59 چوارشه‌ممه
2010/12/1 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
“ڕێككه‌وتن ی ستراتیژی ڕۆڵ ی ل ه دابه‌شكردنی پۆسته‌كاندا نابێت”
4
w w w. d e s t u r. n e t
دوای پارتی یه‌كگرتووش داوای پاره‌ی خه‌یاڵی ده‌كات له دوو داوای یاسایدا داوای 3ملیار دینار له رۆژنامه‌یه‌ك‌و گۆرانیبێژێك ده‌كات ده‌ستوور ی ی كوردستان هاوشێوه ی ئیسالم یه‌كگرتوو ی یاسایدا داواك��ان��ی پارتی له دوو داوا ی خه‌یاڵی له رۆژنامه‌یه‌ك و ی پ��اره داوا گۆرانیبێژێك ده‌ك��ات 2 ،ملیار دینار ل ه ی باس و ملیارێك دیناریش ل ه رۆژنامه گۆرانیبێژ لۆكه زاهیر. دوای ئهو ناڕه‌زاییه جه‌ماوه‌رییه‌ی له‌الیه‌ن رۆژنامه‌نووسان و رۆشنبیران و الیه‌ن ه سیاسیی ه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان له دژی پارتی دیموكراتی كوردستان دروستبوو ،ك ه داوای پاره‌ی خه‌یاڵی ل ه ژماره‌یه‌ك رۆژنام ه و رۆژن��ام �ه‌ن��ووس ده‌ك���رد ،یه‌كگرتووی ئیسالمیش هاوشێوهی پارتی داوایه‌كی یاسایی له‌سه‌ر گۆرانیبێژێك و رۆژنامه‌یه‌ك ده‌ك����ات ،ل�� ه ك��ات��ێ��ك��دا پێشتر پشتی رۆژنامه‌نووسانیان ده‌گرت. ی ی باڵوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵێك ل ه رۆژنامه دوا ی باس گوایه ئه‌مینداری گشتی یه‌كگرتوو ی ی كوردستانی نامه‌یه‌كی ئاراسته ئیسالم ی ی حیزب ی گشت ی ئه‌میندار ئوسام ه تكریت ی 350 ی عێراقی كردووهو تێیدا داوا ئیسالم ی 2010/11/24 ی لێده‌كات .رۆژ هه‌زار دۆالر ی هه‌ولێر به‌تۆمه‌تی ته‌شهیر ی به‌رای له دادگا ی هه‌ڵبه‌ستراو و و باڵوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵ ی له‌سه‌ر به‌ڵگه‌نامه‌ی ساخته داوای �ه‌ك � ی ی سه‌رنووسه‌ری هه‌فته‌نامه به‌رهه‌م عه‌ل ی 2ملیار دینار باس تۆماركردووه‌‌و داوا
ده‌ك��ات .هه‌روه‌ها له داوای�ه‌ك�ی ت��ردا ك ه ی له‌الیه‌ن پارێزه‌ری ته‌له‌فزیۆنی سپێده زم��ان��ح��اڵ�ی ی�ه‌ك��گ��رت��ووی ئیسالمییه‌و‌ه ی 1ملیار دینار ل ه گۆرانیبێژ تۆماركراوه داوا ی ی ئهوه لۆك ه زاهیر ده‌ك �ه‌ن ،به تۆمه‌ت ی كردووه ل ه سوپاسی ته‌له‌فزیۆنی سپێده به‌رهه‌مهێنانی كلیپێكیدا. ی ی سه‌رنووسه‌ری هه‌فته‌نامه به‌رهه‌م عه‌ل ی ب��اس ب� ه ده‌س��ت��ووری وت "یه‌كگرتوو ئیسالمی ك��وردس��ت��ان به‌پێی یاسای ی رۆژنامه‌گه‌ری هه‌رێمی كوردستان داواكه ت��ۆم��ار ن���ه‌ك���ردووه ،چ��ون��ك� ه ل�هی��اس��ای ی هه‌رێمی كوردستان به‌هیچ رۆژنامه‌گه‌ر ی ی ئ �هو ب��ڕه زۆره شێوه‌یه‌ك داواك��ردن�� تێدانییه". سه‌میر سه‌لیم ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كگرتوووی ئیسالمی كوردستان وتی "خراپبه‌كارهێنانی سومعه‌ی خه‌ڵكیش له‌الیه‌ن ئهو كه‌سانه‌و‌ه جێگه‌ی پرسیاره، چونكه سومع ه شكاندن و ناوزڕاندنیش جێگه‌ی قسه‌یه و ده‌بێت ئازادی ئێمه‌ش حسابی بۆ بكرێت ،بۆیه هه‌روه‌ك له‌گه‌ڵ ئازادی پاراستندام ،به‌اڵم له‌گه‌ل سومع ه پاراستنیشدام". ی ی ئاسمان ی كه‌ناڵ ی پارێزه‌ر محه‌مه‌د هاودیان ی سپێده و سه‌اڵحه‌دین به‌هادین ئه‌میندار ی یه‌كگرتوو ،ل ه لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت "رۆژنامه‌ی باس هه‌ڵساو‌ه به‌ته‌شهیركردن‌و باڵوكردنه‌وه‌ی هه‌ندێك شت كه‌زیانیان هه‌ی ه
ی بۆ كه‌سایه‌تی مامۆستا سه‌الحه‌دین ،به‌پێ یاساش به ته‌شهیر هه‌ژمارده‌كرێن ،هه‌موو ته‌شهیركردنێكیش قه‌ره‌بووی به‌رامبه‌ركه‌ی ده‌كه‌وێت ه سه‌ر". سه‌باره‌ت به‌و داوایه‌ی له‌سه‌ر لۆكه زاهیر، ی وت��ی"ره‌وت��ی ب��ی��رك��ردن�هوه و ه��اودی��ان � كاركردنی كه‌ناڵی سپێده له‌گه‌ڵ ئهو جۆره كلیپانه‌دا جیاوازه". ره‌ح��م��ان غ �ه‌ری��ب رێ��ك��خ�ه‌ری سه‌نته‌ری میترۆ بۆ داكۆكیكردن ل ه رۆژنامه‌نووسان ب ه ده‌ستووری وت "داواك��ان�ی یه‌كگرتوو پێشێلكردنی یاسای كاری رۆژنامه‌نووسییه". ره‌حمان ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر یه‌كگرتوو ده‌یه‌وێت السایی پارتی بكاته‌وه ده‌بوای ه ل ه شت ه چاكه‌كانیدا السایی بكردایه‌ته‌و‌ه نه‌ك ل ه خراپه‌كانی. بڕیاره ئه‌مڕۆ سه‌نته‌ری میترۆ بۆ داكۆكردن له رۆژنامه‌نووسان به‌یاننامه‌یه‌ك سه‌باره‌ت ی به‌داواكانی یه‌كگرتوو له‌سه‌ر هه‌فته‌نامه باس‌و هونه‌رمه‌ند لۆكه زاهیر باڵوبكاته‌وه. ی هه‌فته‌نامه‌ی باس پێیوای ه سه‌رنووسه‌ر ی داواكانی یه‌كگرتووی ئیسالمی پێچه‌وانه ی پێشوویانه ،كه دژی ئهوه لێدوانه‌كان بوون رۆژنامه‌نووسان به‌و پاره خه‌یاڵیی ه سزا بدرێن. ی "هه‌ر ناوزڕاندنێك به‌اڵم سه‌میر سه‌لیم وت له‌الیه‌ن هه‌ركه‌سێكه‌و‌ه بێت ئه‌وا ده‌بێت ئه‌ویش له ڕێگای یاساوه سزا بدرێت و ئیجرائاتی له‌گه‌ڵدا بكرێت".
پارتی لە چی دەترسێت... پارتی و چەمکی هاواڵتی بچوک
17
مه‌كته‌بی راگه‌یاندنی یه‌كێتی ده‌ستیكرد ب ه فرۆشتنی ئۆرگانه‌كانی هێمن له‌تیف ل ه سلێمانی مه‌كته‌بی ن��اوه‌ن��دی راگه‌یاندنی یه‌كێتی ی رۆژنام ه ی نیشتیمانی كوردستان ،ل ه ڕێگ ه كوردستانی نوێوه ،باڵوكراوه‌یه‌كی خۆی ده‌فرۆشێت‌و باڵوكراوه‌ك ه له‌الیه‌ن كۆمپانیای ئاڤامیدیاوه ده‌كڕدرێت ك ه ل ه بواری رێكالم‌و به‌رهه‌مهێنانی فیلم‌و هونه‌ریدا كار ده‌كات. گ��ۆڤ��اری ئ��اوێ��زه ك� ه دوو هه‌فت ه جارێك باڵودهكرایهوه و پاشكۆیه‌كی كوردستانی نوێبوو ،له‌الیه‌ن ستران عه‌بدواڵ سه‌رنووسه‌ری
كوردستانی ن��وێ��وه سه‌رپه‌رشتیده‌كرا، چه‌ند رۆژێك پێش ئێستا گۆڤاره‌كه‌یان به كۆمپانیای ئاڤا گروپ فرۆشت. ی ده‌ست رۆژنام هی به‌پێ ی ئهو زانیارییان ه ده‌س��ت��وور ك��ه‌وت��وون ،گ��ۆڤ��اره‌ك� ه به‌هۆی كه‌م ی بودجه‌و‌ه ف��رۆش��راوه ،دوای ئهوهی ی چه‌ند مانگێك راوه‌ستێنرا .به‌ر له بۆماو‌ه ی پاداشت فرۆشتنیشی چه‌ند ملیۆنێك دینار ی نووسه‌ران قه‌رزدار بووه. و هاوكار ی ئاوێزه ،ستران سه‌باره‌ت ب ه فرۆشتن ی گۆڤار ی كوردستان ی نوێ، عه‌بدوڵاڵ ،سه‌رنووسه‌ر
زیادكردنی ئاشكرا زیادكردنێك ی ئاشكرا بۆ فرۆشتن و سه‌رپه‌رشتیكردنی مۆلیده‌كان ی (گوندی ئه‌ڵمانی) و (كوردسیتی یه‌ك) ی ئه‌ڵمانی یه‌ك) و ی مۆلیده‌كانی (گوند ی ئاشكرا بۆ فرۆشتن ی نالیا زیادكردنێك كۆمپانیا ی یه‌ك) راده‌گه‌یه‌نێت له‌گه‌ڵ به‌كارخستنیان بۆ دابینكردنی كاره‌با بۆ هه‌ردوو (كوردسیت پرۆژه‌ك ه به‌پێی رێككه‌وتنێك له‌گه‌ڵ كۆمپانیا. بۆ زانیاری زیاتر: ی یه‌ك) پێنج مۆلیده‌ن ،سیانیان یه‌ك مێگای ه و دوو ـ ژماره‌ی مۆلیده‌كانی (گوندی ئه‌ڵمان مۆلیده‌یان 500كه‌یڤییه ،سه‌رجه‌میان ماركه‌ی (كه‌مێنز)ی ئه‌مریكین. ی ی (كوردسیتی یه‌ك) ژماره‌یان چوار مۆلیده‌یه ،هه‌ر چواریان 550كه‌یڤیین و ماركه ـ مۆلیده‌كان ی یه‌ك ساڵیان له‌گه‌ڵدایه و ل ه مانگی هه‌شتی ئه‌مساڵه‌وه به‌گه‌ڕخراون. (ئه‌كسا)ن ،گره‌نت ی كڕینی مۆلیده‌كان و نرخی ئه‌مپێری تێدایه. ـ ته‌نده‌ر پڕكردنه‌وه هه‌ردوو به‌ش تێبینی: ی ( )2010/12/7كاتژمێر ()4ی پاش نیوه‌ڕۆیه. ی ته‌نده‌ر رۆژ ـ دواكاتی وه‌رگرتن ـ دواكاتی هێنانه‌وه‌ی ته‌نده‌ر رۆژی ( )2010/12/9كاتژمێر ()12ی نیوه‌ڕۆیه. ـ كاتی كردنه‌وه‌ی ته‌نده‌ر رۆژی ( )2010/12/9كاتژمێر ()2ی پاش نیوه‌ڕۆیه. ی ی نالیا ـ ناو گوندی ئه‌ڵمان ناونیشان :كۆمپانیا ژماره‌ی مۆبایل 07701574880 :ـ 07501574880
ئاماده‌نه‌بوو هیچ لێدوانێك لهوبارهیهوه بدات. ی مه‌كته‌ب ی سیاسی ی ئازاد جوندیان ی وته‌بێژ یه‌كێت ی ل ه لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت ی "ئهو بابه‌ت ه په‌یوه‌ندی ی ب ه منهوه نیی ه و كوردستانی ی ئاوێز‌هی ێ ده‌سه‌اڵت ی خۆیه‌تی ،كه‌گۆڤار نو فرۆشتووه". ی ئاوێزه ی گۆڤار مه‌ریوان عه‌ل ی سه‌نووسه‌ر وت ی "هیچ لێدوانێكم سه‌باره‌ت به‌فرۆشتنی ی ئاوێزه نییه ،ته‌نها ئهوهنده نه‌بێت گۆڤار گۆڤارێك ه و فرۆشراوه". ی رێگه‌پێدراوی ده‌روون ن�ه‌وزاد ،به‌ڕێوه‌به‌ر
كۆمپانیای ی ئاڤا میدیا ،ب ه ده‌س��ت��وور ی ی گرێبه‌ستی راگه‌یاند ك ه ناتونێت ورده‌ك��ار ی ئاوێزه باڵوبكاته‌وه ،به‌اڵم كڕین ی گۆڤار پێشتر ههوڵیانداوه گۆڤارێكی تایبه‌ت به ی هه‌وارگ ه ده‌ربكه‌ن، كۆمپانیاكه‌یان ب ه ناو ی ئاوێزه ب��ه‌اڵم كاتێك بینویان ه گ��ۆڤ��ار ده‌رناچێت به‌دواداچوونیان بۆ كردووه و به هه‌لێك ی باشیان زانیو‌ه ئهو گۆڤار‌ه بكڕن، ی تایبه‌ت ی خۆی چونك ه كۆمه‌ڵێك خوێنه‌ر هه‌یه. زانیاریی زیاتر له‌الپه‌ڕ‌ه ( )2بخوێنه‌ره‌وه
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
راپۆرت ه هه‌واڵ 3 نێچیرڤان بارزانی مه‌كته‌بی ناوه‌ندی راگه‌یاندنی پارتی هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه ی میدیا سه‌نته‌ر كۆدهكاتهوه ده‌زگاكان ی راگه‌یاندن ی پارت ی ل ه پڕۆژه‌یه‌ك ب ه ناو بورهان قادر له هه‌ولێر نێچیرڤان بارزانی جێگری سكرتێری پارتی دیموكراتی كوردستان به‌پێی پڕۆژه‌یه‌ك ی كه ئاماده‌ی ك��ردووه مه‌كته‌بی ناوه‌ند راگه‌یاندنی پارتی هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌و ه ی و گشت ده‌زگاكانی راگه‌یاندنی پارت ل�ه پ��ڕۆژه‌ی��ه‌ك ب �ه‌ن��اوی میدیا سه‌نته‌ر كۆدهكاتهوه ،بڕیاره دوای كۆنگره‌ی پارتی ئهو پڕۆژه‌یه بچێته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه. ی س �ه‌رچ��اوه‌ی �ه‌ك �ی ئ��اگ��ادار ل �ه مه‌كته‌ب راگه‌یاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان ی به ده‌ستووری راگه‌یاند ،نێچیرڤان بارزان ی خه‌ریكی دامه‌زاندنی ده‌زگایه‌كی راگه‌یاندن پارتییه به ن��اوی میدیا سه‌نته‌ر و ئهو پڕۆژه‌یه وه‌كو پڕۆپۆزه‌ل نووسراوه‌ته‌وه‌‌و ل ه دوای كۆنگره ده‌چێته بواری جێبه‌جێكردن و بیناكه‌شی ده‌كه‌وێته رێگه‌ی هه‌ولێر – مه‌سیف. ئهو سه‌رچاوه‌یه وتی «به‌هۆی فراوانی و گه‌وره‌یی بیناكه ئه‌گه‌ری ئهوه هه‌یه كه‌ناڵ ه عه‌ره‌بی و بیانیه‌كانیش نووسینگه‌كانیان بهێننه ئه‌وێ و مانگانه كرێیه‌كی ره‌مزییان لێوه‌ربگرن بۆ ئهوهی په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ پته‌وبكه‌ن‌و سوودیان لێوه‌ربگرن». سه‌رچاوه‌كه كه‌نه‌یویست ناوی باڵوبكرێته‌و ه وت��ی «ئ �هو پ��ڕۆژه‌ی �هی میدیا سه‌نته‌ر ه ی ه�ه‌م��وو ده‌زگ��اك��ان�ی راگه‌یاندنی پارت به‌ته‌له‌فزیۆنه‌كان و رادیۆكان و رۆژنام ه و گ��ۆڤ��ار و سایه‌ته ئه‌لیكترۆنییه‌كان
ده‌گرێته‌وه ،وات�ه هه‌موویان ده‌چنه ناو یه‌ك بینا ،به‌اڵم ته‌نها رۆژنامه‌ی خه‌بات و گۆڤاری گواڵن نه‌بێت». ل���ه‌ب���اره‌ی ئ���هو دوو ب�ڵ�اوك���راوه‌ی���هوه سه‌رچاوه‌كه وتی «دووڕا هه‌یه یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه كه‌ئه‌وانیش بچنه ناو ئهو پڕۆژه‌یه‌و‌ه و ئ���هوهی تریشیان ئ �هوهی �ه ك�ه ئ �ه‌وان بمێننه‌وه ،به‌اڵم تائێستا یه‌كالنه‌كراوه‌ته‌وه، ههرچهنده خه‌بات و گ��واڵن پاره‌شیان وه‌رگرتووه بۆ كڕینی خانوو». ی كاروان ئاكره‌یی ،به‌ڕێوه‌به‌ری سه‌ته‌الیت كوردستان تیڤی ،ئاماژه‌ی ب�هوه دا ك ه ئێستا بیناكه ك��راوه ،ب�ه‌اڵم وتی «هیچ زانیارییه‌كم نییه و ئ�هوهی من ئاگادرام ته‌نها ئه‌وه‌یه بیناكه ك��راوه و زانیاریم له‌سه‌ر كاركردنه‌كان نییه ،پێشموای ه تائێستا هیچ نه‌كراوه له‌باره‌ی ئهوهی چۆن بكه‌وێته ئیش». ی ب��ێ��وار ع �ه‌ب��دول��ڕه‌ح��م��ان ،ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ر ی چاپخانه‌ی موكریان و ئه‌ندازیاری بینا پڕۆژه‌كه ،وتی «زانیاریم له‌سه‌ر پڕۆژه‌ك ه ی نییه ،چونكه م��ن وه‌ك���و ئ �ه‌ن��دازی��ار بیناسازی سه‌رپه‌رشتیار بووم ،به‌اڵم وه‌كو كاركردن و به‌گه‌ڕخستنی پڕۆژه‌كه زانیاریم نییه». له‌باره‌ی هۆكاری دامه‌زراندنی ئهو ده‌زگایه‌و‌ه ی له‌الیه‌ن نێچیرڤان بارزانییه‌وه ،به وته ئ�هو سه‌رچاوه‌یه ئ�هو پ��ڕۆژه‌ی�ه یه‌كێك ه ی له پڕۆژه گه‌وره‌كان و نێچیرڤان بارزان ی ده‌یه‌وێ له‌و رێگه‌وه گۆڕانكاری له‌ناو پارت
نێچیرڤان بارزانی
بكات ،ئامانجیش له‌و پڕۆژه‌یه گۆڕانكاریی ه له راگه‌یاندنی پارتی ،وتی«یه‌كێك له‌و تێبینیانه‌ی نێچیرڤان ب��ارزان �ی له‌سه‌ر راگه‌یاندنی پارتی هه‌یه‌تی ئه‌وه‌یه كه ،بۆ ی چی هاواڵتیان كه‌متر رۆژنامه‌كانی پارت یان حیزبه‌كان ده‌خوێننه‌وه .ده‌یانه‌وێت
به‌رپرسه‌كان به‌نزینخانه‌كانیشیان مه‌ترسین
ی به‌رپرسه‌كان ی جیهانییه‌و‌ه ل ه سلێمانی به‌نزینخان ه ی ستاندارد به‌پێچه‌وان ه له‌ناو مااڵن‌و كۆاڵن‌و شوێن ه گشتییه‌كان دانراون هێمن له‌تیف له‌سلێمانی
به‌دووری ته‌نها چه‌ند مه‌ترێكی كه‌م ده‌یان ی حكومی و ئه‌هلی ل ه سلێمانی به‌نزینخان ه له‌سه‌ر شه‌قام و شوێن ه گشتی و كۆاڵن و نزیك ل ه مااڵن دانراون ،به‌پێی زیانیارییه‌كانی ده‌س��ت��ووری��ش به‌نزینخانه‌كان ل�ه‌الی�ه‌ن به‌رپرسانی حیزبی‌و حكومییه‌و‌ه پشتگیری ده‌كرێن. ی جیهان ی ده‌بێت به‌نزینخانه به‌پێ ی ستاندارد ی 75بۆ 100مه‌تر له‌ناو م��اڵ و ب���ه‌دوور شه‌قام ه گشتییه‌كاندا دوورب��ێ��ت ،به‌اڵم به‌نزینخانه‌كان ی سلێمان ی ل ه ناو ماڵه‌كان و شوێن ه گشتییه‌كان دانراون‌و مه‌ترسیشان بۆ سه‌ر گیان ی هاواڵتیان دروستكردووه. س���ه‌رچ���اوه‌ی���ه‌ك ل�� ه ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌رای��ه‌ت��ی به‌رهه‌مه‌نه‌وتییه‌كان ئاشكرایده‌كات زۆرب هی پ��ڕۆژ‌ه و به‌نزینخانه‌كان به‌رپرسه‌كانیان ل ه پشته‌وه‌یه ،یاخود هی به‌رپرسه‌كان ه و ی خه‌ڵك ی ترهوه. كردوویان ه به‌ناو ێ ك ه ده‌كه‌وێته ی سلێمان ی نو به‌نزینخان ه ته‌نیشت تێرمیناڵ ی ش���اره‌زوور سه‌رجه‌م ی چه‌ند تانكیی ه به‌نزینه‌كان ی ب ه دوور ی شه‌قام ه سه‌ره‌كییه‌كه‌وه مه‌ترێك ل ه دوور ی بۆ هاواڵتیان داناوه ،مه‌ترسییه‌ك ی گهوره دروستكردووه. كارمه‌ندێك ی به‌نزینخانه‌كه ،ك ه نه‌یویست ی بهێنرێت ب � ه پێكه‌نینه‌و‌ه وتی ن���او ی خۆمان ه تاپۆیش ه و به‌و «به‌نزینخان ه شێوه‌ی ه به‌كاریده‌هێنین». ل ه هه‌مانكاتیشدا خاوه‌ن ی به‌نزینخانه‌كه ئاماده نه‌بوو هیچ لێدوانێك له‌و باره‌یه‌وه ی مه‌ترس ی بۆ بدات ،ل ه كاتێكدا به‌نزینخانه‌ك ه سه‌رگیان ی هاواڵتیان دروستكردووه. زان��ا محه‌مه‌د س��اڵ��ح ،قایمقام ی ق��ه‌زای ی بۆ ئه‌وه‌كرد كه ی سلێمانی ،ئاماژه مه‌ركه‌ز ی ب ه قایمقامه‌و‌ه نییه. ئهو مه‌سه‌له‌ی ه په‌یوه‌ند به‌پێچه‌وانه‌ی ئ �ه‌وه‌ش �هوه ،سه‌رچاوه‌یه‌ك ل ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی به‌رهه‌م ه نه‌وتییه‌كان به‌ده‌ستووری وت «ل ه كات ی مۆڵه‌تپێدان به‌به‌نزینخانه‌كان دواجار مۆڵه‌ته‌ك ه ده‌چێته ی مه‌ركه‌ز تا ڕه‌زامه‌ندی ی قایمقام ی قه‌زا ال له‌سه‌ر بدات». رونیشیده‌كاته‌و‌ه زۆرێك ل ه به‌نزینخانه‌كان
به‌رپرسێك ی ل ه پشته‌وه‌یه ،یاخود هه‌ر هی به‌رپرسه‌كان هو كردوویان ه به‌ناو ی هاواڵتییه‌كه‌وه. ی هه‌ڵوێست ده‌كه‌وێت ه گه‌ڕه‌كی به‌نزینخان ه شاره‌وانیه‌وه ،كارمه‌ندێك ی ئهو به‌نزینخانه‌یه ئاماژه ب�هوه ده‌دات ك ه به‌نزینخانه‌كه‌یان هیچ كێشه‌یه‌ك ی یاسایی نییه ،سااڵنه‌ش مۆڵه‌ته‌كه‌یان بۆ نوێ ده‌كرێته‌وه.
له‌تیف محه‌مه‌د ،هاواڵتییه‌ك ی گه‌ڕه‌ك ی ی به‌نزینه‌كانی ش��اره‌وان��ی��ی � ه و ت��ان��ك�ه‌ر ی هه‌ڵوێست ته‌نها 10بۆ 15مه‌تر به‌نزینخان ه ل ه ماڵه‌كه‌یه‌و‌ه دووره ،وت ی له‌گه‌ڵ دانان ی ئهو به‌نزینخانه‌یه‌دا هاواڵتیان ی گه‌ڕه‌ك ی شاره‌وانی نیگه‌ران ی خۆیان ده‌ربڕیو‌ه‌و چه‌ندین ئیمزایان بۆ الیه‌ن ی په‌یوه‌ندیدار به‌رزكردووه‌ته‌وه ،به‌اڵم به‌هیچ شێوه‌یه‌ك وه‌اڵمیان نه‌داونه‌ته‌وه. له‌تیف وتی «ئه‌گه‌ر ئهو به‌نزینخانه‌یه به‌رپرسێك ی ل ه پشته‌و‌ه نه‌بێت چۆن ده‌بێت به‌و شێوه‌ی ه مه‌ترس ی بۆ سه‌ر گیان ی هاواڵتیان دروستبكات ،ل ه كات ی رووداوێك ی ئاسایدا له به‌نزینخانه‌كاندا رووداوێك ی له‌و هۆتێل سۆما دووباره دهبێتهوه«. ی دابه‌شكردنی جه‌مال عه‌ل ی ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ر به‌رهه‌مه‌نه‌وتییه‌كان ل ه سلێمانی ،ده‌ڵێت ی مۆڵه‌ت بۆ به‌نزینخانه‌كان به‌پێی نوێكردنه‌و‌ه لیژنه‌یه‌كه ،ئه‌گه‌ر مه‌رجه‌كان ی تێدانه‌بێت ئه‌وا ی بۆ نوێ ناكرێته‌وه .هه‌روه‌ها مۆڵه‌ته‌ك ه وت ی «ب ه هیچ شێوه‌یه‌ك ل ه ئێستادا مۆڵه‌ت به‌به‌نزینخانه‌كان ناده‌ین». ی هاواڵتیان جه‌مال سه‌باره‌ت ب ه داواك��ار ع��ه‌ل��ی ،وت��� ی «ن��ات��وان��ی��ن م��ۆڵ��ه‌ت له به‌نزینخانه‌كان وه‌ربگرینه‌وه ،ئه‌گه‌ر هاواڵتیان نیگه‌رانیشبن ،به‌اڵم ده‌توانین داواكارییه‌كه‌یان ب��ۆ س �ه‌روخ��ۆم��ان ب�ه‌رزب��ك�هی��ن�هوه ،بۆیه الیه‌ن ی په‌یوه‌ندیدار ده‌توانێت ئهو مۆڵه‌ته وه‌ربگرێته‌وه». كاوه سابر هاواڵتییه‌ك ی گه‌ڕه‌ك ی شاره‌وانییه، ب��اس ل��هوه ده‌ك���ات ك� ه ل� ه كات ی دانانی به‌نزینخانه‌كان ل ه نزیك ماڵه‌كانیان سه‌ردانی شاره‌وان ی و قایمقام و پڕۆژه‌تایبه‌تییه‌كان و الیه‌ن ه په‌یوه‌ندیداره‌كانیان ك��ردووه، ب �ه‌اڵم هیچ كه‌سێك گوێ ی لێنه‌گرتوون. وت ی «شاره‌وانیش پێ ی وتوون دانان ی ئهو ی ئێوه نییه». به‌نزینخانان ه كێش ه عومه‌ر عه‌ل ی شه‌ریف ،خاوه‌ن ی به‌نزینخان هی برایه‌تی ،وت ی «هه‌ندێك به‌نزینخان ه له‌ناو ی جیهانی ش��اردا ه �ه‌ن به‌پێ ی ستاندارد دروستنه‌كراون ،چه‌ند مه‌ترێكی كه‌م له شه‌قام ی سه‌ره‌كییه‌و‌ه دوورن». ی ناوشار له هه‌روه‌ها وت ی ئهو به‌نزینخانان ه ی شه‌ستییه‌كه‌دان زیاتر ی ل ه دهرهوه ئه‌وان ه مه‌ترسیان دروستكردووه.
هه‌وڵبده‌ن زۆرترین خوێنه‌ر و بینه‌ر و گوێگر بۆ خۆیان رابكێشن». به‌پێی ئ �هو پ��ڕۆژه‌ی �ه له دوای كۆنگره ی راسته‌وخۆ مه‌كته‌بی ناوه‌ندی راگه‌یاندن پارتی هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه. سه‌رچاوه‌كه وتی «بۆ به‌ڕێوه‌به‌ردنی ئهو
پڕۆژه‌یه لیژنه‌یه‌كی سێ كه‌سی پێكدێت، ی كه‌سی یه‌كه‌م نێچیرڤان ب��ارزان�ی خۆ ده‌ب��ێ��ت و ئ�ه‌گ�ه‌ر خۆیشی نه‌بێت ئ�هوا شانسی هه‌ر یه‌ك له یه‌كه‌میان ك��اروان ئاكره‌یی‌‌و دوای ئهو سه‌رۆ قادر به‌هێزه بۆ وه‌رگرتنی ئهو پۆسته».
مانگان ه زیاتر له چوار هه‌زار كه‌س سه‌ردانی ئێران ده‌كات
محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی به‌رپرسی ڤیزا پێدان له قونسوڵگه‌ری كۆماری ئیسالمی ئێران له سلێمانی، ئ��ام��اژه ب���هوه ده‌دات به‌شێوه‌یه‌كی ناوه‌ندی مانگانه زیاتر له چوار هه‌زار كه‌س ڤیزا وه‌رده‌گرن و سه‌ردانی ئێران ده‌كه‌ن .ماوه‌یه‌كیشه ڤیزای ئێرانی زیاتر به‌رزبووه‌ته‌وه. به‌رپرسی ڤیزا پێدان له قونسوڵگه‌ری كۆماری ئیسالمی ئێران له سلێمانی له لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور وتی «ده‌وڵه‌تان له‌سه‌ر بنه‌مای ك��اری به‌رامبه‌ر یه‌ك سه‌باره‌ت به‌گۆڕین‌و هه‌مواركردنی نرخی ڤیزای خۆیان ك��ارده‌ك �ه‌ن ،لهبهرئهوه نرخی ڤ��ی��زای ع��ێ��راق ب��ۆ هاواڵتیانی ئێرانی له ساڵی رابردوودا دوو به‌رامبه‌ر زیادبوو ،بۆیه ئێمه‌ش زیادمانكرده‌وه». ده‌ڵێت س�ه‌ره‌ڕای ئهو خاڵه زیادبوونی نرخی ڤیزا ب��ۆ چ��وون�ه ن��او كۆماری ئیسالمی ئێرانه‌وه سیفه‌تێكی گشتی
ههبووه ،وتی «لهبهرئهوه زۆرێ��ك ل ه واڵته‌كان ده‌گرێته‌وه ،بۆیه ته‌نها تایبه‌ت نییه به‌عێراقه‌وه». ل�ه قونسوڵگه‌ری ئ��ێ��ران نرخی ڤیزا ب �ه‌رزك��راوه‌ت �هوه ب�ه‌م شێوه‌یه :ڤیزای خێرا 76دۆالر و ڤیزای ئاسایی كه له ماوه‌ی یه‌ك هه‌فته‌دا ته‌واو ده‌بێت به 58دۆالره ،به تێكڕاش مانگانه زیاتر له چوار هه‌زار كه‌س ڤیزا وه‌رده‌گرن و سه‌ردانی ئێران ده‌كه‌ن. پێشتر ڤیزای خێرا 50دۆالر و ڤیزای ئاسایی به 15دۆالر بووه. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا س �ه‌ره‌ڕای ب��ه‌رزب��وون��هوهی ن��رخ��ی ڤ��ی��زا له‌سه‌ر هاواڵتیانی هه‌رێم كاریگه‌ری نهبووه ل��ه‌س��ه‌ر داواك���ردن���ی ڤ��ی��زا ل��ه‌الی��ه‌ن ه��اواڵت��ی��ان��هوه ،وت���ی «ئ��اس��ان��ك��اری تایبه‌تمان كردووه بۆ بریندارانی چه‌كی كیمیایی كه‌به‌مه‌به‌ستی چ��اره‌س �ه‌ر رووده‌ك �ه‌ن �ه ئێران و ه�ه‌روه‌ه��ا له‌گه‌ڵ كارمه‌ندانی حكومی».
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
2راپۆرت
i n f o @ d e s t u r. n e t
"ڕێككه‌وتن ی ستراتیژ ی ڕۆڵ ی ل ه دابه‌شكردن ی پۆسته‌كاندا
نابێت"
4
سه‌رۆكی په‌رله‌مان هه‌وڵی په‌شیمان كردنه‌وه‌ی حاكم رزگار ده‌دات
ی په‌رله‌مانه‌وه هه‌ر دوای یه‌كه‌م دانیشت له داواكه به‌پێی یاسا ده‌بوایه داواكه‌ی حاكم ڕزگار بخرایه‌ت ه كارنامه‌ی گفتوگۆ
كه‌مال كه‌ركوكی بۆ په‌شیمانكردنه‌وه‌ی حاكم رزگار له گه‌ڵیدا كۆبووه‌ته‌وه
بورهان قادر له هه‌ولێر ی دوای ئ��هوهی حاكم ڕزگ��ار ئه‌ندام په‌رله‌مانی كوردستان رایگه‌یاند ك ه ی به‌هۆی مامه‌ڵه‌ی نه‌شیاوی سه‌رۆك په‌رله‌مانه‌وه ده‌ستی له‌كاركێشاوه‌ته‌وه، سه‌رۆكی په‌رله‌مان له هه‌وڵداندایه بۆ په‌شیمانكردنه‌وه‌ی. ی له 2010/11/8حاكم رزگار ئه‌ندام په‌رله‌مانی كوردستان به نووسراوێك ی ده‌س���ت ل �ه‌ك��ارك��ێ��ش��ان �هوهی خ��ۆ ی پێشكه‌شی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان كوردستان كردووه ،له ده‌قی ده‌ست هۆكاره‌كه‌ی بۆ مامه‌ڵه‌ی د.كه‌مال ك��ه‌رك��وك��ی س���ه‌رۆك���ی پ��ه‌رل��ه‌م��ان ده‌گه‌ڕینێته‌وه ،ئاماژه‌ی ب�هوه داو ه ی كه د.ك �ه‌م��ال كه‌ركوكی سوكایه‌ت پێكردووه.
ی له نامه‌كه‌دا هاتووه "مرۆڤ بێڕێز پێناكرێ ،ده‌بێ به ڕوحی برایانه‌و ه هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ یه‌كدا بكه‌ن، ێ ك���ه‌رام���ه‌ت���ی وه‌ك م����رۆڤ ده‌ب��� پارێزراوبێ". هه‌روه‌ها هاتووه "ئ�هو شێوازه گرژ و تونده‌ی به‌ڕێز سه‌رۆكی په‌رله‌مان ی به‌رانبه‌ر من نواندی له دانیشتن س�ه‌رل�ه‌ب�هی��ان�ی رۆژی 2010/11/3 ی ل �ه ك��ات�ی گفتوگۆ ل �ه‌س �ه‌ر قانون ی خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان ده‌چ��ێ��ت��ه خ��ان �ه سوكایه‌تی یا بێڕێزی پێكردن". ی ههرچهنده به‌پێی په‌یڕه‌وی ناوخۆ پ �ه‌رل �ه‌م��ان ده‌ب��وای��ه دوای یه‌كه‌م ی دانیشتن له پ��اش پێشكه‌شكردن ن��ام��هی ده‌س��ت��ل�ه‌ك��ارك��ێ��ش��ان�ه‌وه‌ك� ه ی بخوێنرێته‌وه ب��ۆ گفتوگۆ كردن په‌رله‌مانتاران و قبوڵیان ڕه‌تكردنه‌وه.
ب�ه‌اڵم ل��ه‌دوای داواك��هی حاكم رزگار ی تا ئێستا په‌رله‌مان پێنج دانیشتن ك��ردووه ،كه‌چی سه‌رۆكی په‌رله‌مان ی ئ���هو ده‌س���ت ل�ه‌ك��ارك��ێ��ش��ان�هوهی�ه ی نه‌خوێندۆته‌وه تا ئه‌ندامان گفتوگۆ له‌سه‌ر بكه‌ن. ی تاریق جه‌وهه‌ر ڕاوێژكاری راگه‌یاندن سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانی كوردستان له لێدوانێكدا بۆ ده‌س��ت��وور ده‌ڵێـ دواخستنی گفتوگۆ له‌سه‌ر نامه‌ك ه نایاسایی نییه ،ئاماژه‌ی بهوه دا ك ه نامه‌كه ده‌خرێته به‌رنامه‌ی كاره‌وه، وت �ی "ئ���ه‌وه‌ش ده‌وه‌ستێته‌وه سه‌ر ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و ئهو به‌رنامه له‌به‌ر ده‌ستیاندایه". به‌پێی زان��ی��اری��ی�ه‌ك��ان�ی ده‌س��ت��وور ده‌س��ت��ل �ه‌ك��ارك��ێ��ش��ان �ه‌وه‌ك �هی حاكم ی ڕزگ���ار قبوڵناكرێت ،سه‌رۆكایه‌ت
ی په‌رله‌مانیش ده‌یانه‌وێت پێش ئهوه نامه‌كه بخرێته گفتوگۆوه حاكم ڕزگار په‌شیمان بكه‌نه‌وه له داواكه‌ی .بۆیه‌ش ی داوا یه‌كه‌م كه‌سی ڕیزبه‌ندی لیست كوردستانی كه ده‌رنه‌چووه ،نه‌كراوه. تا بێچێته شوێنی حاكم ڕزگار. به‌پێی ریزبه‌ندیه‌كه‌ش مامۆستا كاو ه ی كه ریزبه‌ندیكه‌ی 62هو له‌پشك یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان ده‌بێت بچێته شوێنی حاكم ڕزگ��ار ئه‌گه‌ر داواكه‌ی قبوڵبكرێت. له‌مباره‌وه مامۆستا كاوه له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی "منیش له‌هه‌ندێك براده‌ر‌و ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌وه گوێبیست ی ب��وم ك��ه به‌پێی ی��اس��اش ل���ه‌دوا ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌كه‌ی حاكم رزگار ده‌بێت من ب��م ،ب�ه‌اڵم تا ئێستا به فه‌رمی له‌الیه‌ن په‌رله‌مان‌و حیزبیشه‌و ه
من ئاگادار نه‌كراومه‌ته‌وه". ده‌ستوور په‌یوه‌ندیكرد به حاكم رزگار به‌اڵم ئاماده‌نه‌بوو لێدوان له‌وباره‌یه‌و ه بدات. به‌پێی ئهو زانیاریانه‌ی ده‌ست ده‌ستوور ی كه‌وتوون كه‌مال كه‌ركوكی سه‌رۆك ی په‌رله‌مانی كوردستان دانیشتنێك ل�ه‌گ�ه‌ڵ حاكم رزگ���ار ك���ردووه و له هه‌وڵدان دایه بۆ په‌شیمانكردنه‌وه‌ی. له‌باره‌ی هه‌وڵدان بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی حاكم ڕزگار تاریق جه‌وهه‌ر وتی "ئهوه نازانم، ده‌كرێ له‌خۆی بپرسی ،تا ئێستاش ك ه ی په‌رله‌مان بڕیاری نه‌داوه ،سه‌رۆكایه‌ت ی به‌پێی كاتی گونجا‌وده‌یخاته به‌رنامه كار‌و سه‌رۆكایه‌تی زیاتر لهوه ده‌زانن". ی فرسه‌ت ئه‌حمه‌د سكرتێری په‌رله‌مان كوردستان ئاماده‌نه‌بوو لێدوان بدات له‌وباره‌وه.
یه‌كێتی باڵوكراوه‌یه‌كی خۆی ده‌فرۆشێت
یه‌كێتی ده‌ستیكرد به‌فرۆشتنی میدیاكانی
هێمن له‌تیف له سلێمانی م �ه‌ك��ت �ه‌ب��ی ن���اوه‌ن���دی راگ �هی��ان��دن��ی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان ،ل ه ڕێگه‌ی رۆژنامه‌ی كوردستانی نوێوه، ب�ڵاوك��راوه‌ی �ه‌ك��ی خ��ۆی ده‌ف��رۆش��ێ��ت و ب�ڵاوك��راوه‌ك �ه ل�ه‌الی�ه‌ن كۆمپانیای ئاڤامیدیاوه ده‌كڕدرێت كه له بواری رێكالم‌و به‌رهه‌مهێنانی فیلم‌و هونه‌ریدا كار ده‌كات. گ���ۆڤ���اری ئ���اوێ���زه ك����ه‌دوو هه‌فت ه جارێك باڵودهكرایهوه و پاشكۆیه‌كی كوردستانی نوێبوو ،له‌الیه‌ن ستران ع�ه‌ب��دواڵ س�ه‌رن��ووس�ه‌ری كوردستانی نوێوه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرا ،چه‌ند رۆژێك پێش ئێستا گۆڤاركه‌یان به‌كۆمپانیای ئاڤا گروپ فرۆشت. ی ئاوێزه پێشتر ه�ه‌ر له چوارچێوه رۆژنامه‌كه‌دا له هه‌شت الپه‌ڕه‌دا رۆژانی هه‌ینی باڵودهكرایهوه و خوێنه‌رێكی زۆری هه‌بوو ،به‌اڵم له‌سه‌رده‌می ستران عه‌بدوڵاڵدا بوو به‌گۆڤار‌و نه‌ده‌فرۆشرا، تا دواتر بڕیاری وه‌ستانی دراو له‌چه‌ند رۆژی رابردووشدا فرۆشرا. به‌پێی ئ��هو زان��ی��اری��ی��ان �هی ده‌س��ت رۆژنامه‌ی ده‌ستوور كه‌وتوون ،گۆڤاره‌ك ه به‌هۆی كه‌می ب��ودج�هوه ف��رۆش��راوه، دوای ئهوهی بۆماوه‌ی چه‌ند مانگێك راوه‌ستێنرا .به‌ر له فرۆشتنیشی چه‌ند ی ملیۆنێك دیناری پاداشت و هاوكار نووسه‌ران قه‌رزدار بووه. به‌پێی زانیارییه‌كان گرێبه‌سه‌ته‌ك ه ی ی كوردستان له نێوان سه‌رنووسه‌ر ن��وێ و كۆمپانیایی ئ��اڤ��ا میدیادا ی كراوه .سكرتاریه‌تی نووسین ئاگادار گ��رێ��ب�ه‌س��ت�ه‌ك�ه ن��ی��ن و ره‌خ��ن �هی��ان لێگرتوون. ی له ژم��اره پێنج ه �ه‌زارو 339ی رۆژ 11/28ی كوردستانی ن��وێ��دا ،ل ه ێ ژێ��ر ناونیشانی "ك��وردس��ت��ان�ی نو
خاوه‌ندارێتی گۆڤاری ئاوێزه ده‌داته ئاڤا میدیا" فرۆشتنی گۆڤاره‌كه ئیمزاكراوه. سه‌باره‌ت به‌فرۆشتنی گۆڤاری ئاوێزه، ی س��ت��ران ع �ه‌ب��دوڵ�ڵا ،س �ه‌رن��ووس �ه‌ر كوردستانی ن��وێ ،ئاماده‌نه‌بوو هیچ لێدوانێك لهوبارهیهوه بدات. ی رۆژی 11/27له باره‌گای سه‌ره‌ك كوردستانی نوێ ،به‌ئاماده‌بوونی ستران ی عه‌بدوڵاڵ ،سه‌رنوسه‌ری كوردستان ی ن���وێ ،س��ه‌رپ��ه‌رش��ت��ی��اری گ��ۆڤ��ار ی ئاوێزه و مه‌ریوان عه‌لی سه‌رنوسه‌ر ی گۆڤاره‌كه‌‌و ده‌روون نه‌وزاد به‌ڕێوه‌به‌ر رێگه‌پێدراوی كۆمپانیایی ئاڤامیدیا ی و پ��ارێ��زه‌ران��ی ه����ه‌ردوو ال ،واژۆ گرێبه‌ستی فرۆشتن و خاوه‌ندارێتی و چاپ‌و باڵوكردنه‌وه‌ی گۆڤاری ئاوێزه‌یان ئیمزاكرد. ی ئ��ازاد جوندیانی وته‌بێژی مه‌كته‌ب سیاسیی یه‌كێتی له لێدوانێكدا بۆ ی ده‌ستوور وتی "ئهو بابه‌ته په‌یوه‌ندی ێ به‌منه‌وه نییه و كوردستانی نو ی ده‌سه‌اڵتی خۆیه‌تی ،كه‌گۆڤاری ئاوێزه فرۆشتووه". ی مه‌ریوان عه‌لی سه‌نووسه‌ری گۆڤار ئاوێزه وتی "هیچ لێدوانێكم سه‌باره‌ت به فرۆشتنی گۆڤاری ئاوێزه نییه ،ته‌نها ئهوهنده نه‌بێت گۆڤارێكه و فرۆشراوه". ی ده‌روون نه‌وزاد به‌ڕێوه‌به‌ری رێگه‌پێدراو ی كۆمپانیایی ئاڤا میدیا ،به ده‌ستوور ی راگ��هی��ان��د ك�ه‌ن��ات��ون��ێ��ت ورده‌ك����ار گرێبه‌ستی كڕینی گ��ۆڤ��اری ئاوێز ه باڵوبكاته‌وه ،به‌اڵم پێشتر هه‌وڵیانداو ه گۆڤارێك تایبه‌ت به كۆمپانیاكه‌یان ب ه ناوی هه‌وارگه ده‌ربكه‌ن ،به‌اڵم كاتێك بینویانه گۆڤاری ئاوێزه ده‌رناچێت ی به‌دواداچوونیان بۆ كردووهو به‌هه‌لێك باشیان زان��ی��وه ئ �هو گ��ۆڤ��اره بكڕن، ی چونكه كۆمه‌ڵێك خوێنه‌ری تایبه‌ت خۆی هه‌یه. فرۆشتنی ئهو باڵوكراوه‌یه له كاتێكدای ه
كه كوردستانی نوێ رێكالم‌و داهاتێكی زۆری هه‌یه. ی سه‌باره‌ت به پێدانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كان ی پێشوو به ن��ووس �ه‌ران و هاوكاران ی گ���ۆڤ���اری ئ���اوێ���زه ،ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ر رێگه‌پێدراوی كۆمپانیایی ئاڤا میدیا، ی وتی ئ �هوه په‌یوه‌ندی به‌كوردستان نوێوه هه‌یه. ناوبراو وتی "ئێستا گۆڤاری ئاوێز ه س�ه‌رب�ه‌خ��ۆی�ه و پ �هی��وه‌ن��دی به‌هیچ حزبێكه‌وه نییه ،كۆمپانیای ئاڤا میدیا ده‌ریده‌كات". پێشتر ئاوێزه به‌هه‌شت الپ�ه‌ڕه و ل ه چوارچێوه‌ی كوردستانی نوێدا رۆژانی هه‌ینی ده‌رده‌چوو و خوێنه‌رێكی زۆری هه‌بوو ،به‌اڵم دواتر كرایه گۆڤار. ی كاوه محه‌مه‌د سه‌رنوسه‌ری پێشوو كوردستانی نوێ ،ئاماژه بۆ بهوه ده‌دات كه چه‌ند هۆكارێك هه‌بوون بۆئه‌وه‌ی كاتی خۆی پاشكۆی هه‌مه‌ڕه‌نگی ئاوێز ه ده‌ربكه‌ن ،نه‌ك هه‌ر درێژه‌ی پێ بده‌ن، به‌ڵكو گه‌شه‌ی پێ ب��ده‌ن و فراوانی بكه‌ن ،كه‌سه‌ره‌تا به چ��وار الپ �ه‌ڕ ه ده‌ستیانپێكرد ،دوات��ر كرا به‌هه‌شت الپه‌ڕه‌ی ره‌نگاوره‌نگی هه‌فتانه‌و رۆژانی هه‌ینی ،ده‌ربچێت. ی سه‌رنوسه‌ری پێشووی كوردستان نوێ وتی "به‌هۆی ئهوهی كوردستانی نوێ رۆژنامه‌یه‌كی سیاسییه و به‌هۆی حیزبی بوونی ،له ناو رۆژنامه‌كه‌دا ده‌رف�����ه‌ت ك��ه‌م��ب��وون ك �ه‌ه �ه‌ن��دێ��ك له‌رووبه‌ره‌كه‌ی بۆ حه‌سانه‌وه‌ی مێشكی خوێنه‌ر ته‌رخانبكرێ ،یان بۆئه‌وه‌ی ئهو خوێنه‌رانه‌یان لێ دوورنه‌كه‌ونه‌وه كه ل ه وشك‌و برینگیی سیاسه‌ت بێزاربوون". كاوه محه‌مه‌د ،پێیوایه ئاوێزه توانی س �ه‌رك �ه‌وت��ن��ێ��ك��ی ب���اش و ب��ه‌رچ��او به‌ده‌ستبهێنێت‌و وای لێبێت كه هه‌فتان ه خوێنه‌ران له چاوه‌ڕوانیی ده‌رچوونیدابن و به تامه‌زرۆییه‌وه بیخوێننه‌وه.
ئاوێزه دوای ئهوهی بوو به گۆڤار فرۆشی كه‌میكرد
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه12/1 ،و2010/
i n f o @ d e s t u r. n e t
کوردستانی 5
گفتوگۆكانی ده‌وڵه‌تی توركیا و په‌كه‌كه تاچه‌ند جیدین؟ ئه‌حمه‌د ده‌نیز :كێشه‌ی كورد چاره‌سه‌ر نه‌كرێ ئه‌زموونی فه‌ڵه‌ستین دووباره دهبێتهوه هیوا سه‌لیمی ئه‌گه‌ره‌كانی رێككه‌وتن ل ه نێوان په‌كه‌كه‌‌و حكومه‌تی توركیا به‌هێزه‌‌و نیشانه‌كان باس ل ه هه‌وڵی جیدی الیه‌ن ه جیاجیاكان بۆ چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد ل ه توركیا ده‌كرێت. چ �ه‌ن��دان رۆژن��ام��هی ن��اس��راوی توركیا‌و ناوچه‌ك ه ل ه هه‌فته‌ی راب��ردوودا ئه‌گه‌ری رێككه‌وتنی نێوان په‌كه‌كه‌‌و حكومه‌تی توركیایان وروژان��دو‌ه و له‌الیه‌كیتریشه‌و‌ه سه‌رۆك كۆماری توركیا ل ه نوێترین لێدواندا خوازیاری په‌له‌كردن ل ه چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد له توركیایه. ههرچهنده پرۆسه‌ی چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد ل ه توركیا ل ه ساڵی راب��ردووه‌و‌ه ب ه ئارامی ده‌ستیپێكردوه ،به‌اڵم سه‌ركه‌وتنی پارتی دادوگه‌شه‌پێدان ل ه ریفراندۆمی پێداچوونهوه به‌سه‌ر ده‌ستووری ئهو واڵته‌دا بڕوابه‌خۆبوونێكی زیاتری ب ه حزبه‌كه‌ی ئه‌ردۆگان داوه و پارتی دادوگه‌شه‌پێدانی ده‌یه‌وێ له‌ئاراسته‌ی به‌كرده‌وه‌ده‌رهێنانی نفوزی زیاتر‌و پێگه‌ی به‌هێزتر ل ه ناوچه‌كه‌دا‌و ئه‌ندامبوون ل ه یه‌كێتی ئه‌ورووپا‌و هه‌روه‌ها م��ان��دووب��وون ل � ه زیانه‌كانی جه‌نگێكی چه‌ندان ساڵه ،په‌ل ه بكات ل ه پرۆسه‌ی چاره‌سه‌ركردنی پرسی كوردا. په‌كه‌ك ه پێیوای ه ك ه ده‌بێ هه‌وڵه‌كان زیاتر بكرێت‌و له‌هه‌مانكاتدا نایشارێته‌و‌ه ك ه ئه‌وان له‌وبڕوایه‌دان هه‌نگاوه‌كانی جیدی ل ه الیه‌ن حكومه‌تی توركیاو‌ه هه‌ڵناگیرێت‌و هه‌نگاوه‌كانی ئێستاش ته‌نیا بۆ كڕینی كاته. له‌الیه‌كیتریشه‌و‌ه ئاگربه‌سته‌كه‌ی پارتی كرێكارانی كوردستانی توركیا به‌رده‌وامه‌‌و به‌رپرسانی په‌كه‌ك ه ئاماژه بهوه ده‌ده‌ن ك ه ل ه ئێستادا بینه‌ری ره‌وتی رووداوه‌كانن‌و ته‌نانه‌ت مۆڵه‌تیشیان بۆ یه‌كالیبوونه‌وه‌ی هه‌وڵه تازه‌كان دیاریكردوه. گفتوگۆی به‌رده‌وامی حكومه‌تی توركیا‌و په‌كه‌كه له ئارادایه ل ه ساڵی 1993و ل ه سه‌رده‌می تورگوت ئۆزال ،سه‌رۆك كۆماری ئهو كاتی توركیا، هه‌وڵێكی جیدی ب��ۆ نزیكبوونه‌و‌ه ل ه چارسه‌ركردنی پرسی كورد ل ه توركیا هات ه ئاراوه ،به‌اڵم ب ه تیرۆركردنی سه‌رۆك كۆماری توركیا‌و ب ه دروستبوونی رێكخستنێكی تیرۆریستی به‌ناوی ئه‌رگه‌نه‌كۆن ئهو هه‌وڵ ه له‌باربرا. بۆ جارێكیتر‌و ئه‌مجاره‌یان ل ه زه‌مینه‌یه‌كی له‌بارتردا پرسی گفتوگۆ‌و چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد ل ه توركیا ده‌ستیپێكردۆته‌وه‌‌و
س�ه‌ره‌ت��ای ئ�ه‌م قۆناغ ه نوێی ه ل ه ساڵی رابردووه‌وه‌‌و له‌الیه‌ن ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان سه‌رۆك وه‌زیرانی توركیاو‌ه هاتۆت ه ئاراوه. ههرچهنده له‌سه‌ره‌تادا پرۆسه‌ك ه به‌ناوی كرانه‌وه‌ی كوردی پێناسه‌كرا ،به‌اڵم ل ه ژێر فشاری الیه‌ن ه كه‌مالیست ه فاشیسته‌كانه‌و‌ه ئهو واتای ه ب ه كرانه‌وه‌ی دیموكراسی ناوی گۆڕی. عه‌بدوڵاڵ ئۆجه‌الن سه‌رۆكی به‌ندكراوی پ �ه‌ك �ه‌ك �ه ل�� ه ه �ه‌ف��ت �ه‌ك��ان��ی راب�����ردوودا ئاشكرایكرد ،ك ه دانیشتن‌و چاوپێكه‌وتنی ب���ه‌رده‌وام ل ه نێوان ئ �هو و به‌رپرسانی حكومه‌تی توركیا ل ه ئارادای ه و پێده‌چێ بچێت ه قۆناغی گفتوگۆی جیدییه‌وه. لهالیهكیترهوه كۆمه‌ڵێك رۆژنامه‌ی ناسراوی توركیا‌و ناوچه‌ك ه رایانگه‌یاند ك ه رێككه‌وتن ل ه نێوان ئۆجه‌الن‌و توركیا له‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك خاڵی سیاسی‌و ئه‌منی ئیمزاكراوه. ئه‌حمه‌د ده‌نیز به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه‌كانی دهرهوهی په‌كه‌ك ه ل � ه لێدوانێكدا بۆ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور ،ده‌ڵێت هه‌واڵی گفتوگۆ و ته‌نانه‌ت رێككه‌وتنێكی سه‌ره‌تایی ل ه نێوان ئۆجه‌الن‌و حكومه‌تی توركیا راسته، ی "ب�ه‌اڵم حكومه‌ته‌كه‌ی ئه‌ردۆگان بێ وت بڵێنی ده‌ك��ات‌و نایه‌وێ به‌شێوه‌ی جیدی پرسه‌ك ه چاره‌سه‌ر بكات ،حكومه‌تی توركیا ل ه ئاراسته‌ی الوازكردنی كوردو قازانجه‌كانی خۆی هه‌نگاوی له‌م شێوه‌ی هه‌ڵگرتووه‌‌و ده‌ی��ه‌وێ ب�ه‌م شێو‌ه ك��ات بكڕێت‌و وه‌ك پڕۆژه‌یه‌كی جیدی له‌مه‌سه‌له‌ك ه ناڕوانێت". ب�ه‌پ��ێ��چ�ه‌وان�هی ل��ێ��دوان�ه‌ك��ان��ی ئه‌حمه‌د ی ده‌نیز ،یوسف گ��ۆران جێگری سه‌نته‌ر ی لێكۆڵینهوه ستراتیژییه‌كانی كوردستان ی نیشتمانی ،پێیوای ه ك ه سه‌ر ب ه یه‌كێت پ���ڕۆژه‌ی چ��اره‌س�ه‌رك��ردن��ی پرسی كورد ل ه توركیا جیدییه ،به‌اڵم ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات ك ه رێككه‌وتنێكی روون‌و ئاشكرا ل ه نێوان ئ��ۆج �ه‌الن‌و حكومه‌تی توركیا پێكنه‌هاتووه .یوسف گۆران ل ه لێدوانێكدا بۆ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور وتی "په‌یوه‌ندی دوو الیه‌ن ه هه‌ی ه و به‌اڵم نه‌گه‌یشتۆت ه ئاستی گفتوگۆ ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ك ه گفتوگۆ پێویستی ب ه هه‌ندێك مه‌رج ه هه‌یه‌‌و تا ئێستا ئهو بارودۆخه دابین نهبووه". وت��ی "پ��رۆس �هی چ��اره‌س�ه‌رك��ردن��ی ك��ورد ل ه توركیا ب��ه‌ره‌و ئاقارێك ده‌ڕوات ك ه گه‌ڕانه‌وه‌ی به‌دوادا نه‌یێت‌و من پێموای ه ك ه پرۆسه‌یه‌كی جیدییه". گۆران ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات ك ه وروژاندنی ئهو مه‌سه‌ل ه له‌الیه‌ن حكومه‌تی توركیاو‌ه ت�ه‌ن��ی��ا ك��ڕی��ن��ی ك���ات‌و ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی�� ه
چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ى کوردانى باکور ئارامی بۆ ناوچه‌ک ه ده‌گێڕێته‌وه
تایبه‌تییه‌كانی پارتی دادوگه‌شه‌پێدان نییه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی كه خودی په‌كه‌كه‌ش هه‌ست به جیدیبوونی ئهو مه‌سه‌له‌یه ده‌كات‌و له چوارچێوه‌ی هه‌مان تێڕوانینه كه ئاگربه‌ست راده‌گه‌ینێت. ئه‌حمه‌د ده‌نیز جه‌خت ده‌ك��ات �هوه كه ئاگربه‌ستی په‌كه‌كه تا ئ��ازاری 2011 به‌رده‌وامده‌بێت‌و ئه‌گه‌ر حكومه‌تی توركیا هه‌نگاوی جیدی هه‌ڵنه‌گرێت ئه‌وانیش پێداچوونهوه به‌سه‌ر هه‌ڵوێسته‌كانیان ده‌كه‌ن. چاره‌سه‌ركردنی پرسه‌كه كاریگه‌ری گهوره له‌سه‌ر ناوچه‌كه داده‌نێت چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد له باكووری ك��وردس��ت��ان ته‌نیا ك��اری��گ �ه‌ری له‌سه‌ر هاوكێشه سیاسییه‌كانی توركیا دانانێت، به‌ڵكو وه‌ك خاڵێكی وه‌رچه‌رخانی گهوره له ناوچه‌كه دێته هه‌ژمار .هه‌مان ئهو كاریگه‌رییه كه توركیای ناچاركردوه بۆ ب�ه‌دواداچ��وون��ی پرسی چاره‌سه‌ركردنی گرفته‌كانی په‌نا بۆ الیه‌نه ده‌ره‌كییه‌كانی دراوسێی توركیا به‌رێت و ده‌ی �ه‌وێ به كه‌مترین زی��ان بۆ داه��ات��ووی سیاسی توركیا الیه‌نه‌كانی دیكه‌ش بۆ یارمه‌تیدانی پرۆسه‌كه به خزمه‌ت بگرێت .هاوكات
خ��ودی توركیاش ده‌ت��وان��ێ له رێگه‌ی چاره‌سه‌ركردنی ئهو پرسه‌وه نفوزی زیاتر له ناوچه‌كه په‌یدابكات و پێگه‌ی خۆی به‌هێزتر بكات. لهالیهكیترهوه پرۆسه‌ی چاره‌سه‌ربوونی ك��ورد له توركیا پێگه‌ی ك��ورد به‌هێز ده‌ك���ات‌و ك��اری��گ�ه‌ری پۆزتیڤ له‌سه‌ر پارچه‌كانی تری كوردستان‌و پرۆسه‌ی دیموكراسی له رۆژه �ه‌اڵت��ی ناوه‌ڕاست داده‌نێت. ئه‌حمه‌د ده‌نیز پێیوایه كه كێشه‌ی كورد كێشه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی ،هه‌رێمی‌و جیهانییه‌‌و هه‌ربۆیه له ئه‌گه‌ری چاره‌سه‌رنه‌بوونی ئ �هو پ��رس�ه ،ئه‌زموونێكی هاوشێوهی فه‌ڵه‌ستین دووباره‌ده‌بێته‌وه‌‌و سه‌قامگیری له رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست هیچ كاتێك نایه‌ته دی .ده‌نیز وتی "دیموكراسی ناوچه‌كه به چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورده‌وه گرێدراوه‌‌و پرۆسه‌ی دیموكراتیزاسیۆنی ناوچه‌كه به‌بێ چاره‌سه‌كردنی كێشه‌ی كورد هیچ به‌ره‌وپێشچوونێك به خۆیه‌وه نابینێت". ده‌نیز ده‌ڵێت به‌له‌به‌رچاوگرتنی له‌ت له‌تبوونی كوردستان له نێوان چوار واڵت��داو جێگیربوونی زۆرینه‌ی كورد له توركیا ،پرۆسه‌ی ئاسمیالسیۆنی كورد
ده‌وه‌ستێت‌و هاوكات ناسنامه‌ی كورد له ئاستی ناوچه‌كه‌‌و جیهاندا مه‌شرووعییه‌تی سیاسی‌و یاسایی په‌یداده‌كات. ده‌نیز دواتر پرسی پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق به نموونه ده‌هێنێته‌وه‌‌و ده‌ڵێت "نارازیبوونی توركیا به سه‌رۆكایه‌تیكردنی جه‌الل تاڵه‌بانی نیشانده‌ری قایلنه‌بوونی توركیا به ناسنامه‌ی كورد له ناوچه‌كه، وتی "هه‌ر بۆیه به‌و ره‌فتاره‌ی دژایه‌تی هه‌موو تاكێكی كورد له ناوچه‌كه ده‌كات. له‌به‌رامبه‌ریشدا ته‌سلیمبوونی توركیا به خواسته ره‌واكانی كورد له توركیا ده‌توانێ كاریگه‌رییه‌كی پۆزتیڤ له‌سه‌ر كوردی پارچه‌كانیتریش دابنێت". الی خۆشیه‌وه یوسف گۆران پێیوایه كه كاریگه‌رییه‌كانی چاره‌سه‌ركردنی پرسی ك��ورد دوو الی�ه‌ن�هی�هو ه �ه‌م ب��ۆ خ��ودی توركیا‌و هه‌م بۆ ناوچه‌كه ،به‌تایبه‌ت بۆ باشووری كوردستان كاریگه‌ری ده‌بێت. ده‌ڵێت له ئه‌گه‌ری چاره‌سه‌ركردنی ئهو گرفته په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌رێمی كوردستان‌و حكومه‌تی توركیا ده‌چێته قۆناغێكی نوێیه‌وه ،وتی "له‌به‌رئه‌وه‌ی كه مه‌سه‌له‌ی كورد به‌رده‌وام خاڵی گرژی له نێوان توركیا‌و كوردی عێراق بووه".
موجاهدینی خه‌ڵقی ئێران له نێوان تیرۆریزم‌و پشتیوانی ئه‌وروپادا
ی تێیكه‌وتوو‌ه رزگار بكات ی خه‌لق له‌و قه‌یرانه ی ئه‌وروپا موجاهیدین ره‌نگ ه یه‌كێت هیوای سه‌لیمی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا رۆژی پێنجشه‌ممه‌ی هه‌فته‌ی راب���ردوو داوای ل�ه ویالیه‌ت ه یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا كرد رێكخراوی موجاهیدینی خه‌ڵقی ئێرانی له ریزبه‌ندی گروپه تیرۆریستییه‌كان بێنێته‌ده‌ره‌وه ،له كاتێكدا فشاره‌كانی حكومه‌تی عێراق بۆ سه‌ر ئه‌ندامانی رێكخراوی موجاهیدین له عێراقدا به‌رده‌وامه. لهالیهكیترهوه رۆژی رابردوو ئاژانسه‌كانی هه‌واڵی عێراق باڵویانكردهوه كه به‌ڵگه‌یان له‌سه‌ر چه‌ندان هه‌وڵی "تیرۆریست"ی م��وج��اه��ی��دی��ن ل��ه ن���اوخ���ۆی ع��ێ��راق��دا به‌ده‌ستهێناوه ،چه‌ند الیه‌نێكی عێراقی به‌نیازن داوای یاسایی له‌سه‌ر ئه‌ندامانی موجاهیدین به‌رزبكه‌نه‌وه. ئه‌وروپا پشتیگری موجاهیدینی خه‌ڵقی ئێرانی ده‌كات رۆژی پێنجشه‌ممه په‌رله‌مانی ئه‌وروپا، به‌شێوه‌ی ره‌س��م��ی ،كاترین ئه‌شتۆن ن��وێ��ن �ه‌ری ب���ااڵی س��ی��اس�ه‌ت��ی دهرهوه و ئاسایشی یه‌كێتی ئ���ه‌وروپ���ای بۆ به‌دواداچوونی پرسی موجاهیدنی خه‌ڵقی ئێرانی راسپارد و داوای له ناوبراوكردوه به‌مه‌به‌ستی هێنانه دهرهوهی ن��اوی رێ��ك��خ��راوی م��وج��اه��ی��دی��ن ل��ه لیستی تیرۆریستی ئه‌مریكا گفتوگۆ له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی سیاسیی كۆشكی سپیدا بكات. له به‌یاننامه‌كه‌ی په‌رله‌مانی ئه‌وروپادا داوا له رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانیش
الیه‌نگرانی موجاهیدین له ئه‌وروپا سه‌رقالی به‌ریوه‌بردنی خۆپیشاندانن
كراوه كه دانیشتووانی كه‌مپی ئه‌شره‌ف، ئه‌ندامانی نیشته‌جێبوونی شوێنی موجاهیدین بپارێزێت. رۆژنامه‌ی "واڵ ستریت ژۆرناڵ" رایگه‌یاند كه داوا له حكومه‌تی عێراقیش كراوه كه ده‌ستبه‌رداری گه‌مارۆی كه‌مپی ئه‌شره‌ف بێت و وه‌ك كۆمه‌ڵێك په‌نابه‌ری سیاسی مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانی موجاهیدن بكه‌ن. ن��اوی رێكخراوی موجاهیدینی خه‌ڵقی ئێران ساڵی 1997و له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌كه‌ی بیل كلینتۆنه‌وه خرایه لیستی رێكخراوه تیرۆریستییه‌كانی ئه‌مریكا و یه‌كێتی ئ �ه‌وروپ��اش ساڵی 2002موجاهیدینی خسته لیستی گرووپه تیرۆریستییه‌كانی خۆیه‌وه .به‌اڵم یه‌كێتی ئه‌وروپا له ساڵی 2009ناوی موجاهیدینی له لیستی گرووپه تیرۆریتسیه‌كاندا سڕییه‌وه‌‌و هه‌موو داراییه بلۆككراوه‌كانی ئهو رێكخراوه‌شی ئازادكرد. چه‌ند مانگ له‌مه‌وبه‌ریش دادگایه‌كی فیدراڵی ئه‌مریكا داوای له وه‌زاره‌ت��ی
دهرهوهی ئه‌مریكا ك��رد پێداچوونهوه به‌سه‌ر یاسای به‌تیرۆریست پێناسه‌كردنی موجاهیدین بكاته‌وه ،به‌اڵم تا ئێستاش ئه‌مریكا ئاماده نییه ناوی موجاهیدین له لیستی تیرۆریستی ئهو واڵته‌دا بسڕێته‌وه. موجاهیدین به پشتگیریكردنی" تیرۆریزم" له ناوخۆی عێراقیش تۆمه‌تباره ب �ه‌ش��ێ��ك ل��ه ئ �ه‌ن��دام��ان��ی رێ��ك��خ��راوی م��وج��اه��ی��دی��ن��ی خ��ه‌ڵ��ق��ی ئ���ێ���ران به پشتیوانیكردنی حكومه‌تی به‌عس و سه‌ركوتی شیعه‌كان و كورده‌كانی عێراق له رابردوودا تۆمه‌تباركراون .هاوكات له چه‌ند ساڵی راب���ردوودا ،ن��وری مالیكی ناوبه‌ناوه پ�ه‌الم��اری كه‌مپی ئه‌شره‌فی داوه و ته‌نیا له یه‌ك رووداودا نزیكه‌ی 500ك��ه‌س ب��ری��ن��دارب��وون و ب �ه‌ده‌ی��ان كه‌سیش ك��وژران .حكومه‌تی عێراق داوا ده‌كات ئه‌ندامانی رێكخراوی موجاهیدین ده‌بێ عێراق جێبهێڵن و له‌به‌رامبه‌ریشدا موجاهیدن مانهوه له عێراق و قبوڵكردنی
ئه‌وان وه‌ك په‌نابه‌ری سیاسیی به مافی ره‌وای خۆیان ده‌زانن. رۆژی راب���ردوو‌و ب��ه‌دوای باڵوبوونه‌وه‌ی به‌یاننامه‌كه‌ی یه‌كێتی ئه‌وروپادا چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌كی سیاسی له پارێزگای دیاله رایانگه‌یاند كه چه‌ند ئه‌ندامێكی رێكخراوی موجاهیدین له ناوچه‌ی دیاله مه‌شقیان به مندااڵنی 12بۆ 14ساڵ به‌مه‌به‌ستی ته‌قاندنه‌وه‌ی بۆمب كردوه. تۆڕی هه‌واڵی نه‌خیل باڵویكردهوه كه‌سێك به ناوی ره‌حمانی كه ئه‌ندامی موجاهیدینی خه‌ڵقی ئێرانه ،له شاری به‌عقوبه مندااڵنی بێ كه‌سوكار ده‌دۆزێ��ت �هوه و رۆژی 20 بۆ 30دۆالر ب��ه‌وان ده‌دات تا له پاڵ جاده‌كاندا بۆمب بته‌قێننه‌وه .به‌پێی راپۆرته‌كه چه‌ند الیه‌نێكی عێراقی به‌نیازن به‌په‌شتبه‌ستن ب �هو به‌ڵگانه‌وه داوای یاسایی له‌سه‌ر موجاهیدنی خه‌ڵقی ئێران له ناوه‌نده نێوده‌وڵه‌تییه‌كان تۆماربكه‌ن. پاش رووداوه‌كانی سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی 80
له ئێران و پێكدادانی چه‌كداری له نێوان موجاهیدینی خه‌ڵق و حكومه‌تی تاز ه به‌ده‌سه‌اڵتگه‌یشتووی ئێران ،موجاهیدین ئێرانیان به ناچاری جێهێشتووه‌‌و له‌الیه‌ن حكومه‌تی به‌عسه‌وه پێشوازیان لێكرا. حكومه‌تی به‌عس ئه‌ندامانی رێكخراوی موجاهیدینی به هه‌موو جۆره‌كانی چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نی ته‌یاركرد و به‌پشتیوانی حكومه‌تی به‌عس چ �ه‌ن��دان پ �ه‌الم��اری سه‌ربازی گه‌وره‌یان كرده سه‌ر سوپای ئێران. ئێستا زیاتر له 3000ئه‌ندامی موجاهیدین ل �ه كه‌مپی ئ �ه‌ش��ره‌ف ه�ه‌ڵ��ك�ه‌وت��وو له باكووری به‌غدا نیشته‌جێن و ئهو كه‌مپه له‌سه‌رده‌می هێرشی سه‌ربازی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر عێراق له ساڵی 2003كه‌وته ژێ��ر كۆنترۆڵی سوپای ئهمریكاوه .ئه‌ندامانی رێكخراوی موجاهیدینی خه‌ڵقی ئێران چه‌كه‌كانیان ته‌سلیمی سوپای ئه‌مریكا كرد‌و له مانگی فێبریه‌ی 2009كه‌مپی ئه‌شره‌ف راده‌ستی حكومه‌تی عێراقی كرایه‌وه. له سااڵنی راب���ردوودا حكومه‌تی ئێران به‌شێوه‌ی ب�ه‌رده‌وام داوای له حكومه‌تی عێراق كردوه كه ئه‌ندامانی موجاهیدین له ناوخۆی عێراق ده‌ربكه‌ن و حكومه‌تی عێراق له نێوان فشاره‌كانی ئێران بۆ ده‌رك��ردن��ی��ان و فشاره‌كانی ئ�ه‌وروپ��ا و رێكخراوه جیهانییه‌كان بۆ پاراستنیان، نه‌یتوانیوه ب��ڕی��ارێ��ك��ی ی �ه‌ك�لاك �هرهوه له‌وباره‌وه په‌سندبكات.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
4کلتوری سیاسی
i n f o @ d e s t u r. n e t
ژی��������ن��������گ��������هی ش����������������������ار ...ئ������ۆت������ۆم������ب������ێ������ل ت������ێ������ك������ی������داوه
6
"ڕێككه‌وتن ی ستراتیژ ی ڕۆڵ ی ل ه دابه‌شكردن ی پۆسته‌كاندا نابێت عارف ته‌یفور جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مانی عێراق بۆ ده‌ستوور
هه‌فتانه مه‌ال ئاریان ده‌ینووسێت
سازدانی :دانا جه‌میل
یه‌كێتی‌‌و میدیایه‌كی خۆپارێز ی میدیا ی دۆخ�� ی ئه‌نارشیستان ه راستییه‌ك ه نوسینی كردۆت ه نشتیمانێك ی ترسناك ،مه‌ڕه‌كان ی سه‌ما له‌گه‌ڵ گ��ورگ و ئێمه‌ش له‌گه‌ڵ ناچار راپۆرتنووسه‌كان ده‌كات ،ئێستا نوسین ئهو پانتاییه ترسناكه‌ی ه ك ه به‌ختیار عه‌ل ی ووته‌ن ی شوێنی ی ئه‌مه‌ش سه‌ره‌نجام ی دڕنده‌كانه ،ئید كۆبوونهوه مل ی ئاكار و كه‌لتوور ده‌خات ه ب�ه‌رده‌م شمشێری دڵڕه‌قی‌و گه‌مژه‌یی‌و نابه‌رپرسیاریی رۆژنامه‌وانه‌وه. هه‌ژموون ی جیهانگیریی و شه‌پۆلی بێ شوماری ی خۆرئاوا و هه‌میش ه خراپ به‌كارهێنانی كه‌لتوور ئامراز‌ه ته‌كنۆلۆژییه‌كان له‌رێی میدیاوه ،ئێستا ی خستۆت ه به‌رده‌م مه‌ترسییه‌كی ی كورد كۆمه‌ڵگا ی ئه‌گه‌ر جیهانگیریی هه‌ڵگری گه‌وره‌وه .به‌و مانای ه ی (چاكه) و (خ��راپ�ه) بێت بۆ كۆمه‌ڵگا، دی��و ی ئهو هه‌ژموون ه ترسێكی ی (خراپه) ئ�هوا دی��و گهوره و هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك ی ترسناك ه بۆ سه‌ر كۆمه‌ڵگا ی ك ه هێز و توانای الوازه‌ك��ان ،ئهو كۆمه‌ڵگایان ه ی شه‌پۆلی ئهو دیوه شه‌ڕانگێزه‌یان روبه‌ڕووبوونه‌و‌ه ی كوردی ،به‌هۆی ی ئه‌وه‌ش ه كۆمه‌ڵگا نییه .ئید ی هاونشتیمانییان و كورتبینی ی هۆشیار الواز ی داڕمان. ده‌سه‌اڵته‌وه ،خستۆت ه به‌رده‌م هه‌ڕه‌ش ه چه‌ند ساڵێكه ،مه‌ترسیی گ���هوره روب���ه‌ڕووی ی تاكه‌كانی ی ئێمه‌و ره‌فتار سه‌رخان ی كۆمه‌ڵگا ی‌و كاردانه‌و‌هی ی كاریگه‌ر بۆته‌وه ،له‌و ماوه‌دا له‌ڕێگا ی ئهو فیلم و زنجیر‌ه ته‌له‌فزیۆنیی ه ئیباحی و كۆ ی ل ه راگه‌یاندنی به‌رنام ه كاتكوژ و دژ‌ه كه‌لتووریان ه ی ده‌كات ب ه كوردستاندا ،رادهی جیهانییه‌و‌ه خۆ گۆڕان ی ئاكاری كۆمه‌اڵیه‌ت ی به‌رۆشن ی دی��اره، ی له ئه‌م پرۆسه‌یه‌ش ك ه دواجار ده‌بێت ه پرۆس ه ی جومگه‌كانی په‌لوپۆخستن ی كۆمه‌ڵگا ،ئێستا ته‌واو ی س �ه‌ره‌ك � ی خ��ۆی. ی ك��ردۆت � ه ك��اراك��ت�ه‌ر میدیا ی كه‌ناڵه‌كان ی راگه‌یاندنی ی ك ه ئید به‌و واتای ه ی ملمالنێی كوردستان ،وه‌ك به‌شێك ل ه ك��رد‌ه راوكردن ی سه‌رنج ی بینه‌ر ،به‌ئاگاو به‌ده‌ست ،یانیش به‌ره‌نجام ی نائاگایی ده‌بن ه ئه‌كته‌ر‌ه سه‌ره‌كییه‌كانی ی‌و ی كاتكوژ ئه‌م پرۆسیسی چه‌سپاندن ی كه‌لتوور ی نه‌وه‌یه‌ك ی ده‌به‌نگ ك ه نازانێت له‌كوێی خستنه‌و‌ه به‌رپرسیاری پاراستن ی كه‌لتوورو به‌هاو ئاكاره بااڵكاندایه. ی هێزه یه‌كێت ی نشیتمانی ،ب ه به‌راورد له‌گه‌ڵ ته‌واو سیاسییه‌كان ی تر ،ل ه حه‌فتاكان و هه‌شتاكانی ی میدیای ی به‌هێز ی رابردوو ،تاك ه جه‌مسه‌ر سه‌د‌ه ی بووه ،ل ه وسات هی روبه‌ڕووبوونه‌و‌ه و به‌ره‌نگار ك ه راگه‌یاندن ی هێزه‌كان ی تر له‌قۆناغ ی پوكانه‌و‌ه و ی یه‌كێت ی ل ه ئه‌وجی بێده‌نگی سیاسیدا بووه ،میدیا ی گوتاریدا ژیاوه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ گوتاره هێز و ب ه هێز رادیكاڵ ه سیاسییه‌ك هی ،میدیایه‌ك ی خۆپارێزی كۆمه‌اڵیه‌ت ی‌و به‌رپرس له‌به‌رامبه‌ر ئاكارو كه‌لتوری ی ئه‌مه‌ش تائێستاش بۆته كۆمه‌ڵگا ب��ووه ،ئید یه‌كێك ل ه رواڵه‌ت ه ههره سه‌ره‌كییه‌كان ی میدیای یه‌كێت ی نشتیمانی ،ك ه هێزێك ی رادیكاڵ ل ه باری سیاسییهوه ،خاوه‌ن میدیایه‌ك ی خۆپارێزه. ی یه‌كێت ی نشتیمان ی كوردستان، ی میدیا راستییه‌ك ه ی حزبی ،له‌ژێر ی میدیا ئێستا وه‌ك به‌شێك له‌جه‌ست ه گومان و پرسیاردایه ،گومان ی داخران ی سیاسی‌و نه‌بوون ی متمان ه و نارۆشن ی گوتار و به‌دێوكردنی ی دیش ،له‌و جه‌نگه‌دا كه سه‌ركرد‌ه و زۆر ب��وار ی ئه‌هلی بهڕێوه ده‌چێت، ئێستا ل ه به‌رامبه‌ر میدیا ی حزبه‌كان ی میدیا راگه‌یاندن ی یه‌كێتیش وه‌ك كۆ ی پارێزگاریكردن ل ه رواڵه‌ت ی داخران‌و به‌كۆن شه‌ڕ ی خۆی ی روخ��س��اره كالسیكییه‌ك ه هێشتنه‌و‌ه ی ئهو راگه‌یاندنه ی ئه‌مه‌ش تادێت هێز ده‌كات ،ئید ی سیاسییهوه به‌ره‌و پوكانه‌و‌ه ده‌بات‌و ئهو ل ه بار وێنه‌ی ه پێچه‌وان ه دهكاتهوه ك ه رۆژگارێك یه‌كێـتی ی هێز بووه. له‌و بواره‌دا تاك ه جه‌مسه‌ر ی ئاڵۆزدایه، ی یه‌كێتی ،ل ه دۆخێك ئێستا راگه‌یاندن ی سیاسیدا كێرڤی ی دوو سه‌ره ،ل ه بوار دۆخێك ی ترسناكدای ه و ی ل ه پاشه‌كشه‌یه‌ك بینین‌و متمان ه ی حه‌فتا و هه‌شتاكان توانا و هه‌رگیز وه‌ك رۆژگار ی نییه، ی خه‌ڵك‌و وه‌رگران ی سه‌رنج ی راوكردن هێز ی ی سیاسی و گواستنهوه ێ له‌روماڵكردن ناتوان ی ی ئه‌هل ی له‌گه‌ڵ میدیا ه �ه‌واڵ و شیكارییه‌كان ی ب���ه‌راورد بكات ،ب��ه‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا خ��ۆ ی ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی ل ه بار ی‌و میدیاك ه ئێستاش یه‌كێت ی ل ه به‌رامبه‌ر ئاكار و كه‌لتوور، و به‌رپرسیار ی میدیایه، گه‌وره‌ترین و كاریگه‌رترین جه‌مسه‌ر ی ی ل ه قوڵكردنه‌و‌ه ی یه‌كێت ی راگه‌یاندن به‌و واتای ه ی ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی به‌رپرسیارییه‌ت پره‌نسیبه‌كان ی دی��ووه كاتكوژ و ی ل ه هه‌ژموون و خۆپارێز ی ی خۆرئاوا ،توانیوویه‌ت ی كه‌لتوور شه‌ڕانگێزه‌ك ه ی لێو‌ه په‌یدا بكات، ی خۆ ی مانهوه ی‌و هێز سه‌نگین ی رێوشوێن ه ی به‌هۆ ی میدیاك ه ی كێرڤ ئه‌گه‌ر یه‌كێت ی سیاسییان ه ل ه ی روماڵ كالسیكییه‌كانه‌و‌ه ل ه بار ی‌و دابه‌زیندا بێت ،ئهوه به‌رپرسیاریی ه چڤاتییه‌ك ه ی گواستنهوه و مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ پرس ه گوتار كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ئهو كێرڤ ه به‌رز دهكاتهوه و هاوسه‌نگییه‌كه‌ش راده‌گرێت.
ی عێراق ل ه ی په‌رله‌مان ی سه‌رۆك عارف ته‌یفور جێگر ی ئهو ی ده‌ستووردا ده‌ڵێت بۆ دابه‌شكردن چاوپێكه‌وتنێك ی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان ی به‌ر ئیئتیالف پۆستان ه ی ئه‌وه‌ش ێ خاڵ ده‌بێت ههرچهنده ئه‌گه‌ر ده‌كه‌وێت به‌پێ ی ی تریش بكرێت ،ته‌یفور ده‌ڵێت جێگر ی بارودۆخ ڕه‌چاو ی ی ده‌بێت و ئه‌گه‌ر وه‌زاره‌ت سه‌رۆك وه‌زیران بۆ د.رۆژ نور ی دهبێتهوه ب ه نه‌وتیش وه‌رنه‌گرن ئه‌وا هوشیار زێبار ی به‌غدا به‌ر ی پۆسته‌كان ی دهرهوه ،به‌وه‌ش زۆرب ه وه‌زیر پارتی ده‌كه‌وێت ،جگه ل ه سه‌رۆك كۆمار. ی ك ه ئێستا ده‌ستوور :سه‌باره‌ت به‌و پۆست ه وه‌زارییان ه ی كام ل ه عێراقدا گفتوگۆیان له‌سه‌ر ده‌كرێت ،كورد داوا وه‌زاره‌تان هی كردووه؟ ی ی حه‌ز ئه‌كه‌ین پۆست ی كورد عارف ته‌یفور :وه‌كو الیه‌ن ی ی نه‌وت كێشه‌یه‌ك ی نه‌وت وه‌ربگرین لهبهرئهوه وه‌زاره‌ت ی فیدراڵدا، هه‌ڵپه‌سێردراو‌ه له‌نێوان هه‌رێم و حكومه‌ت به‌اڵم ئه‌گه‌ر ئه‌م وه‌زاره‌ت ه نه‌بێت ئهوه به‌باشتر ده‌زانرێت ی دهرهوه ك ه كاك هوشیار بگه‌رێینه‌و‌ه سه‌ر وه‌زاره‌ت� ی بردووه ی تێدا ههبووه و تا ئێستا بهڕێوه ی ده‌ور زێبار ی ده‌كه‌ین ل ه 6وه‌زاره‌ت ی ئێم ه داوا و بمێنێته‌وه ،ئهوه كه‌متر نییه. ی ده‌ستوور :ئهو وه‌زاره‌ت��ان� ه چۆن ل ه نێوان ئیئتالف فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كاندا دابه‌شده‌كرێت ،ته‌نها بۆ ی ده‌بن یان یه‌كگرتوو كۆمه‌ڵیش تێیدا یه‌كێتی و پارت وه‌زاره‌ت وه‌رده‌گرن؟ عارف ته‌یفور :نه‌خێر ئهو پۆستان ه دابه‌شده‌كرێن ل ه ی ئیسالمی. ی‌و یه‌كگرتوو‌و كۆمه‌ڵ ی‌و یه‌كێت نێوان پارت ی ی خۆ ی ئینتیخاب ی ئیستحقاق هه‌ر الیه‌ن ه ب ه گوێر‌ه ی ك ه ی ئه‌وان ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌وڵده‌درێت قه‌ره‌بوو ی بتوانن پشكێكیان بكرێتهوه ك ه خاڵیان كه‌م ه بۆ ئهوه هه‌بێت. ی ئ��هوه ده‌ك��رێ��ت ك ه ده‌س��ت��وور :ب��ۆ نمونه ،قس ه ی زۆرێك ل ه خاڵه‌كان ده‌بات، ی سه‌رۆكایه‌ت پۆسته‌كان ی ی هاوپه‌یمان ی سه‌رۆك كۆمار زۆرێك ل ه خاڵه‌كان پۆست ی ی بردووه ،له‌وانه‌ی ه یه‌كگرتوو كۆمه‌ڵ داوا كوردستان ی زیاتریان هه‌بێت ،ئێوه ی زیاتر بكه‌ن و مه‌رج وه‌زاره‌ت ده‌ڵێن چی؟ عارف ته‌یفور :ل ه راستیدا هه‌وڵ ده‌درێت ك ه خاڵ بۆ ی حساب نه‌كرێت ،ههرچهنده ی سه‌رۆكایه‌ت پۆسته‌كان ئه‌وه‌ش ده‌ست نیشانكراو‌ه ك ه سه‌رۆك وه‌زیران ب ه 8 ی خاڵ حسابكرێت‌و سه‌رۆك كۆمار ب ه 6خاڵ‌و سه‌رۆك ی ئه‌وه‌ش هه‌ی ه په‌رله‌مانیش ب ه 5خاڵ به‌اڵم ئه‌گه‌ر ی خاڵه‌كان نه‌بن ،هیچ حساب ك ه ئه‌م پۆستان ه داخڵ
بۆ ئهو خااڵن ه نه‌كرێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر حسابكرا ئه‌وا ی خاڵه‌كان له‌به‌ر چاو بگیرێت و هه‌ر ده‌بێت ژم��اره ی چییان به‌رده‌كه‌وێت ی خۆ ی ئیستحقاق الیه‌ن ه به‌گوێر‌ه ده‌یاندرێتێ. ده‌ستوور :ئه‌گه‌ر فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان 6وه‌زاره‌ت به‌ده‌ست بهێنن ئهو كاته چۆن دابه‌شی ده‌كه‌ن؟ ی ی په‌رله‌مان عارف ته‌یفور :به‌دڵنیاییه‌و‌ه ده‌بێت كورس ی هه‌ی ه و ی بۆ بكرێت ههرچهنده الیه‌نێك زیاتر حساب ی ئه‌وه‌ش هه‌ی ه بۆ ی هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر الیه‌نێك كه‌متر یه‌كتر ته‌نازول بكه‌ین كێش ه بۆیه‌كتر دروست نه‌كه‌ین، ی خۆشبه‌ختیی ه و هه‌موومان ی جێگ ه چونك ه ئ �هوه
عارف ته‌یفور
ی ك ه یه‌ك هه‌ڵوێستمان هه‌بێت هاوڕاین له‌سه‌ر ئهوه ی زیاد یان كه‌م ی پۆستێك لهبهرئهوه نابێت له‌سه‌ر بوون وابكه‌ین كه له‌یه‌ك دووربكه‌وینه‌وه. ی نێوان ی ستراتیج ده‌ستوور :وات��ا لێره‌دا رێكه‌وتن ی ی نابێت ،به‌ڵكو ئیستحقاق ی رۆڵ � یه‌كێتی‌‌و پارت په‌رله‌مانی هه‌ر حیزبێك به‌جیا ده‌ور ده‌بینێت؟ ی عارف ته‌یفور :ته‌قریبه‌ن وایه ،به‌اڵم زۆر پێداگیر ی خیالف‌و مه‌شاكیل دروست نه‌بێت. ناكه‌ین بۆئه‌و‌ه ی سه‌رۆك وه‌زیران كورد ده‌ستوور :یه‌كێك ل ه جێگره‌كان ده‌بێت ،كێ ده‌ستنیشانكراوه بۆ ئهو پۆسته؟ ی سه‌رۆك عارف ته‌یفور :به‌ڵێ یه‌كێك ل ه جێگره‌كان
وه‌زی��ران كورد ده‌بێت ،دكتۆر فوئاد مه‌عسوم پێشتر ی ی سه‌رۆك ی بهوه كردووه ك ه دكتۆر رۆژ جێگر ئاماژه وه‌زیرانه. ی نه‌وت ب ه ی وه‌زاره‌ت ی پۆست ی پێدان ده‌ستوور :له‌ئه‌گه‌ر كورد ،كێ ده‌ستنیشانكراوه بۆ ئهو پۆسته؟ ی عارف ته‌یفور :بۆ هیچ وه‌زاره‌تێك ل ه الیه‌ن هاوپه‌یمانێت ی دكتۆر ی نه‌كراوه ،راست ه ناو كوردستانییه‌و‌ه كه‌س دیار ی ی دێت ،به‌اڵم ئه‌مان ه بۆچوون ی هۆشیار زێبار رۆژ‌و ناو خه‌ڵكین و ده‌ڵێین شیاو و لێهاتوون بۆ ئهو جێگایانه، ی دوێنێشدا هیچ كه‌سێك بۆ هیچ ته‌نانه‌ت ل ه كۆبونه‌وه‌ك ه پۆستێك ده‌ستنیشان نه‌كراوه. ی فراكسیۆن ه ی گۆڕان له‌ناو ئیئتالف ده‌ستوور :كشانه‌و‌ه ی كورد ی له‌سه‌ر داواكارییه‌كان كوردستانییه‌كاندا كاریگه‌ر نه‌كردووه؟ ی له‌سه‌ر ئێم ه عارف ته‌یفور :به‌هیچ جۆرێك كاریگه‌ر ی دروست نه‌كردووه ،ل ه هه‌ندێك بابه‌تیشدا هه‌ڵوێست ی ی كوردستان دژ وه‌رده‌گرن ،به‌اڵم ئێم ه وه‌ك هاوپه‌یمان ی گۆڕانیش هه‌ر له‌گه‌ڵماندا پێمان خۆشبوو ك ه لیست بمایه‌ته‌و‌ه ك ه به‌دڵنیاییه‌و‌ه وه‌زعمان به‌قوه‌تتر‌و به‌هێزتر ی خۆیان بوو ،به‌اڵم ده‌بوو ،ههرچهنده ئهوه حوریه‌ت هیوادارین ل ه مه‌سه‌ل ه قه‌ومییه‌كاندا هه‌ر وه‌كو چۆن ی ل ه سه‌دا ی رابردوو یه‌كگرتوو هه‌ڵوێسته‌كان چه‌ندساڵ سه‌د وه‌ك ئێم ه بووه ئه‌وانیش هه‌مان هه‌ڵوێستیان هه‌بێت. ده‌ستوور :ئایا گۆڕان ده‌توانێت وه‌زاره‌ت وه‌ربگرێت؟ ی ك ه هه‌یه ،گۆران ی ئهو خااڵن ه عارف ته‌یفور :ب ه گوێر‌ه ده‌توانێت وه‌زاره‌تێك وه‌ربگرێت ،به‌اڵم هه‌تا ئێستا باوه‌ڕ ناكه‌م ئهوهنده چوبێتن ه پێشهوه له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌كان تا وه‌زاره‌تیان بۆ ده‌ستنیشان بكه‌ن ،ههرچهنده من زۆر ی ی ل ه قس ه ئاگام ل ه ههڵسوكهوتیان نییه ،به‌اڵم ئهوه ی تر ده‌رده‌كه‌وێت تا ئێستا گۆڕان الیه‌ن ه سیاسییه‌كان زۆر وه‌زعیان به‌ره‌و پێش نه‌چووه. ی كورده، ی 19داواك ه ی تر مه‌سه‌ل ه ده‌ستوور :بابه‌تێك ی ی پۆسته‌كانه‌و‌ه خه‌ریك ه له‌بیرده‌كرێت ،بۆچ ك ه به‌هۆ ی ی ئیمزا تائێستا ئهو داواكارییان ه ك ه كورد هه‌یه‌ت له‌سه‌ر نه‌كراوه؟ ی ی ده‌ستپێشخه‌رییه‌ك ه ع��ارف ته‌یفور :ل�ه‌ب�ه‌رئ�هوه ی هه‌رێم ب ه كتوپڕ هات ه پێشهوه ،ئێستا له‌م سه‌رۆك چه‌ند رۆژه‌دا داواكارییه‌كان ئیمزایان له‌سه‌ر ده‌كرێت ئهو ی ك ه دانوستانیان له‌گه‌ڵ كراوه و رێكه‌وتوون الیه‌نان ه ی ده‌لێت ئاماده‌ن ئهو داواكارییان ه ئیمزا بكه‌ن ،مالیك ی ده‌كه‌م، هه‌ركاتێك ئهو داواكارییان ه بهێنن من ئیمزا ی ك ه داویان ه و ی عێراقیه‌ش پابه‌ندن به‌و به‌ڵێنان ه الیه‌ن ئیمزای له‌سه‌ر ده‌كه‌ن.
ئه‌دا ی هۆشیار زێباری هه‌ڵده‌سه‌نگینرێت
ره‌خنه‌گران ده‌ڵێن زێباری نه‌یتوانی تێڕوانین ی پیالنگێڕ ی واڵتان ی دراوسێ به‌رامبه‌ر ب ه كوردستان بگۆڕێت كارۆخ نامیق په‌رله‌مانتاران و چاودێران ی سیاس ی و هاواڵتیان ڕا ی جیاوازیان هه‌ی ه له‌سه‌ر رۆڵ ی هوشیار زێبار ی وه‌زیر ی دهرهوه ی عێراق و كاریگه‌ر ی پۆست و كه‌سایه‌ت ی ئهو له‌سه‌ر هه‌رێم ی كوردستان. یه‌كێك ل ه الیه‌ن ه باشه‌كان ی بوون ی كورد له‌و پۆست ه ئهوهی ه كه ده‌توانێت ڕێگر بێت ل ه به‌شداریكردن ی عێراق ل ه هه‌ر پیالن و موئامه‌ره‌یه‌كدا دژ ب ه كورد. ره‌وف عوسمان ،ئه‌ندام ی پێشوو ی ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌رانی عێراق ،ده‌ڵێت زۆرجار واڵتان ی دراوس ێ ئه‌گه‌ر بیانویستایه پیالنێك بگێڕن به‌ئاسان ی ده‌یانكرد ،به‌اڵم ئێستا ناتوانن هه‌ندێك پیالن‌و فروفێڵ ل ه دژ ی كورد ئه‌نجام بده‌ن ،به‌هۆی ئهوه ی وه‌زیر ی دهرهوه ی عێراق كورده. وت ی "وه‌زاره‌ت ی دهرهوه پۆستێك ی گرنگ ه چاودێر‌ه به‌سه‌ر داگیركه‌ران ی كورستانه‌وه ،بۆئه‌و‌ه ی له‌الو‌ه هیچ جۆره پیالنێك به‌رامبه‌ر كورد نه‌گێرن". له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ڕه‌خنه‌گران ی سیاسه‌ت ی یه‌كێت ی و پارتی ده‌ڵێن نوێنه‌ران ی كورد و ل ه پێشیانه‌و‌ه هوشیار زێباری نه‌یانتوانیوو‌ه تێڕوانین ی نێگه‌تیڤ ی عه‌ره‌ب و تورك و فارس به‌رامبه‌ر ب ه كورد بگۆڕن ،نه‌شیتوانیوو‌ه ك ه پێگ ه ی كورد له‌و وه‌زاره‌ته‌دا به‌هێز بكات. كامه‌ران مه‌نتك ،مامۆستا ی زانست ه سیاسیه‌كان ل ه زانكۆی سه‌اڵحه‌دین ،ئاماژه بهوه ده‌دات له‌به‌ر ئهوه ی ئهو واڵتان هی ل ه چوارده‌ور ی عێراقن هه‌میش ه ل ه پالندانان دان بۆ ئهوهی ئه‌زموون ی هه‌رێم ی كوردستان تێك ب��ده‌ن ،بۆی ه پۆستی وه‌زاره‌ت ی دهرهوه بایه‌خێك ی زۆر ی هه‌ی ه بۆ كورد. كامه‌ران مه‌نتك وت ی "ل ه ماوه ی چوار ساڵی ڕاب��ردوودا، سه‌ربار ی گرنگ ی ئهو پۆسته ،ب ه داخه‌و‌ه كورد نه‌یتوان ی س��وود ی ل ێ وه‌ربگرێت له‌به‌ر ئ�هوه ی ئهو ستاف ه ی له‌ناو وه‌زاره‌ت � ی ده‌ره‌وه‌داب��وون ل ه واقعدا نه‌یانتوان ی شتێك ی وا بۆ كورد بكه‌ن نه‌یانتوان ی ته‌نانه‌ت ئهو به‌ندان ه ی ك ه ل ه ده‌ستوریش هاتوون ه بۆ ئهوه ی به‌ش ی كورد ل ه باڵوێزخانه‌كان ی عێراق ل ه دهرهوه به‌ده‌ست بهێنن ،بۆی ه ده‌بینین به‌ش ی زۆر ی ئهو كه‌سان ه ی له‌و باڵوێزخانان ه ی كارده‌كه‌ن ،هه‌ر ستاف ه كۆنه‌ك ه ی ڕژێم ی به‌عسن ته‌نیا چه‌ند گۆرانكارییه‌ك ی ته‌كنیك ی كراوه". واڵتان ی دراوسێ ی عێراق هه‌میش ه كۆكن له‌سه‌ر هاوكار ی یه‌كتر ل ه دژ ی دۆز ی كورد ،ده‌وترێت بوون ی كوردێك ب ه وه‌زیر ی دهرهوه ی عێراق نه‌یتوان ی ئهو دۆخ ه بگۆڕێت. هه‌روه‌ها وت ی "ئهو رێككه‌وتنامانه‌ی كه‌پێشتر هه‌بوو ل ه نێوان هێزه هه‌رێمییه‌كان وه‌ك ل ه نێوان عێراق و ئێران‌و توركیا
ب ه تایبه‌تی ئهو به‌ندانه‌ی ك ه ڕێگ ه ده‌ده‌ن ب ه ڕاوه‌دوونانی چه‌كداران ل ه سنووره‌كان تائێستاش كاریان پێ ده‌كرێت". ئاسۆ حه‌مه‌شین ،خوێندكار ی قۆناغ ی چواره‌م ی به‌ش ی یاسا ل ه زانكۆ ی سلێمانی ،ده‌ڵێت ئهو لێدوانان ه ی وه‌زیر ی دهرهوه ی عێراق له‌بار‌ه ی پارچه‌كان ی ترهوه داویه‌تی ،ئه‌گه‌ر كه‌سێك ی عه‌ره‌ب وه‌زیر ی دهرهوه بوایه ،هه‌ر ئهو لێدوانان ه ی ده‌دا ،وت ی "هه‌ڵوێستیش ی به‌رامبه‌ر په‌كه‌ك ه كوردان ه نهبووه تیرۆریست ناو ی بردون". ئاسۆ حه‌مه‌شین ده‌ڵێت ،ده‌بوو ل ه كات ی تۆپباران ی سنوره‌كان ی هه‌رێم ی كوردستان ،باڵیۆزان ی توركیا‌و ئێرانی ل ه به‌غدا بانگ بكردایه ،ناڕه‌زایه‌ت ی پێڕابگه‌یاندنایه ،وت ی "هه‌روه‌ها ده‌یتوان ی بایكۆت ی ئهو كۆنگره نێوده‌وڵه‌تیان ه بكات تا ئهو كات ه ی ئهو واڵتان ه تۆپبارانكردن ی سنووره‌كان راده‌گرن". لوقمان محه‌مه‌د 23 ،سال ،هاوواڵتی ،وت ی " وه‌زیر ی دهرهوه هه‌وڵ ی داوه دیبلۆماسیه‌ت ی عه‌ره‌بی ببوژێنێته‌وه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش توانویه‌ت ی ئه‌گه‌ر موئامه‌ره‌یه‌ك ی ناوچ ه ی هه‌بوو بێت دژ ی هه‌رێم ی كوردستان تا راده‌یه‌ك پوچه‌ڵ ی بكاته‌وه". لوقمان پێیوای ه هۆشیار زێبار ی زیاتر خه‌ریك ی كار ی حیزبی بووه له‌بر ی كار ی نیشتمانی ،وت ی "به‌ش ی زۆر ی ئهو
كه‌سان ه ی ل ه باڵوێزخانه‌كان ی عێراق له دهرهوه كارده‌كه‌ن سه‌ر ب ه پارتین". سه‌ره‌ڕا ی ئهو كه‌مووكوڕیانه‌ش ،ده‌وترێت تا ئه‌ندازه‌یه‌ك زێبار ی توانیویه‌ت ی نموونه‌یه‌ك ی باش ی كورد پیشان ی جیهان ی عه‌ره‌ب ی و ئیسالم ی بدات. هیوا میرزا سابیر ،چاودێر ی سیاسی ،ل ه لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور پێیوایی ه كاتێك باس ی عێراق ی فیدراڵ ده‌كرێت نابێت ئهوه به‌سه‌ر ئهو وه‌زیر‌ه بسه‌پێنرێت ك ه پێویست ه هه‌میش ه ل ه خزمه‌ت ی دۆز‌ه كوردستانییه‌كان بن ،چونك ه وه‌زیر‌ه له‌سه‌ر ئاست ی عێراق ئه‌رك ی عێراق ی به‌شێوه‌یه‌ك ی گشت ی ده‌كه‌وێت ه سه‌رشان ،وت ی "پێویست ه ئهو وه‌زیر‌ه ب ه هاوكێشه‌ك ی هاوسه‌نگ مامه‌ڵ ه بكات و حیساب بۆ هه‌موو ناوچه‌كان ی عێراق بكات به‌شێوه‌یه‌ك ی یه‌كسان". به‌كر حه‌مه‌سدیق ،ئه‌ندام ی ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌ران ی عێراق، وت ی "عێراق ل ه رووخساردا ده‌وڵه‌تێك ی عه‌ربییه ،په‌یوه‌ند ی به‌جیهان ی عه‌رب ی و ئیسالمیه‌و‌ه هه‌یه ،وه‌زی��ر ی دهرهوه سومعه‌یه‌ك ی باش ی داوه به‌ده‌ست واڵتان ی عه‌ربییه‌و‌ه ئه‌گه‌ر ك��ورد وه‌زاره‌ت��� ی ده‌ره‌وه‌ش��� ی به‌ده‌سته‌و‌ه بێت خه‌ریك ی جێبه‌جێكردن ی سیاسه‌ته‌كان ی خۆ ی نابێت" .
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ئابوری
7
قۆخ و سێوی پشده‌ر قڕی تێكه‌وت هه‌موو به‌رهه‌مێكی كشتوكاڵی له‌پشده‌ر كه‌مبووه‌ته‌وه فه‌رمان چۆمانی سه‌رپه‌رشتیاران ی كه‌رت ی كشتوكاڵی له‌ده‌ڤه‌ری پشده‌ر رایده‌گه‌یه‌نن كه‌به‌رهه‌می كشتوكاڵی له‌ده‌ڤه‌ره‌كه‌یان له‌چه‌ند ساڵی رابردوودا زۆر دابه‌زیووه‌و كه‌می كردووه ،هۆكاره‌كه‌شی بۆ گۆڕانكاری ل ه كه‌رتی كشتوكاڵی ده‌گێڕنه‌وه. ع��ه‌ب��دول��ڕه‌زاق محه‌مه‌د ح��اج� ی جێگری ی ك��ش��ت��وك��اڵ� ی پ��ش��ده‌ر له ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ر لێدوانێكیدا ب��ۆ ده‌س��ت��وور ئ��ام��اژه ب�هوه ی خۆڵبارین و ی كاریگه‌ر ده‌كات كه به‌هۆ ره‌شه‌با ،له‌چاو سااڵن ی رابردوودا به‌رهه‌می كشتوكا ڵ ل ه ده‌ڤه‌ره‌كه‌یان به‌شێوه‌یه‌كی گشت ی كه‌میكردووه .وتی«به‌مه‌به‌ستی سه‌رژمێریكردن ی به‌رهه‌مه‌كانیان سه‌ردانی گونده‌كان ی پشده‌رمان ك��ردووه و بۆمان ده‌ركه‌وت وه‌ك سااڵنی پێشوو نهبووه». ی ئه‌مساڵ به‌شێوه‌یه‌كی ل�هو به‌رهه‌مان ه ی «سااڵن گشتی دابه‌زیوه ،عه‌بدولڕه‌زاق وت ی ی سوتان ێ زۆر زۆر بوو ،به‌هۆ ی تر به‌رهه‌م ره‌ز و باخه‌كان به‌رهه‌مه‌ك ه زۆر دابه‌زیوه، ههرچهنده ب��اران زۆر ب��اری ،ب �ه‌اڵم په‌ڵ ه ی گه‌نمیش ی نه‌بوو ،بۆی ه به‌رهه‌م ی خۆ له‌كات كه‌مبوو». ی ی سنور ی 75گوند ی 2008به‌رهه‌م له‌ساڵ ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه‌یان ك ه ل ه عه‌لو‌ه ی ێ ساغبووه‌ته‌و‌ه‌و فرۆشراوه ،نزیك ه قه‌اڵدز ی 2ملیۆن‌و 663396كیلۆ میو‌ه بووه، بڕ ی2 ی 2009ب ه 101گوند ،بڕ به‌اڵم له‌ساڵ ملیۆن و 586470كیلۆ ب��ووه به هه‌موو جۆركانی م��ی��وه‌وه .ب��ه‌وه‌ش به‌روبوومی كشتوكاڵی پشده‌ر له‌ساڵی 2009كه‌متر بووه له‌ساڵی .2008 ی وت �ه‌ك��ان��ی��ان ب��ۆ پ��ش��ت��ڕاس��ت��ك��ردن �هوه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كشتوكاڵی قه‌اڵدزێ ئاماژه‌یان بهوه دا ك ه له‌ساڵی 2008ته‌نها به‌رهه‌می قۆخی 75گوندی سنووره‌ك ه 72914كیلۆ ی 2009ب ه 101گوند، بووه ،به‌اڵم ل ه ساڵ
50614كیلۆ قۆخ به‌رهه‌مهێنراوه .به‌وه‌ش ی یه‌ك ساڵدا 22هه‌زار‌و 300 ته‌نها ل ه ماوه ی كیلۆ له‌و مێوه‌ی ه كه‌م بووه‌ته‌وه .جگ ه لهوه ل ه ساڵی 2010ه‌دا زیاتر كه‌مبوه‌وه‌ته‌وه. ی 11364كیلۆ سێو هه‌روه‌ها ل ه 2008نزیك ه ی 2009ب ه 101 به‌رهه‌م هێنراوه ،به‌اڵم له‌ساڵ گوند بڕی 4999كیلۆ سێو به‌رهه‌مهێنراوه. ی 6000هه‌زار كیلۆ ل ه ساڵێكدا به‌وه‌ش نزیك ه كه‌میكردووه. ی پشده‌ر سه‌رپه‌رشتیارانی كشتوكاڵی ناوچ ه ده‌ڵێن ئاماری ووردی ساڵی 2010ی��ان ل ه به‌رده‌ستدا نییه ،به‌اڵم به‌رهه‌می ساڵی 2010 زۆر كه‌متر بووه‌ته‌وه. ی ی پشده‌ر وت ی كشتوكاڵ ی به‌ڕێوه‌به‌ر جێگر ێ و هه‌ناریش ی تر «بۆ ئه‌مساڵ به‌رهه‌م خراپ ب��ووه ،هۆكاره‌كه‌شی گه‌ڕانده‌و‌ه بۆ ی‌و ره‌شه‌با و سوتان ،ك ه به‌شێك ل ه كه‌مئاو ی وشككردوون». داره‌كان ی به‌وه‌ش دا ك ه خه‌ڵك وه‌ك جاران ئاماژه ی نه‌داوه. ی كشتوكاڵ گرنگیان ب ه به‌رووبووم ی ل ه ئه‌مساڵدا ل ه ده‌ڤه‌ری پشده‌ر به‌رهه‌م ژێر خانووه پالستیكییه‌كان باش بوون. ی پالستكی هه‌ی ه و كه‌زیاتر له‌په‌نجا خانوو ی تایبه‌تیان بۆ دابینكردووه. فه‌رمانبه‌ر ی ی خاوه‌ن خانوو ی 2010ب ه 27جوتیار ساڵ ی 300ته‌ن ته‌مات ه و خه‌یار پالستیكی ،بڕ ی میوه‌كانیتریش به‌رهه‌م ههبووه ،سه‌رجه‌م ی راب��ردوو به‌رهه‌مه‌كه‌یان زۆر له‌چاو سااڵن ی ت�ه‌واو كهمبووه و ن�ه‌ت��وان��راوه ئامارێك ده‌ستبخرێت. ی ی توانا هاوكار ی «به‌پێ عه‌بدولڕه‌زاق وت ی جوتیاران ده‌ك�هی��ن و سه‌ما و ده‌رمان قڕكه‌رمان پێداون‌و كه‌لوپه‌لمان داونه‌تێ». ی قه‌ندیله، ی بنار ی ئه‌حمه‌د هاواڵتییه‌ك نه‌ب ی زیاتر ل ه 35دار گوێزه ،ده‌ڵێت خاوه‌ن ی گوێزه‌كان زۆر كه‌مبوو، ئه‌مسا ڵ به‌رهه‌م ی ی ئهوهی ه ل ه سه‌ره‌تا به‌بڕوای ئهو هۆكاره‌ك ه هاوین ره‌شه‌با هاتووه و وه‌راندوویه‌تی.
به‌رهه‌می سێوی پشده‌ر له‌ساڵێکدا شه‌ش هه‌زار کیلۆ که‌میکردووه ی ل ه هه‌روه‌ها وتی«له‌به‌ر تۆپباران نه‌مانتوان ی داره‌كان بكه‌ین‌و چه‌ند ی خۆیدا خزمه‌ت كات دارێكیشمان فه‌وتان به‌و هۆیهوه». ئهو هاوواڵتیی ه وتی «سااڵن گوێزه‌كانم زۆر باشبوون‌و له‌گ ه ڵ براكانم كه‌چوار ماڵ بووین ی له‌خۆمان زیادبوون ،به‌اڵم ئه‌مسا ڵ به‌ش ی نه‌كردن». خۆشمان ی پشده‌ر، ی دارستان ی لێپرسراو محه‌مه‌د عه‌ل ی بنێشت‌و مازوو، ده‌ڵێت ههرچهنده به‌رهه‌م
«كه‌مبوونه‌وه‌ی به‌رهه‌می هه‌نگوین له كوردستان ()%80یه» فه‌رمان چۆمانی ی پ��ش��ده‌ر ل ه ب �هره �ه‌م��ی هه‌نگی ن��اوچ�� ه ئه‌مساڵدا به‌به‌راورد به‌سااڵنی پێشوو به‌پێی ی شاره‌زایانی هه‌نگ ل ه ناوچه‌ك ه %80 وت ه كه‌میكردووه ،هۆكاره‌كه‌شی بۆ گۆڕانی ك هش‌وهه‌وا ل ه مانگی پێنجی ساڵی رابردوو ده‌گێڕنه‌وه. ی به‌ش ی هه‌نگ عه‌ل ی حه‌مه ،ڕه‌سول لێپرسراو ل ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی كشتوكاڵ ی پشده‌ر ،ده‌ڵێت ب ه گشت ی ل ه كوردستان و ل ه رۆژهه‌اڵتی كوردستاندا به‌رهه‌م ی هه‌نگوین له‌چاو ی كه‌میكردووه .وتی«ئێمه سااڵنیتر ل ه %80 رۆژان ه ك ه هه‌نگه‌وانان دێن سه‌ردانمان ده‌كه‌ن، ده‌پرسین لێیان ،هه‌ی ه ئه‌مسا ڵ به‌رهه‌م ی هه‌ر نهبووه و ك ه هه‌شیان بووبێت كهمبووه«. ی ئهو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه به‌پێ ی ئهو دیراسات ه ی هه‌نگوین ك��ردووی��ه‌ت��ی ،ك �ه‌م��ب��وون �هوه ی به‌كه‌شوهه‌واو‌ه هه‌یه ،چونكه په‌یوه‌ند ی گواڵن ی له‌سه‌ر شیل ه هه‌نگ به‌رهه‌مه‌ك ه ك���ۆده‌ك���ات���هوه و وت�ی «ئ���ه‌م���س���اڵ���ی���ش ك����ه‌ش����وه����هوا گونجاو نه‌بوو، ل � ه س �ه‌ره‌ت��ای م��ان��گ� ی چ��وار ج������هو زۆر خ��ۆش��ب��وو، ی گه‌رما پل ه ب��ه‌رزب��ۆوه و ل�����هو ك��ات �ه‌ش��دا ی رشتن ی شیله ی رشت ،ك ه ماوه گو ڵ شیل ه له‌الیه‌ن گوڵه‌و‌ه دیاریكراوه ،سه‌ره‌تا هه‌نگ ی خۆیكرد و هه‌نگوین ی كۆكرده‌وه ،به‌اڵم كار له‌مانگ ی پێنج هه‌نگ كور‌ه ده‌دات ،له‌و كاته‌شدا كه‌شوهه‌وا گۆڕا و بارانێك ی زۆر ی ل ه كه‌شوهه‌واش باری ،ئهو ئاڵوگۆڕ‌ه رووی����دا ،وای��ك��رد گ��و ڵ شیل هی نه‌مێنێ».
ی ی ده‌یكات و نایه‌نه‌و‌ه بۆ ال خه‌ڵك خۆ ی به‌وه‌دا ك ه زانیارییان ئه‌وان ،به‌اڵم ئاماژه ی م���ازووش ل �ه‌چ��او س��ااڵن الی�� ه ب�هره�ه‌م� ی ی «ده‌كرێت بڵێین به‌رهه‌م كه‌میكردووه ،وت ی راب��ردوو ،چونك ه بنێشت باشتره ل ه ساڵ ی ب ه سه‌ردا نه‌باریو‌ه و ئه‌مسا ڵ تائێستا باران لێیان خراپ نهبووه». به‌رهه‌می دانه‌وێڵه‌ش كه‌می كردووه به‌پێی ئاماره‌كانی به‌رهه‌می دانه‌وێڵه‌ش
رێنماییه‌كانی بانكی ناوه‌ندی عێراقى نرخی دۆالری به‌رزكرده‌وه رێبوار جه‌الل‌و محه‌مه‌د نه‌جیب
11هه‌زار هه‌نگ ل ه سنوری پشده‌ر هه‌یه هه‌روه‌ها روونیكرده‌وه كاتێك میر (مه‌لیكه) هه‌نگوین ده‌بین ێ هێلك ه ده‌رده‌ك���ات و ل ه ی رشت‌و مانگ ی چ��واردا هێلكه‌یه‌ك ی زۆر شانه‌كان قه‌ره‌باڵغ ب��وون ،ئهو به‌رهه‌م هی كۆیان كردبۆو‌ه خواردیانه‌و‌ه و شیله‌یتریان پ ێ كۆنه‌بۆوه ،تا ل ه مانگ ی حه‌وت هه‌ندێ شیله‌یان ده‌ستكه‌وت كه‌به‌ش ی خاوه‌نه‌كه‌شی نه‌ده‌كرد. ئهو پێیوای ه تا ك ه هۆكار ی ئاووهه‌وا كێش ه ب���ووه،
ئه‌گه‌رنا سووتان ی دارستانه‌كان كاریگه‌ری ی به‌رهه‌م ی ن�ه‌ب��ووه له‌سه‌ر كه‌مبوونه‌و‌ه هه‌نگوین. ی به‌ش ی هه‌نگ ل ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی لێپرسراو ی 11هه‌زار كشتوكاڵ ی پشده‌ر وت ی نزیك ه ی پشده‌ر هه‌ی ه و سااڵنه هه‌نگ ل ه سنوور ی ش �ه‌ش كیلۆ هه‌نگوینی النیكه‌م یه‌ك ه ی شه‌كری ههبووه .وت ی «به‌اڵم ئه‌مسا ڵ ئهوه ی نهبووه». نه‌داوه‌ت ێ ئهو به‌رهه‌م ه محه‌مه‌د مه‌ال نه‌ب ی ك ه زیاتر ل ه 20ساڵ ه كاری هه‌نگه‌وان ی ده‌كات ،ده‌ڵێت ئه‌مسا ڵ هه‌نگوین زۆر كه‌میكردووه ،له‌چاو سااڵن ی رابردوو ،وتی «بۆ نمون ه پار ك ه هه‌نگه‌وانێك پێنج ته‌نی هه‌بووبێت ئه‌مسا ڵ ته‌نێك ی نهبووه». ئهو هه‌نگه‌وان ه وتی «له دۆڵ� ی باڵه‌یانی ی قه‌ندیل ،زیاتر ل ه 100هه‌نگه‌وان هه‌یه بنار ی به‌رهه‌میان ههبووه ل ه په‌نج هی و ئه‌وان ه ده‌ست ده‌ژمێردرێن ،خۆم ك ه 750هه‌نگم ی 10ته‌ن هه‌نگوینم هه‌ی ه ئه‌مسا ڵ نزیك ه ی ش�ه‌ك��رم پ��ێ��داون، ه �ه‌ب��ووه ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوه كه‌شه‌كرم پێنه‌دابونای ه به‌رهه‌مه‌كه‌م به‌شی مێشه‌كان ی نه‌ده‌كرد». هه‌ر مێشێك ی ئهو 11كیلۆ هه‌نگی به‌رهه‌م هێناوه ،وتی«ه ی خه‌ڵك ی دوو تا س ێ كیلۆ هاتووهتهوه».
ئه‌مساڵ به‌شێوه‌یه‌كی زۆر ل ه ده‌ڤه‌ری پشده‌ر ی 2009 كه‌می ك��ردووه .به‌جۆرێك ل ه ساڵ زیاتر ل ه ( 8450ته‌ن گه‌نم‌و 2000ته‌ن جۆ) ههبووه ،به‌اڵم ئه‌مسا ڵ كه‌متر له( 7000ته‌ن گه‌نم‌و 1500ته‌ن جۆ) ههبووه. سااڵن ه 36ه �ه‌زار و 400دۆن��م زه‌وی ل ه سنووری پشده‌ر بۆ گه‌نم‌و جۆ‌و نیسك‌و نۆك ته‌رخان ده‌كرێت ،به‌اڵم به‌رهه‌می چه‌ند ساڵی رابردووی به‌پێی پێویست نییه.
به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی هه‌رێم رایده‌گه‌یه‌نێت، ی نرخی دۆالری ئه‌مریكی ب�ه‌رزب��وون�هوه ل� ه ب��ازاڕه‌ك��ان��ی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان و عێراقدا په‌یوه‌ندی به‌چه‌ند رێنماییه‌كی نوێی بانكی ناوه‌ندی عێراقییه‌و‌ه هه‌یه. پێشبینیش ده‌كرێت نرخی دۆالر زیاتر لهوه به‌رزنه‌بێته‌وه. ئه‌دهه‌م كه‌ریم ـ به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی ناوه‌ندی ی هه‌رێم ـ ل ه لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ئاماژه ب�ه‌وه‌دا ك ه رێنماییه‌كانی بانكی ناوه‌ندی هه‌رێم ،نرخی دۆالری ب�ه‌رزك��ردووه‌ت�هوه ی «بانكی ن��اوه‌ن��دی عێراق دۆالر و وت � ده‌فرۆشێت ه ئ �هو بانكانه‌ی ك� ه داخلی موزایه‌د‌ه ده‌بن ،ئێستاش به‌هۆی ئهوهی ته‌حویالت ههبووه و حه‌واڵ ه زۆربوو‌ه ئهو حه‌وااڵن ه ده‌بێت ب ه دۆالر بڕوات‌و به‌رامبه‌ر ئهو حه‌وااڵن ه دینار ده‌هات ه بانكه‌كان و دۆالریان له‌بانكی ناوه‌ندی ده‌كڕی». به‌پێی نوێترین رێنمایی بانكی ناوه‌ندی ی ك ه دۆالر ل ه بانكی عێراق ،ئهو بانكان ه ن��اوه‌ن��دی عێراقی ده‌ك���ڕن ،چه‌ند مه‌رج و رێنماییه‌كی نوێی بۆ دان��راوه ،له‌وان ه لێكۆڵینه‌وه‌كردن له‌و بانكان ه و هێنانی كۆپی زه‌ریب ه و هۆكاری وه‌رگرتن‌و كڕینی دۆالر ،ه�ه‌روه‌ه��ا پێشكه‌شكردنی چه‌ند رێنماییه‌كی تر. ئ�����ه‌ده�����ه‌م ك����ه‌ری����م ـ ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری بانكی ناوه‌ندی هه‌رێم وت���ی «ئ��هو ر ێنما ییا ن ه ك���اره‌ك���هی���ان قورستر كردووه، ئه‌وه‌ش بووه‌ته‌هۆی ی كڕینی ی رێ���ژه ئ���هوه دۆالر ل ه بانكی ناوه‌ندی عێراق كه‌مبێته‌و‌ه‌و ل ه بازاڕیش به‌ش ناكات ی و كه‌مبووه‌ته‌وه ،به‌و هۆیهوه نرخه‌ك ه به‌رزبووه‌ته‌وه».
شه‌ماڵ ئه‌حمه‌د ل ه نوسینگه‌ی له‌نیا ،بۆ ی دۆالر ل ه ب��ازاڕی دۆالره‌ك��هی گ��ۆڕن�هوه سلێمانی ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت «هۆكاری ی دهگهڕێتهوه بۆ بانكی بورزبوونه‌وه‌ك ه م �ه‌رك �ه‌زی ع��ێ��راق ،كه‌حه‌واڵه‌ی دۆالری ب��ۆ چ��وار ن��م��ره ،ك�ه‌ده‌ك��ات� ه 400دینار ب�ه‌رزك��ردووه‌ت�هوه به‌هۆی بهرزبوونهوهی نرخی دۆالره‌و‌ه بانكی مه‌ركه‌زی دۆالری به‌رزكرده‌وه‌ته‌و‌ه ب ه حه‌واڵه ،وات ه دۆالر ب ه حه‌واڵ ه ده‌یفرۆشێت نه‌ك ب ه نه‌قد ئه‌وه‌ش هۆكاره‌كه‌یه‌تی». ی ب �ه‌وه‌ش��دا ك� ه ئێستا ش�ه‌م��اڵ ئ��ام��اژه ل �ه ب��ازاڕه‌ك��ان��دا ب��هو ه��ۆی �هوه ح�ه‌واڵ� ه كه‌مده‌فروشرێت بۆ دهرهوهی واڵت ،ئه‌وه‌ش به‌هۆی ئهوهی ك ه دۆالر به‌رزده‌فرۆشرێت. 100دۆالری ئه‌مریكی ل � ه دوو رۆژی رابردوودا 1250دیناری عێراقی چووه‌سه‌ر و كاریگه‌ری له‌سه‌ر بازاڕ دروستكردووه. نرخی 100دۆالری ئه‌مریكی له بازاڕه‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا ل ه 118500دیناره‌و‌ه بۆ 119750دینار به‌رزبووه‌وه .هه‌روه‌ها ح �ه‌واڵ �ه‌ش ب��ۆ 600دی��ن��ار ل� ه هه‌ندێك شوێندا به‌رزبووه‌وه ،به‌اڵم رۆژێك دواتر دابه‌زیه‌وه‌ته‌و‌ه بۆ 400دیناری عێراقی. م��ح�ه‌م�ه‌د ع��وم �ه‌ر خ���اوه‌ن نوسینگه‌ی كڕین و فرۆشتنی دۆالر ل ه هه‌ولێر وتی «داب �ه‌ش��ك��ردن��ی م��وچ �هی فه‌رمانبه‌ران پێش واده‌ی خۆی له‌به‌ر جه‌ژن هۆكارێكی تری زیادبوونی ن������رخ������ی دۆالره».
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
6
لۆکاڵ
i n f o @ d e s t u r. n e t
به‌پێی ریفراندۆم ك��ورد به‌شێك ل ه ناوچ ه داب��ڕاوه‌ك��ان ل ه ده‌ستده‌دات
8
ژینگه ی شار ...ئۆتۆمۆبێل تێكیداوه ل ه 11مانگدا ته‌نها له هه‌ولێر 65000ئۆتۆمۆبێل ژماره‌یان بۆ به‌ستراوه عه‌ل ی بانیشار ی ل ه هه‌ولێر ته‌نها له م��اوه‌ی 7ساڵدا 400000هه‌زار ئۆتۆمبێل هاتووه‌ته ناو شاری هه‌ولێره‌وه له 11مانگی ساڵی 2010ه‌شدا 65هه‌زار ئۆتۆمبێل ژماره‌ی هه‌ولێریان بۆ به‌ستراوه. شاره‌زایانی بواری ژینگه‌ش ده‌ڵێن ژینگه له ته‌قینه‌وه‌دایه. به‌پێی ئهو ئاماره‌ی له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ه��ات��ووچ��ۆی ه �ه‌رێ��م ده‌س���ت ده‌س��ت��وور ك�ه‌وت��ووه ،تا ساڵی 2003له‌ناو شاری هه‌ولێر ته‌نها 34هه‌زار ئۆتۆمبێل ههبووه، به‌اڵم له‌پاش ساڵی 2003و تائێستا 400000 هه‌زار ئۆتۆمبێل هاتوونه‌ته ناو شاره‌كه‌وه و ئێستا هه‌ولێر خاوه‌نی 434000هه‌زار ئۆتۆمبێله. شاره‌زایانی بواری ژینگه بڕوایان وایه ،به هۆی هاتنی به‌لێشاوی ئۆتۆمبێل بۆ هه‌ولێر و گوێنه‌دان به‌پیالنێكی تایبه‌ت بۆ پاراستی ژینگه‌ی شاره‌كه ترسی ته‌قینه‌وه‌ی ژینگه له هه‌ولێر له ئارادایه ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاتووچۆی هه‌رێم و پارێزگاری هه‌ولێریش نیگه‌رانن له هاتنی به‌لێشاوی ئۆتۆمبێل له سنووره‌كانه‌وه بۆ هه‌ولێر و نه‌بوونی به‌رنامه‌یه‌كی گرنگ بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئهو گرفته. عه‌قید قادر سدیق به‌ڕێوه‌به‌ری ڕاگه‌یاندن و هۆشیاری له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی هاتوچۆی هه‌رێم نه‌بوونی به‌رنامه‌یه‌ك بۆ رێگری له هاتنی ئهو ژم��اره زۆره‌ی ئۆتۆمبێل له
داواده‌كرێت سنوورێك بۆ هێنانی ئۆتۆمۆبێل دیاریی بكرێت سنووره‌كانی ئیبراهیم خه‌لیله‌و‌ه بۆ هه‌ولێر به‌گرفتێكی گهوره ده‌زانێت .وتی “تا ئه‌م كاته هیچ رێگه‌چاره‌یه‌ك بۆ گرفتی هاتنی به‌لێشاوی ئۆتۆمبێل له سنووره‌كانه‌وه بۆ كوردستان نه‌دۆزراوه‌ته‌وه“. ه��ه‌روه‌ه��ا وت��ی “ب�ه‌ه��ات��ن�ی به‌لێشاوی ئۆتۆمبێل ترسێكی گهوره له‌سه‌ر ژینگه‌ی كوردستان به‌گشتی و هه‌ولێر به‌تایبه‌تی
چاوه‌ڕوانمان ده‌كات”. جه‌نان جه‌مال ،ش��اره‌زا له بواری ژینگ ه و مامۆستا له به‌شی ژینگه‌ی زانكۆی سه‌الحه‌ددین ،باس له‌وه‌ده‌كات زۆرێك له هاواڵتیانی كوردستان كه ئێستا نه‌خۆشی ته‌نگه نه‌فه‌سیان هه‌یه به‌هۆی پیسبوونی ژینگه شاره‌كانی كوردستانه‌وه‌یه .وتی “ده‌بێت یه‌ك له به‌رنامه‌كانی حكومه‌تی
به‌تۆمه‌تی كه‌مته‌رخه‌می خانووه‌كان
سكااڵ له‌سه‌ر كۆمپانیایه‌كی بواری وه‌به‌رهێنانی خانووبهره تۆمار ده‌كرێت
هه‌رێم له ساڵی 2011دۆزینه‌وی چاره‌سه‌ری ژینگه‌یی بێت بۆ كوردستان”. هه‌ر به‌پێی ئهو ئامارانه‌ی ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتووه له ساڵی 2009دا نزیكه‌ی 90000 ه��ه‌زار ئۆتۆمبێل هاتوونه‌ته ن��او شاری هه‌ولێره‌وه و له ساڵی 2010و تا ئێستا زیاتر له 65000هه‌زار ئۆتۆمبێل ژماره‌ی هه‌ولێریان بۆ به‌ستراوه.
نازم به‌یعه‌ت ،به‌ڕێوه‌به‌ری نوسینگه ی كۆمپانیای نیسان له هه‌ولێر ،بۆچوونی وای �ه كه هه‌ولێر باشترین جێگایه بۆ فرۆشتنی ئۆتۆمبێل ،ئهو ده‌ڵێت “به‌هۆی ئهوهی له‌ساڵی 2008ته‌وه ئۆتۆمبێل به قیست ده‌درێت به‌هاواڵتیان فرۆشی زۆر زی���ادی ك���ردووه و سنووره‌كانی كوردستانیش باشترین س��ن��وورن بۆ هێنانی ئۆتۆمبێل”. نازم به ده‌ستووری وت “حكومه‌ت هیچ رێگرییه‌كی له ئه‌وان نه‌كردووه له‌هێنانی ئۆتۆمبێلدا و هیچ كاتێكیش له كوردستان لێپرسینه‌وه له كوالێتی ئۆتۆمبێله‌كان ن �ه‌ك��راوه ،ئه‌مه‌ش وای��ك��ردووه زۆرێ��ك له‌ئۆتۆمبێله‌كان پاش ماوه‌یه‌كی كه‌م ژینگه پیس بكه‌ن”. ن���ه‌وزاد ه��ادی پ��ارێ��زگ��اری هه‌ولێر به ده‌س��ت��ووری وت “ژینگه‌ی هه‌ولێر له زۆرب���هی ش��اره‌ك��ان�ی ت��ری كوردستان و عێراقیش خاوێنتره و ئ �ه‌گ �ه‌ر تا ڕاده‌یه‌كیش پیس بووبێت ،ئهوه بێگومان ك��اری��گ�ه‌ری ئۆتۆمبێل و كارگه‌كانی هه‌ولێری له‌سه‌ر بووه ،به‌تایبه‌ت له پاش ساڵی 2003وه كه‌نزیكه‌ی 400000هه‌زار ئۆتۆمبێل هاتووه‌ته شاره‌كه‌وه“. ن����ه‌وزاد ه���ادی داوای���ك���رد سنوورێك ب��ۆ هێنانی ب �ه‌ل��ێ��ش��اوی ئۆتۆمبێل دابنرێت و وه‌زاره‌ت��ی ژینگه‌ش بیرێك له‌چاره‌سه‌ركردنی گرفتی پیسبوونی ژینگه بكاته‌وه.
سهیداوه ده‌بێت ه قوربانی بازاڕی نیشتیمان؟
گه‌ڕه‌كی سه‌یداوای شاری هه‌ولێر تێكده‌درێت، به‌اڵم هاواڵتیان به‌روونی ل ه هۆكاری تێكدانی گه‌ڕه‌كه‌كه‌یان ئاگادارنین رێبوار جه‌الل له هه‌ولێر
ی قه‌ره‌بووكردنه‌و ه ده‌كه‌ن هاواڵتییان داوا ئاواره محه‌مه‌د ژماره‌یه‌كی زۆر له به‌شداربووانی پ��ڕۆژه‌ی هێالن ستی له شاری كه‌الر به‌هۆی نه‌بوونی مه‌رجه ئه‌ندازه‌ییه‌كان له خانووه‌كانیاندا و ته‌واونه‌بوونی خانووه‌كانیان له واده‌ی دیاریكراوی خۆیدا ،سكااڵ له‌سه‌ر كۆمپانیایی رووناكی تۆمارده‌كه‌ن. كۆمپانیای رووناكی بۆ زه‌وی و دروستكردنی خانووبهره ،كه كۆمپانیایه‌كی وه‌به‌رهێنه و له‌الیه‌ن ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی هه‌رێمی كوردستانه‌وه مۆڵه‌تی پ��ێ��دراوه ،له‌الیه‌ن هاواڵتیانی قه‌زای ك�ه‌الره‌وه سكااڵی له‌سه‌ر تۆمار ده‌كرێت ،به‌وه‌ی نه‌یتوانی خانووه‌كانی له‌پڕۆژه‌ی هێالن سیتی له‌و قه‌زایه له واده‌ی دیاریكراوی خۆیدا ته‌واو بكات ،جگه‌له‌وه‌ی به‌وته‌ی خۆیان خانووه‌كان مه‌رجی ئه‌ندازه‌یی تێدا نییه. سدیق سه‌عید ئه‌حمه‌د سه‌رپه‌رشتیاری پرۆژه‌كانی ئیدارهی گه‌رمیان بۆ ده‌ستور ئهو هه‌واڵه‌یی پشتڕاست كرده‌وه‌‌و وتی ژماره‌یه‌ك هاواڵتی هاتوون بۆ المان و سكااڵیان له‌سه‌ر كۆمپانیای رووناكی شار تۆماركردووه. عه‌لی محه‌مه‌د هاواڵتێكی ش��اری ك �ه‌الره و به‌شداربووی پ��ڕۆژه‌ی هیالن ستی سه‌ر به‌كۆمپانیای روون��اك��ی ش���اری ك���ردووه، به‌ده‌ستووری وت “ده‌بێت كۆمپانیای رووناكی 750هه‌زار دینارمان بداتێ وه‌ك قه‌ره‌بوویه‌ك بۆ ئهو سێ مانگه‌ی پێشوو كه بڕیاربوو به خانووه‌كان ته‌واوبن”. به‌پێی وته‌ی به‌شداربووانی پ��ڕۆژه‌ی هێالن سیتی ،به‌پێی ئهو گرێبه‌سته‌ی له‌نێوان ئهو كۆمپانیایه و هاواڵتیاندا تۆمار كراوه ،ده‌بێت له ماوه‌ی یه‌ك ساڵدا كۆمپانیا خانووه‌كان راده‌ستی هاواڵتیان بكاته‌وه كه‌ده‌كاته 8/10ی ئه‌مساڵ ،به‌اڵم تائێستا كه زیاتر له سێ مانگ به‌سه‌ر ئهو واده‌یه تێپه‌ڕده‌بێت خانووه‌كان
ته‌واو نه‌بوون. عه‌لی وتی “جگه‌له‌وه‌ی له‌كاتی خۆیدا ته‌واو نه‌كراوه ،نه‌شیانتوانی خانووه‌كان به‌بێ كێشه‌و كه‌م وكوڕی بێت ،چونكه سه‌قف ی خانووه‌كه‌م تكه ده‌كات و دیوار و كاره‌بایی خانووه‌كه‌شم خراپه و مه‌رجه هه‌نده‌سییه‌كانی تێدانیه، بۆیه ئیستا سكااڵمان له‌الی ئیدارهی گه‌رمیان تۆمار كردووه ،تا ئهو كێشه‌و كه‌موكوڕییانه‌ی تیدابێت وه‌ریناگرم”. داواشیكرد وه‌ك چۆن له‌گرێبه‌سته‌كه‌دا هاتووه ئهو بڕه پاره‌شی بۆ بگه‌ڕێنرێته‌وه ،كه‌به‌سه‌ر واده‌ی ته‌واوبوونی خانووه‌كه‌دا تێپه‌ڕیوه. سدیق سه‌عید ـ سه‌رپه‌رشتیاری لیژنه‌ی پڕۆژه‌كانی ئیدارهی گه‌رمیان ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه‌سه‌رجه‌می ئ �هو سكااڵیانه‌ی هاواڵتیان كۆده‌كه‌نه‌وه و له‌گه‌ڵ ن��ووس��راوی خۆیاندا ئاراسته‌ی وه‌به‌رهێنانی ده‌كه‌ن .وتی“چونكه ئهو پڕۆژه‌یه سه‌ر به‌وه‌به‌رهێنانه“. جه‌ختیشی لهوه كرده‌وه كه‌چاره‌سه‌ری گرفتی ئهو هاواڵتیانه ده‌كرێت. سه‌رپه‌رشتیاری لیژنه‌ی پڕۆژه‌كانی ئیدارهی گه‌رمیان وت �ی“دی��اره ئهو پ��ڕۆژه‌ی�ه‌ش كه‌م وكوڕی تێدایه بۆیه هاواڵتیان سكااڵیان بۆ الی ئێمه هێناوه‌‌و ئێمه‌ش سكااڵكه‌یان ده‌گه‌یه‌نینه جێگایی مه‌به‌ست بۆیان”. به‌پێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور كۆمپانیای رووناكی 920خانوو له گه‌ڕه‌كی به‌رده‌سوور له شاری كه‌الر به‌ناوی پڕۆژه‌ی هێالن سیتییه‌وه دروستده‌كات ،پێشتریش گله‌یی ئ�هوه له‌و كۆمپانیایه كرا كه له بڕی ئهو 20خانووه ده‌بوایه بكرایه‌یته سه‌وزایی‌و پارك‌و باخچه نه‌ك خانوو. به‌پێی ئهو گرێبه‌سته‌ش بێت ده‌بێت ئهو كۆمپانیایه 690ملیۆن دینار بداته هاواڵتیان، وه‌ك قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌یه‌ك له دواكه‌وتنی سێ مانگی پڕۆژه‌كه‌دا. مامۆستا ئیسماعیل ئیبراهیم به‌شداربوویه‌كی
تری پڕۆژه‌ی هێالن ستی كه‌ئه‌ویش سكااڵ ی له‌سه‌ر كۆمپانیایی رووناكی شار تۆماركردووه، وتی “سكااڵكه‌مان به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌یه كه‌چه‌ند مانگێك به‌سه‌ر گرێبسته‌كه‌دا تێپه‌ڕێوه، جگه‌له‌وه‌ش خانووه‌كه ده‌یان كێشه‌یی هه‌یه له ڕووی كاره‌بایی‌‌و ئاو‌و ئاوه‌ڕۆوه“. هه‌روه‌ها وتی “زۆر له‌سه‌قفی خانووه‌كانیش تكه ده‌ك����ات ،ت��ا وه‌ك���و س �ه‌رج �ه‌م �ی ئهو كێشانه‌مان بۆ چاره‌سه‌رنه‌كه‌ن ئهو خانووه وه‌رناگرم”. ئیسماعیل ئه‌وه‌شی وت كه به‌نیازن رێگای تری یاسایی له ڕێگه‌ی دادگاوه بگرنه‌به‌ر‌و وتی “ئهو بڕه پاره‌یه‌شمان ده‌یه‌وێته‌وه كه‌به‌سه‌ر واده‌ی گرێبه‌سته‌كه‌دا تێپه‌ڕێوه“. به‌شی به‌دواداچوون له كۆمپانیایی رووناكی شار ،له روونكردنه‌وه‌یه‌كیاندا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێن له‌كاتی وه‌رگرتنی خانووه‌كان نوێنه‌ری شه‌ش فه‌رمانگه‌ی حكومی له‌گه‌ڵ هاواڵتییه‌كان خۆیان وه‌ك لیژنه ده‌چنه سه‌ر خانووه‌كه، ئه‌گه‌ر هه‌ر كێشه و كه‌موكوڕییه‌كی هه‌بوو، ئهو هاواڵتییه ده‌توانێت خانووه‌كه وه‌رنه‌گرێت‌و بیگه‌ڕنێته‌وه بۆ كۆمپانیا. سه‌باره‌ت به‌دواكه‌وتنی واده‌ی ته‌واوبوونی خانووه‌كانیش ،به‌شی ب���ه‌دواداچ���وون له كۆمپانیایی رووناكی شار ده‌ڵێن “هاواڵتیان ده‌توان سكااڵ تۆماربكه‌ن ،بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی مافی خۆیان”. هه‌روه‌ها ئاماژه‌یان به‌وه‌شدا كه دواكه‌وتنه‌كه‌ی ب�ه‌ه��ۆی خ��راپ�ی ك��ه‌ش‌وه��ه‌واوه ب��ووه و له نووسراوی ره‌سمی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی كه‌شناسی سلێمانی هۆكاری دواكه‌وتنه‌كه‌یان دیاریكراوه. پێشتر ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن ساڵح به‌ڕێوه‌به‌ری كۆمپانیای رووناكی بۆ زه‌وی و دروستكردنی خانوو ،ئ��ام��اژه‌ی ب �ه‌وه‌داب��وو كه‌پڕۆژه‌كه‌ی ئه‌وان تاكه پڕۆژه‌یه %25ی سه‌وزایی بێت و وتی“له‌هه‌موو كه‌الر و گه‌رمیان ته‌نها ئێمه ئهوهنده گرنگیمان داوه به‌سه‌وزایی”.
هاواڵتیانی گه‌ڕه‌كی سهیداوه ترسیان له ڕووخانی گه‌ڕه‌كه‌كه‌یان هه‌یه، به‌هۆی ئهوهی رێكخراوی هابیتاتی س���ه‌ر ب �ه‌ن �ه‌ت �هوهی �ه‌ك��گ��رت��ووه‌ك��ان م��اوه‌ی �ه‌ك �ه روپ��ێ��وی گ�ه‌ڕه‌ك�ه‌ك� ه ده‌ك���ه‌ن ،پ��ارێ��زگ��اری هه‌ولێریش ده‌ڵێت پڕۆژه‌ی هاوبه‌شمان هه‌یه. س��اب��ر ق���ادر م��وخ��ت��اری گ�ه‌ڕه‌ك��ی س���هی���داوه ئ���ام���اژه ب�����ه‌وه‌ده‌دات ی گه‌ڕه‌كه‌كه‌یان كه‌ده‌نگۆی تێكدان هه‌یه به‌اڵم نازانن له‌سه‌دا چه‌ندی گه‌ڕه‌كه‌كه‌یان تێكده‌چێت. سابر وت �ی «رێكخراوی هابیتات سه‌ردانی گه‌ڕه‌كه‌كه‌یان ك��ردووه، ب�����ه‌ڕوون�����ی ل����ه م��ه‌ب��ه‌س��ت��ی��ان ی تێنه‌گه‌یشتوون» .ه�ه‌وه‌ره��ا وت «تاپۆ له ماڵه‌كان وه‌رده‌گرن ،به‌اڵم به‌ته‌ئكید سهیداوه تێكده‌درێت». به‌پێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور، رێ���ك���خ���راوی ه��اب��ی��ت��ات��ی س��ه‌ر به‌نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ،ماوه‌یه‌ك ه له گه‌ڕه‌كی سهیداوه ئیش له‌سه‌ر بلۆكێك ده‌ك��ه‌ن ك �ه‌ژم��اره‌ی 560 ی ماڵه .موختاری گه‌ڕه‌كه‌ك ه وت كاتێك پرسیاریان ل��ێ ده‌كه‌ین به‌روونی وه‌اڵمان ناده‌نه‌و‌ه‌و نهێنیان به‌هێزه. س���هی���داوه یه‌كێكه ل�� ه گ �ه‌ڕه‌ك � ه كۆنه‌كانی هه‌ولێر له ناوه‌ڕاستی س���ه‌ده‌ی بیسته‌م به‌شێوه‌یه‌كی
ه �ه‌ره‌م �ه‌ك��ی و ب�ه‌ب��ێ ئ�ه‌ن��دازه‌ی��ی دروست بووه و ده‌كه‌وێته به‌رامبه‌ر بازاری(شه‌رقلئه‌وسه‌ت) واته بازاڕی نیشتیمان. هاواڵتیان گومانده‌كه‌ن تێكدانی گ �ه‌ڕه‌ك �ه‌ك �ه ب��ۆ خزمه‌تی ب���ازاڕی نیشتیمان بێت. ن��ه‌وزاد ه��ادی پارێزگاری هه‌ولێر به‌ڕوونی هیچ زانیارییه‌كی له باره‌ی ئهو روپێوی و هه‌واڵنه‌وه نه‌دا كه ل �ه‌الی �ه‌ن رێ��ك��خ��راوی هابیتاته‌وه ده‌ك���رێ���ت .ئ���هو وت���ی «ل��ه‌گ��ه‌ڵ رێكخراوی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان دیراسه‌ی ده‌كه‌ین و چاكی ده‌كه‌ین. پڕۆژه‌یه‌كی هاوبه‌شمان هه‌یه». ئه‌ندازیار زانا ره‌شید سه‌رپه‌رشتیاری پ����ڕۆژه‌ی پ �ه‌ره‌پ��ێ��دان��ی گ �ه‌ڕه‌ك��ی سهیداوه ل ه پارێزگای هه‌ولێر ده‌ڵێت هێشتا هیچ بڕیارێك سه‌باره‌ت به تێكدان و قه‌ره‌بووكردنه‌وه نه‌دراوه و شوێنی قه‌ره‌بووش دیاری نه‌كراوه به‌اڵم سه‌ردانی مه‌یدانیمان كردووه له‌گه‌ڵ رێكخراوی هابیتات كه‌یارمه‌تی ئه‌ندازه‌یی‌و هونه‌ریمان ده‌دات. زان��ا وت �ی«زان��ی��اری سه‌ره‌تایمان وه‌رگ����رت����ووه ل��ه‌ب��ه‌ر رۆش��ن��ای��ی ماسته‌رپالنی هه‌ولێر كاری له‌سه‌ر ده‌كرێت ،به‌اڵم هێشتا ماسته‌رپالنمان بۆ دانه‌ناوه و قه‌ره‌بووش په‌یوه‌ندی به پارێزگاو‌ه هه‌یه ئهو شوێنه‌ی به‌ر هه‌ر پڕۆژه‌یه‌ك بكه‌وێت بێگومان قه‌ره‌بوو ده‌كرێته‌وه».
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
عێراق 9
ته‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌م پێكهێنانی حكومه‌ته‌كه‌ی مالیكی؟ تا مانگێكی تر له عێراقدا چی رووده‌دات؟ ئایا مالیكی ده‌بێته پاڵه‌وان یان عه‌الوی له له‌نده‌نه‌وه دێته‌وه
سۆران پااڵنی ب�ه‌ش��داری�ه‌ك�ی ج��دی ل�ه حكومه‌تدا ده‌كات". دكتۆر مه‌حمود عوسمان ئه‌ندامی دوای ملمالنێیه‌كی زۆر و س �ه‌دان په‌رله‌مانی عێراق له لێدوانێكدا بۆ كۆبوونه‌وه‌ی جۆراوجۆر ،سه‌ره‌نجام به‌شی كوردی رادیۆ ده‌نگی ئه‌مریكا الیه‌نه عێراقیه‌كان ریككه‌وتن له‌سه‌ر له‌و بروایه‌دایه ئه‌گه‌ر قه‌واره‌كانی تری پێكهێنانی حكومه‌تیكی هاوبه‌شی عێراق هاوكاری له گه‌ڵ مالیكی بكه‌ن نیشتمانی ،له هه‌فته‌ی رابردووشدا و له گه‌ڵ داواكانیان نه‌رم بن ،ده‌كرێت ج��ه‌الل تاڵه‌بانی س��ه‌رۆك كۆماری نوری مالیكی حكومه‌ت پێكبهێنێت. عێراق ،بۆ خوڵێكی تر مالیكی سه‌رۆك ده‌ڵێت "باشتره حكومه‌ت له زۆرینه وه‌زیرانی پێشووی راسپارد كه له بێـت و له‌وانه پێكبهێنرێت كه له نێو ماوه‌ی ده‌ستووری خۆیدا كه مانگێكه خۆیاندا رێكن و ئه‌وانی تر له نێو حكومه‌تی نوێ پێكبهێنێت ده‌نا ئهو په‌رله‌ماندا ببن ئۆپۆرزسیۆن". مافه‌ی لێده‌سه‌ندرێته‌وه. چونكه ن��اوب��راو له‌گه‌ڵ ئ��ه‌وه‌دا نیه عێراق له قه‌یرانه‌وه بۆ قه‌یران هه‌مو الیه‌نه‌كان له حكومه‌تدا بن و مالیكی كه ماوه‌ی مانگیكی بۆ دیاری په‌رله‌مان بێ ئۆپۆزسیۆن بێت. كراوه بۆ پێكهێنانی حكومه‌ته‌كه‌ی له لیستی عێراقیه پڕ كێشه‌ترین به‌رده‌م قه‌یرانێكی گه‌وره‌ی سیاسی و لیستی هه‌ڵبژاردن ره‌زامه‌ندی هه‌موو الیه‌نه‌كانی براوه‌ی لیستی عێراقیه ك �ه خ��اوه‌ن �ی 91 هه‌ڵبژاردندایه ،به جۆرێك كه ده‌بێت كورسیه له هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی عێراقدا داواكاری هه‌موو الیه‌نه‌كان بخوێنێته‌وه دوای ئ����هوهی م��اف �ی پێكهێنانی به رێكه‌وتن بگات له سه‌ریان ،بۆ حكومه‌تی له ده‌س��ت دا ،سه‌رۆكی ئهوهی بتوانێ حكومه‌تی شه‌راكه‌تی ئ�هو لیسته كه ئه‌یاد عه‌الویه هه‌ر نیشتمانی كه الیه‌نه‌كان له سه‌ری دوای یه‌كه‌م كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان كه هۆڵی په‌رله‌مانی به جێهێشت و پێكهاتوون بهێنێته كایه‌وه . ئ�هی��اد ع��ه‌الوی س �ه‌رۆك �ی لیستی به‌بێ ئاگاداری ئه‌ندامانی لیسته‌كه‌ی عێراقیه ركابه‌ری سه‌رسه‌ختی مالیكی عێراقی ب���ه‌ره‌و ش��اری ل �ه‌ن��ده‌ن به له یه‌كه‌م ك��اردان�هوهی��دا ،رایگه‌یاند جێهێشت به بیانووی به‌شداری كردن كه مالیكی له م��اوه‌ی مانگێك دا له زه‌ماوه‌نده‌ی كچه‌كه‌ی. ناتوانێ حكومه‌ت پێكبهێنێت ،چونكه چاودێرانی سیاسی و سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ ئه‌وه‌یان بۆ كێشه‌ی ناوخۆیی به‌ربه‌ستی گه‌وره‌ی له به‌رده‌مدایه. ل �ه الی �ه‌ك �ی ت��ری��ش �هوه چ��اودێ��ران �ی ئه‌ندامانی لیسته گ��ه‌ران��ده‌وه ،كه سیاسی له‌و ب��ڕوای �ه‌دان كه مالیكی عه‌الوی كۆنترۆڵی سه‌رپه‌رشتیكردنی له به‌رده‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی قورس تێدا له ده‌ست داوه ،له الیه‌كی ترهوه و به‌هێزدایه ،به‌تایبه‌ت كه ناوبراو تۆڕی هه‌واڵی نه‌خیلی عێراق له‌زاری دۆراوی هه‌ڵبژاردن بووه و توانییه‌تی سه‌رچاوه‌یه‌كی سیاسی عێراقهوه الیه‌نه‌كانی ناو هاوپه‌یمانی نیشتمانی ئهوهی باڵوكرده‌وه كه عه‌الوی دوای و كوردیش قایل بكات كه بۆ ده‌ورێكی ئهو شكسته‌ی كه به‌هۆی وه‌رنه‌گرتنی پۆستی س���ه‌رۆك وه‌زی����ران توشی تر متمانه‌ی پێبده‌نه‌وه. به‌بڕوای چاودێران ئه‌گه‌ر مالیكی له‌و هات ،ڕه‌نگه له كاری سیاسی دوور ماوه ده‌ستوورییه‌دا نه‌توانێ حكومه‌ت كه‌وێته‌وه و بۆ هه‌تا هه‌تایه له له‌نده‌ن پێك بهێنێت ئه‌وا عێراق پێده‌نێـته بمێنێته‌وه ،له‌وێ ساڵه‌كانی كۆتایی قۆناغێكی تری قه‌یرانه‌وه كه ئه‌سته‌م ژیانی به نووسینی بیره‌وه‌ریه‌كانی ده‌بێت به ئاسانی لێی رزگ��ار بێت .به‌سه‌رببات. تۆری هه‌واڵی فه‌ره‌نساش باڵویكردهوه س �ه‌الم زه‌وبه‌عی ئه‌مینداری گشتی كه نوری مالكی جه‌ختیكردۆته‌وه كه بزووتنه‌وی رۆڵه‌كانی رافیده‌ین كه نیگه‌رانییه‌كان له باره‌ی دواكه‌وتنی یه‌كێكه ل �ه پێكهاته‌كانی لیستی حكومه‌ت له جێی خۆیدایه ،وتویه‌تی ع��ێ��راق��ی �ه ،چ �ه‌ن��د كه‌سایه‌تیه‌كی "ب���ه‌اڵم ئێمه دڵنیاین ل �ه م��اوه‌ی ن��او لیسته‌كه‌ی تۆمه‌تبار ك��رد كه ب�ه پشتیوانی و ی��ارم�ه‌ت�ی دارای��ی دیاریكراودا حكومه‌ت پێكدێت". ئه‌وه‌شی ئاشكراكرد ئه‌گه‌ر له ماوه‌ی ده‌ستێكی ده‌ره‌كی ده‌یانه‌وێ عێراق ده‌ستووریدا حكومه‌ت پێكنه‌هات ئه‌وا به‌ره‌و شه‌رێكی ده‌ره‌كی له‌گه‌ڵ ئێران عێراق رووب���ه‌رووی قه‌یرانی جیدی و ه �ه‌روه‌ه��ا شه‌رێكی ناوخۆیی له دهبێتهوه ،وتویه‌تی "خوا ده‌زانی چی نێوان كوردو عه‌ره‌بدا به‌رن. رۆژنامه‌ی مه‌دا ئهوهی باڵویكردۆته‌وه رووده‌دات؟" مالیكی "رای��گ �هی��ان��د ك �ه عێراقیه ك �ه لیستی عێراقیه ده‌ی��ه‌وێ��ت له
وه‌رگیراوه
ئا :هیوای سه‌لیمی
عێراقییه‌ك ل ه ئێران ماف ی مرۆڤ ی پێشێل ده‌كرد ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حمودی هاشمی ل ه حزبی ده‌عوه‌و‌ه ده‌ستپێكردو به‌بااڵترین پۆسته‌كانی حكومه‌تی ئێران گه‌یشت
نوری مالیكی
به‌رامبه‌ر پێدانی چه‌ند وه‌زاره‌تێكی یه‌كگرتو پێكهاتووه ،داواكارییه‌كان ی گ��رن��گ ده‌س���ت���ه‌ب���ه‌رداری پۆستی كورد كه له 19خاڵ پێكهاتووه ،وه‌كو ئه‌نجومه‌نی سیاسی بێت ،كه ئه‌مه‌ش بنه‌مای سه‌ره‌كی به‌شداری كردنیان ئ��ام��اژه‌ی �ه‌ك �ی ن��اراس��ت �ه‌وخ��ۆی �ه به ده‌بینن له حكومه‌تی داهاتوودا . كه‌مبوونه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی ع �ه‌الوی و له الیه‌كی ترهوه له دوایین كۆبوونه‌وه‌ی ئیئتیالفه‌كه‌دا له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی هه‌رێمی نه‌مانی ڕۆڵی له لیسته‌كه‌دا. هاوپه‌یمانی نیشتمانی كوردستان ،لیژنه‌یه‌ك بۆ وه‌رگرتنی ه كان ه كاندید ی سه‌رقاڵی دیاری كردن وه‌زاره‌ت���ه‌ك���ان پێكهاتووه و ك��ورد هاوپه‌یمانی نیشتمانی كه له لیستی پێداگری له سه‌ر پۆستی وه‌زی��ری ده‌وڵه‌تی یاسای مالیكی و لیسته‌كه‌ی دهرهوه دهكاتهوه. عه‌مار حه‌كیم پێكهاتووه ،لیژنه‌یه‌كی لیستی گۆڕان له‌نێوان بۆ یه‌كالییكردنه‌وه‌و ده‌ستنیشانكردنی گه‌رانه‌وه‌و گفتوگۆی راسته‌وخۆدا كاندیده‌كانی پێكهێناوه و بڕیار وایه لیستی گۆران كه هه‌شت كورسی له هه‌ر الیه‌نێك به گوێره‌ی كورسیه‌كانی په‌رله‌مانی عێراق به‌ده‌ستهێناوه ،دوای پشكی خۆی له وه‌زاره‌ته‌كان وه‌ربگرێ .كشانه‌وه‌ی له‌ئیئتیالفی فراكسیۆنه ب���ه‌ه���ا ئ���ه‌ع���ره‌ج���ی ی��ه‌ك��ێ��ك له كوردستانییه‌كان ت��ا ئێستا ڕوون سه‌ركرده‌كانی ره‌وتی سه‌در كه یه‌كێكه نییه ده‌گه‌ڕێنه‌وه ن��او ئیئتیالفه‌كه له الیه‌نه سه‌ره‌كیه‌كانی هاوپه‌یمانی یان به‌جیا به‌شداری حكومه‌تی عێراق نیشتمانی رایگه‌یاند ئه‌گه‌ر پۆسته‌كان ده‌كه‌ن. به گوێره‌ی ئاكامه‌كانی هه‌ڵبژاردن سه‌ركرده‌كانی گ��ۆڕان ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر داب �ه‌ش بكرێ ،ئ�هوا ره‌وته‌كه‌یان 8ل �ه‌م رۆژان���ه‌دا گ �ه‌ڕان �هوهی��ان بۆ ناو ئیئتیالفه‌كه كۆتایی نه‌یه‌ت ،ئه‌وا به وه‌زاره‌تی به‌رده‌كه‌وێ. ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان سه‌ربه‌خۆیی ده‌ست ده‌كه‌ن به‌گفتوگۆ لیستی هاوبه‌ندییه كوردستانییه‌كان بۆ به‌شداریكردن له حكومه‌ته‌كه‌ی كه له یه‌كێتی و پارتی و كۆمه‌ڵ و مالیكیدا.
ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حمودی هاشمی ك ه به هاشمی شاهرودی ناوبانگی ده‌ركردوه ،هاوینی ساڵی 1948ل ه شاری نه‌ج هف‌و ل ه بنه‌ماڵه‌یه‌كی ئاینییدا چ��اوی ب ه ژین پشكووتووه .باوكی ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حمودی هاشمی ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید عه‌لی حوسێنی هاشمی (شاهرودی) كه‌سایه‌تی ناسراوی ئایینی ئهو سه‌رده‌مه‌ی نه‌جه‌ف بوو‌ه‌و دایكیشی كچی ئایه‌تووڵاڵ حاج سه‌ید عه‌لی مه‌ده‌دی مووسه‌وییه. ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حموود ل ه قوتابخانه‌ی عه‌له‌ویه‌ی شاری نه‌جه‌ف ده‌ستیدای ه خوێندنی ئایینی و له‌دوای ته‌واوبوونی وانه‌ی مه‌الیه‌تی، بووه قوتابی وانه‌كانی ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید محه‌مه‌د باقری سه‌در .له‌وێ بوو ب ه قوتابی نموونه‌یی سه‌ید محه‌مه‌د باقری سه‌در‌و پاشانیش له‌الی ئایه‌تووڵاڵ خویی‌و ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی درێژه‌ی ب ه خوێندنی ئایینیدا. ئایه‌تووڵاڵ هاشمی ل ه ته‌مه‌نی گه‌نجێتیدا بووه ب ه ئه‌ندامێكی چاالكی حزبی ده‌عوه‌ی ئیسالمی و دواتر چه‌ندانجار ل ه الیه‌ن حكومه‌تی به‌عسه‌وه ده‌ستگیركرا‌و ئه‌شكه‌نجه‌درا .به‌رده‌وامبوون له چاالكیی ه سیاسییه‌كاندا لێپێچینه‌و‌ه‌و چاودێری زیاتری ناوبراوی لێكه‌وته‌وه ،ئه‌وه‌ش وایكرد ب ه ناچاری بۆ ئێران رایكرد .پاش راكردنی بۆ ئێران دوو برای ل ه الیه‌ن حكومه‌تی به‌عسه‌وه ده‌ستگیركرا‌و دواتر براكانی له‌سێداره‌دران. له‌سه‌رده‌مێكدا حزبی ده‌ع��وه دژایه‌تی ئه‌ندامانی الیه‌نگری ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینیان له شاری نه‌جه‌فدا ده‌كرد و ئهو مه‌سه‌له‌ش بووه هۆی تووڕه‌بوونی ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حمودی هاشمی ،ناوبراو وازی ل ه چاالكی سیاسیی له چوارچێوه‌ی ئهو حزبه‌دا هێنا .پاش وازهێنانی ل ه حزبی ده‌عو‌ه هاوڕێ له‌گه‌ڵ ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید محه‌مه‌د باقری حه‌كیم رێكخراوێكی نوێ به ن��اوی ئه‌نجوومه‌نی ب��ااڵی شۆڕشی ئیسالمی عێراقی دامه‌زراند‌و ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حموودی هاشمی ب��ووه سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی بااڵی ئیسالمی .چه‌ند ساڵ دواتریش ل ه ئه‌نجوومه‌نی بااڵی ئیسالمیش كشایه‌و‌ه‌و ناوبراو بۆ هه‌میشه وازی ل ه چاالكی حزبی هێنا. رابه‌رانی سیاسیی ئێران ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حمودی هاشمیان ب ه كه‌سێكی نزیكی خۆیان ده‌زان��ی و هه‌ربۆی ه ل ه ناو حكومه‌تی ئێراندا پۆست ه بااڵكانی پێبه‌خشرا. ن��اوب��راو ل ه هاوینی ساڵی 1999بووه سه‌رۆكی ده‌زگای دادوه‌ری ئێران‌و بۆ ماوه‌ی 10ساڵ له‌وپۆسته‌دا مایه‌وه .ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حموودی هاشمی ك ه ل ه ئێراندا ب ه هاشمی شاهرودی ناسراوه ،ل ه كه‌سایه‌تییه‌كانی نزیك به باڵی كۆنسه‌رڤاتیڤی ناو ده‌سه‌اڵت هو ل ه ماوه‌ی سه‌رۆكایه‌تیكردنی ده‌زگای دادوه‌ری ناوبراودا، كۆمه‌ڵگای ئ��ێ��ران ناله‌بارترین ساڵه‌كانی پێشێلكردنی مافی مرۆڤی ئه‌زموون كرد. ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید مه‌حموودی هاشمی له كاتێكدا ك ه تێكه‌ڵ ب ه گه‌م ه حكومه‌تییه‌كانی ناوخۆی ئێران بوو ،به‌ره‌وڕووی دژایه‌تیكردنی به‌شێك ل ه باڵه‌كانی حكومه‌تی ئێران بوویه‌وه و نه‌یارانی ناوبراو له‌و بڕوایه‌دابوون ك ه ناوبراو ب ه هۆی ئه‌ندامبوون ل ه حزبی ده‌عو‌ه نابێ بێته ناو چوارچێوه‌ی حكومه‌تی ئێران ،به‌اڵم رابه‌رانی سیاسیی ئێران ب ه توندی دژایه‌تی ئهو تیۆره‌یان كرد. ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید م�ه‌ح��م��وودی هاشمی كۆمه‌ڵێكی زۆر به‌رهه‌می ن��ووس��راوی هه‌ی هو گرنگترینی ئه‌وان ه بریتین له :بحوس فی علم االصول ،الخمس ،مقاالت فقهی‌ه محاضرات ،كتاب االجار‌ه و فی السور‌ه احلسینیه ه�ه‌روه‌ه��ا حكومه‌تی ئیسالمی ،جیهانبینی ئیسالمی‌و كۆمه‌ڵێك به‌رهه‌می دیكه. ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید م�ه‌ح��م��وودی هاشمی ش��اه��رودی ل �ه‌م س��ااڵن�هی دوای���داو ل��ه‌دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ قوتابخانه‌ی ئایینی قوم ،به بڕیاری عه‌لی خامنه‌یی رابه‌ری كۆماری ئیسالمی ئێران ناوه‌ندێكی گه‌وره‌ی چاپی‌و باڵوكردنه‌وه‌ی ده‌ق ه ئایینییه‌كانی دامه‌زراندو‌ه و هاوكات له شاری قوم خه‌ریكی وتنه‌وه‌ی وان ه ئایینییه‌كانه. ئایه‌تووڵاڵ هاشمی ل � ه دوای روخانی حكومه‌تی به‌عسیش بۆ عێراق نه‌گه‌ڕایه‌و‌ه و ئێستاش زۆربه‌ی هاوواڵتیانی ئێرانی نازانن كه ناوبراو عێراقی بووه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
ناوچه‌دابڕاوه‌کان نه‌خۆشی دڵه‌ڕاوكێ له‌مێینه‌دا دوو هێنده‌یه
10
به‌پێی ریفراندۆم كورد به‌شێك له ناوچ ه دابڕاوه‌كان ل ه ده‌ستده‌دات ئاماری خێزانه ئاواره‌كانی ناوچه كوردییه‌كانی پارێزگای دیاله تادێت زیاتر ده‌بێت زانیار داقوقی ت��ا دێ��ت ژم����اره‌ی خ��ێ��زان�ه ك��ورده‌ك��ان ی ئاواره‌بووه‌كانی ناوچه كوردنشینه‌كان ی پارێزگای دیاله زیاد ده‌بێت ،به‌رپرسان كوردی پارێزگاكه‌ش ده‌ڵێن ده‌سه‌اڵتیان نیی ه ی بۆ به‌رگرتن له‌و هه‌ڕه‌شه و مه‌ترسییانه ڕووب���ه‌ڕووی ك��ورده‌ك��ان دهبێتهوه ،داوا ده‌ك���ه‌ن س �ه‌رك��ردای �ه‌ت �ی سیاسی ك��ورد به‌رپرسیارێتی نیشتمانی له‌ئه‌ستۆ بگرێت و به‌ته‌نگ ئهو ناوچانه‌وه بن. به‌پێی ئاماره ناڕه‌سمییه‌كان نزیكه‌ی 1400 خێزانی ك��ورد له ج �ه‌ل �ه‌وال ،سه‌عدییه، ی قه‌ره‌ته‌په و مه‌نده‌لی ڕووه‌و شاره ئارامه‌كان تری كوردستان كۆچیان كردووه. ی دلێر حه‌سه‌ن سایه ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای دیاله له‌سه‌ر لیستی هاوپه‌یمان كوردستان ،له لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت به‌هۆی نائارامی ئ��ێ��ره‌وه كورد سنووره‌كه به‌جێده‌هێڵن و ع �ه‌ره‌ب ڕوو ی له زیادبوونه ،وتی "دوای ئهوهی هێز پێشمه‌رگه له سنووره‌كه كشاوه‌ته‌وه، ی عه‌ره‌ب دژی كورد راوه‌ستاوه و حكومه‌ت هه‌رێم بێده‌نگه". ی ئه‌ندامه كورده‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا دیاله ده‌ڵێن به‌هۆی كه‌می ژماره‌كه‌یان كه 6ئه‌ندامن له‌كۆی 29ئه‌ندام ناتوانن ی كاریگه‌ری دابنێن له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌بردن ی پارێزگاكه و به‌رپرسیاركردنی به‌رپرسان ی ئه‌منی پ��ارێ��زگ��اك�ه ،س����ه‌ره‌ڕای ئ��هوه سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نه‌كه كورده. سایه ده‌ڵێت تائیستا نه‌یانتوانیوه یه‌ك خێزانیش گلبده‌نه‌وه ،پاساوی بۆ ئه‌وه‌ش ئ���هوه ب��وو ك �ه ده‌س��ه‌اڵت��ی ك��ارگ��ێ��ڕی و ی ئه‌منی پارێزگاكه هاوكارییان ناكه‌ن ،وت "ده‌سه‌اڵتی كارگێڕی پشتگیری له‌و هێزه سه‌ربازییه ده‌ك��ه‌ن كه ئه‌شكه‌نجی ئهو خێزانه كوردانه ده‌ده‌ن" .ده‌ڵێت چه‌ندینجار داوایانكردووه له ئیدارهی پارێزگا و هێزه ی ئه‌منییه‌كان تا به‌دواداچوون بۆ كێشه كۆچكردنی خێزانه كورده‌كان بكه‌ن. هێزه كوردییه‌كان ه �ه‌ر ل�ه س �ه‌ره‌ت��اوه ی قورسایی گرنگیپێدانیان خسته‌سه‌ر ناوه‌ند قه‌زای خانه‌قین و ناحیه‌كانی قه‌زاكه‌یان ی ف �ه‌رام��ۆش��ك��رد ،دوای ن�ه‌م��ان�ی پێگه سه‌ربازی كورد له‌و ناوچانه‌ش كورده‌كان بوون به ئامانجی گروپه توندڕه‌وه‌كان. ی عامر ره‌فعه‌ت ئه‌ندامی پێشوی ئه‌نجومه‌ن پارێزگای دیاله له لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور
كورد به‌رپرس ه حیزبییه‌كانی تۆمه‌تبارده‌كات ئاشكرایكرد كه ته‌نها له جه‌له‌وال زیاتر 450 خێزانی كورد و له سه‌عدییه‌ش زیاتر له 600 خێزان ناوچه‌كه‌یان جێهێشتووه و ڕوویان له كه‌الر و خانه‌قین ك��ردووه .وتی "دوو ساڵه ئه‌م دیارده‌یه هه‌ستی پێكراوه ،به‌اڵم ی ئیدارهی پارێزگای دیاله هیچ هه‌وڵێك جدی بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كه نهبووه". ی عامر ڕه‌فعه‌ت وتی "هێزه‌كانی سوپا عێراقی به‌بیانوی ڕاون��ان �ی تیرۆرستان شااڵویكی فراوانیان برده سنووره‌كه ،به‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌وه ڕاوه‌دوون��ان �ی تیرۆرستان نییه ،به‌ڵكو بووه به ڕاوه‌دوونانی كورد". عامر ده‌ڵێت خه‌ڵكی ناوچه‌كه به‌هیوا بوون ئهو كوردانه‌ی ماده‌ی 140ده‌یانگرێته‌و‌ه بگێڕێنه‌وه شوێنی خۆیان ،ب �ه‌اڵم نه‌ك ی ئاواره‌كان نه‌گه‌ڕانه‌وه ،به‌ڵكو ئهو كوردانه ی كه له س�ه‌رده‌م�ی رژێ��م��دا له‌ناحیه‌كان ج�ه‌ل�ه‌وال و سه‌عدیه م��اب��وون�هوه ئێستا
ی ئه‌وانیش كۆچده‌كه‌ن و ناوچه‌كه به‌جێ ده‌هێڵن. ی عامر ره‌فعه‌ت ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ده‌سته كێشه‌ی م��وڵ��داری ن�ه‌ك زه‌وی بۆ كورد ی نه‌گێڕاوه‌ته‌وه ،به‌ڵكو زه‌وی و زاری زیاتر داوه‌ته عه‌ره‌به‌كان ،وتی "دادگای دیاله و ی حكومه‌تی ناوخۆی ناوچه‌كه هه‌وڵی جد ده‌ده‌ن تا كورد سنووره‌كه چۆڵبكات". ی ع��ام��ر ده‌ڵ��ێ��ت ئ����ه‌وان ب �ه‌رپ��رس��ان � ئ�ه‌م��ن�ی پ��ارێ��زگ��اك �هی��ان ل �ه ڕه‌وش �ه‌ك � ه ی ئاگاداركردووه‌ته‌وه ،به‌اڵم ته‌نها به‌ڵێن بێبنه‌مایان پێداون .وتی "به ب��ڕوای من ی به‌رپرسی پێشووی مه‌ڵبه‌ندی خانه‌قین ی یه‌كێتی و به‌رپرسی پێشووی لقی خانه‌قین پارتی له خانه‌قین كه‌مته‌رخه‌م بوون و نه‌یانتوانی بڕوا به حكومه‌تی هه‌رێم بهێنن بۆ به‌رگرتن به‌و پیالنه‌ی له سنووره‌كه دژ به كورد هه‌یه".
ی فورات محه‌مه‌د ته‌میمی جێگری یه‌كه‌م پارێزگاری دیاله ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت ئیدارهی پارێزگاكه ئاگایان لهوه ی نییه كه كورده‌كان له‌ژێر فشاری هه‌ڕه‌شه گروپه توندڕه‌وه‌كاندا ناوچه‌كه چۆڵبكه‌ن. ی ته‌میمی دان��ب�ه‌وه‌دا ده‌نێت كه ح�ه‌وزه ی حه‌مرین (ناوچه كوردنشینه‌كانی پارێزگا دیاله) نائارامه ،وتی "به‌اڵم به‌و جۆره نیی ه كه ژماره‌یه‌كی زۆر خێزانی كورد كۆچیان كردبێت". ته‌میمی ده‌ڵێت ئه‌وان ده‌سه‌اڵتیان به‌سه‌ر هێزه ئه‌منییه‌كانی جه‌له‌وال نییه و لێیان ی رازی نین ،وتی "ئه‌وان سه‌ر به وه‌زاره‌ت ناوخۆن ،گه‌ر به‌رپرسانی ك��ورد سكاڵ ه ئاراسته‌ی وه‌زاره‌ت بكه‌ن له‌وانه‌یه كێشه‌ك ه چاره‌سه‌ر بكرێت". ته‌میمی ده‌ڵ��ێ��ت لیژنه‌ی ئه‌منی شار ی له‌گه‌ڵ هێزه ئه‌منییه‌كان كۆبوونهوه
ی به‌رده‌وامیان هه‌یه ،ب�ه‌اڵم له‌به‌ر ئهوه پارێزگار سه‌رۆكی ئهو لیژنه‌یه‌یه بۆی ه ئه‌نجومه‌ن ئاگاداری كۆبوونه‌وه‌كان نین، داوایكرد به‌رپرسانی كورد دژی ئهو حاڵه‌ت ه سكااڵیان بۆ به‌رزبكه‌نه‌وه تاكو ده‌ستبكه‌ن به لێكۆڵینهوه و به‌دواداچون .وتی "ئێم ه ی وه‌ك عه‌ره‌ب ڕازی نابین كورد له‌ده‌ست ع �ه‌ره‌ب ناوچه‌كه به‌جێبهێڵێت ،چونك ه كورد و ع�ه‌ره‌ب له پێكهێنانی حكومه‌ت ب �ه‌ش��دارن و دی��ال�ه‌ش عێراقی بچوكه و ده‌بێت كورد و عه‌ره‌ب و توركمان و سوون ه و شیعه تێیدا بژین". وتی "دیاله بۆ خه‌ڵكی ره‌سه‌نی خۆی، ی ناوچه جێناكۆكه‌كانیش به‌پێی م��اده ده‌س��ت��ووری چ��اره‌س �ه‌ر ده‌ك��رێ��ن" .به‌اڵم به‌هۆی كه‌مبوونه‌وه‌ی رێژهی زۆری كورد ل ه ناوچه‌كه و به‌پێی ریفراندۆم كورد به‌شێك له ناوچه دابڕاوه‌كان له ده‌ستده‌دات.
كه‌ركووك ..كورد و عه‌ره‌ب له‌سه‌ر هه‌موو شتێك ناكۆكن
ی كه‌ركووك ل ه ناوچ ه كوردییه‌كانه‌و‌ه بۆ ناوچ ه عه‌ره‌بییه‌كان بگوازێته‌وه ی نه‌وته‌ك ه ی پااڵوگ ه ی نه‌یتوان ی عه‌ره‌ب ی لیست پاساوه‌كان ئازاد زه‌نگه‌ن ه ل ه كه‌ركووك
فراكسیۆنی ع�ه‌ره‌ب�ی له ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای كه‌ركووك سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون له گۆڕینی شوێنی پااڵوگه‌یه‌كی نه‌وت له ناوچه كوردنشینه‌كانی پارێزگاكه‌وه
بۆ ناوچه عه‌ره‌بنشینه‌كان. ب���ڕی���اره ل��ه ئ��ای��ن��ده‌ی �ه‌ك �ی ن��زی��ك��دا پ��ااڵوگ�هی�ه‌ك�ی سوته‌مه‌نی ل�ه ش��اری ك�ه‌رك��ووك درووستبكرێت ،هه‌رچه‌ند الی�ه‌ن�ی ع �ه‌ره‌ب �ی هه‌وڵێكی زۆری��ان��دا بۆ ئ �هوهی شوێنی ئهو پااڵوگه‌یه له
تائێستا هیچ پااڵوگه‌یه‌كی نه‌وت له‌ناوچه كوردییه‌كان نییه
سنووری قه‌زای دووبزه‌وه بگوازرێته‌وه نه‌وتی عێراقی و وه‌زی��ری نه‌وت ڕازی ئ �هو پێشنیاره‌ی دای���هوه ب��هوهی ك ه بۆ قه‌زای حه‌ویجه ،به‌اڵم شوێنه‌كه ی نه‌ده‌بوون به پرۆژه‌كه ،به‌وهۆیه‌شه‌وه ده‌بێت شوێنی گونده‌كه بگوازرێته‌وه نه‌گۆڕا. پرۆژه‌كه بۆ ماوه‌یه‌ك دواكه‌وت. نه‌ك شوێنی پااڵوگه‌كه". عه‌بدولڕه‌حمان مسته‌فا پارێزگاری عه‌بدولڕه‌حمان مسته‌فا ده‌ڵێت لیستی ع�ه‌س��ك�ه‌ری ئ �ه‌وه‌ش �ی زی���اد ك��رد كه كه‌ركووك له لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور گردبوونه‌وه‌ی عه‌ره‌بی پێشنیاریان كرد پااڵوگه‌كه‌جگه لهوهی سووته‌مه‌نی بۆ ئاماژه‌ی به‌وه‌دا له سه‌ره‌تادا وه‌زاره‌تی شوێنی پااڵوگه‌كه بگوزارێته‌وه بۆ قه‌زای هاواڵتیانی شاره‌كه زیاد ده‌كات ،هه‌لی حه‌ویجه به‌هۆی ئهوهی ئهو شوێنه‌ی له ك��ار بۆ كه‌ركووكییه‌كان ده‌سته‌به‌ر قه‌زای دووبز نزیكه له گوندی قوتان ،ده‌كات. وتی "ب�ه‌اڵم ئێمه بڕیارماندا گونده‌كه پ��ێ��ش��ت��ر ب���ه‌رپ���رس���ه ك����ورده‌ك����ان نزیكه‌ی دوو كیلۆمه‌تر بگوازینه‌وه رایانگه‌یاندبوو لیستی گردبوونه‌وه‌ی نه‌ك شوێنی پااڵوگه‌كه ،له هه‌مانكاتدا كۆماری هانی خه‌ڵكی گونده‌كه‌یانداوه وه‌زاره‌ت��ی نه‌وتی عێراقی ڕه‌زامه‌ندی بۆ كۆسپ دروس��ت��ك��ردن له‌سه‌ر ڕێی نیشانداوه ب �هوهی كه قه‌ره‌بووی ئهو پااڵوگه‌كه .هه‌تا به‌و هۆیهوه بیگوازنه‌وه خ��ان �ه‌وادان �ه بكرێتهوه ل�ه ب��ڕی ئهو بۆ حه‌ویجه. زیانانه‌ی لێیان ده‌كه‌وێت". محه‌مه‌د خلیل ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی بڕیاره له ئاینده‌یه‌كی نزیكدا پااڵوگه‌كه پ��ارێ��زگ��ای ك���ه‌رك���ووك ل��ه لیستی له الی �ه‌ن كۆمپانیایه‌كی توركییه‌وه گردبوونه‌وه‌ی كۆماری عێراقی وپرۆژه‌ی دروستبكرێت ،پاش ده‌ستنیشانكردنی دروستكردنی پااڵوگه‌كه‌ی به گرنگ و ناوچه‌یه‌كی گونجاو بۆ هاواڵتیانی ئهو ستراتیژی ناوبرد. گونده. ده‌ڵ��ێ��ت لیژنه‌یه‌كی پسپۆڕ ك �ه له ئه‌حمه‌د عه‌سكه‌ری ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی به‌غداده‌وه سه‌ردانی ناوچه‌كه‌یانكردبوو پارێزگای كه‌ركووك ده‌ڵێت پاساوی رایانگه‌یاندووه كه ئ�هو ناوچه‌یه بۆ لیستی گردبوونه‌وه‌ی عه‌ره‌بی ئهوه بووه پااڵوگه باش نییه ،وتی "ئێمه وه‌ك كه ئهو ناوچه‌یه خاكه‌كه‌ی زیاتر كه‌چ و الیه‌نی عه‌ره‌بی پاڵپشتی لێدوانه‌كانی كانزایه و نزیكه له گوندی قوتانه‌وه ،ل��ی��ژن �هی ه��ون��ه‌ری ده‌ك��هی��ن ك��ه له وتی "به‌اڵم ئیدارهی كه‌ركووك وه‌اڵمی به‌غداده‌وه هاتبوون".
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
په‌روه‌رده‌و خوێندن
13
"ل ه ئاست ی زانستی مامۆستا رازی نیم"
ی سۆران بۆ ده‌ستوور فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل به‌ڕێوه‌به‌ری پهروهرده سازدانی :ئه‌حمه‌د سه‌ید یه‌عقوب فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل ،به‌ڕێوه‌به‌ری پ��ه‌روه‌رده‌ی س��ۆران ده‌ڵێت كه‌م ی مامۆستا و بینای خوێندنگا دوو سه‌ره‌كیترین گرفتی خوێندن و په‌روه‌رده‌ن له ده‌ڤه‌ری سۆران. ده‌ستوور :تاچه‌ند قوتابخانه‌كانتان له‌گه ڵ سیستمی نوێ ده‌گونجێت له رووی ژماره‌ی قوتابیان‌و جۆری بیناكه؟ فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل :قوتابخانه‌كانمان زۆربه‌یان له‌گه‌ڵ سیسته‌می نوێی خوێندن ناگونجێن ،ب��ه‌اڵم له پالنی وه‌زاره‌ت���ی پ �ه‌روه‌رده‌دای �ه كه قوتابخانه‌كان نۆژه‌ن بكاته‌وه ،ی��ان سه‌رله ن��وێ دروستیان بكاته‌وه. ده‌ستوور :ڕێژهی مامۆستایانی سنووری په‌روه‌رده‌كه‌تان چۆنه؟ زیاتر پێویستیتان به چ جۆره پسپۆڕییه‌ك هه‌یه؟ فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل :له به‌رئه‌وه‌ی سنووری ده‌ڤه‌ره‌كه‌مان فراوان و به‌رباڵوه كه پێكهاتووه له سێ ناحیه‌ی سیده‌كان ، خه‌لیفان و دیانا له‌گه‌ڵ سه‌نته‌ری سۆران، ئه‌مانه‌ش به‌رفراوانن به‌تایبه‌تی ناحیه‌ی سیده‌كان پێكهاتووه له 62گوند. ئێمه‌ش ته‌نها 2400مامۆستای بنه‌ره‌تی و ئاماده‌ییمان هه‌یه ،كه له چاو به‌رفراوانی ناوچه‌كه رێژه‌یه‌كی كه‌مه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ژماره‌ی قوتابخانه و پۆله‌كان زۆرن و لێك نزیك نین ،مامۆستایه‌كان بۆ ته‌واوكردنی به‌شه وانه‌كانیان به‌ناچاری بابه‌تێكی تر نزیك له پسپۆریه‌كانیان ده‌ڵێنه‌وه، لێره‌شدا كێشه‌یه‌كی ترمان دێته پێش ئه‌ویش مامۆستا ئافره‌ته‌كانه ،كه له‌كاتی هاوسه‌رگیریدا ده‌گوازرێنه‌وه نزیك شوێنی نیشته‌جێ بوونیان یان له‌كاتی وه‌رگرتنی مۆڵه‌تی دایكایه‌تی شوێنی ئ �ه‌وان به
مامۆستایه‌كی تر ی��ان له رێگه‌ی وانه بێژانه‌وه پر ده‌كرێته‌وه. ده‌س��ت��وور :ئ��هوهی ده‌بینرێت ژم��اره‌ی مامۆستایانی دواناوه‌ندی به‌تایبه‌تی له بابه‌ته زانستیه‌كان زۆر كه‌مه ،چ پالنێكتان بۆ چاره‌سه‌ر كردنی ئه‌م كێشه‌یه داناوه؟ به‌تایبه‌تی دوای ك��ردن �هوهی كۆلێژ له ده‌ڤه‌ره‌كه‌تان؟ فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل :ههوڵمانداوه له رێگای وانه بێژانه‌وه ئه‌م كێشه‌یه تا رادهی �ه‌ك چاره‌سه‌ر بكه‌ین ،به ته‌نسیق له‌گه‌ڵ كۆلێژی زانستی سۆران ئه‌م ساڵ
مامۆستایانی دهرهوه به‌به‌رده‌وامی ده‌بێت، چونكه خه‌ڵكی ده‌ڤه‌ره‌كه له‌م پسپۆریانه به‌ته‌واوه‌تی پێنه‌گه‌یشتوون ،بۆیه تا بوونی مامۆستایانی دهرهوهی سنووری سۆران له ده‌ڤ�ه‌ره‌ك�ه كێشه ب���ه‌رده‌وام ده‌بێت، ئومێده‌وارین له‌مه‌وال له رێگه‌ی زانكۆی سۆرانه‌وه ئه‌م كێشه‌یه چاره‌سه‌ر بكه‌ین. ده‌س��ت��ور :زۆر له مامۆستایان گله‌یی له سه‌رپه‌رشتیاران ده‌ك��ه‌ن ،له رووی هه‌ڵسه‌نگاندن و زانسته‌كانیان ،تۆ له كاره‌كانیان رازیت؟ فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل :هه‌ست ده‌كه‌م نا تێگه‌یشتنه‌ك هه‌یه له نێوان مامۆستا و سه‌رپه‌رشتیاران ،چونكه پێشتر به سه‌رپه‌رشتیار له دوای كه‌موكوڕی و خاڵی الوازی مامۆستا ده‌گه‌را بۆ ئهوهی بتوانێت لێ پێچینه‌وه‌ی له گه‌ڵدا بكات ،به‌اڵم ئه‌مرۆ سه‌رپه‌رشتیار به دوای خاڵی الوازدا ناگه‌رێ ،به‌ڵكو به‌دوای ئه‌وه‌دا ده‌گه‌رێ كه له ڕووی زانست و په‌روه‌رده‌ییه‌وه
رازی���م ،چونكه به‌پێی ت��وان��ای خۆیان درێخیان نه‌كردوه. ده‌ستوور :ئاستی زانستی مامۆستایان چۆنه؟ له‌گه‌ڵ ئێوه هاوكارن؟ فاخیر ح�ه‌س�ه‌ن ئیسماعیل :م��ن وه‌ك به‌رێوه‌به‌ری پهروهرده له ئاستی زانستی مامۆستا رازی نیم ،به‌اڵم هه‌وڵ ده‌ده‌ین له رێگای سه‌رپه‌رشتیارانه‌وه به كردنه‌وه‌ی خول ،ئاستی زانستیان به‌رز بكه‌ینه‌وه، به‌ڵێ هاوكارن له‌گه‌ڵ پهروهرده. ده‌ستوور :ئهوهی ده‌بینرێت له سنووری پ�ه‌روه‌رده‌ك�ه‌ت��ان ده‌س��ت درێژیه‌كی زۆر ده‌كرێته سه‌ر مامۆستا ،هۆیه‌كه‌ی چییه؟ فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل :ده‌ستدرێژیكردنه س������������������ه‌ر ما مۆ ستا یا ن ش��ت��ێ��ك نیه پ��ی�لان��ی بۆ دان���دراب���ێ���ت،
رێنماییه‌كان ده‌ڵێ هه‌ر مامۆستایه‌ك سێ ساڵی خزمه‌ت ی ته‌واوكردبێت ،مافی ئهوهی هه‌یه داوای گواستنهوه بكات، به‌اڵم گواستنه‌وه‌ی مه‌رج نییه له سۆران به‌شه زانستیه‌كان ده‌كرێته‌وه، به ده‌رچوونی ئه‌م قوتابیانه تا راده‌یه‌ك چاره‌سه‌ری كێشه‌كانمان ده‌ك��ات هه‌وڵ ده‌ده‌ی��ن زۆرب �هی قوتابیانی نیشته‌جێی ده‌ڤه‌ره‌كه‌مان له‌م به‌شانه وه‌رگیرێن. ده‌س���ت���وور :زۆرب�����هی مامۆستایانی په‌روه‌رده‌كه‌تان مامۆستایانی دهرهوهی سنووری سۆرانن ،هیچ هه‌وڵێك هه‌یه بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئهو كێشه‌یه؟ فاخیر ح �ه‌س �ه‌ن ئیسماعیل :كێشه‌ی
به‌هێزی بكا ،بۆ ئ �هوهی به‌ڵكو بتوانێ وه‌كو پێویست ئه‌ركه‌كانی بهڕێوه ببكات، وه‌ك هاوكارێك له‌گه‌ڵ مامۆستا ده‌بێت بۆ ئهوهی بتوانێت ئهو كه‌موكورتیانه‌ی هه‌ن ل�ه‌الی مامۆستا به‌یه‌كه‌وه چاره‌سه‌ری بكه‌ن ،بۆیه من له رێگای به‌رێزتانه‌وه داوا له گشت مامۆستایان و سه‌رپه‌رشتیارانی به‌رێز ده‌كه‌م هاوكاری و هه‌ماهه‌نگیه‌كی ته‌واو له نێوانیاندا دروست ببێ بۆ ئهوهی بتوانن به‌یه‌كه‌وه خزمه‌ت به پرۆسه‌ی خوێندن بكه‌ن ،من تا رادهی��ه‌ك لێیان
930مامۆستا به‌بێ مووچ ه ده‌وام ده‌كه‌ن
به‌ڵكو له ئه‌نجامی لێك تێنه‌گه‌یشتن و هه‌ڵسوكه‌وتی مامۆستا و قوتابی رووده‌دات ،كه‌ئه‌مه‌ش واده‌ك��ات قوتابی هه‌ڵبچێت و كۆنترۆڵی خۆی له‌ده‌ست بدات، ئێمه به هه‌موو شێوه‌یه‌ك ههوڵمانداوه لێپێچینه‌وه بكه‌ین له‌گه‌ڵ ئهو قوتابیانه‌ی ده‌س��ت��درێ��ژی ده‌ك �ه‌ن �ه س �ه‌ر مامۆستا، لیژنه‌یه‌كی لێكۆڵینهوه پێكده‌هێنین كاری یاسای به‌رامبه‌ریان ئه‌نجام ده‌ده‌ین. ده‌س��ت��وور :زۆر له مامۆستایان گله‌یی
ئهوه ده‌ك�ه‌ن كه له كاتی دامه‌زراندیان په‌یمانی سێ ساڵ خزمه‌تكردن له سۆران لێ وه‌رگیراوه ،كه‌چی دوای سێ ساڵیش ناگه‌رێندرێنه‌وه؟ ف��اخ��ی��ر ح��ه‌س��ه‌ن ئیسماعیل :ه �ه‌ر ی مامۆستایه‌ك فه‌رمانی گواستنهوه ی ده‌رچ����ووب����ێ����ت ئ��ێ��م�� ه ف���ه‌رم���ان��� ده‌ستله‌كارهه‌ڵگرتنیمان ده‌ركردوه ،به‌اڵم پێویست ه لێك تێگه‌یشتنێك هه‌بێ، ێ رێنماییه‌كان ده‌ڵێ هه‌ر مامۆستایه‌ك س ی ی خزمه‌تی ت�ه‌واو كردبێت ،ماف ساڵ ی هه‌یه داوای گواستنهوه بكات، ئ�هوه ی مه‌رج نییه ،چونك ه به‌اڵم گواستنهوه ی ئه‌گه‌ر پهروهرده پێویستی به پسپۆر ی ئهو مامۆستایانه هه‌بێت مافی ئهوه هه‌ی ه ئهو مامۆستایان ه نه‌گوازێته‌وه، ی پ��هروهرده چونك ه ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی گشت ی ل ه س��ه‌رووی ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی تاكه‌كه‌س داده‌ندرێت. ده‌س��ت��وور :به‌رنامه‌تان دان��ه‌ن��اوه بۆ ن���اردن���هوهی ئ��هو مامۆستایانه‌ی ك ه پێویستیتان پێیان نیه؟ فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل :به‌رنامه هه‌یه گه‌ر مامۆستای نوێ دابمه‌زرێ و ی ئهو مامۆستایان ه پێویستیمان به‌پسپۆڕ ێ بێگومان ئێم ه هه‌میشه هاوكاریان نه‌مێن ده‌بین. ی ده‌س���ت���وور :زۆرب����هی مامۆستایان ی له شوێن و پاك به‌شه‌ناوخۆییه‌كان گله‌ی ی به‌شه ناوخۆییه‌كانیان ده‌كه‌ن؟ و خاوێن فاخیر حه‌سه‌ن ئیسماعیل :دی��اره ئهو به‌شه‌ناوخۆییه‌ی كه پێشتر مامۆستایان ی شیاو تێیدا نیشته‌جێبوون شوێنێك نه‌بوو له‌گه‌ڵ هه‌یبه‌ت و قودسیه‌ت و گ�ه‌وره‌ی��ی مامۆستا نه‌ده‌گونجا ،بۆی ه بڕیارمدا كه به‌شه‌ناوخۆی شیاویان بۆ به‌كرێ بگرین و بیانگوێزینه‌و‌ه له‌گه ڵ ی سه‌رجه‌م پێداویستیه‌كان. دابینكردن
حكومه‌ت به‌رزی نمر‌ه و پسپۆڕی خوێندكاران له‌به‌ر چاو ناگرێت ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی پهروهرده :ناعه‌داله‌تییه‌كی گهوره له دامه‌زراندنی خویندكاراندا هه‌یه محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی
مامۆستایانی تاز ه دامه‌زراو داوای موچ ه ده‌که‌ن كامه‌ران گۆران ل ه هه‌ولێر دوای ئهوهی وه‌زاره‌تی پهروهرده ئه‌مساڵ 3200مامۆستای له‌هه‌رسێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێم دام�ه‌زران��د ،ب�ه‌اڵم تاوه‌كو ئێستا زۆرێ��ك ل�هو مامۆستایانه‌ی كه‌ئه‌مساڵ دامه‌زراون موچه‌یان وه‌رنه‌گرتووه. ئیسماعیل بهرزنجی به‌ڕێوه‌به‌ری راگه‌یاندنی وه‌زاره‌ت �ی پ �هروهرده ئاماژه ب �ه‌وه‌ده‌دات كه‌هه‌ر مامۆستایه‌ك داده‌مه‌زرێت ده‌بێت ره‌زامه‌ندی وه‌زاره‌ت�ی دارایی وه‌ربگرێت، ئینجا موچه‌كه‌ی بۆ ره‌وانه ده‌كرێت. ئهو وتی"زۆربه‌ی ئهو مامۆستایانه‌ی كه دامه‌زراون له‌زۆربه‌ی په‌روه‌رده‌كان ده‌بێت ره‌زامه‌ندی مالیه و وه‌زاره‌ت��ی داراییان له‌سه‌ر بێت ،كه دهگهڕێتهوه ئه‌وكات موچه‌كه‌یان بۆ خه‌رج ده‌كرێت". ئیسماعیل بهرزنجی ئه‌وه‌شی وت"ئه‌وانه‌ی كه‌تاوه‌كو ئێستا موچه‌كه‌یان وه‌رنه‌گرتووه
دیاره مامه‌ڵه‌كه‌یان دواكه‌وتووه". ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری راگ �هی��ان��دن �ی وه‌زاره‌ت����ی پهروهرده مامۆستایان لهوه دڵنیاده‌كاته‌وه كه‌ئه‌و موچه‌یه وه‌رده‌گرن. ئهو وتی"چونكه ساڵی پاریش مامۆستا هه‌بوو بۆ م��اوه‌ی شه‌ش مانگ موچه‌ی وه‌رنه‌گرتووه ،دواتریش هه‌مووی به‌یه‌كه‌وه وه‌رگرتووه". ته‌نها ل��ه پ��ارێ��زگ��ای هه‌ولێر نزیكه‌ی 930مامۆستا تاوه‌كو ئێستا ناویان له وه‌زاره‌ت �ی دارای��ی نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه و به‌بێ مووچه ده‌وامی خۆیان ده‌كه‌ن. پاكیزه ته‌لعه‌ت ،ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری گشتی پ��ه‌روه‌رده‌ی هه‌ولێر ،له لێدوانێكیدا بۆ رۆژن��ام�هی ده‌ستوور وتی"موساده‌قه‌ی دارایی 630مامۆستای بنه‌ڕه‌تی و 300 مامۆستای ئ��ام��اده‌ی�ی هێشتا ناویان نه‌هاتووه‌ته‌وه". ئ���هو م��ام��ۆس��ت��ای��ان �ه ل��ه 9/21هوه
فه‌رمانی دامه‌زراندنیان بۆ ده‌رچ��ووه، ب �ه‌اڵم ل��ه‌وه‌زاره‌ت��ی دارای���ی ناوه‌كانیان نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه. ئه‌حمه‌د ته‌ها یه‌كێكه له‌و مامۆستایانه‌ی كه‌ئه‌مساڵ دام��هزراوه له‌سه‌ر پارێزگای دهۆك و سه‌ر به‌په‌روه‌رده‌ی به‌رده‌ڕه‌شه وتی"ئێمه كۆمه‌ڵێك مامۆستا ل �ه‌دوای ئ���هوهی وه‌زی����ری پ�����هروهرده ب��ڕی��اری دام �ه‌زران��دن �ی بۆ مامۆستایان ده‌رك��رد ئێمه‌ش ناومان گه‌ڕایه‌وه ،به‌اڵم تاوه‌كو ئێستا هیچ یه‌كێك له‌ئێمه موچه‌ی وه‌رنه‌گرتووه". هه‌روه‌ها وتی"ئێمه له 9/20به‌ڕه‌سمی دست به‌كاربووین و هه‌موو مامه‌ڵه‌كانمان تهواوكردووه". ئ���هو ئ���ام���اژه‌ی ب���ه‌وه‌ش���دا ك��ه به‌پێی زانیارییه‌كان ئ�ه‌وان هیچ مامۆستایه‌كی تازه دامه‌زراو له‌پارێزگای دهۆك مووچه‌ی وه‌رنه‌گرتووه.
ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی پ �هروهده ل ه په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان ئ���ام���اژه ب����ه‌وه‌ده‌ك����ات كه ناعه‌داله‌تییه‌كی زۆر هه‌ی ه ل ه دامه‌زراندنی ده‌رچووانی زانكۆ‌و په‌یمانگاكاندا‌و ره‌چاوی پرنسیپه‌كانی دامه‌زراندن ناكرێت. ل ه وه‌زاره‌ت��ی پ�هروهده دوو پێوه‌ر هه‌ی ه بۆ دامه‌زراندنی ده‌رچووانی زانكۆ و په‌یمانگاكان، ل �ه‌وان � ه خوێندكار ده‌ب��ێ��ت خۆلی یه‌كه‌م ده‌رچوبێت‌و ئینجا نمره‌كه‌ی به‌رز بێت ،به‌اڵم ل ه دامه‌زراندنی خوێندكاراندا ئهو دوو پێوه‌ره زۆر به‌كه‌می ره‌چاوكراوه. لوقمان محه‌مه‌د ك ه بۆ م��اوه‌ی ساڵێكه زانكۆی تهواوكردووه و تائێستا دانه‌مه‌زراوه وتی "ئهو دوو پێوه‌ره‌ی حكومه‌ت دایناو‌ه بۆ دامه‌زراندنی ده‌رچووانی زانكۆ‌و په‌یمانگاكان، خۆی كاری پێناكات ،ل ه كاتێكدا له‌م ماوه‌یدا 760كه‌س دامهزراوه ،كه‌زۆربه‌یان نمره‌كه‌یان نزمه". ئهو ده‌ڵێت"من نمره‌كه‌م زۆر ب�ه‌رزه ،به‌اڵم له‌به‌ر ئهوهی ك ه واسته‌م نیی ه دانه‌مه‌زراوم، به‌اڵم 4كه‌سمان له‌گه‌ڵدای ه كه‌نمره‌كه‌یان زۆر نزم ه به‌هۆی واسته‌و‌ه دامه‌زراون". كه‌مال نوری به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌ده‌ی سلێمانی ل ه لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی "ب�ه‌رده‌وام دام �ه‌زران��دن هه‌ی ه بۆ وه‌زاره‌ت���ی پ �هروهده له‌به‌ر ئهوه سه‌قفێكی زه‌مه‌نی نییه ،ئێمه داوام��ان ك��ردووه بۆ دام �ه‌زران��دن ئه‌وانه‌ش كه‌ناویان هاتووهتهوه مه‌رج نیی ه كه‌ئێمه داوامان كردبن ،به‌ڵكو خۆشیان ههوڵیانداوه ل ه وه‌زاره‌ته‌و‌ه یان ل ه ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه كارئاسانیان بۆ كراوه". نوری ئاماژه‌ی بهوه دا ك ه الی ئه‌وان هیچ
واست ه و واسته‌كاریییه‌ك نییه ،هه‌موو ئهو كه‌سانه‌ی داوای دامه‌زراندنان كردووه دانانرێن به‌ڵكو وه‌زاره‌تی پهروهرده داوایان لێده‌كات‌و به‌پێی پسپۆڕییه‌كان داده‌مه‌زرێنرێن. د .جه‌عفه‌ر ره‌سو ڵ ئه‌ندامی لیژنه‌ی پهروهرده و خوێندنی بااڵ ل ه په‌رله‌مانی كوردستان، ل � ه لێدوانێكدا ب��ۆ ده‌س��ت��وور رایگه‌یاند به‌پێی به‌دواداچوونه‌كانی ئه‌وان سه‌باره‌ت به‌دامه‌زراندنی میالكاتی وه‌زاره‌تی پهروهرده و خوێندنی بااڵ ،ناعه‌داله‌تییه‌كی ئێجگار گهوره هه‌ی ه ل ه دامه‌زراندنی خه‌ڵكدا. ئهو وتی"خه‌ڵكێكی زۆر هه‌ی ه كۆنمره‌كه‌ی زۆر نزم ه و پسپۆڕییه‌كه‌ی پێویست نیی ه و دامهزراوه ،به‌اڵم خه‌ڵك هه‌ی ه نمره‌ك ه بهرزه و پسپۆڕییه‌كه‌شی پێویست ه بۆ ناوه‌نده‌كانی خوێندن ،به‌اڵم دانه‌مه‌زراوه". به‌پێی ئاماری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پ �ه‌روه‌ده‌ی سلێمانی نزیكه‌ی 5000ه �ه‌زار ده‌رچ��ووی زانكۆ له‌سه‌ر میالكی وه‌زاره‌ت��ی پ �هروهرده دامه‌زرێنراون ،له‌و رێژه‌یه‌شدا 3500كه‌س له الیه‌ن وه‌زاره‌ت��ی په‌روه‌ده‌ی ه و 1500كه‌سی تریش به‌نووسراوی جۆراوجۆری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران دامهزراوه. د.جه‌عفه‌ر وت��ی س �ه‌د كه‌سێك له‌الیه‌ن شه‌خسی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌و‌ه ل ه ناوچه‌ی گه‌رمیان دامه‌زرێنراون به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی هیچ پرینسیپێك ،ته‌نها پرنسیپ ك ه له‌به‌ر چاو گیراو‌ه ئهوهی ه كه‌ده‌رچووی زانكۆ و په‌یمانگاكانن. هه‌روه‌ها وتی"ئێم ه ده‌ستخۆشی ده‌كه‌ین له‌دامه‌زراندنی هه‌موو كه‌سێك ،به‌اڵم پێویسته پرنسیپی ع�ه‌دال�ه‌ت له‌به‌ر چ��او بگیرێت، به‌هه‌مان شێوه‌ش له‌الیه‌ن پارتیی ه و هه‌مان حاڵه‌تی دامه‌زراندن هه‌یه".
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
12
ته‌ند ر وستی
i n f o @ d e s t u r. n e t
س��ێ ك �ه‌س��ی ن �ه‌ن��اس��راو ئ �ه‌ك��ره‌م��ی��ان ب �ه‌ده‌م��ان��چ �هی ب��ێ��ده‌ن��گ كوشت
14
نه‌خۆشی دڵه‌ڕاوكێ له‌مێینه‌دا دوو هێنده‌یه
رێژهی تووشبوون به‌م نه‌خۆشییه له‌و كۆمه‌ڵگایان هی روپێوی تێدا كراوه ده‌گات ه %20-15 ئیلهام عه‌بدوڵاڵ دڵ���ه‌ڕاوك���ێ ب �هی �ه‌ك��ێ��ك ل�� ه نه‌خۆشییه ده‌روون��ی��ی�ه‌ك��ان داده‌ن��رێ��ن ك ه رووب���ه‌ڕووی هاواڵتیان دهبێتهوه ،به‌اڵم ئهوه ی زیاتر گرفت بۆ ئهو كه‌سان ه دروستده‌كات ك ه تووشبوون ب �هو نه‌خۆشییه ،ئ�هوهی� ه ئ �هو نه‌خۆشانه سه‌ردانی كلینیك ی پسپۆڕ ی ده‌روون ی ناكه‌ن و چاره‌سه‌ر ی پێویست وه‌رناگرن. دڵه‌ڕاوك ێ چییه؟ دكتۆر سامان شێخ ئه‌نوه‌ر پسپۆڕ ی نه‌خۆشییه ده‌رونییه‌كان ل ه نه‌خۆشخان ه ی گشت ی سلێمانی ده‌ڵێت دڵ �ه‌ڕاوك � ێ یه‌كێك ه له‌نه‌خۆشییه ده‌روونیی ه بالوه‌كان ،تووش ی گشت تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگا ده‌بێت و هه‌موو ته‌مه‌نێك ئه‌گه‌ری توشبوون ی هه‌ی ه به‌و نه‌خۆشییه. سامان وت ی رێژ‌ه ی تووشبوون به‌و نه‌خۆشییه به‌شێوه‌یه‌ك ی گشت ی ل �هو كۆمه‌ڵگایان هی ك ه رووپ��ێ��و ی تێداكراو‌ه ده‌گات ه %20-15 ك ه ئ��ه‌وه‌ش ژماره‌یه‌ك ی زۆر ی دانیشتوان ده‌گ��رێ��ت�ه‌و‌ه‌و وتی"ههرچهنده زۆرێ��ك له‌و كه‌سان ه ی تووش ی ئ �هو نه‌خۆشیی ه بوون سه‌ردان ی كلینیك ی پسپۆڕ ی ده‌روون ی ناكه‌ن و چاره‌سه‌ر ی پێویست وه‌رناگرن". چۆن تووشی دڵه‌ڕاوكێ ده‌بێت؟ دكتۆر سامان ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه نه‌خۆشی دڵه‌ڕاوكێ وه‌ك هه‌ر یه‌كێكی تر ل ه نه‌خۆشییه ده‌رونییه‌كان ،بۆ ماوه‌یی به‌فاكته‌رێكی گرنگ
داده‌نرێت بۆ توشبوون به‌و نه‌خۆشییه. هه‌روه‌ها وتی"چه‌ند هۆكارێك ی تریش هه‌یه وه‌ك بار ی ده‌روون � ی ل ه منداڵیدا ،شێوازی په‌روه‌رده‌كردن ،هه‌ڵسه‌وكه‌وت ی دایك‌و باوك ل ه گه‌ڵ منداڵه‌كانیدا". ئ��ام��اژه ی ب �ه‌وه‌ش��دا ك� ه ف��ش��ار ی ده‌روون���ی به‌رده‌وام‌و فشار ی كاركردن‌و كێش ه ی خێزانی به‌رده‌وام (بار ی ئابووری‌‌و دارایی) ،هه‌مووی هۆكار‌ه بۆ تووشبوون به‌و نه‌خۆشییه. به ڕای ئهو پسپۆڕ‌ه هه‌موو كه‌س ئه‌گه‌ری تووشبوون ی هه‌ی ه ب�هو نه‌خۆشییه ،به‌اڵم هه‌ندێك جار ژینگ ه هۆكارێك ی سه‌ره‌كیی ه كه‌وا ده‌كات زیاتر تووشبوون به‌نه‌خۆش ی دڵه‌ڕاوكێ رووبدات. تووشبوو هه‌ست به‌ترس ده‌كات یه‌كێك له‌نیشان ه دیاره‌كانی ئهو نه‌خۆشییه ئهوهی ه نه‌خۆش هه‌ست به‌ترس ده‌ك��ات، ب���ه‌دوای ئ �ه‌وه‌ش��دا چه‌ند نیشانه‌یه‌كی تر سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن. دكتۆر سامان به‌شێوه‌یه‌ك ی گشتی نیشانه‌كان ی به‌سه‌ر چه‌ند خاڵێكدا دابه‌شكردووه ،ك ه ئه‌وانیش ده‌روونی و جه‌سته‌یین ل�ه‌وان� ه هه‌ستكردن به‌ترسێك ی ب���ه‌رده‌وام ك ه نه‌خۆش نازانێت ئ �هو ترس ه له‌چییه‌وه س �ه‌ری��ه �ه‌ڵ��داوه و 6مانگ ده‌خایه‌نێت و ناتوانێت زاڵبێت به‌سه‌ر ئهو ترسه‌دا.
ی ناگرێت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا نه‌خۆش جێبه‌خۆ و ئارام ی ل ه ده‌س��ت��ده‌دات .ه�ه‌روه‌ه��ا زوو ماندوده‌بێت‌و هه‌ست به‌هیالك ی ده‌كات. ئاماژه ی به‌وه‌شدا ك ه توانا ی ته‌ركیز ی نامێنێت و واهه‌ستده‌كات مێشك ی خاڵیی ه و ئازاری گشت گیان ی ده‌بێت‌و شان‌ومل ی قورسده‌بێت گ��رژده‌ب��ن. ماسولكه‌كانیشی و خ����ه‌وی ل � ه پاڵئه‌وه‌شدا و تێكد ه‌چێت ده‌س���ت���ی د ه‌له‌رزێت و
نه‌خۆشی شهكره Diabetes Mellitus د.جه‌مال ئه‌نوه‌ر*
نه‌خۆشی ی شهكره :بریتی ه ل ه به‌رزبونه‌و‌هی ی شه‌كر بۆ س �ه‌رووی ڕێژ‌ه ی ئاست ی ڕێ��ژه سروشتی ی ل ه خوێندا و ل ه ئه‌نجام ی كه‌میی یا نه‌بوون ی ده‌ردان ی هۆڕمۆن ی ئینسۆلین له خوێندا ڕووده‌دات. هۆڕمۆن ی ئینسۆلین :یه‌كێك ه له‌و هۆڕمۆنان هی ی په‌نكریاسه‌وه ك� ه ل� ه خانه‌كان ی بێتا ی كه ده‌رده‌درێ��ت و یه‌كێك ه له‌و هۆڕمۆنان ه ی ڕێكخستن ی زینده‌پاڵ (مێتابۆلیزم)ی كار خۆراك له‌ناو له‌ش ی مرۆڤدا ده‌كات و ئاستی ی شه‌كر و سروشتی ی و هاوسه‌نگی ی ڕێ��ژه چه‌وری ی له‌ناو خوێندا ڕاده‌گرێت. ی بۆماوه‌یی ،هه‌وكردن ی ڤایرۆسی ی و هۆكار تێكچوون ل ه سیستم ی به‌رگری ی له‌ش فاكته‌رن بۆ تووشبوون به‌نه‌خۆشی ی شهكره. جۆره‌كان ی نه‌خۆشی ی شهكره :به‌شێوه‌یه‌كی ی سه‌ره‌كیین: گشتی دوو جۆر ی نه‌خۆشی ی شهكره ی تر * هێندێك جۆر ه �ه‌ن وه‌ك���و :نه‌خۆشی ی ش�ه‌ك��ره ل� ه ژنی ی منداڵ. دووگیاندا و نه‌خۆشی ی شهكره * هۆكار‌ه یارمه‌تیده‌ره‌كان ی تووشبوون به نه‌خۆشی ی شهكره :بوون ی شهكره ل ه مێژووی خێزاندا ،قه‌ڵه‌ویی ،تووشبون ب ه نه‌خۆشیی شهكره له‌ئافره‌ت ی دووگیاندا ،به‌رزه‌په‌ستانی خوێن و بهرزه چه‌وری ی خوێن. نیشانه‌كان ی نه‌خۆشی ی شهكره :به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ی نیشانه‌كان ی نه‌خۆشی ی شهكره به‌م ی خواره‌وه‌یه: جۆره .1هه‌ستكردن ب ه تینوێت ی زۆر :جگ ه له وشكبوون ی ده‌م و قوڕگ و ئاوخواردنه‌و‌هی زۆر نه‌خۆش زووزوو میز ده‌ك��ات و بڕی ی زۆر ده‌بێت. میزه‌ك ه .2هه‌ستكردن ب� ه بێتاقه‌تی ی گشتی و هیالكبوون ی جه‌سته‌یی :پاش كاركردنێكی ێ جار ل ه كات ی پشووشدا. كه‌م و هه‌ند .3زۆر دابه‌زین ی كێش ی له‌ش به‌به‌رده‌وامی: ی ئ����اره‌زووی ه��ه‌رچ��ه‌ن��د‌ه ن��ه‌خ��ۆش خ���ۆ خۆراكخواردن ی زۆر ده‌بێت. .4زوو زوو تووشبوون ب ه نه‌خۆشیی :وه‌كو هه‌الَمه‌ت ،هه‌وكردن ی پێست و دومه‌ڵ. .5ل ه دایكبوون ی منداڵ ی قه‌بار‌ه گهوره :له ژن ی دووگیان ی ب ه نه‌خۆشی ی شهكره تووشبوو. ی ش��اراوه :له‌وانه‌ی ه له‌ئه‌نجامی .6شهكره ی وه‌كو :هه‌وكردن ی جۆراوجۆر، هه‌ندێك هۆكار نه‌شته‌رگه‌ریی ،شپرزه‌یی ده‌روون��ی�� ی و سكپڕبوون شهكره ل ه سه‌ره‌تادا شاراوه‌ب ێ و ێ پاشان بۆ ماوه‌یه‌ك ی كورتخایه‌ن ده‌رنه‌كه‌و ده‌ربكه‌وێت . .7هێندێك نیشان ه په‌یوه‌ندیان ب ه ئاكامه خراپه‌كان ی نه‌خۆشی ی شه‌كره‌و‌ه هه‌ی ه وه‌كو: ی چاو ،هه‌وكردن ی گورچیله، تووشبون ی تۆڕ ی پ ێ و بێهۆشیی. ی په‌نج ه ڕه‌شبوونه‌و‌ه ئاكام ه خ��راپ�ه‌ك��ان� ی نه‌خۆشی ی شهكره
(:)Complications ی چاو. تۆڕ نه‌خۆشی ی ش�ه‌ك��ره ن��اس��راوه ب��هوه ی بۆرییه‌كان ی خوێن ی دڵ: ی كه .2ته‌سكبوونه‌و‌ه ی تووشبوون ب ه نه‌خۆشی كاریگه‌ریه‌ك ی خراپ ی بۆ بۆرییه‌كان ی خوێنی ك ه ده‌بێته‌هۆ له‌ش هه‌یه ،له‌به‌ر ئهوه زۆرب ه ی دڵ. ێ و جه‌ڵت ه ی ئۆرگانه‌كانی سنگه‌دڕ له‌ش له‌وانه‌ی ه به‌ر هه‌ڕه‌ش ه ی نه‌خۆشیی .3هه‌وكردن ی گورچیله‌و ده‌ركه‌وتن ی پڕۆتین شهكره بكه‌وێت و به‌شێوه‌یه‌ك ی گشت ی ئاكامه ل ه میزدا. ی مێشك :ل ه ئه‌نجامی خراپه‌كان ی نه‌خۆشی ی شهكره بریتی ه له‌مان هی .4په‌یدابوون ی جه‌ڵت ه خواره‌وه: ی بۆریی ه خوێنه‌كان ی مێشك. ته‌سكبوونه‌و‌ه .1كاریگه‌ری ی نه‌خۆشی ی شهكره بۆ چاو: .5زۆرب��وون� ی ترشه‌ڵۆكی ی خوێن و ته‌نی ههرچهنده ئێستا چاره‌سه‌ر ی یه‌كه‌می ی گونجاو هه‌یه كیتۆن له‌خوێن و میزدا :له‌جۆر بۆ ئه‌م گرفت ه ب ه‌اڵم هۆكارێك ی سه‌ره‌كیی ه بۆ نه‌خۆشی ی شه‌كره‌دا زۆرتر ده‌رده‌كه‌وێت. .6له‌هۆشخۆچوون (.)Coma له‌ده‌ستدان ی بنین. ی خوێن :ده‌بێته نه‌خۆشی ی شهكره خراپ كار ده‌كاته‌سه‌ر .7دابه‌زین ی ئاست ی شه‌كر ی په‌یدابوون ی بێتاقه‌تی ی و ئاره‌قكردنه‌و‌هی خوێنبه‌ر‌ه ورده‌ك��ان � ی چ��او و ده‌بێته‌هۆی هۆ ێ جاریش په‌ركه‌م ك ه زۆرتر له سارد و هه‌ند ی چاو. تووشبوون ی تۆر ی یه‌كه‌م ی شه‌كره‌دا ده‌بینرێت كاتێك كه نه‌خۆشییه‌كان ی چ��او به‌ترسناكترین جۆر ی ئینسۆلین وه‌رده‌گرێت و بڕی ئاڵۆزییه‌كان ی نه‌خۆشی ی شهكره داده‌نرێت و نه‌خۆش ده‌رز ی تووشبوون ی چاو ل ه نه‌خۆش ی شه‌كره‌دا كه‌م خۆراك ده‌خوات. ڕێژ‌ه ی ن���ه‌خ���ۆش��� ی ش���ه‌ك���ره ی ك ه تووش ی نه‌خۆش ی شهكره ن���اس���ی���ن���هوه له‌و كه‌سان ه
دڵ ی په‌له‌په‌ل ده‌كات و هه‌ندێكجار هه‌ست ب �ه‌دڵ توند ی ده‌ك��ات .جگ ه ل �هوه ی ده‌می ووشكده‌بێت‌و هه‌ناس ه ی ده‌گۆڕێت‌و خواردنی بۆ قوت نادرێت و هه‌ست به‌گرێیه‌ك ده‌كات له‌قوڕگیدا .هه‌ندێك كاتیش ئازار ی ناوسكی ده‌بێت‌و غازات ی زیاد ده‌كات .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ندێك جار ئاره‌قێك ی زۆر ده‌كات و له‌رز ده‌یگرێت .ده‌ست و په‌نجه‌كان ی سڕ ده‌بن و شتی بیرده‌چێت‌و زوو توڕه‌ده‌بێت. دكتۆر سامان ئاماژه ی به‌وه‌شدا ك ه زۆرێك له‌نه‌خۆشه‌كان كاتێك ت��ووش� ی ئهو نیشانان ه ده‌بن سه‌ردان ی چه‌ند پزیشكی بوار ی جیاجیا ده‌كه‌ن به‌اڵم سوود له‌چاره‌سه‌ر وه‌رناگرن چونك ه پێی نازانن نه‌خۆش ی ده‌روونیان هه‌یه. رێژ‌ه ی توشبوون به‌مێین ه دوو ئهوهنده ی نێرینه‌یه د.سامان ده‌ڵێت تووشبوون ب�ه‌ن�ه‌خ��ۆش� ی دڵ���ه‌ڕاوك��� ێ له مێینه‌دا نزیك ه ی دوو هێند‌ه زیاتره وه‌ك له‌نێرینه‌دا و وت ی "له‌منداڵدا به‌رێژه‌یه‌ك ی كه‌متر ڕووده‌دات". هه‌روه‌ها ئاماژه ی به‌وه‌شدا ك ه به‌هۆی ئهو جیاوازیی ه ی ك ه ل ه پێكهات ه ی له‌ش‌و فیسۆلۆج ی مێینه‌دا هه‌ی ه ئه‌وان زۆرتر تووشده‌بن. ئهو وتی"چه‌ند هۆرمۆنێك له‌مێینه‌دا واده‌ك����ات ئ �ه‌گ �ه‌ر ی ت��ووش��ب��وون به‌و
ی زۆربوونی ی ك ه ده‌بن ه هۆ ئهو فاكته‌ران ه تین ی شهكره و گیانله‌ده‌ستدان ئه‌مانه‌ن: ی تووشبوون ب ه نه‌خۆشی ی ماوه .1درێژ ی نه‌خۆش ی شهكره شهكره :هه‌ر چه‌ند ماوه درێژخایه‌ن بێت و كۆنترۆڵ نه‌كرێت ئهوهنده ی ترسناكی ی به‌رزده‌بێته‌وه. ڕێژ‌ه .2ئه‌گه‌ر نه‌خۆشی ی شهكره ل ه قۆناغ ی زووی ته‌مه‌ندا ڕووبدات. ی گلوكۆزی ی ڕێژ‌ه .3به‌رده‌وام به‌رزبوونه‌و‌ه ب ه هیمۆگڵۆبیولینه‌و‌ه نووساو ()HbA1c ی به‌رزه‌په‌ستان ی خوێن. .4به‌رزبوونه‌و‌ه .5نه‌خۆشی ی گورچیل ه و بهرزبوونهوهی ی پڕۆتین ل ه میزدا (.)Proteinuria ڕێژ‌ه .6قه‌ڵه‌ویی ی چ��ه‌وری�� ی خوێن .7زۆرب���وون��� ی ڕێ���ژه ()Hyperlipidemia ڕێگاكان ی چاره‌سه‌ركردن ی نه‌خۆشی ی شهكره: ی سه‌ره‌كیی: س ێ ڕێگا . 1ڕێكخستن و كۆنتڕۆڵكردن ی خۆراكخواردن
ی شهكره ی نه‌خۆشی خشته‌ی جۆره‌كان نه‌بوون زۆر به‌رزتره. ی سه‌ره‌كیی ه نه‌خۆشی ی شهكره هۆكار ی چاو ك ه ده‌بێته‌هۆی بۆ تووشبوون ی تۆڕ ی سپی ی چ��او و له‌ده‌ستدان ی بینین ،ئ��او هه‌وكردن ی چ��او بۆی ه پێویست ه نه‌خۆش ڕێنماییه‌كان ی پزیشك ك� ه ل� ه خ���واره‌وه روونكراونه‌ته‌و‌ه جێبه‌ج ێ بكات: * پێویست ه ب ه به‌رنام ه پشكنین ی چاو بۆ زانین ی كاریگه‌ری ی نه‌خۆشییه‌ك ه بكرێت. ی خوێن له * پێویست ه ئاست ی ش�ه‌ك��ر سروشتییدا بپارێزرێت. * كۆنترۆڵكردن و ڕێكخستن ی به‌رزه‌په‌ستانی خوێن ل ه ئاست ی سروشتییدا * ڕێكخستن ی ئاست ی چه‌وری ی خوێن له ی ئاسایی خۆیدا. ڕێژ‌ه * وازهێنان له‌جگه‌ره‌كێشان ئه‌گه‌ر نه‌خۆش جگه‌ره‌كێش بێت. * دووركه‌تنه‌و‌ه به‌پێ ی توانا ل ه هه‌وكردنی چاو و چاره‌سه‌ركردن ی به‌زووترین كات له‌الیه‌ن ی چاو. پزیشك ی پسپۆڕ ی سپ ی و ی ئاو * چاره‌سه‌ركردن ی به‌په‌ل ه
ی نه‌خۆش ه تازه به‌ته‌نها :نزیك هی %50 (:)Diagnosis تووشبووه‌كان چاره‌سه‌ر ده‌كات. .1ده‌ركه‌وتن ی نیشانه‌كان. ی ده‌مه‌وه .2ده‌ركه‌وتن ی گلوكۆز و كیتۆن ل ه میزدا :به .2حه‌ب ی داگرتن ی شهكره له‌ڕێگ ه (:)Oral Hypoglycemic Drugs ئاسای ی گلوكۆز و كیتۆن ل ه میزدا نابینرێن. ی نه‌خۆشه‌كان پێویستیان .3پشكنین ی خوێن ك ه ب ه س ێ شێو‌ه جێ نزیك هی ( )% 25 به‌حه‌ب ی داگرتن ی شهكره هه‌یه. به‌جێ ده‌كرێت: ی ()% 25 ی ئینسۆلین :نزیك ه * پشكنین ی ه���ه‌ڕه‌م���ه‌ك��� ی خ��وێ��ن .3ده‌رز ی نه‌خۆشه‌كان پێویستییان به‌به‌كارهێنانی ()Random Blood Sugar ی ئینسۆلین هه‌یه. ی خوێن ( Fastingده‌رز * پشكنین ی ناشتا گرنگترین خاڵ ل ه چاره‌سه‌ركردن ی نه‌خۆشیی ) Blood Sugar ی هه‌ڵگرتن ی گلوكۆز شه‌كره‌دا :بریتی ه ل ه گۆڕین ی ستایل ی ژیانی * تێست ی ت��وان��ا ی ده‌م ( Oral Glucoseنه‌خۆش تا له‌گه‌ڵ بارودۆخ ی نه‌خۆشییه‌كه‌یدا ب �ه‌ڕێ��گ � ه بگونجێت وه‌كو: )Tolerance Test وه‌رزش����ك����ردن���� ی ڕی��ك��وپ��ێ��ك . 1 چاره‌سه‌ركردن ی نه‌خۆشی ی شهكره: ئامانج ل ه چاره‌سه‌ركردن ی نه‌خۆش ی شهكره.)Regular Exercise( ، چاودێریكردن ی خ��وارده‌م�ه‌ن�ی بریتی ه ل ه به‌دیهێنان ی زینده‌پاڵ ی ئاسایی و . 2 سروشتی( )Normal Metabolismو ته‌ندروست. ی خ��واردن��هوهی ك�ه‌م��ك��ردن�هوه ی نه‌خۆش بتوان ێ به‌ته‌واوه‌ت ی ژیانی . 3 بۆ ئهوه ی به‌سه‌ر به‌رێت و دوور بێت ئه‌ڵكهوڵ. ئاسایی خۆ وازهێنان ل ه جگه‌ر‌ه كێشان. له‌ئاكام ه خراپه‌كان ی (. 4 )Complications ئامانج ی چاره‌سه‌ركردن به‌خواردن: نه‌خۆشی ی شهكره.
نه‌خۆشیی ه زیادبكات جگ ه ل��ه‌وه‌ش ژنان به‌شێوه‌یه‌ك ی گشت ی زیاتر بایه‌خ ده‌ده‌ن به‌جه‌سته‌یان و ل ه كات ی ده‌ركه‌وتن ی هه‌ر نیشانه‌یه‌ك زووتر سه‌ردان ی پزیشك ده‌كه‌ن ك ه ئ �ه‌وه‌ش وا دك��ات ئهو ژنان ه ی تووشی ئهو نه‌خۆشیی ه ده‌بن زیاتر ببینرێن‌و ئه‌ژمار بكرێن". چاره‌سه‌ری نه‌خۆش شه‌ش مانگی ده‌وێت ی د.سامان ده‌ڵێت هه‌ركاتێك مرۆڤێك تووش ی ئ � هو نه‌خۆشیی ه ده‌ب��ێ��ت ئ��هوا به‌الیه‌ن كه‌مه‌و‌ه 6مانگ ده‌خایه‌نێت بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌كه‌ی‌و وتی"پێویست ه ل ه 6مانگ كه‌متر نه‌بێت". ی ی ب�ه‌وه‌ش��دا ك ه چه‌ند شێوازێك ئ��ام��اژه ی چاره‌سه‌ر هه‌ی ه گرنگترینیان چاره‌سه‌ر ی ی پسپۆڕ پێ ده‌روونیی ه ك ه ئه‌وه‌ش كه‌س هه‌ڵده‌ستێت له‌و ب���واره‌دای پێیده‌وترێت ی ده‌روونی). (چاره‌ساز ی ده‌وێت‌و ی دوورو درێژ ئهو شێوازه ماوه‌یه‌ك پێویست ه نه‌خۆشه‌ك ه هه‌فتان ه یان دوو هه‌فت ه جارێك س �ه‌ردان بكات و ئهو چاره‌سه‌ر‌ه وه‌ربگرێت. د.سامان ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر هات و ئهو شێوازه س �ه‌رك �ه‌وت��وو ن�ه‌ب��وو ل �ه‌چ��اره‌س �ه‌ردا ئ�هوا ی تایبه‌ت پێویست ه نه‌خۆش چه‌ند ده‌رمانێك ێ وه‌ربگرێت ك ه ئه‌وانیش ی دڵه‌ڕاوك ب�ه‌دژ ی ده‌روونییه‌و‌ه ی پسپۆڕ له‌الیه‌ن پزیشك ده‌نووسرێت.
.1نه‌هێشتن ی نیشانه‌كان ی بهرزبوونهوهی ئاست ی شه‌كر ل ه خوێندا. ی گلوكۆز ی ئاست ی ڕێ��ژه .2كهمكردنهوه له‌خوێندا ب �ه‌ت �ه‌واوه‌ت � ی و كه‌مكردنه‌و‌هی ی گلوكۆز. به‌رزونزم ی ڕێژ‌ه ی كێش ی نه‌خۆش له‌پێناو .3كهمكردنهوه ی ئاست ی به‌رگری ی ئینسۆلین. كهمكردنهوه ی ڕێژهی .4دووركه‌وتنه‌و‌ه ل ه كه‌مبوونه‌و‌ه گلوكۆز ل ه خۆێندا ل ه كات ی چاره‌سه‌ركردن ی ئینسۆلین و حه‌ب ی داگرتن ی شهكره. به‌ده‌رز .5دووركه‌وتنه‌و‌ه ل ه زۆربوون ی كێش ی نه‌خۆش ل ه كات ی چاره‌سه‌ركردن ب ه ئینسۆلین و حه‌بی داگرتن ی شهكره. .6دووركه‌وتنه‌و‌ه له‌و خوارده‌مه‌نییان هی ی بۆرییه‌كانی ی ته‌سكبوونه‌و‌ه كه‌ده‌بنه‌هۆ ی زۆرب��وون � ی ئاكامه خوێن ك ه ده‌بێته‌هۆ خراپه‌كان ی نه‌خۆش ی شهكره. بنه‌ماكان ی خواردن ی ته‌ندروست بۆ كه‌سانی تووشبوو ب ه نه‌خۆش ی شهكره: .1خواردن ی نه‌خۆش ی شهكره پێویست ه له هه‌موو توخمه‌خۆراكییه‌كان پێك هاتبێت. .2پێویست ه خ���واردن له‌گه‌ڵ دۆز (بڕ) ی نه‌خۆش ی ده‌رم��ان و چاالكی ی ڕۆژان��� ه هاوسه‌نگ بێت. ی ژه‌مه‌كان سنوردار بێت له .3پێویست ه بڕ ی ئاستی پێناو قه‌ده‌غه‌كردن ی به‌رزبوونه‌و‌ه ی پاش خواردن. ی شه‌كر ڕێژ‌ه ی یارمه‌تیده‌ربێت .4پێویست ه خواردن هۆكار بۆ گه‌یشتن ی��ان پاراستن ی كێش ی له‌ش به‌شێوه‌یه‌ك ی نموونه‌یی. ی خ��واردن ڕێگر بێت له .5پێویست ه جۆر تووشبوون ب ه نه‌خۆشییه‌كان ی دڵ ،گورچیل ه و به‌رزه‌په‌ستان ی خوێن. توخمه‌كان ی خ��واردن � ی كه‌س ی تووشبوو به‌نه‌خۆشی ی شهكره: .1پێویست ه خواردن ی كه‌س ی تووشبوو به نه‌خۆشی ی شهكره هه‌موو ج��ۆر‌ه پێكهاته سه‌ره‌كییه‌كان ی خ��واردن � ی تێدابێت واته شیره‌مه‌نی ،چه‌وری ی و پڕۆتین و سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش پڕبێت ل ه ڤیتامین و خوێ ی كانزایی و فایبه‌ر. .2ئامۆژگاری ی كه‌س ی تووشبوو ب ه نه‌خۆشیی ی وز‌هی شهكره ده‌كرێت به‌دابه‌شكردن ی بڕ گه‌رمی ی ڕۆژان ه (چه‌ندایه‌ت ی خواردن ی ڕۆژانه) به‌سه‌ر س ێ ژه‌م � ی سه‌ره‌كییدا و چقه‌ند ژه‌مێك ی سووك ل ه نێوانیاندا. ی خ��واردن نابێت له‌بیر .3ڕۆڵ � ی پسپۆڕ ب��ك��رێ��ت ل�� ه ی��ارم �ه‌ت��ی��دان � ی ن��ه‌خ��ۆش بۆ ئاماده‌كردن ی ژه‌مه‌كان ی خ���واردن به‌پێی ئاره‌زووه‌كان ی نه‌خۆش و هاوده‌م بێت له‌گه‌ڵ ی ته‌ندروستی ی نه‌خۆشدا و ل ه پاشاندا بار دیاریكردن ی كارێگه‌ری ی ئهو ژه‌م ه خواردنانه ی خوێن و جێبه‌جێكردنی ی شه‌كر له‌سه‌ر ڕێژ‌ه پێویست. ی هه‌ناوی *پزیشك ی راهێنراو
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
گه‌نجان 15
كچانیش گره‌ویان له‌سه‌ر یاری كالسیكۆ كرد ملمالنێی به‌رشه‌و ریال گه‌یشته نێو كچانی كوردستانیش ێ ئه‌نوه‌ر ل ه سلێمانی كاڵ ملمالنێی ی��اری نێوان به‌رشلۆن ه و ریال مه‌درید گه‌یشت ه نێو كچانی كوردستانیش و گره‌و و گریان و توڕه‌بوون له‌به‌زمه‌كانی یاری كالسیۆكی نێوان ئهو دوو یانه‌یه‌ن ل ه كوردستاندا. ئ���اره‌زووی كچان بۆ بینینی یارییه‌كانی نێوان هه‌ڵبژارد‌ه و یان ه به‌هێزه‌كانی جیهان زیاتر ده‌بێت‌و شانبه‌شانی كوڕان ،كچانیش ی یاریی ه به‌هێزه‌كان ده‌كه‌ن‌و گره‌و ته‌ماشا ی یانه‌كه‌یان ده‌كه‌ن. له‌سه‌ر بردنه‌و‌ه "ریاڵ بدۆڕێت ده‌گریم" ی ی��اری نێوان دونیا به‌رۆژێك به‌ر ل �هوه به‌رشلۆن ه و ریال مه‌درید ده‌ستپێبكات، ی ی ئه‌گه‌ر یان ه نیازی خۆی نیشاندا لهوه ریال مه‌درید بدۆڕێت ده‌ستبه‌گریان بكات ی ویستی و بگریه‌ت ،به‌اڵم ئهوه له‌ده‌ره‌و‌ه خۆیه‌تی. ی یه‌ك دونیا عه‌باس ته‌مه‌ن 22ساڵ ،ماوه دوو ساڵ ه زیاتر خوی داوه‌ت ه سه‌یركردنی ی ڕیال مه‌درید یارییه‌كان ،وتی"ئه‌گه‌ر یان ه
بدۆڕێت ده‌گریم" .چه‌ندین جاریش دۆڕاندنی ی ریال مه‌درید گریاندوویه‌تی. یان ه ی "دڵ ته‌نگ ده‌بم به‌هه‌ر ئه‌نجامێكی دونیا وت ی "نامه‌وێت خراپی یانه‌كه‌م" .هه‌روه‌ها وت یانه‌كه‌م به‌شكستی ببینم". كچانیش گره‌و ده‌كه‌ن شانبه‌شانی كوڕان ،كچانیش گره‌و له‌سه‌ر یاری كالسیكۆ ده‌كه‌ن ،به‌ر له‌ئه‌نجامدانی یارییه‌ك ه چه‌ندین گ��ره‌و ل ه نێوان كچان ی كوڕان خۆیاندا ئه‌نجامدرا .وه‌ك ئ �هوه گره‌و ده‌كه‌ن. ی ته‌مه‌ن 30ساڵ هو بورهان ئه‌حمه‌د كوڕێك ی نێوان ی به‌رشه‌لۆنه‌یه ،بۆ یار ی یان ه هانده‌ر ی له‌سه‌ر به‌رشه‌لۆن ه و ریاڵ مه‌درید گره‌و (بلوزێكی) وه‌رزشی گرانبه‌ها ئه‌نجامداوه. ی "ئه‌گه‌ر بێت و من بدۆڕێم ئه‌وا ده‌بێت وت ی بكڕم ،ئه‌گه‌ر بێت‌و ئهو من بۆ هاوڕێیه‌كم ی بكڕێت". بیدۆڕێنێت ده‌بێت ئهو بۆ من ی "گره‌وكردن ته‌نها ئهو كه‌سان ه بورهان وت ی راكێشابێت ده‌یكه‌ن كه‌یانه‌یه‌ك زۆر سه‌رنج ی یه‌كێك له‌و یانه‌ی ه یاخود و ببێت ه هانده‌ر ی ناسراو". ی به‌توانا ی یاریزانێك ی بوون به‌هۆ
سه‌ری ماره‌كه مۆبایله!
ی "منیش گره‌وم له‌سه‌ر ئه‌نجامی دونیا وت ی یارییه‌ك ه ك���ردووه ،ب��ه‌اڵم سه‌ركه‌وتن یانه‌كه‌م ال گرنگتر‌ه له‌گره‌وه‌كه‌م". كچان بینه‌رانی یاری كالسیكۆ زیاتر ده‌كه‌ن له‌ساڵی راب���ردوودا رۆژن��ام� ه به‌ناوبانگ ه
وه‌رزشیی ه جیهانییه‌كان باڵویانكردهوه ك ه 1/6جیهان له‌یاری كالسیكۆدا ده‌بن ه بینه‌ر .له‌كوردستانیشدا ئاره‌زوومه‌ندانی ئهو یاریی ه تادێت زیاتر ده‌بێت ،به‌تایبه‌ت له‌نێو كچاندا.
ی ته‌مه‌ن 20ساڵ ه دانیار جه‌مال كچێك ی رۆژان �ه‌دا و خوێندكاره ،ده‌ڵێت له‌ژیان ی به‌شێكی زۆرم ته‌رخانكردوو‌ه بۆ سه‌یركردن ی یارییه‌كان به‌تایبه‌ت مۆندیاله‌كان و یار ی به‌رشه‌لۆنه. یان ه ی به‌رشه‌لۆن ه ی "كاتێك یان ه ئهو كچ ه وت ی ی هه‌بێت ئه‌گه‌ر بێت و بۆ به‌یان ی��ار ی زۆر گرنگیشم هه‌بێت ل ه تاقیكردن هه‌یه‌ك ی یاریه‌كان ده‌كه‌م و قوتابخانه ،ئه‌وا سه‌یر ی له‌یانه‌ك ه ده‌كه‌م. وه‌ك هانده‌رێك پشتیوان به‌نام ه پیرۆزابایی‌و پرس ه ده‌نێرن ی ی یان ه كچان له‌كاتی دۆڕان یان بردنه‌و‌ه ی پیرۆزبایی و پرس ه هاوڕێیه‌كانیان نام ه ده‌نێرن‌و هه‌ندێك كات یه‌كتر توڕ‌ه ده‌كه‌ن. سابات مسته‌فا ته‌مه‌ن 21ساڵ به‌ده‌ستوری ی ی به‌رشه‌لۆنه‌م له‌كات وت "م��ن ه��ان��ده‌ر ی یارییه‌كه‌دا ئه‌گه‌ر بێت‌و بردمانه‌وه، ئه‌نجام ی ی مۆبایل پیرۆزبای ئ�هوا به‌كورت ه نام ه ی ی به‌رشه‌لۆن ه و نام ه ده‌نێرم بۆ هانده‌ران ی تر". ی یانه‌ك ه پرسه‌نامه‌ش بۆ هانده‌ران ی به‌رشلۆن ه بدۆڕێت سابات ئه‌گه‌ر بێت‌و یان ه له‌ترسی هاوڕیه‌كانی مۆبایل داده‌خات.
زاوا كورده‌كان بۆ خێزانێكی عه‌ره‌ب ده‌بنه گره‌نتی
ی خ��راپ دایكێكی عه‌ره‌ب دوای به‌شوودانی شه‌ش كچی به‌كورد ،خۆشی شوو به‌پیاوێكی له‌خوێندنگه‌كانی سلێمانی وان��� ه كورد ده‌كات‌و ده‌ڵێت گره‌نتی مانه‌وه‌مان له‌كه‌ركوك مسۆگه‌ركردووه به‌كارهێنانی مۆبایل ده‌وترێته‌وه ده‌ستوور
ێ ئه‌نوه‌ر ل ه سلێمانی كاڵ ی خراپبه‌كارهێنانی له‌هه‌نگاوێكی نوێدا وان ه ی ئاماده‌یی مۆبایل له‌ژماره‌یه‌ك خوێندنگ ه ل ه سلێمانی وترایه‌وه ،دوای هه‌ستكردن ی زۆرترین حاڵه‌ته‌كانی توندوتیژی دژ بهوه به ژنان به‌هۆی ئامێره‌كانی په‌یوه‌ندییه‌و‌ه بووه. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی به‌دواداچوونی توندوتیژی ی دژ ب �ه‌ژن��ان ل � ه سلێمانی ،ل � ه هه‌فت ه ی توندوتیژیدا له‌شه‌ش بهرهنگاربوونهوه ی ی ئاماده‌یی له‌سلێمانی وان ه خوێندنگ ه خراپ به‌كارهێنانی مۆبایلیان وته‌وه. ی ی راگه‌یاندن خ���ه‌اڵت ع��وم �ه‌ر ب�ه‌رپ��رس� ی ی به‌دواداچوونی توندوتیژ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی ی زۆرترین ئهو كێشان ه دژ به‌ژنان وت كه‌ها تو و نه‌ته‌به‌ڕ ێو ه‌به‌ر ا یه‌تییه‌كه‌ما ن به‌هۆی خراپبه‌كارهێنانی مۆبایله‌وه‌ی ه و به‌هۆی مۆبایله‌و‌ه سه‌رهه‌ڵده‌دات ،بۆی ه خوێندكارانمان لهوه هۆشیاركرده‌وه. ی ئهو وانانان ه ل ه ناو ی "وتنه‌و‌ه خه‌اڵت وت ی ی خۆشحاڵ خوێندنگه‌كاندا بووه‌ت ه مای ه ی ناو ی كۆمه‌اڵیه‌ت مامۆستایان و توێژه‌ران خوێندنگه‌كان ،چوونك ه ئه‌وان نامۆبوون به‌و وانانه". ی ی هۆشیار ی وان��� ه ی وت��ن �هوه ب�ه‌رن��ام� ه ی خوێندكاران سه‌باره‌ت به خراپبه‌كارهێنان ی تر ل ه سلێمانی، مۆبایل و چه‌ند بابه‌ت ی 15رۆژ ده‌خایه‌نێت ،خوێندنگه‌كانیش ماوه تایبه‌تن ب ه كچان. ی به‌دواداچوونی ی ئاماری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت به‌پێ ی ی شه‌ش مانگ ی دژ به‌ژنان لهماوه توندوتیژ ی كوردستان (هه‌ولێر و رابردوودا له‌هه‌رێم ی ی‌و دهۆك‌و گه‌رمیان) 59 ،حاڵه‌ت سلێمان ی سوتان و 671 كوشتن و 207حاڵه‌ت ی ی ئه‌شكه‌نجه‌دان و 63حاڵه‌ت حاڵه‌ت ی سێكسی ،رووی��داوه ،هه‌روه‌ها توندوتیژ 1038سكااڵش ت��ۆم��ارك��راوه ،ب��ه‌اڵم ل ه ی به‌هۆی مۆبایل ی ئه‌وان ه ئاماره‌كه‌دا رێژ‌ه و ئامێركانی ت��ری په‌یوه‌ندییه‌و‌ه بوون دیارینه‌كراوه. خه‌اڵت ده‌ڵێت ل ه نێو ئهو توند‌وتیژییانه‌دا خراپبه‌كارهێنانی مۆبایل هۆكاری یه‌كه‌م
ل ه دروستبوونی توندوتیژی .هه‌روه‌ها ی وتی"به‌شێكیش له‌و توندوتیژیان ه له‌رێگ ه ی زۆرێك راگه‌یاندنه‌وه‌یه ،بۆ نمون ه ژێرنووس ی ته‌له‌فیزیۆن ه ناوخۆییه‌كان هۆكارن له‌كه‌ناڵ بۆ سه‌رهه‌ڵدانی توندوتیژی چونك ه ئهو ئامێر‌ه خراپبه‌كارده‌هێنرێت". ی‌و به‌شداری ی ئاماده‌ی ی خوێندكار ئازیز عه‌ل ی "ئ�هو وانه‌ی ه ئهو وانه‌یه‌ی ك��ردووه ،وت ی سوودبه‌خش ه بۆمان ،به‌تایبه‌ت ئهو ته‌مه‌ن ه دیاریكراوه كه‌قۆناغی ئاماده‌یی‌و ناوه‌ندیی ه ی زیاتره پێویستیان به‌هۆشیاركردنه‌و‌ه ی له‌و جۆرهوه". ی وان ه به‌تایبه‌ت له‌ڕێگ ه ی خ �ه‌اڵت ئاماژه ب �هوه ده‌ك��ات ك ه له‌كات ی وانه‌كان له‌ناو خوێندنگه‌كاندا وتنه‌و‌ه له‌وانه‌ی ه به‌شێك له‌خوێندكاران گاڵته‌یان به‌و وانان ه بێت ،به‌اڵم ده‌كرێت ئهو وانان ه ی ی هه‌بێت ل ه هۆشیاركردنه‌و‌ه ی خۆ ڕۆڵ كچان. ی پێیوای ه ی كۆمه‌اڵیه‌ت سه‌روه‌ر سابیر توێژه‌ر ی كچان ی تایبه‌ت به‌هۆشیار ی وان ه وتنه‌و‌ه ی مۆبایل وه‌ك سه‌باره‌ت به‌خراپبه‌كارهێنان ی مسه‌كن وای ه ك ه بۆ ئازارێك ده‌رمانێك به‌كاربهێنرێت. ی ئ��هو ت��وێ��ژه‌ر‌ه كۆمه‌اڵیه‌تیی ه ب � ه ڕا ی دژ ب�ه‌ژن��ان ی ت��ون��دوت��ی��ژ بنبڕكردن ی ی هۆشیاركردنه‌و ل ه ڕێگ ه چ��ۆن��ی �ه‌ت��ی ب�ه‌ك��اره��ێ��ن��ان��ی ی مۆبایله‌و‌ه ده‌بێت له‌سه‌ره‌تا ی ی منداڵه‌و‌ه گرنگ پهروهرده پێبدرێت. س������ه‌روه‌ر وت���ی"ده‌ك���رێ���ت خ��ێ��زان�ه‌ك��ان��ی��ش ب����ه‌رده‌وام ی م��ن��داڵ�ه‌ك��ان ه���اوك���ار ب��ب��ن ل���ه‌ب���ه‌رام���ب���ه‌ر ه��ۆش��ی��ارك��ردن�هوهی��ان ب������ه‌رام������ب������ه‌ر ی ه���ۆك���اره‌ك���ان��� ی ت����ون����دوت����ی����ژ ب �ه‌رام��ب �ه‌ر ب�ه‌ژن��ان ب ه تایبه‌ت مۆبایل‌و ئ���ی���ن���ت���ه‌رن���ێ���تو ت���ه‌ك���ن���ه‌ل���ۆج���ی���ا پێشكه‌وتووه‌كان".
ی هه‌رچۆنێك بێت ب��ۆ ش��ه‌ش كچه‌كه فاتیمه ،به‌ڕێكردنی ژیانێكی ق��ورس‌و دڵه‌ڕاوكێ له‌نێوان (مانهوه و ده‌ركردن) له‌ناكۆكترین شاری عێراق له‌دوای ساڵی 2003هوه ك��ۆت��ای��ی�ه‌ك�هی به‌خێر بۆی گ �ه‌ڕای �هوه ،چونكه ئ�هو خ��ۆی و شه‌ش كچه‌كه‌ی به‌شووكردن به‌زاوا كورده‌كانیان گره‌نتی مانه‌وه‌یان به‌ده‌ستهێنا. فاتیمه ته‌مه‌ن 48س��اڵ ،به‌راوردكردنی ی ته‌مه‌نی له‌گه‌ڵ ئهو فشار‌و مه‌رگه‌ساتییه كه‌به‌سه‌ر خۆی و خێزانه‌كه‌یدا هاتووه، هێشتا ره‌نگ و رووخساری له‌ئافره‌تێك ی ته‌مه‌ن 30س��اڵ ده‌چێت ،ن�ه‌ك ئ�هوه خاوه‌نی شه‌ش زاوا و بووكێك بێت .به‌اڵم دوای ملمالنێیه‌كی زۆر له‌گه‌ڵ ئهو ژیان ه ناهه‌مواره‌یدا وتی "توانیم به‌سه‌ر هه‌موو دژوارییه‌كی ژیانمدا سه‌ربكه‌وم". فاتیمه له‌كۆتایی حه‌فتاكان كه‌تاز ه شووی كردبوو ،له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كه‌یدا ل ه ناوه‌ڕاستی عێراقهوه بۆ شاری كه‌ركوك ك��ۆچ��ده‌ك�ه‌ن ،ل�ه چ��وارچ��ێ��وه‌ی هێنانی خێزانێكی زۆری ع��ه‌ره‌ب بۆ كه‌ركوك ل��ه‌الی��ه‌ن رژێ��م��ی ب �ه‌ع��س �هوه ،س �ه‌ره‌ت��ا به‌ژیانێكی خۆش و دواتر به‌كوڵه‌مه‌رگی شه‌وورۆژیان به‌ڕێكرد. له‌و سااڵنه‌وه ژیانی فاتیمه به‌ناجێگیری ده‌س��ت��پ��ێ��ده‌ك��ات ،ئ��ه‌گ��ه‌رچ��ی ل �ه‌گ �ه‌ڵ خێزانه‌كه‌یدا به‌خته‌وه‌ربوون ،به‌اڵم ژیانی فاتیمه ئه‌وكات جێگیرده‌بێت كه له‌ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكی دوای رووخ��ان��ی رژێمی به‌عس هه‌ر شه‌ش كچه‌كه‌ی ده‌داته كوردو شه‌ش زاوای كوردی ده‌بێت. فاتیمه له‌ناوه‌ڕاستی نه‌وه‌ده‌كاندا عمرانی م��ێ��ردی ك��ۆچ��ی دوای���ده‌ك���ات ،ئه‌ویش به‌كوڵه‌مه‌رگی‌و له‌گه‌ڵ 6كچ‌و دوو كوڕی خۆیدا له كه‌ركوك درێژه به‌ژیانێكی پڕ قات‌وقوڕی ده‌ده‌ن. فاتیمه وت��ی "ل �ه‌گ �ه‌ڵ ی��ه‌ك دوو كچی خۆمدا بۆ دابینكردنی بژێوی ژیانمان هه‌موو به‌یانییه‌كی هاوین له‌گه‌ڵ جوتیار ه عه‌ره‌به‌كان له‌كێڵگه كشتوكاڵییه‌كان به‌كرێی رۆژان���ه ك��ارم��ان ده‌ك���رد ،هه‌ر ئهوهنده بژێوی رۆژانه‌مان پێ دابینده‌كرا". زاوا كورده‌كان بۆ خێزانه‌كه‌ی فاتیمه ده‌بنه حه‌وت زاوا پ����ار ك��ه‌رن��ه‌ڤ��اڵ��ی س�����اڵ�����ی زاوا ك��ورده‌ك��ان بۆ خێزانه‌كه‌ی فاتیم ه به‌شووكردنی خۆی كۆتایی هات ،دوای ئ �هوهی به‌ته‌نیا له‌ماڵه‌و ه ده‌مێنێته‌وه. ی دوای به‌شوودانی ش �ه‌ش كچه‌كه فاتیمه خۆشی شوو به‌بێوه‌پیاوێكی ك��وردی ش��اری كه‌ركوك ده‌ك��ات ،به‌و جۆر خێزانه‌كه‌ی فاتیمه ح �ه‌وت زاوای
كوردیان ده‌بێت. ئامینه‌ی كچی ناوه‌ندی فاتیمه ،دووساڵ له‌مه‌وبه‌ر دایكی به‌كوڕێكی كوردی ده‌دات، وت �ی "ئێمه پێیمانخۆشبوو دایكیشم شوویكرد ،چونكه دوای رۆیشتنی ئێم ه به‌ته‌نیا له‌ماڵه‌كه م��اب��ووه‌وه و ئێمه‌ش جارجار پێمانده‌وت شوو بكاته‌وه". فاتیمه وتی"دڵخۆشم به‌شووكردنه‌كه‌م و په‌شیمان نیم ،ئهوهی زیاتر دڵخۆشم ده‌كات ئه‌وه‌یه هه‌موو زاواكانمان له‌یه‌ك شارداین و په‌یوه‌ندی نێوانمان پته‌وه". زاوا كورده‌كان مورتاحی كردوون ئ���هو خ��ێ��زان �ه ئ���ام���اژه ب���هوه ده‌ك���ه‌ن كه‌شووكردنیان ب�ه‌ك��ورده‌ك��ان تائێستا په‌شیمانی به‌دواوه نه‌بوو ،به‌ڵكو مورتاحی كردوون و جێگریبوون. ئامینه له‌باره‌ی ئهو خانه‌واده‌یه‌ی كه‌خۆی ش���ووی پ��ێ��ك��ردوون ،وت����ی"زۆر باشن له‌گه‌ڵماندا و هه‌ست به‌ته‌نیایی و بێزاری ناكه‌ین". ی مێرده‌كه‌ی ئامینه كه له‌گه‌ڕه‌كی قادسییه دووه‌م له ش��اری كه‌ركوك داده‌نیشن، هه‌مووكات كاتێك له‌گه‌ڵ ئاوڵ زاواكانیدا داده‌نیشێت هه‌ست به‌شتێكی سه‌یر ده‌كات ی به‌وه‌ی هه‌موویان خێزانه‌كانیان له‌نه‌ته‌وه عه‌ره‌به ،به‌اڵم دڵخۆشه بهوه. ئ��هوهی زی��ات��ر عه‌لی م �ه‌ول��ودی مێردی ئامینه‌ی دڵخۆشكردووه ئه‌وه‌یه كه‌ئه‌و شه‌ش ئافره‌ته‌ی عه‌ره‌به‌ی ئه‌وان بوونه‌ت ه زاوایان توانیویانه په‌یوه‌ندییه‌كی توند‌وتۆڵ ی له‌نێوان زاواك��ان��دا دروستبكه‌ن و وت "زۆرینه‌ی كات پێكهوه سه‌یران ده‌كه‌ین و شه‌وان له‌ماڵ یه‌كێكمان كۆده‌بینه‌وه". ه�ه‌روه‌ه��ا وت�ی "ئ��هوهی وایلێكردم ئهو كچه عه‌ره‌به بهێنم ئه‌وه‌یه خوشكه‌كانی تریان له‌الیه‌ن مێرده‌كانیانه‌وه به‌باشی وه‌سفدكران و ماڵێكی گونجاوبوون بۆ من". ئ��هوهی زیاتر گونجاندنی ئ �هو خێزان ه ع�ه‌ره‌ب�ه و زاوا كورده‌كانیانی پته‌وتر ك��ردووه ،ئه‌وه‌یه سااڵنێكه زۆره مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ كورده‌كاندا ده‌كه‌ن‌و له‌داب‌ونه‌ریتی و ههڵسوكهوتیان شاره‌زان. ئه‌گه‌ر ژیانی كه‌ركوك پڕ نه‌هامه‌تی و ملمالنێ بێت بۆ هاواڵتیانی ئهو شار ه به‌هۆی جیاوازی نه‌ته‌وه‌یی و ئاینییه‌وه، ئ �هوه بۆ خێزانه‌كه‌ی فاتیمه له‌وپه‌ڕی مورتاحی و دڵخۆشیدان. شووكردن ...یان گره‌نتی؟ ی ل��ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی ق��ه‌ره‌ب��ووك��ردن��هوه هاواڵتیانی ه��اورده و نارده‌نی له شاری كه‌ركوك ،ده‌بوو خێزانه عه‌ره‌به هاورده‌كان ل���ه‌دوای ق�ه‌ره‌ب��ووك��ردن�هوهی��ان كه‌ركوك جێبهێڵن ،ئه‌وه‌ش ئه‌وپه‌ڕی دڵگه‌رانی بوو بۆ ئهو خێزانه .به‌اڵم زاوا كورده‌كانیان ده‌بنه گره‌نتی مانه‌وه‌ی ئهو خێزانه. فاتیمه وتی "هه‌رچه‌ند بیرمانده‌كرده‌و ه نه‌مانده‌توانی كه‌ركوك جێبهێلین ،چونك ه
منداڵه‌كانم هه‌موویان لێره گه‌وره‌بوون". هه‌روه‌ها وتی"شووكردنمان به‌كورده‌كان بووه گره‌نتی مانه‌وه‌مان له‌م شاره ،به‌اڵم ئێمه ته‌نها له‌به‌ر مانه‌وه‌مان شوومان به‌كورد نه‌كردووه ،ئهوه نسیبه". ی ئێستا دڵ��ی فاتیمه و ش�ه‌ش كچه‌كه ل�ه‌دوای نزیكه‌ی 40ساڵ له‌دڵه‌ڕاوكی و ناجێگری( ،مانه‌وه‌‌و نه‌مانه‌وه) له‌و شاره، به‌شووكردنیان به‌كورده‌كان جێگیربوون. بدریه‌ی كچی گ �ه‌وره‌ی فاتیمه ،ده‌ڵێت زۆر دڵخۆشبووین ب �هوهی له‌دڵه‌ڕاوكێی ده‌ركردن و مانهوه رزگارمان بوو "ئێم ه نامانه‌وێت واز له‌كه‌ركوك بهێنین". عه‌لی مێردی ئامینه ده‌ڵێت ئێستاش خێزانه‌كه‌ی ترسی ئ �هوهی هه‌یه ده‌ری بكه‌ن و بیگیڕنه‌وه بۆ شوێنی خۆیان، به‌اڵم ئێمه بووینه فریادڕه‌س بۆ ئه‌وان. هه‌روه‌ها وتی "ج��ار جار به‌پێكه‌نین و گاڵته‌وه پێی ده‌ڵێم چی ده‌وێت به‌هۆی منهوه له‌كه‌ركوك ده‌مێنیته‌وه".
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
14
کۆمه‌اڵیه‌تی
i n f o @ d e s t u r. n e t
ل ه هیجای مامۆستا خراپه‌كاندا
16
سێ كه‌سی نه‌ناسراو ئه‌كره‌میان به‌ده‌مانچه‌ی بێده‌نگ كوشت نێرگز قادر له كه‌ركوك له‌وكاته‌ی ئه‌كره‌م له ناو دوكانه‌كه‌یدا چاوه‌ڕوانی كڕیار ده‌كات ،سێ چه‌كداری نه‌ناسراو ده‌چنه دوكانه‌كه‌وه‌‌و به‌ده‌مانچه‌ی بێده‌نگ ئه‌كره‌م ده‌كوژن ،دواتر شوێنه‌كه جێده‌هێڵن. ئه‌كره‌م عه‌باس نادر گه‌نجێكی ته‌مه‌ن 28 سااڵن ،چه‌ند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر له كاتژمێر 7ی شه‌و له دوكانه‌كه‌یدا به‌ده‌مانچه‌ی بێده‌نگ ده‌ك��وژرێ��ت ،ب �ه‌اڵم خێزانه‌كه‌ی ئه‌كره‌م ده‌ڵێن گومانیان له‌كه‌س نییه، چونكه ئه‌كره‌م كێشه‌ی له گه‌ڵ كه‌سدا نهبووه. دوكانه‌كه‌ی هه‌ر له ته‌نیش ماڵی خۆیانه‌و سه‌وزه و میوه‌ی تیا فرۆشتووه. عبدولستار عه‌باس برای گه‌وره‌ی ئه‌كره‌م، به‌ده‌ستووری وت "ئێمه كیشه‌مان له‌گه‌ڵ كه‌س نییه ،بڕواشناكه‌م براكه‌م كێشه‌ی له‌گه‌ڵ كه‌س هه‌بێت". به‌پێی وته‌ی كه‌س‌وكاری ئه‌كره‌م ئه‌وانه‌ی ئ �ه‌ك��ره‌م��ی��ان ك��وش��ت��ووه ،س��ێ كه‌سی
نه‌ناسراوبوون و ئۆتۆمبێلێكی جۆری ئۆمیگا ره‌نگی مارۆنیان پێبووه. ع�ه‌ب��دول��س��ت��ار وت��ی "ئ��ه‌وان��ه به‌چه‌كی بێده‌نگ لێان داوه و كوشتوویانه ،دوای دووسه‌عاتیش له كوشتنه‌كه‌ی ئینجا ئێمه ئاگادار كراینه‌وه ،دوای ئهوهی كوڕێكی دراوسێمان هاتبوو بۆ شتكڕین‌و بینیبووی ئه‌كره‌م له ناو دوكانه‌كه‌یدا كه‌ووتووه". بكوژه‌كان سێ فیشه‌كیان له‌ئه‌كره‌م دابوو، فیشه‌كێك له مێشكی و ئه‌وانی تریش له‌سنگی. عه‌بدولستار وتی "بهداخهوه كاتێك ئێمه چووین بكوژه‌كه گیانی سپاردبوو". به‌ر له كوشتنی به‌وته‌ی كه‌س وكاری ئه‌كره‌م چه‌ند رۆژێك بێتاقه‌ت بووه ،به‌اڵم براكه‌ی وتی "له‌گه‌ڵ ئهو بێتاقه‌تییه‌ی باسی هیچی ن �ه‌ك��ردووه ،ل �هوه ده‌چ��وو هه‌ڕه‌شه‌ی لێكرابێت یان شتێك هه‌بێت، به‌اڵم هیچی نه‌وت". عه‌بدولستار وتی"ئێمه ناتوانین بكوژه‌كان بناسین ،یاخود كه‌س تاوانبار بكه‌ین، چونكه نه‌مانبینیوه و كێشه‌شمان
ئه‌کره‌م و نه‌سرینی هاوسه‌ری به‌بنه‌ماڵه له‌گه‌ڵ كه‌س نییه". ئه‌كره‌م له‌ساڵی 1982له‌شاری كه‌ركوك له‌دایكبووه‌‌و له‌ساڵی 2003ژنی هێناوه و خاوه‌نی دوو منداڵه به‌ناوی به‌رهه‌م‌و زانا. ك�هی��س�ه‌ك�هی ئ��ه‌ك��ره‌م ئێستا ل �ه ژێر
ژنان پاشه‌كه‌وتی لیره‌ی دوبه‌ی ده‌كه‌ن به‌پێی شه‌ریعه‌تی ئیسالم هه‌ڵگرتنی خشڵ‌و ئاڵتوون ل ه پێناو قازانجدا زه‌كاتی ده‌كه‌وێت ه سه‌ر شه‌ونم‌و محه‌مه‌د زۆرێك له‌كچان و ژنانی كوردستان له‌گه‌ڵ ی ب �ه‌رده‌وام��ی نرخی لیره، ب�ه‌رزب��وون�هوه پاشه‌كه‌وتی لیر ده‌ك���ه‌ن ،ده‌ی��ان�ه‌وێ��ت به‌پاشه‌كه‌وتی لیره ه �ه‌م پاشه‌كه‌وتی پ��اره‌ك�هی��ان بكه‌ن ،له‌الیه‌كی تریشه‌و‌ه زۆرترین قازانج بكه‌ن. ی پاشه‌كه‌وتی لیره ی ئهو كچان ه زۆرین ه ده‌ك��ه‌ن موچه‌یه‌كی دیاریكراویان هه‌ی ه و فه‌رمانبه‌رن ،هه‌ندێكیان ب �ه‌دوو مانگ ی لیره‌یه‌ك كۆدهكاتهوه و جارێك پ��اره هه‌ڵیده‌گرێت ،به‌اڵم ئه‌وان بۆ جوانكاری و به‌كارهێنانیان نییه. رۆژ دوای رۆژ نرخی لیره له‌بازاڕه‌كانی كوردستان‌و جیهان به‌رزده‌بێته‌و‌ه‌و نرخی ی ك ه به‌رزترین كوالیتی یه‌ك لیره‌ی دوب ه هه‌ی ه ل ه چه‌ند رۆژی رابردوودا گه‌یشت ه 300 دۆالر به‌به‌راورد به‌چه‌ند مانگی رابردو و نرخه‌ك هی ته‌نها 270دۆالر بوو. هێرۆ خورشید له‌یه‌كێك له‌فه‌رمانگه‌كانی ك�ه‌رك��وك فه‌رمانبه‌ره ،ل ه لێدوانێكیدا ی "پ��اش��ك�ه‌وت��ی لیره ب��ۆ ده‌س��ت��وور وت�� له‌پاشه‌كه‌وتی پاره باشتره ،لیره لیره‌یه". هێرۆ ته‌مه‌نی 25ساڵ ه و هێشتا شووی نه‌كردووه ،له‌زیاتر له‌ساڵێك له‌مه‌وبه‌ره‌و‌ه بیری لهوه كردووهتهوه ك ه له‌بری ئهوهی ی پاشه‌كه‌وت بكات ،ده‌یدات ه لیره موچه‌ك ه و لیره پاشه‌كه‌وت ده‌كات. ی كڕیو‌ه و ئهو تا ئێستا زیاتر 14لیره ی هاوڕییه‌كانم هه‌ڵیگرتووه ،وتیشی"زۆرین ه له‌فه‌رمانگ ه موچه‌كانیان ده‌ده‌ن�� ه لیره چونكه ده‌زانین زه‌ره‌ر ناكه‌ین". دوو جۆری لیره ل ه كوردستاندا بوونیان هه‌یه ،ئه‌وانیش لیره‌ی ئیماراتی و لیره‌ی سلێمانین ،نرخی لیره‌ی ئیماراتی ب ه 300 دۆالر‌ه‌و لیره‌ی سلێمانیش نرخه‌كه‌ی ده‌گات ه 290بۆ 295دۆالر ،یه‌ك لیره‌ی عه‌یار‌ه بیست و دوو مسقاڵه‌كه‌ی ده‌گات ه نزیكه‌ی 7گ�����رام و دووس�����ه‌د سه‌نته. پسپۆڕانی ئ��اب��ووری وای ب��ۆ ده‌چ���������ن
ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن�ه‌وه‌دای�ه له‌بنكه‌ی پۆلیسی مه‌ندوده ،به‌اڵم هیچ ئه‌نجامێكی دیار نییه. عه‌بدولستار وتی "ئێمه ئ �هوه بۆ ئهوه ده‌گه‌ڕێنینه‌وه ته‌نیا له‌به‌رئه‌وه‌ی كوردین بۆیه هیچی تر نییه".
م��اوه‌ی چه‌ند مانگێكه له‌ناو گه‌ڕه‌كه و شوێنه گشتییه‌كانی ش��اری كه‌ركوك حاڵه‌تی كوشتنی هاواڵتیان به‌ده‌مانچه‌ی بێده‌نگ زی���ادی ك���ردووه و پۆلیسیش كۆنترۆڵی پێناكرێت. نه‌سرین كاكه‌مه‌ند هاوسه‌ری ئه‌كره‌م، كه‌ماڵیان له‌گه‌ڕه‌كی مه‌ندووبه‌یه ،به‌چاوی پڕگریانه‌وه بۆ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور وتی "چه‌ند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر سه‌عات 7ی شه‌و له‌ناو دوكانه‌كه‌ی پیاوه‌كه‌میان كوشت كه‌سیش نازانێ بكوژه‌كان كێ بوون؟". نه‌سرین وتی به‌پێی وته‌ی چه‌ند گه‌نجێكی نزیك دوكانه‌كه‌ی ئه‌كره‌م ب��وون ،هیچ هه‌ستی ب��ه‌وه‌ن��ه‌ك��ردووه ب��ۆ كوشتنی هاتوون. هه‌روه‌ها وتی "به‌پێی قسه‌ی چه‌ند گه‌نجێكی دراوسێمان كه ل�ه‌دووره‌وه بینیویانه سێ پیاوی نه‌ناسراو چوونه‌ته دوكانه‌كه‌وه، دوای چه‌ند ده‌قه‌یه‌ك چوونه‌ته دهرهوه، هه‌ر ئه‌وانیش بكوژی پیاوه‌كه‌م بوون". ئ��ه‌ك��ره‌م ل����ه‌دوای خ���ۆی دوو منداڵی به‌ناوه‌كانی به‌رهه‌م‌و زانا به‌جێهێشتووه.
سواڵكه‌ره‌كان ..ده‌ره‌نجامی شه‌ڕو نادادپه‌روه‌ر ی عێراقن
ی ی باش بۆ سواڵكه‌ره‌كان كه‌ركوك بووه‌ت ه بازارێك شاره‌كانی تری عێراق نێرگز قادر
كچێك :پاشكه‌وتی لیره له‌پاشه‌كه‌وتی پار ه باشتره ی پاشه‌كه‌وتی ی ژن��ان ل �هوه بیركردنه‌و‌ه ل��ی��ره ل �ه‌پ��اش �ه‌ك �ه‌وت��ی پ���اره ب��اش��ت��ره، بیركردنه‌وه‌یه‌كی ل ه جێی خۆیدای ه بۆ ئه‌م سه‌رده‌م ه و پێشیانوای ه ئه‌گه‌ر پاره نه‌خرێت ه ناو پڕۆژه‌یه‌ك یان كارێكی ترهوه ل ه باشترین حاڵه‌تدا باشتره ل ه ئاڵتوندا ك ه كۆبكرێته‌وه. هێمن عه‌لی ده‌رچ��ووی به‌شی كارگێڕی ی ژن��ان بۆ ی "بۆچوونه‌ك ه و ئابووری وت ی نازانن كار بكه‌ن باشترین جۆری ئه‌وان ه پاشه‌كه‌وت ه و ئه‌گه‌ر پار نه‌خرێت ه ئیشه‌و‌ه ل ه ئێستادا ل ه باشترین حاڵه‌تدا ئهوهی ه بدرێت ه ئاڵتون چونك ه ئهو كه‌س ه زه‌ره‌ری تیا ناكات". سنوور لوقمان 28ساڵ ،ژن ه فه‌رمانبه‌رێكی ی چه‌ند ساڵێك ه به‌به‌ره‌ده‌وامی تره ،ماوه ی پ��اره بۆ كڕینی لیره كۆدهكاتهوه وت ی " 25لیره‌م پاشه‌كه‌وت ك��ردووه به‌پار‌ه فه‌رمانبه‌رێتیم ،ئێستا لیره‌كانم زۆرینه‌یان ی زیاتر له‌ساڵێك كڕىو من زۆر زیاتر ئه‌وان ه له‌جاران پاره ده‌كه‌نه‌و‌ه‌و كه‌وات ه پاره‌یه‌كی باشم ل ه كڕینی لیره‌دا پاشه‌كه‌وت كردووه". سنوور بهنیازه ل ه ئانیده‌دا ئۆتۆمبێلێك ی "ئه‌گه‌ر ی لیره‌كانی و وت بكڕێت به‌پار‌ه ه��ه‌ر پ��اره‌ك��ه‌م ك��ۆب��ك��ردای�ه‌ت�هوه ئێستا پاشه‌كه‌وته‌كه‌م كه‌مبوو ،به‌اڵم ئێستا زیاتر بووه". به‌پێی شه‌ریعه‌تی ئیسالم هه‌ڵگرتنی ئاڵتون ئه‌گه‌ر له‌پێناو قازانجدا بێت ئهوه زه‌كاتی ده‌كه‌وێت ه س�ه‌ر و ی حه‌رام نه‌دانی زه‌كاته‌ك ه ده‌بێت. مامۆستا ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د مامۆستای ئاینی له‌كه‌ركوك، ی "هه‌ر پاره‌چه‌یه‌كی خشڵ وت و زێ��ڕ و زی��و ئه‌گه‌ر له‌پێیناو ق��ازان��ج��دا بێت ئ��هوه زه‌كاتی
ده‌كه‌وێت ه سه‌ر ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ك ه بۆ خۆی بێت ئهوه زه‌كاتی نییه". ی خشڵ ی "ده‌ب��ێ��ت ئ �ه‌وان � ه ه �ه‌روه‌ه��ا وت � و ئاڵتوون بۆ قازانج هه‌ڵده‌گرن سااڵن ه ی لیژنه‌كانی فه‌توا زه‌كات بده‌ن به‌پێی ئهوه ده‌ی��ده‌ن ،ئه‌گه‌رنا ئهوه حه‌رام ه له‌ئاینی ئیسالمیدا و لێپێچینه‌وه‌یان ل ه گه‌ڵدا ده‌كرێت". ی هێلین سه‌لیم ،كچێكی تره له‌و كچان ه ی پاشه‌كه‌وت ده‌ك��ات وتی ی دوب�� ه لیره "دووساڵ لیره بۆ قازانج پاشكه‌وت ده‌كه‌م به‌اڵم نه‌مزانیوه ده‌بێت زه‌كاتی لێبده‌ین". ی "یه‌كێك ل ه هێمن ئهو ئابووریناس ه وت هۆكاره‌كانی گرانبوونی ئاڵتوون په‌یوه‌ندی ب���ه‌زۆری خواستی هاواڵتیان ه و هه‌یه، چونك ه ل ه جیهاندا ده‌ركه‌وتوو‌ه باشترین هۆكاری پاشه‌كه‌وت ه ئه‌گه‌ر پاره نه‌خرێت ه پڕۆژه‌یه‌كه‌وه". شوان عه‌بدولڕه‌حمان ،خاوه‌نی زێڕه‌نگری شوان ه له‌بازاڕی زێڕه‌نگه‌ره‌كانی سلێمانی، وتی ئێستا له‌بازاڕدا لیره‌ی ئیماراتی زۆر مه‌رغوبه‌‌و خه‌ڵك داوای ده‌كات. ئهو وتی "خه‌ڵك هه‌موو داوا ده‌كات ،ژن و پیاویش دێن بۆی ،لهبهرئهوه خه‌ڵكی وا هه‌ی ه پاره‌ی هه‌یه ،به‌اڵم نازانێت ئیشی پێوه بكات ده‌ڵێت بۆ ئهوهی كه‌نه‌خورێت و خه‌ڵك لێم داوا نه‌كات بۆ قه‌رز ده‌یكات به‌سه‌د لیره و دایده‌نێت ،خه‌ڵكی وا هه‌ی ه ی ل ه من كڕیو‌ه ئێستا 300 ب ه 90دۆالر لیره دۆالری بۆ ده‌كات". زانا عومه‌ر ل ه زێڕه‌نگه‌ری سه‌نگاو وتی ئهو كه‌سانه‌ی زیاتر لیره ده‌كڕن پاره‌یه‌كی پاشه‌كه‌وتیان هه‌ی ه و پێویستیان پێی نییه ،بۆی ه ده‌ی��ده‌ن به‌لیر‌ه و له‌ماڵه‌و‌ه دایده‌نێن ،لهبهرئهوه ئێستا كه‌متر بۆ جوانكاری ئافره‌تان به‌كاردێت ،ئه‌وانه‌ش ك ه به‌كاریده‌هێنن زیاتر كه‌سانی به‌ته‌مه‌نن، كچانیش زۆر به‌كه‌می به‌كاری دێنن.
"س��ێ س��اڵ � ه ل �ه‌م �ه‌وب �ه‌ر ه��اوس �ه‌رك �ه‌م تیرۆركرا ،ئێستا له‌گه‌ڵ دایك ه پیره‌كه‌م ی ژیان سواڵ ئه‌ژیم بۆ دابینكردن ی بژێو ده‌كه‌م" .نه‌جل ه سه‌واف 37 ،ساڵ ،ك ه ژنه سواڵكه‌رێك ی عه‌ره‌ب ی نه‌جه‌ف ی له‌كه‌ركووك وایوت. ی سواڵكردن نه‌جل ه ده‌ڵێت ب �ه‌پ��اره ی دابینبكات ،دواتر نه‌یتوانیوو‌ه بژێو ده‌ستیداوه‌ت ه فاڵگرتنه‌و‌ه بۆ پیاوان له‌ناو ب��ازاڕ و گه‌راجه‌كان ی كه‌ركووكدا ،وتی "ئێستاش خه‌ریكی له‌ش فرۆشیم بۆئه‌وه‌ی بژێوی ژیانمان په‌یدابكه‌م". به‌شێك ی به‌رچاو سواڵكه‌ر‌ه نوێیه‌كانی ك�ه‌رك��ووك ك ه زۆرینه‌یان ژن� ه ع�ه‌ره‌ب مێركوژراوه‌كان یان كۆچه‌رییه‌كان كه به‌قه‌ره‌چ ناسراون ،ئێستا ب ه فاڵ گرتنه‌وه و له‌ش فرۆشی خه‌ریك ی پاره په‌یداكردنن. ش��اری ك �ه‌رك��وك ب��ووه‌ت � ه ب��ازاڕێ��ك بۆ ی رۆژ زیادبوونی ئه‌م دیاردان ه و رۆژ دوا دیارده‌ك ه به‌رچاوتر ده‌بێت. فه‌یزا 25 ،ساڵ ،ل ه بنه‌ماڵ ه كۆچه‌رییه‌كانه، چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر له‌شاری هه‌ولێر بووه ،پێشتریش له‌چه‌ند شارێكی تری وه‌كو نه‌جه‌ف و كه‌ربه‌ال ژیاوه خه‌ریكی هه‌مان كاربووه ،ئێستا له‌شاری كه‌ركوكه. فه‌یزا ده‌ڵێت پیشه‌ی ئه‌وان سواڵكردنه، هه‌رجار‌ه و له‌شار و شارۆچكه‌یه‌كی ع��ێ��راق ده‌گ��ه‌رێ��ن .وت�� ی "ئێستا من ل�ه‌ش��اری كه‌ركوكم خه‌ریكی سواڵكردنم چونك ه لێره كه‌س لێمان ناپرسێ" . وه‌دیع عومه‌ر 37 ،ساڵ ،مناڵێكی ك �ه‌م ئه‌ندامی ل ه ئامێزدا بوو خه‌ریكی سواڵكردنبوو .له‌شاری موسڵه‌و‌ه ه��ات��ووه ب��ۆ ئ �هوهی ب ه سواڵكردن بژێوی ژیانی ی دابین بكات ،وتی خێزانه‌ك ه "ئ��ه‌م ك���اره‌م پێ باشتره لهوهی بچم ل ه به‌رپرسێك بپارێمه‌و‌ه ت��ا پ��اره‌م بداتێ". ب�����هره�����ه‌م
محه‌مه‌د توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ل ه لێدوانێكدا بۆ ڕۆژنامه‌ی ده‌ستوور ده‌ڵێت سواڵكردن ی��ارده‌ی�ه‌ك� ی كۆمه‌اڵیه‌تیی ه و به‌شێك ی نه‌بوون ی هیچ ده‌ره‌تانێك له‌خه‌ڵك دوا ی بۆ ده‌به‌ن ،بۆی ه ڕه‌وا نیی ه به‌چاوی په‌نا ی به‌وه‌شدا سووك سه‌یر بكرێن ،ئاماژه ك ه به‌شێك ل ه سواڵكه‌ره‌كان وه‌ك پیشه ی بوون. ی سواڵكردن ده‌كه‌ن و فێر سه‌یر وت ی "هه‌وڵدراو‌ه ئه‌م جۆره كه‌سان ه له‌م دی��ارده‌ی � ه دووربخرێنه‌و‌ه و دی��ارده‌ك�ه بنبڕبكرێت ،ب �ه‌اڵم بێسود ب��ووه دوای ماوه‌یه‌ك ده‌ست پێده‌كه‌نه‌وه". به‌رهه‌م پێ ی باش ه ك ه وه‌زاره‌ت ی كاروباری ی تر ب��دات بۆ كۆمه‌اڵیه‌ت ی هه‌وڵ ی جد بنبڕكردن ی ئهو دیارده‌یه. عه‌مید سه‌رحه‌د قادر به‌ڕێوبه‌ری پۆلیسی قه‌زا و ناحییه‌كان كه‌ركوك ل ه لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی "ئێم ه ههوڵمانداوه ئهو دیارده‌ی ه بنبڕ بكه‌ین ،هه‌موو بنكه‌كانی پۆلیسمان ئاكادار كردووهتهوه ك ه له‌شه‌قام و شوێن ه گشتییه‌كان ده‌ستگیریان بكه‌ن". ئ��ام��اژه‌ی ب�ه‌وه‌ش��دا ك�ه‌ئ�ه‌وان چه‌ندین حاڵه‌تیانگرتوو‌ه ل�ه‌ش��اره‌ك��ان��ی تری عێراقهوه هاتوون و وتی"ناردووماونه‌ته‌وه ب��ۆ شوێنی خ��ۆی��ان ،چونك ه خه‌ریكه دیاری تریش له‌سواڵكردنه‌و‌ه په‌رده‌سێنێ وه‌ك��و به‌ختگرتنه‌و‌ه و منداڵ دزی��ن و له‌شفرۆشی". ئ����ام����اژه‌ی ب���ه‌وه‌ش���دا هه‌ندێك كه‌س به‌ناوی سواڵكردنه‌و‌ه دێنه ك��ه‌رك��وك و بۆی ه���هی��� ه دوات�����ر ت �ه‌ق��ی��ن �ه‌وه‌ش ئه‌نجام بدات.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
بیـــروڕا
17
پارتی لەچی دەترسێت...پارتی و چەمکی هاواڵتی بچوک
ئیسماعیل حه‌مه‌ئه‌مین بەشی یەکەم.. خێزانی سیاسی ق��س��ه‌ک��ردن ل��ه‌س��ه‌ر س��ی��اس �ه‌ت له گۆشه‌نیگایه‌کی سایکۆلۆژیه‌وه ،قسه‌کردن ه له‌سه‌ر پێکهاته‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی که‌خاوه‌ن که‌ش و هەوای سایکۆلۆژی خۆیه‌تی .له هه‌مانکاتیشدا ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک ه له پێکهات ه ده‌روونیه‌کانی هێزه‌سیاسیه‌کان که‌له‌کای ه ج��ی��اوازه‌ک��ان��ی ک��ۆم�ه‌ڵ��گ�هوه ه��ات��وون و گردبونه‌وه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تیان هه‌یه ،ل ه پارت و هێزه‌سیاسیه‌کاندا خۆیان ڕێکخستووه. له‌م خوێندنه‌و‌ه دووبەشیەدا ،هه‌وڵده‌ده‌م ل �ه‌ڕێ��گ �هی پ �هی��وه‌ن��ده‌ی � ه سێکسواڵی و جه‌سته‌ییه‌کانیه‌و‌ه قسه له‌سه‌ر هێزێکی وه‌ک پارتی دیموکراتی کوردستان بکه‌م. دی����اره م �ه‌ب �ه‌س��ت ل��ه‌پ �هی��وه‌ن��دی � ه سێسکواڵی و جه‌سته‌ییه‌کان ئهو دووریی ه ڕه‌مزیی ه که‌هه‌موو دیارده‌یه‌کی مرۆیی له مامه‌ڵه‌یدا له‌گه‌ڵ دنیای دهرهوهی خۆی وه‌ریده‌گرێت .ڕه‌م��ز و ئاماژه‌کان لێره‌دا مانای ئهو بینراو‌ه دیاران ه نین ،که‌چاو ده‌یانبینێت ،به‌ڵکو ئه‌وپه‌یوه‌ندی ه ههبووه ن��ادی��اره ن که‌له‌خوێنده‌نه‌وه‌ی شیکاریدا هه‌وڵی کردنه‌وه‌ی جفره‌کانی ده‌ده‌رێ��ت. لێرهوه ب��اوک و ک��وڕ ،مێینه و دایک ، ج ه‌ست ه و چێژ و دوژمنکاری و په‌یوه‌ندیی ه سێکسواڵیه‌کان ،وه‌ک خۆیان ته‌فسیر ناکرێن ،به‌ڵکو وه‌ک هه‌بوویه‌کی ڕه‌مزی مامه‌ڵه‌ی له گه‌ڵدا ده‌کرێت .ئه‌م دووری ه سمبۆلیان ه له دهرهوهی ئێم ه یاری ناکه‌ن، به‌ڵکو له‌نێو هه‌ڵسوکه‌وتمان و مامه‌ڵه‌ماندا له‌گه‌ڵ یه‌کتردا به‌رهه‌می ده‌هێنێنەوە. ڕه‌م��زه‌ک��ان ل��ێ��ره‌و ل �ه‌وێ��ن ،ئ��ام��اژه‌ن بۆ ئاماژه‌بۆکراو ،لوتکه‌ی چیای سه‌هۆڵن له‌نێو ده‌ریاکاندا ،ته‌نها به‌شێکی بینراون له‌کۆی په‌یوه‌ندی ه ئاڵۆزه‌کاندا .گ�ه‌ڕان ب �ه‌دووی ڕه‌مزییه‌تی دیارده‌کاندا ،گه‌ڕان نیی ه به‌دوای ڕوناکیدا به‌ڵکو گه‌ڕان ه به‌دووی سێبه‌ری دیارده‌کاندا ،لێرهوه ئه‌م نوسین ه گه‌ڕانێک ه به‌دووی سێبه‌ره‌کانی پارتی که‌له فۆرم ه جیاوازه‌کان و ساته‌وه‌خت ه میژوویی ه جیاوازه‌کاندا له‌نێو چاره‌نوسه‌کاندا گەمەی خۆی دەک��ات .له هه‌مانکاتیشدا گه‌ڕان ه ب �ه‌داوی زه‌مه‌نی کۆنزه‌ڤاتیزمی ک��وردی، که‌له‌پارتی و وێن ه ئیسالمه‌وه‌ییه‌کانی ده‌ووروبه‌ریدا ته‌عبیر له‌خۆی ده‌کات. ئ���هوهی ل �ه‌م س��ااڵن �هی دوای���دا بۆت ه دیاردەیه‌کی ترسناک په‌الماردانی پارتی ه بۆ هه‌ر بزواتێك ،ڕۆشنبیرێک ،ڕۆژنامه‌نووسێک، ئه‌کتیڤیستێک ،ک ه بوونی پارتی له‌ناوچه‌كانی ده‌سه‌اڵتی خۆیدا بخات ه ژێر پرسیاره‌وه. به‌جۆرێک باسکردن له‌هه‌موو گۆڕانێک له‌و ناوچانه‌دا( ،بەتایبەت هەولێر و دهۆک)، بۆت ه خه‌ونێکی دوور .نمونه‌ی به‌ندکردنی ڕۆژنامه‌نووسان له‌سه‌ر چه‌ند گوتارێک، فڕاندن و تێهه‌ڵدان و ته‌نانه‌ت هه‌ڕه‌شه‌ی کوشتن و کوشتنیش له‌ناوچه‌کانی پارتیدا بۆت ه وێنه‌یه‌کی زاڵی کۆی دیمه‌نی سیاسی له‌و ناوچه‌نه‌دا .په‌الماردانی پارتی بۆ هه‌موو هێزیکی سیاسی ل��ه‌ده‌ره‌وه‌ی خۆی ،ئهو پرسیاره دووباره دهكاتهوه ،كه‌چی وه‌ها له‌پارتی ده‌ك��ات به‌م دوژمنكاری ه هه‌ڵس و كه‌وت بكات؟ ،چی واده‌كات له‌پارتێكی ئاوه‌ها به‌قسه‌ی خۆیان ته‌مه‌ن پڕ خه‌بات و قوربانی له‌هه‌ر جوڵه‌یه‌ك بترسێت كه‌ل ه ناوچه‌كانی نفوزی پارتیدا بانگه‌ش ه بۆ خۆی بكات؟ .كه‌وات ه پارتی ل ه‌چی ده‌ترسێت!،
بۆچی پارتی له هه‌ولێردا په‌نا به‌ر ترس و چه‌ند‌ه به‌ناو مۆدێرنن ،ئهوهنده له‌نێو تۆڕی تۆقینیکی نادیار و سێبەر ئاسا ده‌بات؟ .سیاسه‌تی خێزان یان چاکتر وه‌های ه بڵێین ئەم پارتە وەک پێکهاتەیەکی بنەماڵەیی /سیاسه‌تی بنه‌ماڵ ه خۆی دامه‌زراندووه. پ��ات��ری��ارک ل��ه ن��م��وزه‌ج��ی پارتیدا، خێزانی بۆچی دوژمنکاری بۆ دەرەوەی خۆی بەرهەم دەهێنیتەوە؟ ،ڕوانینی کۆمەاڵیەتی بنه‌ما‌ڵه‌یه ،به‌ته‌عبیری سایکۆلۆژی، پارتی بۆ خێزان چیە و پشتگیری کامە خێزانێکی پاتریارکییه که‌تێدا له‌سه‌ر بنه‌مای چه‌پاندنی سێکسواڵی دامهزراوه. مۆدێلی خێزان دەکات؟ . ب��ۆ وه‌اڵم���دان���هوهی ئ��ه‌م پرسیارانە لهبهرئهوه توندوتیژی له هه‌ولێر دابه‌ش پێویست ه ئاوڕێك له پێكهاته‌ی سایكۆلۆژی ده‌بێت له‌نێوان پارتی له‌الیه‌ک و خوتبه‌بێژ‌ه پ��ارت��ی ب��ده‌ی��ن �هوه ،چ��اوێ��ك ب��هو هێزه سیاسیه‌کانی مزگه‌وتیش له‌الیه‌کی ترەوە، كۆمه‌اڵیه‌تی ه بخشێنینه‌و‌ه ك��ه پارتی کەبەشێکی مەالکانی یەکگرتوون ،بەمانای به‌پشتیوانی خ��ۆی تێده‌گات ،پێویست ه بەئۆپۆزیسیۆنی ئیسالمەوی و پارتی له هه‌مان كاتیشدا (كۆنه‌ستی بنه‌ماڵه) سێبه‌ری تۆقاندن وسزای مەعنەوی ده‌کەن ە له‌یادنه‌كه‌ین كه‌خۆی به‌میراتگری پرسه‌كانی یه‌کێک له‌نه‌ریت ه دیاره‌کانی ئهو شاره ،دیارە نه‌ته‌وه‌ی كورد تێده‌گات .هه‌موو ئه‌مانه ئهو پێکهاته‌ی کۆمه‌اڵیه‌تی یارمه‌تیده‌ر‌ه بۆ كاتیگۆری و چوارچێوه سایكۆلۆژیه‌ن ،كه گه‌شه‌سه‌ندنی پارتریارکیه‌تی ئاینی وسیاسی ئه‌كتی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و بیروڕاكانی لەو ش��ارەدا .ئهو پێکهات ه کۆمه‌اڵیه‌تی ه پارتی ك��اری له‌سه‌ر ده‌ك��ات و له‌سه‌ری موحافزکارانه‌یە له هه‌ولێر به‌توندوتۆڵی ماوه‌ته‌و‌ه وه‌های کردووه که‌ئه‌و ناوچه‌ی ه بۆ دامهزراوه. دی��اره به‌ته‌نها پارتی نیی ه که‌په‌نا گه‌شه‌کردنی پارتی و مەالیەکانی یەکگرتوو ده‌ب���ات ب��ه‌ر ت��ون��دوت��ی��ژی ،به‌ڵکو ئ �هوه له‌بارتر بێت له‌هه‌ر شوێنێکی تری دنیا. یه‌کێتی نیشتیمانی و مه‌الکانی یه‌کگرتوو پارتی به‌حوکمی هه‌ڵقواڵنی له‌نێو خێڵی و ب��زوت��ن�ه‌وه‌ش��ن ب��ڕوای��ان ب�ه‌دارع�ه‌س��ای کوردیه‌و‌ه و پابه‌ند بوونی به‌جێگیره‌کانی ی بۆ سزادان ت�ه‌م��ێ��ک��ردن��ی ع��وم��ه‌ری ک���وڕی خ�ه‌ت��اب خێڵ و نه‌ریته‌کانی .خوێندنه‌وە هه‌یه ،بەگشتی کۆی ئەقڵی سیاسی لە جیاواز ده‌بێت ،وه‌ک له‌خوینده‌وه‌ی سزادانی کوردستاندا لەو خەیاڵە قوتاری نەبووە ..شیوعی ه ئێراقییه‌کان له‌زه‌مه‌نی قاسمدا بۆ ئیدی لەبه‌ندکردن و دادگایکردنه‌و‌ه بیگر‌ه نه‌یاره‌کانیان .الی پارتی ،سزا چه‌ند‌ه دووری تاوه‌کو نانبڕین و فه‌توای داخستنی گۆڤار سیاسی هه‌یه ،ئ�ه‌وه‌ن��ده‌ش ڕه‌مزیه‌تێکی و ڕۆژنامه‌کان ،فۆرمه‌کانی توندوتیژین خێزانی و نه‌ریتخوازان ه به‌خۆیه‌و‌ه ده‌گرێت. که‌پارت ه سیاسیه‌کان له مێژووی خۆیاندا لێرهوه به‌رگریکردن له پارتی یه‌کسان پیاده‌یان کردووه .توندو تیژی و سزادانی دهبێتهوه له‌گه‌ڵ به‌رگریکردن له‌توندوتۆڵی جه‌سته‌یی ،پارتی و پارته‌کانی تر ده‌خات ه یی ی�ه‌ک خ��ان �ه‌وە ،توندو تیژی جه‌سته خاڵی هاوبه‌ش ه له‌هه‌موواندا .ب �ه‌اڵم له گه‌ڕانه‌وه‌دا بۆ شیکردنه‌وه‌ی هۆکاره‌کانی ئ �ه‌م دی��ارده‌ی��ه ،له‌هه‌ر یه‌کێکیاندا به‌ر پێکهاته‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی جیاواز و بیروڕای ج��ی��اواز ده‌ک��ه‌وی��ن .ل��ه حزبی شیوعیدا س���زادان دووری��ه‌ک��ی ئ��ای��دۆل��ۆژی هه‌یه، له‌الی ئیسالمیه‌کان بوعدێکی ئاینی قوڵ ڕه‌واخوازی ده‌کات ،له‌الی پارتی دووریه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی و خێزانی وه‌رده‌گرێت .سزای جه‌سته‌یی له‌یه‌کێتیدا سه‌ره‌تا ڕه‌هه‌ندێکی سیاسیانه‌ی ڕووتی هه‌بوو .به‌اڵم له‌ڕێگه‌ی ده‌سه‌تبه‌سه‌راگرتنی تاڵه‌بانی به‌سه‌ر هه‌موو یه‌کێتیدا و بوونی ده‌زگایه‌کی وه‌ک دژه‌تیرۆر ل �ه‌ژێ �ر‌ده‌س��ت ک��وڕه‌ک �هی��دا( ،ه���ه‌ر چۆن ئاسایشی گشتی له‌ده‌ست کوڕی بارزانیه)، سزادانی نه‌یاران به‌ئه‌ندامانی یه‌کێتیشه‌وه، له‌الی یه‌کێتی ،نێزیک دهبێتهوه له‌سنووری سزادانه‌کانی پارتی ،ب��ەاڵم بەفۆرمیکی الوازەوە .لێرەوە قسەکردن لەسەر پارتی قسەکردنە لەسەر پیکهاتەیەکی خێزانی کە لە فۆرمی سیاسیدا خۆی نمایش دەکات . پاتریارک و خێزان به‌کارهێنانی س���زای جه‌سته‌یی، دوژمنکاری جه‌سته‌یی له‌الیه‌ن پارتیه‌و‌ه بۆ دهرهوهی خ��ۆی .له خ��ودی خۆیدا گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ک ه بۆ سوستێمی کۆمه‌اڵیه‌تی پاتریارکی ،که‌تێدا ده‌سه‌اڵتی قسه‌کردن ته‌نها بۆ پاتریارک ده‌مێنێته‌وه .مه‌ترسی له‌وه‌دای ه له‌گه‌مه‌ی دیموکراسیدا پاتریارک ڤلهێلم رایخ له پشت ده‌زگاکانه‌و‌ه به‌به‌رگێکی دیکه‌و‌ه گه‌مه‌ی خۆیده‌کات .به‌اڵم کاتێک نوسه‌رێک، ئه‌کتیڤیستێک ،ڕۆژن��ام �ه‌ن��ووس��ێ��ک ،ل ه خێزان ،به‌حوکمی ئ�هوهی پارتی هه‌ر له نێو هه‌مان گه‌مه‌دا له هێڵه‌سنوره‌کانی بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه له‌سه‌ر بنه‌مای بنه‌ماڵ ه خۆی پ��ات��ری��ارک نێزیکده‌بێته‌وه ،پاتریارکی دام���ه‌زران���دووه .سیاسه‌ت و خێزان له‌م کوردی به‌رگ ه دیموکراسیه‌که‌ی داده‌که‌نێت هاوکێشه‌یه‌دا تێکه‌ڵی یه‌کترده‌بن ،خێزانی و ب �ه‌ڕووت��ی م��وم��اره‌س �هی ت��ون��دو تیژی ده‌سه‌اڵتخوازی خێڵه‌کی له‌فۆرمی سیاسیدا ده‌ک��ات .توندوتیژی لە ڕۆژان��ی ئەمڕۆدا وێنه‌کانی خۆی به‌نێو هه‌یکه‌لی حکومی و ته‌نها ئهو ساته‌وه‌خت ه ئامادە نییە ،که‌هێڵ ه ڕێکخراوه‌یدا دابه‌شکردووە. س��ورە‌ک��ان ب�ه‌ر په‌المار ده‌ک���ه‌ون ،به‌ڵکو ل���ه‌ک���ۆم���ه‌ڵ���گ���هی ج���وت���ی���اری و له‌وه‌دای ه ک ه‌پاتریارک سوپایه‌کی نهێنی پ��ارت��ری��ارک��ی��دا ،وه‌ک (ڤلهێلم ڕای��خ)ی هه‌مه‌جۆری ته‌رخانکردوو‌ه بۆ پاراستنی دەروونناسی قوتابخانەی شیکاری دەروونی ئ��ه‌م هێڵ ه س��ووران��ه .له‌چەقۆکێشانی ن��وێ ئ��ام��اژەی پ��ێ��داوە ،به‌رهه‌مهێنان و شەستەکانی س���ەدەی بیستەوە بیگرە پ �هی��وه‌ن��دی خێزانی ب�ه‌ت��ون��دی پێکه‌و‌ه تادەگاتە‌ڕۆژنامه‌نووسانی حیزب ،تادەگاتە واب��ەس��ت��ەن ،هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی خێزان، ڕاوێ��ژک��اران��ی خ���اوەن ب��ڕوان��ام��ەی ب��ەرز ،لەسيستێمی پاتریارکیدا مانای ڕووخانی که‌هه‌وڵده‌ده‌ن پاتریارکیه‌ت له‌نێو گه‌مه‌ی هەیکەلی ئابووری ئەو خیزانە سیاسیە دیموکراسیدا بگونجێنن .توندوتیژی له‌م ده‌گه‌یه‌نێت ،لەبەر ئەوەی ڕایخ گووتەنی حاڵه‌ته‌دا له‌الیه‌ن ده‌زگاکانیه‌و‌ه‌به‌رامبه‌ر (ش���ێ���وازی ب�هره�ه‌م��ێ��ن��ان��ی ج��وت��ی��اران به‌شه‌رعیه‌تکردن ده‌ب��ێ��ت �هوه ،به‌مه‌ش پێویستی په‌یوه‌ندیه‌کی توند و تۆڵی نێوان تۆڕێکی کۆمه‌اڵیه‌تی پێکدێت که‌پارێزگاری ئه‌ندامه‌کانێتی .) ..گەر دیووی نەگوتراوی له‌توندنوتیژی ده‌کات و به‌خێوی ده‌کات و ئەم ڕستەیەی ڕایخ بدوێنین ،دەتوانین لەوە فۆرمه‌کانی ده‌گۆڕێت و ئاماده‌ی ده‌کات بۆ تیبگەین کەپارتی دیموکرات هەر لەسەرەتاوە ئهو کاتانه‌ی یه‌کێک له‌هێڵ ه سووره‌کانی هەوڵی پاراستنی نموزەجی ئەو خیزانەیە، بنه‌ماڵ ه نێزیک دهبێتهوه .ئه‌م ده‌زگایان ه کەزەمانەتی بەردەوامبوونی دەداتێ لە نێو
دەسەاڵتدا ،لێرەوە فۆرمی پارتی فۆرمی خێزانی خێڵە ،ب��ەج��ی��اوازی پارتەکانی ترەوە کەلەگۆشەنیگای سیاسی و ئاینی جیاوازەوە کار لەنێو سیاسەتدا دەکەن. لەالیەکی ترەوە کە‌باس له‌خێزان ده‌که‌ین، دەبێت باس له‌و په‌یوه‌ندی ه سێکسواڵی ه بکه‌ین کە‌ژیانی خێزانداری هه‌ڵده‌سوڕێنێت، په‌یوه‌ندی ه سێکسواڵیه‌کانیش ئهو هێزه ده‌سه‌اڵتخوازه‌ی ه که‌ڕۆڵه کۆمه‌اڵیتیه‌کان به‌سه‌ر ئه‌ندامانی خێزاندا دابه‌شده‌کات. لێرهوه جگ ه له‌په‌یوه‌ندی نێوان به‌رهه‌مهێنان و پابه‌ندبوون به‌خاکه‌و‌ه که‌الی جوتیاران باوه ،که‌بێگومان به‌شێکی گه‌وره‌ی کولتوری کۆمه‌ڵگه‌ی ک��وردی��ش ئەقڵی جوتیاره، ئه‌وا چه‌پاندنی سێکسواڵی و سێکوالیه‌ت خه‌فه‌کردن ده‌بێت ه به‌شێکی ت��ری ئهو په‌یوه‌ندیه .به‌مشێوه‌ی ه پاتریارکیه‌ت سیاسه‌تێکی س��ێ��ک��س��واڵ��ی ب��ۆ خ��ۆی دا‌ده‌مه‌زرێنێت .ئه‌م په‌یوه‌ندی ه سێکسواڵیه ده‌بێته وزه‌یه‌ک بۆ به‌رهه‌مهێنانی هه‌موو وێنه‌کانی دهرهوهی خۆی ،هه‌ر له‌نه‌ته‌وه‌و‌ه بیگر‌ه تاوه‌کو په‌یوه‌ندی نێوان هاواڵتیان و ده‌وڵ���ه‌ت ،یەکێک ل��ەو وێنانەیهەوڵی بەرهەمهینانەوەی دەدات ،فیگور و وێنەی (هاواڵتی بچوک)ە .پاتریارکیه‌ت بەڕای ڕایخ (چه‌پاندنی سێکسواڵی و خه‌فه‌کردنی گرنگترین ده‌سه‌اڵتی خێزانی ده‌سه‌اڵتخوازی پێکده‌هێنێت ،ده‌بێت ه شتروکتورێکی پێکهێنه‌ری هاواڵتی بچوک ،بێگومان به‌یارمه‌تی ترسی ئاینی به‌رده‌وامی به‌خۆی ده‌دا ...ل.. ) 69
بۆزیاتر زانیاری بڕوانه بەئەلمانی : ولیه‌م ڕایخ ،سایکۆلۆژی جه‌ماوه‌ری فاشیزم ،چاپەمەنی کیڤیی .١٩٩٧ Wilhelm Reich, Die Massenpsychologie des Faschismus, KiWi Verlag 1997 پارتی دیموکرات لەم گۆشەنیگایەی ڤلهێلم ڕایخ لەهەوڵی ئەوەدایە خۆی لەگەڵ دنیای گڵۆباڵ و دنیای کۆمنیکاسیۆن بگونجێنێت ،ب��ەدروس��ت��ک��ردن��ی ئ��ەو فیگورەی ناوی (هاواڵتی بچوکە) .هاواڵتی بچوک لە سادەترین پیناسەیدا تەنها لە نێو فۆرمی شتەکاندایە وجەوهەری مەسەلەکان ف��ەرام��ۆش��دەک��ات .بەمانای لەدەزگای ڕۆشنبیرییە و کاری ڕۆشنبیری جیدی ن��اک��ات ،لە حیزبدایە و گاڵتەی بەسیاسەت دێت ،ڕۆژنامەنووسە و لە ناخی خۆیدا گاڵتەی دێت بەکاری ڕۆژنامەوانی، پەڕلەمانتارە و پەڕلەمان وەک دیوەخانێکی تەمەڵی دەبینێت ،لە دواجاریشدا ئەم هاواڵتیە بچوکە لەدەرکەوتنیدا ڕۆشنبیرە، پەڕلەمانتارە ،پڕۆفیسۆری زانکۆیە و
ڕۆژنامەنووسە ،ب��ەاڵم لە ج��ەوه��ەردا لە ب��ەردەم بنەماڵەدا هەموو پڕنسیبەکانی پیشەکەی خۆی لەبیر دەک��ات .بەمانای لەسەر مۆدیلی دەوڵەتانی کەنداو ،پارتی دی��م��وک��رات ه��ەوڵ��ی دروس��ت��ک��ردن��ی ئەو هاواڵتیە بچوکە دەدات ،کەوێنەی کوڕی بچوکە لەخێزانی خێڵەکیدا و پاتریارکیەتی خێڵەکی ئەو فۆرمەی لەتەسلیمبوون و ڕاوەستان لەبەردەست براگەورەکاندا پێ قبوڵە ،لەسەر ئەو بنەمایە کێها لەئێمە لەنهێنی ئەو برابچوکی و هاواڵتی بچوکە تێبگات ،دەتوانێت پێگەیەکی ئابووری و کۆمەاڵیەتی بۆخۆی زامن بکات ..پارتی لەسەر ئەم مۆدیلە کاردەکات و لەڕێگەی پارە و ئیمتازاتەوە کارگەیەکی شەووڕۆژەی هەیە بۆ دروستکرنی ئەو فیگورەی ناوی هاواڵتی بچوکە. باوکی ئه‌به‌دی پارتی دیموكرتی كوردستان ،له‌ڕووی پێكهاته‌ی سایكۆلۆژیه‌و‌ه پارتێكه ،پابه‌ند‌ه به‌وێنه‌ی (ب��اوك) وه‌ك تاك ه وێنه‌ی زاڵ ل��ه ی����اده‌وه‌ری سیاسیدا .ئ��ه‌م وێنه‌ی ه ل �ه‌س �ه‌ر به‌غیابكردنی وێ��ن�هی (دای��ك) خۆی پێكده‌هێنێت .ئه‌م پارت ه هه‌میش ه پابه‌ند‌ه به‌باوكی سه‌ركرد‌ه و برای گهوره و ئامۆزای گهوره ...ئیدی له‌م تۆڕه‌دا ته‌نها نێره‌كان یاریكه‌ری یه‌كه‌م و دوایاركه‌ری گۆڕه‌پانه‌كه‌ن .پارتی ئه‌م باوكسارالریه‌ی خ���ۆی ده‌خ���ات��� ه ئ �ه‌س��ت��ۆی پێكهاته‌ی خێڵه‌كی ك���وردی و ه���ه‌ردوو توخمه‌ك ه پێكهوه له‌ئه‌كتێكی سیاسیدا گرێده‌دات. پارتی له‌وه‌ته‌ی هه‌ی ه به‌ده‌ست و به‌ددان پارێزگاری له‌م وێنه‌ی ه ده‌كات و به‌شێكی گ��ه‌وره‌ی ستراتیژی پارتی پێكهێناوه، به‌مشێوه‌ی ه ده‌گه‌م ه ئهو ده‌رئه‌نجامه‌ی، كه هۆشمه‌ندی سیاسی پارتی دیموكرات هۆشمه‌ندیه‌كی نێرساالریی ه له‌به‌رامبه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی مێینه .بەمجۆرە خەیاڵی سیاسی پارتی کاردەکات. گ���ه‌ر ت��ۆزێ��ك ووردت�����ر ئ���ه‌م تێز‌ە شیبكه‌مه‌و‌ه ده‌توانم بڵێم؛ ك ه هۆشمه‌ندی سیاسی پارتی ،كۆمه‌ڵگ ه وه‌ك مێینهیهك ده‌بینێت كه‌ته‌نها له‌خزمه‌تی نێردا بوونی خ��ۆی ده‌سه‌لمێنێت ،بوونی سه‌لمێنراو مانای په‌یمان تازه‌كردنه‌وه‌ی مێینهیهك ه بۆ نێرساالرێكی ئه‌به‌دی .له‌م ڕوانگه‌یه‌و‌ه پارتی كۆمه‌ڵگ ه وه‌ك بكه‌رێك نابینێت به‌ڵكو وه‌ك كار له‌سه‌ر كراوێك مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كات ،وه‌ك جه‌سته‌یه‌ك كه له خزمه‌تی ئه‌ودایه. ئه‌قڵیه‌تی پارتی له نێو ماڵی سیاسی خۆیشیدا ئه‌م هاوكێش ه دووباره دهكاتهوه، به‌مانای ده‌ركردنی مێین ه له‌هاوكێشه‌ی بكه‌رێتی ،ئاوه‌هاش ئه‌وانه‌ی خوار بنه‌ماڵ ه به‌كار له‌سه‌ركراو تێده‌گات ،به‌مانای ده‌چنه خانه‌ی مێینهیهك وه‌ك كه‌یبانوویه‌كی ئه‌به‌دی لە خزمەتی ڕێبازەکەدان .چه‌ند‌ه ئه‌قڵیه‌تی پارتیش به‌ده‌سته‌واژه‌ی كاد‌ر‌ه بااڵكانی دڵخۆش ده‌بێت ،به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی تۆب ه دەكه‌ن كه‌ده‌ڵێن :ئێم ه خزمه‌تكاری به‌ر قاپی بنه‌ماڵه‌ی بارزانین ..یاخود تاك ه سه‌رۆك هه‌ر به‌رزانیه..هتد..ئه‌م دانپێدانان ه بۆ پارتی پاسپۆرتی چوونه ناوهوهی ئه‌م خێزان ه پان و پۆڕه‌ی ه كه‌زیاتر له‌نیو سه‌ده‌ی ه به‌ده‌وری باوكی گه‌وره‌دا ده‌سوڕێته‌وه .ئه‌م ده‌سته‌واژ‌ه به‌ناوبانگ ه به‌یعه‌تدان ه به‌بارزانی به‌هه‌موو فۆرم ه جیاجیاكانیه‌وه ،بۆت ه كولتێك ،کولتورێکی دێرین ه و نه‌ریتێكی كولتوری ل ه نێو پارتیدا .ل ه جه‌وهه‌ریشدا ئ �ه‌م دانپێدان ه م��ان��ای خۆپاكردنه‌وه‌ی نه‌یاران ه له‌سه‌ر كورسیه‌كانی ب��اوك ،له هه‌مانكاتیشدا جه‌ختكردن ه ل ه نێرایه‌تی و گه‌وره‌كردنی وێنه‌ی پاڵه‌وانی نێرینه، ك � ه ل � ه س��ه‌رۆك��دا به‌رجه‌ست ه ده‌ب��ێ��ت. بۆنمونە شیوعیه‌كانی دیرینەکانی ناو پارتی مه‌جبورن هه‌میش ه ئه‌م به‌یعه‌ی ه تازه‌بكه‌نه‌وه ،له‌گه‌ڵ ئ�هوهی هه‌ندێكیان له‌پله‌ی به‌رزی ئهو پارته‌دان ،كه‌چی ئه‌وان زیاتر له‌ئه‌ندامانی دیكه‌ی پارتی به‌رده‌وام له‌م پڕۆسه‌ی به‌یعه‌تدان ه به‌رده‌وامن .ئه‌م پارت ه له‌م كه‌ش ه سایكۆلۆژیه‌و‌ه گه‌ش ه به‌خۆی ده‌دات ،ئه‌وانه‌ی خ��وار بنه‌ماڵه له‌م كاتیگۆریه‌ی كه‌یبانووە ئەبەدییەکانن و دەبێت ئەو ڕۆڵە قبوڵبکەن .بەمشیوەیە لەنێو حزبدا نموزەجی هاواڵتی بچوک و بچوکتر بەرهەمدەهێنرێت.. کۆتایی بەشی یەکەم
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16بیـــروڕا زیاتر ل ه 270به‌رهه‌می پیكاسۆ دۆزرایه‌وه
19
ل ه هیجای مامۆستا خراپه‌كاندا
یاسین عومه‌ر ئیبراهیم ی ی بیستودوساڵ ئه‌گه‌ر لێم بپرسن له نزیكه خوێندنتدا چه‌ند مامۆستای باشت دیوه، ی ده‌ڵێم كه‌م نین ئهو مامۆستا بێدوودڵ ی وانه‌یان پێوتوومه‌ته‌وه ،بگره باشانه ی بوون ی نائاسای هه‌ندێك له‌وانه مرۆڤ و زۆر زیاتر ل ه مامۆستایه‌ك ب��وون ،ئهو ی پێغه‌مبه‌رانه‌یان مامۆستایانه بوعدێك ی هێند ده‌دای� ه پیشه‌كه‌یان و به‌شێوازێك كاریگه‌ر ده‌هاتنه پ��ۆل�هوه كه ئێمه ل ه خه‌ونه‌كانیشماندا الساییمان ده‌كردنه‌وه، ی تاهیر بهرزنجی، مامۆستایانی وه‌كو عه‌ل ی فیزیا، ی ره‌مزی ،عه‌بدوڵاڵ مه‌حمود فه‌وز سامان و یاسین عه‌زیزی كوردی ،ك ه هه‌ر چواریان ل ه ئاماده‌یی هه‌ڵكه‌وت وانه‌یان ی پێوتوومه‌ته‌وه ،ه�ه‌روه‌ه��ا مامۆستایان ی به‌ڕێزی وه‌كو دڵشاد ره‌فیق-ی به‌ڕێوبه‌ر ئ��ام��اده‌ی�ی هه‌رێمی ئ��ێ��واران‌و مامۆستا ی ی‌و چه‌ند مامۆستایه‌ك ی ئابووری به‌هجه‌ت - دیك ه ك ه ئه‌فسووس یاده‌وه‌رییم هاریكارییم ی تایبه‌ت ناكه‌ن بۆ بیرهێنانه‌وه‌یان؛ تایپێك بوون ل ه مامۆستا ك ه مامۆستایه‌تییكردنیان وه‌ك���و وه‌زی��ف�� ه و ئ���ه‌رك و ج��ۆرێ��ك ل ه ده‌س����ه‌اڵت ت��ه‌م��اش��ان��ه‌ده‌ك��رد ،ئ �ه‌وان � ه چێژیان ل ه مامۆستابوون وه‌رده‌گ���رت و هاوشێوهی خواردنه‌وه‌یه‌كی به‌چێژ له‌م ئیشه‌یان ده‌ڕوان �ی ،ل ه تێڕوانینی ئه‌واندا مامۆستایه‌تییكردن ج��ۆرێ��ك ب��وو ل ه ی له‌گه‌ڵ ئه‌وانیدی، هاوبه‌شییكردنی مه‌عریف مامۆستایه‌تیكردن پرۆڤه‌كردن بوو له‌سه‌ر فێربوون ،گۆڕینه‌وه‌ی ئه‌زموون بوو له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌دا ك ه ب ه قوتابی/خوێندكار/فێرخواز ناوده‌بران. ی ئه‌وانه وه‌كو هه‌موو یاده‌وه‌رییه جوانه‌كان دیك ه ل ه بیره‌وه‌رییما هه‌ڵكۆڵراون ،به‌اڵم به‌وه‌دا كه بیره‌وه‌ریی مرۆڤ ته‌نیا شت‌و ی رووداوه باشه‌كان هه‌ڵناگرێت‌و توانستێك ی شته ناشرین سه‌یری هه‌ی ه بۆ پاراستن و ناخۆشه‌كانیش ،ده‌بێت بڵێم بهداخهوه ی ك��ورد ئهو ی مامۆستایان ی زاڵ � فیگه‌ر ی ناوبراو ل ه فیگه‌ر‌ه نییه ك ه مامۆستایان
ی پێشهوه هه‌یانبوو ،ئه‌وانه كه‌مینه‌یه‌ك ن��او ئاپۆرایه‌كی گ���ه‌وره‌ن ل� ه مامۆستا ی زۆر سه‌یروسه‌مه‌ر‌ه ك�ه به‌شێوه‌یه‌ك موماره‌س هی ئه‌م كاره گرنگ ه ده‌كه‌ن ،ب ه یه‌ك دنیا گرێی ده‌روونییه‌و‌ه وانه‌ده‌ڵێنه‌وه، ی س��هرهوه تا نووكی پێیان ب ه له ته‌وق بچووكزانین و ب ه ناچیزه‌گرتنی قوتابییه، ت��وان��س��ت�ی كۆمه‌نیكه‌یشنیان س��ف��ره، ی پۆلیان له خوار سفره‌وه‌یه، ئیداره‌كردن ئهوه جگه لهوهی ئاستی رۆشنبیرییان زۆر الواز‌ه‌و ته‌نانه‌ت ل ه پسپۆڕییه‌كه‌ی خۆشیاندا ی ی القرته‌پێكردن هه‌ندێجار ده‌بن ه مایه قوتابیی ه زیره‌كه‌كانیان ،هه‌ربۆی ه ئه‌م تایپ ه ل ه مامۆستا ل ه هه‌ندێك بارودۆخدا‌و ی ی دۆخێكی نائاسای كاتێك رووب���ه‌ڕوو ی قوتابییه‌ك، وه‌كو جووڵه‌یه‌كی نه‌شیاو ی ی نه‌شاز ،یان پشێوییه‌ك یان پرسیارێك ی ن��ێ��وان قوتابییه‌كان ده‌ب��ن �هوه، ك��ات� ی كه‌سێتیی ه كۆمه‌اڵیه‌تییه راسته‌قینه‌كه ی خۆی ده‌رده‌خ��ات‌و جه‌لالده‌كه‌ی ناوه‌وه ره‌هاده‌كات‌و به شه‌ق‌و بۆكس‌و دارو به‌رد ده‌كه‌وێته وێزهی قوتابییه‌كان. مه‌ترسیدارترین جۆری ئه‌م مامۆستایان ه ی و ئ�ه‌وان�ه‌ن ك ه له قوتابخان ه بنه‌ڕه‌تی ناوه‌ندییه‌كاندا وانه‌ده‌ڵێنه‌وه ،ئ �ه‌وان ل ه چه‌ند رووی �ه‌ك �هوه مه‌ترسیدارن ،یه‌كه‌م ی زۆر هه‌ستیار‌و ؛چونك ه له‌گه‌ڵ كائینێك ناسكی وه‌كو منداڵدا مامه‌ڵه‌ده‌كه‌ن .دووه‌م؛ ناهاوسه‌نگی جه‌سته‌یی نێوان مامۆستا‌و ی الواز‌و ق��وت��اب�ی ،قوتابی جه‌سته‌یه‌ك ناسك ،مامۆستا له‌وكاته‌دا ئه‌گه‌ر تازه‌ش ی ی هێزی جه‌سته‌ی دامه‌زرابێت له لوتكه ی ده‌روونییه‌و‌ه خۆیدایه .سێیه‌م؛ ل �ه‌ڕوو م��ن��داڵ خ���اوه‌ن ی��اده‌وه‌ری��ی �ه‌ك �ی ئێجگار ئه‌كتیڤ و تیژ‌و تۆماركه‌ره ،ساده‌ترین رووداو تۆمارده‌كات و ته‌فاسیله‌كان وه‌كو خۆی ده‌كاته ئیمه‌یج .دوووباره ده‌بێت بڵێم بهداخهوه كه زۆرینه‌ی توندوتیژییه‌كانیش له‌م قۆناغه‌دا رووده‌ده‌ن ،له‌م قۆناغه‌دای ه ی ك ه مامۆستا خراپه‌كان توانستی به‌هێزی ماسولكه‌یی خۆیان تاقیده‌كه‌نه‌وه ،ئه‌وان چونك ه حه‌سانه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تییان هه‌ی ه و هه‌میشه ل�ه كێشه‌كاندا ب�ه بێتاوان له‌قه‌ڵه‌مده‌درێن؛ له هیچ شتێك سڵناكه‌نه‌و‌ه و ماشێن ه وێ��ران��ك �ه‌ره‌ك �هی ماسولكه‌‌و ت��وان��ج و بگره جنێویش ده‌خ�ه‌ن�ه‌گ�ه‌ڕ، ی به‌سته‌زمان ده‌توانێت ئیدی چۆله‌كه‌یه‌ك ی ئ��اوا بێڕه‌حمدا چ له ئاست ماشێنێك به‌رگرییه‌ك نیشانبدات؟ ب �ه‌ه��ۆی ئ����ه‌وه‌وه ك � ه م��اوه‌ی �ه‌ك �ی زۆره ی ی خوێندنی پێش زانكۆی له‌ناوه‌نده‌كانا دوورك�ه‌وت��ووم�ه‌ت�هوه ،ته‌نیا له دووره‌و‌ه ی ئهو توندوتیژییه ده‌ب��ووم ك ه گوێبیست ی هێشتاش قوتابیان له قوتابخانه‌كان كوردستاندا رووب �ه‌ڕووی��ده‌ب��ن �هوه ،به‌اڵم ته‌نیا له‌ماوه‌ی ئه‌م هه‌فته‌یه‌ی پێشوودا ی مامۆستاكانی كورد پاڵه‌وانی دوو نه‌به‌ردی ی قوتابیان ،یه‌كه‌میان مه‌زن بوون ل ه دژ ی ی ده‌س��ت��وور ،ژم��اره 58 ؛ل � ه رۆژن��ام �ه ی 11-24باڵوكراوه‌ته‌وه ،مامۆستایه‌ك رۆژ ی كه‌الر ب ه دار له قوتابی ئاالن له شار
ی ده‌شكێنێت، محه‌مه‌د ده‌دات و ده‌ست ی ئهوهنده خراپ بووه، "شكاوییه‌كه‌ی ده‌ست پالتینیان بۆ ده‌ستی ئهو خوێندكاره دانا". ی سه‌ره‌نجام كێشه‌ك ه به سوڵحی عه‌شایه‌ر ده‌بڕێندرێته‌و‌ه و ئازاره‌كانی ئاالنیش وه‌كو ی ی سیستم گۆشتی خێر ده‌خرێت ه ژێرپێ ی ی ئه‌م واڵته ناشرینه‌وه .داستان پهروهرده ی چوارقوڕنه‌یه ،ل ه دووه‌میان ل ه شارۆچكه ی -29 ی رۆژ ی رووداو - ژمار‌ه 139ی رۆژنام ه ی 11دا باڵوكراوه‌ته‌وه ،ره‌وشت كه‌مال كچێك ی ی ئهوه جوانكیله‌ی حه‌ڤد‌ه سااڵنه ،به‌هۆ به قۆپیه‌و‌ه گیراو‌ه ل ه الیه‌ن مامۆستاكه‌یه‌و‌ه ی ی به‌ڕێوبه‌ر ی ده‌درێت ب ه یاریده‌ده‌ر ناو قوتابخانه‌كه‌‌و ب ه پۆله‌كاندا ده‌گه‌ڕێنرێت ی وه‌ك�����و ت��اوان��ب��ارێ��ك��ی م�����ه‌زن ن���او ده‌خ��وێ��ن��درێ��ت �هوه ،س �ه‌ره‌ن��ج��ام ره‌وش��ت ی ئه‌م "ناوزڕاندنه" گه‌وره‌یه ناگرێت به‌رگ ه ی له‌به‌رده‌م هاوڕێكانیدا ی ئهوه و له ترس سه‌ریشۆڕنه‌كات ده‌به‌یه‌ك ن�ه‌وت ده‌كات ی ێ رۆژ به‌ر له‌ئێستاش به‌هۆ به‌خۆیدا و س ی سووتانه كاریگه‌ره‌كه‌یه‌وه ل ه سلێمان ی شه‌هیدبوو .ئه‌م دوو نموونه‌ی ه ك ه لهماوه كه‌متر له د‌ه رۆژدا روویانداو‌ه نموونه‌یه‌ك ه ی ی‌و بێڕێزییانه ل ه خه‌رواری ئهو توندوتیژی ی ك ه قوتابیانی كورد له‌الیه‌ن مامۆستایان جه‌لالدی له‌و جۆرهوه رووبه‌ڕوویده‌بنه‌وه. ی ی�ه‌ك��ێ��ك ل��ه ه��اوڕێ��ك��ان��م ك��ه ت��وێ��ژه‌ر كۆمه‌اڵیه‌تیی ه گێڕایه‌و‌ه كه ئێستاش ل ه ی ی فیزیك قوتابخانه‌كاندا توندوتیژییه‌ك ی و ده‌روون��ی�ی ئێجگار ب�ه‌رف��راوان له دژ ی ی ئهوه قوتابیان پیاده‌ده‌كرێت ،به‌اڵم به‌هۆ ی ی بێمانان ژماره‌یه‌ك ی شت میدیاكان سه‌رقاڵ ی ی ئهو چیرۆكان ه دێ��ن�ه‌ده‌ره‌وه زۆر كه‌م دیواره‌كانی دهرهوهی قوتابخانه ،هێشتا ل ه قوتابخانه‌كانی كوردستاندا مامۆستا هه‌ن ی قوتابییه‌وه ،یه‌كێك ل ه تف ده‌كه‌نه ده‌م ی جوانبوو‌ه ی چاو ی ئهوه قوتابییه‌كان به‌هۆ ی ی نه‌خۆشه‌و‌ه‌و له‌بر ل ه الیه‌ن مامۆستایه‌ك ی یه‌كترناسین و به‌خێرهێنان یه‌كه‌م وشه ی له‌گه‌ڵ ئهو ی كۆمه‌نیكه‌یشن ك ه پرۆسه قوتابییه چاوجوانه‌دا پێدرووستده‌كات رسته‌ی "چ��اوت زۆر حیزه"یه ،مامۆستا ی هه‌ی ه ته‌نانه‌ت جنێوی به خوشك‌و دایك قوتابییش داوه ،ك ه ئه‌م رووداوانه ده‌بیستم ی شۆك نابم ،بگره یان ده‌خوێنمه‌وه تووش دهگهڕێمهوه بۆ ناو خۆم ،دهگهڕێمهوه بۆ منداڵی" ،دهگهڕێمهوه بۆ به‌رده‌م مامۆستا" ب��ێ��ڕه‌ح��م�ه‌ك��ان ،ئ��ه‌وان�� هی ل �ه‌ب��ری گوڵ ی قوزه‌ڵقورت ی شیرین دارحه‌یزه‌ران و له‌بر له ده‌ستیاندا بوو. ی 1987ـه ،به‌فرێكی قورس "سه‌ره‌تای ساڵ ی سه‌ره‌تاییم ی دووه‌م ی پۆل باریوه ،من قوتاب له یه‌كێك ل ه قوتابخانه‌كانی سلێمانی، ی گه‌رما چه‌ند پله‌یه‌ك ژێر سفر ره‌نگ ه پله ی ئێجگار خۆش له نێوان بێت ،شه‌ڕه‌به‌فرێك ی قوتابییه‌كاندا سه‌ریهه‌ڵداوه ،پاش ماوه‌یه‌ك ی به‌ڕێوبه‌ر‌و یاریده‌ده‌ره‌كه‌ی‌‌و كه‌م جه‌ناب ی دارو جنێو‌و چه‌ند مامۆستایه‌ك به زه‌بر ه �ه‌ڕه‌ش �ه؛ ئ �ه‌م یاریی ه چێژبه‌خشه‌یان ی دامه‌زراند؟ ێ یارییه‌ك ه خامۆشكرده‌وه .ك ی دی��ك �ه ب�ه‌رك�ه‌وت��ی��ن، م��نو ه��اوڕێ��ی �ه‌ك �
ی ساردوسڕ، ی چۆڵ راپێچكراین بۆ پۆلێك ی وشك چاوه‌ڕێمانه ،من دارێكی ئه‌ستوور ی مزرم خوارد ،بیهێنن ه بیست‌و پێنج دار ی خۆتان ،له‌و سه‌رمایه‌دا‌و به‌و دار‌ه به‌رچاو ئه‌ستووره‌‌و به‌و منداڵیی ه الوازه‌ی منهوه ده‌بێت چ ئازارێك هاتبێته رۆحمه‌وه! بۆ ی ی ی �ه‌ك هه‌فته ده‌ستم به‌ته‌واوی م��اوه ی كارینه‌كرد ،دوای��ی��ش ك �ه‌س ق �ه‌ره‌ب��وو ی ئهو ی نه‌كرده‌وه ،به‌اڵم وێنه ئازاره‌كانم مامۆستایه‌م ل ه یاده‌وه‌رییمدا هه‌ڵگرت ،بۆ ی زۆریش ده‌مێنێته‌وه". ماوه‌یه‌ك ی ی مێژوویه‌ك ئ�هو رووداوان���ه درێ��ژك��راوه ی ئه‌م ی پهروهرده بێڕه‌حمانه‌ن ل ه سێكته‌ر ی راپه‌ڕین، ی كه‌م دوا واڵته‌دا ،ب ه ماوه‌یه‌ك له یه‌كێك ل ه قوتابخان ه ناوه‌ندییه‌كانی ئه‌م شاره‌دا ،قوتابییه‌ك له‌گه‌ڵ مامۆستایه‌كیدا ی ئهوهی قوتابییه‌ك ه بووه كێشه‌یان ،به‌هۆ ی ی به‌هێز‌و كه‌ڵه‌گه‌ت ده‌بێت له‌خۆ بونیه راده‌بینێت‌و یه‌خه‌ی مامۆستا ده‌گرێت‌و ی ی بگره‌‌و به‌رده‌یه‌ك ده‌بێت ه شه‌ڕیان ،دوا زۆر ل ه یه‌ك جیاده‌كرێنه‌وه ،قوتابییه‌كه‌یان فه‌سڵكرد ،ته‌نیا ئه‌وكاته‌ش گێڕایانه‌و‌ه ك ه ل ه ریزبوونی پێنجشه‌ممانی قوتابخانه‌كه‌دا ه��ێ��ن��رای � ه دهرهوه ،چ��ی��ان پ��ێ��ك��رد؟ سووكایه‌تیی تا ترۆپك ،سه‌رپێشۆڕكردنیان ی ب���رد، ی خ���ۆ ت���ا دوا س���ن���ووره‌ك���ان��� ناچاریانكرد سه‌ری دانه‌وێنێت‌و له‌به‌رده‌م
ئه‌م تایپه له مامۆستا له هه‌ندێك بارودۆخدا‌و كاتێك رووبه‌ڕووی دۆخێكی نائاسایی وه‌كو جووڵه‌یه‌كی نه‌شیاوی قوتابییه‌ك ،یان پرسیارێكی نه‌شاز ،یان پشێوییه‌كی كاتی نێوان قوتابییه‌كان ده‌بنه‌وه، كه‌سێتییه كۆمه‌اڵیه‌تییه راسته‌قینه‌كه‌ی خۆی ده‌رده‌خات‌و جه‌لالده‌كه‌ی ناوهوهی ره‌هاده‌كات‌و به شه‌ق‌و بۆكس‌و دارو به‌رد ده‌كه‌وێته وێزهی قوتابییه‌كانو
ی زیاتر ل ه سێسه‌د قوتابییدا پیاڵوه‌كان ی ی ماچبكات ،من ل ه سه‌ر دیوار مامۆستاكه قوتابخانه‌كه‌و‌ه له‌و دیمه‌ن ه تراژیدییه‌م ی كه‌م دوای ئهوه ده‌ڕوان���ی ،به‌ماوه‌یه‌ك ی وازی ل ه قوتابخانه هێنا ،ل ه كۆتاییه‌كان ی نه‌وه‌دیشدا له‌گه‌ڵ بیست و هه‌شت ده‌یه ی هه‌وڵده‌ده‌ن ئهو ی ئهوه ی دیكه ،دوا كه‌س واڵت ه جێبهێڵن كه تیایدا ناچاركرا قۆنه‌ر‌ه ماچبكات ،ل ه سنووری ئێران توركیا، له‌الیه‌ن ژاندارمی توركه‌و‌ه گولله‌باران كرا و كوژرا. ێ د‌هه‌توانێت دڵنیامبكاته‌و‌ه ك ه هێشتا ئه‌م ك ی ئێمه‌دا نه‌ماون، دیمه‌نانه ل ه قوتابخانه‌كان كێ ده‌توانێت دڵنیامبكاته‌و‌ه كه چه‌ند ی دیكه ،كاتێك منداڵه‌كه‌م ساڵێكی كه‌م ی له‌مجۆر‌ه ده‌نێرم ه قوتابخان ه مامۆستایان ێ دڵنیامده‌كاته‌و‌ه ك ه ی پێناڵێنه‌وه ،ك وانه ی ی ئهو سه‌رده‌م ه به‌سه‌رچووه گۆشت ئید ی وه‌كو قوربانیی ببه‌شرێته‌وه ،من قوتاب ی مامۆستا خراپه‌كان ل ه هێشتا فیگه‌ر ی هه‌موو شوێنه‌كاندا ده‌بینم ،ل ه راڕه‌و ی رۆژنام ه قوتابخانه‌كاندا ،ل ه سه‌ر رووپه‌ر و گۆڤاره‌كان ،ل ه تیڤییه‌كاندا ،له هه‌وادا، ل ه ئاسماندا ،بگره هێشتا له خه‌ونه‌كانمدا دێن‌و ده‌چن. ده‌ب��ێ��ت س��ن��وورێ��ك ب��ۆ ئ��ه‌م��ج��ۆر‌ه ل ه مامۆستا داب��ن��رێ��ت ،ئه‌مانه خ���ۆره‌ن و ی پێویست ه ریشه‌كێشبكرێن ،ئه‌مان ه خودان ی ی بوار یه‌كێك ل ه خاڵ ه ههره گرنگه‌كان ی ن��ی��ن ك��ه بریتیی ه ك���اری پ���ه‌روه‌ده‌ی��� ل�ه قه‌ناعه‌تپێهێنانی لۆژیكی ،ئه‌مان ه ی فراوان ی خاوه‌ن مه‌عریفه‌یه‌ك لهبهرئهوه نین و ناوه‌وه‌یان پڕه ل ه گرێ؛ ده‌ست ل ه هیچ شتێك ناپارێزن ،ئه‌مان ه ده‌بێت له‌الیه‌ن ی ی پ���هروهرده و رێكخراوه‌كان وه‌زاره‌ت��� ی ی كۆمه‌ڵ ق��وت��اب��ی��ان و رێ��ك��خ��راوه‌ك��ان � ی و میدیاكان و خێزانه‌كان و مه‌ده‌نی ی مامۆستا باشه‌كانه‌وه بدرێن ه به‌ر نه‌شته‌ر ره‌خنه‌‌و هه‌ڵبماڵرێن ،ده‌بێت ئهو حه‌سان ه ی ی هه‌یان ه نه‌هێڵدرێت‌و راپێچ كۆمه‌اڵیه‌تییه به‌رده‌م یاسا بكرێن و ته‌نانه‌ت ده‌ربكرێن ی ی قوتابخان ه و وه‌ك چۆن یاریده‌ده‌ره‌كه ی وتبوو: چوارقوڕنه ب ه خاتوو ره‌وش��ت - ی پاقله‌فرۆشه‌كانیش هه‌ڵده‌واسم" "ناوی له‌ال ی ئهوه ی كات ناویان بخرێت ه سه‌ر زاران ،ئید ی ی قوتابخانه‌یی كۆتای هاتووه توندوتیژی ی پێبهێنرێت ،ده‌بێت سه‌رله‌نوێ په‌یوه‌ندی ی و مامۆستا دابڕێژرێته‌وه، نێوان قوتابی ی ی خاوه‌نی مافی راسته‌قین ه ده‌بێت قوتاب ی كه‌رامه‌ت و رێز‌و ی بێت له پاراستن خۆ ی ئهو ی ده‌بێت باو مرۆڤایه‌تییه‌كه‌یدا ،ئید ی ئیدیۆم ه سوواو و هیچ ه نه‌مابێت ك ه گۆشت ی ی ده‌دات ه مامۆستا‌و ئێسقانه‌كانیش قوتاب ی ی مرۆڤه ،مرۆڤێك بۆ باوك .ئه‌زیزان قوتاب ی باوك ه نه هی مامۆستا، ته‌واو ،ن ه موڵك ی كه‌سیشیان بۆیان نیی ه بیكه‌ن ه بابه‌ت مامه‌ڵه‌كردن ،ئه‌گه‌ر باوه‌ڕیشمان بهوه نیی ه ی به‌رددا ده‌ژین و وات ه هێشتا ل ه سه‌رده‌م شایه‌نی فاتیحه‌یه‌كی دوورودرێژین. Yaseen_omer80@yahoo.com
نوێژه بارانهو بهرهنگاربوونهوه ی توندوتیژی!
شوان سدیق له‌گه‌ڵ ده‌سپێكی هه‌فته‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به ژنان ،گوایه وشكه ساڵیی ه هه‌ڵمه‌تی ن��وێ��ژه ب��اران �ه‌ش هاته‌گۆڕێ، چونكه له جێیی ئهوهی "یه‌كێتی زانایان"ی ئیسالم ،له 25نۆڤه‌مبه‌ردا كه به رۆژی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به ژنان ناوزه‌د ده‌كرێت ،ئه‌وان بهاتبان ،به‌رنامه‌یه‌كی هه‌مه الیه‌ن و گشتگیریان هه‌بێ وه‌ك به‌دیل
و ئه‌لته‌رناتیڤێك بۆ گه‌وره‌ترین كێشه ك ه ڕووی له كۆمه‌ڵگای كوردی كردووه ،چونكه به‌گشتی هۆكاری سه‌ره‌كیشی ئیسالم بوونی كه‌سه‌كانی پێ تۆمه‌تبار ده‌كرێت. كه‌چی یه‌كێتی "زانایانی ئایین"ی له رێگای سكرتێره‌كه‌یه‌وه ،رایده‌گه‌یه‌نێ كه "به هۆی دواكه‌وتنی باران بارین ،سووننه‌ته موسڵمانان بچنه نوێژه بارانهو ،خۆیان به ملكه‌چی پیشان بده‌ن ،بۆ خوای گهوره، ئه‌ویش بۆ ئهوهی له‌الیه‌كه‌وه ئهو سووننه‌ته زیندوو بكه‌نه‌وه و ئهو هه‌موو موسڵمانه له خوای گهوره بپاڕێنه‌وه ،بۆ ئهوهی بارانی ره‌حمه‌تمان به‌سه‌ردا ببارێت". شتێكی ئاساییه یه‌كێتی زانایانی ئاینی شوێن كه‌وتوانی ئیسالم لهوه هۆشیار بكاته‌وه ،كه روو له ده‌شت و ده‌رو ناوچه شاخاوییه‌كان بكه‌ن ،بۆ ئ��هوهی نوێژه ب��اران�ه بكه‌ن، به‌ڵكو باران ببارێ!! چونكه به‌و پێیه‌ی زۆرینه‌ی خه‌ڵكی كوردستان موسڵمانن دیاره كۆمه‌ڵێكی زۆریش له‌خه‌ڵكی ئێمه تا هه‌نووه‌كه‌ش ئهو قه‌ناعه‌ته‌ی جارایان ماوه كه رووله ده‌شت و ده‌ر بكه‌ن به‌نیته‌ی باران بارین ،نزا و پارانه‌وه‌كانیان گیرا و قه‌بووڵ ده‌بێت. ب���ه‌اڵم خ��ۆ ده‌ش��ك��را ل �ه‌گ �ه‌ڵ ب��ان��گ�ه‌وازی رووك��ردن��ه ن��وێ��ژه ب��اران �ه ئ �هو یه‌كێتییه "زانایان"ه كه رۆژ و زروف و س�ه‌رده‌م و یاساكانی واڵت و پ���هروهده و سیستمی
به‌ڕێوه‌بردنی ژی��ان وای��ك��ردووه ،زۆرینه‌ی خه‌ڵكی كوردستان گوێیان بۆ ڕاگ��رێ و ئه‌وان له جێگای بڕیاربن ،له رێگه‌ی مینبه‌ر و راگه‌یاندنه‌كانیانه‌وه ،ره‌وایه‌ت و بایه‌خیان به هه‌ڵمه‌تی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به ژنان بدابایه .هه‌ر هیچ نه‌بێ وه‌ك چۆن داوای ملكه‌چ بوونی مرۆڤه‌كان ده‌كات، بۆ "خودا" ده‌شكرا داوایان بكردبایه بۆچی مرۆڤه‌كانی كۆمه‌ڵگا توندوتیژی به‌رامبه‌ر مرۆڤی دی ده‌كه‌ن!! چونكه یه‌كێك له ههره كێشه‌كانی ئێستای كۆمه‌ڵگا پرسی توندوتیژییه له نێوان ئینسانه‌كان به‌تایبه‌تی به‌شێك له ره‌گه‌زی نێرینه به‌رامبه‌ر به مێینه ئه‌نجامی ده‌ده‌ن، هه‌ر ئه‌وه‌ش وایكرد ،كه له یه‌كه‌م رۆژی هه‌ڵمه‌تی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ به ژنان ،سه‌رۆكی حكومه‌ت دانی نا به‌و راستییه‌ی له كۆمه‌ڵگای "ئێمه" به‌بیانووی شه‌رفپارێزی و ناموسگه‌ریی ژن "قوربانی ده‌دات" .دكتۆر به‌رهه‌م ئه‌وه‌شی خسته‌روو كه ژیانی 21س��اڵ له واڵت��ی سوید كه به‌ده‌ستی باوكی درایه به‌ر چه‌قۆ و بووه، قوربانی نامووسپه‌رستی و خه‌ڵتانی خوێن كرا .ئهوه بۆ ناوبانگی كۆمه‌ڵگای كوردیی كاریگه‌ری نێگه‌تێڤی ده‌بێ!! بێگومان به‌پێی ئهو ئامارانه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت خۆی خستییه‌ڕوو ،له شه‌ش مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵ له هه‌رێمی كوردستان،
( )59حاڵه‌تی كوشتن و ()239ی سووتان و ( )671حاڵه‌تی ئه‌شكه‌نجه‌دان و ()23 حاڵه‌تی توندوتیژیی سێكسی و ()1028 سكااڵ له‌باره‌ی توندوتیژیی تۆماركراون"، سه‌رۆكی حكومه‌ت دانیشی به‌وه‌دا نا كه ئهو ئامارانه بۆ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و بۆ ك��ورده‌واری �ی جێگای نیگه‌رانین و ده‌بێت "هه‌وڵی جدیی بده‌ین بۆ ئهوهی له چوارچێوه‌یه‌كی یاسایی كار بۆ كهمكردنهوه و نه‌هێشتنیان بكه‌ین". ئامار و قسه‌كانی سه‌رۆكی حكومه‌ت و هه‌موو ئهو گوتاره جیاجیا و بوونی ئهو ئارێشانه‌ی كه رووب�ه‌ڕووی ژنان ده‌بنه‌وه، مانای ئه‌وه‌یه هێشتا ،به‌هۆی كه‌لتوور تێكه‌اڵوی و هاورده‌كردنی نه‌ریته جۆر به جۆره‌كان ،نامووس پارێزی له شه‌ره‌فی تاكو بنه‌ماڵه و تایفه‌وه باوه و به حه‌اڵڵ ده‌زانرێ چونكه له هه‌موو نه‌ریت و یاسای كه‌لتووری و فه‌رهه‌نگه دواكه‌وتوویی و ئاینییه‌كانی كۆمه‌ڵگا ڕه‌وای پێده‌درێت، واته به حه‌اڵڵ ده‌زانرێت!! كه‌واته پرسی تیرۆكردنی ژنان و كوشتنی م��رۆڤ ل�ه ك��وردس��ت��ان ل�ه‌س�ه‌ر بابه‌تێك كه جێگای ئهوه نییه قه‌بووڵ بكرێ ئهو فه‌رهه‌نگه‌ش ریگا به كوشتنی ئینسان ده‌دات ،پێویسته نه‌ك جیابكرێته‌وه ،له به‌رێوه‌به‌ردنی ژیانی رۆژانه‌ی هاواڵتیان بگره ده‌بێ كار له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش بكرێ تاكه‌كانی
كۆمه‌ڵ دوور بخرێنه‌وه ،له هه‌موو ناوه‌نده خورافی و ئهو فاكته‌رانه‌ی كه ده‌بنه مایه ی پێگه‌یاندنی كه‌سی توندڕه‌و و مرۆڤ كوژ. باچیتر ئهو هه‌ڵمه‌ته‌ش ته‌نیا بۆ بۆیاخكردنی رووی راگه‌یانده‌كان نه‌بێت ،یان كۆمه‌ڵێك كه‌س نانی پێوه بخۆن ،ده‌كرێت ده‌نگێكی ده‌سته جه‌معی و هاوبه‌ش پێكبهێنرێت، بۆ رێگا چ��اره‌ی گونجاو له‌سه‌ر پرسی توندوتیژی ،به‌بێ ده‌ستێوه‌ردانی كه‌سی حیزبی و ئاینی .بۆ ئ��هوهی چیتر هانا نه‌برێت بۆ هیچ ناوه‌ندێك كه خ��ۆی به میراتگر و ده‌م راستی كۆمه‌ڵگا بزانێ و ده‌یه‌وێت ،كه‌سه‌كانی ناو كۆمه‌ڵ بۆ نوێژه بارانه ملكه‌چ بن ،به‌اڵم بێده‌نگ له به‌رامبه‌ر پرسێكی وادا. ئ�ه‌گ�ه‌ر وه‌ك وه‌اڵم��ه‌ك��هی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم وه‌اڵم نه‌درێنه‌وه ،كه له جیاتی ئهوهی وه‌اڵمێكی دڵخۆشكه‌ری رێكخراوه و هه‌ڵسوڕاوه مه‌ده‌نییه‌كان به موژده‌یه‌ك بداته‌وه ،كه‌چی دێت وه‌ك وه‌اڵمدانه‌وه‌یه‌ك له به‌رانبه‌ر هه‌ڵوێستی ئهو كه‌سانه‌ی كه نایانوێت خه‌ڵكی ژن كوژ به‌ر لێبوردنی س�ه‌رۆك�ی هه‌رێم ب��ك�ه‌وێ ،سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم وه‌اڵمێكی وا ده‌دات �هوه ،له جیاتی دڵخۆشكردن دێت ئهو كه‌سانه قه‌رزار بار ده‌كات!!. shwansdiq@yahoo.com
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
جۆراوجۆر
شوێن بۆ ریکالم
شوێن بۆ ریکالم
12cm x 23cm
12cm x 23cm
info@destur.net
0533187811
info@destur.net
0533187811
19
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18پشو
زیاتر ل ه 270به‌رهه‌می پیكاسۆ دۆزرایه‌وه
بزنێك دوو به‌چك ه به‌وه‌ر به‌خێو ده‌كات ده‌ستوور ل ه یه‌كێك له باخچه‌كانی ئاژه‌ڵی واڵتی چین بزنێك دوو به‌چك ه به‌وه‌ر به‌خێو‌ه ده‌كات و خه‌ریكی گه‌وره‌كردنی به‌چك ه به‌بره‌كانه. تۆڕی هه‌واڵی شین هوا باڵویكردهوه ئهو به‌چك ه به‌وه‌ران ه ل ه باخچه‌ی ئاژه‌اڵنی جیو فینگی واڵت��ی چینن و به‌پێی هه‌واڵه‌ك ه دایكی ئهو به‌چك ه به‌وه‌ران ه به‌هۆی نه‌خۆشییه‌و‌ه مردوو‌ه و ئێستا ئ �هو بزن ه شیر به‌هه‌ر دوو به‌چكه به‌وه‌ره‌ك ه ده‌دات. ل ه ئێستادا ئهو مه‌سه‌له‌ی ه بووه‌ت ه جێگه‌ی سه‌رنج‌و ب ه هه‌زاران گه‌شتیار و په‌یامنێری كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندن ب ه مه‌به‌ستی بینین‌و گواستنه‌وه‌ی هه‌واڵ‌و وێنه‌ی ئهو مه‌سه‌ل ه روویان له‌و شوێن ه كردوه.
سایتی ویكیلیكس هاككرا ده‌ستوور سایتی ویكیلیكس له‌الیه‌ن كه‌سانی ن��ه‌ن��اس��راوه‌وه ك �ه‌وت �ه ب �ه‌رپ�لام��ار‌و ه��اك��ك��را .دوای ئ���هوهی ژم��اره‌ی �ه‌ك به‌ڵگه‌نامه‌ی گرنگی له‌سه‌ر شه‌ڕی ئه‌فغانستان و عێراق باڵوكرده‌وه. ئاژانسی هه‌واڵی ماشابڵ باڵ و یكر د هو ه ك���ه ج���ۆری ها ككر د نه‌ك ه D D O Sهو ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ك�ه ك ه ترافیكێكی گ �هوره ل ه سا یته‌كه‌د ا د ر و ستد ه‌بێت و هه‌موو پاناباند (ف��ه‌زا)ی سایته‌كه بۆ به‌دواداچوونی ئهو قه‌ره‌باڵغییه ته‌رخانكراوه. س�����ای�����ت�����ی و یكیلیكس له الپه‌ڕه‌ی ت���ای���ب���ه‌ت���ی خ��ۆی��دا ل ه ت����ۆڕی
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
پێویست ه ئهو ده‌مه‌قاڵه‌ی ه هه‌ڵپه‌سێری ك ه له‌گه‌ڵ هاوڕێیه‌ك ی دێرینتدا هه‌ته. بارودۆخ ی ده‌روونیت جێگیر ده‌بێـته‌وه و كاره كه‌ڵه‌كه‌بووه‌كانت ورده ورده ته‌واوده‌كه‌یت‌و هه‌ست به‌ئاسووده‌یی ده‌كه‌یت .ئاگات له خۆشه‌ویسته‌كه‌ت بێت‌و زویر ی مه‌كه.
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ی ئه‌م هه‌فته‌یه‌دا كه‌سی له‌سه‌ره‌تا زۆر تایبه‌ت ده‌ناسیت .كه‌سێك ه ی گه‌رم ی هاوڕێیه‌تییه‌ك ك ه ده‌توان ی له‌گه‌ڵدا ببه‌ستیت. و درێژخایه‌ن ی خۆشه‌ویسست ی كه‌سێك هه‌واڵ پێده‌گات ك ه ماوه‌یه‌ك ه ئاگاداری نیت .ئه‌ویش ب�ه‌وه‌اڵم�ه‌ك�ه‌ت زۆر دڵخۆشده‌بێت.
كۆمه‌اڵیه‌تی تویته‌ر ئ �هو هه‌واڵه‌ی پشتڕاستكردووه‌ته‌وه. به‌پێی راپۆرته‌كه ئهو په‌الماره كاتێك هاته ئ���اراوه كه‌سایتی ویكلیكس رایگه‌یاندبوو له درێژه‌ی باڵوكردنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌كاندا بهنیازه ه���ه‌زاران په‌یامی دیكه‌ی دیپلۆماتیكی نهێنی ب��ه‌رپ��رس��ان��ی ئه‌مریكی باڵوبكاته‌وه. وی��ك��ی��ل��ك��س ت���ائ���ێ���س���ت���ا ب����ۆ س����ێ ج���ار و ب��ه‌رووب��ه‌رێ��ك��ی ب��ه‌رف��راوان به‌ڵگه‌نام ه جه‌نگی نهێنییه‌كانی ئ �ه‌ف��غ��ان��س��ت��ان ،ع��ێ��راق و وه‌زاره‌ت������ی دهرهوهی ئه‌مریكای باڵوكردووه‌ته‌وه.
گا
( 21نیسان 20 -ئایار)
به‌رده‌وام سه‌رقاڵیت به یارمه‌تیدانی كه‌سانێكه‌و‌ه ك� ه ح �ه‌ز به‌بینینت ده‌ك هن‌و خۆشیانده‌وێی.به‌اڵم پێویسته خ��ۆت له‌بیرنه‌كه‌یت‌و ته‌ندروستیت فه‌رامۆشنه‌كه‌یت.گاز ی لهوه گه‌وره‌تر مه‌گر‌ه ك ه ناتوان ی بیخۆیت .كه‌سێك به‌نهێن ی خۆشیده‌وێی ،به‌اڵم هه‌ستی پێناكه‌یت.
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
سه‌باره‌ت به‌شتێك ك ه ئهوه ناهێنێت خۆتت دوودڵكردووه.خۆت هه‌ست به‌م حاڵه‌ت ه ناكه‌یت ،به‌اڵم كه‌سانی ده‌وروب���ه‌رت ه�ه‌وڵ بۆ دۆزینه‌و‌هی ی ده‌ده‌ن. سه‌رچاوه‌‌و چاره‌سه‌ره‌ك ه هه‌ست بهوه ده‌كه‌یت ك ه كه‌سێك زۆر سه‌رسام ه پێت‌و هه‌ڵسوكه‌وت‌و جل‌وبه‌رگیشیت زۆر پێخۆشه.ا
دووانه
له واڵتی فه‌ڕه‌نسا زیاتر له 270تابلۆی وێنه‌كێشی ناسراوی فه‌ڕه‌نسی پیكاسۆ دۆزرایه‌وه. ئاژانسی هه‌واڵی فه‌ڕه‌نسا باڵویكرده‌و ه نرخی تابلۆ دۆزراوه‌كانی پیكاسۆ زیاتر ل ه 90ملیۆن دۆالره و ئهو تابلۆیانه له‌الی پیاوێك به‌ناوی پیر لۆگنك له باشووری فه‌ڕه‌نسادا دۆزراونه‌ته‌وه. به‌پێی راپۆرته‌كه پیر لۆگنكی 71ساڵ ه سه‌ره‌تاكانی مانگی ئۆكتۆبه‌ر سه‌ردانی كلۆد پیكاسۆ كوڕی پیكاسۆی كردوو ه و به‌شێك ل �ه تابلۆكانی ب����ردووه تا بزانێ ساخته‌ن یان نا ،له به‌رامبه‌ریشدا ك��وڕه‌ك��هی پیكاسۆ پۆلیسی ئ��اگ��ادار كردووهتهوه. پ��ۆل��ی��س��ی ف���ه‌ڕه‌ن���س���ا ئ����هو پ��ی��اوه‌ی ده‌ستگیركردووه و ده‌ستیشی گرتوو ه به‌سه‌ر هه‌موو تابلۆكاندا. به‌پێی راپۆرتێكی رۆژنامه‌ی لیبراسیۆن لۆگنك ل�ه س��ێ ساڵی كۆتایی ژیانی پیكاسۆدا له‌الی ئیشی كردووه ،به‌اڵم ئهو پیاوه به‌پۆلیسی وتووه كه ئهو تابلۆیان ه له‌الیه‌ن پیكاسۆ و هاوسه‌ره‌كه‌یه‌وه وه‌ك دیاری پێیدراون. كوڕه‌كه‌ی پیكاسۆ ئهوه ره‌تده‌كاته‌وه و به‌شێوه‌ی ره‌سمیی داوای یاسایی له‌سه‌ر ئهو پیاوه تۆماركردووه. تابلۆ دۆزراوه‌ك���ان له نێوان ساڵه‌كانی 1901بۆ 1932كێشراون. پیكاسۆ ب �ه‌ره‌چ �ه‌ڵ �ه‌ك ئیسپانیاییه و یه‌كێك له ناسراوترین و سه‌ركه‌وتووترین وێنه‌كێشه‌كانی سه‌ده‌ی بیسته‌می جیهانه.
پیرترین قه‌شه
ئهمریكاوه تۆماركرا. تۆڕه‌كانی هه‌واڵی ئ ه مریكا باڵوی انكرد ه و ه ئ ه و قه‌شه‌ی ه ناوی ئۆتیس كاڵرك هو ره‌ش پێسته. قه‌ش ه ئۆتیس ل ه لێدوانێكدا بۆ كه‌ناڵه‌كانی راگ��هی��ان��دن وت��ووی��ه‌ت��ی ك�� ه ل�� ه ه �ه‌ڕه‌ت��ی گه‌نجیه‌تییه‌و‌ه ل ه خزمه‌تی كڵێسا و خه‌ڵكدا بووه و تا كۆتایی ژیانی درێژه به‌ئیشه‌كانی ده‌دات.
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
ی ك ه گه‌یشتوویته‌ت ه ئهو ده‌ره‌نجام ه شوێن دڵت نه‌كه‌وتوویت‌و ل ه مه‌شدا زیانت به‌ركه‌وتووه .له كاره‌كه‌تدا ی پ��ێ��ش��ده‌ك �ه‌وی��ت ،ب �ه‌اڵم ب�ه‌ب��اش� ی پێشبینییه‌كانتدا نییه. له‌ئاست ئه‌مه‌ش وات لێده‌كات قایلنه‌بیت ی ك � ه ده‌ی��ك �هی �تو هه‌وڵی ب����هوه گۆڕانكاریی بده‌یت.
که‌وان
پیاوێكی 107 ساڵه‌ی خه‌ڵكی س���ی���ات���ێ���ل���ی وی��ل��ای�����ه‌ت�����ه یه‌كگرتوو ه‌كانی ئه‌مریكا ،وه‌ك پیرترین قه‌شه‌ی كڵێساكانی ئهو واڵت��� ه ناسێنرا و ئ��هو ن��ازن��اوه ل �ه‌الی �ه‌ن به‌شی پیاوانی ئایینی
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
كێش ه تایبه‌تییه‌كانت ب�ه‌ره‌ب�هره به‌ره‌و چاره‌سه‌ربوون ده‌چن‌و به‌مه دڵخۆش ده‌بیت .گوێ به‌جوانكارییه ی نێو ماڵه‌كه‌ت مه‌ده، بچوكه‌كان ی س �ه‌رن��ج��ت ڕابكێشن ئ �ه‌گ �ه‌رچ � ی ب��ێ��زاری��ت .ب��اری و ببن ه م��ای � ه داراییت باشده‌بێت‌و له‌گرفته‌كان ده‌ربازده‌بیت.
قرژاڵ
ل ه هیندستان موبایل بۆ كچان قه‌ده‌غه‌كرا ده‌ستوور ل��� ه ی �ه‌ك��ێ��ك ل��ه‌گ��ون��ده‌ك��ان��ی واڵت���ی هێندستان به‌بیانووی ب ه الڕێدابردنی كچان و رێگریكردن ل ه راكردنی كچان به‌كارهێنانی مۆبایل بۆ كچانی گه‌نج ق�ه‌ده‌غ�ه‌ك��راو وه‌ك ب��ڕی��ارێ��ك ل �ه‌الی �ه‌ن ئه‌نجوومه‌نی گونده‌كه‌شه‌و‌ه په‌سند كراوه. ت���ۆڕی ه��ه‌واڵ��ی جیهانی ئابووری باڵویكردهوه ناوی ئ �هو گونده النكه‌ی ه و له مانگه‌كانی رابردوودا چه‌ندان كچی ئ��هو گ��ون��د‌ه به‌هۆی زاڵبوونی كلتووری پیاوساالری و رێ��گ��رێ��ك��ردن��ی ك��چ��ان له شووكردنی ئاره‌زومه‌ندانه ،له‌گه‌ڵ كوڕ‌ه خۆشه‌ویسته‌كانیاندا رایانكردووه. به‌پێی راپۆرته‌ك ه ئه‌ندامانی ئه‌نجوومه‌نی گونده‌ك ه مۆبایلیان به‌هۆكاری سه‌ره‌كی
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت بۆچوونه‌كانتیان زۆر پێخۆشه .ئه‌مه‌ش وات لێده‌كات ی بیت. ی شاناز ی كاردا جێگ ه له‌ژیان ی گونجاو‌ه بۆ ئه‌نجامدانی كاتێك ی له‌مێشكتدایه .باری ئهو پرۆژان ه داراییت باشده‌بێت‌و داهاتت زیاد ی ن��وێ به‌ژیان ده‌ك���ات .هیوایه‌ك دروستده‌بێت له‌الت.
گیسک
روودانی ئهو حاڵه‌تان ه ده‌ستنیشانكردووه‌‌و هه‌ر بۆی ه بڕیاری یاساغكردنی مۆبایل بۆ كچانی گه‌نجیان په‌سندكردووه.
شێر
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
له‌م هه‌فته‌یه‌دا چوونه‌ده‌ره‌وه‌‌و بینینی ی چاوه‌ڕواننه‌كراو كاریگه‌ری ی كه‌سێك له‌سه‌ر ژیانت جێده‌هێڵێت .هه‌روه‌ك ی هه‌فت ه له‌ماڵه‌وه‌‌و چه‌ند ڕۆژێك س���ه‌رگ���ه‌رم ب���وون ب�هی�ه‌ك��ێ��ك له حه‌زه‌كانته‌و‌ه به‌سه‌رده‌به‌یت .له ئێستادا ئ�هو دنیایه‌ت ل ه هه‌موو شوێنێك پێخۆشتر ك ه تێیدایت.
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
تو ی ج����وان ده‌ن��اس��ی�� ك�ه‌س��ێ��ك� ی زۆر سه‌رنجت ی ئهوه ده‌بێت ه هۆ ڕابكێشێت ،به‌اڵم پێویست ه ئاگات ی زۆر له‌وه‌بێت ئهو كه‌س ه بایه‌خ ب �ه‌ڕووك �ه‌ش ده‌دات و زی���اده‌ڕه‌وی تێدا ده‌كات .بۆ نزیكبوونه‌وه‌ت لێی ی زۆر ده‌بیت ،به‌اڵم ی ناڕه‌حه‌ت تووش ی لێده‌كه‌وێته‌وه. ی باش ده‌ره‌نجام
ی ئ���ه‌م ه �ه‌ف��ت �هی �ه‌دا ل���ه‌س���ه‌ره‌ت���ا گرێبه‌ستێك له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكدا ده‌كه‌یت،به‌اڵم پێویست ه پێش ئهوه ی بیرت له‌هه‌موو الیه‌نه‌كانی به‌باش ئ���هو پ���رۆژه‌ی��� ه ك��ردب��ێ��ت �هوه بۆ ی دواتر په‌شیمان نه‌بیته‌وه. ئهوه به‌كاره‌كه‌ته‌و‌ه سه‌رقاڵده‌بیت ،به‌اڵم پێویست ه كاته‌كانت ڕێكبخه‌یت.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ی بچوك له كاره‌كه‌تدا هه‌ندێك شت ی بۆت ب��ێ��زارت��ده‌ك� ه ن و ئ��ه‌وه‌ن��د‌ه ده‌ك����رێ ،ه �ه‌وڵ��ب��د‌ه خ��ۆت��ی��ان لێ ی هه‌ساره‌كان به‌دوور بگریت .ڕه‌وت بهوه ئامۆژگاریت ده‌كه‌ن ك ه به‌پێی وه و ته‌ركیز حه‌زه‌كانت بجوڵێیته ی كه نه‌خه‌یت ه س �ه‌ر ئ �هو شتان ه حه‌زیان پێناكه‌یت.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
چه‌ند ڕۆژێ��ك به‌سه‌ر ده‌به‌یت كه ی ده‌رده‌كه‌ویت تێیدا زۆر كۆمه‌اڵیه‌ت و له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت زۆر تێكه‌اڵو ی ك ه به‌دوای ده‌بیت .بۆ ئهو كه‌سان ه ی باشه. هاوده‌مێكدا ده‌گه‌ڕێن كارێك به‌اڵم هه‌رچۆنێك بێت چه‌ند كه‌سێك ده‌ناسیت ،ك ه ل ه ته‌مه‌نتدا سوودیان بۆت ده‌بێت.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)59چوارشه‌ممه2010/12/1 ،
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ هه‌رێم
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر
سه‌ما و هه‌ڵپه‌ڕكێی كوردی ب ه دهرهوه ده‌ناسێنرێت كچا كوردان ره‌وه‌ند كلیپ ده‌كات ده‌ستوور ی سه‌ما و هه‌ڵپه‌ڕكی ی هونه‌رى میلل تیپ و داب‌ون��ه‌ری��ت��ی ك���وردی ب � ه دهرهوه ی فیستیڤاڵه‌وه. ده‌ناسێنێت ،ل ه ڕێگه ع��ه‌ب��دول��ع��ه‌زی��ز م �ه‌ج��ی��د ده‌س���ت���ور، ی سلێمانی، ی هونه‌ره‌میللیه‌كان به‌ڕێوه‌به‌ر ل ه لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی رایگه‌یاند ی هونه‌ری رۆژی 2010/11/29تیپ ی ی به‌ره‌و والت ی ل ه سلێمان میللی نه‌ته‌وه ی ی به‌ڕێكه‌وت بۆ به‌شدار ی عه‌رب ئیمارات ی ی والت ی ل ه فیستیڤاڵی نیشتمان كردن ئیمارات ل �ه(ئ �ه‌ب��وزه‌ب��ی) و ل� ه چه‌ند ی ئ�هو والت � ه بهڕێوه ی جیاجیا شارێك ده‌چێت. هه‌روه‌ها وتی"ئه‌م فیستیڤاڵ ه چه‌ندین ی ل ه ڕۆژهه‌الت ی و ئه‌وروپ ی عه‌ره‌ب والت و ڕۆژئ����اوا ل � ه ئاسیا و ئه‌فریقیا و ئه‌مریكا به‌شدارن بۆ یه‌كه‌م جاره كورد بانگهێشتده‌كرێت و به‌شدارده‌بێت ل ه ی میللی". ی هونه‌ر فیستیفاڵ ی به‌وه‌شدا ك ه ئهو فیستیڤاڵ ه ئاماژه ی ی میلل باشترین هه‌ڵ ه ل ه پێش هونه‌ر
كۆنسێرتێك بۆ حه‌مید عوسمان موحسین یاسین
موحسین
ی و كوردیی ه تا بتوانێت چاالكی ه هونه‌ر ی عه‌ره‌ب ی به‌والتان ی خۆ كه‌لتوریه‌كان ی ئهو فیستیفاڵ ه بناسێنێت و به‌شداربوان ی ك��ورد ی شارستانیه‌ت ب��ۆ سه‌لماندن ی كه‌لتوور و فۆلكلۆر و داب و جوان ی سه‌ما ی ل ه بوار ی خۆ ی ڕه‌سه‌ن ونه‌ریت ی و ی میلل ی و جل و به‌رگ و هه‌ڵپه‌ركێ
ی میللی. ی و موزیك گۆران ی ی ل ه سلێمان ی نه‌ته‌وه ی هونه‌ری میلل تیپ ی ی ڕۆشنبیر ی گشت سه‌ر ب ه به‌ڕێوه‌به‌رێت ی و الوان ه ی ڕۆشنبیر و هونه‌ری وه‌زاره‌ت و ل ه 1997/8/1دام �هزراوه و تائێستا ی ی ل ه چه‌نیدن فیستیڤاڵه‌كان به‌شدار ی هه‌رێم دا كردووه. ناوخۆ و دهرهوه
تیپی هونه‌ری مۆسیقای فۆلكلۆری كورد به هاوكاری به‌ڕێوه‌به‌رێتی گشتی رۆشنبیری وهونه‌ر له سلێمانی ،له خۆئاماده‌كردندایه ب��ۆس��ازك��ردن��ی كۆنسێرتێكی گ��ۆران��ی ومۆزیكی فۆلكلۆری میللی ڕه‌سه‌نی كوردی بۆ گۆرانی بێژی الو(حه‌مید عوسمان). بڕیاره كۆنسێرته‌كه له ناوه‌ڕاستی مانگی كانوونی یه‌كه‌مدا ئه‌نجام بدرێت. مۆزیسیان سه‌باحی سه‌نتور ـ سه‌رۆكی
تیپی مۆسیقای فۆلكلۆری ك��ورد له لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور وتی "ئامانجمان له سازكردنی ئه‌م فیستیڤاڵه ناساندنی ناسنامه‌ی میلله‌ته‌كه‌مانه به‌گۆرانی كوردی وفۆلكلۆر". هه‌روه‌ها وتی" حه‌مید عوسمان ژماره‌یه‌ك گۆرانی ڕه‌سه‌نی كوردی پێشكه‌ش ده‌كات و ده‌م��ان �ه‌وێ��ت خزمه‌تی ش��اره‌ك�ه‌م��ان بكه‌ین".
زیاتر ل ه 270به‌رهه‌می پیكاسۆ دۆزرایه‌وه
18
خانم ه گۆرانیبێژی ب��اك��وری كوردستان (ئاینوردۆغان) ك ه ب ه گۆرانی (كچا كوردان) ناسراوه نوێترین گۆرانی ئه‌لبومه‌كه‌ی به ناوی ره‌وه‌ند كلیپ ده‌كات. ئاینور دۆغان ئه‌لبومێكی نوێی گۆرانی خۆی به‌ناوی (ڕه‌وه‌ند) ل��ه‌الی��ه‌ن س��ۆن��ی م��ۆزی��ك بڵێ وكرده‌و‌ه ك ه به‌شێوازێكی نوێ‌و جیاواز ل ه ئه‌لبومه‌كه‌ی پێشووی كاری بۆكردووه‌‌و ل ه ( )12گۆرانی پێكهاتووه. ئ���ای���ن���وردۆغ���ان ب��ه‌ه��اوك��اری ده‌رهێنه‌ری كورد (فه‌تاح ئاكین دۆنمان) كاری كلیپی بۆ گۆرانی (ڕه‌و‌ه ند) ك��ردووه كه‌یه‌كێك ه ل ه گۆرانیه‌كانی ئه‌لبومه‌ك هی‌و له‌شوێنه‌واری حه‌سكیف كاری وێنه گرتنی بۆ ئه‌نجام داوه.