ΔΑΦΝΗ / ΕΓΑ - ΔΡΑΣΕΙΣ

35

ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ & ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΑΦΑΛΑΤΩΣΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

36

Το Δίκτυο Αειφόρων Νήσων του Αιγαίου (ΔΑΦΝΗ) είναι μια μη-κερδοσκοπική εταιρεία με μέλη νησιωτικούς ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού από το χώρο του Αιγαίου. Καταστατικός σκοπός του είναι η προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στο χώρο του Αιγαίου, με κύριους άξονες δραστηριότητας: α) την ενδυνάμωση του ρόλου της τοπικής κοινωνίας και της αυτοδιοίκησης των νησιών, δημιουργώντας τη βάση για τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων που αφορούν την οικονομική ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλλοντος και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής τους β) την προώθηση των νέων τεχνολογιών, της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας με έμφαση στους τομείς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της εξοικονόμησης ενέργειας, της διαχείρισης απορριμμάτων και νερού καθώς και της αφαλάτωσης γ) στη διατήρηση και προστασία του αιγαιοπελαγίτικου περιβάλλοντος το οποίο αποτελεί βασικό οικονομικό πόρο σε τοπικό και εθνικό επίπεδο δ) τη στήριξη του ποιοτικού τουρισμού και των μορφών εναλλακτικού τουρισμού ε) την ενθάρρυνση της συμμετοχής των πολιτών στ) τη συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς και σχήματα

Ένα από τα σημαντικότερα προγράμματα του Δικτύου ΔΑΦΝΗ είναι η προώθηση και αξιολόγηση Δράσεων Αειφορίας και η απονομή του αντίστοιχου Σήματος στα νησιά που τις υλοποίησαν. Μέχρι σήμερα, πάνω από 20 νησιά συμμετείχαν στο πρόγραμμα με εκατοντάδες δράσεις και έργα, πολλά από τα οποία είχαν καινοτομικό χαρακτήρα.

Το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ ξεκίνησε το 2006 με μέλη 38 νησιωτικούς Δήμους και Κοινότητες του Αιγαίου, ενώ μετά την διοικητική μεταρρύθμιση «Καλλικράτης», πλέον αποτελείται από 33 νησιωτικούς Δήμους και τις Περιφέρειες Νοτίου και Βορείου Αιγαίου. Στο Δίκτυο ΔΑΦΝΗ συμμετέχουν: Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου,

η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου

και οι Δήμοι: ΑΙΓΙΝΑΣ, ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ, ΑΜΟΡΓΟΥ, ΑΝΔΡΟΥ, ΑΝΤΙΠΑΡΟΥ, ΘΗΡΑΣ, ΙΟΥ, ΚΕΑΣ, ΚΙΜΩΛΟΥ, ΚΥΘΝΟΥ, ΚΩ, ΛΕΙΨΩΝ, ΛΕΣΒΟΥ, ΛΗΜΝΟΥ, ΜΗΛΟΥ, ΜΥΚΟΝΟΥ, ΝΑΞΟΥ και ΜΙΚΡΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ, ΝΙΣΥΡΟΥ, ΠΑΤΜΟΥ, ΠΑΡΟΥ, ΡΟΔΟΥ, ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ, ΣΙΚΙΝΟΥ, ΣΙΦΝΟΥ, ΣΚΟΠΕΛΟΥ, ΣΚΥΡΟΥ, ΣΥΡΟΥ-ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ, ΤΗΛΟΥ, ΤΗΝΟΥ, ΥΔΡΑΣ, ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΥ, ΦΟΥΡΝΩΝ-ΚΟΡΣΕΩΝ, ΧΙΟΥ.

1

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ 2

Πρoλογος

4

Χωροταξικος σχεδιασμος και ανανεωσιμες πηγες ενεργειας

6

Αναδειξη και προστασια των νησιωτικων τοπιων

10

Οι ΑΠΕ στο Αιγαιο και η αναγκη νεων σχηματων και συλλογικων πρωτοβουλιων

12

ΥπερΑκτια Αιολικα Παρκα

14

SMART GRIDS Ευφυη δικτυα σε 5 νησια του Αιγαιου

16

Εξοικονομηση ενεργειας στους Δημους

18

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΠΟΔΗΛΑΤΑ για τα νησια (και οχι μονο)

19

ηλεκτρικες ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ των νησιων

20

οι δημοσιες συμβασεις ως εργαλεΙο εξοικονομησης ενεργειας

22

Aκαδημια ενεργειας

23

ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ σεμιναρια σε σχολεια

24

Αφαλατωση με ΑΠΕ στα νησια του Αιγαιου

26

Καινοτομες - Πιλοτικες Αειφορικες δρασεις αγροτικης οικονομιας σε νησια του Αιγαιου

28

Η Γαλαζια Αναπτυξη (Blue Growth)

32

συνεργασια των Ευρωπαϊκων νησιων για την αειφορια

32

το ΣΥΜΦΩΝΟ των νησιων

Φωτογραφίες σελ. 2,3, 7,10, 16, 22, 25, 28, 30: Τασία Χρισσαϊτη

2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η αειφόρος ανάπτυξη στα νησιά του Αιγαίου είναι θέμα πολιτικών αλλά και θέμα προτύπων. Το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ όλα αυτά τα χρόνια της λειτουργίας του κινήθηκε και στα δυο αυτά επίπεδα. Οι πολιτικές απαιτούν στοιχεία, μελέτες, σχεδιασμό, στελέχη, χρήματα… Τα πρότυπα πρέπει να αναζητηθούν, να προβληθούν, να εμπνεύσουν.

Άλλα νησιά είχαν την τύχη να βρεθούν στο επίκεντρο της βιομηχανίας του τουρισμού και να επωφεληθούν από την γενικότερη ανάπτυξη, όμως υπέστησαν στρεβλώσεις και αλλαγές που δύσκολα μπορούν να αναταχθούν τουλάχιστον σε ότι αφορά στο τοπίο και το δομημένο περιβάλλον. Όμως, έχοντας αυτήν την προϋπόθεση, μπορούν να παρέμβουν στα συνοδά στοιχεία της οικονομίας τους: την επέκταση της τουριστικής περιόδου, την παροχή υπηρεσιών, την κοινωνική πρόνοια, την παραγωγή ενέργειας, τον καθαρισμό των αποβλήτων, την εξοικονόμηση νερού, την διατήρηση θυλάκων της φύσης, την ποιότητα των επικοινωνιών, την διαθεσιμότητα των μεταφορικών μέσων.

Τα νησιά με μεσαίο ή με χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης, υπέστησαν λιγότερο τη φθορά που επέφερε ένα ορισμένο είδος τουρισμού και η εισαγωγή των αστικών προτύπων. Έχουν λιγότερα χρήματα, αλλά ένα συγκριτικό πλεονέκτημα: Μπορούν να γίνουν ο πόλος έλξης μιας νέας γενιάς τουριστών, μπορούν να διαχειριστούν με καλύτερο τρόπο (και με λιγότερα χρήματα) το πολύτιμο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον.

3

To Δίκτυο ΔΑΦΝΗ επιχειρεί και στα δυο αυτά σύνολα. Δεν έχει στόχο να βαθμολογήσει το παρελθόν, αλλά να δείξει το μέλλον. Ο μηχανισμός που στήθηκε, αρχικά με τη βοήθεια οργανισμών όπως το ΔΙΠΕ και το ΕΜΠ, στόχευσε από την αρχή στην συνέργεια, στη δικτύωση, στην μόχλευση χρηματοδοτικών πόρων, στην υπογράμμιση της σημασίας που έχει η πιστοποίηση των δράσεων. Αυτή ήταν και η μεγάλη καινοτομία. Η νέα εποχή, που συνδυάζει επιστήμη, τεχνολογία και οικολογική ηθική, δεν μπορεί να έχει διάρκεια αν βασιστεί μόνο σε υποκειμενικές προσεγγίσεις.

Όπως σήμερα μετράμε το ΑΕΠ ή το έλλειμμα, θα πρέπει να μετράμε την κατανάλωση του νερού, την βιοποικιλότητα, τις εκπομπές του θερμοκηπίου. Θα πρέπει να μπορούμε να βάζουμε ποσοτικούς στόχους και να τους πετυχαίνουμε. Αυτή είναι η πρόκληση, κι αυτή είναι η δέσμευση των αυτοδιοικητικών υποκειμένων που πριν από οκτώ χρόνια έβαλαν τις υπογραφές τους σ’ ένα μνημόνιο συνεργασίας. Το τεύχος αυτό είναι ένας άτυπος απολογισμός. Δεν εξαντλεί τα παραδείγματα, ούτε περιέχει το σύνολο της πληροφορίας. Δίνει όμως το στίγμα και την κατεύθυνση, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου το στοίχημα της βιωσιμότητας χάνεται μέσα στην ομίχλη της κρίσης και της υποβάθμισης των αυτοδιοικητικών οργανισμών.

Ηλίας Ευθυμιόπουλος

4

ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

Χωροταξικός σχεδιασμός και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Το έργο για τον χωροταξικό σχεδιασμό σε σχέση με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ξεκίνησε από το Ενεργειακό Γραφείο Αιγαίου, σύμβουλο του Δικτύου ΔΑΦΝΗ στον ενεργειακό σχεδιασμο, με χρηματοδότηση από το «Πράσινο Ταμείο» του ΥΠΕΚΑ. Τα νησιά που μελετήθηκαν στην πρώτη φάση είναι καταρχήν αυτά τα οποία έχουν επαρκές αιολικό δυναμικό και έχουν προκαλέσει την προσέλκυση επενδυτικού ενδιαφέροντος κάποιας κλίμακας. Με βάση αυτά τα κριτήρια, επελέγησαν τελικά τα εξής 27 νησιά του Αιγαίου: Αμοργός, Ανάφη, Άνδρος, Αντίπαρος, Αστυπάλαια, Φολέγανδρος, Ικαρία, Ίος, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Κάσος, Κέα, Κως, Λειψοί, Λέσβος, Λήμνος, Μήλος, Μύκονος, Νάξος, Πάρος, Ψαρά, Ρόδος, Σαμοθράκη, Σίφνος, Σίκινος, Σύρος, Τήνος. Με τη Β’ φάση, της οποίας έχει εγκριθεί η χρηματοδότηση από την Περιφέρεια Ν. Αιγαίου, θα μελετηθούν επιπλέον νησιά και θα ολοκληρωθεί η διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες.

Το νέο αυτό εργαλείο κρίθηκε απαραίτητο για την υποστήριξη του έργου του ΥΠΕΚΑ και των Περιφερειών κατά την έγκριση των ΜΠΕ (Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων) και των Περιβαλλοντικών Όρων, για την έγκυρη πληροφόρηση των ΟΤΑ και των τοπικών κοινωνιών ως προς τα επιτρεπόμενα / συμβατά με τις λοιπές χρήσεις γης έργα, για την διαμόρφωση αντικειμενικών πλαισίων για τους σημερινούς και τους μελλοντικούς επενδυτές. Το έργο είναι ιδιαίτερα επίκαιρο λόγω της προοπτικής ανάπτυξης μεγάλων έργων ΑΠΕ στο Αιγαίο και των αντίστοιχων διασυνδέσεων. Επιπλέον, τα έργα ΑΠΕ τέμνονται με χωροταξικά σχέδια ή σχέδια που βρίσκονται σε εξέλιξη (ΣΧΟΟΑΠ, Περιφερειακά Πάρκα, ΖΕΠ, Natura, ΖΟΕ κ.α.). Αυτό δημιουργεί την ανάγκη σύνθεσης και σύγκλισης των σχεδίων χωροθέτησης. Πολλά από τα ως άνω θέματα δεν έχουν επαρκώς διευθετηθεί, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αντιτιθέμενες απόψεις μεταξύ κράτους,

5

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΑΡΚΟ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ επενδυτών, τοπικής αυτοδιοίκησης και ομάδων πολιτών σε ό,τι αφορά το επιτρεπόμενο μέγεθος και την χωροθέτηση των ΑΠΕ και ιδίως των αιολικών πάρκων. Οι αντιθέσεις αυτές εν τέλει βαίνουν τόσο εναντίον των επενδύσεων όσο και εναντίον του περιβάλλοντος. Παρά ταύτα, η διαβούλευση που έγινε στο πλαίσιο του παρόντος έργου, έδειξε ότι οι αντιρρήσεις μειώνονται στο βαθμό που υπάρχει αντικειμενική πληροφόρηση και ότι περιορίζονται σε περιοχές στις οποίες πράγματι μπορεί να προκύψει όχληση, διατάραξη του τοπίου ή σύγκρουση με άλλες χρήσεις γης/δραστηριότητες. Εκεί όπου το υφιστάμενο πλαίσιο δεν επαρκεί για την επίλυση των προβλημάτων που προκύπτουν κυρίως από τη συνθετότητα των προβλεπόμενων χρήσεων και την επαλληλία των χωρικών ρυθμίσεων, φαίνεται καταρχήν ότι η δημιουργία Περιφερειακών Πάρκων μπορεί να αποτελέσει το κατάλληλο εργαλείο. Σε πρώτη προσέγγιση (πρόταση περαιτέρω διερεύνησης) για τη δημιουργία Περιφερειακών Πάρκων, προτείνονται τα νησιά Σαμοθράκη, Νάξος, Άνδρος και Λήμνος.

Από τον Δήμο Άνδρου έχει εκπονηθεί μελέτη που κατατέθηκε στο ΥΠΕΚΑ για τη δημιουργία Περιφερειακού Πάρκου στο νησί. Με βάση την έννοια των Περιφερειακών Πάρκων (Ν. 3937/2011 για τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας) η μελέτη αφορά στην τεκμηρίωση και την οριοθέτηση του Περιφερειακού Πάρκου, καθώς και στα Διαχειριστικά Μέτρα που θα το καταστήσουν λειτουργικό. Επίσης περιλαμβάνει Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για την θεσμοθέτησή του. Το Περιφερειακό Πάρκο, είναι το πρώτο του είδους στην Ελλάδα και μετά τη θεσμοθέτησή του θα ενσωματώνει περιοχές Προστασίας της Φύσης όπως αυτές εννοούνται στις ρυθμίσεις για το Δίκτυο Natura 2000, τα Προστατευόμενα Τοπία κατά την έννοια των διατάξεων του 3937/2011 και τις περιοχές οικοανάπτυξης. Στόχος του Π.Π της Άνδρου είναι η διατήρηση του μοναδικού φυσικού περιβάλλοντος του νησιού, η ανάπτυξη του ποιοτικού τουρισμού, η διατήρηση και αναβίωση παραδοσιακών μορφών γεωργίας, η οργάνωση του χώρου με κριτήριο την αειφορία και η ισόρροπη ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

6

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ανάδειξη και προστασία των νησιωτικών τοπίων Τον ρόλο και την σπουδαιότητα του τοπίου, με τα χαρακτηριστικά της βιώσιμης, “πράσινης” ανάπτυξης, “βασισμένης σε μια ισορροπημένη και αρμονική σχέση μεταξύ κοινωνικών αναγκών, οικονομικής δραστηριότητας και περιβάλλοντος”, επισημαίνει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου (νόμος 3827/2010), σημειώνοντας ότι “το τοπίο διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο δημοσίου συμφέροντος από άποψη πολιτισμική, οικολογική, περιβαλλοντική και κοινωνική και ότι συνιστά πόρο ευνοϊκό για την οικονομική δραστηριότητα, του οποίου η προστασία, η διαχείριση και ο σχεδιασμός μπορεί να συμβάλλουν στη δημιουργία θέσεων εργασίας”. Ακόμη σημαντικότερη είναι η αξία και σημασία του τοπίου για τον τουρισμό, μέσω της αδιάρρηκτης σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ τοπίου και παρατηρητή, μέσα από τις εμπειρίες της περιήγησης, της γνωριμίας, της ανάπαυσης, της ψυχικής ανάτασης, της ανάπαυλας, της έμπνευσης, της απόλαυσης κλπ του επισκεπτόμενου χώρου. Άρα το τοπίο (νησιωτικό, αστικό, αγροτικό, ορεινό, παράκτιο, φυσικό, κλπ) αποτελεί τον σημαντικότερο ίσως –και παραμελημένο στην Ελλάδα– παράγοντα τουρισμού. Ενός τουρισμού που θα πρέπει να στηρίζεται στις τοπικές ιδιαιτερότητες, τους πολιτισμικούς πόρους και το φυσικό περιβάλλον του κάθε τόπου και άρα αποτελεί κρίσιμο μοχλό οικονομικής ανάπτυξης στη χώρα μας.

Για την υλοποίηση των ανωτέρω αρχικά απαιτείται καταγραφή και κατηγοριοποίηση όλων των τύπων και χαρακτηριστικών των ελληνικών τοπίων, είτε πρόκειται για τοπία ειδικής μορφής (θέσεις Ειδικού Επιστημονικού Ενδιαφέροντος- Γεωπάρκα, Ειδικές Ζώνες Διατήρησης- Οικότοποι, Ζώνες Ειδικής Προστασίας, Rasmar Sites, Εθνικά Φυσικά Αποθεματικά, Τοπικά Φυσικά Αποθεματικά, Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές, Εθνικοί Δρυμοί, Ακτές, Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Αποθέματα Βιόσφαιρας, Τοπικές Γεωλογικές Περιοχές) ή τοπία της καθημερινότητας, υποβαθμισμένα, κατεστραμμένα τοπία κ.α. Τα στοιχεία αυτά, τα οποία μπορούν να συγκεντρωθούν από οργανώσεις, δημόσιους οργανισμούς, φορείς παντός τύπου, πανεπιστήμια, ΜΚΟ, ιδιώτες, ερευνητές κ.α., παρέχουν αναγκαία

και πολύτιμη περιγραφική πληροφορία ή γεωπληροφορία για τα τοπία και το χώρο γενικότερα, καθώς και δυνατότητα καταγραφής των διαχρονικών μεταβολών και αλλοιώσεων τους. Η επέκταση της εφαρμογής της κοινοτικής οδηγίας INSPIRE και στην καταγραφή του τοπίου θα αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα βήματα υλοποίησης της ενσωμάτωσης της διάστασης του τοπίου στο ευρύτερο χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό μέσω αποτύπωσης του τοπίου σε χαρτογραφικά υπόβαθρα και βάσεις δεδομένων, δημιουργώντας GIS-εφαρμογή ανοιχτής πρόσβασης, με δυνατότητες συνεχούς ενημέρωσης και τροποποίησης. Επιπλέον, επιβάλλεται ιδιαίτερα, η οριζόντια ενσωμάτωση του τοπίου σε όλες τις τομεακές πολιτικές (χωροταξικές και πολεοδομικές, περιβαλλοντικές, αναπτυξιακές, κοινωνικές και

7

πολιτισμικές). Σύμφωνα με την Διακήρυξη της Αθήνας για το Ελληνικό Τοπίο, η μέριμνα για το τοπίο πρέπει να ενταχθεί ως κύρια συνιστώσα στον χωρικό σχεδιασμό, στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και τις Στρατηγικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, με τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας όπου απαιτείται. Ταυτόχρονα, θα πρέπει όλοι οι αρμόδιοι δημόσιοι, ιδιωτικοί και κοινωνικοί φορείς να ενεργοποιηθούν, υλοποιώντας δράσεις που θα οδηγήσουν στην αναγνώριση, την κατανόηση, τον προσδιορισμό, το χαρακτηρισμό, την αξιολόγηση και τη διαχείριση των ελληνικών και ιδιαίτερα των νησιωτικών τοπίων. Ο νόμος 3937/2011 ορίζει ως προστατευόμενα τοπία (Protected landscapes / seascapes) περιοχές μεγάλης οικολογικής, γεωλογικής, αισθητικής ή πολιτισμικής αξίας

και εκτάσεις που είναι ιδιαίτερα πρόσφορες για αναψυχή του κοινού ή συμβάλλουν στην προστασία φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους. Στα προστατευόμενα τοπία, με βάση τα κύρια χαρακτηριστικά τους, μπορούν να δίνονται ειδικότερες ονομασίες, όπως αισθητικό δάσος, γεωπάρκο, τοπίο άγριας φύσης, τοπίο αγροτικό ή αστικό. Ως προστατευόμενα στοιχεία του τοπίου χαρακτηρίζονται τμήματα ή συστατικά στοιχεία του τοπίου που έχουν ιδιαίτερη οικολογική, αισθητική ή πολιτισμική αξία ή συμβάλλουν στην προστασία φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους, όπως αλσύλλια, παραδοσιακές καλλιέργειες, αγροικίες, μονοπάτια, πέτρινοι φράχτες, ξερολιθιές και αναβαθμίδες, κρήνες. Με τον ίδιο νόμο ορίζονται οι διαδικασίες θεσμοθέτησης.

8

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Αναγνώριση, οριοθέτηση και αξιολόγηση των τοπίων Η αναγνώριση: Η έννοια του τοπίου είναι από τη φύση της αρκετά σύνθετη και ασαφής αφού εδράζεται σε μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα σ’ έναν παρατηρητή-υποκείμενο και ένα χώρο-αντίκειμενο. Το τοπίο είναι το σύνθετο προϊόν των φυσικών και πολιτισμικών διεργασιών. Σαν ένα τεράστιο αρχείο με ορατά αλλά και μη ορατά ίχνη της ανθρώπινης και της φυσικής ιστορίας. Ένα τοπίο χαρακτηρίζεται από τη διάταξη στο χώρο των κύριων στοιχείων που το αποτελούν και από μια συγκεκριμένη μορφή και οργάνωση της βλάστησης, των καλλιεργειών, της κατοικίας, των οδών επικοινωνίας κλπ. Προκύπτει από την ανάδυση μη ορατών παραμέτρων (γεωλογική ιστορία, κλίμα) και φέρει χαραγμένο το ιστορικό της χρήσης του χώρου από τους κατοίκους της συγκεκριμένης περιοχής.

Η οριοθέτηση: Η οριοθέτηση του τοπίου σχετίζεται με ένα συγκεκριμένο επίπεδο οργάνωσης και αντίληψης του χώρου. Η έκταση των επί μέρους τοπίων εξαρτάται από τα φυσικά χαρακτηριστικά του χώρου αλλά και από την κλίμακα οργάνωσης των δραστηριοτήτων κάθε τοπικής κοινωνίας. Ένα τοπίο χαρακτηρίζεται από μια επαναληπτική δομή στην οποία μετέχουν η γεωμορφολογία, οι μορφές της βλάστησης, της δόμησης, της καλλιέργειας της γης και ξεκινά εκεί που ξεκινά αυτή η δομή και σταματά εκεί που σταματά. Πρακτικά, στο επίπεδο της χωρικής κλίμακας στην οποία αντιλαμβανόμαστε το τοπίο, η γεωμορφολογία είναι συνήθως ο παράγοντας μέσα στον οποίο διαμορφώνονται οι υπόλοιποι και το όριο ενός τοπίου είναι συχνά μια κορυφογραμμή, που αντιστοιχεί συνήθως και στο όριο του οπτικού πεδίου ενός ατόμου που βρίσκεται μέσα σ’ ένα τοπίο. Έτσι τα όρια των τοπίων είναι κατά κανόνα οι τομές του αναγλύφου που συνήθως καθορίζουν και τα όρια του πεδίου δράσης των τοπικών κοινωνιών.

Η αξιολόγηση: Έννοιες όπως η αυθεντικότητα, η ακεραιότητα, η ολοκλήρωση, η αρμονία, η σπανιότητα, η ιστορική / αισθητική / οικολογική αξία, η σύνδεση με άλλα τοπία είναι πιο σωστές από πιθανούς δείκτες με μετρητική βάση.

9

Αναγνώριση και ανάδειξη των τοπίων της Άνδρου Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών διαμορφώνουν αντιστοίχως την έννοια των νησιωτικών τοπίων με κύρια γνωρίσματα το μικρό μέγεθος, την γρήγορη εναλλαγή με βάση τις μεταβολές του αναγλύφου, την συνύπαρξη αγροφυσικών σχηματισμών, την διατήρηση μοναδικών στοιχείων του ιστορικού περιβάλλοντος κ.α. Το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ ανέλαβε να εκπονήσει ένα πιλοτικό έργο μελέτης του νησιωτικού τοπίου με βάση το νησί της Άνδρου. Ο πυρήνας αυτού του έργου είναι η κωδικοποιημένη ψηφιακή αποτύπωση των τοπίων της Άνδρου σε χαρτογραφική απεικόνιση συνοδευόμενη από φωτογραφικό υλικό και κείμενα. Το προϊόν θα χρησιμοποιηθεί τόσο για την προστασία και ανάδειξη των τοπίων της Άνδρου όσο και για την ανάπτυξη πρότυπης μεθοδολογίας. Η μελέτη, αποτύπωση και αξιολόγηση των τοπίων της Άνδρου προβάλλει ως απαραίτητο συμπλήρωμα μελετών και σχεδίων χωρικής ανάπτυξης, αλλά κυρίως συνδέεται με την πρόταση δημιουργίας Περιφερειακού Πάρκου εντός του οποίου οι ζώνες του τοπίου αποτελούν μια διακριτή συνιστώσα. Επιπλέον, η ανάδειξη των τοπίων της Άνδρου θα προσθέσει μια σημαντική ποιοτική παράμετρο στο τουριστικό προϊόν του νησιού και θα συμβάλει στην ανάπτυξη του εναλλακτικών μορφών τουρισμού (φυσιολατρικός τουρισμός, πεζοπορία, παρατήρηση κτλ.). Τέλος, επειδή το έργο αυτό πραγματοποιείται για πρώτη φορά στην Ελλάδα με αυτήν την προσέγγιση και με αυτό το στόχο, θα αποτελέσει πρότυπο και για άλλες νησιωτικές (και όχι μόνο) περιοχές, υλοποιώντας τις απαιτήσεις της Εθνικής (νόμος 3937/2010) και της Κοινοτικής νομοθεσίας (Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου, νόμος 3827/2010) και παραγάγοντας μεθοδολογία για την τυπολογία, αποτύπωση και ερμηνεία των τοπίων.

Το υλικό που θα προκύψει μπορεί να αξιοποιηθεί για σκοπούς προβολής και εκπαίδευσης. Σε ό,τι αφορά την προβολή, αξίζει να σημειωθεί ότι διεθνώς οι τουριστικοί οδηγοί και οι καρτ-ποστάλ χρησιμοποιούνται ως υλικό μελέτης που δείχνει σαφώς την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο αυθορμήτως αισθητό και προβεβλημένο ως αξιοθέατο και την αποτίμηση των τοπίων μιας περιοχής. Μέσα από τη μελέτη βέβαια θα προκύψουν σαφώς ολοκληρωμένες και τεκμηριωμένες θεωρήσεις των ιδιαίτερων τοπίων, τα οποία αξίζουν προβολής. Συνεπώς το υλικό αυτό θα μπορέσει να αξιοποιηθεί και για την ανάδειξή τους. Στην προοπτική αυτή προτείνεται να παραχθούν έντυπα και αναρτημένες πινακίδες σε κομβικά σημεία του χώρου που θα επεξηγούν και τη σημασία των εικονιζόμενων τοπίων. Το υλικό αυτό με κατάλληλη επεξεργασία θα αναρτηθεί και σε ιστοσελίδες. Θα παραχθεί επίσης φυλλάδιο για ασκήσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με απλοποιημένα σκίτσα και ασκήσεις ανάγνωσης του τοπίου.

10

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Οι ΑΠΕ στο Αιγαίο και η ανάγκη νέων σχημάτων και συλλογικών πρωτοβουλιών

Η επίτευξη του στόχου για διείσδυση της τάξης του 20% των ΑΠΕ στο ενεργειακό μας ισοζύγιο, προϋποθέτει την ενεργοποίηση του τεράστιου δυναμικού των νησιών σε άνεμο, ήλιο και υπόγεια θερμότητα. Αυτό σημαίνει, σε ό,τι αφορά την ηλεκτροπαραγωγή, 4-5000 MW από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και εξαγωγή της πλεονάζουσας ισχύος, είτε με τη μορφή καλωδίων διασύνδεσης, είτε με τη μορφή νέων καυσίμων όπως το υδρογόνο. Η επίτευξη του στόχου 4-5000 MW στο Αιγαίο προϋποθέτει τολμηρές αποφάσεις, ιδιαίτερα σήμερα σε συνθήκες κρίσης. Προϋποθέτει επίσης συνεννόηση και στάθμιση του εθνικού με το τοπικό συμφέρον. Βέβαια, το ζήτημα της οπτικής ρύπανσης, ιδιαίτερα στο ευαίσθητο ανάγλυφο των νησιών του Αιγαίου, είναι αναμφίβολα υπαρκτό. Όμως, ένας ειλικρινής διάλογος με όλα τα δεδομένα επί τάπητος, θα μπορούσε να δώσει λύσεις. Στις δημοκρατικές κοινωνίες, εκτός από την άρνηση (που συχνά υποκρύπτει σκοπιμότητες) υπάρχει και η συναίνεση. Οι σοβαρές μελέτες – με βάση και την εμπειρία άλλων χωρών – και ο σχεδιασμός με εργαλείο την αρχιτεκτονική του τοπίου, θα μπορούσαν να υποκαταστήσουν την καθ’ υπερβολήν υποκειμενικότητα και να δρομολογήσουν συμφωνίες, όχι για το αφηρημένο εθνικό, αλλά για το εμπράγματο συλλογικό συμφέρον. Ποιος θεωρεί, για παράδειγμα, λογικό τα νησιά να βασίζουν την ηλεκτροπαραγωγή τους σχεδόν αποκλειστικά στο πετρέλαιο και μάλιστα με υπερβάλλον κόστος που ξεπερνά τα 500 εκ. € ετησίως; Γιατί θα πρέπει το ευρύτερο κοινωνικό σώμα, να επιβαρύνεται για την πολλαπλάσια

τιμή της κιλοβατώρας στα νησιά; Πως θα ζυγίσουμε, χωρίς κοινά παραδεκτούς δείκτες, τα κέρδη και τις ζημίες από τις εναλλακτικές δυνατότητες, χωρίς να θέτουμε εν αμφιβόλω τις επιλογές του παρελθόντος; Ένα από τα προβλήματα στην Ελλάδα είναι και η (ιδεολογική) αντιπαράθεση και η παλινδρόμηση μεταξύ κρατικού σχεδιασμού και ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Αντίθετα στη Δανία η συνεργασία του ιδιωτικού τομέα με το κράτος βασίζεται στην συμπληρωματικότητα και όχι στον αμοιβαίο αποκλεισμό. Επιπλέον, ζωτικής σημασίας είναι η συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης, παραγωγικών συνεταιρισμών, αλλά και μεμονωμένων πολιτών, οι οποίοι αγοράζοντας μετοχές στις εταιρείες εκμετάλλευσης, γίνονται πράσινοι παραγωγοί με εγγυημένο εισόδημα. Σήμερα, πάνω από 100.000 οικογένειες στη Δανία συμμετέχουν σε συλλογικά σχήματα εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας, δίνοντας μια διέξοδο στο οποιοδήποτε εργασιακό ή περιουσιακό πλεόνασμα και δημιουργώντας μια στέρεη βάση για την άντληση επενδυτικών κεφαλαίων.

11

Τρέχοντα έργα που προωθεί το Ενεργειακό Γραφείο Αιγαίου: Το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ με την υποστήριξη του Ενεργειακού Γραφείου Αιγαίου επεξεργάζεται ήδη σχέδια για συμμετοχικά σχήματα σε ενεργειακά έργα με συμμετοχή των ΟΤΑ και συνεταιρισμών. Σε πρώτη φάση έχουν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για την Άνδρο και τη Σαμοθράκη, αλλά ενδιαφέρον υπάρχει και από άλλα νησιά. Βέβαια, μια τέτοια καινοτομία απαιτεί επίλυση προβλημάτων στο θεσμικό επίπεδο (π.χ συμμετοχή των ΟΤΑ σε επενδυτικά σχήματα), επίλυση του κρίσιμου ζητήματος της χρηματοδότησης της ίδιας συμμετοχής των δήμων (σε συνθήκες ένδειας τραπεζικών κεφαλαίων) και ζητήματα που σχετίζονται με το εταιρικό δίκαιο, την δίκαιη κατανομή των κερδών (δεδομένης της δυσπιστίας μεταξύ των εταίρων σε νεοφανή σχήματα, και της δυσκολίας στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων των μικρομετόχων κτλ.). Η άποψή μας είναι ότι οι φορείς που έχουν αναλάβει την επίλυση των προβλημάτων (π.χ ΥΠΕΚΑ) δεν επαρκούν. Χρειάζεται συστράτευση και άλλων δυνάμεων (κοινωνικών, αυτοδιοικητικών, επιστημονικών κτλ.). Η δουλειά που κάνουμε στο Δίκτυο ΔΑΦΝΗ και στο Ενεργειακό Γραφείο Αιγαίου είναι ένα δείγμα των δυνατοτήτων που έχουν ακόμη και εξωθεσμικοί παράγοντες.

- Λέσβος: Εξοικονόμηση στην δημοτική ηλεκτρική κατανάλωση. Τηλεθέρμανση Πολυχνίτου με γεωθερμία - Σαμοθράκη: Αιολικό πάρκο με συμμετοχή του Δήμου. Τουριστική αξιοποίηση δημοτικών ακινήτων - Λήμνος: Εξοικονόμηση στην δημοτική ηλεκτρική κατανάλωση - Άνδρος: Αιολικό πάρκο με συμμετοχή του Δήμου, συνεταιρισμών και ιδιωτών. Μια πρώτη μεγάλη προσπάθεια για κοινοπρακτικά συστήματα στο χώρο της ενέργειας. Εξοικονόμηση ενέργειας στον δημοτικό ηλεκτροφωτισμό. Υποδομές για ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Δημιουργία Περιφερειακού Πάρκου.

- Θηρασιά: Μελέτη για Πράσινο Νησί με αφαλάτωση, ΑΠΕ, βιοκλιματικά, έργα ΕΞΕ, κυκλοφοριακές παρεμβάσεις, πράσινη κινητικότητα.

- Σύρος: Εξετάζεται το ενδεχόμενο εμπλοκής του Δήμου και του Νεώριον στο επιχειρηματικό σχήμα του αιολικού πάρκου στη Γυάρο. Ανακύκλωση θερμότητας για δημοτικό κολυμβητήριο.

- Κύθνος: Εξοικονόμηση στην δημοτική ηλεκτρική κατανάλωση. Αποκατάσταση / επαναλειτουργία ανεμογεννήτριας 600kW. Αφαλάτωση με ΑΠΕ.

12

ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

ΥπερΑκτια Αιολικά Παρκα Στην Ελλάδα ορισμένες περιοχές των Κυκλάδων, το Βόρειο Αιγαίο, η Νότια Κρήτη, το Βόρειο Ιόνιο καθώς και το νοτιοανατολικό μέρος των Δωδεκανήσων είναι οι καταλληλότερες περιοχές για δημιουργία υπεράκτιων αιολικών πάρκων. Η δημιουργία υπεράκτιων αιολικών πάρκων προϋποθέτει την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών σε μακρινή απόσταση από την ακτογραμμή και σε μικρά βάθη θαλάσσης, με κριτήρια το οικονομικό κόστος (κατασκευής, συντηρήσης κ.ά.), την αποφυγή περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την αποδοχή από τις τοπικές κοινωνίες, η οποία εξασφαλίζεται με τη μεγιστοποίηση της απόστασής τους από κατοικημένες παράκτιες περιοχές, από παράκτιες ζώνες αναψυχής, ακτές λουομένων, από ζώνες ναυσιπλοΐας κ.ά, με αποτέλεσμα την άμβλυνση της οπτικής και ηχητικής οχλήσεως. Το μοναδικό μειονέκτημα στον ελλαδικό θαλάσσιο χώρο, έναντι άλλων χωρών, όπου έχουν εγκατασταθεί ήδη υπεράκτια αιολικά πάρκα (Δανία, Ολλανδία κ.ά.) είναι οι απότομες κλίσεις του πυθμένα της θάλασσας. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές κατάλληλες τοποθεσίες, σε μερικές από τις οποίες ήδη υπάρχει επενδυτικό ενδιαφέρον και έχουν κατατεθεί οι σχετικές άδειες στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας. Μεταξύ αυτών είναι αιτήσεις για δύο μεγάλα υπεράκτια αιολικά πάρκα στη Λήμνο, άλλα δύο στα ανοιχτά της νήσου Μαθράκι και βόρεια των Οθωνών, αντίστοιχα, δύο νησιών

του Ιονίου πελάγους που δεν απέχουν πολύ από την Κέρκυρα, ενώ υπεράκτια αιολικά πάρκα σχεδιάζονται και στον Ευβοϊκό Κόλπο και το Θρακικό Πέλαγος. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υπεράκτιων αιολικών πάρκων είναι γενικά μειωμένες σε σχέση με τα συμβατικά αιολικά πάρκα, λόγω της απόστασής τους από τη στεριά και της αποφυγής συνοδών έργων υποδομής (π.χ. διάνοιξη βοηθητικών οδών), ενώ παράλληλα δεν αλλοιώνονται οι χρήσεις γης. Τα υπεράκτια αιολικά πάρκα έχουν ακόμα μικρότερη οπτική όχληση σε σχέση με τα αιολικά πάρκα στη στεριά, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις στο εξωτερικό ο συνδυασμός των ανεμογεννητριών με το θαλάσσιο στοιχείο προβάλλεται ως υψηλής αισθητικής αξίας. Επιπλέον, ο θόρυβος, η ελαχιστοποίηση του οποίου αποτελεί ούτως ή άλλως προτεραιότητα της τεχνολογικής προόδου, στην περίπτωση των υπεράκτιων αιολικών πάρκων εκμηδενίζεται εντελώς λόγω της απόστασης από τις κατοικημένες περιοχές ενώ υπάρχει και περισσότερη αποδοχή από τις τοπικές κοινωνίες. Τέλος, σε χώρες που έχουν σημαντική εμπειρία από υπεράκτια αιολικά πάρκα έχει διαπιστωθεί ότι οι ανεμογεννήτριες στο θαλάσσιο χώρο δεν αποτελούν πρόβλημα για τα διερχόμενα πουλιά ενώ και η συμπεριφορά των θαλάσσιων ειδών δεν επηρεάζεται. Σε γενικές γραμμές η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι

13

οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από ένα υπεράκτιο αιολικό πάρκο είναι ήπιες, αρκεί η επιλογή της τοποθεσίας να γίνει με τα κατάλληλα κριτήρια. Η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι οι Ευρωπαϊκές χώρες με τη μεγαλύτερη εμπειρία σε υπεράκτια αιολικά πάρκα, ενώ στη Δανία έχουν εφαρμοστεί και πρωτοπόρες μέθοδοι χρηματοδότησης της επένδυσης με τη συμμετοχή αρχικά συνεταιρισμών και στη συνέχεια μεμονωμένων πολιτών, οι

οποίοι αποκτούν «μετοχές» του αιολικού πάρκου και γίνονται μικροί παραγωγοί με εγγυημένο εισόδημα. Στη Δανία το πρώτο υπεράκτιο αιολικό πάρκο κατασκευάστηκε το 1991 ενώ μέχρι σήμερα υπάρχει εγκατεστημένη ισχύς 423MW, ποσοστό 13,6% επί του συνόλου των αιολικών πάρκων. Στο σχεδιασμό της χώρας για το 2025 συμπεριλαμβάνεται η προσθήκη επιπλέον 4600MW υπεράκτιων αιολικών πάρκων (23 περιοχές από 200MW η καθεμία), με στόχο την κάλυψη του 50% της ζήτησης για ηλεκτρική ενέργεια.

14

ΤΕΧNOΛΟΓΙΑ ΔΙΚΤΥΩΝ

SMART GRIDS Ευφυή δίκτυα σε 5 νησιά του Αιγαίου

Ανάπτυξη υποδομής «Ευφυών Δικτύων»

σε αυτόνομα ηλεκτρικά ενεργειακά συστήματα νησιών του Αιγαίου Με πρωτοβουλία του Δικτύου ΔΑΦΝΗ και με την υποστήριξη του Ενεργειακού Γραφείου Αιγαίου πραγματοποιείται ήδη από το 2011, ένα μεγαλόπνοο έργο το οποίο ίσως σηματοδοτεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη μετάβαση στην εποχή της τεχνολογικά προηγμένης Πράσινης Ανάπτυξης. Πρόκειται για την εγκατάσταση σε επιλεγμένο αριθμό νησιών νέων συστημάτων διανομής και κατανομής της ενέργειας, που διεθνώς είναι γνωστά ως «Έξυπνα Δίκτυα».

Η όλη ιδέα ξεκίνησε από το γεγονός ότι στα νησιωτικά συστήματα, τα χαρακτηριστικά των δικτύων και η διαχρονική διακύμανση της ζήτησης (λόγω π.χ. του τουρισμού) δεν επιτρέπουν την πλήρη κατάργηση των σταθμών βάσης που λειτουργούν με συμβατικά καύσιμα (πετρέλαιο) και περιορίζουν τη διείσδυση των ΑΠΕ. Σημειώνεται επίσης, ότι η λειτουργία αυτόνομων νησιωτικών συστημάτων με πολύ υψηλή διείσδυση ΑΠΕ παρουσιάζει σοβαρά τεχνικά ζητήματα, για τα οποία υπάρχει πολύ περιορισμένη εμπειρία, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Ενδεικτικά, τα ζητήματα αυτά μπορεί να αφορούν στις διαθέσιμες και κατάλληλες για «εμπορική» εφαρμογή τεχνολογίες αποθήκευσης ανάλογα με το μέγεθος των εξεταζόμενων συστημάτων, στην τεχνολογία και τις απαιτήσεις ελέγχου των πηγών / σταθμών ΑΠΕ, στις κεντρικές διατάξεις ελέγχου του συστήματος (ρύθμιση συχνότητας και τάσης), στις απαραίτητες παρεμβάσεις στους υφιστάμενους Αυτόνομους Σταθμούς Παραγωγής (ΑΣΠ), στις παρεμβάσεις στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη των δικτύων μέσης και χαμηλής τάσης των νησιών (προστασία, συστήματα SCADA, δομή δικτύων), στην ανάπτυξη κατάλληλων αλγορίθμων για την αποδοτική

και αξιόπιστη διαχείριση και έλεγχο των συστημάτων, στην ανάπτυξη τεχνικών προδιαγραφών και απαιτήσεων (ίσως και τυποποίησης, για επαναλαμβανόμενη εφαρμογή) για τις επιμέρους διατάξεις και τα συστήματα συνολικά. Αυτά τα μειονεκτήματα μπορούν εν μέρει να αναιρεθούν είτε με τη διασύνδεσή των νησιών με το ηπειρωτικό δίκτυο – με μεγάλο όμως κόστος– είτε με την επιστράτευση συστημάτων αποθήκευσης της ενέργειας όπως είναι τα υδροαιολικά, το υδρογόνο κτλ. είτε με την δημιουργία έξυπνων ενεργειακών δικτύων (smart energy networks). Τα τελευταία, είναι συστήματα στα οποία μικροεπεξεργαστές και αισθητήρες μεταφέρουν πληροφορίες από πραγματικούς ή εικονικούς καταναλωτές σε υπολογιστικές μονάδες και από κει, μέσω του internet δίνουν εντολές στα διασυνδεδεμένα υποσυστήματα που λειτουργούν μέσω κατάλ­ληλων αλγορίθμων. Έτσι, μεγάλες μονάδες ισχύος, κυψέλες καυσίμων, εγκαταστάσεις αφαλάτωσης, οικιακές συσκευές και εφεδρικές γεννήτριες, θα μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους σε πραγματικό χρόνο, μειώνοντας τις απώλειες, αυξάνοντας τις αποδόσεις και προσκομίζοντας σημαντικά κέρδη για το περιβάλλον.

15

Ìå ôá «¸îõðíá Äßêôõá» åðéôõã÷Üíåôáé åîïé­êïíüìçóç åíÝñãåéáò, ìåãáëýôåñç äéåßóäõóç ôùí ÁÐÅ, äéáäñáóôéêüôçôá êáôáíáëùôþí êáé ðáñáãùãþí åíÝñãåéáò, âåëôßùóç ôçò ðïéüôçôáò ôïõ ñåýìáôïò êáé ìåßùóç ôïõ êüóôïõò. Ç åöáñìïãÞ ôïõò óôá íçóéÜ, ìðïñåß íá åßíáé ç áñ÷Þ ìéáò ðñÜóéíçò ôå÷íïëïãéêÞò åðáíÜóôáóçò.

Τα νησιωτικά συστήματα προσφέρονται για την εφαρμογή των “έξυπνων δικτύων” για πολλούς λόγους: - Τα συμβατικά δίκτυα είναι πεπαλαιωμένα, έχουν προβλήματα συντήρησης και συχνά δεν επαρκούν για τα φορτία των νησιών, ιδιαίτερα τις περιόδους αιχμής - Η ζήτηση της ηλεκτρικής ενέργειας δεν είναι σταθερή. Αντίθετα παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις ημερήσιες και εποχιακές με αποτέλεσμα την υπερδιαστασιολόγηση των μονάδων - Το κόστος της παραγόμενης ενέργειας είναι υψηλό - Οι δυνατότητες διείσδυσης των ΑΠΕ περιορίζονται περίπου στο 30% - Η υπάρχουσα δομή δεν ευνοεί τις συνδυασμένες / πολλαπλών πηγών εφαρμογές

Το έργο που εξελίσσεται στο Αιγαίο χρηματοδοτείται σε πρώτη φάση (μελέτη) από το πρόγραμμα ELENA της Ε.Ε. και αφορά στη μελέτη και ωρίμανση της εγκατάστασης έξυπνων δικτύων (Κέντρα Ελέγχου Ενέργειας και Έξυπνοι Μετρητές Ενέργειας) στα μη-διασυνδεδεμένα νησιά του Αιγαίου Κύθνο, Λέσβο, Λήμνο, Μήλο και Σαντορίνη. Η υλοποίηση του τελικού έργου θα γίνει με ευθύνη του ΔΕΔΔΗΕ με χρηματόδότηση από το ΕΣΠΑ ή/και με ίδιους πόρους.

Το όλο έργο βασίζεται σε τρεις κύριες συνιστώσες. Στους έξυπνους μετρητές, τα Κέντρα Ελέγχου Ενέργειας και τα συστήματα μεταφοράς δεδομένων. Συγκεκριμένα μέσα στο 2014 θα τοποθετηθούν περίπου 100.000 νέοι μετρητές σε όλους τους καταναλωτές χαμηλής τάσης των 5 νησιών σε αντικατάσταση των παλαιών οι οποίοι θα επικοινωνούν με το Κέντρο Ελέγχου Ενέργειας και θα δέχονται ή θα στέλνουν πληροφορίες για την παραγωγή ή την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι ο κάθε καταναλωτής θα είναι σε θέση να υπολογίζει απευθείας τα χαρακτηριστικά της κατανάλωσης (με δυνατότητα λήψης των πληροφοριών στον υπολογιστή ή στο κινητό τηλέφωνο), θα μπορεί να δίνει εντολές για λειτουργία ή διακοπή λειτουργίας ηλεκτρικών συσκευών και να ελέγχει την κατανάλωση με βάση τη διαφορική τιμολόγηση του ρεύματος (ανάλογα με την ώρα ή με το κόστος παραγωγής). Αντίστοιχοι μετρητές θα τοποθετηθούν σε όλα τα σημεία της διεσπαρμένης παραγωγής (συμβατικοί σταθμοί και σταθμοί ΑΠΕ). Επίσης, στο πλαίσιο του προγράμματος θα γίνουν οι εξής εφαρμογές 1. Εγκατάσταση από τον ΔΕΔΔΗΕ 20 σταθμών φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων σε κοινόχρηστους χώρους 2. Εξοικονόμηση ενέργειας στον ηλεκτροφωτισμό

16

ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Εξοικονομηση ενέργειας στους Δήμους Για την υλοποίηση παρεμβάσεων στα δίκτυα φωτισμού των Δήμων (οδοφωτισμός, φωτισμός πλατειών, φωτισμός σημείων ενδιαφέροντος) με στόχο την εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας και μείωση του αντίστοιχου κόστους που βαρύνει τους Δήμους, προβλέπεται η αξιοποίηση λαμπτήρων και φωτιστικών σωμάτων νέων τεχνολογιών, η βελτιστοποίηση της χωροθέτησης των φωτιστικών σωμάτων και η «έξυπνη» διαχείριση των δικτύων. Για τις υπόλοιπες ηλεκτρικές καταναλώσεις (δίκτυα ύδρευσης, διϋλιστήρια νερού, αφαλατώσεις, βιολογικούς καθαρισμούς κτλ.) απαιτείται έλεγχος του υπάρχοντος εξοπλισμού και αντικατάσταση / βελτίωση της απόδοσης των συνιστωσών του. Τέλος για την ολοκληρωμένη παρέμβαση απαιτείται εγκατάσταση συστημάτων Έξυπνων Δικτύων (Smart Grids) και συστημάτων Διαχείρισης της Ζήτησης (Demand Side Management).

H υλοποίηση των έργων περιλαμβάνει τις εξής φάσεις: 1) Ενέργειες ωρίμανσης (με στόχο την διαστασιολόγηση του έργου, την κοστολόγηση των παρεμβάσεων, τον υπολογισμό του δυναμικού εξοικονόμησης, επιλογή του χρηματοδοτικού σχήματος κτλ.)

2) Υλοποίηση του έργου (φορέας υλοποίησης, διαγωνισμοί, προμήθειες, εγκατάσταση, παρακολούθηση) Η υλοποίηση του έργου γίνεται συνήθως μέσω μιας Εταιρείας Παροχής Ενεργειακών Υπηρεσιών (ΕΕΥ) με την οποία υπογράφεται μια Σύμβαση Ενεργειακής Απόδοσης (ΣΕΑ). Το βασικό χαρακτηριστικό κάθε τέτοιας σύμβασης είναι η ανάληψη, από την ΕΕΥ, της ευθύνης επίτευξης της αναμενόμενης βελτιωμένης ενεργειακής απόδοσης ή της παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ. Από την εξοικονόμηση που προκύπτει γίνεται και η αποπληρωμή της επένδυσης.

17

Τα κύρια περιεχόμενα της σύμβασης είναι:

α) ο σχεδιασμός και η διαχείριση της παρεχόμενης ενεργειακής υπηρεσίας και του ενεργειακού έργου, β) η μεθοδολογία εκτίμησης της εξοικονομούμενης ενέργειας και αποτίμησης του προκύπτοντος συνολικού οικονομικού οφέλους, γ) η αγορά, εγκατάσταση και θέση σε λειτουργία του απαραίτητου ενεργειακού εξοπλισμού, όπως ηλεκτρομηχανολογικά και ηλεκτρονικά συστήματα, καθώς και τα υλικά κτιριακού κελύφους, σταθερά ή μη, που βελτιώνουν την ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση, δ) η διαχείριση, ο τρόπος λειτουργίας του εξοπλισμού και η συντήρηση του, ε) το συνολικό κόστος του έργου, το οποίο αποτελείται από το κόστος προμήθειας και εγκατάστασης του απαραίτητου εξοπλισμού, το κόστος λειτουργίας και συντήρησης του, το κόστος χρηματοδότησης και την αμοιβή της ΕΕΥ, στ) η διαδικασία αποτίμησης του ενεργειακού οφέλους και ζ) ο τρόπος και χρόνος αποπληρωμής.

Στη ΣΕΑ μπορεί να συμμετέχει και τρίτος, ιδίως τράπεζες ή άλλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την παρεχόμενη ενεργειακή υπηρεσία. Ο τελικός καταναλωτής αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλει στην ΕΕΥ ή στον ως άνω τρίτο χρηματοδότη, όταν είναι άλλος από την ΕΕΥ, συμβατικό οικονομικό αντάλλαγμα της παρεχόμενης ενεργειακής υπηρεσίας με βάση την εξοικονόμηση ενέργειας που επιτυγχάνεται. Το οικονομικό αντάλλαγμα της ΕΕΥ συνίσταται σε ποσοστό επί του οικονομικού οφέλους που προκύπτει από την εξοικονόμηση ενέργειας στο επίπεδο του τελικού καταναλωτή (του Δήμου στην προκειμένη περίπτωση). Ανάλογα με το δυναμικό εξοικονόμησης και τα λοιπά χαρακτηριστικά του έργου, η απόσβεση της δαπάνης κυμαίνεται συνήθως από 3-8 έτη.

18

ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΠΟΔΗΛΑΤΑ για τα νησιά (και όχι μόνο) Τα χρησιμοποιούν γιάπηδες στο Σαν Φρανσίσκο, διανομείς στη Νέα Υόρκη, ταχυδρόμοι στη Γερμανία, τουρίστες και κάτοικοι στην Ολλανδία, φοιτητές και εργαζόμενοι στη Γαλλία και πολλοί άνθρωποι στην Κίνα. Εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο ανεβαίνουν ακόμα και καθημερινά, σε ένα ηλεκτρικό ποδήλατο για να πάνε στη δουλειά τους, ή απλώς μια βόλτα, να γυμναστούν χωρίς να ιδρώσουν, να νικήσουν τις ανηφόρες και τον δυνατό άνεμο. Η βιομηχανία των e-bikes, όπως ονομάζονται, αναπτύσσεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, έχοντας φτάσει σε τζίρο τα 11 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως, και η τεχνολογία ακολουθεί.

Πλεονεκτήματα των ηλεκτρικών ποδηλάτων • Τα ηλεκτρικά ποδήλατα ανεβαίνουν ευκολότερα τις ανηφόρες, σχεδόν σαν να ήταν ευθείες. Έτσι πλέον μπορούν να μετακινηθούν με ποδήλατα και όσοι κυκλοφορούν σε μέρη όπου υπάρχουν ανηφόρες και μέχρι σήμερα αυτός ήταν ο ανασταλτικός παράγοντας στη χρήση του συμβατικού ποδηλάτου. Υπάρχουν αρκετά τέτοια μέρη στην Αθήνα, αλλά και σε πολλές άλλες πόλεις, όπως επίσης και στα περισσότερα ελληνικά νησιά.

• Τα ηλεκτρικά ποδήλατα μετατρέπονται από ηλεκτρικά σε συμβατικά απλά με το πάτημα ενός κουμπιού, και ως εκ τούτου ανά πάσα στιγμή ο χρήστης επιλέγει πότε θα κινείται μόνο με τις δικές του δυνάμεις και πότε θα ενεργοποιεί την ηλεκτρική υποβοήθηση.

• Όλοι οι άνθρωποι που θα επιθυμούσαν να κάνουν βόλτα με ποδήλατο και νιώθουν ότι δεν έχουν τις απαραίτητες δυνάμεις, με το ηλεκτρικό ποδήλατο μπορούν να χαρούν τη βόλτα τους με μεγάλη ευκολία.

• Τα ηλεκτρικά ποδήλατα θεωρούνται πιο ασφαλή στο δρόμο από τα συμβατικά. Κι αυτό γιατί η ταχύτητα του ποδηλάτη με ηλεκτρικό ποδήλατο, κυρίως στις ανηφόρες, είναι πιο κοντά στην ταχύτητα της ροής του δρόμου. Μάλιστα το ηλεκτρικό ποδήλατο είναι καλή λύση για όσους δεν επιθυμούν το μηχανάκι ως επιλογή λόγω της ταχύτητας και των κινδύνων που αυτό συνεπάγεται.

• Το ποδήλατο είναι το πιο δημοφιλές όχημα από την παιδική μας ηλικία μέχρι τα γεράματα και με το ηλεκτρικό ποδήλατο μπορεί κανείς να κάνει πιο συχνά ποδηλασία, αφού περιορίζονται πλέον κάποιοι βασικοί ανασταλτικοί παράγοντες • Το ηλεκτρικό ποδήλατο αντιμετωπίζεται από το νόμο ως κανονικό ποδήλατο. Για το λόγο αυτό δεν απαιτούνται δίπλωμα οδήγησης, άδεια κυκλοφορίας, σήμα κυκλοφορίας, ασφάλεια κ.α.

• Το ηλεκτρικό ποδήλατο είναι η επόμενη καλύτερη περιβαλλοντικά λύση στη μετακίνηση μετά το συμβατικό ποδήλατο, καθώς η ενέργεια που απαιτείται για τη λειτουργία των ηλεκτρικών ποδηλάτων είναι μικρότερη από οποιοδήποτε άλλο όχημα. Ενδεικτικά, η ενέργεια που καταναλώνει ένα ηλεκτρικό ποδήλατο για μία απόσταση 50 χλμ., είναι περίπου ίση με όση καταναλώνει μία λάμπα πυράκτωσης 100Watt σε 5 ώρες (0,5 kWh). Η ενέργεια που θα χρειαζόταν ένα αυτοκίνητο για να καλύψει την ίδια απόσταση είναι 150 φορές μεγαλύτερη, δηλαδή ενέργεια που η λάμπα των 100Watt θα κατανάλωνε αν παρέμενε αναμμένη επί 750 ώρες, δηλαδή για περίπου 1 μήνα συνεχώς.

19

ηλεκτρικές ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ των νησιών Οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις μεταξύ των νησιών και οι διασυνδέσεις νησιών με το ηπειρωτικό δίκτυο αποτελούν επίσης στρατηγικό μέρος του σχεδιασμού για την ανάπτυξη των ΑΠΕ όχι μόνο στα νησιά, αλλά σε επίπεδο εθνικό, καθώς σχετίζονται απόλυτα με την ενεργειακή ασφάλεια των νησιών και με τις υποδομές για την επίτευξη των εθνικών στόχων. Η ηλεκτρική διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό σύστημα αποτελεί πάγιο στόχο δεκαετιών με σκοπό την ελαχιστοποίηση της χρήσης πετρελαίου για την ηλεκτροδότηση των νησιών και τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση του δυναμικού των ΑΠΕ των νησιών. Οι επεκτάσεις του Συστήματος στις Κυκλάδες, στα Δωδεκάνησα, στην Κρήτη και στα νησιά του Βορείου Αιγαίου είναι οικονομικά και τεχνικά εφικτές και σχεδιάζεται η υλοποίησή τους έτσι ώστε να συνδεθεί το σύνολο των νησιών με πολλαπλά οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη για την εθνική και την τοπική οικονομία. Για την υλοποίηση αυτών των έργων, απαιτείται να λυθούν ζητήματα τεχνικά, χρηματοδοτικά, γραφειοκρατικά, ακόμα και ζητήματα κοινωνικής αποδοχής.

Οι διασυνδέσεις αποτελούν μέρος της Θαλάσσιας Χωροταξίας αφού αναπτύσσονται στον θαλάσσιο χώρο και τον “οργανώνουν” στη λογική των ενεργειακών δικτύων. Το βασικότερο όμως ζήτημα αυτή τη στιγμή στον ελλαδικό χώρο είναι το αν οι διασυνδέσεις θα αποτελέσουν αντικείμενο κυρίως της ιδιωτικής πρωτοβουλίας (συνοδά έργα των ενεργειακών επενδύσεων) ή αν αντίθετα θα αποτελέσουν αντικείμενο ενός εθνικού σχεδιασμού, πράγμα που θα καθορίσει μεταξύ άλλων τα σχήματα και τους τρόπους χρηματοδότησης.

20

ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ

οι δημόσιες συμβάσεις ως εργαλείο εξοικονόμησης ενέργειας Η ενεργειακή πολιτική της Ε.Ε. επιμερίζει τις προσπάθειες για την εξοικονόμηση ενέργειας, σε όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Ένας από αυτούς αφορά τις διαδικασίες έργων και προμηθειών του δημόσιου τομέα οι οποίες επηρεάζουν το 16% του Ευρωπαϊκού ακαθάριστου προϊόντος και μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην εξοικονόμηση ενέργειας, αν τεθούν τα κατάλληλα κριτήρια επιλογής για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προμηθεύονται καθημερινά οι δημόσιοι οργανισμοί και φορείς. Για το σκοπό αυτό απαιτείται ευαισθητοποίηση και ενημέρωση πολιτικών και στελεχών αλλά και αναμόρφωση του εθνικού θεσμικού πλαισίου ώστε να ενσωματώνει αυτή τη διάσταση. Στην Ελλάδα, έχει καθυστερήσει η θεσμική εφαρμογή των βασικών αρχών, της νομοθεσίας και των εργαλείων της Ε.Ε. και η αντίστοιχη καθοδήγηση των δημόσιων φορέων και του στελεχιακού δυναμικού τους. Εξαίρεση αποτελεί ο τομέας της κατασκευής όπου έχει ήδη διαμορφωθεί ένα επαρκές θεσμικό πλαίσιο και ήδη εφαρμόζεται. Εκκρεμούν όμως το Εθνικό Σχέδιο Δράσης που εντάσσεται στις αρμοδιότητες της Διϋπουργικής Επιτροπής για τις Πράσινες Προμήθειες καθώς και οι υπόλοιπες θεσμικές πρωτοβουλίες της Επιτροπής.

Το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ, προκειμένου να στηρίξει και να ενισχύσει αυτή τη διάσταση της εξοικονόμησης ενέργειας στα νησιά του Αιγαίου, συμμετέχει με άλλους 14 Ευρωπαϊκούς φορείς στο έργο «EFFECT» που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για την «Νοτιονατολική Ευρώπη» (South East Europe - SEE) και έχει στόχο την προώθηση των Ενεργειακά Αποδοτικών Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΔΣ) και την άρση των εμποδίων που παρουσιάζονται στην εφαρμογή αποδοτικότερων ή καινοτόμων λύσεων σε προϊόντα και κατασκευές που προορίζονται για τον δημόσιο τομέα. Για την υλοποίηση του έργου εξασφαλίστηκε ευρύτερη συνεργασία τόσο με τους Δήμους των νησιών όσο και με υπηρεσίες της κεντρικής διοίκησης, όπως η Γενική Γραμματεία Εμπορίου υπό την αιγίδα της οποίας πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικά σεμινάρια για το προσωπικό των διευθύνσεων προμηθειών, το ΥΠΕΚΑ, η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Έργων και το Υπουργείο Οικονομικών καθώς και ορισμένοι Δήμοι της Αττικής, με στόχο την ανταλλαγή εμπειριών και απόψεων και την ανάπτυξη μιας νέας δυναμικής μέσα από την ενθάρρυνση των στελεχών και τις επί μέρους πρωτοβουλίες των φορέων.

Στον δικτυακό τόπο του Δικτύου ΔΑΦΝΗ διατίθεται ο Ενημερωτικός Οδηγός για Ενεργειακά Αποδοτικές Δημόσιες Συμβάσεις καθώς και πληροφορίες από τα σεμινάρια και τις ομάδες συνεργασίας που λειτούργησαν με στελέχη από τους Δήμους των νησιών και τις κεντρικές υπηρεσίες.

21

Στο πλαίσιο του έργου, το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ σε συνεργασία με το ΚΑΠΕ και την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου συνέταξε έναν Ενημερωτικό Οδηγό για Ενεργειακά Αποδοτικές Δημόσιες Συμβάσεις, ο οποίος είναι αναρτημένος στη σελίδα: www.dafni.net.gr/gr/projects/effect.htm. Ο Οδηγός απευθύνεται καταρχήν στα στελέχη της δημόσιας διοίκησης αλλά μπορεί να βοηθήσει σημαντικά και τα στελέχη του ιδιωτικού τομέα. Περιλαμβάνει αρχικά όλο το βασικό Ευρωπαϊκό και εθνικό θεσμικό πλαίσιο στο οποίο πρέπει να βασίζονται οι νέες κατευθύνσεις και στη συνέχεια παρέχει οδηγίες και συστάσεις για τα μέσα που διαθέτει η διοίκηση προκειμένου να επιτύχει την αποτελεσματικότερη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα ώστε να περιοριστούν οι πάσης φύσεως φραγμοί που σήμερα εμποδίζουν την εφαρμογή τους.

συντονιστής

συμμετέχοντες

Τέλος, το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ υπέγραψε σχετικό Σύμφωνο δέσμευσης ότι θα προσπαθήσει να εφαρμόζονται κατά το μέγιστο δυνατό στα νησιά-μέλη του οι κανόνες και οι αρχές για την εξοικονόμηση ενέργειας στις δημόσιες προμήθειες. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Πρόγραμμα Αειφόρων Δράσεων του ΔΑΦΝΗ), ενθαρρύνει και πριμοδοτεί κατά την αξιολόγηση των δράσεων, έργα και προμήθειες των Δήμων που ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, ενσωματώνουν ενεργειακά κριτήρια, όπως κατασκευές/ αναβαθμίσεις σχολικών και δημοσίων κτηρίων, προμήθειες οδικού φωτισμού, προμήθειες ηλεκτρικών συσκευών κλπ.

22

ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ-ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ

Aκαδημία ενέργειας Στόχος της Ακαδημίας Ενέργειας είναι η δημιουργία εξειδικευμένων στελεχών για την τοπική αυτοδιοίκηση και την τοπική οικονομία (ιδιαίτερα των νησιών) έτσι ώστε οι φορείς τους να συμμετέχουν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση έργων βιώσιμης ανάπτυξης στο πλαίσιο των απαιτήσεων που προκύπτουν από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Η Ακαδημία Ενέργειας διοργανώνεται από το Ενεργειακό Γραφείο Αιγαίου, σύμβουλο της νησιωτικής αυτοδιοίκησης στον ενεργειακό σχεδιασμό. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα υλοποιείται με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, (e-learning) σε συνδυασμό με συναντήσεις εργασίας και η φοίτηση είναι δωρεάν. Μετά τους δύο προηγούμενους κύκλους που λειτούργησαν με επιτυχία μεταξύ 2009-2011 για δύο συνεχή ακαδημαϊκά έτη, ο τρίτος κύκλος σπουδών της Ακαδημίας Ενέργειας, πραγματοποιήθηκε το 2013 με υποστήριξη της ελληνικής αντιπροσωπείας του Ιδρύματος Friedrich Ebert. Οι συμμετέχοντες σπουδαστές, στελέχη της τοπικής

αυτοδιοίκησης, ειδικότερα, αρχιτέκτονες, συγκοινωνιολόγοι, ηλεκτρολόγοι μηχανολόγοι, καθώς και ελεύθεροι επαγγελματίες από το νησιωτικό κυρίως χώρο, αλλά και απ’ όλη την Ελλάδα, έλαβαν στο τέλος του κύκλου σπουδών «πιστοποιητικό επιτυχούς κατάρτισης». Ο κύκλος των μαθημάτων κάλυψε πέντε θεματικές ενότητες και η θεωρητική κατάρτιση κατέληξε στην εκπόνηση συγκεκριμένης μελέτης εφαρμογής, ως παραδοτέα εργασία από τους σπουδαστές, στα θέματα: Διαχείριση της Ενέργειας, Αιολική Ενέργεια και Χωροταξία, Βιώσιμος Ενεργειακός Σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο, Διαχείριση Ενέργειας στα Κτίρια και Βιώσιμη Κινητικότητα. Στις εργασίες συμμετείχαν ενεργά περισσότεροι από 60 σπουδαστές. Οι διπλωματικές εργασίες παρουσιάστηκαν στην τελική συνάντηση της Ακαδημίας στις 25 Ιανουαρίου 2014.

23

ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ σεμινάρια σε σχολεία Το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ έλαβε έγκριση από το Υπουργείο Παδείας για την πραγματοποίηση βιωματικών σεμιναρίων για την εξοικονόμηση ενέργειας και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε μαθητές των σχολικών μονάδων των Διευθύνσεων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δωδεκανήσου αλλά και σεμιναρίων σε εκπαιδευτικούς Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης της περιφέρειας Βορείου και Νοτίου Αιγαίου. Οι δράσεις υλοποιήθηκαν από το Ενεργειακό Γραφείο Αιγαίου σε συνεργασία με τα Τμήματα Σχολικών Δραστηριοτήτων των Δ/νσεων Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Δωδεκανήσου. Τα σεμινάρια πραγματοποιήθηκαν σε 2 σχολεία της Ρόδου και έτυχαν ενθουσιώδους υποδοχής από τους μαθητές, καθηγητές και διευθυντές των σχολείων. Συγκεκριμένα συμμετείχαν 88 μαθητές της Ε’ και ΣΤ’ τάξης του 13ου Δημοτικού Ρόδου και 122 μαθητές της Β’ τάξης του 1ου Γυμνασίου της Ρόδου. Το περιεχόμενο των σεμιναρίων ήταν κατάλληλα προσαρμοσμένο στις ηλικιακές απαιτήσεις των μαθητών. Επιπλέον ήταν διαρθρωμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να περιλαμβάνουν τόσο θεωρητική γνώση όσο και πρακτική εφαρμογή του αντικειμένου, μέσω βιωματικών δραστηριοτήτων και παιχνιδιών, με στόχο την εξοικείωση των παιδιών με την ενεργειακά αποδοτική συμπεριφορά και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ενδεικτικά θέματα: «Ο άνθρωπος, το φυσικό περιβάλλον και η ενέργεια», «Δραστηριότητες με θέμα τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και την Εξοικονόμηση Ενέργειας», «Επίδειξη λειτουργίας μηχανισμών αξιοποίησης ΑΠΕ – ΕΞΕ», «Γινόμαστε ενεργειακοί επιθεωρητές», «Κατάστημα ηλεκτρικών συσκευών», «Το μονοπάτι της Ενέργειας», «Συμβολική ιστορία – Παραμύθι, «Δημοσιογραφικό παιχνίδι – Φτιάχνουμε μια εφημερίδα!» Τα σεμινάρια παρουσιάστηκαν και σε περίπου 200 εκπαιδευτικούς από τη Ρόδο, την Κω και την Κάλυμνο με στόχο να τους εμπνεύσουν να σχεδιάσουν και υλοποιήσουν αντίστοιχες δράσεις και προγράμματα στα σχολεία τους στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

24

ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

ΑφαλΑτωση με ΑΠΕ στα νησιά του Αιγαίου Αρκετά νησιά του Αιγαίου εμφανίζουν έλλειψη φυσικών πηγών και ασύμμετρα μεγάλη ζήτηση νερού λόγω της έντονης τουριστικής ανάπτυξης, σε σημείο που οι τοπικές αρχές αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στην αυξημένη ζήτηση. Η λύση αναζητείται συνήθως στην κοστοβόρο διαδικασία της μεταφοράς νερού με δεξαμενόπλοια. Τα χρήματα που δίνονται τις τελευταίες δεκαετίες για την μεταφορά νερού παρουσιάζουν σημαντική αύξηση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μεταξύ 1997 και 2007 το κόστος μεταφοράς δεκαπλασιάστηκε (από 1.244.881 € το 1997 σε 11.206.409 το 2007). Το υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου πλήρωνε 4,91€ ανά m3 νερού για τα Δωδεκάνησα, το 2007, ενώ για τις Κυκλάδες πλήρωνε 8,32€ ανά m3. Παράλληλα το κόστος του μεταφερόμενου νερού ανά m3 αυξήθηκε από 2,55€ το 1997 (μέση τιμή για Κυκλάδες και Δωδεκάνησα) σε 6,23€ το 2007. Μάλιστα τα χρήματα αυτά δίνονται για νερό που δεν είναι καν πόσιμο, οπότε στην οικονομική (αλλά και περιβαλλοντική) ανάλυση του προβλήματος πρέπει να συνυπολογιστεί και η τεράστια κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού σε πλαστικά μπουκάλια. Τις τελευταίες δεκαετίες ελπιδοφόρα μηνύματα έρχονται από την χρήση μονάδων αφαλάτωσης και ιδιαίτερα το συνδυασμό αυτών με μονάδες ΑΠΕ, καθότι η αφαλάτωση αποτελεί αρκετά ενεργοβόρα διαδικασία, με μεγάλο αντίκτυπο στα αυτόνομα νησιωτικά συστήματα, ενώ υπάρχει υψηλό εκμεταλλεύσιμο αιολικό και ηλιακό δυναμικό. Σημειώνεται ότι από το 2008 λειτουργεί η πρώτη μονάδα αφαλάτωσης με

ανεμογεννήτρια στη Μήλο με δυναμικότητα ~2.300m3/ημ και ανεμογεννήτρια 850 MW. Το έργο κατασκευάστηκε από την εταιρεία Αιολική Μήλου Α.Ε., είχε προϋπολογισμό 3,5 εκ€., ενώ προβλέπεται επέκτασή του. Τα νησιά στα οποία γίνεται μεταφορά νερού με υδροφόρες είναι τα πρώτα υποψήφια για εφαρμογές αφαλάτωσης. Ωστόσο, είναι σημαντικό να δοθούν προτεραιότητες ανάλογα με ορισμένους δείκτες: την μεταφερόμενη ποσότητα και την απαιτούμενη απόσταση μεταφοράς του νερού. Το Ενεργειακό Γραφείο Αιγαίου στη Στρατηγική Μελέτη για την Εξοικονόμηση Ενέργειας, την προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και τη μείωση των εκπομπών CO2 στα νησιά του Αιγαίου κατηγοριοποίησε τα νησιά του Δικτύου ΔΑΦΝΗ σύμφωνα με τους παραπάνω δείκτες, ως προς την προτεραιότητα για την υλοποίηση μονάδων αφαλάτωσης με ΑΠΕ. Προέκυψε ότι τα νησιά με την μεγαλύτερη προτεραιότητα είναι η Πάτμος, η Φολέγανδρος, τα Κουφονήσια, η Κίμωλος και οι Λειψοί. Παράλληλα, είναι σημαντικό να αντικατασταθούν οι μονάδες συμβατικής αφαλάτωσης στην Νίσυρο, τη Σαντορίνη, την Ίο, τη Σύρο, τη Σίφνο, την Πάρο, τη Μύκονο, τη Χίο και την Κίμωλο. Ωστόσο, οι μεταφερόμενες ποσότητες νερού δεν θα πρέπει να αποτελούν τον μοναδικό δείκτη στη λήψη αποφάσεων για εγκαταστάσεις αφαλατώσεων στα νησιά. Σε πολλά νησιά όπου δεν μεταφέρεται νερό, υπάρχουν άλλα προβλήματα που έχουν να κάνουν είτε με την κακή ποιότητα του νερού (μη πόσιμο-υφάλμυρο, από γεωτρήσεις κλπ.) είτε με το περιβαλλοντικό κόστος της άντλησης νερού από τους υδροφόρους ορίζοντες των ευαίσθητων οικοσυστημάτων των νησιών. Το πρόβλημα του νερού λοιπόν απαιτεί μια σύνθετη προσέγγιση,

25

και από τη στιγμή που οι σχετικές μελέτες υπάρχουν, καιρός είναι να δοθούν οι κατάλληλες λύσεις. Κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις (χωροταξία, δυναμικό ΑΠΕ, περιβαλλοντικές ανοχές των αποδεκτών κτλ.) η αφαλάτωση μπορεί να είναι μια εξαιρετική λύση στο πρόβλημα της υδροδότησης των άνυδρων νησιών του Αιγαίου. Μπορεί να παράσχει επαρκείς ποσότητες νερού, με χαμηλό κόστος (1-2 €/m3) και πολύ καλής ποιότητας (σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει σήμερα όπου στα περισσότερα δίκτυα το νερό είναι ακατάλληλο). Το σημερινό καθεστώς δεν ευνοεί αυτήν την προοπτική, κυρίως εξαιτίας της έλλειψης στρατηγικού σχεδιασμού και ενιαίας πολιτικής στο θέμα της τιμολόγησης του νερού και των επιδοτήσεων: - Οι επιδοτήσεις θα πρέπει να θεσπισθούν με ενιαία κριτήρια - Η τιμολόγηση του νερού θα πρέπει γενικά να αντανακλά το κόστος της παραγωγής του και να ενσωματώνει τις εξωτερικές οικονομίες - Η απαιτούμενη ενέργεια να παρέχεται κατά το δυνατόν από ΑΠΕ - Οι τεχνολογίες να είναι κοινές ώστε να υπάρχουν οικονομίες κλίμακας (προμήθειες εξοπλισμού) και κοινή συντήρηση - Να διευκρινιστεί το επιχειρηματικό περιβάλλον μέσα στο οποίο θα πραγματοποιηθούν οι επενδύσεις - Να θεσπιστεί (ιδιαίτερα για τους ΟΤΑ) η δυνατότητα συμψηφισμού της παραγόμενης και καταναλισκόμενης ενέργειας (net metering).

Συστήματα αφαλάτωσης με ΑΠΕ μπορούν να εγκατασταθούν σε μεγάλο αριθμό νησιών του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου, τροφοδοτούμενα κυρίως από ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά. Βασική προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η εξαίρεση της ισχύος – ΑΠΕ από τους περιορισμούς που ίσχυαν μέχρι σήμερα για τα μη διασυνδεδεμένα νησιά λόγω του γεγονότος ότι σε πολλά απ’ αυτά έχουν κλείσει οι δυνατότητες νέων αδειοδοτήσεων. Βέβαια, για την διασφάλιση της βιωσιμότητας των επιχειρηματικών σχεδίων θα πρέπει να σταματήσουν οι επιδοτήσεις στη μεταφορά νερού, καθώς και οι επιδοτήσεις συστημάτων αφαλάτωσης με συμβατικά καύσιμα (εκτός κι αν αποδεικνύεται ότι η χρήση ΑΠΕ είναι αδύνατη ή ασύμφορη).

26

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ

Καινοτόμες - Πιλοτικές

Αειφορικες δράσεις αγροτικής οικονομίας σε νησιά του Αιγαίου Οι νησιωτικές αγροτικές περιοχές χαρακτηρίζονται από την μεγάλη τους ποικιλομορφία (μικρά – μεγάλα νησιά, τουριστικά ή λιγότερο τουριστικά, ορεινά – πεδινά). Παρόλα αυτά παρουσιάζουν βασικά κοινά χαρακτηριστικά όπως είναι η απόσταση από την ηπειρωτική Ελλάδα και συνεπώς το αυξημένο κόστος μεταφοράς, η εύθραυστη οικολογική ισορροπία, η σπανιότητα των πόρων, η ανταγωνιστική χρήση γης μεταξύ αγροτικής και τουριστικής δραστηριότητας κ.ά.

Συνεπώς οι αναπτυξιακές προτεραιότητες για την αγροτική ανάπτυξη των νησιωτικών αγροτικών περιοχών θα πρέπει να προσβλέπουν σε ένα μοντέλο Εξειδικευμένης και Αειφόρου Αγροτικής Ανάπτυξης σε σύνδεση με τον τουρισμό και τα νέα διατροφικά πρότυπα καθώς και με δυνατότητες εμπλοκής νέων και δραστήριων αγροτών (ή πολυαπασχολούμενων).

Στα παράλια των νησιών έχει αναπτυχθεί τουριστική δραστηριότητα με αποτέλεσμα να υπάρχει μια μετακίνηση πληθυσμού και ένα σχετικά ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο των κατοίκων. Στο εσωτερικό όμως των νησιών, που δεν έχει αναπτυχθεί ο τουρισμός η κατάσταση του αγροτικού χώρου είναι εξαιρετικά προβληματική. Όμως στις περιοχές αυτές παράγεται μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων χαμηλής παραγωγικότητας αλλά συνήθως υψηλής ποιότητας, ενώ σε αρκετά νησιά είναι ανεπτυγμένη και η κτηνοτροφία νομαδικού κυρίως χαρακτήρα. Επίσης στα περισσότερα νησιά σημαντικό ρόλο έχει η παράκτια και ποντοπόρα αλιεία. Μερικά από τα βασικά προβλήματα των μικρών κυρίως νησιωτικών περιοχών είναι η χαλαρή σύνδεση της παραγωγής με την αγορά, η εποχιακότητα της ζήτησης, οι μικρές δυνατότητες των εξαγωγών, το υψηλό κόστος των υποδομών και των εγκαταστάσεων μεταποίησης και η διακοπή της συνέχειας σε μια παράδοση που θα μπορούσε να αποτελέσει το συγκριτικό πλεονέκτημα.

Ειδικότερα για τα νησιά του Αιγαίου θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν: - οι τάσεις εγκατάλειψης της γεωργικής δραστηριότητας σε μειονεκτικές περιοχές με αρνητικές συνέπειες στην προστασία του περιβάλλοντος και την πρόληψη των φυσικών καταστροφών - η υποβάθμιση των υπόγειων υδροφορέων μέσα σε συνθήκες στενότητας ή και απουσίας ανανέωσης - οι ανθρωπογενείς πιέσεις (κατοικία, τουρισμός) στην περιαστική γεωργική γη σε δάση και δασικές εκτάσεις (κτηνοτροφία, οικιστική ανάπτυξη) - ο σχετικά μεγάλος αριθμός απειλούμενων ειδών και τις ελλείψεις στο καθεστώς προστασίας και διαχείρισης των περιοχών NATURA - το υψηλό απόθεμα περιοχών φυσικού κάλλους, τοπίων και στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς και - η επιδείνωση πολλών από τους παραπάνω παράγοντες εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής

27

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι προκειμένου να επιτευχθεί η βιωσιμότητα των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στα νησιά, με την παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων σε καλή ποιότητα και προσιτές τιμές, θα πρέπει να επιλέγονται οι, κατά το δυνατόν, άριστες κατά περίπτωση τεχνολογικές λύσεις και τέλος θα πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη μιας νέας αγοράς της γεωργίας του νησιωτικού χώρου. Οι κύριοι παραγωγικοί κλάδοι του πρωτογενή τομέα στα νησιά του Αιγαίου αφορούν σήμερα στη βοοτροφία, την αιγοπροβατοτροφία, την μελισσοκομία, τα κηπευτικά, την ελαιοκαλλιέργεια και την αμπελοκαλλιέργεια. Συμπληρωματικά και σε οριακής απόδοσης εκμεταλλεύσεις συναντώνται καλλιέργειες δημητριακών, ψυχανθών και οπωροφόρων οι οποίες όμως βασίζονται σε σημαντικό βαθμό και διατηρούν τοπικές ποικιλίες, πολλές από τις οποίες βρίσκονται σε πορεία εξαφάνισης. Οι βασικοί επομένως στόχοι της αναδιάρθρωσης σχετίζονται: Όσον αφορά την κτηνοτροφία με τον εκσυγχρονισμό των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, την βελτίωση συνθηκών διαβίωσης του ζωικού κεφαλαίου, την διατήρηση των τοπικών φυλών και την προώθηση της βιολογικής κτηνοτροφίας, ενώ όσον αφορά τη φυτική παραγωγή στη μετατροπή συμβατικών καλλιεργειών κηπευτικών σε βιολογικές, με ταυτόχρονη

βελτίωση της παραγωγής στους κλασσικούς κλάδους αμπελοκαλλιέργειας και ελαιοκαλλιέργειας, στην αύξηση του εύρους των παραγομένων προϊόντων, στην επιδίωξη της επάρκειας στην περίοδο του τουρισμού, στην προώθηση των προϊόντων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ), καθώς και στην ανάδειξη των παραγωγικών δυνατοτήτων σε ποικιλίες ειδών ενδημικής γεωργίας οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να κάνουν και τη διαφορά. Παράλληλα θα πρέπει να ενισχυθούν δράσεις μεταποίησης και τυποποίησης των προαναφερθέντων παραγωγικών κλάδων, δράσεις ανάπτυξης του αγροτουρισμού, δράσεις προώθησης των τοπικών προϊόντων, καθώς και κατασκευής εγγειοβελτιωτικών έργων, λαμβάνοντας υπόψη τις αυξημένες ανάγκες της περιφέρειας για την κάλυψη της ζήτησης γεωργικών ποιοτικών προϊόντων κατά την τουριστική περίοδο. Το Δίκτυο ΔΑΦΝΗ ως οργανισμός συνεργασίας των ΟΤΑ των νησιών του Αιγαίου και όντας σε διαρκή επαφή με τις τοπικές κοινωνίες, εκτιμά ότι οι ΟΤΑ πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα δράσεις υποδειγματικού χαρακτήρα που θα αποτελέσουν πυρήνες σε μια πορεία αναζωογόνησης του νησιωτικού αγροτικού χώρου συμβάλλοντας τόσο στην νέα οικονομία και την απασχόληση όσο και στην περιβαλλοντική προστασία.

28

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η Γαλάζια Ανάπτυξη (Blue Growth) Η Γαλάζια Ανάπτυξη (Blue Growth) είναι η συμβολή της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής (Integrated Maritime Policy) της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής για μια ευφυή, βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη προς το 2020. Η Γαλάζια Ανάπτυξη βασίζεται στην αντίστοιχη μελέτη Blue Growth Study, της Επιτροπής με την οποία οικοδομείται μια συνεκτική εκτίμηση των δυνατοτήτων των τομέων της θαλάσσιας οικονομίας για τα προσεχή χρόνια με ιδιαίτερη έμφαση στην καινοτομία και την απασχόληση.

Η μελέτη έδειξε ότι ο παράκτιος και θαλάσσιος τουρισμός είναι ο μεγαλύτερος τομέας της θαλάσσιας οικονομίας με όρους ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας και δημιουργίας απασχόλησης, καθώς αναμένεται ανάπτυξη της τάξεως του 2-3% μέχρι το 2020 σε σχέση με το 2010, ενώ ο τουρισμός κρουαζιέρας αναμένεται να δημιουργήσει 100.000 νέες θέσεις εργασίας. Σε ό,τι αφορά τον τομέα της θαλάσσιας ενέργειας (αιολική ενέργεια και κυματική ενέργεια) η εγκατεστημένη ισχύς θα διπλασιαστεί, ενώ ο κύκλος εργασιών των ορυκτών θαλάσσιων πόρων θα φτάσει από το μηδέν που βρίσκεται σήμερα στα

5εκ € στα επόμενα 10 χρόνια και στα 10 εκ € το 2030. Αντίστοιχα, σημαντική ανάπτυξη αναμένεται στους τομείς της ιχθυοκαλλιέργειας, της βιοτεχνολογίας και της παραγωγής τροφίμων και καλλυντικών και βιοκαυσίμων από την καλλιέργεια αλγών. Η πρωτοβουλία για την Γαλάζια Ανάπτυξη θα συμβάλει αποφασιστικά στην επίτευξη των ως άνω στόχων με πολιτικές και χρηματοδοτικά μέσα τόσο στο επίπεδο της έρευνας, όσο και στις ίδιες τις επενδύσεις. Η Ελλάδα, κατ εξοχήν θαλάσσια και νησιωτική χώρα, μπορεί να επωφεληθεί σημαντικά αν ξεκινήσει από τώρα τη σχετική προσπάθεια και συμμετάσχει στις διαδικασίες.

Iστοσελίδα: http://ec.europa.eu/maritimeaffairs/policy/blue_growth/index_en.htm

29

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Η θαλάσσια χωροταξία αφορά στον σχεδιασμό και τη θέσπιση κανόνων στις ανθρώπινες δραστηριότητες και τις χρήσεις του θαλάσσιου χώρου σε συνδυασμό με την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Ειδικά για τις παράκτιες δραστηριότητες η Κοινοτική πολιτική καθορίζεται από το πλαίσιο της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης της Παράκτιας Ζώνης (Integrated coastal zone management – ICZM). Η θαλάσσια χωροταξία αποσκοπεί στην εξισορρόπηση ανταγωνιστικών χρήσεων και συμφερόντων, π.χ. τα παράκτια αιολικά πάρκα μπορεί να συγκρούονται με την αλιεία, εκτός κι αν έχει προηγηθεί καλός σχεδιασμός. Για το λόγο αυτό η θαλάσσια χωροταξία βασίζεται σε αρχές αντίστοιχες με αυτές που ισχύουν στην ηπειρωτική χώρα και λαμβάνοντας υπόψιν ότι: - Οι θαλάσσιοι πόροι είναι πεπερασμένοι και γι αυτό απαιτείται ορθολογική διαχείριση υπό το πρίσμα της αειφορίας - Οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται επί τη βάσει της διαθεσιμότητας επαρκών και αντικειμενικών δεδομένων για το θαλάσσιο περιβάλλον - Οι επενδύσεις οφείλουν να εναρμονίζονται με τη νομοθεσία και να στοχεύουν στην βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη Η θαλάσσια χωροταξία είναι κατ αρχήν αντικείμενο των εθνικών πολιτικών των κρατών-μελών. Εντούτοις, ο σχεδιασμός σε περιοχές που δραστηριοποιούνται όμορα κράτη (παράδειγμα η Αδριατική)

θα πρέπει να ακολουθεί κοινούς κανόνες ώστε να αποφεύγονται συγκρούσεις συμφερόντων και να επιδιώκεται η διασυνοριακή συνεργασία στις επενδύσεις. Οι κοινές αρχές που συμφωνούνται στο επίπεδο της Ε.Ε. μπορούν να διασφαλίσουν ότι οι εθνικές, περιφερειακές και τοπικές πολιτικές είναι μεταξύ τους συμβατές. Σύμφωνα με την Πρόταση της Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση πλαισίου για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και την ολοκληρωμένη διαχείριση των παράκτιων ζωνών τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια πρέπει να περιέχουν τουλάχιστον χαρτογράφηση των θαλάσσιων υδάτων, η οποία να εντοπίζει την πραγματική και δυνητική χωρική και χρονική κατανομή όλων των σχετικών θαλάσσιων δραστηριοτήτων για να επιτύχει τους στόχους που ορίζονται στο άρθρο 5. Κατά την κατάστρωση θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων τα κράτη μέλη λαμβάνουν υπόψη τουλάχιστον τις παρακάτω δραστηριότητες: α) τις εγκαταστάσεις για την εξόρυξη ενέργειας και για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, β) τις εγκαταστάσεις και υποδομές για την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου, γ) τις οδούς θαλάσσιων μεταφορών, δ) τις διαδρομές υποβρύχιων καλωδίων και αγωγών, ε) τις περιοχές αλιείας, στ) τις θαλάσσιες εγκαταστάσεις εκτροφής, ζ) τους τόπους προστασίας της φύσης.

Σχετικό κείμενο: Commission communication on maritime spatial planning in the EU

30

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός κατέχει εξέχοντα ρόλο στην τουριστική οικονομία της Ε.Ε. καθώς και στην οικονομία των παράκτιων περιοχών, σε πολλές από τις οποίες αποτελεί τη βασική πηγή εισοδήματος και απασχόλησης. Στις ευρωπαϊκές θάλασσες συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο ποσοστό της παγκόσμιας αγοράς (70% στη Μεσόγειο) όσον αφορά τον ιστιοπλοϊκό τουρισμό και τον τουρισμό σκαφών αναψυχής, ενώ η κρουαζιέρα αποτελεί έναν ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα, με συνεχή αυξανόμενη ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο.

O παράκτιος τουρισμός σε συνδυασμό με τον θαλάσσιο τουρισμό μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στη διαφοροποίηση του ευρωπαϊκού τουριστικού προϊόντος καθώς και στην επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας στην ενδοχώρα, με ιδιαίτερη έμφαση στη σύνδεση μεταξύ του πρωτογενούς και του τριτογενούς τομέα, προσδίδοντας πολλαπλασιαστικά οφέλη στον ευρωπαϊκό τουρισμό και την ευρωπαϊκή οικονομία συνολικά.

Ωστόσο, οι υποτομείς του παράκτιου και θαλάσσιου τουρισμού βρίσκονται αντιμέτωποι με σημαντικές προκλήσεις, όπως το φαινόμενο του κατακερματισμού που αποβαίνει εις βάρος της συνοχής μεταξύ των παράκτιων περιοχών της Ε.Ε., η εποχικότητα, η έλλειψη υποδομών, η έλλειψη διαφοροποίησης και καινοτομίας του προσφερόμενου προϊόντος, οι εποχικές μεταβολές στην απασχόληση σε συνδυασμό με υψηλό βαθμό συγκέντρωσης ανειδίκευτου προσωπικού, οι υψηλές απαιτήσεις για βιωσιμότητα και τήρηση περιβαλλοντικών δεσμεύσεων, η επιτακτική ανάγκη για αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, η αυξανόμενη ζήτηση της διεθνούς τουριστικής αγοράς για τουριστικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου, η πίεση που προέρχεται από τον εντεινόμενο διεθνή ανταγωνισμό.

31

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Οι θαλάσσιες περιοχές που ανήκουν στην επικράτεια της Ε.Ε. έχοντας ιδιαίτερη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική σημασία δέχονται σοβαρές πιέσεις από θαλάσσιες και χερσαίες δραστηριότητες. Γι αυτό το λόγο η προστασία τους έχει προτεραιότητα. Στην κατεύθυνση αυτή της προστασίας, η Οδηγία Πλαίσιο 2008/56/ΕC για τη Θαλάσσια Στρατηγική συνοψίζει και εξειδικεύει τις υποχρεώσεις και τους στόχους των διεθνών και περιφερειακών πολιτικών για τα θαλάσσια ύδατα που ισχύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Οδηγία διαμορφώνει το πλαίσιο ώστε τα κράτη-μέλη να πάρουν όλα τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου να επιτευχθεί ή να διατηρηθεί το “καλό περιβαλλοντικό καθεστώς” στο θαλάσσιο περιβάλλον το αργότερο ως το 2020. Συμπληρωματικά με την Οδηγία, η Απόφαση 2010/477/EU θέτει τα κριτήρια και τη μεθοδολογία για την περιβαλλοντική αποτίμηση. Η Οδηγία έχει ενσωματωθεί στο Ελληνικό δίκαιο με τον νόμο 3983/2011 “Εθνική Στρατηγική για την Προστασία και Διατήρηση του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος” ο οποίος θέτει τους επί μέρους στόχους στο εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, επί τη βάσει της αποτίμησης της κατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, και ορίζει το δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα των δράσεων.

Συγκεκριμένα η θαλάσσια στρατηγική ακολουθεί ένα ειδικό σχέδιο δράσης που περιλαμβάνει: - Προετοιμασία: εκτίμηση της κατάστασης του θαλασσίου περιβάλλοντος, προσδιορισμό του “καλού καθεστώτος του θαλασσίου περιβάλλοντος”, καθορισμό των επί μέρους περιβαλλοντικών στόχων και των αντιστοίχων δεικτών - Καθιέρωση και εφαρμογή ενός προγράμματος παρακολούθησης των μέτρων και των δεικτών - Πρόγραμμα λήψης μέτρων και υλοποίηση του προγράμματος

32

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ

συνεργασία των Ευρωπαϊκών νησιών για την αειφορΙα Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός και επίλυση προβλημάτων συνεργασίας σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ διαφορετικών επιπέδων διοίκησης στον τομέα του ενεργειακού σχεδιασμού, αποτελεί προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μέσα από το πρόγραμμα SMILEGOV που χρηματοδοτείται από την Ε.Ε. (Γ/Δ Ενέργειας) νησιά από την Εσθονία, Σουηδία, Φιλανδία, Δανία, Σκωτία, Ιόνιο και Αιγαίο, τα Κανάρια, η Μαδέιρα, η Μάλτα, η Κύπρος, η Κρήτη, έρχονται κοντά και δημιουργούν συνθήκες για εποικοδομητική συνεργασία και ανταλλαγή εμπειριών στον ενεργειακό σχεδιασμό και την επιτάχυνση αειφόρων δράσεων. Παράλληλα, νέα νησιά καλούνται να συμμετάσχουν στην οικογένεια του «Συμφώνου των Νησιών» (Pact of Islands). Συντονιστής του νέου αυτού προγράμματος είναι το Δίκτυο Αειφόρων Νήσων Αιγαίου – ΔΑΦΝΗ. Με τη συμμετοχή στο πρόγραμμα SMILEGOV οι νησιωτικοί Δήμοι: - Θα γίνουν μέλη του μεγαλύτερου Ευρωπαϊκού δικτύου αειφόρων νησιών - Θα ενισχυθεί η συνεργασία τους με τα γειτονικά νησιά και νησιωτικές τοπικές αρχές - Θα ωφεληθούν από τα σεμινάρια ενεργειακού σχεδιασμού και χρηματοδότησης ενεργειακών έργων - Θα έχουν άμεση πρόσβαση σε επιτυχημένα παραδείγματα αειφόρων ενεργειακών έργων - Θα λάβουν, μέσω των στελεχών τους που θα συμμετάσχουν, πιστοποιημένη εκπαίδευση για τον ενεργειακό σχεδιασμό και την ανάπτυξη έργων - Θα έχουν πρόσβαση στις υφιστάμενες κατευθυντήριες γραμμές και εργαλεία του Συμφώνου των Νησιών και θα λάβουν τεχνική βοήθεια κατά τη διαδικασία του αειφόρου ενεργειακού σχεδιασμού.

Iστοσελίδα: www.sustainableislands.eu

το ΣΥΜΦΩΝΟ των νησιών Στις 12 Απριλίου 2011 στις Βρυξέλλες πραγματοποιήθηκε η πρώτη επίσημη τελετή υπογραφής του Συμφώνου των Νησιών, στην οποία παρέστησαν και υπέγραψαν το Σύμφωνο νησιωτικές αρχές από όλη την Ευρώπη. Μέχρι σήμερα, 65 νησιωτικές αρχές συμμετέχουν σε αυτή την πρωτοβουλία, μεταξύ των οποίων 19 ελληνικοί νησιωτικοί Δήμοι καθώς και 3 νησιωτικές Περιφέρειες. Το Σύμφωνο των Νησιών (Pact of Islands) αποτελεί μια εθελοντική συμφωνία των νησιωτικών δημοτικών και περιφερειακών αρχών για μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε επίπεδο νησιού κατά 20% έως το 2020. Αποτελεί μια προέκταση του Συμφώνου των Δημάρχων (Covenant of Mayors) και απευθύνεται σε νησιωτικές αρχές που θέλουν να δηλώσουν έμπρακτα τη δέσμευσή τους για συμβολή στην πανευρωπαϊκή προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Τα μέλη του Δικτύου ΔΑΦΝΗ που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία αυτή, υποστηρίζονται από το εξειδικευμένο προσωπικό του Δικτύου και του Ενεργειακού Γραφείο Αιγαίου προκειμένου να καθορίσουν και να αναπτύξουν Νησιωτικά Σχέδια Δράσης Αειφόρου Ενέργειας καθώς και να ωριμάσουν ενεργειακά έργα προς χρηματοδότηση, η υλοποίηση των οποίων θα συνεισφέρει στην επίτευξη των στόχων 20-20-20 του Ευρωπαϊκού πακέτου μέτρων για την κλιματική αλλαγή.

33

Το Ενεργειακό Γραφείο Αιγαίου είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε για να παρέχει υποστήριξη σε θέματα ενεργειακού σχεδιασμού στους νησιωτικούς Δήμους και τις Περιφέρειες. Στόχος του Ενεργειακού Γραφείου Αιγαίου είναι να θέσει τα νησιά στην πρώτη γραμμή της πράσινης ανάπτυξης με σεβασμό στις αρχές τις αειφορίας. Μερικές από τις δράσεις και τους τομείς ενασχόλησης του Ενεργειακού Γραφείου Αιγαίου είναι οι παρακάτω:

• «Στρατηγική μελέτη για την εξοικονόμηση ενέργειας, την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη μείωση των εκπομπών CO2 στα νησιά του Αιγαίου» • Χωροταξικός σχεδιασμός των ΑΠΕ και προστασία του τοπίου στα νησιά του Αιγαίου • Ωρίμανση έργων εξοικονόμησης ενέργειας και ΑΠΕ • Δημιουργία και υλοποίηση του προγράμματος σπουδών «Ακαδημία Ενέργειας» για στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης των νησιών • Τεχνική υποστήριξη νησιωτικών αρχών του Αιγαίου (επίπεδο Δήμων και Περιφέρειας) για την εκπόνηση σχεδίων δράσης αειφόρου ενέργειας (ΣΔΑΕ) • Ανάπτυξη μεθοδολογίας καταγραφής της ενεργειακής κατάστασης και των εκπομπών CO2 σε επίπεδο Δήμου καθώς και μεθοδολογιών παρακολούθησης των εκπομπών CO2 και της υλοποίησης των σχεδίων δράσης αειφόρου ενέργειας (ΣΔΑΕ) • Εξοικονόμηση ενέργειας σε κτίρια, κοινόχρηστους χώρους και μεταφορές για λογαριασμό 5 νησιωτικών Δήμων (ΕΣΠΑ) • Συμμετοχή στη μελέτη του καινοτόμου έργου Έξυπνα Δίκτυα (Smart Grids) σε 5 νησιά του Αιγαίου με χρηματοδότηση από το πρόγραμμα ELENA της Ευρωπαϊκής Επιτροπής • Υποστήριξη του Δικτύου ΔΑΦΝΗ (συντονιστής) στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα SMILEGOV (Απρίλιος 2013 – Σεπτέμβριος 2015) για την βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ επιπέδων διοίκησης σε θέματα ενεργειακού σχεδιασμού και υλοποίησης έργων αειφόρου ενέργειας • Ευαισθητοποίηση των πολιτών για την ενεργειακά αποδοτική συμπεριφορά στις κατοικίες • Οργάνωση βιωματικών σεμιναρίων εξοικονόμησης ενέργειας και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε σχολεία (δημοτικά και γυμνάσια) • Δικτύωση και ανάπτυξη συνεργασιών με δίκτυα Ευρωπαϊκών νησιών • Διοργάνωση συνεδρίων, ημερίδων και ενημερωτικών εκδηλώσεων με θέματα νησιωτικού ενδιαφέροντος Ιστοσελίδα: www.aegean-energy.gr, τηλ. 210 8848055

34

www.dafni.net.gr www.aegean-energy.gr τηλ. 210 8848055, 22823 60211

Ἡ θάλασσα- πῶς ἔγινε ἔτσι ἡ θάλασσα; Ἄργησα χρόνια στὰ βουνὰ- μὲ τύφλωσαν οἱ πυγολαμπίδες. Τώρα σὲ τοῦτο τ᾿ ἀκρογιάλι περιμένω ν᾿ ἀράξει ἕνας ἄνθρωπος ἕνα ὑπόλειμμα, μιὰ σχεδία. Γιώργος Σεφέρης