Knippen is een kunst

Joanna Koerten (1650 -1715) werd de ‘Rembrandt met de schaar’ genoemd. In de Gouden Eeuw behoorde ze tot de culturele elite dankzij haar knipkunstwerken en kunstkabinet. Belangrijke mensen als Tsaar Peter de Grote, Gerard de Lairesse en Melchior de Hondecoeter bezochten haar atelier en kunstkabinet.

Kunstenaar Eline Janssens maakte de tentoonstelling ‘Janssens & Koerten | Geknipt voor de kunst’ in het Westfries Museum. Ze liet zich daarvoor inspireren door leven en werk van Joanna Koerten, een soort Lady Gaga van de 17e eeuw. “Uitzonderlijk dat een vrouwelijke kunstenaar in die tijd zo bekend was. Haar knipkunst beïnvloedt ook mijn robuuste werk in de openbare ruimte.”

Twee dagen na de feestelijke opening van de tentoonstelling op 7 maart sloten de deuren van het museum vanwege het Coronavirus. Maanden werk waren eraan voorafgegaan. “Dat is wrang”, vertelt Eline Janssens. “Je maakt zo’n expositie om bezoekers te verrassen en te inspireren. Om dat teweeg te brengen hebben we de tentoonstellingsruimtes omgetoverd tot knipkunstkabinet en atelier. Geknipt glas van Bernard Heesen, gelaserd papier van Ferry Staverman en een poppenhuis van mij staan temidden van de prachtige collectie knipkunst van het Westfries Museum. Het zorgt voor verrassing en inspiratie. In het atelier kun je zelf de schaar ter hand nemen. Tenminste, dat was het plan…”

Vrouwelijke beroemdheid in de 17e eeuw Het door Eline speciaal voor deze tentoonstelling gemaakte poppenhuis toont scènes uit het leven van Joanna Koerten. “Joanna’s leven speelde zich vooral binnenshuis af. Joanna bekwaamde zich in het glasgraveren en kantklossen, maar blonk al snel uit in de kunst van het papierknippen. Eigenlijk was het meer snijden dan knippen. Met een heel scherp mesje sneed ze het papier open, zodat de illusie van ruimte ontstond. Door het

Schrijf je nu in! 4Match biedt na inschrijving een gratis proefperiode aan van maximaal 14 dagen.

papier ook nog ‘op te bollen’ leek het of er diepte in het werk zat. Dankzij haar uitzonderlijke talent voegde Houbraken, de belangrijkste kunstkenner van de Gouden Eeuw, Joanna toe aan de lijst van kunstenaars die er in die tijd toe deden. Joanna’s naam stond tussen die van Rembrandt, Gerard de Lairesse en Melchior de Hondecoeter.“

Kunst komt van kunst Knipkunst was razend populair in de 17e eeuw. De onderwerpen waren vrij vaak afhankelijk van bestaande prenten, aldus Eline. “Kunst komt van kunst, ook in die tijd. Bestaande prenten van bijvoorbeeld bloemvazen, muzikanten - De Liereman - en beroemdheden werden opengewerkt met een scherp mesje, tot er een knipkunstvariatie van het origineel ontstond. Joanna werkte ook vaak zo. Favoriete afbeeldingen om te bewerken waren vazen met bloemen. Deze ‘blompotten’ verwezen in al hun pracht naar de vergankelijkheid van het bestaan. Zonder voorbeeld is echter het beroemde werk ‘De Romeinse Vrijheid’ van Joanna ontstaan. Het is een van de pronkstukken op de tentoonstelling. Dit 17e eeuwse knipwerk is nog helemaal gaaf.”

Kunstkabinetten en vriendenboek Door de beroemde bezoekers werd Joanna in haar vriendenboek bejubeld om haar techniek en prachtige karakter. “Maar ze moet wel eigenzinnig zijn geweest en bewust van haar talent”, lacht Eline. “Ze vroeg voor haar werken net zoveel geld als Rembrandt voor zijn schilderijen. Zeer ongebruikelijk voor een vrouw in die tijd. Het maakte wel uit dat Joanna was getrouwd met Adriaan Blok, een rijke lakenhandelaar en tevens lid van de admiraliteit van de VOC. Van zijn reizen op ‘de Oost’ bracht hij voor Joanna exotische voorwerpen mee als Japanse lakdozen, goudpapier en schelpen. Zij vulde daar haar kunstkabinet mee: kunstkabinetten waren de voorlopers van onze huidige musea. Andere verzamelaars en kunstkabinethouders bezochten Joanna. Door haar vriendenboek weten we dat het in haar huis een komen en gaan was van beroemdheden. Dat heb ik verbeeld in het poppenhuis. Met behulp van een video en podcast proberen we nu toch de sfeer daarvan over te brengen. En je kunt je laten inspireren door de online knipworkshops op de Facebookpagina en de website van het Westfries Museum.”

Sprookjesachtig Knipkunst was populair in het Holland van de 17e eeuw, maar over de hele wereld werd en wordt geknipt. De kunst van het knippen is dus van alle tijden. Eline: “Knipkunst is een toegankelijke kunstvorm. Je hebt alleen een schaar, mesje en papier nodig. Er wordt mondiaal geknipt om het leven te vieren, te herinneren en te gedenken. Knipkunst is daarmee een kunstvorm die heel dicht bij mensen en het leven zelf staat. Door te werken met beeldmiddelen als open en dicht, silhouetten en schaduwwerking heeft knipkunst iets sprookjesachtigs, geheimzinnigs en luchtigs. Dat zijn de dingen die mij inspireren en terug te zien zijn in de stalen beelden en hekwerken die ik voor de openbare ruimte maak. Knipkunst heeft een ietwat belegen imago, maar is springlevend in de hedendaagse kunst omdat het de fantasie zo kan prikkelen. Hopelijk kan het publiek dat binnenkort zelf nog ervaren op de tentoonstelling. Tot die tijd proberen we de wonderbaarlijke kunst van het knippen online over te brengen.”

Foto’s: Sander Wit

De tentoonstelling ‘Janssens & Koerten | Geknipt voor de kunst’ loopt t/m 27 september 2020. Houd op de website in de gaten wanneer de deuren van het museum weer geopend zijn. Westfries Museum, Roode Steen 1, Hoorn

WF-Museum nu online geopend! De deuren van het Westfries Museum zijn nu gesloten, maar online is het museum 24/7 open voor iedereen. Inspiratie, vlogs, podcast, knipworkshops en de theatervoorstelling De Verwonderingh zijn via de website en de Facebookpagina voor iedereen gratis toegankelijk. Of loop eens in 3D door het museum via de digitale tour. Je bent van harte welkom bij WF-Museum Online! www.wfm.nl | Facebook Westfries Museum

Actie ‘Geknipt voor onze helden’ Net als Joanna Koerten stimuleert Eline Janssens geïnteresseerden om zelf de schaar ter hand te nemen. Op de Facebookpagina en website van het Westfries Museum zijn korte online-workshops te zien zoals ‘Blompotten knippen’ en ‘Een aap op een fiets, hoe knip je zoiets?’. Door de actie ‘Geknipt voor onze helden’ komen er steeds meer witte duiven voor het raam te hangen als dank voor alle helden die nu voor ons in touw zijn. Meedoen? Knip een witte duif (symbool voor hoop en troost), fotografeer en plaats deze op social media. Zet erbij voor wie je de duif hebt geknipt en waarom. Gebruik de hashtag #gekniptvooronzehelden en bedank zo op wereldse wijze persoonlijk jouw held. www.wfm.nl/helden