DE BOSWACHTER

Waar is het mooi wandelen dit seizoen?

Wim Huijser

gaat op pad met een boswachter.

Haagse Bos als historische entree naar Nationaal Park Hollandse Duinen

Aan de zomer lijkt geen einde te komen. Toch oogt het Haagse Bos, ondanks de aanhoudende droogte en hoge temperaturen, nog groen. Het vormt een groot contrast met de bossen op de hoge zandgronden die begin september al voor een groot deel hun herfsttooi tonen. Na de eerste nachtelijke regenbuien sinds weken, adem ik samen met boswachter Mark Kras de frisse boslucht diep in. We staan voor de werkschuur op het terrein van Staatsbosbeheer aan de Boslaan. Een rustiek gebouwtje, dat de komende jaren vervangen zal worden door nieuwbouw. Behalve kantoorruimte voor de boswachters zal het ook een uitnodigende plek worden voor het publiek dat niet alleen het Haagse Bos, maar ook de overige gebieden van Nationaal Park Hollandse Duinen wil verkennen.

TOEGANGSPOORT Met de hitte van de afgelopen zomers krijgen stadsbossen een steeds grotere aantrekkingskracht. Voor zowel bewoners als mensen die in de omringende kantoren werken is het een plek van verkoeling. “Dat zien we zo meteen wel,” voorspelt Kras, “als in de lunchpauze talloze ambtenaren het bos inlopen.” We lopen een stukje richting Den Haag Centraal. “Tot nu toe kun je niet bij de boswachters komen. Maar we gaan van een afgesloten ruimte naar een plek van ontmoeting. De samenleving is veranderd en wij zetten de deur open. Dit wordt de toegangspoort naar het Haagse Bos en vooral naar Nationaal Park Hollandse Duinen.” Die poort staat straks al open als de omgeving voor het station opnieuw wordt ingericht en mensen vanuit het station over een groen plein richting de Koekamp en het toekomstige informatiecentrum kunnen wandelen. De Koekamp is het oudste hertenkamp, dat in de 15de eeuw door de graven van Holland werd gebruikt als jachtgebied. Ze hadden er ook koeien. Later kwamen daar ook damherten en edelherten bij. Volgens de boswachter weten weinig bezoekers iets van die lange geschiedenis. “We hebben dat nooit zo uitgedragen. We zijn ons nu steeds meer bewust van al die laagjes in de geschiedenis. Zoals de Akte van Redemptie, een decreet uit de Tachtigjarige Oorlog waarin werd bepaald dat het Haagse Bos, het Malieveld en de Koekamp beschermd moesten blijven tegen verkoop van hout voor commerciële doeleinden door de overheid. Deelnemers aan onze excursie maken een tijdreis, waarin ze op de plek lopen waar ook Willem van Oranje is geweest, maar ook waar in de recente geschiedenis de minister-president langs fi etste om op Huis ten Bosch het ontslag van zijn kabinet aan te bieden.” De boswachter legt uit hoe in het bosbeheer vooral naar de toekomst wordt gekeken. “Door het bos te verbeteren kunnen we het ook behouden voor komende generaties. Maar daarbij houden we ook altijd het oog gericht op het verleden. Als je hier een nieuw pad aan zou leggen, doe je dat over lagen van geschiedenis.”

VERBINDINGSZONE We kruisen de Utrechtse Baan, die een harde scheiding vormt met de rest van het Haagse Bos. “Ooit was het één geheel. Een paar jaar geleden is er een overbrugging gemaakt, waardoor er een ecologische verbindingszone is ontstaan waar behalve voetgangers en fi etsers ook insecten, vlinders en kleinere zoogdieren gebruik van kunnen maken.” De boswachter vertelt dat er ook gebruikt wordt gemaakt

In herfsttooi Smient

©Mark Kras

Boswachter Mark Kras

“Het Haagse Bos is een echt bos, de bodem is erg oud en rijk aan stinsenbeplanting. De vos heeft hier een hol op nog geen drie meter van het pad en er lopen sinds kort ook reeën”

van een eekhoornbrug die een verbinding vormt met Park Clingendael, zodat er genetische uitwisseling kan plaatsvinden en de eekhoornpopulatie gezond blijft. Bijzonder is dat ook de grootste vijand van de eekhoorn, de boommarter, ’s nachts van diezelfde brug gebruikmaakt. Doordat het Haagse Bos in de oorlogsjaren voor tachtig procent is gekapt, zijn bijna alle bomen van dezelfde leeftijd. Het bos is wel oud, maar de bomen zelf zijn slechts tachtig jaar. Wandelend door het bos wijst Mark Kras op de boswerkzaamheden die gaande zijn. “Bij de huidige dunning worden bomen vrijgezet, waardoor er een grotere variatie in leeftijd ontstaat. Voor de oorlog stond er vooral zomereik en beuk, maar veel gevarieerder in leeftijd. Gezonder is een bos met bomen van >

Beuk

©Mark Kras

Eekhoorn

“Op de zogeheten bloedheuvel heeft de beroemde Casanova nog wel eens een duel uitgevochten. Hij is ook gebruikt als executieplaats voor misdadigers die tot de doodstraf waren veroordeeld”

Boommarter

verschillende leeftijden en meerdere soorten. Wat we nu doen is heel gericht bomen er tussenuit halen, zodat er meer licht op de bodem valt en de onderlaag daarvan profi teert. Wat we op de wat grotere vrijgevallen plekken terug planten zijn soorten als tamme kastanje, wintereik, haagbeuk en zoete kers. De oude vitale bomen krijgen tegelijk meer ruimte om zich uit te breiden. Het Haagse Bos is een echt bos, geen park. De bodem is heel erg oud en rijk aan stinsenbeplanting. De vos heeft hier een hol op nog geen drie meter van het pad en er lopen sinds kort ook reeën.”

OMSLOTEN We staan midden in de stad, maar wel op een plek die sinds de ijstijden niet bebouwd is geweest. Ooit was het een natuurgebied dat zich uitstrekte van Hoek van Holland tot Alkmaar. Daar is in de loop der eeuwen steeds meer van afgesnoept. Het bos is wel altijd gebruikt geweest om te recreëren. Eind 19de eeuw stonden er meerdere paviljoens. Aan de Bezuidenhoutse kant was er wat meer parkaanleg met slingerende paden en waterpartijen. Mark Kras wijst op de plek van waar in de oorlogsjaren door de Duitsers V2-raketten werden afgeschoten. Toen de Engelsen probeerden die locatie te bombarderen, werd door verkeerde coördinatie de wijk Bezuidenhout gebombardeerd. Een dramatisch feit dat nog altijd wordt herdacht. Na de oorlog raakte het bos steeds meer omsloten door het steen van de stad. Inmiddels trekt het jaarlijks meer dan drie miljoen bezoekers. “We zijn ons ervan bewust dat veel van die bezoekers de zorg om het bos met ons delen. Daarom controleren we om de paar jaar zeer zorgvuldig alle bomen langs de paden op gevaarlijk hout of het risico van omwaaien en blijven we het publiek informeren over wat er speelt in het bos.”

CARRIÈRESWITCH Voor Mark Kras in 2009 boswachter werd, werkte hij bij een adviesbureau voor duurzame stedenbouw. Maar omdat hij meer wilde doen in het groen en de directe zorg voor de omgeving besloot hij tot een carrièreswitch en begon hij met de deeltijdopleiding in Velp. “Op de middelbare school kwam uit een beroepskeuzetest dat ik boswachter wilde worden, maar ik heb meerdere stappen gemaakt om uiteindelijk hier uit te komen.” Aanvankelijk begon hij bij Staatsbosbeheer in Noordwijk als boswachter publiek. Na ruim tien jaar werd hij gevraagd of hij over wilde stappen naar Den Haag. “Het duurt zeker vier jaar voor je ergens je werk echt goed kan doen. Je moet de geschiedenis doorgronden en de mensen die er altijd komen. Dat heeft tijd nodig. Een bos is veel meer dan de boom en de kraai. Het gaat om verleden, maar ook om de toekomst waar je naar streeft. Hier in Den Haag hebben we wel dertien gebieden, waarvan het Haagse Bos er maar één is. Het leuke van zo’n switch is dat je direct geconfronteerd wordt met nieuwe uitdagingen.” Kras legt uit hoe er gewerkt wordt in een multidisciplinair team met vier soorten boswachters. “Wat we hier nu doen is voorbereid door de boswachter beheer. Die heeft alle keuzes en overwegingen gemaakt. Vervolgens is het de boswachter ecologie die bepaalt hoe er gedund kan worden zonder de natuur te schaden. Met camera’s en verrekijker gaat hij op zoek naar onder andere vleermuizenverblijven en eekhoornnesten. De boswachters boa bekijken daarna wat de gevolgen zijn als er paden tijdelijk worden afgesloten. Ik sla al die kennis op en mag uiteindelijk als boswachter publiek het complete verhaal vertellen over wat we hier doen. Die wijze van samenwerken is essentieel om zo’n waardevol bos te kunnen beheren.”

BEWOGEN GESCHIEDENIS Aan de Laan van Nieuw Oost-Indië kijken we naar de vijver die ooit gegraven is om de waterhuishouding van het bos beter op orde te krijgen. In de winter worden hier eendensoorten

©Mark Kras Edelherten in de Koekamp.

Ooit was hier een Duitse wachtpost.

Oude vitale bomen krijgen meer de ruimte.

aangetroffen als wintertaling, tafeleend, krakeend en smient. “Met name die laatste tref je normaal gesproken alleen in weidevogelgebieden aan waar je ze moeilijk kan benaderen. Hier vind je ze op nog geen tien meter, zo vertrouwd zijn ze geraakt met mensen die hier hun rondje lopen.” Mark Kras neemt mij tenslotte nog mee naar de zogeheten bloedheuvel, een reliëf uit de ijstijd. “Hier heeft de beroemde Casanova, die in 1758 Den Haag bezocht, nog wel eens een duel uitgevochten. En de heuvel is ook gebruikt als executieplaats voor misdadigers die tot de doodstraf waren veroordeeld.” Een paar meter verder wijst hij naar de kroon van een oude hoge beuk, waar zich in de oorlog vermoedelijk een Duitse wachtpost bevond. De boswachter wijst naar boven waar een soldaat niet alleen een hakenkruis heeft ingekerfd, maar daaronder een simpel portret van zijn Duitse leider. Je moet het weten om het te kunnen zien. Ook een stukje schuldig landschap, om met de dichter Armando te spreken. De boom is onderdeel van de bewogen geschiedenis van het Haagse Bos. •

Vleermuizen WANDELROUTE Alle paden in het Haagse Bos zijn vrij toegankelijk voor wandelaars. Er zijn geen wandelroutes gemarkeerd. Maar wie het drukke stadsleven even wil ontvluchten kan voor een rondje Haagse Bos het beste vanaf het Centraal Station rechts aanhouden en via de Koekamp de volgende wandelknooppunten volgen: 75, 69, 86, 26, 28, 69 en 75. Staatsbosbeheer organiseert ook geregeld de Tijdreis door het Haagse Bos, waarbij de boswachter je meeneemt op pad en onderweg alles vertelt over de geschiedenis van dit historische stadsbos. Excursies worden aangekondigd op staatsbosbeheer.nl/ uit-in-de-natuur/locaties/haagse-bos/ activiteiten. Andere activiteiten in het NP Hollandse Duinen zijn te vinden op NPHD.nl.

ETEN EN DRINKEN Paviljoen Malieveld – poffertjes, pannenkoeken en oud-Hollandse wafels. Koekamplaan 6, Den Haag malieveld.nl

Chalet ten Bosch – restaurant op de grens van Den Haag en Wassenaar. Leidsestraatweg 45, Den Haag chalettenbosch.nl