Knappe koppen

Lang niet alle dieren leven louter op instinct zoals eeuwenlang werd gedacht, maar hebben een verbazingwekkend brein. Van olifanten, dolfijnen en apen wisten we dat al langer, maar er zijn ook minder voor de hand liggende soorten die indruk maken. Zoals ratten, schapen, bijen én honden, die zich in de loop van de tijd steeds meer naar de mens hebben geschikt en zo enorm aan intelligentie hebben gewonnen.

Behouden papegaaien

Papegaaien worden weleens omschreven als de mensen van de dierenwereld en behoren tot de intelligentste vogels op aarde. Ze zijn vriendelijk, wonderlijk slim, kunnen spellen en tellen en zijn in staat om menselijke geluiden te imiteren, al zullen ze dat in het wild niet gauw doen, zélfs niet als ze in contact komen met mensen. Ook opmerkelijk: ze kunnen de verleiding van iets lekkers op kor te termijn weerstaan voor een betere beloning op een later moment. Dat is uitzonderlijk, omdat ze niet alleen controle over een directe impuls moeten hebben, maar ook in staat zijn om een afweging van de beloning ten opzichte van de wachttijd te maken, iets wat maar weinig dieren kunnen.

Papegaaien kunnen de verleiding van iets lekkers op korte termijn weerstaan voor een betere beloning op een later moment

Empathische olifanten

Als het gaat over intelligentie, mogen olifanten niet ontbreken. De dieren hebben een bijzonder goed geheugen, leren hun leven lang en zijn meesterlijk in het oplossen van problemen. Zo zijn er situaties bekend waarin olifanten bomen op elektriciteitsdraden gooien om te ontsnappen uit een omheining. Ook herkennen ze elkaar vaak tientallen jaren later nog. Misschien is dat wel hun mooiste eigenschap; de empathie richting hun groep en andere dieren. Vrouwtjesolifanten, die samenleven in hechte groepen, waken na het overlijden van een kuddegenoot dagenlang bij het lichaam. Ze proberen het dier op te tillen en te begraven, en keren vaak jaren terug naar de plek waar het stierf. Daarnaast kunnen olifanten waken over mensen die gewond zijn, dieren in nood helpen en zelfs troosten.

Tellende bijen

Wat maakt een dier intelligent?

Een belangrijke graadmeter is de verhouding tussen lichaamsgrootte en hersenomvang. De dolfijn bijvoorbeeld heeft vijf keer meer hersenen dan je op basis van zijn gewicht zou verwachten. Ook het vermogen om werktuigen te gebruiken, ruimtelijke oriëntatie en geheugen spelen een rol. Neem bijen die schijnbaar moeiteloos de kortste route langs honderden bloemen nemen en hun soortgenoten met een dans laten weten waar de nectar te vinden is. Hoewel het bijenbrein zo klein is als een sesamzaadje, kan het diertje ook tellen en afbeeldingen van gezichten uit elkaar houden. Het boek The mind of a bee laat aan de hand van bijzondere experimenten zien dat het hierbij niet gaat om instinctief of kuddegedrag, maar om individuele intelligentie.

Sociale ratten

Ratten kunnen zichzelf uit muizenklemmen bevrijden, weten de uitgang in een doolhof te vinden en de verschillen in talen te onderscheiden.

Behalve slim, zijn ratten sociale dieren. Ze hebben zelfs vergelijkbare capaciteiten als mensen. Ze spelen met elkaar, kwijnen weg als ze lang alleen zijn, laten zwakkere ratjes in een competitie soms winnen en bevrijden liever een opgesloten soortgenoot dan dat ze een lekker hapje eten, wat aangeeft dat ze empathie voelen. Ook kunnen ze goed risico's inschatten en vertonen ze gewelddadig gedrag als hun omgeving overbevolkt raakt.

Emotionele schapen

Apen, chimpansees in het bijzonder, behoren tot de slimste dieren op aarde. Ze weten hun omgeving te manipuleren in hun eigen voordeel, zijn even intelligent als een mensenkind, gebruiken gereedschappen en jagen gezamenlijk. Ze kunnen niet praten, maar ze zijn wel in staat om gebarentaal te leren, deze grammaticaal perfect toe te passen en te gebruiken om met mensen te communiceren. Soms zijn ze zelfs slimmer dan wij. Zo versloeg een vijfjarige chimpansee bij een experiment een groep volwassenen bij geheugenspelletjes. Opmerkelijk: schapen kunnen dan weer problemen oplossen waartoe apen niet of nauwelijks in staat zijn. Ze onthouden ook minstens vijftig gezichten, bouwen vriendschappen op, hebben een indrukwekkende plantenkennis, zijn sterren in ontsnappen en voelen emoties aan.