Egzekucja wyroków sądowych we Francji – Łódź – 25 października 2013 r

Mathieu Chardon Pierwszy Sekretarz UIHJ (tłum. Ewa Bieda)

We Francji egzekucję wyroków sądowych ak� tualnie przeprowadza 3200 komorników, działają� cych w 1700 kancelariach komorniczych. Rewirem francuskiego komornika sądowego jest właściwość miejscowa sądu okręgowego (tribunal de grande instance), których we Francji jest 161. Komornik sądowy jest jedynym podmiotem, mogącym dokonywać następujących czynności: – egzekucja wyroków sądowych oraz innych tytu� łów wykonawczych, – wykonywanie doręczeń dokumentów sądo� wych i pozasądowych, – wykonywanie zarządzeń sądu w trakcie posie� dzeń. Oprócz czynności, na których przeprowadzanie komornik sądowy posiada wyłączność, francuskie organy egzekucyjne uprawnione są również, obok innych podmiotów, w szczególności do: – sporządzania protokołów stanu faktycznego na zarządzenie sądu, prokuratora lub osób prywat� nych (le constat), – organizowania i przeprowadzania licytacji pu� blicznych, zarówno dobrowolnych, jak i przymu� sowych, – prowadzenia ugodowego dochodzenia należ� ności, – reprezentowania stron przed wybranymi są� dami, – udzielania porad prawnych, – pełnienia funkcji agenta ubezpieczeniowego, – pełnienia funkcji zarządcy nieruchomości. Na stanowisko komornika może zostać powoła� na osoba, która ukończyła wyższe studia prawnicze, odbyła 2-letnią aplikację komorniczą 1 w kancelarii komornika oraz zdała egzamin komorniczy. Komor� nika powołuje minister sprawiedliwości. Komornik jest zobligowany do ciągłego szkolenia zawodo� wego. Jest on również obowiązany pobierać opłaty egzekucyjne za przeprowadzone czynności w wy� sokości ustalonej odgórnie przez ustawodawcę. Co do zasady, koszty egzekucji sądowej ponosi dłużnik. W przypadku niewypłacalności dłużnika, koszty eg� zekucji ponosi wierzyciel. Komornik nie ma prawa zrzec się należnej mu opłaty egzekucyjnej. Może on zażądać od wierzyciela zaliczki na pokrycie kosz� tów egzekucji. Z momentem przeprowadzenia sku� tecznej egzekucji komornik ma prawo pobrania od wierzyciela dodatkowej opłaty, której wysokość jest również odgórnie prawnie uregulowana. Podkreślić

należy fakt, iż komornik nie może zrzec się tego wy� nagrodzenia.

Francuscy komornicy sądowi działają w grani� cach swoich rewirów na zasadach konkurencji. Or� ganem nadzorującym pracę komornika sądowego jest prokurator. Francję, jako jedno z państw człon� kowskich Rady Europy, obowiązuje Europejska Kon� wencja Praw Człowieka z 4 listopada 1950 r., a której złamanie grozi nałożeniem sankcji przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. W sławnym już orzeczeniu Hornsby przeciwko Grecji z 19 marca 1997 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, iż egzekucja wyroków sądowych musi być postrzegana jako „integralna część pro� cesu zgodnie z art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka”. Powyższe należy uznać za swoistą ma� nifestację uznania prawa do egzekucji. W kolejnym orzeczeniu w sprawie Pini przeciwko Rumunii z 22 czerwca 2004 r. Europejski Trybunał Praw Człowie� ka stwierdził, iż komornik sądowy, który swoją pra� cą przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, stanowi „element nie� zbędny państwa prawa”.

Pamiętać należy, że Ogólne Wytyczne Europej� skiej Komisji na rzecz Efektywności Wymiaru Spra� wiedliwości (CEPEJ) z 17 grudnia 2009 r. zakreśliły ramy działań, które winny być podejmowane przez organy egzekucyjne. Zgodnie z art. 33 Ogólnych Wytycznych: „organy egzekucyjne są jedynymi pod� miotami kompetentnymi do: – wykonywania orzeczeń sądowych i innych tytu� łów wykonawczych, – realizowania całości procedur egzekucyjnych, przewidzianych przez prawo krajowe państwa, w którym organy te działają”. Należy podkreślić, że we Francji komornik sądo� wy wykonuje praktycznie wszystkie czynności eg� zekucyjne. W szczególności, czynności, które podej� mować może jedynie komornik sądowy to: – zajęcie ruchomości materialnych: – ruchomości tzw. klasyczne (samochód, mo� tor, komputer itp.), – ruchomości o szczególnym charakterze (statki, samoloty, plony itp.); – zajęcie ruchomości niematerialnych: – zajęcie wierzytelności u trzeciodłużnika, za� jęcie wierzytelności wynikającej z rachunku bankowego, – zajęcie udziałów spółek handlowych, – zajęcie majątkowych praw autorskich, zaję� cie prawa własności przemysłowej itp.; – wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu ru� chomości materialnych, – wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu ru� chomości niematerialnych, – przeprowadzanie eksmisji, – egzekucja świadczeń alimentacyjnych. Istnieją jednakże dwa rodzaje egzekucji, które nie należą do kompetencji komorników sądowych. Pierwszy z nich to egzekucja z wynagrodzenia za pracę – procedura, która w całości przeprowadzana jest przez sąd. Druga – to egzekucja z nieruchomo� ści – komornik sądowy przeprowadza pierwszą fazę procedury, tj. dokonuje jedynie zajęcia nieruchomo� ści. Pozostała część procedury przeprowadzana jest pod nadzorem sądu. Powyższe przykłady wskazują też, że Francja nie wypełnia w całości zaleceń Ogól� nych Wytycznych CEPEJ, które jednak nie mają, co należy wyraźnie podkreślić, charakteru bezwzględ� nie obowiązującego.

W celu skutecznego przeprowadzenia egzeku� cji sądowej komornik sądowy ma dostęp do baz danych, dotyczących majątku dłużnika. Podstawo� wymi rejestrami, do których dostęp jest szybki i sku� teczny, są m.in. baza danych dotycząca rachunków bankowych (Ficoba) oraz rejestr pojazdów. Stosun� kowo łatwo też organy egzekucyjne uzyskują dane dotyczące adresu zamieszkania (siedziby) dłużnika oraz miejsca zatrudnienia (siedziby jego pracodaw� cy). W kwestii poszukiwania nieruchomości należą� cych do dłużnika, skutecznie można uzyskać odpo� wiednie informacje pod warunkiem, że komornik sądowy dysponuje wiedzą, gdzie potencjalna nie� ruchomość się znajduje. W przeciwnym razie jest on zobligowany do wystosowania zapytania do 354 urzędów, prowadzących księgi wieczyste na terenie całego kraju.

Jako organ egzekucyjny komornik sądowy od� powiada całościowo za przeprowadzenie egzeku� cji. W praktyce, często radzi on wierzycielowi, jaki sposób egzekucji należy przeprowadzić, aby była ona skuteczna, biorąc pod uwagę znaną organowi egzekucyjnemu sytuację dłużnika. Komornik sądo� wy musi działać szybko, sprawnie i wytrwale, ale jednocześnie odpowiedzialnie i z umiarem. W przy� padku podejmowania działań sprzecznych z etyką, np. zawyżenia kosztów egzekucyjnych lub podjęcia działań dysproporcjonalnych w stosunku do osoby

Mathieu Chardon, Pierwszy Sekretarz UIHJ

dłużnika, komornik sądowy naraża się na odpowie� dzialność dyscyplinarną, jak również na konieczność poniesienia kosztów, spowodowanych własnym działaniem.

Komornik sądowy, jako organ egzekucyjny, ma za zadanie wyegzekwować tytuł wykonawczy. W praktyce chodzi o tytuł egzekucyjny, opatrzo� ny klauzulą wykonalności o następującej treści: „W związku z powyższym, Republika Francuska upoważnia i nakazuje wszystkim komornikom są� dowym wykonanie powyższego tytułu, prokurato� rom nadzorowanie prowadzonego postępowania egzekucyjnego, a policji udzielenie asysty organom egzekucyjnym, zgodnie z prawem zawnioskowanej”. Jak wyżej wskazano, na podstawie ww. doku� mentu komornik sądowy może, w sytuacji która tego wymaga, zażądać asysty policji. Tytułem przy� kładu, asysta francuskiej policji jest obowiązkowa przy przeprowadzaniu przez organy egzekucyjne eksmisji. W przypadku konieczności przymusowe� go otwarcia drzwi, komornik sądowy może zażądać interwencji ślusarza oraz obecności dwóch świad� ków. Może on również domagać się asysty policji m.in. w razie napotkania oporu fizycznego ze strony dłużnika. Asysta policji może być też wnioskowana przez organ egzekucyjny, gdy na zarządzenie sądu komornik sądowy ma sporządzić protokół stanu faktycznego, dotyczący osoby fizycznej lub przed� siębiorstwa, o ile powyższą dyspozycję wydał sąd. Podsumowując, we Francji, co do zasady, uzy� skanie przez organ egzekucyjny asysty policji przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych nie stano� wi problemu. Wyjątek stanowią tu przypadki prze� prowadzania eksmisji oraz sytuacje incydentalne, związane stricte z osobą dłużnika. W sytuacji, gdy brak asysty policji uniemożliwia komornikowi sądo� wemu egzekucję tytułu wykonawczego, wierzyciel będzie mógł dochodzić stosownego odszkodowa� nia od Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną opóźnieniem przy wszczęciu egzekucji.

Na zakończenie, nie sposób nie wskazać na fakt, iż egzekucja wyroków sądowych we Francji została utrudniona przez wszechobecny kryzys ekonomicz� ny. Komornik sądowy ma na co dzień do czynienia z dłużnikami, których sytuacja finansowa, jak i oso� bista jest niejednokrotnie dosyć trudna. Przy wyko� nywaniu codziennych czynności komornik sądowy musi pozostać wytrwały, ale też cierpliwy, wykazu� jąc zrozumienie dla często niełatwej sytuacji dłuż� nika. Podsumowując należy stwierdzić, iż wykony� wanie orzeczeń sądowych we Francji odzwierciedla powyżej zarysowaną, delikatną równowagę działań.