OpenKaart1

open kaart ORGAAN VAN JOHANNES CALVIJN DISPUUT DER C.S.F.R. | JAARGANG 45 | NUMMER 1

verborgen verrader?

ld of land e h , n e d w o n ard S

Edw

ogterom

am. Maurits D

atschappij?

n de ma a v g in ig il e v e b Cryptografie: isse

am. Wilco W

ereldbeeld w e h c s ti is n a Het mech Huygens van Christaan oonen

am. Renger Z

colofon

inhoud

Open Kaart De Open Kaart is sinds 1969 het officiële orgaan van het dispuut ‘Johannes Calvijn’, uitgaande van de Civitas Studiosorum in Fundamento Reformato (C.S.F.R.)

Rubrieken 3 Redactioneel 5 Praesidiaal 6 Abactiaal 7 Fiscaal 8 Assessoraal 9 Vice-abactiaal 10 Meditatie am. Marc Bisschop 19 Column am. Pieter van Pelt 29 Volgverhaal

Redactieadres openkaart@csfr-delft.nl Westlaan 42 2641 DM Pijnacker Redactie Wilco Wisse (hoofdredacteur) Walter Verloop (themaredacteur) Willem Post (distributeur) Vormgeving Frederik de Vree Uitgever Goud BV, Rotterdam Kopij Uw bijdrage kunt u in het digitale postvak van de redactie kwijt. De redactie behoudt zich het recht kopij niet in het blad op te nemen.

Leden kunnen zich in dat geval beroepen op het bestuur.

Abonnementen en losse nummers Leden en aspirantleden van het dispuut ‘Johannes Calvijn’ ontvangen de Open Kaart gratis.

Geïnteresseerden kunnen voor een jaarabonnement (€12,-) of losse nummers (€1,50) contact opnemen via bovengenoemd redactieadres.

Thema 14 Edward Snowden, held of landverrader? am. Maurits Dogterom 20 Cryptografie: beveiliging van de maatschappij? am. Wilco Wisse 35 Het mechanistische wereldbeeld van Christaan Huygens am. Renger Zoonen Overig 13 Beleid Open Kaart 16 Verslag van lezing dr. Kater: Meten is weten? Dat kun je vergeten!

am. Bert Lobbezoo

30 Praesidiale intreerede 40 Kalender en strip

Redactioneel am. Wilco Wisse Niemand kan het licht verklaren...

– Het Juweel Amicae et amici, Voor u ligt de eerste Open Kaart van het nieuwe collegejaar. Wellicht heeft u de vakantie actief doorgebracht. Een ander heeft de vakantie juist in rust doorgebracht. Weer iemand anders heeft misschien heel de vakantie stil in een kamer nagedacht over de vraag of er een perfect getal1 bestaat dat oneven is. Een vierde heeft zich misschien liever verdiept in de vraag of de Euler-Mascheroni constante een irrationeel getal is.

Het moge zo zijn dat de laatste twee opties minder voor de hand liggend zijn; het is nog minder waarschijnlijk dat u een antwoord op die vragen heeft gevonden. Het zijn namelijk één van de vele problemen waarvoor tevergeefs naar het antwoord gezocht is: het antwoord is tot nog toe verborgen. Zal het antwoord op deze vraagstukken ooit gevonden worden? Kan een antwoord überhaupt wel bewezen worden? Of is het “Gods eer een zaak verborgen te houden” (Spreuken 25:2)?

Dit nummer draagt het thema “Verborgen”. Het verborgene fascineert; de mens spant zich al vele eeuwen in om het verborgene te ontrafelen. Christiaan Huygens 1 Een perfect getal is een getal dat gelijk is aan de som van zijn delers (behalve zichzelf). Bijvoorbeeld, 6 is een perfect getal omdat 6 = 1 + 2+ 3. Immers, 1, 2 en 3 zijn alle delers van 6.

redactioneel

is een voorbeeld van een historisch persoon die geprobeerd heeft de verborgen raadsels van de werkelijkheid op een wiskundige manier te quantificeren. Am. Renger Zoonen schrijft in deze Open Kaart een artikel over deze boeiende historische persoonlijkheid. Typerend voor Huygens is dat hij zich op geen enkele manier bezig hield met filosofie dan wel theologie. Maar is er niet meer dan de zichtbare werkelijkheid? Leest u daarvoor het verslag van am. Bert Lobbezoo naar aanleiding van de lezing van dr. Kater over de relatie tussen de onzichtbare en de zichtbare werkelijkheid.

Weer even terug naar de onopgeloste wiskundige problemen. Onopgeloste problemen kunnen ook gebruikt worden voor het verborgen maken van communicatie.

Zo wordt binnen het vakgebied van cryptografie onder andere gebruik gemaakt van het feit dat er al eeuwen lang tevergeefs gezocht is naar een snelle manier om een willekeurig getal te ontbinden in priemfactoren. Zo zie je dat onopgeloste vraagstukken zo ook zijn nut hebben. Ondergetekende heeft een artikel geschreven over de maatschappelijke en historische aspecten van dit vakgebied. Maar heeft een mens wel het recht om dingen verborgen te houden? Daarom wordt door am. Maurits Dogterom ingegaan op het PRISM programma van de Amerikaanse Overheid. Is het als land toegestaan om 3

een geheim afluisterprogramma te hebben? Is het als inwoner legitiem om zo’n programma openbaar te maken?

Veel leesplezier!

Als redactie hopen we opnieuw op een prachtige jaargang. U kunt ons daarbij helpen! Als u een artikel inzendt of u op een artikel wilt reageren, kunt u op onze waardering rekenen. Daarnaast hebben we voor u: Dr. A. van de Beek

Gemeente van Christus Thomas van Aquino

Over de 10 geboden Thomas van Aquino

Rekenschap van het geloof Dr. H.G.L. Peels

Wie is als gij? Schaduwkanten van het oudtestamentisch godsbeeld

Zomaar even wat titels van boeken die nieuw zijn en die gerecenseerd kunnen worden. Mocht u zelf nog op zoek zijn naar een interessant boek, kijk dan eens op www.uitgeversgroepjongbloed.nl of www.boekencentrum.nl en geef dan aan am. Walter door wat u interessant vindt.

Dan kan hij vragen of uw boek gerecenseerd kan worden. Deze uitgevers zijn best makkelijk, bijna alles is wel te recenseren! Een te recenceren boek is gratis verkrijgbaar. Doe uw voordeel ermee.

Rest mij nog u het komende jaar veel succes met denken, schrijven en studeren te wensen!

Met amicale groet, Wilco Wisse

Vebo, koploper in beton, staal en aluminium

Vebo, Postbus 8, 3750 GA Bunschoten, RĂśntgenweg 3, Telefoon (033) 299 26 00, info@vebo.nl, www.vebo.nl

4

redactioneel

praesidiaal am. Geerd Struik Amicae amicique, Enkele weken van de vakantie heb ik besteed aan kilometers maken per auto, vliegtuig en bus. Zo kwam ik al kilometers makend in het New Palm Hostel in Jeruzalem. (Als u het woord ‘schoon’ niet kent, dan was het belangrijkste kenmerk van het hostel ‘goedkoop’.)

De ingang was even zoeken aangezien de hele lokale, Arabische, bevolking de straat bevolkte. Samen met hun voorraden fruit, brood, ventilatoren en taxi’s. Dag en nacht gaat het leven daar door, maar anderzijds staat het leven ook stil. Mensen bevinden zich iedere keer opnieuw op hun plekje op straat.

Ogenschijnlijk doen ze niet veel meer dan de dagelijkse roddels uitwisselen. Het chaotische en gehaaste leven is iedere dag hetzelfde.

Ik zal u niet verder vermoeien met mijn vakantiebezigheden – daarvoor komt u maar op de koffie – maar ik wil u nog wat schrijven over stilstand en vooruitgang.

Het komt mij soms voor dat wij, christelijke studenten, vooral stil willen staan. Het leven gaat zoals het gaat, er moet wel wat verbeterd worden, maar dat is toch wel erg moeilijk.

Ogenschijnlijk haasten we ons iedere dag opnieuw achter de toekomst aan, dan wordt het beter. Iedere dag opnieuw. Het leven houdt ons bezig en zorgt er voor dat we gehaast voortkabbelen. En daarmee verandert het leven niet. We gaan voort; ietwat onverschillig. Het moet toch vooral leuk zijn. Telkens opnieuw.

Ik ga u niet vertellen dat u moet proberen om

aaltje

telkens weer vooruit te gaan, maar vergeet niet dat de studententijd juist de tijd is om u op een echte toekomst te richten. Bedenk eens waar u heen gaat, wie u wilt worden. En gaat u geestelijk vooruit of staat u stil? Waar gaat de weg van uw leven heen? Wat is de rol van God als we over onze toekomst nadenken?

Het komt mij soms voor dat wij, christelijke studenten, vooral vooruit willen gaan. We studeren om later te kunnen werken, we werken voor ons pensioen, we maken ons heel wat zorgen over de dag van morgen. De populariteit van het vooruitgangsdenken in de wetenschap mag dan achteruit gaan, zelf willen we zeker nog vooruit.

Ik ga u niet vertellen dat u stil moet gaan staan, maar vergeet niet dat u nu leeft. Bedenk dat het heden de tijd is om te genieten van het alledaagse, het heden is de tijd om er voor elkaar te zijn, de tijd voor vriendschap, vooral ook de tijd van en voor God. Bedenk eens waar u nu staat, wie u nu bent. Hoe gaat u de weg van uw leven? En vergeet vooral niet wat God op uw levensweg betekent. Wat is Zijn rol in uw dagelijks leven?

Een nieuw studie- en verenigingsjaar ligt voor ons. Vraag u uzelf eens af waar u het komende jaar heen gaat en hoe u er heen gaat. Ik bid en hoop dat in uw antwoord God de hoofdrol speelt. Bidt u mee?

Amicaliter, Geerd Struik h.t. praeses

5

abactiaal am. Annemarie Sinke Het schone is een manifestatie van geheime natuurwetten en zou zonder deze eeuwig verborgen gebleven zijn.

– Johann Wolfgang von Goethe Amicae et amici, Een nieuw bestuur en dus een nieuwe reeks aaltjes. Om het aaltje mijzelf toch helemaal eigen te maken en doordat ik eigenlijk te weinig tijd heb met een ieder van u een koffie ppg-tje te plannen, heb ik besloten om mijn aaltje om te toveren tot een plek waar ik (mijn) vragen lekker uw kant uit kan spuien. Vragen die u hopelijk een beetje prikkelen en laten nadenken. Ik zal m’n best doen om de vragen te koppe-

len aan een thema zodat u niet helemaal knetter wordt. Mocht ik echter tussendoor een briljant ander idee voor een aaltje hebben dan zal deze gebruikelijke reeks worden onderbroken. Maar tot die tijd: ‘Maak uw borst maar nat!’

Zoals u ziet kunt u de vragen uitknippen en met antwoorden naar mij opsturen, uiteraard heb ik beroepsgeheim dus maakt u zich geen zorgen!

Thema: Verborgenheid

Vragen: - Zou u positief staan tegenover het absolute geheugen? .................................................................................................................................

- Wat probeert u voor uzelf verborgen te houden? .................................................................................................................................

- Hoeveel oprechtheid kunt u van een vriend verdragen, in het bijzijn van anderen, per email of onder vier ogen? .................................................................................................................................

- Gebruikt u wel eens het ‘Incognito’-venster o.i.d.? .................................................................................................................................

- Hoe praat u over uw vrienden als ze er niet bij zijn? .................................................................................................................................

Met amicale groeten, Annemarie Sinke Serva ab actis C.S.F.R. Delft

6

aaltje

fiscaal am. Arne van der Spek Geld moet rollen – Nederlands gezegde Nooit zeggen: “Ik heb geen geld.” Je moet altijd zeggen: “Daar kan ik op het ogenblik nog geen geld voor vrijmaken.”

– Gerard Reve Amicae amicique, Het fiscale jaar is al even begonnen. De laatste dingen van het voorgaande jaar op fiscaal gebied zijn afgerond. Meneer de o.t. fiscus-assessor, am. Jos, heeft een prima financiële beleid gevoerd waarop voortgebouwd kan worden. Dank daarvoor en voor de overdracht! In het nieuwe dispuutsjaar is er al veel meer gebeurd.

De vereniging en de nullen hebben genoten van de activiteiten die georganiseerd werden door de PropCie. Mooie klusprojecten, goede avondprogramma’s en vette borrels. Bedankt daarvoor! Echter, alles kost geld en zoals het eerste citaat aangeeft, zijn daarvoor de financiële middelen aangesproken. U begrijpt het al: het dispuut draait niet zonder geld. Dat brengt mij bij het verenigingstegoed. Gemiddeld heeft u een tegoed van ongeveer zeven euro. Beetje magertjes dunkt mij. Temeer daar een aantal borrels in de introductieweken of een oranje gekleurd T-shirt het zelfs nog gaan verergeren. En dan hebben we het nog niet eens over een eventuele zeilvakantie. Maak geld over naar rekeningnummer 31.94.28.214 t.n.v. Dispuut

aaltje

Johannes Calvijn en u maakt de fiscus blij! Het kan natuurlijk zijn dat u iets betaald heeft voor het dispuut, maar dan moet u dat natuurlijk wel laten weten…

Graag met een ingevuld declaratieformulier, maar dat weet u onderhand vast wel.

Op 26 september 2013 hoop ik de contributie van € 33,- weer te gaan innen.

Zorg ervoor dat u dat dan op uw rekening heeft staan. Mocht u, omdat u zich al erg oud voelt, afscheid willen nemen. Zorg dan dat uw afscheidsbrief, inclusief nog openstaande verplichtingen, ten laatste twee weken van tevoren bij meneer de vice-ab actis binnen is. U begrijpt dat we moeilijk met twee kunnen gaan meten, dus uitzonderingen kunnen eigenlijk niet gemaakt worden.

Verder wenst het fiscaat u een gezegend jaar toe met alles wat u op de vereniging, in uw studie of ergens anders hoopt te gaan doen.

Met een amicale groet, Arne van der Spek h.t. fiscus-assessor

7

Assessoraal am. Arne van der Spek De verborgen dingen zijn voor de HEERE, onze God, maar de geopenbaarde dingen zijn voor ons en onze kinderen, tot in eeuwigheid, om al de woorden van deze wet te doen.

– Deuteronomium 29:29 (HSV) Amicae et amici, Verborgen, het thema van deze Open Kaart, is veelzijdig. Makkelijk, zo kunt u veel kanten op. Verborgen, het woord komt vijf keer voor in het boek Deuteronomium in de Herziene Statenvertaling.

Misschien is het boek Deuteronomium wel verborgen voor u. U weet misschien globaal waar het over gaat, maar de diepere betekenis van het boek is nog wat duister. U staat aan het begin van het bijbelkringjaar. Wat zijn uw verwachtingen voor het komende jaar? Of misschien nog belangrijker: wil ik er vol voor gaan?

Toon inzet op een van de kernactiviteiten van ons dispuut. U krijgt er ongetwijfeld waardevolle dingen voor terug. Zie het als een doel van uw kring om de verborgen dingen in het Bijbelboek te verlichten.

Samen op zoek te gaan naar Gods plan met het volk Israël en de vertaling naar de huidige tijd.

Het citaat boven dit aaltje geeft ook nog een andere dimensie aan van het woord verborgen. Er wordt weleens gezegd dat we naar de geopenbaarde wil van God

8

moeten handelen en niet moeten proberen om achter de verborgen wil van God te komen. De HEERE geeft Israël de opdracht zijn wetten te houden. De heidenvolken vragen naar het waarom van de ontbranding van Zijn toorn. Het verbond wat God sloot met Israël is daarbij erg belangrijk. Dat is wat hen onderscheid van de andere volken in die tijd. Ook Israël wordt niet duidelijk waarom God juist hen uitgekozen heeft als Zijn volk. Dat wij in aanraking gekomen zijn met christelijke mensen is daar zeker mee te vergelijken.

Wees u er daarom ook van bewust dat we ons christen-zijn niet achter de voordeur hoeven te houden. Dat kan lastige vragen opleveren, maar een goed en eerlijk gesprek is nooit.

Als laatste wil ik u allen een gezegend kringjaar toewensen met goede en mooie kringen rond Deuteronomium!

Met een onroerende amicale groet, Arne van der Spek h.t. fiscus-assessor

aaltje

vice-abactiaal am. Arjan van den Berg Het vice-abactiaat is overspannen. Belast door alle zware taken die haar ten deel vallen, ziet zij het nu al niet meer zitten.

Het leek zo makkelijk allemaal: een mooi pak aanschaffen en daar een jaar lang in pronken zonder echt iets te hoeven doen.

Dat was immers het takenpakket van de vice-abactis, als vijfde, zesde of zevende wiel aan de wagen. Ach, hoe heb ik mijzelf en anderen ooit zo kunnen bedriegen, want niets bleek minder waar.

De schrik begon enkele maanden geleden, toen de bloeiende relatie tussen Johannes en IFES de tijd begon te vragen van het vice-abactiaat. IFES is echt een ontzettend gave instantie en zeker de conferenties, georganiseerd door IFES, zijn een aanrader. Vooral de Read-it is uitermate geschikt voor het vinden van een gala-date.

Het onderhouden van de relatie met IFES is echter een tijdrovende bezigheid. Waar een jongeman normaliter in het weekend naar zijn vriendin gaat, spendeert het vice-abactiaat haar vrije zaterdagen bij IFES. Maar ach, als u belooft om massaal naar IFES-conferenties te gaan, dan zal het vice-abactiaat deze last in stilte dragen.

Hier blijft het echter niet bij qua takendruk. Het verhaal werd namelijk nog erger toen het vice-abactiaat toezei om ook Vera te bezoeken. Vera was helaas geen meisje, maar een kamer vol met prententieuze mensen die wijze dingen zeggen. Hierbij worden de onderlinge relaties gesmeerd aaltje

met biertjes. Heel veel biertjes. Vera claimt je langzaam. Vera wordt je leven.

Iedere week weet zij een levensgroot gat in de agenda van het vice-abactiaat te slaan. Door de biertjes wordt dit gat bonvendien groter dan het er in de agenda uitziet.

Nu ja, over al die moeilijke relaties weet het vice-abactiaat wel heen te komen.

De totale schrik kwam echter pas toen er tijdens de Owee een heuse afscheidsbrief in de handen van de verpersoonlijking van het vice-abactiaat gedrukt werd. Deze klap kwam bij de verpersoonlijking van deze zware functie hard aan. Je weet dat het kan, je weet dat het af en toe voorkomt, maar stiekem houdt je er toch geen rekening mee. Wie wil er immers afscheid nemen van ons prachtige dispuutje? Onvoorstelbaar gewoon. (Dat klinkt als een mooi Owee thema).

Ach en wee, het vice-abactiaat is de wanhoop nabij. Het leek zo mooi, maar hoe anders is de werkelijkheid. Niet een jaar lang pronken in pak, maar heel hard werken. Hebt toch medelijden! Het vice-abactiaat loopt nu al op haar achterste tenen. Belast het niet te zwaar. Wees alsjeblieft zuinig met uw moties. Weest toch enthousiast over IFES. (Zeker als u daar uw vriendinnetje mocht ontmoeten.)

Neem vooral niet de moeite om dit jaar uw afscheidsbrief te sturen, maar blijf vooral nog even existeren. Doe dit alles, en het vice-abactiaat is u eeuwig dankbaar!

9

meditatie am. Marc Bisschop 22 En Hij zei tegen Zijn discipelen: Daarom zeg Ik u: Wees niet bezorgd over uw leven: over wat u eten zult, of over uw lichaam: waarmee u zich kleden zult.

23 Het leven is meer dan het voedsel en het lichaam meer dan de kleding.

24 Let op de raven: zij zaaien niet en maaien niet, zij hebben geen voorraadkamer en geen schuur, en God voedt hen. Hoe ver gaat u de vogels te boven?

25 Wie toch van u kan met bezorgd te zijn één el aan zijn lengte toevoegen?

26 Als u dan ook het minste niet kunt, waarom bent u over de andere dingen bezorgd?

27 Let op de lelies, hoe zij groeien. Ze werken niet en spinnen niet, en Ik zeg u dat zelfs Salomo in al zijn heerlijkheid niet gekleed ging als één van deze.

28 Als God nu het gras op het veld, dat er vandaag is en morgen in de oven geworpen wordt, zo bekleedt, hoeveel te meer u, kleingelovigen!

29 En u, vraag niet wat u eten of wat u drinken zult, en wees niet verontrust.

30 Want naar al deze dingen zoeken de volken van de wereld. Uw Vader echter weet dat u deze dingen nodig hebt.

31 Maar zoek het Koninkrijk van God en al deze dingen zullen u erbij gegeven worden.

– Lukas 12 Amicae amicique, Waar maakt u zich druk over? Wellicht worden uw gedachten in beslag genomen door het komende studiejaar, een commissie die u doet of plannen die u heeft. Je druk maken is heel gemakkelijk, iedereen kan dat. Jezus zegt echter dat wij anders mogen zijn.

Bovenstaand gedeelte uit Lucas komt tijdens de bergrede voorbij. In mattheüs 6 staat het ook. Jezus zat op een berg met onder Hem een grote menigte. Zij luisterden naar Jezus over de wet, het onze Vader, het kwaad van de hebzucht en nog meer.

Jezus spreekt in bovenstaand gedeelte tegen zijn discipelen. Hij spreekt over het 10

hebben van zorgen over eten en kleding.

De zorgen die Hij noemt zijn primaire levensbehoeften.

Jezus noemt voorbeelden uit de natuur waar we eens naar moeten kijken. Als eerste zijn er de raven die veel voorkomen in Israël. Ik stel me zo voor dat Jezus tijdens zijn rede naar de raven wees die daar rondvlogen. Kijk eens naar boven, naar deze vogels. Ze hebben geen voorraden en toch altijd te eten. God zorgt voor hen.

Hun voedsel groeit, ze hoeven er niets voor te doen.

Uw levenslengte wordt er echt niet groter van als u zich druk maakt. Terwijl dit het minste is wat u kunt bereiken door al uw zorgen. De zorgen die u heeft zijn vrijwel zeker minder belangrijk dan eten meditatie

of kleren. Wat is dan het nut van zorgen hebben?

Daarna noemt Jezus de lelies die het gras aan Zijn voeten aankleden. Wat zijn ze mooi! Ze doen zelf helemaal niets en toch groeien ze en maken ze het grasveld mooier. Het gras wordt gemaaid, verbrand, en is hierna weg. Een grasveld met zo’n kort leven bekleedt God toch met die mooie lelies. Hij zorgt voor ze, hij geeft regen en zon. God zal dan zeker ons ook kleden, met ons kleine geloof.

meditatie

Alle anderen in de wereld maken zich druk over allerlei aardse dingen. Zorgen houden je bezig. Zorgen houden je af van God. Daarom zegt God: Werp al uw zorgen op Mij, want Ik zorg voor u. (1 petrus 5:7). Breng uw zorgen in gebed bij Jezus.

Maar komt het dan goed? Ja, want er staat dat onze Vader weet wat we nodig hebben.

Zoek het koninkrijk van God, dat is het allerbelangrijkste. Geloof en vertrouw. U krijgt wat u hier op aarde nodig hebt er bij.

Amicaliter, Marc

11

HOE ZIET JOUW TOEKOMST ERUIT?

Wij pretenderen niet op alle vragen een kanten-klaar antwoord te hebben, er zijn doorgaans meerdere antwoorden. Door met je te praten en te luisteren naar jouw wensen, kunnen wij je vanuit 25 jaar ervaring adviseren. Jouw toekomst? Die begint bij Dosign. Het is aan jou‌

ROB8637/1

De economie trekt weer aan, dus kansen volop.

Maar waar ligt jouw kans? In de bewezen industrieen of juist bij de startups in duurzame energie? Op de Nederlandse arbeidsmarkt of juist in China. En waar vraagt de maatschappij om? Relevante vragen voor jou als ambitieus technicus!

beleid open kaart de OK-redactie Amicae amicique, De Open Kaart wordt weer een jaartje ouder, en gaat haar 45e levensjaar in. Iets wat u waarschijnlijk meteen is opgevallen is de nieuwe lay-out. We hebben geprobeerd de Open Kaart een professionele uitstraling te geven, die tegelijkertijd makkelijk leest.

Achter de schermen is er hard gewerkt voor de opzet van deze jaargang. Hier vindt u onze belangrijkste plannen.

Inhoud Zoals gebruikelijk zal elk nummer gekenmerkt worden door een thema. De redactie zal er naar streven om bij elk nummer het thema van de volgende nummer te vermelden. Dat nodigt uit om spontaan een artikel te schrijven – we hopen dat dit ook gebeurt!

Mocht u een suggestie hebben voor een thema: die is natuurlijk meer dan welkom!

Daarnaast zal het bestuur zorgdragen voor een aantal halfjaarthema-artikelen. Natuurlijk bent u vrij om te schrijven over zaken buiten het thema!

Iets wat nieuw is, is het volgverhaal. Elk nummer wordt dit verhaal door een ander persoon verder geschreven. Hiermee trapt uw OKcie dit nummer af. Meer uitleg vind u op de betreffende pagina. Daarnaast hopen we, zoals twee jaar geleden, weer zo nu en dan huizen te vragen voor een ludieke bijdrage die met hun huis te maken heeft. Op de achterkant wordt een agenda en een stripje geplaatst.

Integratie website Bij wijze van experiment zetten we een voor-

beleid ok

zichtige stap richting de integratie van de Open Kaart op de website. Daarbij moet bijvoorbeeld gedacht worden aan het publiceren van voorgaande bijdragen van het volgverhaal. Het is de bedoeling om geen primaire info op de website te plaatsen, maar alleen optionele info waar ook altijd naar verwezen wordt in de Open Kaart. Omdat tijdens de voorbereiding van de Open Kaart de webcie bezig was de nieuwe website uit te rollen, zal deze integratie binnenkort gebeuren.

Praktische informatie Graag zouden we voor een mooie vulling van de Open Kaart zien dat de aaltjes en artikelen de eerste bladzijde een kleine 400 woorden en de verdere bladzijden zo’n 450 woorden bevatten. Verder is het gemakkelijk als u afbeeldingen bij een artikel los aanlevert. Als deadline hanteren we dezelfde methode als de voorgaande twee jaar: uiterlijk zaterdag, anderhalve week voor het verschijnen van de Open Kaart, worden de artikelen verwacht.

Als redactie hebben we veel zin in om er een mooie jaargang van te maken. Maar het maken van de Open Kaart gebeurt eigenlijk niet door ons maar door u als leden! Daarom hopen we op veel medewerking en spontaniteit om een artikel te schrijven.

Met amicale groet, Uw Open Kaart redactie Walter Hamelink – hoofdredacteur Wilco Wisse – themaredacteur Willem Post – distributeur Frederik de Vree – vormgever

13

Thema-artikel am. Maurits Dogterom

Edward Snowden, held of landverrader?

9 juni 2013, de Britse krant ‘The Guardian’ onthult de identiteit van de klokkenluider die kort daarvoor het bestaan van het afluisterprogramma PRISM heeft bekend gemaakt. Het blijkt de 29-jarige Edward Snowden te zijn.

Hij is een voormalig medewerker van de CIA, en op dat moment werkzaam als systeembeheerder bij Booz Allen Hamilton, dat voor de NSA (National Security Agency) werkt.

Door middel van een interview wordt zijn identiteit bekend, en vertelt hij zijn beweegredenen voor het onthullen van het PRISM programma.

PRISM is de codenaam voor het programma dat grote hoeveelheden internetgegevens vergaart van internetgebruikers. Het programma wordt gebruikt door de NSA en heeft toegang tot een tal van data zoals e-mails, videogesprekken, telefoongesprekken, inloggegevens, wachtwoorden etc. Grote internetbedrijven zoals Microsoft, Youtube, Google, Facebook etc. zijn aangesloten bij dit systeem. Als een internetgebruiker, die als doelwit staat aangemerkt binnen de NSA, een handeling verricht, krijgt de NSA een melding van die handeling.

In feite kan de NSA met het PRISM systeem van iedereen informatie verkrijgen die ze maar willen. Er moet echter wel altijd eerst een geheime rechtbank aan de pas komen om te oordelen of het toegestaan is om die informatie te verkrijgen. In de praktijk oordeelde de rechter vrijwel altijd dat dat toegestaan was. Over het bestaan van PRISM was voor

14

de buitenwereld vrijwel niks bekend. Zeker de omvang ervan was geheel onbekend. Volgens The Wall Street Journal kan de NSA zeker 75% van al het dataverkeer in Amerika onderscheppen en analyseren. Dat is veel meer dan de 1,6% van het wereldwijde dataverkeer wat de NSA beweert te onderscheppen1. De NSA tapt dit dataverkeer onder meer af door gebruik te maken van taps op grote onderzeese internetkabels. Hiervoor heeft de geheime dienst geen toestemming nodig van de rechter.

Voor het aftappen van internet- en telefoonverkeer van Amerikanen zelf is, zoals eerder aangegeven, wel toestemming nodig van de rechter. Onlangs kwam nog in het nieuws dat de NSA per ongeluk ruim 50.000 privée-mails had verzameld van Amerikanen. Het was de bedoeling om mails te onderscheppen van buitenlandse terreurverdachten, maar dat ging mis door een fout in het systeem. Jammer, maar een foutje moet kunnen, toch...?

Veel mensen hebben er geen moeite mee dat de inlichtingendienst kan meekijken bij alles wat je doet. Ze beschouwen Snowden daarom ook als landverrader die de veiligheid van het land in het geding brengt. Ze vinden dat zulke aftappraktijken nu eenmaal nodig zijn om de veiligheid in een land te garanderen.

De NSA doet inderdaad goed werk, tenminste als je hen zelf moet geloven. Ze claimen dat 1 Gorman, S & Valentino-De Vries, J. (2013, augustus). New details show broader NSA surveillance reach.www.wsj.com

thema-artikel

ze al meer dan 50 aanslagen van diverse aard en omvang hebben kunnen voorkomen met het gebruik van het PRISM systeem2. Iemand die Snowden bestempelt als een verrader is Jeffrey Toobin van het tijdschrift The New Yorker. Hij zegt letterlijk: “Snowden is geen held, hij is een grandioze narcist die thuishoort in de gevangenis. Wat dacht hij dan dat de NSA deed? Ieder nauwelijks oplettende burger snapt dat het een missie van de NSA is om elektronische communicatie te onderscheppen. Als hij soms dacht dat de NSA met dit soort operaties alleen buiten de Verenigde Staten actief was, heeft hij slecht opgelet”3.

Andere mensen zijn juist blij met een man als Snowden. Ze beschouwen hem als een heuse held. Douglas Rushkoff, werkend voor CNN, is zo iemand. Hij vindt Snowden een held omdat hij, net als Snowden “de aantasting van de menselijkheid door blinde toepassing van machines” herkende. “Er waren veel meer mensen binnen de NSA die afwisten van de omvangrijke aftappraktijken, maar iedereen weigerde naar voren te komen met hun verhaal, omdat ze bang waren dat het toch totaal zinloos zou zijn. Snowden echter was bereid om risico’s te nemen, en die nam hij. Daarom is hij een held4”, zo schrijft Rushkoff. Daarnaast vindt hij dat er ongewenst inbreuk werd gepleegd in ieders persoonlijke leefwereld.

Dat is, net als voor Rushkoff, voor veel mensen onacceptabel waardoor Snowden al snel werd betiteld als ‘held’. Zelf zegt Snowden dat hij noch held, noch verrader is. Wel wordt 2 Laanen, J. (2013, juni). NSA: Meer dan 50 aanslagen afgewend door afluiteren, www.nrc.nl 3 Toobin, J (2013, juni). Edward Snowden is no a hero, www.newyorker.com 4 Rushkoff, D. (2013, juni). Edward Snowden is a hero, www.cnn.com/opinion

thema-artikel

hij aangeklaagd voor spionage en diefstal door de Amerikaanse overheid. Maar daarmee blijft de vraag of het goed is geweest dat Snowden strikt geheime documenten van de NSA lekte staan. Snowden zelf gaf min of meer aan dat hij een misdaad heeft gepleegd. Daarbij komt dat de regering herhaaldelijk heeft aangegeven dat het lekken van geheime documenten een misdaad is, en tegen de wet in gaat.

Snowden zegt zelf dat het niet van de een op andere dag het idee kreeg om de documenten te lekken. Het was een geleidelijk proces, waarbij hij steeds meer van overtuigd raakte dat de aftappraktijken op die schaal fout was.

Waar ik persoonlijk onder de indruk van ben is dat Snowden er zo diep van overtuigd was dat de NSA fout bezig was, dat hij zelfs bereid was alles daarvoor op te geven. Hij heeft het lekken zeer zorgvuldig voorbereid. Zelfs zijn vriendin wist van niks. Hij wist van te voren, zo zei hij zelf, dat de Verenigde Staten een klopjacht op hem zouden openen om hem te veroordelen voor spionage en diefstal. Ook het leven na zijn bekendmaking nam hij voor lief. Elke dag in onzekerheid leven, en op de vlucht zijn voor je eigen land vindt niemand een pretje. De manier waarop hij dat gedaan vind ik minder heldhaftig. De media is natuurlijk een ideaal middel om zelf bekend te worden. Daarom heeft hij waarschijnlijk ook van sommige mensen de titel ‘narcist’ gekregen. Maar hoe had hij het anders moeten aanpakken? Ik weet het niet, een andere manier had waarschijnlijk niet het gewenste resultaat gehad. Het feit dat hij de moed heeft gehad om dit aan de kaak te stellen vind ik ontzettend bewonderenswaardig. Maar ook al was hij er moreel gezien er zo van overtuigd dat dit de juiste weg was, de wet overtreden is echter voor iedereen verboden, zelfs voor Snowden...

15

verslag lezing am. Bert Lobbezoo

Meten is weten?

Dat kun je vergeten!

Verslag van de lezing van dr. Kater in de OWEE Alleen de natuurwetenschappelijke methode leidt tot echte kennis! Deze echte kennis is objectief, gebaseerd op feiten en alleen daarom betrouwbaar. Andere methodes om tot goede kennis te komen zijn er niet. Tenminste, zo denkt de huidige wetenschap, in haar kielzog de gehele mensheid meesleurend.

Maar: klopt dit wel? Is meten weten?

Dr. Maarten Kater heeft voor onze vereniging een lezing gedaan over de relatie tussen de onzichtbare en de zichtbare werkelijkheid. Dit werkje is een verslag van deze lezing. Allereerst zal ik de centrale gedachte van de lezing behandelen. Vervolgens de benamingen en varianten van de verschillende relaties. Dan wat de gevaren zijn van het parkeren van de onzichtbare werkelijkheid en focussen op de zichtbare werkelijkheid. Daarna de gevaren van de natuurwetenschappelijke methode. Als laatste komt aan de orde hoe een christen in deze relatie moet staan. Ik ben zo vrij geweest om er een betoog van te maken. Om je aan te moedigen door te lezen, gebruik ik maar de woorden van de lector: als je niet nadenkt over deze dingen, vrees ik het ergste voor je!

Allereerst zal ik ingaan op de centrale gedachte van het betoog, namelijk dat de 16

hedendaagse visie op de relatie tussen de onzichtbare en zichtbare werkelijkheid onjuist is. Deze visie wil (1) de kennis van het object (materie) fysicaliseren, en (2) de kennis van het subject (geest) fictionaliseren. Het klinkt ingewikkeld, maar ik zal het uitleggen met een voorbeeld.

Als een scheikundige thuiskomt van zijn werk, en zijn vrouw omhelst, wat omhelst hij dan? Als scheikundige moet hij zeggen: ik omhels slechts moleculen, daarbij komt er via allerlei elektrische prikkels een chemische reactie op gang waardoor ik mij blij voel. Zie daar het fysicaliseren (letterlijk: fysisch maken) van het object. De volgende dag gaat zijn vrouw naar de arts, want ze voelt zich al een hele tijd behoorlijk ziek. Na het meten van de bloedwaardes en testen op ziektes zegt de arts: er mankeert niets aan u hoor, want uw bloedwaardes zijn normaal en we hebben geen ziekte gevonden. Zie hier!

Het fictonaliseren (letterlijk: er fictie van maken) van het subject. Er is gemeten dat de vrouw niets mankeert, dus dan is dat ook werkelijk zo. Dat ze zich ziek voelt is slechts een illusie.

Vervolgens wil ik de benamingen en varianten van de moderne visie op de relatie tussen de onzichtbare en zichtbare werkelijkheid behandelen. Het gaat hier verslag lezing

om ontologie. Ontologie (letterlijk vertaalt: zijnsleer) komt van uit het Grieks, ‘on’ betekent ‘zijn’, en ‘logos’ betekent ‘woord’, ‘leer’.

In het hierboven gebruikte voorbeeld is er sprake van reductionisme, waar het woord reduceren in zit. Het subject wordt gereduceerd tot het object, en geest wordt gereduceerd tot materie. Een echte aanhanger van het reductionisme, als hij consequent is, zal leven zoals de scheikundige en de arts in het voorbeeld hierboven.

Een mildere variant op het reductionisme is het emergentisme. Dit komt van emergeren, wat ‘opkomen’ betekent. Denk aan Luctor et Emergo. Dit emergentisme zegt eigenlijk: de som van het geheel is meer dan de som der delen. Concreet: een mens bestaat uit een aantal moleculen. De complexe interactie tussen deze moleculen zorgt voor leven. Dit leven is meer dan de som van de moleculen waaruit hij bestaat.

Dus het geheel is meer dan de som der delen.

Dan zal ik nu uitleggen wat er fout gaat als dit reductionisme wordt toegepast. Dit reductionisme wordt namelijk ook gebruikt in de huidige natuurwetenschappelijke methodes. Hierbij zijn twee vormen: (1) partieel methodologisch materialisme, waarbij slechts een deel van de werkelijkheden als puur materie wordt beschouwd en behandeld, en (2) exclusief methodologisch materialisme, waarbij de zichtbare én onzichtbare werkelijkheid als zijnde materie wordt beschouwd en behandeld.

Methodologisch komt van methode, en slaat op de methode die wordt gebruikt in onze tijd, namelijk de natuurwetenschappelijke methode, waaraan ik in mijn inleiverslag lezing

ding al refereerde. Vorm (1) van het methodologisch materialisme is prima, maar aan vorm (2) kleven nogal wat bezwaren.

Denk aan het voorbeeld waarbij de dokter volgens de natuurwetenschappelijke methode vaststelt dat de ziekte van de vrouw een illusie is omdat haar waardes normaal waren. Of denk aan abortus, waarbij een levende mens wordt behandeld alsof het slechts alleen materie zou zijn.

Er kleven dus een aantal bezwaren aan de natuurwetenschappelijke methode. Allereerst moet je altijd bedenken dat als je met deze methode bezig gaat, je iets selecteert, en dus ook iets parkeert. Niet alle dingen kun je in je model van de werkelijkheid opnemen. Sommige dingen selecteer je, en andere laat je liggen omdat je denkt dat ze toch niet van belang zijn voor je model. Ten tweede moet je rekening houden dat je de werkelijkheid reduceert. Zaken als de toekomst kun je niet in je model opnemen, terwijl de toekomst een essentieel onderdeel is van de werkelijkheid.

De werkelijkheid is ‘willekeurig’, en zal altijd verrassen, en altijd zullen er dingen gebeuren die niemand kon voorspellen.

Ten derde kan een onderzoeker die volgens natuurwetenschappelijke methode werkt nooit volledig objectief zijn. Denk je echt dat het niets uitmaakt voor zijn werk als zijn zoontje doodziek in een ziekenhuis ligt? Of als hij ontzettend ruzie heeft gemaakt met zijn colleges, zal hij dan nog volmaakt objectief zijn?

De bijbelse visie op de zichtbare en onzichtbare werkelijkheid is dat aan beide polen recht gedaan moet worden. Materie en geest, object en subject, beiden moet 17

volledig tot hun recht komen door een christen. Voor het verwaarlozen van één van de polen moeten we beducht zijn. We moeten nooit de onzichtbare werkelijkheid vergeten. En ook niet de zichtbare werkelijkheid, alsof alles draait om geest en de concrete werkelijkheid er eigenlijk niet meer toe doet.

Een ander gevaar voor ons als christen is het leven in twee werelden. Als dokter zijn we de aardige man, doen we vriendelijk tegen de patiënten, maar als huisvader maken we ruzie met moeders, en schelden we onze kinderen uit. Zo moet het in ieder geval niet. Christen zijn zou ons hele leven moeten doortrekken!

Ik ga afsluiten, ook al zijn veel vragen nog niet beantwoord. Wat bijvoorbeeld als de wetenschap het voor elkaar krijgen een superrobot te maken die beter is dan

de mens? Hoe gaan we ervoor zorgen dat het subject in onze samenleving niet meer gereduceerd en geparkeerd wordt?

Is het probleem van het reduceren van het subject de oorzaak van het verlaten van God? Maar daar ga ik verder niet op in.

Dan had je bij de discussie van de lezing moeten zijn. Wat nog wel gezegd moet worden is dat de natuurwetenschappelijke methode in haar eigen zwaard valt. Ze kan deze methode namelijk niet op zichzelf toepassen. Hoe kun je objectief meten of de natuurwetenschappelijke methode de beste is? Dat kan niet. Als meten weten is, kun je deze methode dan ook vergeten!

Want ze kan niet bewijzen dat ze zelf de beste methode is.

Amicaliter, Bert Lobbezoo

betonspecie - beton(mixer)pompen Diamur droge mortel - metselspecie vloerspecie - vloeispecie - schuimspecie stelspecie - gestabiliseerd zand Betonmortelcentrale De Lek bv Schoonhovenseveer 3a - 2964 GB Groot-Ammers T (0184) 60 17 33 - F (0184) 60 10 39 E info@delekbeton.nl - www.delekbeton.nl

101702_DeLekBeton A5 zw magazine.indd 1

18

Goedgekeurd door en onder technische controle van de Betonvereniging

07-12-09 15:34

verslag lezing

column am. Pieter van Pelt

Wat als wij volmaakt zouden zijn?

Bij gebrek aan tijd en beter zal ik een merkwaardige hersenspinsel met u delen. Houd u vast voor een brok hypothetische filosofie. Ik hoop dat ik u niet voor de rest van uw leven zal doen laten afknappen op mijn columns ;-) Voor mij is levensheiliging een belangrijk aspect van het leven, omdat ik christen ben. Ik vind het plezierig om tegen andere mensen te doen wat normaal zou moeten zijn in deze mislukte mensenwereld. Misschien is dat voor mij wel deels de zin van het leven. In ieder geval hebben wij als christenen de opdracht om heilig te zijn.

En als christenen daarin succesvol zouden zijn, dan zou de wereld er een stuk beter uit zien. Maar soms, om een reden die ik niet weet, overvalt mij de angst voor een hypothetisch geval: ,,wat als iedereen volmaakt zou zijn? Wat zou alles dan saai zijn!’’ Normaal gedrag zou normaal zijn.

Kijk, als alle christenen volmaakt heilig zouden zijn, dan zou de rest van de mensheid veel plezier van ons hebben, en wij zouden waarschijnlijk ook blij zijn met de

column

situatie. Maar wat als echt iedereen heilig zou zijn? Dan kun je je niet meer onderscheiden met je gedrag. Iedereen zou op de juiste manier op elkaar reageren. Geen ruzies meer. Wat moet je dan al die tijd doen, als er aan mensen niets te verbeteren valt?

Ik vraag me sterk af waarom ik mij af en toe druk maak over dit vraagstuk. Ten eerste is het niet realistisch, ten tweede is het de vraag of het echt een probleem zou zijn. Zou alles echt saai zijn als alle mensen heilig waren? Voor de zondeval konden Adam en Eva zich toch ook prima vermaken? Of komt hier misschien mijn oude mens om de hoek kijken, die graag iets meer heilig wil zijn dan anderen?

Ten derde is het bizar om dit hypothetische geval problematisch te vinden, want eigenlijk vraag je je dan af of de hemel wel leuk is.

Wie kan mij verklaren waarom dit vraagstuk soms in mijn gedachten verschijnt? Is deze gedachte überhaupt herkenbaar voor u? Reacties zou ik leuk vinden!

19

Thema-artikel am. Wilco Wisse

Cryptografie: beveiliging van de maatschappij?

Toen traden al de wijzen van de koning binnen, maar zij waren niet in staat het schrift te lezen of de uitleg ervan aan de koning te laten weten.

– Daniël 5:8 Amicae amicique, Een vakgebied binnen informatica dat raakvlak heeft met het thema ‘verborgen’ is cryptografie. Het woord cryptografie is een combinatie van de Griekse woorden kryptei en gráfo wat letterlijk vertaald zou kunnen worden als ‘verborgen schrijven’.

Cryptografie is een gereedschap dat gebruikt wordt om informatie vertrouwelijk te houden en de integriteit en authenticiteit ervan te garanderen. Alleen de zender en de ontvanger beschikken over de juiste sleutel (wachtwoord) om de versleutelde gegevens terug om te zetten in hun originele vorm. Hoewel cryptografie erg op de toepassing gericht is kent het een sterk theoretische basis, waar in dit artikel niet op ingegaan wordt.

toepassing waarbij strikte geheimhouding noodzakelijk is, zoals diplomatiek overleg tussen landen of bij het veilig plaats laten vinden van een een pintransactie.

Beveiligingsproblemen kunnen grofweg worden verdeeld in vier gebieden. Naast het zojuist genoemde aspect geheimhouding zijn er drie andere aspecten die van belang zijn: authenticatie, niet-loochening en integriteitscontrole. Neem het volgende voorbeeld. Een computer van een klant draagt de computer van de bank op om

“Cryptografie is dat tekst om te zetten naar informatie bijzonder

Wat is het probleem?

Versleuteling van data is onder meer nodig voor geheimhouding ervan. In de eenvoudigste vorm gaat het erom dat ervoor wordt gezorgd dat nieuwsgierige mensen geen berichten die voor anderen bestemd zijn kunnen lezen. Dit aspect –geheimhouding– kan serieuzere vormen aannemen dan een student die het leuk vindt om iemand zijn e-mail te lezen. Er zijn tal van 20

een ton goud te kopen. Een voor de hand liggende eis is dat het mogelijk moet zijn om deze opdracht geheim plaats te laten vinden, zodat een concurent of een crimineel deze transactie niet af kan luisteren.

Het versleutelen van het bericht, om het zo geheim te houden, mag in het eerste opzicht afdoende lijken, maar er zijn meer zaken waar rekening mee gehouden moet worden. Het moet voor de bank mogelijk thema-artikel

zijn om na te gaan dat de computer die de opdracht geeft inderdaad behoort aan het bedrijf waarvan de rekening gedebiteerd moet worden; en vice versa, moet het voor de klant mogelijk zijn om na te gaan dat hij inderdaad met de bank communiceert en niet met een malafide organisatie. Deze eis dat partijen elkaar moeten kunnen verifieren wordt aangeduid met authenticatie. Het volgende aspect, niet loochening, heeft te maken met onherroepbaarheid.

Neem aan dat de bank de bestelde ton goud koopt en dat de goudprijs onmiddelijk daarna sterk zakt. Een oneerlijke klant zou dan tegen de bank kunnen procederen en volhouden dat hij nooit een opdracht heeft gegeven om goud te kopen. In zo’n geval moet het onomstotelijk vast te stellen zijn dat de opdracht daadwerkelijk verzonden is door de klant. Stel nu dat de klant na het kelderen van de goudprijs het ondertekende bericht zo probeert te wijziging in een bericht waarin gevraagd wordt

van documenten. Authenticiteit kan bepaald worden door elkaars gezicht, stem en handschrift te herkennen. Mensen kunnen doorgaans ook het verschil zien tussen een fotokopie en originele documenten. Bij bijvoorbeeld het inleveren van een cheque bij een bank is het als het goed is niet mogelijk om dit nog eens te proberen met een fotokopie van deze cheque. Met digitale cheques zijn origineel en kopie echter niet van elkaar te onderscheiden en kan een valse afzender niet zondermeer vastgesteld worden. Het is duidelijk dat er daarom andere oplossingen nodig zijn.

Cryptografie door de tijd Cryptografie is geen nieuw verschijnsel.

Het wordt reeds gebruikt vanaf de oudheid voor geheimhouding van berichten.

Vanouds werden vooral twee methodes gebruikt, die aangeduid worden met transpositie en substitutie.

Transpositie houdt in dat de letters van een bericht door elkaar gehusseld worden.

Bijvoorbeeld dat steeds de derde letter van het bericht op de eerste plaats, de eerste letter op de tweede plaats, en de tweede letter op de derde plaats gezet wordt. Op deze manier wordt het bericht “hoi jan” omgezet in “iho nja”. Het ontcijferen kan dan simpelweg gedaan worden met een sleutel die aangeeft hoe de letters zijn verplaatst1.

het gemakkelijk is om de originele geheimschrift, maar zonder extra moeilijk is om terug te vertalen” om één staaf goud in plaats van één ton.

Voor dit scenario is integriteitscontrole van belang. Het moet onmogelijk zijn om een bericht stiekem te wijzigen.

Deze kwesties komen ook in traditionele systemen voor, maar met enkele belangrijke verschillen. Geheimhouding en integriteit kan bereikt worden met aangetekende post en het achter slot en grendel plaatsen thema-artikel

1 Bij ‘sleutel’ moet niet aan een fysieke sleutel worden gedacht, maar aan de gegevens die nodig zijn om een boodschap te vercijferen en te ontcijferen.

21

Bij substitutie worden letters steeds vervangen door andere letters. Een voorbeeld daarvan is het geheimschrift dat Julius Ceasar gebruikte voor berichten die van militair belang waren. Bij dit geheimschrift wordt iedere letter van het bericht vervangen door een letter die een vastgesteld aantal posities verder in het alfabet staat. Bij een verschuiving van twee posities wordt het bericht “hoi jan” vervangen door “jqk lcp”. Het is onbekend hoe effectief de methode van Caesar was, maar waarschijnlijk was het veilig genoeg omdat de meeste vijanden ongeletterd waren. Anderen zouden hebben gedacht dat de berichten geschreven waren in een onbekende taal. Een nadeel van deze methode is echter dat er maar een beperkt aantal mogelijke verschuivingen zijn2.

Het bericht kan dan gekraakt worden door domweg alle 25 mogelijkheden uit te proberen. Een betere manier is dus om het alfabet geheel te husselen, zodat iedere letter vervangen wordt door een willekeurige andere letter uit het alfabet. Op deze manier zijn er 26! mogelijkheden3.

Zoals ook bij deze klassieke methodes het geval is, is cryptografie er vaak op gebaseerd dat het gemakkelijk is om de originele tekst om te zetten naar geheimschrift, maar dat het zonder extra informatie (de sleutel) bijzonder moeilijk is om dit geheimschrift terug te vertalen.

Zo is het vercijferen door systematisch vervangen van letters door andere letters 2 Bij een alfabet van 26 symbolen zijn er 25 mogelijkheden. Als 26 posities verschoven wordt, is de versleutelde tekst weer identiek aan de originele tekst.

3 Wellicht ten overvloede, 26! = 26⋅25⋅…⋅2⋅1.

thema-artikel

relatief eenvoudig. Echter, zonder dat je weet hoe de letters verwisseld zijn, is het ondoenlijk om het originele bericht terug te krijgen, omdat het met 26! mogelijke sleutels versleuteld kan zijn. Het proberen van alle mogelijke opties is zelfs voor moderne hardware nog steeds een probleem.

Een computer die 4 miljard sleutels per seconde na kan gaan, zou er nog steeds meer dan 3 miljard jaar over doen om alle sleutels af te lopen. Als echter bekend is hoe de letters zijn verwisseld is het niet moeilijk om het origineel terug te krijgen.

Ondanks dat dit veelbelovend klinkt, zijn klassieke encryptie methodes toch niet veilig te noemen. Er zijn namelijk slimmere manieren dan het met trial-and-error proberen van alle mogelijkheden. De versleutelde tekst bevat namelijk nog veel redundante informatie van de oorspronkelijke tekst. Sommige letters worden namelijk vaker gebruikt dan andere. Elke taal heeft zo zijn eigen frequentiedistributie van letters. Bovendien worden klinkers vaak omringt door medeklinkers waardoor klinkers gelijkmatig verdeeld zijn in de tekst. Met behulp van dit soort informatie en een aantal statische tests is het daardoor relatief eenvoudig om het bericht te ontcijferen. Daarom zijn in de loop van de tijd betere methodes ontwikkeld.

Ook in de Tweede Wereldoorlog werden veel slimmere methodes gebruikt.

Een bekend voorbeeld van het breken van geheime codes, is het kraken van de Enigma. Deze mechanische codeermachine werd in de Tweede Wereldoorlog door de Wehrmacht gebruikt voor het communiceren met onder andere U-boten en werkte

23

met codes4. Vroege modellen werden reeds gebruikt in de jaren ’20 van de vorige eeuw. Ondanks dat deze machine voor die tijd erg robuust was, slaagde de Poolse inlichtingendienst er in 1932 in om de codes te breken. Dit resultaat werd vijf weken voor het uitbreken van de tweede wereldoorlog gedeeld met de Franse en Britse inlichtingendienst. Vanaf 1938 werd echter steeds meer complexiteit aan de Enigma toegevoegd waardoor het kraken moeilijker werd. Tijdens de oorlog

zwakheden, was de Enigma zo goed ontwikkeld dat intussen niet meer gekraakt kon worden. Dat dit toch gebeurde was te danken aan het grote aantal slordigheden bij het gebruik. Men was kennelijk zo overtuigd van de onkraakbaarheid, dat elementaire regels voor gebruik niet in acht werden genomen. Op die manier kon soms een klein stukje versleutelde tekst en originele tekst achterhaald worden en naast elkaar gelegd worden. Met deze beide fragmenten was het mogelijk om de instelling van de machine te re-engineeren, zodat ook andere berichten ontrafeld konden worden. Soms werd bij gebrek aan informatie door de Britse inlichtingendienst zelfs een techniek toegepast die men ‘tuinieren’ noemde. Britse vliegtuigen dropten dan zeemijnen op welbepaalde plaatsen. Duitse U-boten die deze mijnen opmerkten stuurden deze locaties door via een contactbericht om anderen te waarschuwen.

Zodoende konden nieuwe stukjes versleutelde gegevens behorend aan bekende tekst achterhaald worden, waardoor de Duitse communicatie steeds beter afgeluisterd kon worden. Ondertussen schreef de Duitse marine de hoge verliezen van U-boten toe aan de invoering van betere geallieerde opsporingstechnieken en de invoering van konvooivaart met begeleiding van torpedobootjagers5. Het kraken

“Vaak wordt gesteld dat het kraken van de Enigma WOII twee jaar heeft ingekort.” hadden De Britten het project met de codenaam “Ultra” opgezet voor het kraken van de Enigma. Hiermee heeft de Britse inlichtingendienst een zeer belangrijke rol gespeeld in het kraken van de geheime berichten. Onder andere de bekende en geniale Britse wiskundige Alan Turing, die een sleutelfiguur zou worden in de theoretische informatica, was werkzaam bij dat project. Hij toonde aan dat het grote aantal instellingen van de Enigma drastisch verminderd kon worden.

Ondanks de gevonden cryptografische 4 Een vercijfering is een teken-voor-teken- of byte-voor-bytetransformatie zonder daarbij te kijken naar de taalkundige structuur van het bericht. Een code daarentegen vervangt een woord door een ander woord of symbool. Codes worden tegenwoordig niet meer gebruikt

24

5 Het Wikipedia artikel nl.wikipedia.org/wiki/Enigma_en_de_U-bootoorlog biedt een zeer interessante beschrijving van het verloop van de U-bootoorlog en de rol van de Enigma daarin.

thema-artikel

van de Enigma heeft een uiterst belangrijke rol gespeeld bij het verloop van de Tweede Wereldoorlog. Vaak wordt gesteld dat het kraken van de Enigma de duur van Tweede Wereldoorlog voor twee jaar heeft ingekort. Na de Tweede Wereldoorlog zei Churchill dan ook: “It was thanks to Ultra that we won the war.”

De Amerikanen daarentegen gebruikten een systeem dat niet gekraakt werd door het vijandige leger. Daarbij liet het leger Navajo-indianen onderling Navajo-woorden gebruiken voor militaire termen, zoals chay-dagahi-nail-tsaidi (letterlijk: schildpaddendoder) voor antitankwapen. De taal van de Navajo-indianen is erg tonaal, buitengewoon complex en heeft geen geschreven vorm. Het is bekend dat Hitler ter voorbereiding op de Tweede Wereldoorlog antropologen naar Amerika stuurde om de Indiaanse talen te leren kennen.

Dit mislukte echter omdat de talen te veel variaties en dialecten kenden om ze allemaal in korte tijd te leren. In september 1945 beschreef de San Diego Union de code als “Drie jaar lang kregen de Japanners, waar de mariniers ook maar landden, alleen maar gorgel-geluiden te horen die afgewisseld werden met andere geluiden die doen denken aan een sprekende Tibetaanse monnik en het geluid van een thermoskan die leeggegoten wordt.”

Bij de opkomst van computers en internet is cryptografie steeds belangrijker geworden en zijn steeds robuustere algoritmes ontwikkeld. Zoals we bij de Enigma zagen kon de sleutel achterhaald worden door originele en versleutelde tekst naast elkaar te leggen. Moderne systemen zijn thema-artikel

niet op deze manier te breken. Moderne systemen moeten er zelfs tegen bestand zijn dat bij ieder willekeurig zelfgekozen fragment de vercijferde tekst opgevraagd kan worden. Het in 1977 door IBM ontwikkelde geheimschrift DES (Data Encryption Standard) voldoet aan deze eigenschap. De Amerikaanse overheid koos dit geheimschrift destijds als officiële norm voor niet strikt geheime informatie.

Het is door de industrie en de bankenwereld algemeen overgenomen. In feite is DES gebaseerd op klassieke subsititie- en transpositiemethodes. Maar deze methodes worden op zo’n manier met elkaar gecombineerd dat het ondoenlijk is om het te kraken. De meest efficiente methode om DES te kraken die bekend is, is het uitputtend proberen van alle sleutels.

De ontwikkeling van DES heeft vanaf de eerste dag echter onder spanning plaatsgevonden. Aanvankelijk was het ontworpen met een sleutellengte van 128 bits. IBM werd echter door de federale overheid in de VS ‘uitgenodigd’ voor een ‘gesprek’ met de NSA. De NSA is de afdeling voor code-kraken van de regering en de grootste werkgever van wiskundigen en cryptologen ter wereld. Binnen de muren van NSA is een enorme hoeveelheid cryptografische kennis aanwezig. Na de gesprekken met de NSA verkleinde IBM de sleutel van 128 naar 56 bits. Velen vermoedden dat de sleutel kleiner was gemaakt om ervoor te zorgen dat de NSA net genoeg rekencapaciteit had om hem te kunnen kraken. Toen de NSA opdroeg een geplande conferentie over cryptografie te annuleren, stelde dat velen niet gerust.

Ook was besloten het ontwerpproces 25

geheim te houden, waardoor werd gespeculeerd dat de NSA een geheim deurtje erin verstopt had dat het kraken nog gemakkelijker voor de NSA moest maken.

Ondanks dat het ontwerpproces geheim is gehouden is het ontwerp zelf wel openbaar gemaakt. Hiermee voldoet het aan een belangrijk cryptografisch principe dat al in 1883 de de Vlaamse cryptograaf Kerckhoff geformuleerd is: de werking van heel het systeem moet openbaar zijn; alleen de gebruikte sleutel moet geheim zijn. Dit is te vergelijken met een simpel combinatieslot. Het algemene principe van de werking van zo’n slot is algemeen bekend, maar deze kennis is het echter niet voldoende om een slot te kraken. De complexiteit zit in het feit dat bij een sleutel van drie cijfers er duizend mogelijkheden zijn om het slot te openen. De sleutel zelf moet dus wel geheim gehouden worden. Dit zagen we ook al eerder bij vercijfering door middel van substitutie. Alleen het feit dat subsitutie gebruikt is maakt de versleuteling niet onveilig. De veiligheid zit hem in het feit dat de sleutel geheim is, die aangeeft hoe de subsititie is toegepast. Daarentegen, als de veiligheid van het systeem in het systeem zelf verborgen zit, wordt het nutteloos als het in verkeerde handen terecht komt.

Bovendien heeft het openbaar maken van de methode als voordeel dat potentiële zwakheden sneller gevonden kunnen wor-

den. Als een groot aantal deskundigen vijf jaar lang geprobeerd heeft het systeem te kraken en niemand daarin geslaagd is, is het waarschijnlijk vrij solide.

Hoe het ook zij, DES wordt ook tegenwoordig nog steeds veel gebruikt. Omdat de sleutellengte van 56 bits met de tegenwoordig beschikbare rekenkracht niet voldoende is, wordt tegenwoordig een variant gebruikt die aangeduid wordt met Tripple DES. Hierbij wordt de tekst drie keer afzonderlijk versleuteld met DES met verschillende sleutels. Toen ondanks de introductie van Tripple DES het einde van de levensduur van DES in zicht kwam werd besloten dat een nieuwe cryptografische standaard nodig is. In 2001 werd daarom AES (Advanced Encryption Standard) gestandaardiseerd. Ondanks dat AES veel veiliger is, schijnt Triple DES echter nog de belangrijkste versleutelmethode te zijn in de bankenwereld. De kosten om over te stappen wegen blijkbaar op tegen het misbruik dat gepleegd wordt. Bovendien is het een publiek geheim dat breuken in de beveiliging van banken vaker het gevolg zijn van incompetente medewerkers, lakse hantering van protocollen of interne fraude dan kwade opzet van criminelen. Als iemand een willekeurig bankkantoor binnen kan stappen en zonder verdere vragen een nieuwe pincode kan krijgen omwille

“De werking van heel het systeem moet openbaar zijn; alleen de gebruikte sleutel moet geheim zijn.”

26

thema-artikel

van de goede verstandhouding, zal het met de best mogelijke cryptografie niet mogelijk zijn om misbruik te voorkomen.

Maatschappelijke consequenties Zoals we zagen kan cryptografie bijzonder behulpzaam zijn in allerlei gebieden, zoals militaire toepassingen. Ook bij bijvoorbeeld internetbankieren is beveiliging van wezenlijk belang. Op het gebied van Internet en beveiligingstechnologie komen maatschappelijke aspecten, overheidsbeleid en technologie echter ook vaak met elkaar in botsing. Het mag duidelijk zijn dat ook de georganiseerde criminaliteit de toepassingen van cryptografie op waarde weet te schatten. Overheden beschouwen het gebruik van encryptiemethoden daarom vaak met argwaan. Een verbod op vercijferde communicatie staat hiermee op gespannen voet met de Grondwet, waarin het recht op drukpersvrijheid, privacy en briefgeheim is vastgelegd. En als het verboden is om een computerprogramma te verspreiden voor geheimhouding van communicatie, is het dan wel toegestaan om de broncode van dit programma in boekvorm uit te geven? Een verbod hierop komt erg dicht in de buurt van de beperking van de vrijheid van drukpers.

De controverse rondom versleuteling laat ontwikkeling van PGP –een veel gebruikt systeem voor de encryptie van e-mail– duidelijk zien. Omdat de Amerikaanse ontwikkelaar het gratis aanbood op Internet, besloot de Amerikaanse overheid dat de ontwikkelaar de wetten die de export van munitie verbieden had geschonden.

De overheid stelde daarmee het plaatsen van code op een website gelijk aan illegale export van oorlogmaterieel. Hoewel thema-artikel

dit op zijn minst discutabel genoemd kan worden, moeten we ons toch de vraag stellen of het wenselijk is dat cryptografie door iedereen vrij gebruikt kan worden, omdat het ook misbruikt kan worden. Geheimhouding maakt het extreem moeilijk om de bewijslast te krijgen bij misdrijven en fraude.

In vrijwel alle landen houdt de overheid er wetgeving op na om greep te houden op de uitwisseling van informatie. Zo kende Frankrijk rond 1992 een bijna totaalverbod op het gebruik van cryptografie. Voor verkoop van cryptografische producten was een vergunning nodig, waarvoor men technische details over het systeem aan de overheid moest geven. In Noorwegen daarentegen, werd als eerste land overwogen om cryptografie juist verplicht te stellen bij opslag van medische gegevens.

In de jaren negentig was er in Europa een tendens richting liberalisering van cryptografiewetgeving. Ook de wetgeving in Frankrijk is inmiddels sterk geliberaliseerd.

Daarnaast kennen veel landen beperkingen op de handel in en export van cryptografische producten. Het werk van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten wordt er namelijk niet gemakkelijker op als een vijandelijk bericht onleesbaar blijkt te zijn omdat dit versleuteld is met algoritmen die eigen land zijn ontwikkeld. Vooral vanuit de VS is er daarom de wens om export naar ‘Schurkenstaten’ aan banden te leggen.

Cryptografie kan veel misdrijven voorkomen, maar belemmert ook de informatie- en bewijsvergaring door de politie. In 27

Nederland gelden tegenwoordig geen beperkingen meer op het gebruik van cryptografische producten. Wanneer versleuteling niet zonder meer wordt verboden, zou wel wettelijk kunnen worden vastgelegd dat de sleutel afgegeven moet worden in het kader van een justitieel onderzoek. Of zelfs dat bij ieder gebruik van cryptografie bij voorbaat de sleutel afgegeven moet worden aan de overheid. Het is echter de vraag of wetgeving geschikt middel is om dit soort zaken te handhaven. Weinig criminelen zullen bij voorbaat voor kiezen om hun sleutel bij de overheid af te geven.

Bovendien bestaan er zelfs technieken die het gebruik van cryptografische methoden geheel verbergen, die worden aangeduid met steganografie. Een voorbeeld daarvan is het verbergen van een versleuteld bericht verborgen in een digitale foto. Een digitale foto kan voorgesteld worden als een lange rij getallen, die onder andere de helderheidswaarden van de pixels bevatten. De waarden zijn getallen tussen 0 en 255, en het plaatje wordt nauwelijks merkbaar beïnvloed als de getallen met 1 worden verhoogd of verlaagd. Nu kan een geheime boodschap in een fotobestand

28

worden verweven door steeds de laatste (minst belangrijke) bit van elk getal te vervangen door een bit van de boodschap.

Dissidenten zouden zo een website kunnen maken met daarop allerlei politiek correcte foto’s van bijvoorbeelde de Grote Leider, die verborgen berichten bevatten.

Als de berichten eerst gecomprimeerd en dan vercijferd zouden worden zou zelfs iemand die de aanwezigheid ervan vermoed enorm veel moeite moeten doen om de berichten te onderscheiden van witte ruis.

Cryptografie, wetshandhaving en maatschappelijk belang staan dus met elkaar in een haat-liefdeverhouding. Het is een belangrijk middel om vrijheid en privacy te kunnen garanderen. Toch moeten we er op beducht zijn dat ook cryptografie één van de technologieën is die de maatschappij er niet eenvoudiger, maar eerder complexer op heeft gemaakt.

Met amicale groet, Wilco Wisse

thema-artikel

volgverhaal de OK-redactie Vroeg in de morgen, voor zonsopkomst, slaat de klink van de huiskamerdeur rammelend de nachtelijke stilte kapot. Een tastend geschuifel van voeten, die in het donker naar de lichtknop zoeken volgt daarop. Drie, vier bonzende stappen over de tegels in de bijkeuken – dan wordt de buitendeur opengedaan. Johnny springt op zijn fiets. “Gelukkig ben ik de föhn en de drilboor niet vergeten”, denkt hij.

“Maar waarom moest ik die eigenlijk meenemen?” Links komt de zon al laag boven de horizon op en legt een warme gloed over weiden en velden. Daar ligt,

een kwartier fietsen, de schuur van Onno.

Johnny heeft eigenlijk geen zin om weer daarheen te gaan. Maar hij wil ook niet toegeven aan kinderachtigheid. “Vooruit sufferd,” zegt hij, “Nog even doorzetten.

Onno zal wel geen kwaad in de zin hebben.”

Amicae et amici, Hier is een beginnetje van het volgverhaal.

Het is de bedoeling dat het verhaal iedere Open Kaart verder geschreven wordt door een ander persoon. Wegens de ruimte zal alleen het meest recente gedeelte in de Open Kaart gepubliceerd worden. Het verhaal in zijn ‘sub-voltooide toestand’ is binnenkort te vinden op de website.

lachwekkend verhaal wordt. Maar een serieuze ondertoon hoeft ook niet te ontbreken. De hoofdpersoon, Johnny, is zo’n 18 jaar oud en woont op het platteland.

Zolang het een goedlopend verhaal blijft worden er niet teveel restricties opgelegd.

Zorg er in elk geval voor dat er niet teveel personen in het verhaal komen. Vindt u het leuk om een bijdrage te leveren? Laat het ons weten!

Het is de bedoeling dat het een ludiek en

Uw OKcie

volgverhaal

Als Johnny aankomt brand er al licht in de schuur. Johnny doet de deur open, trekt een overall aan en loopt naar Onno. Onno zegt niks, en blijft rustig solderen. “Hoi,” zegt Johnny.

29

praesidiale intreerede am. Geerd Struik Amicae amicique, De afgelopen dagen mocht ik bezig zijn met mijn intreerede met als thema ‘naastenliefde’. Voor u en mij geen onbekend thema. We nemen het woord naastenliefde geregeld in de mond en horen er wekelijks over in de kerk. Maar nu in de praktijk?

Hoe maken we naastenliefde praktisch?

Al lezende en schrijvende heb ik hierover nagedacht en ik wil enkele gedachten met u delen. Eerst vragen we ons af wie onze naaste is, als tweede kijken we wat liefde betekent en daarna probeer ik u nog enige praktische handvatten mee te geven. Mijn rede is niet lang, dus het gaat vast lukken uw aandacht erbij te houden.

Wie is onze naaste?

De eerste vraag die zich aandient als we nadenken over naastenliefde is de vraag wie onze naaste is. Deze vraag is vaak onderwerp van gesprek op bijbelkring.

We spreken over de buurvrouw, over oude mensen, over de minderbedeelden in ons land. Zijn zij onze naasten?

Om een antwoord op deze vraag te krijgen bladeren we in de Bijbel naar Lukas 10.

In dit hoofdstuk staat de bekende geschiedenis van de barmhartige Samaritaan.

Opvallend is de vraag van Jezus aan de Farizeeër aan het einde van de gelijkenis: “Wie dan van deze drie dunkt u de naaste geweest te zijn van degene, die onder de

moordenaars gevallen was?” Het antwoord van de Farizeeër is: “Die barmhartigheid aan hem gedaan heeft.”1 Let goed op! De vraag van Jezus is niet of de beroofde man op de weg de naaste is van de voorbijgangers. Jezus vraagt het tegenovergestelde: wie is de naaste geworden van de beroofde man.

Sören Kierkegaard schrijft hierover het volgende: “Hij, jegens wien ik plichten heb, is mijn naaste; en als ik mijn plicht volbreng bewijs ik de naaste te zijn.”2 De beroofde man was dus de naaste van alle voorbijgangers, maar enkel de Samaritaan werd de naaste van de beroofde man. We moeten ons dus niet eerst afvragen of iemand onze naaste zou kunnen zijn; nee, we moeten ons afvragen of wij de naaste dienen te zijn.

Een tweede gedachte over wie onze naaste is. Uit het woord ‘naaste’ wordt duidelijk dat het gaat om personen die vlakbij je zijn, naast je staan. Onzen naasten zijn de personen die we in het dagelijkse leven ontmoeten. De personen waarmee we een deel van onze levensweg bewandelen.

Denk bijvoorbeeld aan uw familie, uw huisgenoten en uw studiegenoten. Bij de vraag wie onze naaste is maakt het niet uit hoe we deze mensen waarderen. Het maakt niet uit of we goed met hen op kunnen schieten. Alle mensen waarmee 1 Lukas 10:36-37 2 Sören Kierkegaard: Nieuwe keur uit de werken van Sören Kierkegaard, 1911, p. 159

30

intreerede

we omgaan zijn onze naaste!34 Hoe ver dit gaat wordt duidelijk als Jezus zegt dat we zelfs onze vijanden moeten liefhebben.5 Hierin is het christendom uniek. Nergens is er een uitzondering. Iedereen kan uw naaste zijn, iedereen moeten we liefhebben.

Wat is liefde?

We hebben gezien wie onze naaste is.

Laten we verder gaan en zien wat liefde is. Het is makkelijk om hier te beginnen bij wat liefde juist niet is. Liefde heeft tegenwoordig vaak een platte betekenis.

Als het niet aan seks gerelateerd wordt dan is het hooguit een beetje aardig doen.

Maar liefde is niet slapheid, liefde is niet vriendelijkheid, liefde is niet humaniteit.6 Als we liefde als vriendelijkheid of humaniteit definiëren, dan kijken we naar het uiterlijk. Als we naar de liefde kijken, dan moeten we naar het innerlijk kijken.7 Liefde moet voortkomen uit een oprecht geloof. Liefde moet voortkomen uit oprecht vertrouwen van de ander.8 Hoe kunnen we zeggen dat we God liefhebben en vervolgens niet in Hem geloven? Hoe kunnen we zeggen iemand oprecht lief te hebben en vervolgens hem wantrouwen?

Dat is onmogelijk! Jezus verwoordt dit in de Bergrede als hij zegt dat niemand twee heren kan dienen.9 Het is niet mogelijk om 3 Paul Scholten: Verzamelde geschriften Deel I, 1949, p. 344 4 Kierkegaard, p. 158-159 5 Mattheüs 5:44 6 Kierkegaard, p. 157 7 Johannes Calvijn: Institutie, 2009, Deel I; Boek 3, Hoofdstuk 7.7, p. 675 8 Kierkegaard, p. 175 9 Mattheüs 5:24

intreerede

een beetje lief te hebben. Liefde is volkomen.10 Innerlijk en uiterlijk kunnen we niet loskoppelen. Interesse, opgewektheid en vriendelijkheid moeten dus zuiver en ondubbelhartig uit het hart komen.11 De liefde tot God en de liefde tot de naaste zijn niet hetzelfde. Liefde voor God betekent dat we buigen voor Hem en vervuld zijn met eerbied en ontzag. Liefde tot God betekent dat we Hem altijd gehoorzamen.12 Als we spreken over naastenliefde dan gaat het niet altijd om gehoorzamen maar om het beste te zoeken voor je naaste. Liefde sluit eerzucht en hebzucht uit en vraagt om zelfverloochening. Calvijn zegt dat we niet naar het kwade in mensen mogen kijken, maar dat we in hen het goede beeld van God moeten zien.13 Dat kan heel wat moeite kosten. Christelijke liefde is niet gemakkelijk.

Christelijke naastenliefde vraagt zelfverloochening. Hoe moeten we de liefde tot de naaste verder zien? Het gebod om de naaste lief te hebben gaat in de Bijbel samen met de woorden ‘als uzelven’. Er wordt dus verondersteld dat we onszelf liefhebben. Wat houdt deze zelfliefde in?

In antwoord op deze vraag wil ik u wijzen op de sterke koppeling tussen de wet en de liefde in de Bijbel. De wet wordt samengevat als een gebod van liefde. Paulus stelt zelfs: “Zo is dan de liefde de vervulling der wet.”14 Als we de zonde liefhebben en daarmee de wet niet houden, dan hebben 10 Scholten, p. 361 11 Calvijn: Boek 3, Hoofdstuk 7.7, p. 675 12 Kierkegaard, p. 157 13 Calvijn: Boek 3, Hoofdstuk 7.6, p. 674 14 Romeinen 13:10

31

we God en uiteindelijk ook onszelf niet lief. De zonde schaadt onszelf. Echte zelfliefde betekent dus het houden van de wet en is daarmee ten diepste liefde tot God. We zagen daarnet al dat het onmogelijk is echt lief te hebben, als de liefde niet volkomen is. De liefde in de Bijbel is altijd een gebod. Gij zult uw naaste liefhebben als uzelf. De liefde is daarmee niet een nieuwe wet, maar het gebod om lief te hebben is een herhaling van de bedoeling van de wet. Jezus zegt in de Bergrede dat hij niet is gekomen om de wet te ontbinden, maar om hem te vervullen.15 Praktijk Laten we naar de praktijk kijken. Kunnen wij God en de naaste daadwerkelijk liefhebben? Met heel ons hart? Ik denk dat we het er over eens zijn dat dit niet het geval is. Vanuit onszelf hebben we God niet lief en daarmee ook niet de naaste. Hoe komen we dan tot de liefde? De apostel Johannes formuleert het schitterend in zijn brief met de volgende woorden: “Hierin is de liefde, niet dat wij God liefgehad hebben, maar dat Hij ons lief heeft gehad, en Zijn Zoon gezonden heeft tot een verzoening voor onze zonden.” En hij vervolgt met de woorden: “Geliefden, indien God ons alzo lief heeft gehad, zo zijn ook wij schuldig elkander lief te hebben.”16

in elkaar geloven? Bedoelen we altijd het beste voor onze naaste? Altijd? Ik denk dat we het opnieuw met elkaar eens zijn dat we hier altijd met een streven te maken hebben. Johannes Calvijn zegt hierover dat we altijd ver van de volmaaktheid af zijn.17 Maar ondanks dat moeten we volgens hem het doel wel voor ogen blijven houden en na blijven jagen. Dit betekent een leven lang zoeken en proberen. Uiteindelijk zal de volmaaktheid pas na dit leven in God gevonden worden.18 We gaan richting een afronding. Ik noemde al dat de christelijke liefde zo uniek is omdat we iedereen, altijd moeten liefhebben. Juist dit maakt het zo moeilijk.

U moet de personen liefhebben waar u eigenlijk niet zo goed mee op kunt schieten. U moet degene liefhebben met die lastige trekjes of eigenschappen. U moet de mensen liefhebben die volgens u veel te moeilijk doen. U moet uw studiegenoot liefhebben die zijn werk niet goed doet. U moet liefhebben. Altijd. Iedereen. Als we dit eens overdenken dan zien we al snel dat het hier op aarde altijd bij een streven blijft. Om u wat op de dagelijkse weg te helpen sluit ik af met enkele opmerkingen, met enkele aansporingen, die u kunnen helpen in het zoeken naar de echte liefde tot de naaste.

Doordat God ons liefgehad heeft en vanuit die liefde zijn Zoon gezonden heeft kunnen we God en de naaste liefhebben.

Is deze liefde van ons volkomen? Kunnen we oprecht elkaar vertrouwen? Helemaal

Als eerste wil ik opmerken dat het beste praktijkvoorbeeld wat er te vinden is, Jezus zelf is. Al we de evangeliën lezen, dan zien we Zijn wonderlijke omgang met de mensen die Hij ontmoet. Denk aan de overspelige vrouw die door de farizeeën

15 Mattheüs 5:17 16 1 Johannes 4:10-11

17 Calvijn: Boek 3, Hoofdstuk 6.5, p. 667 18 Heidelberger Catechismus, Zondag 44

32

intreerede

Untangle this!

Scan QR code to view career opportunities www.ul-ts.com/jobs

We offer an international and innovative work environment with a broad variety of complex and challenging projects.

Please note: UL acquired Collis in April 2012. Collis runs UL’s Transaction Security unit and will be rebranded to UL on the 1st of November 2012.

Collis

en schriftgeleerden bij Hem gebracht werd.19 Ook geeft Hij in Zijn gelijkenissen allerlei voorbeelden. Ik noemde al de bekende gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Vergeet dus vooral niet de Bijbel te lezen. Lees en herlees, zodat het Woord uw leven doortrekt en u stukje bij beetje steeds beter leert wat God u in Zijn Woord te zeggen heeft.

Een tweede opmerking. Iedereen heeft zijn eigen gaven, zijn eigen sterke punten.

Deze gaven hebben we niet van onszelf maar van God. We moeten rentmeester zijn van onze gaven en deze zo goed mogelijk uitoefenen ten goede van de naaste.20 Dit rentmeesterschap oefenen we pas goed uit als we onze taak met oprechte liefde doen. Vergeet in bijvoorbeeld u werk en studie de liefde niet. Juist op deze plekken kunt u uw gaven gebruiken.

Ten derde. U herkent het vast en zeker dat het soms echt moeilijk is om mensen te waarderen, om ze echt lief te hebben.

Conflicten, meningsverschillen of spanningen zijn ons allen niet vreemd. Streef er op zulke momenten naar in uw naaste niet het kwade te zien, maar het goede van het beeld van God.21 Vergeef ieder zijn verkeerde dingen, Christus roept daar zelf toe op met de woorden: “Want indien gij den mensen hun misdaden vergeeft, zo zal uw hemelse Vader ook u vergeven.”22 Als u er op ziet wat God u voor goede dingen geeft dan leert u ook uw naaste het goede te geven.

19 Johannes 8:1-11 20 Calvijn: Boek 3, Hoofdstuk 7.5, p. 673 21 Calvijn: Boek 3, Hoofdstuk 7.6, p. 674 22 Mattheüs 6:14

34

Mijn vierde en laatste opmerking. 23 Bid. Ga op uw knieën en bidt dat u liefde krijgt voor de naaste, en bidt vooral ook om het goede voor uw naaste. Het gebed is geen afwachtende passieve bezigheid. In het gebed geeft u zich over aan God, legt u uw strijd voor Hem neer. Door het gebed leren we het eens te worden met de wil van God. Als het moeilijk is de naaste lief te hebben dan leren we door het gebed dat Gods genade genoeg is. “Zijn kracht wordt in zwakheid volbracht.” Als u zwak bent in het liefhebben van uw naaste dan kunt u God om hulp vragen. Hij hoort het gebed altijd en Hij zal u Zijn liefde geven, waardoor u uw naaste lief kunt hebben.

Ik sluit af. Ik heb u enkele gedachten meegegeven over wie de naaste is, wat liefde is en wat naastenliefde in de praktijk inhoudt. Ik hoop dat u begrijpt dat dit niet enkel een stukje informatie was. Ik wil u allen oproepen om hiermee daadwerkelijk aan de slag te gaan. Niet gericht op onszelf – dat getuigt enkel van eigenliefde –, nee, streef ernaar u naaste oprecht lief te hebben en zoek bovenal God lief te hebben. Als laatste citeer ik de woorden uit de brief van Paulus aan Efeze. De woorden die boven onze visie staan: “Maar dat wij, door ons in liefde aan de waarheid te houden, in alles toe zouden groeien naar Hem Die het Hoofd is, namelijk Christus.”24 Ik heb gezegd.

23 Mede n.a.v. aantekeningen bij een lezing van prof. dr. A. de Reuver. Zie ook: De Reuver: Bidden is het meest actuele thema in het Reformatorisch Dagblad van 5 maart 2012 24 Efeze 4:15

intreerede

Thema-artikel am. Renger Zoonen

Het mechanistische wereldbeeld van Christaan Huygens 1 Huygens Telkens wanneer ik er langs fietste, of wanneer ik de intercity vanuit den Haag centraal naar Utrecht nam, de trein nog lang niet op volle snelheid dit gebouwtje passeerde, vroeg ik me af hoe dit verlaten pareltje hier terecht gekomen was. Groot was mijn vreugde toen tijdens het voorbereiden van dit essay opeens overal foto’s van dit huisje opdoken. Het bewuste gebouw, buitenplaats Hofwijck, is ontworpen door Constantijn Huygens, vader van Christiaan Huygens. Een substantieel deel van het leven van Christiaan Huygens, het onderwerp van dit essay, speelde zich af in deze buitenplaats. We zullen in deze verhandeling kijken naar het leven van Huygens en naar de reden dat Christiaan Huygens werk een kantelpunt in de geschiedenis van de natuurwetenschap genoemd kan worden.

1.1 Leven Christiaan Huygens werd geboren in het jaar 1629. Hij was de tweede zoon van Constantijn Huygens, een dichter en secretaris van de Oranjes. Christiaan legde in zijn vroege jaren zo’n vernuft aan de dag dat zijn vader hem eerst gekscherend en later met een trotse ondertoon ‘mon Archimede’ noemde. Na hem een aantal jaren thuis onderwezen te hebben stuurde hij hem naar Leiden om er rechten en thema-artikel

krijgskunde te studeren. In gedachten zag hij een mooie rol als diplomaat voor ‘zijn Archimedes’ weggelegd. Tot spijt van vader Huygens was zijn briljante zoon echter meer geïnteresseerd in wiskunde, natuurkunde en astronomie. Deze interesse was al in de kinderjaren begonnen. Tijdens de lessen Latijn weigerde Christiaan de saaie versjes over te schrijven, zat veel liever langs de waterkant om de kringen te bestuderen die ontstonden wanneer hij een steen in het water wierp. Zijn belangstelling werd nog extra gevoed door gesprekken die de gewichtige bezoekers van huize Huygens aan de eettafel met elkaar voerden. Rene Descartes, één van deze gasten, was onder de indruk van de wiskundige lenigheid waarmee Christiaan alledaagse dingen verklaarde.

Christiaan Huygens was een groot bewonderaar van Descartes. Hoewel ze het in hun latere leven lang niet altijd met elkaar eens zouden zijn, waardeerde Christiaan deze ‘vader van de moderne wijsbegeerte’, omdat hij zijn denken niet stoelde op overgeleverde leerstellingen en theorieën maar alles onderwierp aan de maat van meten is weten. Kennis werd verkregen door te experimenteren, observeren en wetten te formuleren. Deze manier van onderzoeken lag Christiaan Huygens wel, met zijn wiskundige inslag onderzocht hij zo vele fenomenen. Één van de op35

zienbarendste van zijn geschriften was wellicht Horologium oscillatorium, een verhandeling over de klok. Hoewel wiskundig aangetoond was dat de slingertijd niet afhankelijk was van de uitwijking van deze slinger, bleek er toch enige onnauwkeurigheid op te treden. In dit geschriftje liet hij door middel van een wiskundige afleiding zien hoe de slinger gefabriceerd diende te worden wilde men een precies constante slingertijd kunnen waarborgen. Dankzij dit werk kreeg Huygens al snel de bijnaam ‘uitvinder van de seconde’.1

zien aan de wetenschappers daar en zelfs aan de koninklijke familie.2 Hij werd daar verkozen als lid van de net gevormde ’Royal Society’, één van de vele wetenschappelijke instituten die in die tijd als paddenstoelen uit de grond schoten. Hij bleef in Londen tot hij een uitnodiging kreeg van Lodewijk XIV om naar Parijs te komen om daar voorzitter te worden

“Huygens gaf een mathewat niet op het eerste gezicht tilde hij de wetenschap naar

Naast een groot aantal publicaties over bijvoorbeeld de cirkelkwadratuur, de centrifugaalkracht, en botsingsregels was Christiaan Huygens ook bezig met een publicatie over lenzen en telescopen. De liefde voor optica deelde hij met zijn oudere broer Constantijn, zij correspondeerden dan ook veelvuldig over het slijpen van lenzen voor het bouwen van micro- en telescopen. Met de hulp van onder anderen Baruch Spinoza bouwde hij één van de grootste telescopen van zijn tijd. Met deze telescoop waarvan de grootste lens een brandpunt had van 80 meter ontdekte hij onder andere de ringen van Saturnus, en een maan die rond deze planeet draaide, die hij de naam Titan gaf.

1.2 Plaatsing In Anno Domini 1661 was Huygens naar Londen gegaan om zijn telescoop te laten 1 Christiaan Huygens en de mechanica van het licht Fokko Jan Dijksterhuis, p.60 in Doorbraken in de natuurkunde

36

van de Academie Royale de Sciences.

Hij kreeg daar goed betaald, wat aangaf dat hij tegen die tijd al een aardig gevierd wetenschapper was.

In Huygens’ tijd was het gebruikelijk de wereld te beschouwen als een systeem dat volledig verklaard kon worden in termen van deeltjes en beweging. Hij was echter nog een pionier op het gebied van het mathematiseren van deze modellen. Galilei ging hem voor met zijn bewegingsleer, en rond dezelfde tijd kwam Newton met zijn gravitatiewetten op toneel, beide mannen die zeer wiskundig waren. Maar wanneer we bijvoorbeeld naar Descartes kijken, zien we dat deze wel een zeer mechanisch wereldbeeld had, maar dat zijn wiskundige kennis lang niet op het niveau was van dat van Huygens. Descartes had de sinuswet van de breking van het licht als 2 "Huygens, Christiaan (Also Huyghens, Christian)." Complete Dictionary of Scientific Biography. 2008. Retrieved June 26, 2013 from Encyclopedia.com: http://www.encyclopedia.com/ doc/1G2-2830902105.html

thema-artikel

eerste gepubliceerd. Hij gaf hier ook een kwantitatieve verklaring bij, deed dat aan de hand van ballen die door druk van richting veranderen. De kennis om hier een stevig wiskundig fundament aan te geven ontbrak hem duidelijk. Huygens was hem hierin ver voor zoals we zullen zien in de volgende paragraaf.

all men is the diamond, and many are the joys which similar treasures bring, such as precious stones and pearls... but he, who, on the other hand, prefers the knowledge of unusual phenomena to these delights, he will, I hope, have no less joy in a new sort of body, namely a transparent crystal, recently brought to us from Iceland, which perhaps is one of the greatest wonders that nature has produced...’4 Dit opmerkenswaardige IJslandse kristal vertoonde een dubbele breking die dwars tegen sinuswet inging. Wanneer er namelijk een lichtstraal loodrecht op het kristal scheen, ging een deel van de straal recht door het materiaal heen, wat we verwachten, en een deel van de straal brak en vervolgde haar weg onder een hoek door het materiaal. Dit was een probleem voor Huygens. Hij had een pracht van een wiskundige verklaring voor de sinuswet, maar dit kristal bleek grondig roet in het eten te gooien. Een wiskundige houdt nu eenmaal niet van inconsistenties, dit ene verschijnsel negeren wilde Huygens niet; dus van publiceren was voorlopig nog geen sprake.

matische verklaring voor iets zichtbaar was. Juist hiermee een metaniveau.”

Opvallend bij Huygens is dat hij in tegenstelling tot bijna alle 17e eeuwse wetenschappers, zich op geen enkele manier bezig hield met filosofie dan wel theologie.

Hij legde zijn volledige ziel en zaligheid in de wetenschap..3 2 Eureka Huygens was al lange tijd bezig met zijn Projet du contenu de la dioptrique maar deze wilde hij nog niet publiceren omdat hij met een probleem zat. Huygens had een wiskundig verklaring voor de natuurkundige verschijnselen die ten grondslag liggen aan de sinuswetten, tegenwoordig bekend als de Wet van Snel. Maar deze hele verklaring kwam op losse schroeven te staan door een fenomeen dat zich absoluut niet aan deze wet leek te houden.

Dit bijzondere fenomeen werd als eerst bestudeerd door Erasmus Bartholinus (1625-1692). Bartholomeus’ woorden over dit verschijnsel: ’Greatly prized by 3 "Christiaan Huygens." Encyclopedia of World Biography. 2004. Encyclopedia.com. 26 Jun. 2013

thema-artikel

Tot op 6 augustus 1677 Huygens triomfantelijk en voldaan zijn bekende Eureka uitriep. Hij was eruit. Met zijn idee dat een lichtstraal op elk willekeurig punt opnieuw gezien kon worden als lichtbron die naar alle kanten licht uitzendt, kwam hij nu tot de ontdekking dat de lichtsnelheid in het calcite-kristal zich op een bepaalde 4 Optics 4th ed, Eugene Hecht, (2002) p. 339

37

vreemde manier gedroeg. Huygens was overtuigd dat het licht het best beschreven kon worden als een golf. De golf die inviel op het kristal kon op verschillende manieren georiënteerd zijn, wanneer we in de voortplantingsrichting van de golf kijken, kan deze van boven naar onder trillen, maar ook van links naar rechts. Het verschijnsel dat wij tegenwoordig polarisatie noemen. De voortplantingssnelheid van de verschillende georiënteerde golven verschillen van elkaar. Hierdoor moesten de cirkels die Huygens normaal om een lichtpunt zette nu als ellips getekend worden waaruit opeens verrassend eenvoudig het verschijnsel te voorschijn kwam. (Zie bijvoorbeeld Optics 4th ed, Eugene Hecht, (2002) p. 338-341 voor een uitgebreidere uitleg over dit onderwerp). Terecht dat Huygens een gat in de lucht sprong.

2.1 Revolutie Wat was er nu zo revolutionair aan de ideeën van waarde vriend Huygens? Het idee dat licht zich als golf gedroeg had hij niet zelf verzonnen. Dat had hij jaren eerder al gehoord van Ignaca-Gaston Pardies, een Parijse jezuïet. Ook het verklaren van de verschijnselen op ’atomair’ niveau was niet nieuw. Veel wetenschappers, en vooral de Franse, hielden zich bezig met verhandelingen over de aard der dingen. Het was notabene Descartes die de brekingswet probeerde te verklaren door middel van kleine balletjes. Dat wat revolutionair is, is dat Huygens de aard van de dingen

38

op een wiskundige manier beschreef. Hij gaf een mathematische verklaring voor iets wat niet op het eerste gezicht zichtbaar was. Juist hiermee tilde hij de wetenschap naar een metaniveau. Huygens was de eerste die op zo’n abstracte manier een verschijnsel in de wereld van het hier en nu wist te verklaren.

3 Conclusie Huygens was een genie. Hij werd eens de grootste wiskundige van Europa genoemd. Dat was niet voor niets. Qua wiskundige kennis stak hij duidelijk af tegen zijn tijdgenoten. En juist op dit vlak was hij ook revolutionair. Het mathematiseren van natuurkunde op microniveau was een geheel nieuwe stap in de ontwikkeling van de wetenschap. Het is daarnaast typisch hoe Huygens voldoet aan het model van de wetenschapper tijdens de wetenschappelijke revolutie. Met zijn ontzettend mechanistische wereldbeeld, lidmaatschap van de verschillende wetenschappelijke genootschappen past hij precies binnen het profiel. Het enige waarin hij als model niet perfect is, is misschien dat hij de natuurfilosofie zoveel mogelijk overboord zet. Al zouden we op een bepaalde manier kunnen zeggen dat zijn revolutionaire ontdekking dat zeker niet deed. Onbewust is het hier wellicht toch de natuurfilosofie geweest die hem op het spoor van zijn Eureka gezet heeft. So he actually just fits the profile!

thema-artikel

agenda 3 september BK-lezing + borrel 6-8 september Read-it 9 september Christelijke opening academisch jaar 10 september SK1 17 september BK0 + maaltijd 1 24 september HJT1 + Borrel 28 september Deadline OK2 1 oktober BK1