Józef Szajna, Environment "Sylwety i cienie”, 1973 r. (z wystawy "TEART" z 2008 r. w Kartuzach, kurator: Łukasz Szajna), fot. Jarosław Karpiński
7
JÓZEF SZAJNA (1922 - 2008) Sylweta Ludwika Pugeta - element environment, ok. 1973 r. technika mieszana, płyta, 193 x 103 x 53 cm
cena wywoławcza: 22 000 zł estymacja: 35 000 - 50 000
Artysta w okresie okupacji był więźniem obozów koncentracyjnych Auschwitz i Buchenwald, co zaważyło na charakterze jego twórczości artystycznej. Reperkusje przeżyć wojenno-obozowych twórcy i związane z nimi refleksje obecne były we wszystkich jego spektaklach i dziełach plastycznych.Wielkość tej sztuki polegała jednak na tym, że motyw ten nigdy nie przybrał formy naturalistycznej ani osobistego wynurzenia, ani też opowieści o jednostkowym dramacie. Nawet kiedy się twórca posługiwał autentycznym dokumentem, nadawał mu sens uogólniony i symboliczny. Obrazy, które składają się na jego teatr i jego sztukę, tworzą uniwersalną metaforę dotyczącą problemów wiecznych, związanych z naturą człowieka i jego kondycją. Do rangi symbolu podniósł Józef Szajna postać wybitnego rzeźbiarza, profesora krakowskiej ASP Ludwika Pugeta, który zginał w Auschwitz w 1942 roku, a którego sylwetę wykorzystywał kilkakrotnie w swoich instalacjach i scenografiach: „Reminiscencjach” (1969), spektaklu „Replika” (1971 i 973) oraz w environment „Sylwety i cienie” (1973).W pracach tych zestawiał zresztą przeskalowane obozowe zdjęcie wybitnego starego artysty z własnym obozowym zdjęciem - podobizną przyszłego artysty. Warto wspomnieć, że do niemieckiego obozu koncentracyjnego Ludwik Puget trafił po aresztowaniu w Domu Plastyków przy ulicy Łobzowskiej w Krakowie, gdzie w czasie wojny pracował jako kelner. Jego ostatnią pracą jest portret psa, wykonany już w obozie. „Reminiscencje” Józefa Szajny powstały jako zadokumentowanie w ramach wystawy 150-lecia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie okresu lat 1939-45,
kiedy uczelnia została przez Niemców zamknięta, a jej profesorowie wymordowani. Szajna nakleił na olbrzymią płytę powiększenie zdjęcia obozowego prof. Ludwika Pugeta. Fotografia została z płyty wycięta.Tak powstała brama pustki po nieobecnych, przez którą wszyscy widzowie musieli przechodzić do sali. Z głębi aranżacji spoglądał na nich prof. Puget ze swego zdjęcia w obozowym pasiaku.Ważny element instalacji stanowił powiększony fragment autentycznego rejestru obozowego z nazwiskami 169 więźniów, odnotowanych jako „tak zwana grupa artystów” z Krakowa, z adnotacją, że „zmarli” 27 maja 1942 roku. Sala zastawiona była lasem sztalug z nazwiskami i fotografiami zabitych przez okupanta artystów. „Reminiscencje” pokazane były następnie w Warszawie i reprezentowały Polskę na XXXV Biennale Sztuki w Wenecji w 1970 roku, wszędzie budząc najwyższe uznanie widzów i prasy. Motyw sylwety Ludwika Pugeta powtórzony został następnie w spektaklu „Replika” (1971 i 1973) i environment „Sylwety i cienie” (1973). Józef Szajna studiował grafikę i scenografię na krakowskiej ASP (dyplomy w 1952 i 1953). Początki twórczości malarskiej i graficznej artysty przypadają na lata 50. Początkowo zafascynowany był sztuką informel, stosował technikę kolażu, w latach 60. coraz wyraźniej zmierzał w kierunku asamblażu - akcentował fakturę kompozycji, aplikując fragmenty gotowych przedmiotów. Do tragicznych doświadczeń wojennych nawiązał też w malarstwie z lat 80. i 90., w którym odwołał się zarówno do doświadczeń sztuki figuratywnej, jak i ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Reprezentował Polskę m.in. na Biennale w Wenecji (1970 i 1990) oraz na Biennale w São Paulo (1979 i 1989).