Plano Estratégico de Desenvolvimento Municipal de Díli
4.1.3. Equipamentu Sosial no habitasaun Análize konaba Situasaun Abitasaun no nesesidades bázikas importante tanba reflete kondisaun moris povu nian. Wainhira populasaun moris diak maka sira nian habitasaun diak no iha kbit atu sosa sasan ne’ebe sira presiza ba moris lor-‐loron. Tuir dadus esta|s0kus 2010, Distritu Dili iha uma kain hamutuk 35 224, maibé barak maka semi-‐ permanente. Uma-‐kain privadu ne’ebe halo ho 0jolu ka betaun menus husi 1/3. Populasaun barak maka halo uma rezidénsia iha fa0n ne’ebe la apropriadu, hanesan iha rabat estrada ninin, iha valeta leten, etc. hodi difikulta eskoamentu bee iha tempu udan no estraga esté0ka sidade nian. Barak mós halo uma permanent rasaik maibé la saudável tanba kontrusaun Cep0c Tank la halo tuir kritériu mínimu husi Ministériu Saúde no Ministériu Obras Públicas. Iha mós uma-‐kain balun maka laiha latrina ou halo latrinas iha liur maibé la tuir padraun mínimu husi Servisus de Saúde Públika. Tuir observasaun, maioria husi uma-‐kain privadu iha sidade Dili uza ona fasilidades saneamentu ne’ebe diak hanesan pit latrina ho plakas, pit latrina ho ven0lasuan ne’ebe diak, maibé uma-‐kain sira iha sidade Díli nia liur no sira iha Sub-‐Distrus, barak liu maka seidauk uza fasilidades saneamentu ne’ebe diak. Iha parte seluk, Munisípiu presiza regulariza konstrusaun uma-‐helafa0n (moradias) prinsipalmente iha sidade laran no iha rai-‐lolon hodi evita inundasaun iha sidade laran no sedimentasaun husi foho-‐ lolon ba rai tetuk. Munisípiu mós sei servisu ho Ministériu relevante hodi dada bee mós no eletrisidade ba uma kain hotu-‐hotu iha sidade Dili no ninian Postos Administra0vos. Dadus esta|s0kus husi 2010 hatudu katak uma-‐kain ne’ebe uza ona fasilidades saneamentu ne’ebe diak sei menus. Hanesan ezemplu, iha Hera (54.78 %), Dare (42.20 %) Balibar (53.14) no Me0naro (Duyung 42.81%) ne’ebe mak iha ona fasilidades saneamentu basiku. Tan ne’e, presiza iha polí0ka munisípiu nian para hadia habitasaun no nesesidades bázikas ba ninian populasaun. Iha Kapitulu II koalia 0aona konaba kondisoes actual moradias ka habitasaun iha Municipio Dili ne’e iha tempu portugues no Indonesia nian ukun usik hela ba Estadu Timor Leste, nune’e maka Municipio Dili presiza atu iha kolaborasaun diak ho Governu Central atu bele kria poli0ka diak konaba habitasaun. Presiza iden0fika lolós problemas ne’ebe relasiona ho habitasaun povu nian. Iha mós kazus ne’ebe ema husi Distritus seluk mai halo uma abrigu temporáriu iha sidade Díli hodi buka moris. Dala barak konstrusaun uma temporáriu hirak ne’e latuir regulamentu, katak hari iha fa0n ne’ebe la permi0du hanesan mota ninin, halo arbiru no laiha “cep0c tank” no kria lixu no dezordem. Hahalok ne’e presiza hetan intervensaun husi Munisípiu para bele tau sidade Díli em ordem. Municipio Dili hanesan Cidade mak necessidades komunidade nian oin-‐oin, necessidades komunidade nian ne’e Municipio hanesan Centru Servisus publiku tenki asegura katak atendimentu ba komunidade ne’e hala’o duni. Atu asegura necessidade hirak ne’e iha Municipio presiza iha dunia equipamentos sociais ne’ebe bele presta servisus tuir necessidades komunidade nian, hanesan por exemplu iha Municipio ida presiza iha Armada Bombeiros ho nia Equipamentos, atu nune’e wainhira akontese incendiu, ai monu, kalamidades, Municipio bele presta auxilio, ambulancia ne’ebe bele atende chamadas durante 24 horas, hanesan mos Carro Funerariu, equipamentos pessados hanesan loder atu bele ke’e mota wainhira mota sae, atu miniza inundasaun. Ámbitu Municipio Dili nudar Kapital Nasaun komunidade nia necessidade mos oin-‐oin hanesan mos komunidade sira seluk iha nasaun modernu sira, ne’eduni equipamentos sosiais hanesan ambulansia, Karro Funerariu, Ekipa Bombeiros ho nia equipamentos, Loder, etc. presiza asegura iha Municipio ne’e. Munisípiu Díli sei toma konta deit ba ninian populasaun nia uma-‐hela fa0n (moradias) atu garante katak ema hotu bele hela iha uma ho kondisaun diak no saudável no hetan asesu ba nesesidades bázikas hodi bele moris diak (hidup layak). Estratéjia ‣ Presiza polí0ka Munisípiu nian konaba konstrusaun uma rezidénsia ba populasaun. 58