V. Portret dziecka krzywdzonego
40
W ten sposób przemoc w rodzinie staje się elementem brutalnej socjalizacji do tradycyjnie rozumianych ról płciowych, w których mężczyzna jest sprawczy, a kobieta bierna; problemach funkcjonowania społecznego – oprócz wycofywania się z relacji, rozmaitych lęków społecznych, wpływ przemocy przejawia się także w nabywaniu agresywnych wzorców zachowania; problemach funkcjonowania poznawczego – do zniekształceń dotyczących oceny relacji społecznych mogą dołączyć kłopoty z nauką, rozumieniem, koncentracją; zakresie zdrowia fizycznego.
Jak dziecko broni się przed przemocą? Dziecko krzywdzone bardzo rzadko reaguje na przemoc agresją. Gdy jest małe, powstrzymuje je przed tym brak siły, gdy jest starsze – świadomość, że kontratak doprowadzi do eskalacji przemocy w domu. Aby przetrwać, dziecko krzywdzone wykształca różne strategie obronne. Wychowując się w atmosferze stałego zagrożenia, w środowisku, w którym władza rodzicielska jest arbitralna, kapryśna i nieprzewidywalna w swoim okrucieństwie, dziecko rozwija niezwykłą umiejętność dostrzegania znaków ostrzegających o zbliżającym się zagrożeniu ze strony rodzica lub opiekuna. Dziecko uczy się rozpoznawać zmienne nastroje i stany emocjonalne sprawcy przemocy. Jest jak doskonale czujny „sejsmograf ”, potrafiąc na długo przed atakiem odczytać sygnały narastającej złości,
agresji lub podniecenia sprawcy. Dziecko maltretowane lub będące świadkiem przemocy między rodzicami jest szalenie wyczulone i doskonale obeznane z trajektorią „cyklu przemocy”. Umie więc przewidzieć zachowania sprawcy i rozpoznawać skalę grożącego mu niebezpieczeństwa. Gdy dziecko dostrzega sygnał nadciągającego ataku, przyjmuje zazwyczaj jedną z dwóch strategii obronnych – unika sprawcy lub stara się go ułagodzić np. przez absolutne posłuszeństwo jego nakazom. Unikanie sprawcy może przybierać różną postać. Dziecko może się starać nie wchodzić rodzicowi (opiekunowi) w drogę. Może przesiadywać w swoim pokoju lub dosłownie ukrywać się w domu lub poza nim. Przemoc jest często przyczyną ucieczek z domu dzieci i młodzieży. Jeśli dziecko nie ma możliwości schowania się przed sprawcą, stara się zachowywać w sposób, by go nie zauważano. Ofiary przemocy w dzieciństwie opowiadają, że „zamierali w bezruchu, kulili się, zwijali w kłębek albo zachowywali obojętny wyraz twarzy.” Dziecko maltretowane uczy się ukrywać pobudzenie i strach. Zachowuje się cicho, ostrożnie i spokojnie – nie ujawnia wewnętrznego niepokoju i napięcia. Jest jednak stale przygotowane na atak ze strony sprawcy. Jest w stanie tzw. zamrożonej czujności. Jeżeli ucieczka nie jest możliwa, dziecko uruchamia drugą z dostępnych strategii – stara się ułagodzić sprawcę i nie dać mu „pretekstu” do bicia czy krzyku. Zachowuje się posłusznie, przestrzega reguł narzuconych przez rodzica (opiekuna), stara się spełniać wszystkie jego oczekiwania. Paradoksalnie bycie posłusznym daje dziecku poczucie kontroli nad sytuacją, która obiektywnie jest nieprzewidywalna. OfiaN I E Z B Ę D N I K N A U C Z Y C I E L A
41