W eek va n de bou w
Vrijdag 30 januari 2015, Week van de Bouw
23
STROBOUW
Gewoon huis voor gewone mensen Edo Beerda
Strobalen zijn niet alleen geschikt voor de paardenstal, je kunt er ook goed geïsoleerde, gezonde huizen mee bouwen. Op de BouwBeurs toont de Vereniging Strobouw Nederland, samen met tien gespecialiseerde bedrijven, de voordelen van bouwen met het restproduct uit de landbouw. Strobouw is steeds meer een aangelegenheid van het professionele bouwbedrijf, het eigen ‘Strobouwplein’ op de BouwBeurs is daarop gericht. Maar wie handig is, kan zelf ook meebouwen. Audrey van den Heuvel (secretaris Vereniging Strobouw Nederland) en haar man Piotr Bronicki maakten van de strowanden van hun huis in het Brabantse Veghel een leerproject. Bouw van de fundering, de noodzakelijke waterdichte vloer en het opzetten van de houten hoofddraagconstructie waren werk voor vaklui, daarna gingen ze zelf met leerlingen aan de slag met strobalen. Muren werden gemaakt door balen van 15 tot 20 kilo in verband te stapelen volgens de ‘Cut Under Tension’ methode. Daarbij wordt de strobaal gefixeerd met houten latten aan staanders. Ter bescherming wordt eerst op de plint een dampdichte muurplaat bevestigd. Een kalkpleisterlaag tegen de buitenwanden en leemstuc tegen de binnenwanden (wanddiktes: 40-55 centimeter) beschermt het stro tegen brand, weersinvloeden en mechanische beschadiging. Klinkt alternatief,
De Nederlandse regelgeving vereist een (houten) draagconstructie. In NoordAmerika daarentegen worden ook dragende wanden uit stro gemaakt.
Strobouw is uitermate geschikt voor zelfbouw.
maar toch is hun fraaie voorbeeldhuis ‘Het Vliender’ “eigenlijk een heel gewoon huis met heel gewone bewoners”, vertelt Van den Heuvel. “Het ging ons om een gezonde en gezellige woning voor ons en onze kinderen.”
terialen zoals houtvezelplaat bij aansluitingen, naden en kieren. Roken op de bouwplaats is een slecht idee, maar wanneer de strobalen zijn bedekt met leemstuc en pleister is de brandwerendheid prima. Elke centimeter stuc zorgt voor een half uur brandvertraging. In Nederland staan inmiddels 110 strohuizen, maar in Noord-Amerika (waar ook dragende wanden uit stro worden gemaakt), Wit-Rusland, Duitsland en Oostenrijk is de bouwmethode al veel meer ingeburgerd. Koploper in Europa is Frankrijk (3000 exemplaren). In de Vogezen is zelfs een op industriële wijze vervaardigd sociaal appartementencomplex van zeven etages te vinden. Met een houtskelet, houten wandpanelen en geprefabriceerde houten doosconstructies gevuld met stro. Die geven het gebouw een uitstekende isolatiewaarde. Ze maken het ook mogelijk bij regenachtig weer gewoon door te bouwen. Strobouw lijkt dus de toekomst te hebben. Toch is een belangenvereniging nog hard nodig voor bundeling en overdracht van kennis. “En voor weg-
Oude bouwmethoden De Vereniging Strobouw wil laten zien dat er serieuze alternatieven zijn voor de bestaande bouwpraktijk met zijn dampdichte wanden, mechanische ventilatie en veelal chemisch geproduceerde isolatie- en afwerkingsmaterialen. “De moderne mens woont in plastic zakken en dat is ongezond”, zegt Van den Heuvel. Een woning van natuurlijke materialen is onder meer goed tegen huidproblemen en hooikoorts, stelt ze. Strobouwers grijpen terug op oude bouwmethoden als de Duitse vakwerkhuizen en de Ameri-
kaanse strobouwhuizen uit begin vorige eeuw. Gecombineerd met moderne materialen als epdm (voor afdichting van het strodak), dubbelglas en baksteen (voor vorming van een waterdichte borstwering) zijn daarmee uitstekende resultaten te halen. Een gemiddeld strohuis haalt goede R c-waardes (7 m²K/W of meer) en akoestische eigenschappen (Rw 55 dBA) en een constante, prettig aanvoelende luchtvochtigheid van 50 tot 60 procent. Dat laatste is te danken aan de leemwanden, die makkelijk vocht opnemen en weer afstaan. Traditionele verf is in een strohuis taboe, want daardoor kunnen wanden en houten constructiedelen niet meer ademen. Koudebruggen zijn een potentieel gevaar, maar die zijn effectief te bestrijden door gebruik van stuc, kalk en leem en andere dampopen ma-
Freesmachine maakt stroblokken met messing en groef
Bouwen van strohuizen kan nog efficiënter met strak samengeperste en op maat gefreesde stroblokken. Pim Hondeveld ontwikkelde er een speciale machine voor. Met prefab elementen uit zijn machine wil hij seriematig vrijdragende strobouw realiseren. De Nederlandse regelgeving staat het nog niet toe, maar dat het kan heeft Hondeveld al bewezen. Naast zijn huis in Gelselaar bouwde hij een soort iglo van geprofileerde blokken uit zijn machine. De ‘Steltloper’ heeft geen houten skelet, zoals andere Nederlandse strohuizen, en ook geen fundering. “Dat kan, mits je eerst goede blokken maakt”, zegt Hondeveld (Straw Blocks Systems). “Gewone strobalen zijn niet gemaakt om mee te bouwen.” Zijn machine produceert geperste stroblokken (standaardafmeting 40 bij 40 centimeter) met messing en groef. Doordat die perfect in elkaar passen zijn er vlakke, sterke en stabiele
wanden mee te realiseren. De meerkosten van de machinebewerking wordt terugverdiend bij de uitvoering. Hondeveld: “Doordat je veel sneller kunt bouwen en een minimum aan constructiedelen nodig hebt, ben je ongeveer twintig procent goedkoper uit.” Er is bovendien veel minder – dure - leemstuc nodig om de gladde wanden mee af te strijken. De geprofileerde blokken worden verwerkt in verschillende elementen voor gevel, vloer en dak en hydraulisch voorbelast. De perfecte pasvorm zorgt voor een minimum aan koudebruggen en materiaalspanningen. De machine heeft verschillende vormen op het repertoire. In blokken met alleen groeven zijn leidingwerk en constructiedelen handig weg te werken. Trapeziumvormige blokken maken koepelconstructies mogelijk zonder verdere constructiematerialen. De hoge dichtheid (125 kg/m3) staat zelfs onbehandelde binnenwanden toe – dus zonder leemlaag. De verzekering gaf er toestemming voor in het prototype, nadat een brandwerendheid van 32 minuten was aangetoond. Zolang de onderhandelingen over toestemming voor vrijdragende strobouw lopen, richt Straw Blocks Systems zich vooral op productie voor derden. Voor een project van aannemer Vastbouw in Nijmegen (25 woningen) produceerde Hondevelds machine enige duizenden geprofileerde blokken. Elders in Nederland staan diverse projecten op stapel. Het is ook mogelijk een machine te huren, inclusief bediening door technisch gekwalificeerd en intern opgeleid personeel. Op de BouwBeurs toont Straw Blocks Systems de strofreesmachine en het kant-en-klare product dat eruit komt. Wat hij verwacht van de beurs? “Dat grote jongens in de bouw dit product ook op gaan pakken. Strobouw heeft enorme potentie als je professionele technieken gebruikt.”
nemen van misverstanden dat strobouw brandgevaarlijk is en ongedierte aantrekt. En dat het duur is”, zegt bestuurslid Bert Tigchelaar. Bij volledige uitvoering door een aannemer zal een strobouwhuis tien procent duurder uitpakken, schat Van den Heuvel. “Maar stro is uitermate geschikt voor zelfbouw. Daarmee druk je de prijs al gauw met twintig tot dertig procent.” Regelgeving is het probleem niet. In Nederland zijn vrijwel alle bouwaanvragen gehonoreerd, menig gemeente helpt met subsidies voor duurzaam bouwen. Strohuizen zouden zelfs een oplossing kunnen zijn voor het Groningse aardbevingsgebied, omdat ze – met extra stabiliteitsverbanden – zonder scheuren kunnen meebewegen. De Verenging Strobouw Nederland organiseert cursussen om de fijne kneepjes van de strobouwtechniek te leren. Voor architecten, aannemers en adviseurs zijn er workshops, advies en projectbegeleiding. Het moet de traditionele bouwmarkt meer vertrouwd maken met de methode. Van den Heuvel: “Hoog tijd, want strobouw is een blijvertje.”
Strobouw klinkt alternatief, maar het resultaat is een gewoon huis voor gewone mensen.