wat hij noemt ‘communicatieve actie’, dat wil zeggen een interactief proces dat zich kenmerkt door een voortdurend streven om te komen tot wederzijds begrip en overeenstemming. Vervolgens presenteer ik een praktijkvoorbeeld – de Wijkkracht in Maastricht - om te verkennen of de transitie de ruimte voor communicatieve actie vergroot, en de druk vanuit systemen in evenwicht brengt. Vervolgens ga ik te rade bij twee Franse filosofen. Michel Foucault’s gedachtengoed richt zich op de productieve macht van vertogen. Zijn werk is relevant omdat het zichtbaar kan maken hoe het transitie-discours doorwerkt in de machtsverhoudingen tussen overheid en burgers. Terwijl Habermas en Foucault machtsrelaties thematiseren, concentreert Emmanuel Levinas zich op ethische relatie met de ander. Levinas’ werk leent zich daardoor bijzonder goed om de relatie tussen het systeem/bureaucratie/algemene regels en de unieke ander, en het appél op solidariteit, verantwoordelijkheid en mededogen dat van de ander uitgaat te doordenken. Habermas’ theorie van Communicatieve Actie Habermas (1984) maakt in zijn werk een onderscheid tussen wat hij noemt de ‘systeemwereld’ en de ‘leefwereld’. De systeemwereld is gericht op de continuering van materiële welvaart en wordt gedreven door rationalisatie, het streven naar efficiëntie, productiviteit, veiligheid, controle, beheersing en voorspelbaarheid. Dit biedt houvast en stabiliteit. In de leefwereld daarentegen staat wederzijds begrip centraal, dat wil zeggen een gedeeld begrip van wie we zijn. Als mensen zijn we in de leefwereld betrokken op de continering van culturele waarden en symboliek. De leefwereld is te beschouwen als het residu van de communicatieve uitwisseling en afstemming over identiteit, waarden, verlangens en overtuigingen. In de leefwereld herbevestigen we onszelf telkens weer ten opzichte van onszelf en vis-a-vis anderen; we stellen opnieuw vast wie we zijn, wat we werkelijk belangrijk vinden, waarin we geloven en wat we willen bereiken. Habermas’ these is dat met de opkomst van de moderne verzorgingsstaat systeem- en leefwereld los ten opzichte van elkaar zijn komen te staan, en dat er een onbalans is ontstaan waarbij de systeemwereld steeds dominanter is geworden. Hij neemt een proces van ‘kolonisatie’ waar in de gehele samenleving, dat wil zeggen dat instrumenteel doelmiddel denken meer en meer onze samenleving domineert. Ook in de zorg en welzijn zijn marktwaarden geïntroduceerd, en is een patiënt tegenwoordig een ‘klant’ of ‘consument’ waarvoor ‘diensten’ en ‘producten’ worden ontwikkeld. Eenzelfde proces doet zich voor in het onderwijs en op universiteiten waar de student studiepunten moet behalen, de docent targets opgelegd krijgt en de onderzoeker wordt afgerekend op aantallen publicaties. Democratische verantwoording en inspraak zijn verworden tot juridische procedures, bijvoorbeeld middels cliënten- en WMO-raden die voornamelijk reageren op strategische kwesties van bestuurders, en daarmee voorbij gaan aan leefwereld issues van cliënten of patiënten.
Essaybundel
Transitiecommissie Sociaal Domein
P.27