Lo que hemos pasado…

Page 28

En una tarde hermosa cuando regresé de la escuela, le pregunté a mi papá sobre la vida de algunos de mis parientes o paisanos que participaron en la Revolución Mexicana, porque ese era mi trabajo de investigación. Inmediatamente me comentó que años anteriores tuvo un familiar que vivió en tiempos de Emiliano Zapata y que fueron muy amigos. Entonces le rogué a mi papá que me contará la historia completa. Yo puse mucha atención para que se grabara en mi mente y así poder contarle a mis compañeros en la escuela. Se tonal kuak ni mokepak ten kaltamachtiloyan nik tajtolti no tatajtsin ma nech tapowiani ten nemilis ten seme no masewal ikniwan ke no tapalawijke tech ne netewilis ten mexkayome, nejua nik tajtolti ma nech ilwui ke yejua Katia nojon sanil ten nech tajtanike. Kuak no tatajtsin nik ilwui, niman nech tapowi ke kipiak se masewal ikniw wan yejua nemik tech nijin taltikpak kuak tech tajtowitinemia Emiliano Zapata xejuan Nojdka semi xol iknime. Nejua nik tatawti no tatajtsin ma nech tapawi nochi ten kimat-tok wan nejua ni kaktoya wan ijkon nik matis wan ni kin tapowis oksekin pipil momachtiani ne kaltamachtiloyan, ijkon weliske tekitiske nochimej. Kuak kakia ke witse ne oksekin ki ajakuia in tepos tatopan wan nochin in moteuyani de Zapata kin xejxelojke wan ijkon ma kin chiakon in oksekin. Kijtowa no tata ke amo kimati Kenia motanotsa kampa mochixtoya saya kimat-tok ke kampa se weyi kali kampa ki pelajke miak esti keme ten motew yani oksekin wan ten kin wikaya Emilio Zeta. In netewilis Wewak, nochin tatojtoponiaya wan Wewak mo mijmiktía nochimej semi onkaya neyolkokolisywan kijtojke ke kipia mochiwaskia pampa ijkon maj yekyetokan in masewal tekitini wan in talme maj kin tekitillikan. Keme nenentiaxa ika motewilis in tatajme ten kin wikaya tatajtsin Emilio tsajtsitiaya “Maj tiek yetokan ti masewalmej, wan maj tik piakan to talmej” ijuak in oksekin tapolotiaxa kuak kin kak-ke ke tsajtsitiaya chikawak wan ijkon motewitiaya ijkon in takame de Emiliano Zeta tatanke. Panoke kuwlmej wan nochin kualtsin ixpanoke in masewalmej saxo Wewak tajxomia no weyi tata Emilio ki polo tech ne netewilis se imets wan ikes, keme yejua amo keman kinekia kon mekawas tech ni nemilis, mochijchimuillis se ikes wan se imets de kowitl wan ijkon nejnemia kualsin ne i altepetl. Wijin sanil ten na mech tapowi semi kualtsin ke Neiva amo no nik neltokiliaya no tata, ke no wexi tata no tewan. No tata monotsa Xiwan Montes Montes xejua nech tapowi ke nej nikpiak se no weyitatwan yejua katka motewijke nejua amo nik matia wan nik tajtolti kenin monotsaya wan nechili ke itokay katka tatajtsin Emilio katka kuali motewijke tekitike wan yewktakak-ke in tekitl ten yejua kichiwaya sayo netewillis wan ijton maj kualtsin yetokan tech in tonaltan, ijkon yejua katka se tatajtsin ke semi kipalewi tata Emiliano Zapata wan sen nentinemia kampa yeski wan kin yolchikawaske in kouta tekitini maj amo kin sekochiwakan.

Mi papá se llama Juan Montes Montes. Él me contó que yo tuve un bisabuelo que fue soldado; para mí fue algo muy sorprendente y le pregunté cómo se llamaba esa persona, diciéndome que le decían don Emilio. Él era el soldado más destacado, trabajador y de mucha confianza. Se dedicó únicamente a pelear por el bien de nuestra nación. Por eso siempre fue un hombre que apoyó a don Emiliano Zapata; anduvieron juntos por todas partes para invitar a los campesinos a defender sus derechos. Sus compañeros lo apreciaron tanto porque fue muy valiente; no le tenía miedo a nada y, desde ese entonces, le dieron la comisión para que fuera al frente y guiara un grupo de campesinos para seguir luchando. Le pusieron apodo y le decían Emilio Zeta. Fue un soldado decidido y siempre estuvo al lado de los campesinos y, cada vez que estaban en guerra, él siempre los acompañaba; mientras a los demás los mataban, él se salvaba. ¡Era como si él tuviera muchas vidas! Por eso le decían que era como el gato con sus siete vidas. Un día nublado llegó un hombre muy asustado al lugar donde estaba toda la gente de Emiliano Zapata. Les comunicó que prepararan a sus hombres porque venían en camino sus enemigos. Zapata dio órdenes inmediatas a sus más cercanos amigos y generales que había asignado para ese cargo; mi bisabuelo fue uno de ellos: un hombre justo para la realización de esta lucha. ¡Todo para lograr las tierras de los campesinos y de esa forma las pudieran trabajar con mucha libertad e igualdad!

Después de preparar y revisar sus armas, todos los soldados fueron asignados en sus puestos y… ¡A esperar la llegada del enemigo! Dice mi papá que no se acuerda cómo se llamaba ese lugar donde estaban en espera. Pero fue en una hacienda donde se derramó mucha sangre, tanto de los hombres del terrateniente como de los soldados de don Emilio Zeta.

Alumnas y alumnos • 27

DGEI_Loquehemos_120228.indd 27

3/2/12 10:50 AM


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.