5
DERLEYEN TARAFINDAN Bu derleme bir iceberg’in sadece bir parçasıdır. Zaman ve olayların sıcak akıntılarından eriyen bu iceberg parçasının adı kitap kapağında yazılıdır. Yukarıdaki başlıkla ilgili bir yanlış anlaşılmaya meydan vermemek için, gerekli bir açıklama yapmak zorundayız. Bizim derleme çalışmasını yaptığımız zaman birimi, XV. yüzyıldan 1915’e kadar uzanan, yani Viyana kapılarından Pers Körfezine, Kırım’dan Kuzey Afrika’ya uzanan Osmanlı İmparatorluğu (1299-1923) dönemini içermektedir. Ancak biz Ermenilerin tarihsel ticari ve ekonomik uğraşılarını, şu anki Türkiye Cumhuriyeti’nin bulunduğu coğrafya temelinde sunduk. Biz, örneğin Ermenilerin aynı alanda, diyelim Kırım veya Mısır’daki uğraşılarına -ki bunlardan her biri başlıbaşına bir kitap konusudur- hiç değinmedik. Yazı başlığında Anadolu veya Küçük Asya terimlerini de kullanamazdık, çünkü şimdi varolan Türkiye Cumhuriyeti’nin Trakya bölgesinde bulunan Rodosto (Tekirdağ), Malkara, Adrianapolis (Edirne) şehirleri hakkında verileri de dikkatinize sunduk. Başından beri derlemenin iki dilli, Ermenice ve Türkçe, yani Türkçe okuyanlar için de olacağı öngörülmüştü. Bu da, biz Ermenilerin ve Türkçe okuyanların hem kendileri, hem de karşılarındakileri tanımaları anlamını taşıyordu. Bu amaca ulaşmanın en iyi yolu değişik kaynaklardan derlenen bilgilerin hiç bir yorum yapılmadan, hiç dokunulmadan, sadece varoldukları gibi sıralanmasıyla okuyucunun analiz ve takdirine sunulmasıyla mümkün olabilirdi. Kaynaklar Ermeniler tarafından yaratılmış olsa da, çoğunluğu kaynakların ilk elden olması özelliğini taşıyor olduğundan onların doğruluğu herhangi bir kuşkuya yer bırakmamaktadır. Bu derleme nasıl bir prensiple hazırlandı ? Bizim için, öncelikle coğrafik öğenin ele alınması önemliydi, o nedenle de Türkiye’nin 40 şehrinde Ermenilerin ticari-ekonomik işlerliğiyle ilgili belgeleri derlememize kattık. Okuyucunun aklında «Neden bu veya şu şehir ele alınmamış veya bu şehirle ilgili bilgiler çokken, bir diğeriyle ilgili olanlar az peki ?» türü sorular oluşabilir. Ancak bu bizim eksikliğimiz değil, şimdi Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde bulunan, tüm eski Ermeni yerleşim bölgelerinin yazılı önemli bir tarihi var olsa da, ‘ya o kitapları derleyenler tarafından ticari ekonomik durum pek önemsenmemiş ve yahut da o konuların yazılmasını gerektiren bilgi ve veriler ellerine ulaşmamış ya da çok az olmuş olsa gerek’ sonucuna varmak zorundayız. Ancak belirtmek isterim ki, biz tüm iyi niyetimizle olanların bütününü toparlamış durumdayız. Hatta kitabın bilgi ve belge ağırlıklı olmasını sağlamak için, politik, dinsel, idari, etnik, demografik, mesleki vb. gibi epeyi konuya hiç değinmedik. Bunun yanında, Ermeni-Türk ilişkilerinin tarihsel ve ekonomik işbirliği alanlarını aydınlatmaya dikkat ettik. Ermenilerin ticari-ekonomik uğraşlarıyla ilgili verilerin çoğunluğunun XIX. yüzyıl sonu, XX. yüzyıl başlarına istina ettiğini de sözümüze ekleyelim. «İnsanlar» başlıklı bölümde 28 kişiye yer verdik ve burada da belirli açıklamalarda bulunma ihtiyacı doğuyor. Yaklaşık beş yüzyıl boyunca ticari ekonomik ilişkilerde bulunmuş onbinlerce Ermeni insanından
Khaçadur DADAYAN Ermeni ekonomi kültürü araştırmacısı-yazar