηππίτην, ευρισκόµενον τότε εκεί, και ήλθον ει̋ Μόσχαν, όπου εγνωρίσθη ο Υψηλάντη̋ µε του̋ εκεί αδελφού̋ ω̋ αρχηγό̋ του µέλλοντο̋ µεγάλου Κινήµατο̋. Μετά παρέλευσιν δε τινών ηµερών αναχωρήσαντε̋ έφθασαν ει̋ Κίοβον, όπου εκατοίκει η οικογένεια του. Εκεί έλαβεν ο Ξάνθο̋ διά του Αριστείδου Παππά, ενό̋ των ενθέρµων αδελφών τη̋ Εταιρεία̋, γράµµατα από τον κόµητα ∆ιονύσιον Ρώµαν εκ Ζακύνθω και άλλων, διευθυνόµενο προ̋ την Αρχήν, και διαφόρου̋ γνώµα̋ περί τη̋ επιτυχία̋ του έργου, τα οποία εδόθησαν ει̋ τον Υψηλάντην". Ταυτόχρονα ο Υψηλάντη̋ προχωρά στην προπαρασκευή τη̋ µεγάλη̋ εξέγερση̋, τροποποιώντα̋ την εσωτερική οργάνωση τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ προσαρµόζοντα̋ την, στι̋ νέε̋ συνθήκε̋ που έχουν δηµιουργηθεί». - Είναι παραπάνω από βέβαιο ότι ο Αρ. Παππά̋ που βρίσκεται ήδη δίπλα του, και που γνωρίζει όσο κανένα̋ άλλο̋ την εσωτερική δοµή τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋, συµµετέχει αποφασιστικά στι̋ επιλογέ̋ του αρχηγού τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋. Ακολουθώντα̋ ο Υψηλάντη̋ τι̋ υποδείξει̋ του έµπειρου και αξιόπιστου αγωνιστή και συνωµότη προχώρησε ακόµα παραπέρα! Σύµφωνα µε τον Ε.Γ. Πρωτοψάλτη: "Ω̋ προ̋ το πολεµικόν σχέδιον, ενέκρινε και προώθησε τα̋ ενεργεία̋ των Φιλικών διά να προσεταιρισθούν του̋ Σέρβου̋ και υιοθέτησε το σχέδιον τη̋ ενάρξεω̋ τη̋ επαναστάσεω̋ από την Μάνην, αποφασίσα̋ να κατέλθη αυτοπροσώπω̋ και να ηγηθή του αγώνο̋ ει̋ Πελοπόννησον. Συγχρόνω̋ εµερίµνησεν διά την οργάνωσιν των χερσαίων δυνάµεων και συνέστησεν επιµόνω̋ την βελτίωσιν του εξοπλισµού των ναυτικών. ∆ιά να παγιώση την πειθαρχίαν µεταξύ των Φιλικών, συνέταξε στρατιωτικόν νόµον, αντίγραφα του οποίου έστειλε ει̋ τα̋ Εφορεία̋, διά να λάβουν γνώσιν αυτού πάντε̋. Τέλο̋ δ' έλαβε πρόνοιαν διά την αύξησιν των πόρων τη̋ Εταιρεία̋, κυκλοφορήσα̋ έντυπα γραµµάτια συνεισφορών υπογεγραµµένα παρ' αυτού ιδιοχείρω̋ ή υπ' άλλου εν ονόµατι αυτού". 19

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Η «ΒΙΒΛΟΣ των Ζώντων» και ο Ιερό̋ Λόχο̋ των νεκρών τη̋ ελευθερία̋

ετά την παραίτηση του από τον ρωσικό στρατό, ο Αλέξανδρο̋ Υψηλάντη̋ µετακινείται µε όλο το επιτελείο του και του̋ ηγέτε̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ στο Κίεβο συνεχίζοντα̋ και αναπτύσσοντα̋ την οργάνωση και προπαρασκευή για τη µεγάλη εξέγερση! Ο Αριστείδη̋ Παππά̋ είναι πάντα παρών και ακούραστο̋ παρά τι̋ διαρκεί̋ µετακινήσει̋ του. "Τον Ιούλιον του ιδίου έτου̋ συνηντήθη ει̋ Κίεβον µετά του Αλεξάνδρου Υψηλάντου, και αφού εξησφάλισε τη µεσολαβήσει τούτου συστατικόν

Προκήρυξη τη̋ Εξέγερση̋ του 1821

γράµµα του Καποδίστρια προ̋ τον ηγεµόνα τη̋ Βλαχία̋ Αλέξανδρο̋ Σούτσον, ήλθεν ει̋ Βουκουρέστιον, όπου ειργάζετο υπέρ τη̋ Εταιρεία̋!" Από το Κίεβο ο νέο̋ αρχηγό̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ κατευθύνεται στην Οδησσό. Είναι χαρακτηριστικό τη̋ εκπληκτική̋ δραστηριότητα̋ του µεγάλου Τρικαλινού συνωµότη το γεγονό̋ ότι στην περίοδο αυτή όπου οι συνθήκε̋ γίνονται ιδιαίτερα δύσκολε̋ (η σουλτανική τυραννία φοβάται ακόµα και τον ίσκιο τη̋) ο ίδιο̋ βρίσκεται πάλι στην πιο κρίσιµη αποστολή του στην Ελλάδα όπω̋ προκύπτει απ' τα ανέκ20

δοτα χειρόγραφα του φιλικού Γ. Κουµπάρη και την συλλογή του Σακ. Σακελλαρίου. "Όταν µοι έστειλεν η Σ. αρχή το ευχαριστήριον έγγραφον ει̋ τον ίδιον µοι έλεγεν, ότι εδιώρισεν τον Αλέξανδρον Υψηλάντην πληρεξούσιον και ότι ογλήγορα έρχεται ει̋ Οδησσόν και µοι τον εύστινεν και µοι έλεγεν να ακούγω ει̋ το εξή̋ τα̋ διαταγά̋ του, άρχισα να ανταποκρίνωµαι µε τον Αλέξανδρον Υψηλάντην, ο οποίο̋ ήλθεν ει̋ Μόσχαν, από εκεί µοι έστειλε µίαν συναλλαγµατικήν διά πεντακόσια̋ λίρα̋ στερλίνα̋ διά Λόνδραν, διά λογαριασµόν τη̋ Φ. Εταιρία̋, την επώλησα και ακολούθω̋ µοι έγραψεν και έµβασα τα χρήµατα τι̋ το Ισµαήλιν προ̋ τον Ε. Ξάνθον. Ήλθεν ο Υψηλάντη̋ ει̋ Κίοβον εκεί εστάθη αρκετά και όλοι ήχαµεν ανταπόκρισιν. Από την Ελλάδα ήλθεν ο Περεβό̋ και ο Αριστείδη̋ Παππά̋. Ο Περεβό̋ ήθελε να ηπάγη να αντάµωση τον Υψηλάντη, τον εκράτησα ει̋ την Οδησσόν, οµοίω̋ και τον Αριστείδην, λέγοντα̋ του̋, ότι ογλύγορα έρχεται ο Υψηλάντη̋ ει̋ Οδησσόν. Τον αυτόν χρόνον του 1820 κατά τον Ιούλιον ή Αύγουστον µήναν ήλθεν ει̋ Οδησσόν ο Αλέξανδρο̋ Υψηλάντη̋". Κατά τον χρόνον τη̋ παραµονή̋ του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Οδησσό η εξάπλωση τη̋ Εταιρεία̋ µεταξύ των Ελλήνων τη̋ Ν. Ρωσία̋, τη̋ Βεσσαραβία̋ και των Παραδουνάβιων Ηγεµονιών υπήρξε καταπληκτική. Εκτό̋ των Ελλήνων τη̋ Οδησσού, έσπευσαν επίση̋, κατηχούµενοι συνοπτικώ̋, να εγγραφούν στι̋ περίφηµε̋ "Βίβλου̋ των Ζώντων" εκατοντάδε̋ Ελλήνων ει̋ το Κισνόβι, το Ισµαήλιο, το Ρένι κα το Τοµάροβο και στι̋ άλλε̋ ελληνικέ̋ παροικίε̋ τη̋ Ν. Ρωσία̋ και τη̋ Βεσσαραβία̋. Ιδιαιτέρω̋ στην Οδησσό, εν µέσω τη̋ πολυπληθού̋ ελληνική̋ παροικία̋, η εταιριστική κίνηση επεξετάθηκε πολύ µεταξύ των οµογενών, ιδίω̋ όταν κατά το θέρο̋ του 1820 εµφανίσθηκε εκεί ο Αλ. Υψηλάντη̋. "Από σήµερα είπε ει̋ τον ενθουσιώδη φιλικό Σταµάτη Κουµπάρη - άρχισε να εµβάζη̋ κάθε Έλληνα ει̋ τη Φιλικήν Εταιρείαν, και εγώ ετοιµάζοµαι να ανοίξω την σκηνήν του πολέµου...". Έκτοτε η προσέλευση ει̋ την Εταιρείαν έλαβε µορφήν πανηγυρική!" (Ε.Γ. Πρωτοψάλτη).

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Το ξένο αίµα είναι πάντα ακριβό!

Υψηλάντη̋ καταλαβαίνει ότι τίποτε πια δεν µπορεί να σταµατήσει την δυναµική µια̋ εξέγερση̋ που παρασέρνει όχι µόνο την Ελλάδα αλλά τα Βαλκάνια! Με τι̋ σκέψει̋ αυτέ̋ εγκατέλειψε την Οδησσό και κατευθύνθηκε στο Ισµαήλιο τη̋ Βεσσαραβία̋, τον Οκτώβριο του 1820. Η απόφαση του ήταν να επισπεύσει την επανάσταση, διότι λόγω τη̋ τεραστία̋ εξαπλώσεω̋ άρχισαν ήδη να αποκαλύπτονται και τα πρόσωπα και τα σχέδια τη̋ Εταιρία̋. Αλλά πριν ρίξει τον κύβο ήθελε να έχει τι̋ γνώµε̋ και των άλλων αρχηγών. Προ̋ τον σκοπό τούτο συνεκεντρώθηκαν τότε ει̋ Ισµαήλιο πέριξ του Γενικού Αρχηγού, επιφανέστατα µέλη τη̋ Εταιρεία̋ και συνεσκέφθησαν µε άκρα µυστικότητα υπό την προεδρίαν του νέου αρχηγού για τα προβλήµατα τη̋ τελική̋ οργάνωση̋ τη̋ εξέγερση̋, την έναρξη τη̋ οποία̋ καθόρισαν αρχικά κατά τον ∆εκέµβριο του 1820. Εν όψει του επικείµενου αγώνα και για να ενθαρρύνει το Έθνο̋ ο Υψηλάντη̋, και να καταστήσει γνωστή σ' όλου̋ την απόφαση του, υπέγραψε την 8η Οκτωβρίου πολεµική προκήρυξη προ̋ του̋ αρχιερεί̋, του̋ άρχοντε̋ και προεστώτε̋ και πάντε̋ του̋ προύχοντε̋ του Γένου̋, του̋ "απανταχού ει̋ την Στερεάν τη̋ Ελλάδο̋ και ει̋ τα̋ νήσου̋ του Αρχιπελάγου̋ διατρίβοντα̋" προ̋ του̋ οποίου̋ απέστειλε τον ∆ηµήτριον Θέµελην, για "να οδήγηση έκαστον ει̋ όσα παρ' αυτού ζητεί σήµερον η Πατρί̋". (Ε.Γ. Πρωτοψάλτη̋) Και για ν' απαλλάξει του̋ προκρίτου̋ από την πλάνην ότι η Ελλάδα δεν µπορούσε να απελευθερωθεί χωρί̋ ξένη βοήθεια και να εµπνεύσει σ' αυτού̋ αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία, προσέθεσεν ει̋ την περίφηµη προκήρυξη του: ".. .Ηξεύρω, ότι ει̋ όλων τα̋ καρδία̋ είναι ριζωµένη η µετρία εκείνη πρόληψι̋, ότι ποτέ µόνοι µα̋ δεν ηµπορούµεν να ελευθερωθώµεν, αλλά πρέπει να προσµένωµεν από ξένου̋ την σωτηρίαν µα̋. Έκαστο̋ νουνεχή̋ ηµπορεί να γνωρίση πόσον ψευδή̋ είναι η πρόληψι̋ αύτη. Έχετε πάντοτε προ οφθαλµών, ότι ποτέ ξένο̋ δεν βοηθεί ξένον, χωρί̋ µεγαλώτατα κέρδη. Το αίµα, το οποίον θέλουν χύσει οι ξένοι δι' ηµά̋, θέλοµεν να πληρώνει ακριβότατα και ουαί ει̋ την Ελλάδα όταν συ-

στηµατική δεσποτεία ενθρονισθή ει̋ τα σπλάχνα τη̋. Όταν όµω̋ µόνοι µα̋ αποσείσωµεν τον ζυγόν τη̋ τυραννία̋, τότε τη̋ Ευρώπη̋ η πολιτική θέλει βιάσει όλα̋ τα̋ ισχυρά̋ ∆υνάµει̋, να κλείσωσι µε ηµά̋ συµµαχία̋ και επιµαχία̋ διαλυτού̋". (Εµ. Ξάνθο̋: "Αποµνηµονεύµατα")

Εξώφυλλο τη̋ πρώτη̋ έκδοση̋

Όσο όµω̋ αρνητικό̋ κι αν ήταν σχετικά µε τι̋ µεγάλε̋ δυνάµει̋ ο Αλέξανδρο̋ Υψηλάντη̋, άλλο τόσο πίστευε στην προοπτική µια̋ βαλκανική̋ συµµαχία̋ κατά τη̋ Οθωµανική̋ Αυτοκρατορία̋. Α̋ µη λησµονούµε ότι ήδη οι Σέρβοι είχαν πετύχει µια µορφή αυτονοµία̋. "Το ζήτηµα τη̋ συµµαχία̋ µετά των Σέρβων και Μαυροβουνίων και τη̋ αµέσου εξεγέρσεω̋ αυτών εκρίθη τότε ει̋ το Ισµαήλιον, εκ των µάλλον επειγόντων. ∆ιά τούτο απεφασίσθη να σταλή προ̋ τον Μιλό̋ Οβρένοβιτ̋ ο δεξιώτατο̋ πράκτωρ Αριστείδη̋ Παπά̋ και προ̋ του̋ Μαυροβούνιου̋ ο Γεώργιο̋ Λεβέντη̋, οι οποίοι είχον ήδη ει̋ το ενεργητικόν των πολλά̋ επιτυχία̋, παραλλήλω̋ δε να µεταβή ει̋ Ήπειρον ο Ι. Φαρµάκη̋, δια να κατατοπίσει του̋ Έλληνα̋ καπεταναίου̋". 21

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Η τελευταία αποστολή!!! Συµβολικοί̋ γράµµασι (Φιλοφρονηθεί̋ υπερβαλλόντω̋)

αβόντε̋ "τα̋ εµπιστευτικά̋ εντολά̋ του Γενικού Αρχηγού οι κορυφαίοι Φιλικοί και απόστολοι, κατηυθύνθηκαν έκαστο̋ προ̋ τον τόπον τη̋ αποστολή̋ του". Όπω̋ µα̋ περιγράφει ο Ι. Φιλήµων τα ταχύτατα εξελισσόµενα γεγονότα φαίνεται να συνθέτουν ένα απίστευτο πολιτικό "θρίλερ" µέσα στο οποίο πρόβαλε ω̋ διακύβευµα η έναρξη και η πιθανότητα επιτυχία̋ τη̋ επερχόµενη̋ επανάσταση̋. Ο πρώτο̋ στόχο̋ ήταν τώρα ο συντονισµό̋ των εθνικών - βαλκανικών κινηµάτων που είχε προχωρήσει τόσο πολύ ώστε να είναι έτοιµη για υπογραφή η συνθήκη Συµµαχία̋. "Όπω̋ τονίζει ο Ιωάννη̋ Φιλήµων: "Το παρ' ηµίν πιστόν αντίγραφον τη̋ συνθήκη̋ ταύτη̋ υπάρχει άνευ µηνολογία̋, εικάζοµεν όµω̋ γραφείσαν αυτήν κατά φθίνοντα ∆εκέµβριον του 1820, διότι ει̋ την αµέσω̋ προ̋ τον 'Ρίζον γενοµένην παρά του Υψηλάντου ζήτησιν περί αρµοδίου προσώπου διά την αποστολήν ει̋ Σερβίαν απεκρίθη ούτο̋ τη 27 ∆εκεµβρίου συµβολικοί̋ γράµµασι, λέγων: "Ανθρωπον να κινήσωµεν απεδώ δια Σερβίαν δεν ηµπορούµεν, διότι δεν έχοµεν τρόπου̋ ασφαλεί̋....Εστοχάσθηµεν δε άλλον τρόπον, αν τον εγκρίνετε. Να στείλετε άνθρωπον σα̋ προ̋ τον εν Βουκουρεστίω Νικολόπουλον, και αυτό̋ να τον εφοδιάση προ̋ τον εν Κραγιώβη Χατσή Γιαννούσην και αυτό̋ έχει του̋ τρόπου̋ να τον εκσπιδήρη ασφαλώ̋ ει̋ Σερβίαν". "Εντεύθεν ο Υψηλάντη̋, απέστειλε τω Μιλόσχη προ̋ υπογρα-

Ο Φιλικό̋ Παναγιώτη̋ Αναγνωστόπουλο̋, ο οποίο̋ ήρθε σε ρήξη µε τον Ξάνθο µετά την απελευθέρωση

φήν την συνθήκην αυτήν δια του Αριστείδου Παπά (α), ενό̋ των νουνεχεστέρων και αξιωτέρων αποστόλων, και το ασφαλέ̋ τη̋ οδοιπορία̋ αυτού µέχρι τη̋ Βλαχία̋ ανέθετο τω 'Ρίζω. Ούτο̋ δ' αµέσω αδεία του ηγεµόνο̋ Σούτσου εφωδίασεν αυτόν δια ταχυδροµική̋ αµάξη̋• εν δε τω βουκουρεστίω ο Σάββα̋ και ο Ολύµπιο̋ ενεχείρησαν τούτω ιδίαν έκαστο̋ επιστολήν, δ’ η̋ συνίστων προ̋ τον Μιλόσχην, όσα έγραφεν αυτώ ο Υψηλάντη̋. Ο Λεβέντη̋ προέτρεψε τότε τον Αριστείδην, ίνα ασφαλισθή δια ρωσσικού διαβατηρίου, αλλ' ουκ εισηκούσθη. Εκ του Βουκουρεστίου απήλθεν ούτο̋ ει̋ την Μικράν Βλαχίαν συστηµένο̋ παρά του Λεβέντου και Ολυµπίου προ̋ τον Βλαδιµηρέσκου"... Και συνεχίζει ο Ι. Φιλήµων στην δεύτερη πραγµατεία του για τον ηρωικό τρικαλινό φιλικό (∆οκίµιον περί Φιλική̋ Εταιρία̋): ..."Ο Αρ. Παππά̋ φιλοφρονηθεί̋ υπερβαλλόντω̋, ωδηγήθη προ̋ τον Γκίρµπαν, υπάρχοντα εν τω Τσερέσω, χωρίω κειµένω αντίκρυ του εν τω Ίστρω επινησιδίου φρουρίου (Αδδά - καλέ). Εντολήν είχε παρά του Υψηλάντου, όπω̋ εκ του Τσερέσου µεταβή ει̋ την επί τη̋ αριστερά̋ όχθη̋ του Ίστρου και επί τη̋ αυστριακή̋ χώρα̋ παλαιάν Όρσοβαν εκείθεν δε επί φιλικού πλοίου δια των καταρρακτών (γκιρτεπίων) ει̋ την απέναντι Σιδηράν Πύλην του Τρἀανού, χώραν σερβικήν παρά τη δεξιά όχθη του ποταµού* και εκείθεν καταβή απ' ευθεία̋ προ̋ συνέντευξιν του Μιλόσχη. Αυτήν και ο Γκίρµπα̋ εγνωµοδότησεν ω̋ αρµοδιωτέραν την δια τη̋ αυστριακή̋ αστυνοµία̋ φόβον έχων ασφαλεστέραν είδε και ω̋ τοιαύτην προετίµησε την απ' ευθεία̋ διά του Αδδά - καλέ µετάβασιν ει̋ την τουρκικήν χώραν και δι’ αυτή̋ ει̋ το επί µίαν και ηµίσειαν ώραν απέχον σερβικόν χωρίον και όριον Νεγοδίνον. Ο Λασσάνη̋ πρὀδών το δύσκολον τη̋ πορεία̋ αυτού, έγραφεν εξ Ιακίου τη 13 Ιανουαρίου προ̋ τον Υψηλάντην: "...Ο Αριστείδη̋ θα δυσκολευθή µεγάλω̋ να περάση, επειδή και ο Σάββα̋ έστειλε άνθρωπον, και δεν ηµπόρεσε να περάση...". Μεθ' όλα ταύτα ο Αριστείδη̋ απέβη ει̋ το Αδδά καλέ!".

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Πεθαίνοντα̋ την ηµέρα που ξηµέρωνε η ανάσταση!

δώ έφτασε η ώρα να δώσουµε τον λόγο στου̋ δύο ερευνητέ̋ που έσκυψαν µε σεβασµό στι̋ υπάρχουσε̋ πηγέ̋ και τίµησαν το εκλεκτό Τρικαλινό βλαστάρι µε την πέννα του̋: Και πρώτο̋ ο Γ. Στασινόπουλο̋, στο βιβλίο του, για του̋ ήρωε̋ και του̋ µάρτυρε̋ του 1821, µα̋ δίνει µια σύντοµη αλλά εντυπωσιακή απόδοση του χρονικού και του σκηνικού τη̋ θυσία̋ του Τρικαλινού επαναστάτη. Όταν ο Αλέξανδρο̋ Υψηλάντη̋ ανάλαβε αρχηγό̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ έστειλε τον Αριστείδη Παππά προ̋ τον ηγεµόνα τη̋ Σερβία̋ Μίλο̋ Οµπρένοβιτ̋ µε σηµαντικά έγγραφα, επιστολέ̋, και κυρίω̋ µε µια Συνθήκη για την Ελληνοσερβική συνεργασία, στην επανάσταση που θ' άρχιζε. *9 Η αποστολή αυτή µε το επίσηµο έγγραφο, τη̋ "µεταξύ Ελλάδο̋ και Σερβία̋ συνθήκη̋ συµµαχία̋ και επιµαχία̋" που το είχε µάλιστα προκαταβολικά υπογράψει ο Αλ. Υψηλάντη̋, φανερώνει την εκτίµηση που είχαν οι Φιλικοί και ο αρχηγό̋ τη̋ Εταιρεία̋ στο πρόσωπο του Αριστ. Παππά. Είχαν εµπιστοσύνη στι̋ ικανότητε̋ του, την µεγάλη µόρφωση του, το πνεύµα του και την ειλικρίνεια του. Εγνώριζε δε τα περάσµατα και πρόσωπα και πράγµατα στα Βαλκάνια όσο λίγοι. Αυτό ίσω̋ ήταν και η βασική αιτία τη̋ σύλληψη̋. Έχοντα̋ εµπιστοσύνη στον εαυτό του και αυτοπεποίθηση, δεν άκουσε τον Γ. Λεβέντη που τον συµβούλευσε να εφοδιαστεί µε ρωσικό διαβατήριο για να µην τον ενοχλήσουν οι Τούρκοι. Ούτε τον Αλ. Υψηλάντη, που τον συµβούλευσε να περάσει πρώτα από τη Βλαχία στο αυστριακό έδαφο̋ και ύστερα να τραβήξει προ̋ το Βελιγράδι. Έχοντα̋ το προηγούµενο του Ρήγα δεν είχε εµπιστοσύνη στου̋ Αυστριακού̋. Πέρασε λοιπόν από την Βλαχία στο Αδά - Καλέ, όπου τον γνώρισε κάποιο̋ Σέρβο̋ που υπηρετούσε στου̋ Τούρκου̋ και τον πρόδωσε στον εκεί Τούρκο φρούραρχο. Τον πιάσανε οι Τούρκοι και τον έστειλε ο φρούραρχο̋ µε συνοδεία προ̋ τον πασά του Βιδινίου! Ο Παππά̋, καθώ̋ τον πήγαιναν στο µακρινό δρόµο, ευρήκε την ευκαιρία και πέταξε τα έγ-

γραφα σ' ένα γκρεµό και ύστερα έπεσε ο ίδιο̋ από ένα βράχο και αυτοκτόνησε, για να µη τον βασανίσουν οι Τούρκοι και από ανθρώπινη αδυναµία, µαρτυρήσει µυστικά που ήξερε. *10 Μια αντίστοιχη περιγραφή, κάνει και ο σπουδαίο̋ λόγιο̋ και ερευνητή̋ Α. Σκαφίδα̋, στην πραγµατεία του για του̋ Μετσοβίτε̋ Φιλικού̋. "...Κατά τα σχέδια και τι̋ προβλέψει̋ του Αρχηγού τη̋ Επαναστάσεω̋ Αλεξ. Υψηλαντου, η Επανάστασι̋ έπρεπε να αρχίσει εν Βλαχία, µεθ' ο θα επηκολούθει τοιαύτη εν Σερβία ή Μολδαὐα υπό την αρχηγίαν του. Κατά την προέλασιν θα παρεσύρετο ασφαλώ̋ και η Βουλγαρία, ενώ συγχρόνω̋ το Νότιον Μέτωπο - Πελοπόνησο̋ – θα έσπευδε να ακολουθήσει το σάλπισµα τη̋ εγέρσεω̋, όλοι δε µαζί θα κατέληγαν ει̋ την Κωνσταντινούπολη προ̋ κατάλυσιν τη̋ τουρκική̋ αυτοκρατορία̋. Το σχέδιο δηλαδή του Υψηλάντου απετέλει παµβαλκανικήν εξέγερσιν κατά των Τούρκων και τα πρώτα βήµατα εφάνησαν άριστα...". ...Ο Υψηλάντη̋ διέταξε την ταχείαν µετάβασιν του αρίστου εκ των Αποστόλων Αριστείδου Παπά ή Πωπ και του Πέτρου Ψαλίδα ει̋ Σερβίαν προ̋ υπογραφήν υπό του ηγεµόνο̋ των Σέρβων Μιλόσκι του κειµένου τη̋ συνθήκη̋ και προ̋ ενθάρρυνση αυτού ίνα εξεγείρει του̋ Σέρβου̋ εναντίον των Τούρκων. Ο Βλαδιµηρέσκου παρέσχε πάσαν βοήθειαν ει̋ τον Αριστείδην Παπά ίνα διέλθει απαρατήρητο̋, µη ακουσθείση̋ τη̋ γνώµη̋ του Λεβέντη όπω̋ εφοδιασθεί ο Παπά̋ και δια Ρωσικού ∆ιαβατηρίου. Απεφασίσθη τελικώ̋ µε τα̋ καλά̋ συστάσει̋ του Γεωργάκη Ολύµπιου και του Σάββα Καµινάρη να διέλθει ο Παπά̋ ει̋ την επί του ∆ουνάβεω̋ νησίδα, του "Αδά - Καλέ" ευρισκόµενη̋ έναντι τη̋ Όρσοβα̋, κατά τα̋ "Σιδηρά̋ Πύλα̋" και εκείθεν να φθάσει δια µέσου του βουλγαρικού εδάφου̋ ει̋ το σερβικόν έδαφο̋. Ο συναγωνιστή̋ και σύντροφο̋ του Πέτρο̋ Ψαλλίδα̋ δεν ακολούθησε τον γενναίον Παπάν ει̋ την πορείαν του, δια να µη προκληθεί µεγαλυτέρα προσοχή και υποψία! Επί πολλά̋ όµω̋ ηµέρα̋ ηγνοείτο η τύχη του Αποστόλου τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋.

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Ο Υψηλάντη̋ ανησυχήσα̋ πολύ διά την τύχην του Αριστείδου Παπά, απέστειλε τότε τον Αναστάσιον Μανάκη, φιλικόν εκ Μετσόβου, και επικεφαλή̋ αντάρτικη̋ οµάδο̋ µε την ειδική εντολή να διασώσει τον Παπάν, ή εν ανάγκη κινδυνεύοντα να τον φονεύση και περισώσει ούτω̋ την Φιλικήν Εταιρείαν. Έφθασεν όµω̋ αργά ο Μανάκη̋. Η τραγωδία είχε συντελεσθή και ο Παπά̋ διά να µη υποβληθή ει̋ βασανιστήρια και αναγκασθή να προδώση του̋ Φιλικού̋, ηυτοκτόνησε ριφθεί̋ ει̋ χαράδραν του

Αδά - Καλέ, αφού προηγουµένω̋ επέταξε τα έγγραφα, άτινα έφερε µαζί του. Όταν επληροφορήθη τα διατρέξαντα ο Μανάκη̋, έσπευσε να σχηµατίση µαζί µε τον ∆ιαµαντήν Κυρσιδάρην και Ιωάννην Σολοµώνα σώµα εκ χιλίων µπαχαντούρων -ανταρτών - µε του̋ οποίου̋ ηδυνήθη να πολιορκήση τον Γιοβάν Ρογκοµπέτσην, τον αίτιον τη̋ συλλήψεω̋ του Παπά, και να φονεύση αυτόν ω̋ και εκατό περίπου άνδρα̋ εκ του σώµατο̋ του, το οποίον προσέβαλεν αιφνιδιαστικώ̋!...".

Ο Ι.Ν. του Αγ. Γεωργίου στην Ζάκυνθο όπου ο Αριστείδη̋ Παππά̋ όρκισε πολλού̋ στην Φιλική Εταιρεία και ανάµεσά του̋ και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Η ένοχη σιωπή και η ώρα τη̋ δικαίωση̋! Ο άριστο̋ τη καρδία έθετο την ζωή αυτού ω̋ λύτρον

ηρωικό̋ θάνατο̋ του µεγάλου Τρικαλινού συνωµότη και φιλικού συγκλόνισε του̋ συναγωνιστέ̋ του οι οποίοι όµω̋ µέσα στη δίνη των φοβερών γεγονότων τη̋ εξέγερση̋ του '2Ι δεν βρήκαν ούτε το χρόνο να τον θρηνήσουν! Κάποιοι µάλιστα εκµεταλλευόµενοι το κενό των πληροφοριών και ερευνών γύρω από τι̋ συνθήκε̋ του θανάτου του προσπάθησαν να διεκδικήσουν ένα κοµµάτι από τη δόξα του και την προσφορά του. Για παράδειγµα ο επίσηµο̋ µεταφραστή̋ τη̋ Υψηλή̋ Πύλη̋ Ιωάννη̋ Καλλιµάχη̋ ισχυρίστηκε, χωρί̋ βέβαια τον αντίλογο του νεκρού Τρικαλινού Ήρωα, ότι σ' αυτόν οφείλεται σε µεγάλο βαθµό το γεγονό̋ ότι δεν πληροφορήθηκε ο τύραννο̋ µε ακρίβεια τα σχέδια τη̋ µεγάλη̋ εξέγερση̋, γιατί αυτό̋ µετέφρασε εσκεµµένω̋ λάθο̋ τα έγγραφα του συλληφθέντο̋ Αρ. Παππά. Σύµφωνα µε όλα τα στοιχεία που έχουµε στην διάθεση µα̋ µπορεί κανένα̋ να συµπεράνει αβίαστα τα παρακάτω: 1ον) Η οµάδα των επαναστατών (του Μανάκη) που επιτέθηκε στο φρούριο του "Αδά-Καλέ" όπου κρατούσαν αιχµάλωτο τον Αρ. Παππά, ενώ εξόντωσε όλη την φρουρά δεν µπόρεσε να βρει (ζωντανό ή νεκρό) τον Τρικαλινό Φιλικό! 2ον) Κανένα στοιχείο δεν τεκµηριώνει την φυλάκιση, ανάκριση και θανάτωση του Τρικαλινού Φιλικού στην Κωνσταντινούπολη, παρά το γεγονό̋ ότι τεκµαίρεται απ' όλα τα στοιχεία, ότι µε συνοδεία στρατιωτών µετακινήθηκε από το χώρο τη̋ σύλληψή̋ του προ̋ το πασά του Βιδινίου! 3ον) Τα στοιχεία αναφέρονται σε αποσπάσµατα ηµικατεστραµµένων και φθαρµένων λασπωµένων εγγράφων, ενώ θα ήταν αφελέ̋ να πιστέψει κανεί̋, ότι η Υψηλή Πύλη δεν θα είχε δεύτερο και τρίτο µεταφραστή, για να επιβεβαιώσει την αλήθεια των ισχυρισµών του πρώτου µεταφραστή Ιωάν. Καλλιµάχη! Προσπαθώντα̋ κανεί̋ εκ των ενόντων, αξιοποιώντα̋ όλα τα δεδοµένα, µπορεί σχετικά εύκολα να περιγράψει τι̋ τελευταίε̋ στιγµέ̋ και τη µεγάλη θυσία του µεγάλου δασκάλου και αγωνιστή απ' τα Τρίκαλα. Χρησιµοποιώντα̋ την µεγάλη σωµατική του δύναµη και ξεφεύγοντα̋ προσωρινά από του̋ φυ-

λακέ̋ του, τη στιγµή που η άµαξα που τον µετέφερε περνούσε πάνω από το γεφύρι του χειµάρρου του Αδά - Καλέ, ο Παππά̋ κατόρθωσε να πηδήσει στο κενό συµπαρασύροντα̋ µαζί του όχι µόνο κάποιου̋ απ' του̋ φρουρού̋ του, αλλά και τα σχέδια τη̋ µεγάλη̋ εξέγερση̋ που κουβαλούσε στην τσάντα του! Έτσι εξηγείται το γεγονό̋ ότι οι διώκτε̋ του δεν µπόρεσαν να βρουν το σώµα του ήρωα, αλλά µόνο αποσπάσµατα των εγγράφων, των κρίσιµων πληροφοριών τη̋ επανάσταση̋, *11 τα οποία ο χείµαρρο̋ εναπόθεσε στι̋ όχθε̋ του, σε απόσταση από τον χώρο τη̋ θυσία̋! - Η τελευταία και µεγάλη προσφορά του Αριστείδη Παππά σφράγισε µε τραγικό µεγαλείο την ζωή ενό̋ Έλληνα Ιερέα, ∆άσκαλου, ∆ιαφωτιστή και Πατριώτη που γεννήθηκε και µεγάλωσε στι̋ όχθε̋ του Ληθαίου ποταµού και άφησε την τελευταία του πνοή στι̋ όχθε̋ ενό̋ άγριου χειµάρρου, συµβολίζοντα̋ έτσι, έστω και άθελα του, τον ασταµάτητο χείµαρρο των ιδεών τη̋ Ελευθερία̋, τη̋ ∆ηµοκρατία̋ που θα κατέκλυζαν µετά τον Ελληνικό και Ευρωπἀκό Χώρο! Ακόµη και σήµερα που είναι περίπου γνωστό̋ ο τόπο̋ θυσία̋ του φλογερού Τρικαλινού Επαναστάτη δεν υπάρχει ένα µνηµείο προ̋ τιµήν του, ούτε στον τόπο τη̋ θυσία̋, ούτε στην γενέτειρα του!! Παραµένει µόνο ω̋ µνηµείο λόγου και πατριωτικό µνηµόσυνο για την µορφή του ξεχασµένου τρικαλινού πατριώτη, αυτά που έγραψε ο συναγωνιστή̋ του Ιωάννη̋ Φιλήµονα̋: "Απέτυχεν µεν ει̋ την τελευταίαν αποστολήν του αλλά άριστο̋ τη καρδία ω̋ και τω ονόµατι τη̋ πατρίδο̋ του έτοιµο̋ ων έθετο την ζωήν αυτού ω̋ λύτρον υπέρ του όλου των Ελλήνων. Θυσία αξία αληθού̋ Έλληνο̋ χριστιανού και φιλοπάτριδο̋"!! Η σύλληψη και ο ηρωικό̋ θάνατο̋ του Αριστείδη Παππά έγιναν στο τέλο̋ του Φλεβάρη του 1821. - Από τότε µέχρι σήµερα έχουν περάσει 191 χρόνια σιωπή̋ και αγνωµοσύνη̋. Η σιωπή αυτή που τυλίγει τον ξεχωριστό αυτόν άνθρωπο και εκλεκτό παιδί των Τρικάλων πρέπει να σπάσει, επιτέλου̋, ώστε να αποδοθεί στον µεγάλο τρικαλινό επαναστάτη τη̋ ελευθερία̋ η θέση που του αρµόζει στην τοπική και εθνική ιστορία µα̋! 25

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

«Εφοδιαστικόν ιερέω̋» τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋, γραµµένο µε το κρυπτογραφικό σύστηµα (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Παράσταση τη̋ σκλάβα̋ Ελλάδα̋ στο φυλλάδιο «Σάλπισµα Πολεµιστήριον» του Κοραή (Μουσείο Μπενάκη)

Η ελληνική εκκλησία τη̋ Αγία̋ Τριάδα̋ στην Οδησσό

ΕΙ∆ΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙ∆ΑΣ

Χρηστική Βιβλιογραφία Βιβλιογραφία για τον Αριστείδη Παππά και την Φιλική Εταιρεία 1. Κωνσταντόπουλο̋: «Η συµβολή των Κουβανών στην επανάσταση του 1821». Αθήνα 1971

16. Β. Μέξα̋: «Οι Φιλικοί» Αθήνα 1937

2. Γιάννη̋ Σκαρίµπα̋: «Το 71 και η αλήθεια». Αθήνα 1971

17. Λεωνίδα̋ Μπολισάκωφ: (Μετάφραση Φουντουκίδη̋ Κ.) «Νέα στοιχεία για την φιλική εταιρία» Αθήνα 1972

3. Ντ. Κονόµο̋: «Ο ∆ιονύσιο̋ Ρώµα̋ και η Ελληνική Εθνεγερσία». Αθήνα 1972

18. Νίτσα Τζώρτζογλου: «Το µυστικό των φιλικών» Αθήνα 1972

4. Νικ. Σπηλιάδη̋: «Αποµνηµονεύµατα» (Επανέκδοση) Αθήνα 1977

19. Στ. Σκοπετέα̋: «Μυστικέ̋ εταιρεία̋ κατά την ελληνικήν επανάστασιν» Αθήνα 1956

5. Λέων. Βρανούση̋: «(Ένα περιζήτητο χειρόγραφο) κώδικα̋ αλληλογραφία̋ φιλικών του Περαιβού». Αθήνα 1967

20. Ιωάνν. Κατωπόδη̋: «Ο φιλικό̋ εισαγγελεύ̋ των υποδούλων: Ιωάννη̋ Ζαµπέλιο̋» Αθήνα 1953

6. Α.Β. ∆ασκαλάκη̋: «Κείµενα – Πηγαί τη̋ Ελληνική̋ Επαναστάσεω̋». Τόµο̋ Α΄. Αθήνα 1966

21. Παναγιώτη Σέκερη: Αρχείο - Κατάλογο̋ «Οι Φιλικοί» Έκδοση 1937

7. Λ. Βρανούση̋: «Οι Πρόδροµοι» Αθήνα 1955

22. Εµµ. Πρωτοψάλτη̋: «Η Φιλική Εταιρεία» Αναµνηστικό τεύχο̋ (Τρικ. ∆ηµ. Βιβλιοθήκη)

8. Τάκη̋ Λάπα̋: «Η φιλική εταιρεία» Αθήνα 1966 9. Ιωάννη̋ Μελετόπουλο̋: «Η φιλική εταιρεία» (Αρχείο Π. Σέκερη) Αθήνα 1967 10. Ιωάνη̋ Μασδραβέλη̋: «Η φιλική εταιρεία, ο Καποδίστρια̋ και η ρωσσική πολιτική» Θεσσαλονίκη 1968 11. Στεφ. Παπαδόπουλο̋: «Το έργο τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ στην Ήπειρο» Ιωάννινα 1970 12. Λ Ιωάν. Θεοχάρη̋: «Η φιλική εταιρεία» Ιωάννινα 1971 13. Σπυρίδων Τρικούπη̋: «Ιστορία τη̋ Ελληνική̋ Επανάσταση̋». Αθήνα 14. Π.∆. Καλογερόπουλο̋: «Πω̋ παρεσκευάσθη η Ελληνική Επανάστασι̋» (Η δράσι̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋ και των προ αυτή̋ µυστικών υπηρεσιών). Αθήνα 1929 15. Αµβρόσιο̋: «Τεκτονισµό̋ και Φιλική Εταιρεία» Αθήνα 1972 28

23. Αθ. Ξόδιλο̋: «Η εταιρεία των Φιλικών και τα πρώτα συµβάντα του 21΄» Ανέκδοτα – Αποµνηµονεύµατα. Εκδ. Βρανούση̋. Αθήνα 1964 24. Γ. Βαλέτα̋ «Κείµενα και Μορφέ̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋» Αθήνα 1964 25. Μπενέκο̋ Γιάννη̋: «Νεοελληνικέ̋ Μορφέ̋ (Εθνεγέρτε̋ - απροσκύνητοι φιλικοί) τρει̋ τόµοι. Αθήνα 1962 26. Σπυρ. Μελά̋: «Οι Φιλικοί» Αθήνα 1960 27. «Τάσο̋ Βουρνά̋: Φιλική Εταιρεία». Αθήνα 1960 28. Αναστάσιο̋ Γούδα̋: «Βίοι παράλληλοι των ανδρών τη̋ Εθνική̋ Εξεγέρσεω̋». Αθήνα 29. Π.∆. Καλογερόπουλο̋: «Η Επτάνησο̋ και ο αγών του 1821». Αθήνα 1946 30. Α.Π. ∆ασκαλάκη̋: «Τα αίτια και οι παράγοντε̋ τη̋ Επαναστάσεω̋ του 1821». Παρίσι 1927

∆. ΤΣΙΩΛΗ - Γ. ΛΕΠΕΝΙΩΤΗ: «ΑΡΙΣΤΕΙ∆ΗΣ ΠΑΠΠΑΣ, Ο ΤΡΙΚΑΛΙΝΟΣ ΦΙΛΙΚΟΣ»

Χρηστική Βιβλιογραφία Βιβλιογραφία για τον Αριστείδη Παππά και την Φιλική Εταιρεία 31. Παναγ. Τσακρή̋: «Η συµβολή του Παν. Σέκερη ει̋ την Φιλικήν Εταιρεία» Αθήνα 1949 32. Λεκατσά̋ Γεράσιµο̋: «Νικ. Γαλάτη̋ και Φιλική Εταιρεία» Καβάλα 1931 33. Τζανετή̋ Ηλία̋: «Η Φιλική Εταιρεία» Μασαχουσέτη 1928 34. Καλλίµαχο̋ ∆ηµ.: «Οι πρωτεργάτε̋ τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋» Λεµεσό̋ 1926 35. Κανδηλώρο̋ Τάκη̋: Ή Φιλική Εταιρεία (1814 1821) Αθήνα 1926 36. Σεκαλλαρίου Σακελλάριο̋: «Φιλική Εταιρεία» Οδυσσό̋ 1909 37. Ξάνθου Εµµανουήλ: «Αποµνηµονεύµατα περί τη̋ Φιλική̋ Εταιρεία̋». Α' Έκδοση, Αθήναι 1845

του 1821». Αθήνα 1982 – Έκδοση Ι.Λ.Ε.Θ. 46. Λ. Στρίγκο̋: «Η Επανάσταση του 21 (Η Φιλική Εταιρεία)». Αθήνα 1976 47. Γ. Σταµατόπουλο̋: «Ο εσωτερικό̋ αγώνα̋». Αθήνα 1957 48. Λύσσανδρο̋ Παπανικολάου: «Η κοινωνική ιστορία τη̋ Ελληνική̋ Επανάσταση̋». Εκδ. «Σύγχρονη Εποχή» 1991 49. Ντάγκλα̋ Ντώκιν: «Ο αγώνα̋ των Ελλήνων για την ανεξαρτησία» Εκδ. Μορφ. Ιδρυµα Εθνική̋ Τράπεζα̋ 1999. 50. Γεώργιο̋ Φίνλἑ: «Ιστορία τη̋ Ελληνική̋ Επανάσταση̋». Τόµο̋ Α΄. Εκδ. ΚΟΣΜΟΣ 51. Τριαντάφυλλο̋ Ευαγγελίδη̋ – Εγκυκλοπαίδεια ΠΥΡΣΟΣ – Ληµµα ΕΛΛΑΣ (σελ. 844)

38. Ιωάννη̋ Φιλήµων: «∆οκίµιον περί Φιλική̋ Εταιρεία̋» Α' Έκδοση, Ναύπλιο 1834 39. Ιωάννη̋ Καποδίστρια̋: «Επισκόπησι̋ τη̋ πολιτική̋ µου σταδιοδροµία̋ από του 1798 µέχρι του 1822». Αθήνα 1957 40. Λεωνίδα Μπολισάκωφ: «Νέα στοιχεία για τη Φιλική εταιρεία» Ορίζοντε̋ 1972 41. Αλ. ∆εσποτόπουλο̋. «Η απόφασι̋ περί τη̋ ελληνική̋ επαναστάσεω̋», Αθήνα 1964 42. ∆ηµ. Μπογδανόπουλο̋: «Φιλική Εταιρεία. Άγνωστε̋ σελίδε̋». Πάτρα 1987 43. Βιβλιογραφία περί φιλική̋ εταιρεία̋, Σ. Ασδραχά̋/Ν. Σβορώνο̋ «Επισκόπηση τη̋ Νοελ. Ιστορία̋» Αθήνα 1976. 44. Μιχαήλ Οικονόµου: «Ιστορικά τη̋ Ελληνική̋ παλιγγενεσία̋». Αθήνα 1857 45. Νικόλαο̋ Γιαννούλη̋: «Θεσσαλοί αγωνιστέ̋ 29