Promieniowanie jonizujące
77
Rys. 4. Osobista dozymetria termoluminescencyjna [3]. Panel A: dawkomierze osobiste noszone przez osoby pracujące z pro‐ mieniowaniem. Panel B: Profesjonalny materiał termoluminescencyjny, jeżeli zostanie wcześniej napromieniony a potem wygrzewany w temperaturze 360 0C, emituje światło, którego jasność jest proporcjonalna do dawki pochłoniętej. Panel C: „Naturalne” materiały termoluminescencyjne to między innymi sól kuchenna i diamenty.
W ramach projektu zespół Laboratorium Dozymetrii Indywidualnej i Środowiskowej IFJ w Krakowie planuje rozszerzyć zakres dawek odczytywanych przez dozymetry indywidualne z zakresu 0,1 – 1 Sv do 0,1 – 10 Sv. (W pewnych okolicznościach istnieje potrzeba używania dawkomierzy o takim zakresie pomiarowym np. w Czarnobylu ratownicy używali dawkomierzy mierzących dawkę bodajże tylko do 1 Gy co było niewystarczające ponieważ bo skala była za mała i tak naprawdę nie wiadomo było jakie kto dawki otrzymał). Możliwe jest również, co pokazują wyniki doświadczeń, przykrycie detektorów dozymetrycznych specjalnymi filtrami, które pozwolą odróżnić napromienienie statyczne od dynamicznego (rys. 5). Ma to duże praktyczne znaczenie, ponieważ zdarza się, że w polu promieniowania została zostawiona kurtka / fartuch z przyczepionym dawkomierzem i tylko dawkomierz został napromieniony, a nie osoba. W takim przypadku mamy do czynienia z napromienieniem statycznym. I wreszcie prowadzone są prace nad powtórnym odczytywaniem dawki z tego samego dawkomierza, czego do tej pory nie praktykowano. W pewnych okolicznościach możliwy jest powtórny odczyt dawki z tego samego detektora umożliwiający weryfikacje przypadków wątpliwych. W CLOR, IFJ i ICHTJ rozwijane będą techniki dozymetrii biologicznej. Dozymetria biologiczna daje rozstrzygającą odpowiedź, czy dana osoba została napromieniona czy nie, ponieważ stosowana metoda polega na szacowaniu zmian w DNA limfocytów ludzkich. Metody dozymetrii biologicznej są znane i z powodzeniem stosowane od wielu lat. Ich podstawą są doświadczenie wykonywane in vitro, w których określa się w jaki sposób zmiany w materiale genetycznym zależą od dawki promieniowania. Z funkcji określającej powyższą zależność (krzywej dawka – efekt) znając wielkość uszkodzenia DNA można odczytać dawkę promieniowania potrzebną do wywołania uszkodzenia. W CLOR wykonana zostanie krzywa dawka – efekt dla chromosomów dicentrycznych (klasyczna metoda estymacji uszkodzeń DNA) dla mieszanego promieniowania neutrony – promieniowanie gamma. Eksperymentalne napromienienie limfocytów odbędzie się w reaktorze Maria na terenie NCBJ w Świerku. W ICHTJ w Centrum Radiobiologii i Dozymetrii Biologicznej realizowane będą aż 3 projekty z zakresu biodozymetrii: 1.Akredytowana zostanie metoda dozymetrii przy pomocy chromosomów dicentrycznych. Będzie to drugie akredytowane laboratorium biodozymetryczne w Polsce, po CLOR. Te 2 warszawskie laboratoria (CLOR i ICHTJ) wraz z Zakładem Biologii Radiacyjnej i Środowiskowej IFJ PAN i Zakładem Radiobiologii i Immunologii IB Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach stworzą w niedługim czasie Sieć
Kwartalnik popularnonaukowy Luty—Marzec 2012