a de Cunqueiro —por sinalar só uns poucos nomes— son outras tantas imaxes ou dimensións persoais da Galicia total. Cada unha destas figuras ofrécenos a súa experiencia e a súa visión de Galicia, que é un modo espléndido de arrequecer a nosa propia visión persoal. Achegarnos a elas é a mellor maneira de que a marabillosa regalía das súas visións de Galicia se torne en patrimonio cultural de todos. Así é como Galicia irá medrando internamente, proceso imprescindible para a autoconciencia colectiva da súa responsabilidade como pobo. Nesa constelación de personalidades que se entregaron abnegadamente a pescudar e revelar a realidade de Galicia como pobo e como país para «espertala do seu sono», para lle infundir conciencia de seu, cada unha delas contribuíu ao esforzo común desde o eido das súas aptitudes persoais, pero tamén, ás veces, despregando iniciativas que respondían ás necesidades obxectivas do coñecemento da realidade galega máis que á propia formación vocacional. Tal é o caso de Murguía ao desprazar a súa vocación literaria ao campo da historia, ou o de Cuevillas ao se adicar á arqueoloxía, ou o de Risco á etnografía, por sinalar tres nomes notoriamente ilustres que exemplifican ben esa realidade do compromiso patriótico. Don Ramón Otero Pedrayo forma parte desa irmandade que nos devolveu, co seu exemplo e coa súa obra, a plenitude da nosa conciencia galega. Se antes Galicia era para os galegos pouco máis ou menos o sentimento de amor á terra nativa (en moitos casos con referencia local á zona concreta do nacemento), o apostolado desas figuras logrou espertar en nós a conciencia plena de
78