Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 1
(Black plate)
WieÊ WieÊ równych równych szans szans poradnik dla kobiet wiejskich Joanna Iwanicka
Publikacja przygotowana i wydana dzi´ki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Wyra˝one w publikacji poglàdy i opinie sà wy∏àcznie poglàdami Centrum Praw Kobiet i w ˝aden sposób nie odzwierciedlajà oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej. Warszawa 2004
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 2
(Black plate)
Wydawca: Centrum Praw Kobiet ul. Wilcza 60/19 00 – 679 Warszawa tel. (48 22) 652 01 17 tel./ fax: (48 22) 622 25 17 e–mail: temida@cpk.org.pl http://free.ngo.pl/temida © Women's Rights Center Nasz numer konta: 24 1020 11 56 0000 7302 0008 7031 Redakcja i korekta: Joanna Korpal Wydanie pierwsze Projekt graficzny i ∏amanie: Anna Klonowska ISBN 83-89888-15-7 Egzemplarz bezp∏atny
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 3
(Black plate)
Spis treÊci: Wst´p ....................................................
5
............
9
1. Na czym polega wspólna polityka rolna
2. Odnowa wsi ............................................ 14 3. Zatrudnij si´ sama ..................................... 22 4. Agroturystyka Twojà szansà
.......................... 28
5. W grupie producenckiej ............................... 45 6. Renta strukturalna ..................................... 56 7. Pomoc m∏odym rolniczkom i rolnikom 8. Stan prawny Twojego gospodarstwa 9. Przydatne adresy
.............. 67 ................ 70
...................................... 74
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 5
(Black plate)
Wst´p Poradnik ten jest adresowany do kobiet wiejskich: m∏odych, w sile wieku, przed emeryturà, pracujàcych w gospodarstwie rolnym, prowadzàcych je samodzielnie albo razem z m´˝em lub majàcych status „˝ony rolnika”, a tak˝e zatrudnionych poza rolnictwem lub bezrobotnych. W ostatnich kilkunastu latach w Polsce nastàpi∏y radykalne, gwa∏towne zmiany ustrojowe i ekonomiczne, bolesne dla wielu rodzin wiejskich, bo skutkujàce utratà pracy wykonywanej poza rolnictwem, trudnoÊciami w zbyciu wyprodukowanych p∏odów rolnych, pogorszeniem warunków ˝ycia albo wr´cz ubóstwem. Obecnie – wobec trudnoÊci finansowych – wi´cej kobiet wiejskich podejmuje prac´ zawodowà poza rolnictwem i dzi´ki temu dok∏ada si´ do domowego bud˝etu. Coraz wi´cej ma udzia∏ w decyzjach dotyczàcych zaciàgania po˝yczek czy kredytów na gospodarstwo, kupna inwentarza, wyposa˝enia domu; przewa˝nie wszystkie majà decydujàcy g∏os w sprawach edukacji dzieci. Nast´puje wzrost ich autorytetu w rodzinie. Jedno si´ nie zmieni∏o: kobiety wiejskie – tak samo jak dawniej albo jeszcze bardziej ni˝ poprzednio – sà bardziej obcià˝one pracà i obowiàzkami ni˝ ich m´˝owie. Dzieci wiejskie zwalniane sà obecnie z nadmiaru prac w gospodarstwie albo w ogóle w nich nie uczestniczà, „bo majà si´ uczyç”. M´˝owie, cz´sto z powodu pracy zarobkowej poza gospodarstwem albo z tej przyczyny, ˝e prac „babskich” m´˝czyênie nie uchodzi wykonywaç, poÊwi´cajà domowi ma∏o czasu. Paƒstwo polskie natomiast wycofa∏o si´ z wielu Êwiadczeƒ na rzecz rodziny – nie tylko materialnych i finansowych. Zmala∏a tak˝e liczba placówek opiekuƒczych na wsi, np. przedszkoli.
Wies rownych
6
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 6
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
W tej sytuacji kobiety wiejskie pe∏nià obecnie kilka ról jednoczeÊnie: matki, opiekunki i wychowawczyni dzieci, gospodyni domowej i si∏y roboczej, a czasami dodatkowo jeszcze kierownika i organizatora produkcji rolnej w gospodarstwie. Nie bez przyczyny pytane, czego im najbardziej brakuje, najcz´Êciej odpowiadajà: „czasu dla siebie”. Prawda jest taka, ˝e lepsze wykszta∏cenie domowników, ich awans zawodowy, spo∏eczny, zmiany w organizacji produkcji rolnej w gospodarstwie odbywajà si´ z regu∏y kosztem kobiet, ich wypoczynku i rozrywki, skutkujà zaniedbywaniem i pogarszaniem stanu zdrowia. Jaka jest tego przyczyna? Nie tylko przymus ekonomiczny. Tak˝e upoÊledzenie naszej powszechnej mentalnoÊci, który dzieli prace na „m´skie” i „kobiece”, chocia˝ paradoksalnie ta mentalnoÊç jednoczeÊnie nie ma nic przeciwko temu, aby rolniczki równie˝ wykonywa∏y w gospodarstwie ci´˝kie prace, uwa˝ane za „m´skie”. Wraz z wejÊciem Polski do Unii Europejskiej w naszym paƒstwie nastàpià kolejne zmiany. W wi´kszym stopniu ni˝ miasta b´dà one dotyczyç wsi, poniewa˝ zostanie ona obj´ta mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej, czyli regulacjami dotyczàcymi samego rolnictwa i rodzin rolniczych, a tak˝e tzw. politykà strukturalnà adresowanà do rolniczek, rolników i cz∏onków ich rodzin, którzy nie zdo∏ajà si´ utrzymaç si´ z rolnictwa, ale chcieliby pozostaç na wsi oraz do innych mieszkaƒców wsi nie zwiàzanych z rolnictwem. Nowych wyzwaƒ, które stawia przed nami Unia Europejska, nie trzeba si´ baç. Dla polskich rodzin rolniczych gorszy by∏ kilkuletni okres przed naszà akcesjà ni˝ ten, który nas czeka w Unii. Rolniczki i rolnicy poddawani byli ostrej nierównej konkurencji unijnej na rynkach zbytu produktów rolnych. Teraz powoli zaczynajà korzystaç z rozszerzenia rynku
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 7
(Black plate)
W s t ´ p
7
zbytu, bo na polskie produkty rolne jest w UE du˝y popyt i rosnà ceny skupu niektórych produktów. Ju˝ pierwsze miesiàce po akcesji rozwiewajà obawy o za∏amanie si´ naszego rolnictwa w zderzeniu z unijnym. Unia Europejska wspiera zmiany w rolnictwie, przede wszystkim zwi´kszenie si∏y ekonomicznej gospodarstw. Jednak ostatnio jej polityka wobec wsi i rolnictwa zmienia si´ i k∏adzie wi´kszy nacisk na rozwój innych funkcji wsi, nie tylko produkcyjnych, np. powstawanie nowych miejsc pracy na wsi poza rolnictwem, rozwój infrastruktury technicznej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i krajobrazowego wsi. UE wspiera tak˝e równouprawnienie kobiet i m´˝czyzn zarówno pod wzgl´dem prawnym, jak i faktycznym na rynku pracy, t´piàc wszelkà dyskryminacj´ wobec kobiet, jak te˝ wspomagajàc dzia∏ania na rzecz równego podzia∏u obowiàzków domowych ma∏˝onków i partnerstwa. Wspiera awans polityczny i spo∏eczny kobiet. Dofinansowuje inicjatywy, które zwi´kszajà szanse kobiet, zw∏aszcza wiejskich, na rynku pracy i które przeciwdzia∏ajà utracie przez nie ju˝ posiadanej pracy. Oznacza to szans´ na popraw´ sytuacji materialnej rodzin wiejskich, ale ona nie nastàpi sama. Szeroki strumieƒ pieni´dzy z unijnej kasy pop∏ynie do naszej wsi wtedy, kiedy ci, dla których jest przeznaczona, uczynià pewien wysi∏ek, np. utworzà grup´ producenckà w celu zorganizowania zbytu swoich produktów rolnych, obmyÊlà i opracujà przedsi´wzi´cie gospodarcze, które zapewni dochód rodzinie, zainicjujà lub w∏àczà si´ w dzia∏ania skutkujàce rozwojem swojej wsi i zatrudnieniem dla mieszkaƒców, utworzà zak∏ad us∏ugowy lub wytwórczy i zatrudnià w nim sami siebie. To jest wyzwanie przede wszystkim dla kobiet wiejskich, bo one przewa˝nie unikajà fasadowej pozorowanej dzia∏alnoÊci na szerszym forum, a jeÊli decydujà si´ na dzia∏ania publicz-
Wies rownych
8
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 8
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
ne, to sà one z regu∏y pragmatyczne i po˝yteczne, pomagajàce osobom ubogim, chorym, dzieciom, niepe∏nosprawnym, starcom lub po prostu spo∏ecznoÊci lokalnej. A przy tym kobiety wiejskie sà lepiej wykszta∏cone ni˝ m´˝czyêni i sà zaradne. Prze∏amanie strachu czy obawy przed nieznanym, nabranie wiary we w∏asne si∏y – to punkt wyjÊcia do zastanowienia si´ nad zmianà swojej sytuacji. Wa˝ne jest to, ˝e osoby, które chcia∏yby zmieniç swojà sytuacj´, nie b´dà pozostawione same sobie. OczywiÊcie nikt do nich nie przyjdzie z pomocà i nie poprowadzi za r´k´, ale czekajà na nich doradcy w siedzibach i oddzia∏ach ró˝nych instytucji i organizacji powo∏anych do tego, ˝eby s∏u˝yç podpowiedzià, pomocà w sporzàdzeniu planu jakiegoÊ biznesowego przedsi´wzi´cia, nauczeniem czegoÊ, przeszkoleniem, m.in. w oÊrodkach doradztwa rolnego, w oddzia∏ach regionalnych i powiatowych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w fundacjach i funduszach. Naszà intencjà nie jest agitowanie ani nak∏anianie do zak∏adania w∏asnych firm, grup producenckich, do przekazywania gospodarstw m∏odszym rolnikom w zamian za rent´ strukturalnà czy do dzia∏alnoÊci na forum wsi i gminy. Chcemy udzieliç podstawowych informacji o nowych mo˝liwoÊciach, które pojawi∏y si´ dla mieszkanek i dla mieszkaƒców wsi po naszym wejÊciu do Unii Europejskiej. Joanna Iwanicka
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 9
(Black plate)
9
1. N a c z y m p o l e g a w s p ó l n a polityka rolna W Unii Europejskiej funkcjonuje jeden wspólny rynek rolny zorganizowany wed∏ug jednolitych zasad. Przep∏yw produktów rolnych wyprodukowanych w paƒstwach unijnych jest swobodny w obr´bie ca∏ej Unii: nie ma ce∏ na granicach wewn´trznych ani nie stosuje si´ innych barier w handlu wewn´trznym UE, tylko na granicach zewn´trznych i wobec produktów rolnych wp∏ywajàcych na teren UE, wyprodukowanych w krajach nie unijnych. Pierwszeƒstwo w handlu majà bowiem unijne produkty rolne przed wyprodukowanymi poza Unià. Przed nadmiernym, konkurencyjnym importem z paƒstw nie nale˝àcych do Wspólnoty Europejskiej unijny rynek rolny chronià zapory celne, a tak˝e wysokie jakoÊciowe wymogi stawiane produktom importowanym, m.in. stosowana jest ostra ochrona fitosanitarna. W ca∏ej Unii Europejskiej stosuje si´ tak˝e te same regu∏y interwencji i te same zasady skupu nadwy˝ek okreÊlonych produktów rolnych. Na przyk∏ad skup interwencyjny nadwy˝ek zbo˝a, którego rolnicy nie sprzedali po ˝niwach, jest uruchamiany 1 listopada i trwa do koƒca maja nast´pnego roku. Ceny interwencyjne skupu ustalane sà wczeÊniej i rolnicy znajà je ju˝ przed ˝niwami, np. cena interwencyjna pszenicy od 1 listopada 2004 do koƒca maja 2005 wynosi 101,3 euro za ton´ i wzrasta o 0,46 euro co miesiàc. Funkcjonujà ponadto dop∏aty do podstawowych produktów rolnych. Od 1992 r. sà one jednak stopniowo obni˝ane i zamieniane na tzw. dop∏aty bezpoÊrednie, zwane te˝ p∏atnoÊciami kompensacyjnymi, które sà wyp∏acane rolnikom w ramach rekompensaty za utracone dochody.
Wies rownych
10
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 10
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Polscy negocjatorzy w czasie rokowaƒ dotyczàcych naszego wstàpienia do UE uzyskali zgod´ na wprowadzenie uproszczonych dop∏at, zwanych obszarowymi, aby objàç nimi jak najwi´kszà liczb´ polskich rolników. Nie uda∏o si´ od razu uzyskaç 100% poziomu tych dop∏at; w ciàgu kilku lat b´dzie on stopniowo podnoszony, a˝ zrówna si´ z dop∏atami uzyskiwanymi przez rolników ze starych paƒstw cz∏onkowskich. Dop∏aty bezpoÊrednie nie wspierajà dochodów wszystkich rolników. Prawo do ich uzyskania majà producenci ponad 20 grup produktów, ale stanowià one a˝ 70% ca∏ej unijnej produkcji rolnej. I tak dop∏aty wyp∏acane sà rolnikom: • uprawiajàcym zbo˝a, roÊliny oleiste, rzepak, len oleisty, s∏onecznik, soj´ oraz roÊliny wysokobia∏kowe: groch, ∏ubin s∏odki, bób, bobik; • hodujàcym byd∏o: wolce, buhaje, krowy mamki, ja∏ówki, ponadto owce (od 2005 r. otrzymywaç je b´dà tak˝e rolnicy produkujàcy mleko); • uprawiajàcym tytoƒ, chmiel, ziemniaki, ale tylko przeznaczone na skrobi´ oraz susz paszowy; • od∏ogujàcym okreÊlonà cz´Êç gruntów swojego gospodarstwa. Dop∏at nie uzyskujà m.in. producenci trzody chlewnej, drobiu, owoców, warzyw, ale jest im to rekompensowane bardzo wysokimi c∏ami zaporowymi oraz dop∏atami eksportowymi. Aby uzyskaç dop∏aty bezpoÊrednie (w Polsce uproszczone i dlatego nazwane obszarowymi), trzeba dope∏niç formalnoÊci. Rolnik musi uzyskaç w powiatowym oddziale Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa swój numer ewidencyjny, a nast´pnie poprawnie wype∏niç formularz wniosku i z∏o˝yç ten wniosek do ARiMR. W Polsce zrobi∏o to ju˝ ponad 85% uprawnionych rolników. Ale ci, którzy tego nie zrobili (np. z tego powodu, ˝e nie majà uporzàdkowanych spraw
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 11
(Black plate)
N a
c z y m
p o l e g a . . .
11
formalnych dotyczàcych w∏asnoÊci gospodarstwa, bo nie ma ono za∏o˝onej ksi´gi wieczystej oraz brakuje wpisu gospodarstwa w ewidencji gruntów i budynków w starostwie lub wpis nie odpowiada stanowi faktycznemu), mogà to zrobiç wiosnà 2005 r. Wnioski te sk∏ada si´ corocznie, wi´c opieszali mogà to zrobiç nawet w kolejnych latach. Unijny system wsparcia cenowego dla wymienionych produktów rolnych wywindowa∏ ich ceny na bardzo wysoki poziom, wy˝szy ni˝ w Êwiecie, i dlatego rynek produktów unijnych jest chroniony wysokimi c∏ami przed importem tanich produktów rolnych. Unia dotuje te˝ eksport produktów rolnych z UE na rynki zewn´trzne, aby zapewniç rolnikom unijnych stabilnoÊç dochodów i bezpieczeƒstwo produkcji. Jednak aby utrzymywaç w ryzach nadmiernà subwencjonowanà produkcj´ rolnà, stosowane jest limitowanie, czyli ograniczanie produkcji, zwane kwotowaniem. Stàd np. termin kwota mleczna nie oznacza ceny na mleko, tylko limit produkcji mleka, prawo do wyprodukowania jego okreÊlonych iloÊci. Ponadto stosowane jest obowiàzkowe od∏ogowanie ÊciÊle okreÊlonej cz´Êci ziemi wchodzàcej w sk∏ad gospodarstwa, jeÊli rolnik przekroczy przyznany mu roczny limit produkcji. Na ten system wspierania produkcji rolnej i dochodów rolników Unia Europejska wydaje ogromne kwoty z unijnego bud˝etu za poÊrednictwem tzw. Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (EAGGF). Z kolei Sekcja Orientacji Funduszu finansuje modernizacj´ rolnictwa oraz tzw. rozwój obszarów wiejskich, czyli wspiera rozwój takich funkcji wsi, które nie dotyczà bezpoÊrednio produkcji rolnej, ale wspierania i tworzenia pozarolniczych êróde∏ dochodów dla mieszkaƒców wsi, zachowania dziedzictwa kulturowego, ograniczenia negatywnego wp∏ywu produkcji rolnej na przyrod´ i Êrodowisko naturalne, ochrony krajobrazu wiejskiego.
Wies rownych
12
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 12
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Polskie rolnictwo i wieÊ tak˝e b´dà dofinansowywane z EAGGF w ramach tzw. Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i Modernizacja Rolnictwa oraz z Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2004 – 2006” w czasie funkcjonowania obecnego bud˝etu UE. Potem t´ pomoc z pewnoÊcià te˝ uzyskamy, ale w innym zakresie i wysokoÊci, wynikajàcej z kolejnego unijnego bud˝etu. Z obu tych programów dofinansowywane b´dà m.in.: • inwestycje w gospodarstwach rolnych, majàce na celu ich modernizacj´, dostosowanie do unijnych wymogów sanitarnych, ochrony Êrodowiska i dostosowanie produkcji do wymogów rynkowych; • premie finansowe dla m∏odych rolników, którzy nie ukoƒczyli jeszcze 40 lat i posiadajà odpowiednie kwalifikacje zawodowe, a rozpoczynajà samodzielne prowadzenie gospodarstwa rolnego; • scalanie gruntów; • modernizacja i budowa urzàdzeƒ melioracji wodnych; • programy odnowy wsi; • opracowywanie i wdra˝anie strategii rozwoju lokalnego w ramach programu Leader; • tworzenie pozarolniczych, alternatywnych ˝róde∏ dochodów dla mieszkaƒców wsi, np. w postaci uruchamiania lub rozwoju biznesu agroturystycznego, us∏ug na rzecz rolnictwa i gospodarki leÊnej, wst´pnego przetwórstwa i przygotowania produktów rolnych do sprzeda˝y, r´kodzielnictwa, rzemios∏a, us∏ug dla mieszkaƒców wsi; • budowa i modernizacja urzàdzeƒ infrastruktury komunalnej dla mieszkaƒców wsi; • system rent strukturalnych dla rolniczek i rolników w wieku przedemerytalnym; • inwestycje w gospodarstwach niskotowarowych, aby poprawi∏y swojà dochodowoÊç;
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 13
(Black plate)
N a
c z y m
p o l e g a . . .
13
• dzia∏alnoÊç rolnicza na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania; • zalesianie gruntów rolnych; • grupy producentów rolnych, • przedsi´wzi´cia zwiàzane z gospodarowaniem rolniczym ukierunkowanym na ochron´ Êrodowiska oraz zachowanie zasobów genetycznych zwierzàt gospodarskich. Pomoc ta polegaç b´dzie g∏ównie na refundacji wszystkich albo cz´Êci (tj. od 50 do 80%) poniesionych kosztów, z tym ˝e do maksymalnej okreÊlonej kwoty, na wyp∏acanych premiach i na wyp∏acanych corocznie p∏atnoÊciach. UE wspiera z bud˝etu unijnego dochody rolników, zmiany modernizacyjne w rolnictwie oraz przedsi´wzi´cia dajàce mieszkaƒcom wsi szanse na zatrudnienie i na dodatkowe dochody, jednym s∏owem wspiera rozwój cywilizacyjny wsi.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 14
(Black plate)
14
2. O d n ow a w s i Mieszkasz na wsi, która ma ciekawà histori´, ale teraêniejsze ˝ycie w niej nie jest ∏atwe. M∏odzi ludzie uciekajà do miasta, bo nie ma tu dla nich pracy, a warunki ˝ycia sà trudne. Jest sklep, ale brakuje punktów us∏ugowych, nie ma kanalizacji, gazu, a mo˝e nawet wody bie˝àcej, dobrego dojazdu do gospodarstw, oÊwietlenia ulicznego, chodników, ˝aden przedsi´biorca nie ulokowa∏ tu swojego kapita∏u, a wieczorami, w niedziele i dni Êwiàteczne nie ma si´ gdzie zebraç. ˚ycie kulturalne mieszkaƒców twojej wsi ogranicza si´ wi´c do oglàdania telewizji w domach i do wizyt sàsiedzkich, a tymczasem z opowiadaƒ wiesz, ˝e w przesz∏oÊci kultywowano tu ciekawe obyczaje i obrz´dy albo ˝e twoja wieÊ s∏yn´∏a z targów koƒskich, z tradycji garncarskich, tkackich, koronkarskich bàdê z jakiegoÊ smakowitego produktu spo˝ywczego lub ze specyficznych obchodów jakichÊ Êwiàt, ˝e budowano tu albo zdobiono chaty w charakterystyczny sposób itp. Twoja wieÊ le˝y w atrakcyjnej okolicy, z urozmaiconym krajobrazem, ale turyÊci tu nie zaglàdajà, bo nie ma obiektów rekreacyjnych ani nawet wytyczonych szlaków turystycznych czy Êcie˝ek rowerowych. Sà stare drewniane domy, spichlerze lub inne „starocie” architektoniczne, mo˝e jest jeszcze park podworski itp., ale jest to zniszczone lub zdewastowane, wymagajàce generalnego remontu lub nawet rozbiórki, bo w ka˝dej chwili grozi zawaleniem. Jednak w bud˝ecie gminy „od zawsze” na przywrócenie dawnego blasku tym obiektom a nawet na ich rozbiórk´ brakowa∏o pieni´dzy, bo by∏y pilniejsze wydatki. Bardzo chcia∏abyÊ, aby twoja wieÊ by∏a zadbana, ˝eby ˝ycie w niej by∏o wygodne, ˝eby z wszystkimi drobnymi napra-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 15
(Black plate)
O d n o w a
w s i
15
wami, np. sprz´tu gospodarstwa domowego, nie trzeba by∏o jeêdziç do odleg∏ego miasta, ˝eby mo˝na by∏o pójÊç do fryzjera, kupiç gazet´, ˝eby toczy∏o si´ bogate ˝ycie kulturalne, a ludzie znajdowali na miejscu prac´ i nie uciekali stàd, ale chcieli si´ osiedlaç. JeÊli nie jesteÊ odosobniona w tych pragnieniach, jeÊli w twojej wsi jest grupka osób chcàcych to zmieniç, jeÊli ktoÊ spoÊród was potrafi wokó∏ siebie skupiç mieszkaƒców i zach´ciç ich do wspólnej pracy na rzecz swojej wsi – nie jesteÊcie bez szans. Ju˝ od kilku lat w Polsce (poczàtkowo tylko w województwie opolskim, a od niedawna w woj. pomorskim) realizowany jest pilota˝owy program pt. „Odnowa wsi”, który w∏aÊnie ma na celu popraw´ warunków ˝ycia wsi, zachowanie jej dziedzictwa kulturowego i uzyskanie ekonomicznej niezale˝noÊci. Jego si∏à nap´dowà jest inicjatywa i aktywnoÊç spo∏ecznoÊci wiejskich, czyli samych mieszkaƒców. Odnowa wsi nie zrodzi∏a si´ jednak w Polsce, tylko w Niemczech i by∏a reakcjà na wyludnianie si´ wsi, na ucieczk´ m∏odszych pokoleƒ do miasta oraz na miejski styl ˝ycia na wsi i na uprzemys∏owienie rolnictwa. Program ten zapoczàtkowany zosta∏ w dwóch niemieckich landach, tj. w Bawarii i Badenii-Wirtembergii, gdzie szeroko zakrojona akcja scalania gruntów wiàza∏a si´ z wymogiem sporzàdzenia planów odnowy wsi. W latach 70. w samej Bawarii odnowà obj´to a˝ 550 wsi i wydatkowano na jego realizacj´ znaczne kwoty finansowe zarówno z bud˝etów gmin, regionu, paƒstwa niemieckiego, jak i z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Z czasem program rozszerzy∏ si´ na inne landy oraz na Dolnà Austri´ (w 1984 r.), gdzie poczàtkowo g∏ównym jego celem by∏o kontynuowanie regionalnego stylu budownictwa na tym terenie. Obecnie funkcjonuje on a˝ w oÊmiu paƒstwach unij-
Wies rownych
16
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 16
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
nych, m. in. w nowo przyj´tych do Unii Europejskiej: W´grzech, Czechach, S∏owacji, S∏owenii i w naszym kraju. W UE dzia∏a nawet Europejskie Stowarzyszenie Rozwoju Obszarów Wiejskich i Odnowy Wsi z siedzibà w Wiedniu, które organizuje promocj´ ruchu odnowy wsi.
Kilka przyk∏adów Bobrowa to maleƒka polska wieÊ po∏o˝ona na pograniczu dawnego województwa cz´stochowskiego i opolskiego. Przez lata nie by∏a aktywna, ale istnia∏a w niej jednostka ochotniczej stra˝y po˝arnej i to od niej zacz´∏y si´ zmiany, poniewa˝ sprz´t i samochód stra˝acki, którym dysponowa∏a, by∏ ju˝ mocno zu˝yty. Stra˝acy zacz´li naciskaç Edwarda G∏adysza, radnego mieszkajàcego w tej wiosce, aby im pomóg∏ zdobyç nowy wóz stra˝acki. Radny wspar∏ ich starania, ale okaza∏o si´, ˝e pozyskany samochód by∏ ju˝ u˝ywany i wymaga pewnego remontu. Wspólnym wysi∏kiem wóz zosta∏ usprawniony, a mieszkaƒcy... zacz´li si´ zastanawiaç, co by tu jeszcze razem zrobiç, ˝eby w Bobrowej by∏o ∏atwiej i przyjemniej ˝yç. Zacz´li organizowaç wspólne zabawy oraz imprezy i doszli do wniosku, ˝e jest im potrzebne miejsce, gdzie mogliby si´ spotykaç. Miejsce si´ znalaz∏o – plac przed remizà stra˝ackà. Mieszkaƒcy wy∏o˝yli go kostkà brukowà, zbudowali estrad´, zadaszyli jà i postawili sto∏y oraz ∏awy. Bobrowa dzisiaj to wioska znana nie tylko w regionie opolskim, ale tak˝e w niektórych regionach w Szwecji, w Niemczech, w Czechach i na S∏owacji, bo stamtàd wywodzà si´ dru˝yny drwali, które od kilku lat biorà udzia∏w Mi´dzynarodowych Zawodach Drwali organizowanych w∏aÊnie w Bobrowej. Zagranicznych uczestników imprezy trzeba by∏o przenocowaç i ugoÊciç, a w Bobrowej nie by∏o miejsc noclegowych, wi´c stra˝acy przeprowadzili gruntowny remont domu stra˝aka, w którym
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 17
(Black plate)
O d n o w a
w s i
17
przygotowali pokoje do tego celu. Adaptacja zosta∏a dofinansowana z funduszy unijnych. Z kolei pieniàdze pozosta∏e z ró˝nych imprez organizowanych u siebie przeznaczajà na kolejne inwestycje we wsi, wspierane dodatkowo z bud˝etu gminnego, a od czasu, kiedy wieÊ zosta∏a obj´ta programem odnowy – tak˝e z bud˝etu samorzàdu województwa opolskiego oraz ze Êrodków unijnych. Motorem tych zmian zosta∏ mieszkaniec Bobrowej, Edward G∏adysz. Liderem wspólnych dzia∏aƒ w sàsiedniej wsi gminnej Rudniki nie jest jednak dzia∏acz samorzàdowy, tylko nauczycielka Jolanta Pawelec. To ona pociàgn´∏a za sobà mieszkaƒców do uczestnictwa w ró˝nych przedsi´wzi´ciach kulturalnych i inwestycyjnych organizowanych w ramach programu „Odnowa wsi”. Sà one dofinansowywane nie tylko z pieni´dzy so∏ectwa (ÊciÊlej z imprez o charakterze komercyjnym: dyskotek, bali sylwestrowych i karnawa∏owych, ze Êrodków pozyskanych od prywatnych sponsorów, lokalnych przedsi´biorców, a nawet od organizacji pozarzàdowych) ale – tak jak i w przypadku Bobrowej – tak˝e z bud˝etu gminy Rudniki, ze Êrodków urz´du marsza∏kowskiego oraz funduszy unijnych. Mieszkaƒcy Rudnik (ale tak˝e Bobrowej oraz wielu innych wsi uczestniczàcych w programie „Odnowa wsi”) potrafià bowiem ubiegaç si´ o pieniàdze unijne, gdy˝ nauczyli si´ pisaç wnioski o wsparcie i przekonywujàco je uzasadniaç, a poniewa˝ majà na swoim koncie osiàgni´cia, wi´c sà wiarygodni i dlatego uzyskujà dalszà pomoc. M. in. uporzàdkowali park, u∏o˝yli w nim alejki z kostki brukowej, ustawili nowe ∏awki i plac zabaw dla dzieci, zainstalowali lampy. Urzàdzili tak˝e scen´ do wyst´pów artystycznych w centrum wsi i obecnie odbywajà si´ tam liczne ciekawe imprezy, m. in. Mi´dzynarodowe Spotkania Jazzowe i Festiwal Piosenki Dzieci´cej. Teraz
Wies rownych
18
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 18
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
ka˝dego miesiàca odbywajà si´ w Rudnikach ró˝ne imprezy, w których uczestniczà nie tylko mieszkaƒcy tej i okolicznych wsi, ale tak˝e regionu opolskiego i goÊcie z zaprzyjaênionych gmin szwedzkich, niemieckich, czeskich, s∏owackich, w´gierskich.
Jak uzyskaç fundusze Po naszym wejÊciu do Unii Europejskiej aktywne i aktywizujàce si´ polskie wsie b´dà mia∏y szans´ uzyskaç finansowe wsparcie unijne w szerszym zakresie ni˝ przed 1 maja 2004 r. uzyskiwa∏ w Polsce program „Odnowa wsi”. B´dà mog∏y bowiem ubiegaç si´ o dofinansowanie kosztów podejmowanych przez siebie przedsi´wzi´ç z tzw. Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ˝ywnoÊciowego oraz rozwój obszarów wiejskich”, w ramach którego w latach 2004–2006 przewidziana jest pomoc UE dla Polski na dzia∏ania dotyczàce „odnowy wsi oraz zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego”. Pieni´dzmi tymi b´dzie zarzàdzaç Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, ale spo∏ecznoÊci wiejskie b´dà mog∏y sk∏adaç wnioski o pomoc finansowà w postaci refundacji (czyli zwrotu) 80% kosztów przedsi´wzi´cia za poÊrednictwem urz´dów gmin do urz´dów marsza∏kowskich (czyli do samorzàdu województwa). Wszystkie sprawy formalne zwiàzane z wdro˝eniem „Odnowy wsi oraz zachowaniem i ochronà dziedzictwa kulturowego” prowadzi w∏aÊciwy urzàd marsza∏kowski. Maksymalna kwota, o którà mo˝na si´ ubiegaç, wynosi 450 tys. z∏. Gmina musi si´ zaanga˝owaç finansowo w wysokoÊci co najmniej 20% kosztów. Formalnie bowiem to ona b´dzie adresatem pomocy, ale finansowaniu podlegaç mogà tylko przedsi´wzi´cia podejmowane z inicjatywy mieszkaƒców danych wsi. Ograniczeniem jest liczba mieszkaƒców, bo refun-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 19
(Black plate)
O d n o w a
w s i
19
dacji podlegajà przedsi´wzi´cia w miejscowoÊciach zamieszka∏ych przez nie wi´cej ni˝ 5 tys. osób i znajdujàce si´ na terenie gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej. Podstawà uzyskania pomocy b´dzie z∏o˝enie przez urzàd gminy wniosku wraz z za∏àcznikami i opisem planowanych do realizacji zadaƒ w ramach przedsi´wzi´cia, zaakceptowanych najpierw przez rad´ so∏eckà. Przedsi´wzi´cie to musi byç zgodne ze strategià rozwoju gminy, a zadania mogà obejmowaç: • remont, budow´ lub adaptacj´ oraz wyposa˝enie obiektów komunalnych spe∏niajàcych funkcje kulturalne – Êwietlic, domów kultury; • remont, budow´ i urzàdzanie placów zabaw, boisk sportowych, Êcie˝ek rowerowych, szlaków pieszych; • remont, budow´ i urzàdzanie izb tradycji kulturalnych i tradycyjnych zawodów, zakup eksponatów; • kszta∏towanie centrów wsi poprzez remont lub budow´ placów, parkingów, oÊwietlenia ulicznego i chodników; • urzàdzanie terenów zieleni, parków i innych miejsc wypoczynku; • remont lub budow´ elementów tzw. malej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej: wykonanie tarasów widokowych, pomostów i mol, wykonanie i instalacj´ tablic informacyjnych lub promocyjnych, m. in. zwiàzanych z oznakowaniem terenów atrakcyjnych turystycznie, szlaków, Êcie˝ek dydaktycznych, przygotowaniem i drukiem materia∏ów informacyjnych lub promocyjnych; • zagospodarowanie zbiorników i cieków wodnych: wzmocnienie brzegów, budow´ i remont k∏adek oraz mostów, obsadzanie brzegów drzewami i krzewami itp.; • remont obiektów zabytkowych u˝ytkowanych na cele publiczne oraz miejscowych pomników historycznych;
Wies rownych
20
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 20
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
• zakup i remont nie u˝ytkowanych obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa wiejskiego regionu i ich adaptacji na cele publiczne; • wyburzenie i rozbiórk´ zdewastowanych budynków i budowli publicznych, je˝eli niemo˝liwy jest remont i dalsze u˝ytkowanie; • nadzór nad realizowanymi pracami konserwatorskimi i inwestycyjnymi architektów, konserwatorów zabytków i in˝ynierów. Pomocà nie b´dà obj´te: budowa, modernizacja i wyposa˝enie jad∏odajni i pomieszczeƒ noclegowych prowadzonych w ramach dzia∏alnoÊci gospodarczej, us∏ugi budowlane, instalacje i wyposa˝enie pomieszczeƒ administracyjnych gminy, placówek handlowych, budowa i remont du˝ych obiektów sportowych (stadionów, basenów krytych), remont i budowa wewn´trznych, gminnych, powiatowych i krajowych dróg publicznych. Warunkiem uzyskania pomocy, oprócz zgodnoÊci projektu z celami i wymogami zawartymi we wspomnianym Sektorowym Programie Operacyjnym, b´dzie poprawnoÊç kalkulacji kosztów i spe∏nianie kryteriów uwzgl´dniajàcych sytuacj´ dochodowà i bezrobocie w gminie oraz atrakcyjnoÊç turystycznà gminy. Wniosek musi uzyskaç minimum 3 pkt, aby projekt zosta∏dopuszczony do realizacji. Wniosek uzyska: • 2 pkt – jeÊli dochód podatkowy gminy, w której jest planowane dane przedsi´wzi´cie w przeliczeniu na 1 mieszkaƒca, nie przekracza 75% Êredniej krajowej; • 1 pkt – jeÊli wynosi od 75 do 100% Êredniej krajowej dochodów podatkowych gmin w przeliczeniu na 1 mieszkaƒca; • 1 pkt – jeÊli gmina jest zagro˝ona szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym;
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 21
(Black plate)
O d n o w a
w s i
21
• 1 pkt – jeÊli bezrobocie w powiecie jest wy˝sze od Êredniej w województwie; • 1 pkt – jeÊli w gminie znajdujà si´ tereny o szczególnym znaczeniu przyrodniczym, tj. parki narodowe, krajobrazowe lub ich cz´Êç; • 1 pkt – jeÊli w gminie znajdujà si´ co najmniej 3 obiekty wpisane do rejestru zabytków; • 1 pkt – jeÊli spe∏nione zosta∏o tzw. kryterium regionalne charakterystyczne dla danego województwa wybrane przez tzw. Regionalny Komitet Sterujàcy. O kolejnoÊci udzielenia wsparcia decydowaç b´dzie liczba uzyskanych punktów. Refundacja nastàpi na podstawie zlecenia p∏atnoÊci wystawionego przez urzàd marsza∏kowski, który równie˝ sprawowaç b´dzie kontrol´ nad przestrzeganiem przez gmin´ warunków wykorzystania pomocy. Jednak równie˝ ARiMR b´dzie mog∏a przeprowadziç kontrol´ dokumentów lub wizytacj´ terenowà w ciàgu 5 lat od dokonania ostatniej p∏atnoÊci. Pieniàdze zostanà wyp∏acone po realizacji projektu.
Wies rownych
22
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 22
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
3. Z a t r u d n i j s i ´ s a m a Mieszkasz na wsi. JesteÊ m∏oda albo w sile wieku, ukoƒczy∏aÊ szko∏´ zawodowà, Êrednià ogólnà lub technikum zawodowe albo nawet studia, ale jesteÊ bezrobotna. Próby zatrudnienia si´ w bli˝szej i dalszej okolicy spe∏z∏y na niczym: ani za poÊrednictwem powiatowego urz´du pracy ani na w∏asnà r´k´ pracy nie znalaz∏aÊ. W takiej samej sytuacji jak ty jest du˝o osób w twojej wsi i w okolicy, poniewa˝ w gminie panuje bardzo wysokie bezrobocie. W twojej wsi i w okolicy brakuje nie tylko du˝ych firm zatrudniajàcych setki lub tysiàce osób, ale nawet kilkuosobowych ma∏ych warsztatów rzemieÊlniczych czy punktów us∏ugowych. M∏odzi ludzie uciekajà wi´c stàd do miasta, byleby gdziekolwiek si´ zaczepiç, ale ty z ró˝nych powodów nie decydujesz si´ na taki krok. Zanim popadniesz w apati´ i uzale˝nienie od innych: od oÊrodka pomocy spo∏ecznej, m´˝a, rodziny, zanim nabierzesz poczucia, ˝e jesteÊ gorsza (nies∏usznego), zastanów si´ – mo˝e sama stworzysz sobie miejsce pracy. Przecie˝ to, co jest minusem, co jest niekorzystne w twoich okolicach, tj. brak ma∏ych warsztatów rzemieÊlniczych i us∏ugowych, mo˝esz z powodzeniem wykorzystaç, bo brak konkurencji jest atutem, jeÊli chce si´ uruchomiç dzia∏alnoÊç gospodarczà. A poza tym ludzie na wsi równie˝ kupujà ró˝ne artyku∏y i równie˝ korzystajà z us∏ug, tak jak i osoby z miasta, wi´c na warsztaty rzemieÊlnicze i us∏ugowe na wsi jest du˝e zapotrzebowanie.
Co, dla kogo, za ile Nie dzia∏aj jednak w ciemno – na niektóre us∏ugi b´dzie w twojej okolicy tak ma∏y popyt, ˝e nie zdo∏asz utrzymaç si´ z wp∏ywów albo w ogóle nie b´dzie na nie popytu. A mo˝e
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 23
(Black plate)
Z a t r u d n i j
s i ´
s a m a
23
przeciwnie – by∏by du˝y popyt, ale nie ma wcale poda˝y, bo nikt w okolicy nie oferuje danych wyrobów czy us∏ug. Pytaj mieszkaƒców, sàsiadów, udaj si´ do urz´du gminy, do urz´du pracy w powiecie i staraj si´ zrobiç rozeznanie. Typuj wi´c takie produkty lub us∏ugi, na które by∏oby du˝e zapotrzebowanie, czyli szukaj tzw. niszy rynkowych. JeÊli zdecydujesz si´ na wytwarzanie wyrobów rzemieÊlniczych lub r´kodzie∏a, np. wyrobów garncarskich, z wikliny, haftów, wyszywanych obrusów, serwetek i poÊcieli wzorami ludowymi – zrób analiz´ marketingowà, czyli rozeznanie, czy na danà us∏ug´ lub na dany wyrób znajdziesz odbiorców, jakich i gdzie, jakie by∏yby koszty dotarcia do nich, jakie sà ich oczekiwania i ile gotowi byliby zap∏aciç. Odbiorca niekoniecznie musi byç mieszkaƒcem twojej lub okolicznych wsi, zbyt dla swoich wyrobów mog∏abyÊ znaleêç w mieÊcie. PowinnaÊ te˝ skalkulowaç z „o∏ówkiem w r´ku”, jakie by∏yby koszty uruchomienia dzia∏alnoÊci: ile ci´ b´dzie kosztowaç surowiec, ewentualne koszty wynajmu pomieszczenia, kupna i zainstalowania urzàdzeƒ niezb´dnych do Êwiadczenia us∏ugi lub wyrobu r´kodzie∏a, koszty robocizny, prowadzenia ksi´gowoÊci, energii elektrycznej, rozmów telefonicznych, benzyny, podatki i op∏aty na ZUS. Musisz te˝ policzyç, jakich spodziewasz si´ wp∏ywów ze sprzeda˝y swoich wyrobów albo us∏ugi, bo marketing i koszty uruchomienia dzia∏alnoÊci rzàdzà si´ takimi samymi zasadami w odniesieniu do towarów, jak i us∏ug. Musisz byç finansowo przygotowana na takà sytuacj´, ˝e sprzedasz komuÊ swoje wyroby, ale na zap∏at´ b´dziesz czeka∏a d∏u˝ej ni˝ ustawowe 14 dni. Tymczasem zobowiàzanie podatkowe wzgl´dem Urz´du Skarbowego z tytu∏u podatku VAT powstanie w dniu wystawienia przez ciebie faktury sprzeda˝y nabywcy twoich towarów, np. Cepelii albo jakiemuÊ domowi handlowemu. I niezale˝nie od tego, czy uzyskasz zap∏at´
Wies rownych
24
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 24
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
w terminie, czy nie, ty b´dziesz musia∏a odprowadziç VAT do Urz´du Skarbowego do 25 dnia nast´pnego miesiàca. Radzimy skorzystaç z us∏ug biura rachunkowego w najbli˝szym mieÊcie, bo jakkolwiek powinnaÊ mieç pe∏ne rozeznanie w stanie finansów twojej firmy, to prowadzenie ksi´gowoÊci, wysy∏anie w terminie deklaracji podatkowych i rozliczanie si´ z Urz´dem Skarbowym powinnaÊ raczej zostawiç profesjonalistom, gdy˝ b∏àd lub nieterminowoÊç mo˝e ci´ kosztowaç niepotrzebne nerwy i skutkowaç dotkliwymi karami. JeÊlibyÊ nie znalaz∏a w miar´ taniego biura (miesi´czne koszty obs∏ugi twojej ksi´gowoÊci powinny wynieÊç nie wi´cej ni˝ kilkaset z∏), mo˝esz kupiç jeden z wielu oferowanych programów komputerowych przeznaczonych do prowadzenia rachunkowoÊci ma∏ej firmy, który jest doÊç ∏atwy w u˝ytkowaniu pod warunkiem, oczywiÊcie, ˝e masz komputer albo, ˝e go kupisz w ramach uruchomienia firmy. Dobrze by by∏o, gdybyÊ – zanim uruchomisz firm´ – skorzysta∏a z bezp∏atnej porady pracownika oÊrodka doradztwa rolniczego (ODR) lub powiatowego urz´du pracy albo ze szkoleƒ organizowanych przez liczne organizacje i instytucje, m.in. przez Agencj´ Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Fundacj´ Wspomagania Wsi, Krajowy Urzàd Pracy, Fundacj´ na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa. Dzia∏alnoÊç musisz zarejestrowaç w gminie lub w Krajowym Rejestrze Sàdowym, w Urz´dzie Skarbowym, czyli wyrobiç NIP (nr identyfikacji podatkowej) i regon (nr statystyczny). Musisz te˝ za∏o˝yç konto w banku.
Gdzie po pomoc finansowà Masz obecnie du˝e szanse uzyskania pomocy finansowej na uruchomienie dzia∏alnoÊci gospodarczej na terenie wiejskim. Unia Europejska wspiera bowiem bezrobotne albo za-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 25
(Black plate)
Z a t r u d n i j
s i ´
s a m a
25
gro˝one bezrobociem kobiety, szczególnie mieszkajàce na terenach, na których jest ono bardzo wysokie (tzw. bezrobocie strukturalne), pomagajàc im w uruchomieniu swojego biznesu albo oferujàc przekwalifikowanie czy uzupe∏nienie kwalifikacji i traktujàc preferencyjnie przy rozpatrywaniu ich wniosków o pomoc finansowà. Ju˝ od dwóch lat osoby w podobnej sytuacji do twojej mogà korzystaç z pieni´dzy udost´pnionych przez Uni´ Europejskà na tworzenie miejsc pracy na terenach wiejskich. Pieni´dzmi tymi administruje Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ramach tzw. programu SAPARD, ale obecnie przyjmowanie nowych wniosków zosta∏o zakoƒczone. Jednak w sierpniu 2004 r. rusza tzw. Sektorowy Program Operacyjny, którym tak˝e b´dzie administrowaç ARiMR i w ramach którego przewidziane jest wsparcie przedsi´wzi´ç polegajàcych na uruchomieniu ma∏ej – nawet jednoosobowej – firmy na wsi albo na tworzenie nowych miejsc pracy w firmach ju˝ istniejàcych, jeÊli nie zatrudniajà one wi´cej ni˝ 50 osób. Uzyskanie wsparcia finansowego odbywaç si´ b´dzie na podobnych zasadach, jak w przypadku uruchamiania lub rozwijania dzia∏alnoÊci agroturystycznej (patrz rozdz. „Agroturystyka twojà szansà”). Pomoc ze Êrodków przekazanych do dyspozycji ARiMR tak˝e b´dzie polegaç na refundacji 50% kwalifikowanych kosztów, tj. kosztów, które mogà podlegaç dofinansowaniu i mogà byç uwzgl´dnione przy obliczaniu wysokoÊci wsparcia. Maksymalna kwota refundacji wynosi 100 tys. z∏. Ju˝ w tej chwili, mo˝esz ubiegaç si´ o nieoprocentowanà po˝yczk´ ze Êrodków ARiMR na utworzenie nowego lub nowych (maksymalnie dziesi´ciu) sta∏ych miejsc pracy w dzia∏alnoÊci pozarolniczej w gminach wiejskich, miejsko-wiejskich lub miastach zamieszka∏ych przez mniej ni˝ 20 tys. osób. Kwota tej po˝yczki nie mo˝e przekroczyç 70% kosztów przed-
Wies rownych
26
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 26
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
si´wzi´cia i maksymalnie mo˝e wynieÊç 200 tys. z∏, przy czym na ka˝de 20 tys. z∏ po˝yczki musi powstaç minimum jedno utworzone miejsce pracy. Sp∏ata tej po˝yczki nast´puje w ratach p∏atnych miesi´cznie lub kwartalnie i trwa maksymalnie 4 lata, a okres karencji – czyli okres mi´dzy uzyskaniem po˝yczki, a rozpocz´ciem sp∏at – wynosi rok. Po˝yczka mo˝e byç przeznaczona na tworzenie nowych miejsc pracy we wszelkiego rodzaju dzia∏alnoÊci gospodarczej, ale poza rolnictwem, co oznacza, ˝e mo˝e to byç obs∏uga rolnictwa, np. zaopatrzenie rolników w materia∏ siewny, nawozy, Êrodki ochrony roÊlin. Mo˝esz po˝yczk´ przeznaczyç na utworzenie miejsca pracy dla siebie. Musisz udokumentowaç, ˝e masz Êrodki w∏asne, które stanowià co najmniej 30% kosztów uruchamianego przez ciebie przedsi´wzi´cia i nie mo˝e to byç kwota wi´ksza ni˝ 200 tys. z∏. Za udzia∏ w∏asny mo˝e byç uznana nie tylko kwota pieni´˝na, ale te˝ równowartoÊç zakupionych z w∏asnych funduszy lub wniesionych do przedsi´wzi´cia przez ciebie materia∏ów i tzw. Êrodków trwa∏ych, a tak˝e wykonanych us∏ug. Po˝yczk´ mo˝esz w 50% przeznaczyç na zakup Êrodków obrotowych, tj. surowców potrzebnych do produkcji. Pami´taj, ˝e musisz si´ rozliczyç z po˝yczki fakturami, ale przy rozliczaniu nie b´dzie brana pod uwag´ kwota brutto, którà zap∏aci∏aÊ za surowce i urzàdzenia oraz us∏ugi, ale netto, czyli bez VAT. Do wniosku o po˝yczk´ musisz do∏àczyç plan przedsi´wzi´cia zawierajàcy kalkulacj´ finansowà uwzgl´dniajàcà wk∏ad w∏asny i wnioskowanà kwot´ po˝yczki, ponadto zaÊwiadczenie z Urz´du Skarbowego, z KRUS albo z ZUS, ˝e nie zalegasz z op∏atami i z podatkami oraz inne wymagane przez bank dokumenty. Wniosek o po˝yczk´ mo˝esz bowiem z∏o˝yç w banku, który ma podpisanà umow´ z ARiMR na udzielanie tych bezpro-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 27
(Black plate)
Z a t r u d n i j
s i ´
s a m a
27
centowych po˝yczek. Sà to te same banki, które udzielajà po˝yczek na uruchomienie lub rozwini´cie agroturystycznego biznesu (patrz rozdz. „Agroturystyka twojà szansà”). Szczegó∏owych informacji na temat po˝yczki mo˝esz uzyskaç w ka˝dym z tych banków albo w najbli˝szym oÊrodku doradztwa rolniczego. W ODR równie˝ mo˝esz liczyç na pomoc w napisaniu biznesplanu przedsi´wzi´cia, który musisz do∏àczyç do wniosku. Mo˝esz tak˝e ubiegaç si´ o kredyt w Europejskim Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej. Sà one udzielane do 80% wartoÊci kosztów przedsi´wzi´cia na zakup, budow´, rozbudow´, modernizacj´ lub adaptacj´ obiektów produkcyjnych, handlowo-us∏ugowych, na wyposa˝enie tych obiektów w maszyny, urzàdzenia i r´czne narz´dzia pracy. Maksymalna wysokoÊç po˝yczki wynosi 360 tys. z∏ i maksymalnie 30 tys. z∏ na jedno utworzone miejsce pracy (do 12 miejsc pracy). Oprocentowanie kredytu w skali roku wynosi 1% stopy redyskonta weksli, ale nie mniej ni˝ 4%, sp∏ata wynosi do 5 lat, a okres karencji – rok. Oprocentowanie to jest ono korzystne w porównaniu z innymi kredytami. Mo˝esz ponadto w Funduszu ubiegaç si´ o mikropo˝yczk´ do 20 tys. z∏, jeÊli przeznaczysz jà w∏aÊnie na uruchomienie przedsi´wzi´cia gospodarczego poza rolnictwem. W tym przypadku nie musisz mieç ˝adnego wk∏adu w∏asnego, ˝adnych zgromadzonych Êrodków w∏asnych. Jej oprocentowanie jest identyczne jak po˝yczki do 340 tys. z∏, z tym ˝e musisz zaczàç jà sp∏acaç ju˝ po 3 miesiàcach i przez okres najwy˝ej 2 lat. Mikropo˝yczki udzielà ci banki spó∏dzielcze, z którymi EFRWP ma podpisanà umow´, a kredytu do 360 tys. z∏ – Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej i SGB Gospodarczy Bank Wielkopolski.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 28
(Black plate)
28
4 . Ag r o t u r y s t y k a Tw o j à s z a n s à Prowadzisz samotnie albo razem z m´˝em gospodarstwo rolne i jest to jedyne êród∏o dochodów twojej rodziny. Jednak nie∏atwo utrzymaç siebie i bliskich na przyzwoitym poziomie z samego rolnictwa, zw∏aszcza jeÊli gospodarstwo nie jest specjalistyczne. A twoje jest wielokierunkowe, tzn. uprawiasz i hodujesz wszystkiego po trochu. Chcia∏abyÊ wi´c poprawiç swojà sytuacj´ finansowà i standard ˝ycia rodziny, bo jesteÊ m∏oda albo ju˝ niem∏oda, ale ciàgle masz du˝o energii. Nie chcesz jednak stawiaç wszystkiego na jednà kart´ i szukaç pracy w mieÊcie, bo tam te˝ jest bezrobocie, a poza tym nie zamierzasz opuszczaç wsi ani rezygnowaç ze swojego gospodarstwa i pracy w nim. S∏ysza∏aÊ, ˝e dodatkowym êród∏em dochodów dla rodzin rolniczych mo˝e byç agroturystyka. Liczysz na to, ˝e gdybyÊ uruchomi∏a agroturystyczny biznes na bazie swojego gospodarstwa, wtedy zaj´cie w nim i utrzymanie znalaz∏yby tak˝e twoje dzieci, które po ukoƒczeniu szkó∏ nigdzie nie zdo∏a∏y si´ zatrudniç, albo inni cz∏onkowie twojej rodziny, bezskutecznie poszukujàcy pracy w bli˝szej i dalszej okolicy. To prawda: agroturystyka mo˝e byç dodatkowym êród∏em dochodów dla rodzin rolniczych! Co wi´cej, po wejÊciu Polski do Unii Europejskiej znacznie zwi´kszy∏y si´ twoje szanse na uzyskanie pomocy na uruchomienie dzia∏alnoÊci agroturystycznej. Unia Europejska wspiera bowiem finansowo tworzenie dodatkowych êróde∏ dochodów w rolnictwie. A poza tym dzia∏alnoÊç agroturystyczna nie jest opodatkowana, jeÊli jest prowadzona w gospodarstwie rolnym i wynajmuje si´ turystom nie wi´cej ni˝ 5 pokoi goÊcinnych
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 29
(Black plate)
A g r o t u r y s t y k a
Tw o j à
s z a n s à
29
(inne pomieszczenia, np. jadalnia czy sala telewizyjna, nie sà brane pod uwag´). Zwolnione sà te˝ oczywiÊcie z opodatkowania dochody z ˝ywienia turystów.
Co przemawia za, co przeciw Zanim jednak przystàpisz do dzia∏ania upewnij si´, czy akurat ty i twoja rodzina macie szanse powodzenia w agroturystycznym biznesie. Bo mo˝e to byç dobre rozwiàzanie dla wielu rolniczek i rolników, ale nie dla wszystkich. Powodzenie w tym biznesie uwarunkowane jest wieloma czynnikami i na jedne masz ca∏kowity wp∏yw, na inne cz´Êciowy, a inne w ogóle nie zale˝à od ciebie. Przede wszystkim zastanów si´ dobrze, czy okolica, w której znajduje si´ twoje gospodarstwo, jest atrakcyjna turystycznie. OczywiÊcie tereny po∏o˝one nad morzem, w górach, nad jeziorami – zw∏aszcza ju˝ odwiedzane masowo przez turystów – sà najatrakcyjniejsze. Ale nie tylko te! Tak˝e nie uznane jeszcze za „turystyczne”, ale dysponujàce podstawowym atutem – po∏o˝eniem w malowniczej okolicy, urozmaiconej krajobrazowo i przyrodniczo, z szachownicà pól, ∏àk i pastwisk, z zagajnikami i lasami. Takie tereny równie˝ majà du˝e szanse na rozwój agroturystyki. Dowodzi tego fakt, ˝e w Polsce najwi´cej gospodarstw ju˝ Êwiadczàcych us∏ugi agroturystyczne znajduje si´ na terenie dawnych województw: koszaliƒskiego, suwalskiego, rzeszowskiego i ∏om˝yƒskiego, z których dwa ostatnie nie sà powszechnie zaliczane do atrakcyjnych turystycznie. Natomiast najmniejsze szanse majà tereny, na których rozwija si´ intensywne rolnictwo, gdzie krajobraz jest monotonny i zachwiana zosta∏a równowaga ekologiczna przez intensywnà upraw´ danego gatunku na du˝ych obszarach, wymagajàca du˝ych dawek nawozów i chemicznych Êrodków ochrony roÊlin.
Wies rownych
30
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 30
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Zastanów si´, czy masz predyspozycje psychiczne do prowadzenia agroturystycznych us∏ug: jeÊli jesteÊ typem samotniczki i nie lubisz intensywnych kontaktów z innymi ludêmi, nie umiesz s∏uchaç innych, nie potrafisz zachowaç spokoju w dra˝liwych sytuacjach i byç ˝yczliwa wobec wszystkich w twoim otoczeniu, nawet wobec ucià˝liwych osób, jeÊli nie jesteÊ otwarta na zdobywanie nowych kwalifikacji – nie nadajesz si´ do tego interesu. Równie˝ twoja rodzina powinna zaakceptowaç to, ˝e konsekwencjà przedsi´wzi´cia b´dzie przebywanie w domu i w obejÊciu obcych osób. JeÊli wi´c na przyk∏ad twój mà˝ albo rodzice okazywaliby niezadowolenie z tego powodu, ˝e musieliby odstàpiç swój pokój turystom, jeÊli ktokolwiek z domowników traktowa∏by ich nie jako po˝àdanych goÊci, ale obcych intruzów kr´càcych si´ po domu – zrezygnuj z uruchomienia przedsi´wzi´cia. Mi∏a atmosfera w domu, ˝yczliwoÊç wobec klientów i gotowoÊç do spe∏niania ich ˝yczeƒ sà bowiem warunkiem powodzenia tego biznesu. GoÊç musi dobrze si´ u ciebie czuç, ˝eby zechcia∏, przy obecnej bogatej ofercie turystycznej, ponownie przyjechaç na urlop czy na wakacje z dzieçmi lub z wnukami albo poleciç znajomym wypoczynek w twoim gospodarstwie. PrzemyÊl dobrze decyzj´ uruchamiania gospodarstwa agroturystycznego tak˝e wtedy, jeÊli w twoim domu sà jakieÊ powa˝ne konflikty skutkujàce napi´tà, niemi∏à atmosferà (np. jeÊli któryÊ z twoich domowników jest alkoholikiem). Zastanów si´ poza tym, czy mo˝esz liczyç na pomoc domowników, bo sama nie poradzisz sobie z nowymi rozlicznymi obowiàzkami, choçbyÊ by∏a wulkanem energii i mia∏a wyjàtkowe zdrowie, a mieç je musisz, bo musisz byç do dyspozycji goÊci od szóstej rano do pó∏nocy.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 31
(Black plate)
A g r o t u r y s t y k a
Tw o j à
s z a n s à
31
Czego oczekuje turysta? JeÊli rozstrzygniesz pozytywnie powy˝sze wàtpliwoÊci, to powinnaÊ nast´pnie zastanowiç si´ nad tym, czego b´dà oczekiwaç twoi goÊcie, jacy to b´dà goÊcie i co im mo˝esz zaoferowaç. Z badaƒ przeprowadzonych w krajach Unii Europejskiej wynika, ˝e turyÊci, którzy decydujà si´ przyjechaç na wieÊ, szukajà w niej przede wszystkim tego, czego brakuje im w mieÊcie, tj. ciszy, czystego powietrza, nie ska˝onej przyrody. Podobne sà preferencje polskich amatorów agroturystyki ustalone badaniami przeprowadzonymi podczas dorocznych Jarmarków Agroturystycznych odbywajàcych si´ w Warszawie. JeÊli wi´c przez twojà miejscowoÊç przebiega trasa szybkiego ruchu, zaplanowana jest autostrada czy ruchliwa szosa albo Êcieki odprowadza si´ do rowów melioracyjnych, do rzeki albo jeziora, a Êmieci podrzuca do lasu, zagajników czy rowów, jeÊli w okolicy znajduje si´ fabryka, która emituje do powietrza szkodliwe substancje – turyÊci nie b´dà chcieli tu przyje˝d˝aç. Równie˝ jakoÊç wody u˝ywanej w gospodarstwie jest bardzo wa˝na – nie powinna byç ona czerpana z p∏ytkiej studni i zanieczyszczona nawozami i Êrodkami ochrony roÊlin albo gnojowicà przesiàkajàcà do wód podskórnych. Jednak coraz wi´cej wsi posiada wodociàg i korzysta z g∏´binowego uj´cia wody dobrej jakoÊci. Atutem b´dzie tak˝e prawid∏owa gospodarka odpadami sta∏ymi: ich segregacja w gospodarstwie, zorganizowany wywóz i utylizacja. Obecnie w ka˝dej gminie funkcjonuje zorganizowany wywóz odpadów sta∏ych z gospodarstw domowych przez wyspecjalizowane firmy (wymagajà tego przepisy ustawowe), wi´c jeÊli nie zawar∏aÊ do tej pory umowy na regularny odbiór Êmieci z twojego gospodarstwa, uczyƒ to jak najszybciej. Dzi´ki temu nie tylko nie zap∏acisz kary, ale przyczy-
Wies rownych
32
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 32
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
nisz si´ do czystoÊci i ∏adu w twoim gospodarstwie oraz wsi – jeÊli uda ci si´ przekonaç sàsiadów, ˝eby poszli w twoje Êlady. Znaczna cz´Êç osób decydujàcych si´ na urlop na wsi chce tak˝e aktywnie wypoczywaç, do czego niezb´dne sà urzàdzenia sportowo-rekreacyjne. Jedne z nich, jak np. basen czy kort tenisowy, to inwestycje wymagajàce znacznych nak∏adów i dlatego do ich zbudowania niezb´dny jest udzia∏ samorzàdu lokalnego. Z kolei inne nie sà drogie albo ju˝ istniejà i mo˝na je udost´pniç goÊciom po pewnych zabiegach organizacyjnych, i zawarciu porozumienia z w∏aÊcicielem, np. mo˝na wypo˝yczyç na okres wakacji boisko szkolne, wytyczyç i oznakowaç Êcie˝ki rowerowe, i spacerowe, utworzyç plac zabaw dla dzieci. PowinnaÊ wziàç pod uwag´ fakt, ˝e cz´Êç twoich klientów to b´dà rodzice z dzieçmi (jak wynika z badaƒ – g∏ównie do lat 12) lub dziadkowie z wnukami. Ta grupa goÊci, w mniejszym zakresie ni˝ pozosta∏e, b´dzie chcia∏a sp´dzaç czas poza gospodarstwem. Trzeba b´dzie zapewniç im du˝à przestrzeƒ na terenie gospodarstwa do bezpiecznej zabawy dla dzieci, wyposa˝onà w piaskownic´, huÊtawk´, zje˝d˝alni´ itp. Znaczna cz´Êç urlopowiczów z pewnoÊcià b´dzie chcia∏a jednak skorzystaç z atrakcji poza terenem twojego gospodarstwa. Mo˝na si´ zastanowiç nad wypo˝yczeniem dla nich od sàsiadów bryczek czy wozów konnych do przeja˝d˝ek i koni do zaprz´gu, pod wierzch, jeÊli sama ich nie posiadasz. Mo˝esz zorganizowaç dla goÊci przeja˝d˝ki, kuligi, ognisko wraz z pieczeniem kie∏basek albo prosiaka bàdê bazowaç na wspó∏pracy z sàsiadami, jeÊliby si´ podj´li Êwiadczenia takich us∏ug. Dodatkowym atutem gospodarstwa agroturystycznego b´dzie dysponowanie odpowiednim sprz´tem sportowym do wypo˝yczenia. W zale˝noÊci od regionu mogà to byç np. sanki, narty, kajaki, rowery.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 33
(Black plate)
A g r o t u r y s t y k a
Tw o j à
s z a n s à
33
Atrakcyjnym urozmaiceniem pobytu mo˝e byç dla twoich goÊci uczestnictwo w lokalnych imprezach, np. festynach, obchodach ró˝nych Êwiàt, do˝ynkach itp., podczas których mogà poznaç miejscowe zwyczaje i obrz´dy oraz podziwiaç wyst´py zespo∏ów tanecznych i muzycznych, wyroby rzemieÊlnicze czy smakowaç potrawy lokalne albo regionalne. A jak wynika z badaƒ – ch´ç poznania regionu i jego zwyczajów to jeden z g∏ównych motywów wybrania oferty agroturystycznej. Przy tym turyÊci zagraniczni, którzy przecie˝ te˝ mogà trafiç do ciebie, jeszcze w wi´kszym stopniu kierujà si´ takà w∏aÊnie motywacjà ni˝ polscy goÊcie. PowinnaÊ wi´c znaç terminy i miejsca takich imprez organizowanych w okolicy i zadbaç o uczestnictwo w nich ch´tnych osób. Mo˝esz sama albo wspólnie z innymi mieszkankami dzia∏ajàcymi w ró˝nych organizacjach, np. w Ko∏ach Gospodyƒ Wiejskich, w stowarzyszeniach, towarzystwach itp., inspirowaç lub przygotowywaç imprezy. Nie muszà to byç wy∏àcznie obchody oficjalnych Êwiàt. Okazjà do degustacji potraw i zaprezentowania starych obyczajów, do obejrzenia wyst´pów tanecznych zespo∏ów folklorystycznych, wys∏uchania starych przyÊpiewek i muzyki mogà byç do˝ynki albo na przyk∏ad zbiory jakichÊ owoców czy ziemniaków. Mo˝na zorganizowaç konkurs na degustacj´ najlepszych wypieków albo na naj∏adniejszy ogródek we wsi. Amatorzy agroturystyki cenià sobie bezpoÊredni kontakt z przyrodà. Nic wi´c dziwnego, ˝e bardzo ch´tnie uczestniczà w grzybobraniu i zbieraniu jagód czy zió∏. Warto wykorzystaç to dla urozmaicenia im pobytu, organizujàc wspólne wyprawy do lasu i potem wspólne przygotowywanie posi∏ków z grzybów czy jagód. PowinnaÊ ponadto zatroszczyç si´ o to, aby twoi goÊcie wiedzieli, co i gdzie zwiedzaç w okolicy. Na wsi nie brakuje
Wies rownych
34
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 34
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
zabytków przyrodniczych: ska∏, drzew-pomników, rzek, jezior, êróde∏ek, strumyków, starych parków, z którymi zwiàzane sà jakieÊ ciekawe legendy. Jest du˝o ciekawych obiektów architektonicznych: koÊció∏ków, dworków, kapliczek, figurek Êwi´tych. Nie wszystkie jednak sà oznakowane, opisane i nie do wszystkich jest ∏atwy dojazd czy dojÊcie. PowinnaÊ wi´c staraç si´ to zmieniç, nawiàzujàc w tym celu wspó∏prac´ z w∏adzami lokalnymi i organizacjami dzia∏ajàcymi w terenie. Mo˝esz zapewniç przewodnika turystom chcàcym zwiedziç okolic´ albo z braku takiej osoby – wcieliç si´ w t´ rol´ lub zaanga˝owaç w takim charakterze kogoÊ z domowników lub sàsiadów, posiadajàcego du˝à wiedz´ o twojej wsi i okolicy oraz potrafiàcego ciekawie opowiadaç. Mo˝liwoÊç korzystania ze zdrowej ˝ywnoÊci wyprodukowanej w gospodarstwie to wa˝na motywacja dla wielu osób wybierajàcych wypoczynek w gospodarstwach na wsi. Uzyskanie atestu gospodarstwa ekologicznego (nadaje go organizacja Ekoland) nie jest sprawà ∏atwà ani mo˝liwà do osiàgni´cia w krótkim terminie z uwagi na koniecznoÊç przestawienia ca∏ego gospodarstwa na nowe metody upraw i hodowli, ale byç mo˝e wartà zachodu. Niezale˝nie od tego, czy zdecydujesz si´ na takie rozwiàzanie, czy nie, warto przygotowywaç dla goÊci potrawy z w∏asnych owoców i warzyw, mleka, drobiu czy jajek. Gdyby brakowa∏o ci w∏asnej ˝ywnoÊci, lepiej korzystaç z surowców wyprodukowanych w gospodarstwach sàsiadów ni˝ kupowanych w du˝ych sklepach albo w supermarkecie. Weê pod uwag´ to, ˝e niektórzy goÊcie b´dà chcieli sami przygotowywaç sobie posi∏ki i wobec tego nale˝y im umo˝liwiç dost´p do urzàdzeƒ kuchennych. Zwróç uwag´, ˝e goÊcie wypoczywajàcy w gospodarstwie agroturystycznym korzystajà z wielu us∏ug poza terenem go-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 35
(Black plate)
A g r o t u r y s t y k a
Tw o j à
s z a n s à
35
spodarstwa: robià zakupy w okolicznych sklepach, tankujà paliwo w pobliskiej stacji benzynowej, stajà si´ klientami banku, apteki, wypo˝yczalni sprz´tu sportowego, nabywajà wyroby rzemios∏a ludowego, korzystajà z p∏ywalni, z wyciàgów narciarskich, z kortów tenisowych itp. To jest êród∏o dochodów dla mieszkaƒców i mo˝liwoÊç zatrudnienia si´ przy obs∏udze goÊci w gospodarstwie. Prac´ w twoim agroturystycznym biznesie mogà znaleêç nie tylko twoi domownicy, ale i sàsiedzi, wi´c jeÊli im to uzmys∏owisz, mo˝esz w nich znaleêç sojuszników i wspó∏realizatorów wielu pomys∏ów – np. oznakowania pomników przyrody, wytyczenia tras rowerowych i pieszych w´drówek, organizacji imprez lokalnych. Nie myÊl jednak, ˝e przy obecnej bogatej ofercie wyspecjalizowanych firm turystycznych goÊcie b´dà przyje˝d˝ali do twojego gospodarstwa dla samej zasady. Osoby te potrafià porównywaç jakoÊç i ceny us∏ug na rynku turystycznym i majà coraz wi´ksze wymagania. Agroturystyka to nie jest wynajmowanie letnikom jakichkolwiek pomieszczeƒ na wczasy, ze zdezelowanymi meblami i ust´pem-s∏awojkà w podwórzu czy za stodo∏à. To wyspecjalizowana us∏uga na odpowiednim poziomie! GoÊcie powinni mieç do swojej dyspozycji wygodne pokoje, estetycznie urzàdzone (np. z wykorzystaniem motywów regionalnych) i wyposa˝one w wygodne ∏ó˝ka, i ∏azienk´. Ponadto powinni mieç mo˝noÊç korzystania ze wspólnych pomieszczeƒ, tj. z jadalni (w przypadku, gdybyÊ oferowa∏a im wy˝ywienie) i koniecznie z pokoju wypoczynkowego, który mo˝e pe∏niç ponadto rol´ sali telewizyjnej, miejsca zabaw i spotkaƒ towarzyskich. Najwy˝ej cenione sà gospodarstwa, w których goÊcie mogà korzystaç z ∏azienek znajdujàcych si´ przy ich pokojach i przeznaczonych wy∏àcznie do ich u˝ytku. Wspólne ∏azienki oznaczajà koniecznoÊç obni˝enia ceny. Warto na przyk∏ad wiedzieç,
Wies rownych
36
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 36
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
˝e goÊcie wolà kàpiel pod prysznicem ni˝ w wannie i – dokonujàc przebudowy lub modernizacji – dobrze jest zainstalowaç kabiny prysznicowe. Jedna z najwa˝niejszych zasad dotyczàca pomieszczeƒ dla goÊci brzmi: na ocen´ oferty agroturystycznej ogromny wp∏yw ma estetyczny wyglàd ∏azienek i czystoÊç w nich. Tak˝e teren wokó∏ domu powinien byç uporzàdkowany i obsadzony zielenià. Powinien te˝ mieç wyraênie oddzielonà i odgrodzonà od gospodarczej cz´Êç wypoczynkowo-rekreacyjnà ze wzgl´du na bezpieczeƒstwo goÊci, zw∏aszcza dzieci. Urzàdzenia rolnicze, pi∏y, pilarki itp. powinny byç wy∏àczone, a szamba, silosy i inne zbiorniki zawierajàce ciecz lub kiszonki – przykryte. Sam budynek powinien mieç odnowionà elewacj´ i porzàdne ogrodzenie. Ostatnio turyÊci coraz cz´Êciej zwracajà uwag´ na to, czy ich samochody b´dà mia∏y odpowiednie miejsce parkingowe niedost´pne dla z∏odziei, warto wi´c uwzgl´dniç ten fakt, dokonujàc niezb´dnych inwestycji w gospodarstwie przed uruchomieniem agroturystycznego biznesu. Niewiele gospodarstw nadaje si´ od razu, bez uprzednich inwestycji do przyjmowania goÊci. Przebudowa, odnowienie budynku, zakup wyposa˝enia wymagajà cz´sto znacznych wydatków finansowych, na które nie staç wi´kszoÊci rodzin rolniczych. JeÊli i ty musisz poczyniç niezb´dne inwestycje, a brak ci na nie pieni´dzy, nie jesteÊ w sytuacji bez wyjÊcia. Mo˝esz, po uprzednim przygotowaniu biznesplanu przedsi´wzi´cia, skorzystaç z pomocy finansowej wielu instytucji, udzielajàcych jej ze Êrodków w∏asnych albo z funduszy unijnych. Biznesplan to projekt finansowy i opisowy przedsi´wzi´cia, w którym powinnaÊ wykazaç, ˝e b´dzie ono rentowne i ˝e kwot´ niezb´dnà do uruchomienia gospodarstwa, jeÊli to b´dzie kredyt albo po˝yczka, b´dziesz mog∏a sp∏aciç
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 37
(Black plate)
A g r o t u r y s t y k a
Tw o j à
s z a n s à
37
z dochodów z uruchamianej dzia∏alnoÊci agroturystycznej. Nie traktuj biznesplanu jako z∏a koniecznego. JeÊli spróbujesz go sama opracowaç albo aktywnie w∏àczysz si´ w jego konstruowanie – mo˝esz przy tej okazji dowiedzieç si´, jakie sà niezb´dne warunki rentownoÊci przedsi´wzi´cia. Jednym s∏owem – nauczysz si´ liczyç koszty i dochody oraz tak planowaç dzia∏ania zwiàzane z finansami, aby przedsi´wzi´cie by∏o rentowne, czyli przynosi∏o zyski.
Gdzie doradzà, przeszkolà, wypromujà Nie lekcewa˝ wsparcia doradczego, szkoleniowego i organizacyjnego, które b´dzie ci potrzebne do przygotowania przemyÊlanego projektu przedsi´wzi´cia oraz do promocji i sprzeda˝y twoich us∏ug agroturystycznych. W sporzàdzeniu poprawnego biznesplanu pomo˝e ci najbli˝szy OÊrodek Doradztwa Rolnego. Sama w pojedynk´ nie zdo∏asz tak˝e ponieÊç kosztów promocji i dotarcia z informacjà do potencjalnych klientów. Wsparciem mogà ci s∏u˝yç stowarzyszenia agroturystyczne o zasi´gu lokalnym, regionalnym i ogólnopolskim. Ich pomoc b´dzie polega∏a na umieszczeniu twojej oferty w katalogach gospodarstw agroturystycznych, w ulotkach i informatorach rozdawanych podczas jarmarków agroturystycznych oraz innych imprez. Do najbardziej znanych stowarzyszeƒ agroturystycznych nale˝y Federacja Turystyki Wiejskiej „GoÊcinne gospodarstwo”. Jako organizacja ogólnokrajowa, skupiajàca lokalne stowarzyszenia, decyduje ona o nadaniu kwaterze noclegowej w konkretnym gospodarstwie okreÊlonej kategorii. Warto ubiegaç si´ o nadanie takiej kategorii, poniewa˝ dla turysty jest to gwarancja, ˝e w twoim gospodarstwie faktycznie mo˝e oczekiwaç takiego standardu, jaki odpowiada danej kategorii kwatery.
Wies rownych
38
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 38
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Nie lekcewa˝ ˝adnej formy reklamy czy promocji; zamieszczaj ofert´ w telegazecie (jest bezp∏atna), za∏ó˝ witryn´ internetowà swojego gospodarstwa agroturystycznego, rozdawaj ulotki informacyjne z telefonem i adresem swoim goÊciom, ˝eby ci´ polecili swoim znajomym. JeÊli b´dà zadowoleni z wypoczynku, z pewnoÊcià to zrobià i mo˝e to byç dla ciebie najpewniejsze êród∏o pozyskiwania nowych klientów.
Gdzie po pomoc finansowà JeÊli b´dziesz dysponowaç planem przedsi´wzi´cia sprawdzonym przez fachowca, np. doradc´ z najbli˝szego OÊrodka Doradztwa Rolniczego, albo pisanym przy jego pomocy, mo˝esz si´ zwróciç o pomoc finansowà do ró˝nych instytucji. Przede wszystkim do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), bo to ona dysponuje Êrodkami finansowymi przekazanymi Polsce przez Uni´ Europejskà na tworzenie êróde∏ dodatkowych dochodów w gospodarstwach rolnych i udziela na ten cel dotacji. Na pewno s∏ysza∏aÊ, ˝e – jeszcze przed wejÊciem Polski do Unii Europejskiej – rolnikom oraz przedsi´biorcom wiejskim udzielano pomocy finansowej z pieni´dzy unijnych w postaci refundacji (czyli zwrotu) po∏owy kosztów inwestycji zrealizowanych w gospodarstwach rolnych i dla przetwórstwa rolno-spo˝ywczego. Refundacj´ realizowano z tzw. programu SAPARD w∏aÊnie za poÊrednictwem ARiMR. Obecnie, co prawda, wnioski o wsparcie finansowe z programu SAPARD nie sà ju˝ przyjmowane, ale poczàwszy od sierpnia 2004 r. uruchomiona zostanie szeroka pomoc unijna dla rolników, dla innych mieszkaƒców wsi i dla przedsi´biorców wiejskich z tzw. Sektorowego Programu Operacyjnego z pieni´dzy Unii Europejskiej, przekazanych Polsce. B´dzie nim tak˝e zarzàdzaç ARiMR. Pomoc ta b´dzie przeznaczana
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 39
(Black plate)
A g r o t u r y s t y k a
Tw o j à
s z a n s à
39
m.in. na inwestycje zwiàzane z uruchomieniem lub rozwojem dzia∏alnoÊci agroturystycznej i polegaç b´dzie tak˝e na refundacji po∏owy kosztów przedsi´wzi´cia (w niektórych przypadkach nawet wi´cej). Przewiduje si´, ˝e zrefundowana kwota na ten cel mo˝e wynieÊç do 100 tys. z∏. JeÊli wi´c zdecydowa∏aÊ si´ na uruchomienie dzia∏alnoÊci agroturystycznej, a brakuje ci pieni´dzy na niezb´dne adaptacje pomieszczeƒ dla goÊci, na remont czy kupno wyposa˝enia – przygotuj biznesplan przedsi´wzi´cia. Bàdê te˝ w sta∏ym kontakcie z regionalnym oddzia∏em ARiMR w twoim województwie, abyÊ wiedzia∏a, kiedy rusza program, z którego b´dziesz mog∏a uzyskaç pomoc finansowà, po to, ˝eby w tym w∏aÊciwym oddziale Agencji z∏o˝yç wniosek. Program ten b´dzie nosi∏ d∏ugà nazw´: „Ró˝nicowanie dzia∏alnoÊci rolniczej i zbli˝onej do rolnictwa w celu zapewnienia ró˝norodnoÊci dzia∏aƒ lub alternatywnych êróde∏ dochodów”, ale zapami´taj jà, abyÊ wiedzia∏a, o co pytaç i jak tytu∏owaç swój wniosek o dotacj´. Pomocà finansowà mogà zostaç obj´te nast´pujàce koszty twojego przedsi´wzi´cia: • rozbudowa, nadbudowa, przebudowa lub remont po∏àczony z modernizacjà istniejàcych budynków mieszkalnych na cele agroturystyczne oraz ich wyposa˝enie (pokoje goÊcinne, pomieszczenia wspólne dla goÊci, ∏azienki, kuchnie); • urzàdzanie miejsc do wypoczynku, zakup wyposa˝enia i sprz´tu turystycznego lub rekreacyjnego na potrzeby dzia∏alnoÊci turystycznej, a tak˝e zwierzàt s∏u˝àcych do celów terapeutycznych, sportowych i rekreacyjnych; • zakup maszyn, urzàdzeƒ, narz´dzi i wyposa˝enia, zakup sprz´tu komputerowego i oprogramowania; • zakup Êrodków transportu na potrzeby agroturystyczne (pomocà nie mo˝e byç obj´ty zakup samochodów do przewo-
Wies rownych
40
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 40
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
˝enia mniej ni˝ 8 osób wraz z kierowcà, a tzw. kwalifikowany koszt zakupu samochodów nie mo˝e wynieÊç wi´cej ni˝ 50% kosztów ca∏ego przedsi´wzi´cia); • zagospodarowanie terenu na potrzeby dzia∏alnoÊci agroturystycznej; • roboty budowlane, transport, instalacja materia∏ów i wyposa˝enia, które sà niezb´dne dla przedsi´wzi´cia; • ogólne koszty zwiàzane z przygotowaniem i realizacjà przedsi´wzi´cia – z tym, ˝e nie mogà one przekroczyç 12% ca∏kowitych jego kosztów. Z pomocy nie mogà korzystaç renciÊci ani pobierajàcy to Êwiadczenie z ZUS, ani z KRUS. Do wsparcia kwalifikujà si´ rolnicy, tj. osoby, które prowadzà gospodarstwo rolne (niekoniecznie muszà podlegaç ubezpieczeniu w KRUS – mogà w ZUS). Pomoc mo˝e byç przyznana na projekt uzasadniony ekonomicznie. Przedsi´wzi´cie nie mo˝e byç wspó∏finansowane z innych Êrodków pomocy publicznej, np. z innych programów pomocowych, choçby nie pochodzi∏y one z UE. Wsparcie b´dzie udzielane na przedsi´wzi´cia w miejscowoÊciach zamieszka∏ych do 5 tys. osób i le˝àcych w gminach wiejskich oraz wiejsko-miejskich, ale nie w gminach miejskich. Wniosek musi ponadto uzyskaç minimum 2 punkty w klasyfikacji wewn´trznej Agencji, a sà one przyznawane, jeÊli: • miejscowoÊç znajduje si´ w gminie zagro˝onej szczególnie wysokim bezrobociem, tzw. bezrobociem strukturalnym – 1 pkt; • bezrobocie w powiecie jest wy˝sze od Êredniej w województwie - 1 pkt; • dochód podatkowy w gminie w przeliczeniu na 1 mieszkaƒca wynosi do 75% Êredniej krajowej – 2 pkt; • dochód podatkowy w gminie w przeliczeniu na 1 mieszkaƒca wynosi od 75 do 100% tej Êredniej – 1 pkt;
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 41
(Black plate)
A g r o t u r y s t y k a
Tw o j à
s z a n s à
41
• w gospodarstwie rolnym na 1 domownika przypada mniej ni˝ 15 ha – 1 pkt; • w tzw. Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich gospodarstwo spe∏nia kryteria gospodarstwa niskotowarowego - 1 pkt. O pomoc mogà si´ ubiegaç gospodarstwa rozpoczynajàce i ju˝ prowadzàce dzia∏alnoÊç agroturystycznà. Te drugie muszà przedstawiç dokument okreÊlajàcy jego kategori´ nadanà przez jednostk´ prowadzàcà kategoryzacj´ obiektów zakwaterowania agroturystycznego (jest nià Federacja Turystyki Wiejskiej „GoÊcinne gospodarstwo”). Poza tym ARiMR dysponuje Êrodkami finansowymi na tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem i udziela na ten cel nieoprocentowanych po˝yczek z rocznà karencjà w sp∏acie (tzn. sp∏ata zaczyna si´ po roku od udzielenia po˝yczki) na okres do 4 lat. Maksymalna kwota po˝yczki wynosi 200 tys. z∏, przy czym za ka˝de 20 tys. z∏ trzeba zatrudniç na pe∏nym etacie jednà osob´. OczywiÊcie, warunkiem uzyskania takiej po˝yczki jest wykazanie, ˝e w wyniku przedsi´wzi´cia, które uruchomisz dzi´ki po˝yczce, prac´ otrzyma odpowiednia liczba osób. Na przyk∏ad jeÊli ubiegasz si´ o 60 tys. z∏, musisz wykazaç, ˝e pe∏ne zatrudnienie w twoim agroturystycznym biznesie uzyskajà co najmniej 3 osoby. Trzeba mieç przy tym zgromadzonych minimum 30% Êrodków w∏asnych i udokumentowaç, ˝e si´ je posiada. Jednak niekoniecznie musi to byç gotówka. Mogà to byç materia∏y, urzàdzenia lub us∏ugi wykonane i sfinansowane przez ciebie w ramach przedsi´wzi´cia. Musisz te˝ wykazaç, ˝e nie zalegasz z p∏aceniem sk∏adek „na KRUS” i podatków, jeÊli je powinnaÊ p∏aciç (np. rolny, od nieruchomoÊci). Musisz te˝ skrupulatnie rozliczyç si´ z uzyskanej po˝yczki, gromadzàc faktury, przy pomocy których udowodnisz, ˝e po˝yczk´ faktycznie przeznaczy∏aÊ na to, do czego si´ zobowiàza∏aÊ.
Wies rownych
42
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 42
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
JeÊli nie dope∏nisz tego zobowiàzania albo nie zatrudnisz tylu osób, ile zadeklarowa∏aÊ, bàdê nie dokoƒczysz rozpocz´tej inwestycji – b´dziesz musia∏a zwróciç ca∏à kwot´ po˝yczki. Wniosek o po˝yczk´ sk∏ada si´ do jednego z banków, które majà podpisane umowy z ARiMR. Sà to: • Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej SA z siedzibà w Warszawie; • Bank Unii Gospodarczej SA z siedzibà w Warszawie; • DolnoÊlàski Bank Regionalny SA z siedzibà we Wroc∏awiu; • Gospodarczy Bank Po∏udniowo-Zachodni SA z siedzibà we Wroc∏awiu; • Lubelski Bank Regionalny SA z siedzibà w Lublinie; • Ma∏opolski Bank Regionalny SA z siedzibà w Krakowie; • Rzeszowski Bank Regionalny SA z siedzibà w Rzeszowie; • Spó∏dzielczy Bank Rozwoju „Samopomoc Ch∏opska” z siedzibà w Warszawie; • Warmiƒsko-Mazurski Bank Regionalny SA z siedzibà w Olsztynie; • Mazowiecki Bank Regionalny SA z siedzibà w Warszawie; (oraz wszystkie oddzia∏y tych banków i zrzeszone z nimi banki spó∏dzielcze) Ponadto wsparcia mo˝esz szukaç w Europejskim Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej, który udziela korzystnych kredytów na nast´pujàce inwestycje agroturystyczne: • zakup, budow´, rozbudow´, modernizacj´ i adaptacj´ bazy noclegowej, gastronomicznej i rekreacyjno-sportowej oraz kulturowej; • zakup niezb´dnego pierwszego wyposa˝enia w/w obiektów. Kredyty na mniejsze przedsi´wzi´cia mogà byç udzielone do 50 tys. z∏, a na wi´ksze – do 150 tys. z∏. W pierwszym przypadku trzeba zgromadziç minimum 20% Êrodków w∏a-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 43
(Black plate)
A g r o t u r y s t y k a
Tw o j à
s z a n s à
43
snych, w drugim – co najmniej 30% Êrodków w∏asnych. Karencja wynosi rok, okres sp∏aty – 5 lat. Oprocentowanie jest preferencyjne – dla kwot kredytów do 50 tys. z∏ ustalono je w wysokoÊci odpowiadajàcej 0,9 tzw. stopy redyskonta weksli, stosowanej w rozliczeniach mi´dzybankowych (stopa ta jest zmienna i na przyk∏ad w lipcu 2004 r. wynosi∏a 5,175%). Natomiast oprocentowanie kredytów do 150 tys. z∏ jest takie jak owa stopa redyskonta weksli. Kredytów tych Fundacja udziela za poÊrednictwem dwóch banków: • Banku Ochrony Ârodowiska SA z siedzibà w Warszawie; • Gospodarczego Banku Wielkopolskiego SA (Spó∏dzielcza Grupa Bankowa) z siedzibà w Warszawie. OczywiÊcie, aby uzyskaç kredyt, do wniosku trzeba do∏àczyç biznesplan przedsi´wzi´cia. Z kolei Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa udziela niewielkich po˝yczek ze Êrodków Banku Âwiatowego (to nie sà pieniàdze unijne) na przeciwdzia∏anie bezrobociu na terenach wiejskich na ograniczonym obszarze, tj. w woj. ma∏opolskim i zachodniopomorskim. JeÊli masz tam gospodarstwo, ale nie przekraczajàce powierzchni 10 hektarów przeliczeniowych, mo˝esz ubiegaç si´ o pomoc FDPA. Maksymalna kwota po˝yczki nie mo˝e przekroczyç równowartoÊci 5 tys. USD (dolarów amerykaƒskich); sà one udzielane na 3 lata z rocznym okresem karencji w sp∏acie. Oprocentowanie jest preferencyjne, chocia˝ zmienne, przy czym jest ono zmieniane nie cz´Êciej ni˝ co pó∏ roku (np. w czerwcu 2004 r. wynosi∏o 7,22%), ale w trakcie trwania umowy po˝yczkowej ju˝ si´ nie zmienia.
Wies rownych
44
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 44
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej Al. Reymonta 12 A 01-842 Warszawa tel. (022) 663 75 01, 639 81 25 efrwp@efrwp. com. pl, www. efrwp. com. pl. Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa (FDPA) ul. Marymoncka 32 b lok.19 01-869 Warszawa tel. : (022) 864 03 90
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 45
(Black plate)
45
5. W grupie producenckiej Prowadzisz sama albo z m´˝em gospodarstwo rolne i jest to g∏ówne lub jedyne êród∏o dochodów twojej rodziny. Zwiàza∏aÊ ca∏e swoje ˝ycie z rolnictwem, z wsià i nie zamierzasz tego zmieniaç. Nastawi∏aÊ gospodarstwo na wytwarzanie jednego produktu albo jednej grupy produktów, np. tylko zbó˝, tylko nasion roÊlin oleistych, tylko buraków cukrowych, tylko warzyw, tylko ˝ywca wo∏owego. Jednak martwisz si´, czy w ogóle ktoÊ b´dzie chcia∏ od ciebie kupiç wytworzone w twoim gospodarstwie produkty rolne, co ju˝ nieraz zdarza∏o si´. Przyczyna? PoÊrednik, który do tej pory je skupowa∏, zwinà∏ interes i przeniós∏ si´ gdzie indziej albo upad∏ zak∏ad przetwórstwa rolno–spo˝ywczego, bàdê zlikwidowa∏ swój punkt skupu w okolicy lub skupi∏ mniej ni˝ poprzednio. W tej sytuacji trzeba by∏o szukaç odbiorców daleko od twojej wsi i traciç czas i pieniàdze na transport. Cz´sto zastanawiasz si´, co w ogóle produkowaç, ˝eby twoja dzia∏alnoÊç przynosi∏a godziwy dochód, czyli co si´ op∏aca uprawiaç czy hodowaç. Oprócz tej niepewnoÊci masz ju˝ doÊç narzucania ci niekorzystnych cen skupu, warunków i terminów p∏atnoÊci. Tak nie musi byç, zw∏aszcza teraz, kiedy Polska wesz∏a do Unii Europejskiej, poniewa˝ po 1 maja 2004 r. importerzy z UE masowo kupujà niektóre polskie produkty rolne, a poza tym UE wspiera rolniczki i rolników znajdujàcych si´ w podobnych k∏opotach, którzy postanowili je pokonaç razem w grupie. Jednak bardzo du˝o zale˝y od ciebie – czy zdecydujesz, ˝e ju˝ d∏u˝ej nie warto szarpaç si´ w pojedynk´ i postanowisz dzia∏aç wspólnie z innymi.
Wies rownych
46
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 46
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Silni razem W sytuacji podobnej do twojej byli np. hodowcy tuczników w Grampian w pó∏nocnej Szkocji. Kupcy poprzednio skupujàcy od nich ˝ywiec wieprzowy zacz´li si´ zaopatrywaç w importowanà wieprzowin´ i w pewnym momencie wstrzymali ca∏kowicie skup Êwiƒ. Niektórzy z hodowców rozwa˝ali wtedy mo˝liwoÊç zbywania tuczników na innych rynkach, ale by∏y one zbyt oddalone od Gramapian, a farmerzy nie mieli doÊwiadczenia w transporcie zwierzàt na d∏u˝szych trasach. Ponadto jakoÊç tuczników by∏a zró˝nicowana, co by∏o du˝à przeszkodà w lokowaniu wi´kszych iloÊci na nowych wymagajàcych rynkach zbytu. Rolnicy stan´li jednak przed widmem bankructwa i to zmobilizowa∏o ich do wspólnego pokonania trudnoÊci: czterdziestu z nich utworzy∏o grup´ producenckà, dzi´ki czemu wspólnie mogli na poczàtek zaoferowaç a˝ 400 tuczników tygodniowo. To da∏o im powa˝ny atut w negocjacjach z nabywcami. Ruszy∏a sprzeda˝. Grupa zatrudni∏a kilka osób do obs∏ugi transportu i sprzeda˝y tuczników, do ksi´gowoÊci oraz specjalist´, który typowa∏ optymalne rynki zbytu i pomaga∏ farmerom je opanowaç. Pomóg∏ tak˝e wybraç najodpowiedniejszà ras´ do hodowli, wprowadziç najefektywniejsze ˝ywienie i sta∏e kontrolowanie wagi tuczników oraz zagwarantowaç znakowanie zwierzàt. Dzi´ki temu dzia∏alnoÊç grupy dynamicznie si´ rozwija∏a. KilkanaÊcie lat póêniej grupa liczy∏a ju˝ 194 producentów i tygodniowo oferowa∏a do sprzeda˝y 8,5 tysiàca tuczników, a swojà produkcj´ lokowa∏a a˝ na 14 lokalnych rynkach zbytu. Jej obroty si´ga∏y wówczas 52 mln funtów rocznie i z roku na rok wzrastajà. Rolniczki i rolnicy nierzadko pomagajà sobie doraênie, np. w pracach polowych albo po˝yczajà sprz´t po sàsiedzku, jednak taka wspó∏praca na ogó∏ nie jest sformalizowana. Kiedy
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 47
W
(Black plate)
g r u p i e
p r o d u c e n c k i e j
47
ma sta∏y charakter i jest bardziej skomplikowana, tworzà formalnà grup´ producenckà, która przybiera prawnà postaç spó∏dzielni, spó∏ki z o. o. lub akcyjnej, stowarzyszania itp. W Unii Europejskiej formy, w jakich dzia∏ajà grupy producentów rolnych, zwane grupami producenckimi, sà silnie uzale˝nione od tradycji, np. w Holandii organizujà si´ w spó∏dzielnie, we W∏oszech w stowarzyszenia, a w Niemczech – zale˝nie od tego, w jakim landzie – w spó∏ki, stowarzyszenia i w spó∏dzielnie. W Polsce najcz´stszà formà organizowania si´ rolniczek i rolników sà spó∏dzielnie, ale wieÊ w okresie powojennym uprzedzi∏a si´ do spó∏dzielczoÊci, wyrazem czego jest spadek liczby ich cz∏onków i niech´ç do tworzenia nowych spó∏dzielni. Obecnie polskie rolniczki i rolnicy, jeÊli ju˝ zaczynajà wspólnie dzia∏aç, ch´tniej wybierajà form´ stowarzyszenia ni˝ spó∏dzielni. Na unijnym rynku grupy producenckie majà silnà pozycj´ dzi´ki temu, ˝e opanowa∏y kana∏y dystrybucyjne, nauczy∏y si´ marketingu, czyli typowania rynków zbytu i ich opanowywania, zdoby∏y pokaêne cz´Êci rynków zbytu okreÊlonych produktów i w efekcie uniezale˝ni∏y si´ od dyktowania im przez hurtowników i poÊredników oraz firm przetwórstwa rolno-spo˝ywczego niekorzystnych warunków dostaw produktów rolnych i cen. Poza tym zrzeszenia grup producentów rolnych zosta∏y w∏àczone do realizacji niektórych elementów unijnej Wspólnej Polityki Rolnej, np. rozdzielajà kwoty wsparcia finansowego pomi´dzy producentów oliwy, chmielu i plantatorów upraw nasiennych. Kontrolujà tak˝e, czy sà przestrzegane wspólnotowe normy jakoÊciowe w trakcie produkcji i podczas zbytu nast´pujàcych produktów: wina, ryb, nabia∏u, owoców, warzyw i drobiu. Biorà udzia∏ w negocjowaniu cen skupu. Niezorganizowani rolnicy, czy to w Polsce, czy w innych krajach unijnych, sà wykorzystywani przez hurtowników,
Wies rownych
48
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 48
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
poÊredników i zak∏ady przetwórstwa rolno-spo˝ywczego, a ponadto w pojedynk´ nie majà do zaoferowania wi´kszych iloÊci p∏odów rolnych o wyrównanej jakoÊci. Grupa producencka natomiast ma takie mo˝liwoÊci i dzi´ki temu mo˝e zmniejszyç swoje koszty zbytu, bo rozk∏adajà si´ one na wi´ksze iloÊci produktów rolnych. To z kolei pozwala grupie na rezygnacj´ z us∏ug cz´Êci poÊredników, gdy˝ skraca si´ droga produktów do konsumentów. Du˝o ∏atwiej grupom zbyç swoje produkty, bo na wymagajàcym unijnym rynku produkty po tzw. pierwszym przetworzeniu, czyli posortowane, zwa˝one i opakowane, ch´tniej sà kupowane przez hurtowników i du˝e sklepy oraz supermarkety ni˝ towar luzem, nieposortowany, niejednakowej jakoÊci. Dzi´ki po∏àczeniu Êrodków i mo˝liwoÊci skorzystania z pomocy fachowców ∏atwiej jest grupie dostosowaç swojà ofert´ produkcyjnà do zapotrzebowania rynku i sprostaç gustom tego rynku. Grupy producenckie w krajach unijnych, które ju˝ bardzo rozwin´∏y dzia∏alnoÊç, cz´sto korzystajà z us∏ug specjalistów od marketingu, którzy pomagajà w wytypowaniu potencjalnych rynków zbytu i w sprostaniu wymaganiom tych rynków. Pozwala to na unikni´cie frustracji, strat czy nawet bankructw spowodowanych niemo˝noÊcià sprzedania swoich produktów albo sprzedania z ma∏ym zyskiem czy wr´cz ze stratami. Takiej mo˝liwoÊci nie majà pojedynczy rolnicy sami sprzedajàcy swoje produkty rolne, z którymi nikt si´ nie liczy: ani firmy skupujàce, ani przetwórnie rolno-spo˝ywcze, ani super- czy hipermarkety. Dlatego Unia Europejska wspiera finansowo grupy producenckie, pomagajàc im na starcie i w pierwszych pi´ciu latach ich dzia∏ania po to, aby o w∏asnych si∏ach stan´∏y na nogach. Pomoc ta – w postaci dotacji – wynosi w pierwszym roku 5% udokumentowanych przychodów grupy ze sprzeda-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 49
W
(Black plate)
g r u p i e
p r o d u c e n c k i e j
49
˝y produktów wytworzonych w gospodarstwach rolnych, ale nie mo˝e przekroczyç kosztów za∏o˝enia grupy i kosztów administracyjnych w pierwszym roku. W ka˝dym nast´pnym roku wsparcie zmniejsza si´ o 1%. Ponadto przez ca∏y czas dzia∏ania mogà one korzystaç z preferencyjnych po˝yczek inwestycyjnych i korzystnych kredytów obrotowych. Aby jednak zakwalifikowaç si´ do uzyskania pomocy, grupa producencka musi byç zarejestrowana jako spó∏dzielnia, spó∏ka, stowarzyszenie lub zwiàzek, a wi´c musi posiadaç osobowoÊç prawnà. W jej sk∏ad musi wchodziç minimum 50 osób, a jej obroty muszà wynieÊç minimum 1 mln euro. Jednak˝e w poszczególnych regionach, gdzie warunki gospodarowania sà szczególnie trudne, np. na terenach górskich lub podgórskich, wprowadzono mo˝liwoÊç obni˝enia liczby cz∏onków do dziesi´ciu, a wartoÊç obrotu grupy przez rok do 15 tys. euro. Z∏agodzone kryteria zastosowano nawet na obszarach ca∏ych krajów, bardzo odstajàcych pod wzgl´dem rozwoju gospodarczego od Êredniej unijnej. Unia Europejska zastrzeg∏a jednak, aby w takiej sytuacji co najmniej po∏owa produktów rolnych sprzedawanych przez grupy producenckie pochodzi∏a z tych terenów. Ponadto grupa ubiegajàca si´ o pomoc nie mo˝e mieç monopolistycznej pozycji na rynku. Cz∏onkowie zaÊ muszà si´ zobowiàzaç, ˝e ca∏à swojà produkcj´ b´dà sprzedawali poprzez grup´. Wyjàtkowo za zgodà grupy (dotyczy to tylko producentów warzyw i owoców) mogà sprzedawaç 25% wytworzonych w gospodarstwie produktów bezpoÊrednio konsumentom, ewentualnie mogà w pojedynk´ zbywaç marginalne ich iloÊci. Muszà si´ ponadto zobowiàzaç, ˝e pozostanà cz∏onkami grupy przez co najmniej 3 lata i jeszcze przez co najmniej rok po pisemnym terminie wypowiedzenia cz∏onkostwa.
Wies rownych
50
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 50
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Z drugiej strony grupa musi dostarczaç swoim cz∏onkom Êrodki techniczne umo˝liwiajàce przechowywanie, pakowanie i zbyt wytworzonych produktów. Musi te˝ zapewniç zarzàdzanie dzia∏alnoÊcià handlowà i swoim bud˝etem na okreÊlonych zasadach. Wymóg ten obejmuje tak˝e prowadzenie ksi´gowoÊci i sprawozdawczoÊci w oparciu o przepisy prawa. W statucie grupy nie mo˝e byç zapisów dyskryminujàcych cz∏onków ubiegajàcych si´ o cz∏onkostwo w grupie ani zapisów dyskryminujàcych ˝adnych jej kontrahentów. Unia wymaga poza tym od wspieranej przez nià grupy, aby dysponowa∏a ona wszystkimi (albo prawie wszystkimi) wyprodukowanymi przez jej cz∏onków p∏odami rolnymi i aby nie poddawa∏a ich tzw. g∏´bszemu przetworzeniu, tylko tzw. pierwszemu przetworzeniu. Oznacza to, ˝e np. grupa producentów truskawek nie mo˝e wytwarzaç z tych owoców d˝emów, konfitur lub soków, a tylko je sortowaç, wa˝yç, pakowaç, a potem sprzedawaç
Grupy producenckie w Polsce W Polsce rolniczki i rolnicy do tej pory przewa˝nie mieli niewielki wp∏yw na rynek zbytu produktów rolnych, poniewa˝ tylko ma∏a ich cz´Êç jest zorganizowana i powstaje niewiele nowych grup producenckich. Rolniczki i rolnicy na ogó∏ godzà si´ na niskie ceny skupu, na odroczone terminy zap∏aty za p∏ody rolne dostarczone przez nich do punktu skupu albo bezpoÊrednio do przetwórni, na sp∏at´ nale˝noÊci w ratach i bez nale˝nego oprocentowania za zw∏ok´ (jeÊli zw∏oka wynosi powy˝ej 14 dni). Dopiero kiedy dochodzi do drastycznych sytuacji, np. kiedy zw∏oka w zap∏acie wynosi nie kilka tygodni ani nawet miesi´cy, ale d∏u˝ej, wtedy bywa, ˝e rolniczki i rolnicy organizujà si´. Dwa lata temu powsta∏a grupa producentów rzepaku na Podkarpaciu, poniewa˝ zak∏ady t∏uszczowe w Bodaczowie
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 51
W
(Black plate)
g r u p i e
p r o d u c e n c k i e j
51
w woj. lubelskim przez rok nie wyp∏aci∏y im pieni´dzy za ziarno rzepaku. Grupa uzyska∏a wsparcie marsza∏ka województwa podkarpackiego, z inspiracji którego w województwie powsta∏ program majàcy na celu uruchomienie przetwórstwa w tym regionie. Osiem niedu˝ych firm uzyska∏o dotacj´ ∏àcznie w wysokoÊci 400 tys. z∏ na dofinansowanie zakupu i instalacji oÊmiu pras do t∏oczenia oleju z nasion rzepaku na zimno, które zosta∏y kupione i zamontowane. Dotowane firmy zobowiàza∏y si´ do zawarcia wieloletnich umów kontraktacyjnych z rolnikami z Podkarpacia. Zawar∏y tych umów 1576 na dostawy ziarna rzepaku z powierzchni ok. 6700 ha, tj. z wi´kszego obszaru ni˝ poprzednio obsiewano rzepakiem. W efekcie grupa nie jest skazana na dostawy niesolidnemu p∏atnikowi. Co wi´cej – wyt∏aczany na zimno olej jest produktem zdrowszym ni˝ olej rafinowany i dlatego cieszy si´ du˝ym popytem u konsumentów. Nie ma wi´c problemu z jego sprzeda˝à i w efekcie zwi´ksza si´ powierzchnia zakontraktowanych upraw. Ale takich inicjatyw jest wcià˝ za ma∏o, tym bardziej ˝e przysz∏y teraz lepsze czasy dla grup producenckich, poniewa˝ mogà one liczyç na wsparcie ze Êrodków Unii Europejskiej na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci, a tak˝e na dzia∏alnoÊç bie˝àcà na takich samych zasadach jak rolnicy unijni. A nawet niektóre wymogi wobec naszych grup producenckich sà ∏agodniejsze np. liczebnoÊç grup czy wysokoÊç obrotów.
Jaka pomoc I tak ju˝ w 2004 r. polskie rolniczki i rolnicy, którzy zdecydujà si´ utworzyç grup´ producenckà, mogà uzyskaç bezzwrotnà pomoc finansowà na jej za∏o˝enie i administracyjne koszty dzia∏ania w pierwszych pi´ciu latach od momentu jej powstania, czyli od dnia wydania decyzji przez wojewod´ o uznaniu grupy. Wsparcie b´dzie udzielane w ramach tzw. Planu Rozwoju Ob-
Wies rownych
52
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 52
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
szarów Wiejskich w latach 2004 – 2006, którym b´dzie administrowa∏a Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. B´dzie ono udzielane grupom, które powstanà w celu wspólnego dostosowania standardów produkcji do wymogów rynków zbytu oraz w celu wykszta∏cenia wspólnego systemu sprzeda˝y swoich produktów rolnych. System ten powinien obejmowaç organizacj´ wspólnej sprzeda˝y, przygotowanie sprzeda˝y, sortowanie, wa˝enie, opakowanie produktu, dostawy do hurtowni i ustanowienie zasad informowania przez cz∏onków o produkcji (tj. o powierzchni upraw i plonach, o liczbie hodowanych zwierzàt), o wielkoÊci sprzeda˝y i cenach uzyskiwanych za produkty, które sà sprzedawane poza grupà. WysokoÊç tej pomocy b´dzie uzale˝niona od wartoÊci udokumentowanych przychodów ze sprzeda˝y produktu rolnego przez grup´ i – tak jak dotychczas w UE – w pierwszym roku wynosiç ona b´dzie 5% tych przychodów, a w kolejnych latach odpowiednio: 4%, 3%, 2% i 1%. Pomoc jest udzielana na wniosek grupy, do którego trzeba do∏àczyç dokumenty, m.in. statut lub umow´ (akt za∏o˝ycielski), wypis z rejestru sàdowego, plan dzia∏ania grupy, list´ cz∏onków, zaÊwiadczenie wojewody o uznaniu grupy i wpisanie jej do rejestru wojewody, rachunki dokumentujàce przychody grupy ze sprzeda˝y produktu rolnego w danym roku kalendarzowym, dokumentacj´ dotyczàcà kosztów administracyjnych i kosztów za∏o˝enia grupy. Ponadto grupa mo˝e uzyskaç pomoc finansowà na inwestycje, np. na budow´ i wyposa˝enie magazynów, ch∏odni, linii do sortowania i pakowania produktu rolnego – w postaci preferencyjnych kredytów o rocznym oprocentowaniu w wysokoÊci 0,25 tzw. stopy redyskontowej weksli NBP, czyli na poziomie oprocentowania kredytów inwestycyjnych w przetwór-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 53
W
(Black plate)
g r u p i e
p r o d u c e n c k i e j
53
stwie rolno-spo˝ywczym. Mo˝e te˝ ubiegaç si´ o to, aby kredyty inwestycyjne por´czy∏a Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, co jest bardzo istotnà pomocà, poniewa˝ banki niech´tnie udzielajà tego typu kredytów bez por´czenia. Grupa producencka mo˝e poza tym korzystaç z dop∏at do oprocentowania kredytów zaciàgni´tych na cele obrotowe na takich zasadach jak zak∏ady przetwórstwa rolno-spo˝ywczego.
Jakie wymogi Polskie grupy producentów rolnych, aby skorzystaç z tych ró˝norodnych form pomocy finansowej, muszà spe∏niç wymogi ustawy z dnia 15 wrzeÊnia 2000 r. o grupach producentów rolnych, której zapisy sà zbie˝ne z rozwiàzaniami stosowanymi w UE. Na przyk∏ad muszà w pierwszym roku dzia∏alnoÊci osiàgnàç co najmniej 51% (udokumentowanych rachunkami) przychodów ze sprzeda˝y produktów wytworzonych w gospodarstwach jej cz∏onkiƒ i cz∏onków, w drugim roku – co najmniej 60%, a w trzecim i w nast´pnych latach – minimum 75%! Muszà w swoich statutach zawrzeç i przestrzegaç zasady przyjmowania nowych cz∏onków oraz wyst´powania cz∏onków z grupy, zasady zbywania akcji lub udzia∏ów w spó∏ce z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià lub w spó∏ce akcyjnej. Ponadto w statucie musi si´ znaleêç wymóg sprzeda˝y przez cz∏onków grupy ca∏oÊci produktów za poÊrednictwem grupy i odst´pstwa od tej zasady, zasady informowania przez cz∏onka grupy o wielkoÊci sprzeda˝y poza grupà, sankcje wobec osoby nie stosujàcej si´ do regu∏, wysokoÊç sk∏adek na fundusz operacyjny, przeznaczony m.in. na wyp∏acanie zaliczek cz∏onkiniom i cz∏onkom grupy za dostarczone przez nich produkty. Jednak˝e wiele rozwiàzaƒ wprowadzonych w Polsce rozporzàdzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 lipca 2003 r. jest ∏agodniejszych ni˝ w innych paƒstwach unijnych.
Wies rownych
54
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 54
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Rozporzàdzenie to by∏o przez ponad pó∏ roku „martwe”, ale tu˝ przed wejÊciem Polski do UE, tj. w dniu 31 marca 2004 r., zosta∏o uzupe∏nione o niezb´dny dla funkcjonowania grup wykaz produktów i grup produktów, dla których mogà byç tworzone te grupy. Sà to: konie ˝ywe, mi´so koƒskie (Êwie˝e, ch∏odzone, mro˝one), ˝ywiec wo∏owy, mi´so wo∏owe (Êwie˝e, ch∏odzone i mro˝one), trzoda chlewna, mi´so wieprzowe (Êwie˝e, ch∏odzone i mro˝one), owce i kozy ˝ywe, mi´so baranie i kozie (Êwie˝e, ch∏odzone, mro˝one), drób ˝ywy, mi´so i podroby drobiowe (Êwie˝e, ch∏odzone, mro˝one), kurczaki, kaczki, g´si, indyki, strusie, króliki ˝ywe, mi´so i podroby królicze, nutrie ˝ywe, mi´so nutrii, podroby z nutrii (Êwie˝e, ch∏odzone, mro˝one), skóry surowe, suszone, szynszyle ˝ywe, skóry szynszylowe surowe, suszone, lisy pospolite i polarne, norki, tchórze, jenoty ˝ywe, skóry surowe tych zwierzàt, suszone, ryby s∏odkowodne ˝ywe (ch∏odzone, mro˝one lub Êwie˝e), jaja ptasie, mleko: krowie, owcze lub kozie, miód naturalny i inne produkty pszczelarskie, kwiaty Êwie˝e (ci´te doniczkowe), ziemniaki jadalne, przemys∏owe (Êwie˝e lub ch∏odzone), ziarno zbó˝, nasiona roÊlin oleistych, roÊliny przeznaczone do produkcji zielarskiej i farmaceutycznej, ozdobne roÊliny ogrodnicze, sadzonki roÊlin sadowniczych i ozdobnych, buraki cukrowe, len i konopie uprawiane na w∏ókno, szyszki chmielowe, liÊcie tytoniu suszone, materia∏ siewny i sadzeniaki, produkty roÊlinne do wykorzystania technicznego lub pozyskania energii, produkty rolnictwa ekologicznego, owoce, warzywa, owoce i warzywa do spo˝ycia bezpoÊredniego i dla przetwórstwa, grzyby jadalne, orzechy w∏oskie i laskowe. Ponadto wykaz okreÊla minimalne liczby cz∏onków grupy i minimalnà rocznà wielkoÊç produkcji. I tak np. minimalna liczba cz∏onków grupy producentów wi´kszoÊci produktów
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 55
W
(Black plate)
g r u p i e
p r o d u c e n c k i e j
55
lub grupy produktów wynosi tylko 5, a nie 50, jak w „starych” paƒstwach cz∏onkowskich UE. Jedynie plantatorzy tytoniu mogà zarejestrowaç grup´, jeÊli zbierze si´ co najmniej 50 osób. Co najmniej 10 osób muszà liczyç grupy producentów ziemniaków jadalnych i przemys∏owych (w przypadku ziemniaków wczesnych wystarczy 5 osób), zbó˝, zbó˝ i nasion oleistych, trzody chlewnej ˝ywej, a tak˝e mi´sa wieprzowego (Êwie˝ego, ch∏odzonego i mro˝onego). A minimum 7 osób muszà liczyç grupy producentów szyszek chmielowych. OczywiÊcie ostateczna minimalna liczba cz∏onków grupy zale˝y od formy prawnej, jakà ona przybierze: jeÊli b´dzie to spó∏dzielnia lub zrzeszenie – cz∏onkiƒ i cz∏onków musi byç w sumie minimum 10, a jeÊli stowarzyszenie – minimum 15. Tak˝e bardzo ∏agodne sà wymagania dotyczàce minimalnego rocznego obrotu grup. JeÊli produkujà jeden z nast´pujàcych produktów lub grupy produktów: owoce, warzywa, owoce i warzywa do spo˝ycia bezpoÊredniego i przetwórstwa, grzyby jadalne, orzechy w∏oskie i laskowe przeznaczone dla przetwórstwa, to ich roczny obrót mo˝e wynieÊç tylko 200 tys. z∏ (czyli 5 razy mniej ni˝ w „starych” krajach unijnych). Producenci ˝ywca wo∏owego muszà wyprodukowaç minimum 200 – 300 sztuk byd∏a rzeênego (w zale˝noÊci od województwa), producenci trzody chlewnej: 2000 – 4000 tuczników, koni: 24 sztuk, ziemniaków jadalnych: tylko 600 – 1800 ton, zbó˝: 400 – 1200 ton, buraków cukrowych: 2000 – 6000 ton, szyszek chmielowych zebraç z 60 hektarów, suszonych liÊci tytoniu: 380 ton, a np. lnu i konopi zebraç tylko z powierzchni wynoszàcej od 10 do 30 hektarów (w zale˝noÊci od województwa). Te rozbie˝noÊci mi´dzy województwami uwzgl´dniajà zró˝nicowanie regionalne rolnictwa, aktualny stopieƒ zorganizowania si´ rolniczek i rolników oraz poda˝ takich czy innych produktów rolnych.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 56
(Black plate)
56
6. R e n t a s t r u k t u r a l n a JesteÊ rolniczkà i samotnie borykasz si´ z prowadzeniem gospodarstwa. Mà˝ nie w∏àcza si´ do ˝adnych obowiàzków – ani domowych, ani zwiàzanych z uprawà czy hodowlà – bo albo pracuje w innej miejscowoÊci i wraca póêno lub stale wyje˝d˝a „na saksy” za granic´, albo mu si´ nie chce, albo pije. Nie mo˝esz liczyç na pomoc innych osób. Tymczasem jesteÊ schorowana i nie masz si∏ dalej harowaç, tak jak dotychczas, zw∏aszcza ˝e gospodarstwo jest ma∏o zmechanizowane i dlatego wymaga du˝ego nak∏adu pracy r´cznej. Chcia∏abyÊ ju˝ si´ uwolniç od ci´˝kiej pracy w polu i w obejÊciu. Brakuje ci jednak kilku lat do emerytury, bo masz od 55 do 60 lat, czyli osiàgn´∏aÊ wiek przedemerytalny. Postanowi∏aÊ wi´c przejÊç na wczeÊniejszà emerytur´ rolniczà albo skorzystaç z tzw. renty strukturalnej. Wprowadzona niedawno w Polsce, na wzór krajów unijnych, renta strukturalna jest Êwiadczeniem pieni´˝nym dla rolniczek i rolników w wieku przedemerytalnym, którzy zdecydujà si´ zaprzestaç prowadzenia dzia∏alnoÊci rolniczej i przeka˝à swoje gospodarstwo na powi´kszenie innego gospodarstwa. Przed 1 maja 2004 roku uda∏aÊ si´ wi´c do najbli˝szego regionalnego oddzia∏u Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo∏ecznego. Jednak tam poinformowano ci´, ˝e wczeÊniejsza emerytura rolnicza b´dzie ci wyp∏acana, pod warunkiem ˝e przynajmniej przez 30 lat podlega∏aÊ ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników. Niestety, pracowa∏aÊ w rolnictwie krócej i krótszy jest okres op∏acania przez ciebie sk∏adki „na KRUS”. Albo nie spe∏nia∏aÊ warunków do uzyskania renty strukturalnej, poniewa˝ obowiàzujàce przepisy wymaga∏y, aby powierzchnia gospodarstwa przekazanego w zamian za
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 57
(Black plate)
R e n t a
s t r u k t u r a l n a
57
rent´ strukturalnà wynosi∏a co najmniej 3 hektary. Tymczasem obszar twojego gospodarstwa jest mniejszy. Albo ty spe∏nia∏aÊ wymogi, ale twój mà˝ – nie (albo odwrotnie) i wówczas renta strukturalna ci nie przys∏ugiwa∏a. Po 1 maja 2004 r., w wyniku wejÊcia Polski do Unii Europejskiej, twoja sytuacja prawna zmieni∏a si´. Nie jesteÊ skazana na tak ci´˝kie ˝ycie jak dotychczas. Masz prawo do godnego ˝ycia, w lepszych warunkach, do odpoczynku, do zadbania o siebie i o swoje zdrowie, do wolnego czasu i do uzyskania materialnych podstaw bytu. Dotyczy to tak˝e twojego m´˝a. Dotychczas obowiàzujàce w Polsce przepisy, na podstawie których nie mia∏aÊ prawa do uzyskania renty strukturalnej, zosta∏y zmienione na twojà korzyÊç. 30 kwietnia 2004 r. Rada Ministrów wyda∏a rozporzàdzenie zmieniajàce wiele z poprzednich przepisów ustawy z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie. Notabene ustawa ta zosta∏a uchwalona pod wp∏ywem funkcjonujàcych wtedy systemów rent strukturalnych w 10 z 15 paƒstw unijnych. Jednak wprowadzone w Polsce regulacje by∏y po∏owiczne. Renty strukturalne nie sà obowiàzkowe w UE, ale jeÊli ju˝ któreÊ z paƒstw unijnych je wprowadzi i b´dzie chcia∏o skorzystaç ze wsparcia finansowego ze wspólnego unijnego bud˝etu – dok∏adniej: z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (w skrócie EAGGF) – to musi wprowadziç takie przepisy, które sà zgodne z przepisami unijnymi, tj. z rozporzàdzeniem Rady Unii Europejskiej nr 1257 z dnia 17 maja 1999 r. Rozporzàdzenie Rady Ministrów zacznie obowiàzywaç z dniem 1 sierpnia 2004 r. i po tym terminie b´dziesz mog∏a uzyskaç rent´ strukturalnà na nowych, du˝o korzystniejszych zasadach ni˝ dotychczasowe.
Wies rownych
58
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 58
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Renty strukturalne w Unii Europejskiej Chocia˝ paƒstwa cz∏onkowskie Unii Europejskiej nie majà obowiàzku wprowadzania rolniczych rent strukturalnych, to przed 1 maja 2004 r. tylko pi´ciu na pi´tnastu ówczesnych cz∏onków Unii Europejskiej, tj.: Wielka Brytania, Holandia, Austria, Szwecja i Luksemburg, nie wprowadzi∏o u siebie systemów rent strukturalnych. W pozosta∏ych dziesi´ciu paƒstwach unijnych zosta∏y one wprowadzone, i to nie wy∏àcznie dlatego, ˝e paƒstwo mog∏o uzyskaç pokaêne dop∏aty do tych Êwiadczeƒ. Tak˝e dlatego, ˝e owa unijna dziesiàtka – motywujàc starszych rolników do przekazania ziemi m∏odszym – chcia∏a osiàgnàç dwa cele: powi´kszenie powierzchni gospodarstw rolnych w swoich krajach oraz szybszà wymian´ pokoleniowà na wsi. Dlaczego paƒstwa unijne chcà, aby starsi rolnicy przekazywali ziemi´ m∏odszym? To oczywiste: m∏odzi ludzie sà bardziej przedsi´biorczy i sprawniejsi fizycznie, wi´c gospodarstwa przez nich prowadzone sà (na ogó∏) nowoczeÊniejsze i wydajniejsze. Polska równie˝ – jeszcze przed poszerzeniem UE o dziesi´ç nowych paƒstw – wprowadzi∏a u siebie system rent strukturalnych, ale bardzo du˝o polskich rolniczek i rolników zainteresowanych uzyskaniem tego Êwiadczenia odchodzi∏o z KRUS z niczym, poniewa˝ naszego paƒstwa nie by∏o staç na sfinansowanie rent dla wszystkich ch´tnych. W zwiàzku z tym ustawa z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie tak naprawd´ bardzo zaw´zi∏a kràg osób, które to Êwiadczenie mog∏y uzyskaç. Jednak nie wszystkie paƒstwa Unii Europejskiej i nie od razu uzyska∏y po˝àdane przez siebie efekty. Na przyk∏ad w Hiszpanii ustalony poczàtkowo niski poziom kwot rent strukturalnych nie spowodowa∏ zainteresowania rolników ty-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 59
(Black plate)
R e n t a
s t r u k t u r a l n a
59
mi Êwiadczeniami i rocznie zaledwie oko∏o tysiàca starszych rolników przekazywa∏o ziemi´ m∏odszym. Z kolei w Irlandii system rent cieszy∏ si´ du˝à popularnoÊcià, poniewa˝ przewidywa∏ mo˝liwoÊç przekazania ziemi m∏odszej ˝onie lub m∏odszemu m´˝owi, a a˝ jedna piàta tamtejszych rolników w latach 90. mia∏a ˝ony m∏odsze o co najmniej 10 lat. Dla wielu rodzin rolniczych by∏ to spory comiesi´czny zastrzyk gotówki. Jednak Irlandczycy zmodyfikowali niedawno swój system, poniewa˝ faktycznie ziemia nie przechodzi∏a w r´ce m∏odszych rolników i tak naprawd´ wdra˝anie rent strukturalnych w ma∏ym stopniu przyczynia∏o si´ do powi´kszania Êredniej powierzchni gospodarstw. Przep∏yw ziemi by∏ formalny i pozostawa∏a ona w tych samych rodzinach. Ponadto nie mo˝na by∏o przy jego pomocy poprawiç roz∏ogów. Nie tylko Irlandia, ale i pozosta∏a dziewiàtka paƒstw cz∏onkowskich, która wprowadzi∏a systemy rent strukturalnych, poprawia∏a je wielokrotnie, eliminujàc rozwiàzania, które nie sk∏ania∏y rolników do przekazywania gospodarstw, bo nie by∏y dostatecznie zach´cajàce. Hiszpania i Portugalia zró˝nicowa∏y nawet systemy regionalnie. We Francji np., w której w latach 70. z wczeÊniejszych emerytur, a potem z wyodr´bnionych z nich rent strukturalnych, skorzysta∏o a˝ ok. 700 tysi´cy rolników i przekazali oni ∏àcznie a˝ 13 mln hektarów – nie osiàgni´to jednak jednego z podstawowych zak∏adanych celów, tj. przyspieszenia wymiany pokoleniowej. Przeci´tny wiek emerytalny rolników obni˝y∏ si´ tylko o 2 lata, poniewa˝ przekazywanie ziemi odbywa∏o si´ g∏ównie mi´dzy cz∏onkami rodziny. Francuzi w póêniejszych latach kilka razy modyfikowali swój system i obecnie rolniczka lub rolnik ubiegajàcy si´ o rent´ strukturalnà mo˝e przekazaç swojà ziemi´ nast´pcy, który jest cz∏onkiem rodziny (dzieciom, wnukom, ale nie wspó∏ma∏˝onkom), jednak
Wies rownych
60
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 60
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
tylko wtedy, gdy powierzchnia przekazywanego gospodarstwa jest wi´ksza od przeci´tnej we Francji, tj. jeÊli wynosi ponad 40 ha. Tak wi´c nie wszystkie rozwiàzania w krajach cz∏onkowskich sà identyczne, przede wszystkim dlatego, ˝e sytuacja w rolnictwie paƒstw cz∏onkowskich jest zró˝nicowana. W ró˝nych paƒstwach unijnych ró˝ne sà te˝ problemy w tej grupie zawodowej i odmienne przepisy w systemach ubezpieczenia spo∏ecznego rolników – choçby niejednakowy wiek emerytalny rolniczek i rolników w poszczególnych paƒstwach unijnych. Jednak podstawowe zasady sà wspólne. I tak nabycie uprawnieƒ przez rolniczk´ lub rolnika (to jest bez ró˝nicy) w przepisach kraju cz∏onkowskiego musi byç uzale˝nione od zaprzestania dzia∏alnoÊci rolniczej i przekazania gospodarstwa osobom trzecim, przy czym zarówno osoba przekazujàca ziemi´, jak i przejmujàca jà muszà spe∏niaç odpowiednie kryteria. Rolniczka (lub rolnik) przekazujàca gospodarstwo musi: • ukoƒczyç 55 lat, ale nie mo˝e osiàgnàç wieku emerytalnego w momencie przekazania ziemi; • zaprzestaç prowadzenia towarowej dzia∏alnoÊci rolniczej; • przez odpowiedni okres przed przekazaniem gospodarstwa prowadziç dzia∏alnoÊç rolniczà, b´dàcà g∏ównym êród∏em jej utrzymania. Osoba przejmujàca gospodarstwo musi: • posiadaç odpowiednie kwalifikacje rolnicze; • zobowiàzaç si´ do wykonywania dzia∏alnoÊci rolniczej, która b´dzie g∏ównym êród∏em jej utrzymania przez odpowiedni okres po przej´ciu ziemi i u˝ytkowaç t´ ziemi´ zgodnie z wymogami ochrony Êrodowiska naturalnego.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 61
(Black plate)
R e n t a
s t r u k t u r a l n a
61
JeÊli gospodarstwo przej´te zosta∏o na cele rolnicze, nale˝y spe∏niç powy˝sze dwa warunki. Jednak nawet jeÊli ziemia nie jest przej´ta na cele rolnicze, ale np. na zalesianie lub tworzenie rezerwatu przyrody, to przejmujàcy ziemi´ te˝ musi si´ zobowiàzaç, ˝e b´dzie jà u˝ytkowa∏ w sposób zgodny z wymogami ochrony Êrodowiska.
Zasady przyznawania renty strukturalnej JeÊli jesteÊ rolniczkà i chcesz si´ ubiegaç w Polsce o rent´ strukturalnà na nowych zasadach, to po 1 sierpnia 2004 r. uzyskasz to Êwiadczenie, jeÊli spe∏niasz nast´pujàce kryteria (dotyczà one tak˝e m´˝czyzn rolników): • ukoƒczy∏aÊ 55 lat, ale jeszcze nie osiàgn´∏aÊ wieku emerytalnego i nie masz ustalonego prawa do emerytury lub renty – ani z ubezpieczenia pracowniczego, ani z rolniczego (kryterium wiekowe dotyczy tak˝e m´˝czyzn, a poniewa˝ wiek emerytalny dla kobiet rolniczek w Polsce wynosi 60 lat, a dla m´˝czyzn 65 lat, to kobieta spe∏nia ten warunek, jeÊli jest w wieku 55–60 lat, a m´˝czyzna 55–65 lat); • prowadzi∏aÊ dzia∏alnoÊç rolniczà przez co najmniej 10 lat bezpoÊrednio przed z∏o˝eniem wniosku o rent´ strukturalnà i w tym czasie przez minimum 5 lat podlega∏aÊ ubezpieczeniu spo∏ecznemu rolników, ale niekoniecznie przez okres 5 lat poprzedzajàcych z∏o˝enie wniosku (poprzednio musia∏abyÊ nieprzerwanie przez co najmniej 5 lat podlegaç ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu bezpoÊrednio przed z∏o˝eniem wniosku; obecnie owe 5 lat mo˝esz „uzbieraç” np. w ciàgu ostatnich 10, 20 albo nawet 30 lat); • w dniu z∏o˝enia wniosku podlega∏aÊ ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu; • przekaza∏aÊ gospodarstwo rolne o ∏àcznej powierzchni u˝ytków rolnych wynoszàcej minimum 1 ha (poprzednio
Wies rownych
62
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 62
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
musia∏abyÊ przekazaç gospodarstwo o powierzchni co najmniej 3 ha. JeÊli mia∏aÊ mniej hektarów, na rent´ strukturalnà nie mog∏aÊ liczyç. Obecnie wystarczy, ˝e przeka˝esz gospodarstwo rolne, o powierzchni u˝ytków rolnych minimum 1 ha); • zaprzesta∏aÊ prowadzenia dzia∏alnoÊci rolniczej; • nie zalegasz z op∏acaniem sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne rolników; • twoje gospodarstwo znajduje si´ w ewidencji gruntów i budynków, ty zosta∏aÊ wpisana do krajowej ewidencji producentów rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie tzw. p∏atnoÊci bezpoÊredniej (tj. obszarowej). Ten ostatni warunek nie musi byç spe∏niony, jeÊli faktycznie lub formalnie obydwoje z m´˝em prowadzicie gospodarstwo, ale tylko ty sama ubiegasz si´ o rent´ strukturalnà, bàdê jeÊli mà˝ nie spe∏nia warunków do uzyskania renty. Wtedy renta b´dzie przyznana tylko tobie. Ale tak˝e wówczas, jeÊli obydwoje spe∏nicie warunki, renta b´dzie przys∏ugiwaç wy∏àcznie jednemu z was! Bo zasada jest taka, ˝e na ma∏˝eƒstwo rolnicze przypada tylko jedna renta. Poprzednio by∏o gorzej, bo jeÊli jedno z was nie spe∏nia∏o kryteriów, a drugie spe∏nia∏o, np. mà˝ nie spe∏nia∏, a ty tak, to renty mimo to nie uzyska∏aÊ. Ale nie musisz wspólnie prowadziç gospodarstwa, ˝eby uzyskaç prawo do renty strukturalnej: jeÊli jesteÊ wdowà albo rozwódkà bàdê mà˝ formalnie nie pracuje w gospodarstwie, to renta ci si´ nale˝y! Korzystniejsze dla ciebie sà te˝ kryteria dotyczàce warunków i formy prawnej przekazania przez ciebie gospodarstwa. Poprzednio musia∏abyÊ wyzbyç si´ w∏asnoÊci gospodarstwa na trwa∏e, np. w formie sprzeda˝y. Teraz mo˝esz przenieÊç w∏asnoÊç gospodarstwa, ale nie musisz. Wystarczy, ˝e przeka˝esz je w formie dzier˝awy na okres minimum 10 lat, przy czym nie mo˝e to byç umowa ustna dzier˝awy, cz´sto prak-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 63
(Black plate)
R e n t a
s t r u k t u r a l n a
63
tykowana w naszym kraju. Umowa musi byç pisemna i to zawarta w formie aktu notarialnego albo przynajmniej zg∏oszona do powiatowej ewidencji gruntów i budynków. Uwaga! Nie uzyskasz jednak renty strukturalnej, jeÊli przeka˝esz gospodarstwo w formie dzier˝awy tzw. nast´pcy (tj. np. córce, synowi, wnukowi), pasierbowi, domownikowi, m´˝owi. Poza tym nie musisz ju˝ szukaç gospodarza, którego gospodarstwo, w wyniku przekazania mu przez ciebie gruntów, powi´kszy∏oby si´ do co najmniej 15 hektarów. Obecnie nie jest stawiany ˝aden wymóg co do obszaru powi´kszonego gospodarstwa lub gospodarstw (bo mo˝esz ziemi´ przekazaç kilku rolnikom). Co wi´cej: wystarczy nawet, jeÊli przeka˝esz swoje gospodarstwo nie innemu rolnikowi na powi´kszenie innego gospodarstwa, lecz nast´pcy, tj. osobie, która dotychczas nie prowadzi∏a dzia∏alnoÊci rolniczej, ale zacznie jà prowadziç wraz z przej´ciem twojego gospodarstwa. Gospodarstwo powinnaÊ przekazaç m∏odszemu rolnikowi, ale nie musi on mieç do 40 lat. Wystarczy, ˝e jest m∏odszy od ciebie i nie ma ustalonego prawa do emerytury (wczeÊniejszej – rzecz jasna!). Jednak jeÊli jest to nast´pca, to wówczas nie mo˝e mieç wi´cej ni˝ 40 lat. Czy to m∏odszy rolnik, czy nast´pca, musi mieç kwalifikacje przydatne do prowadzenia dzia∏alnoÊci rolniczej i nie mo˝e mieç ustalonego prawa do emerytury albo renty pracowniczej ani rolniczej. Poza tym musi zobowiàzaç si´, ˝e b´dzie prowadziç dzia∏alnoÊç rolniczà na przej´tych gruntach przez co najmniej 5 lat. JeÊli jednak nie znalaz∏abyÊ m∏odego rolnika ch´tnego do przej´cia twojej ziemi albo nie mia∏abyÊ nast´pcy, to mo˝esz jà przekazaç spó∏ce, spó∏dzielni itp., czyli osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nie posiadajàcej osobowoÊci prawnej, a wi´c np. gospodarstwu szkolnemu albo innemu
Wies rownych
64
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 64
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
zak∏adowi bud˝etowemu, jeÊli dzia∏alnoÊç rolnicza nale˝y do zakresu jego dzia∏ania. Mo˝esz gospodarstwo przekazaç na dzia∏alnoÊç nierolniczà, ale tylko wtedy, jeÊli s∏u˝y ona ochronie przyrody, a wi´c np. parkom narodowym lub rezerwatom przyrody. W ostatecznoÊci mo˝esz przekazaç swoje gospodarstwo na zalesienie, ale pod warunkiem, ˝e twoje grunty znajdujà si´ na obszarze przeznaczonym – w miejscowym (gminnym) planie zagospodarowania przestrzennego – na cele leÊne. Zmieni∏a si´ tak˝e na twojà korzyÊç wysokoÊç kwoty renty strukturalnej. Poprzednio wynosi∏a 150% najni˝szej emerytury, obecnie – 210% najni˝szej emerytury. Poza tym mo˝esz uzyskaç o kolejne 60% najni˝szej emerytury wi´cej, jeÊli twój mà˝ spe∏nia jak i ty warunki do uzyskania renty strukturalnej i jeÊli spe∏niacie jeszcze kilka kryteriów jednoczeÊnie, tj. : jeÊli przekazane gospodarstwo by∏o dla was êród∏em utrzymania, jeÊli obydwoje z m´˝em w dniu przekazania gospodarstwa spe∏nialiÊcie warunki do uzyskania renty strukturalnej, jeÊli twój mà˝ nie ma êróde∏ dochodu z tytu∏u zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej podlegajàcej obowiàzkowi ubezpieczenia spo∏ecznego (nie rolniczego) i nie ma przyznanej emerytury albo renty pracowniczej. JeÊli natomiast przekazane przez ciebie samà lub wspólnie z m´˝em gospodarstwo zajmuje obszar co najmniej 3 ha i przeniesiecie na trwa∏e w∏asnoÊç gospodarstwa na rzecz osoby przejmujàcej, to nale˝y si´ tobie lub wam obojgu o 50% najni˝szej emerytury wi´cej. A dodatkowo dosta∏abyÊ o 3% wi´cej za ka˝dy przekazany hektar – ponad 3 ha – na powi´kszenie innego gospodarstwa i jeszcze o 3% wi´cej za ka˝dy hektar, jeÊli przekaza∏abyÊ gospodarstwo rolnikowi w wieku poni˝ej 40 lat. Limitem jest jednak 20 ha. Za gospodarstwo wi´ksze dodatki te si´ nale˝à, ale jedynie do 20 hek-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 65
(Black plate)
R e n t a
s t r u k t u r a l n a
65
tarów ( powy˝ej 3 ha). W najkorzystniejszym przypadku: jeÊli przekazane przez ciebie gospodarstwo mia∏oby du˝à powierzchni´ a przejmujàcy je rolnik nie mia∏by jeszcze 40 lat – mo˝esz uzyskaç nawet 440% kwoty najni˝szej emerytury. Nie wyd∏u˝y∏ si´ dla ciebie okres, w ciàgu którego mo˝e byç ci wyp∏acana renta strukturalna do czasu uzyskania emerytury – wynosi on maksymalnie 5 lat. Twój mà˝, w sprzyjajàcych okolicznoÊciach, mo˝e jà pobieraç nawet do lat 10 (poprzednio móg∏ jà pobieraç maksymalnie przez 5 lat). Pami´taj te˝, ˝e po Êmierci m´˝a, który otrzymywa∏ rent´ strukturalnà, prawo do jej pobierania przechodzi na ciebie, mimo ˝e nie mia∏aÊ do niej uprawnieƒ. O rent´ strukturalnà nie mo˝esz si´ jednak ubiegaç, jeÊli jesteÊ rencistkà – niezale˝nie, czy pobierasz to Êwiadczenie z ubezpieczenia spo∏ecznego czy rolniczego. Nie masz te˝ do niej prawa, jeÊli gospodarstwo, które chcesz przekazaç w zamian za rent´ strukturalnà, kupi∏aÊ w okresie 2 lat przed z∏o˝eniem wniosku. Natomiast jeÊli naby∏aÊ gospodarstwo np. w drodze spadku – to o rent´ ubiegaç si´ mo˝esz.
Wymagane dokumenty Aby uzyskaç rent´ strukturalnà, musisz z∏o˝yç wniosek adresowany do kierownika oddzia∏u Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w twoim powiecie (a nie jak poprzednio – w oddziale terenowym KRUS). Nie mo˝esz tego zrobiç na zwyk∏ym papierze, ale na specjalnym formularzu udost´pnionym przez ARiMR. Do wniosku do∏àcz niezb´dne dokumenty, tj.: • dokument stwierdzajàcy, jaki jest obszar gospodarstwa i jaki jest jego stan prawny. Musi on potwierdzaç zmiany, jakim podlega∏ obszar i stan prawny w ostatnich 5 latach przed z∏o˝eniem wniosku (mo˝e to byç jeden z nast´pujàcych doku-
Wies rownych
66
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 66
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
mentów: akt notarialny, wypis z ksi´gi wieczystej albo z ewidencji gruntów, decyzja urz´dowa, tj. administracyjna, zaÊwiadczenie wójta, burmistrza albo prezydenta miasta, prawomocne orzeczenie sàdu); • dokument zaÊwiadczajàcy, ˝e prowadzi∏aÊ dzia∏alnoÊç rolniczà w ostatnich 10 latach; • dokument z KRUS stwierdzajàcy, w jakich okresach czasu – przez ostatnie 10 lat – podlega∏aÊ rolniczemu ubezpieczeniu spo∏ecznemu i nie zalegasz ze sk∏adkami; • dokument zaÊwiadczajàcy, ˝e osoba przejmujàca gospodarstwo ma kwalifikacje rolnicze. PowinnaÊ wiedzieç, ˝e jeÊli nie jesteÊ w stanie przed∏o˝yç dokumentu potwierdzajàcego, ˝e w danym okresie nieobj´tym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym prowadzi∏aÊ dzia∏alnoÊç rolniczà, mo˝esz z∏o˝yç oÊwiadczenie, ˝e tak by∏o, pod warunkiem ˝e przez minimum 5 lat w ciàgu ostatnich 10 lat podlega∏aÊ temu ubezpieczeniu. Natomiast je˝eli chcia∏abyÊ pobieraç rent´ strukturalnà za zmar∏ego m´˝a, musisz do wniosku do∏àczyç jego skrócony akt zgonu. Nie musisz przekazaç gospodarstwa przed uzyskaniem renty. Masz na to pó∏ roku od uzyskania decyzji o jej przyznaniu. Zanim z∏o˝ysz wniosek o rent´ strukturalnà rozwa˝ wszystkie za i przeciw, ale pami´taj, ˝e nie jest oboj´tne, w jakim terminie to zrobisz. Nie zwlekaj zbyt d∏ugo, poniewa˝ renty strukturalne sà przyznawane wed∏ug kolejnoÊci ich sk∏adania, do wysokoÊci okreÊlonego limitu pieni´˝nego na dany rok. Renta zostanie ci przyznana, ale mo˝e si´ zdarzyç tak, ˝e – z braku Êrodków – wyp∏acona zostanie dopiero w roku nast´pnym.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 67
(Black plate)
67
7. Pomoc m∏odym rolniczkom i rolnikom Unia Europejska wspiera m∏ode rolniczki i rolników, którzy podejmujà po raz pierwszy prowadzenie gospodarstwa, udzielajàc im jednorazowej, bezzwrotnej pomocy finansowej, tzw. premii na u∏atwienie startu. Za m∏ode rolniczki oraz rolników uznaje si´ osoby w wieku do 40 lat, które majà odpowiednie kwalifikacje zawodowe. W Polsce po 1 maja 2004 r., po wstàpieniu Polski do UE, te˝ obowiàzuje ta zasada. JeÊli wi´c nie up∏ynà∏ jeszcze rok od kiedy zacz´∏aÊ prowadziç po raz pierwszy gospodarstwo albo masz takie plany w najbli˝szej przysz∏oÊci, jesteÊ pe∏noletnia, ale jeszcze nie skoƒczy∏aÊ 40 lat, i masz odpowiednie kwalifikacje zawodowe (albo dotyczy to twojego m´˝a) – to jest to oferta adresowana w∏aÊnie do ciebie. Ten rodzaj pomocy finansowej ma motywowaç m∏ode osoby posiadajàce kwalifikacje rolnicze do przejmowania przez nie gospodarstw, które trzeba zmodernizowaç. Pomoc finansowa przyczynia si´ do poprawy kondycji ekonomicznej gospodarstw poprzez dzia∏ania u∏atwiajàce dopasowanie produkcji do wymogów rynku, popraw´ jakoÊci wytwarzanych produktów rolnych oraz zastosowanie wydajnych ekonomicznie metod i technologii upraw i hodowli, uwzgl´dniajàcych wymogi bezpieczeƒstwa pracy, higieny, ochrony Êrodowiska i dobrostanu zwierzàt. W Polsce kwota tej premii w latach 2004 – 2006 b´dzie wynosiç 50 000 z∏. Pomoc ta mo˝e byç przyznana w∏aÊcicielce lub w∏aÊcicielowi gospodarstwa rolnego bàdê dzier˝awcy gospodarstwa rolnego, nale˝àcego do zasobu Skarbu Paƒstwa (przej´tego od Agencji NieruchomoÊci Rolnych).
Wies rownych
68
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 68
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Osoba ta otrzyma pomoc pod warunkiem, ˝e: • jest pe∏noletnia i w chwili podejmowania decyzji o udzieleniu pomocy nie przekroczy∏a 40. roku ˝ycia; • po raz pierwszy podj´∏a prowadzenie gospodarstwa rolnego (ale nie wczeÊniej ni˝ rok przed z∏o˝eniem wniosku); • jest obj´ta ubezpieczeniem spo∏ecznym rolników jako osoba prowadzàca gospodarstwo rolne; • legitymuje si´ odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi, tzn.: wykszta∏ceniem rolniczym wy˝szym lub Êrednim bàdê wykszta∏ceniem rolniczym na poziomie zasadniczej szko∏y zawodowej albo tytu∏em kwalifikacyjnym w zawodzie przydatnym do prowadzenia dzia∏alnoÊci rolniczej i co najmniej 3-letnim sta˝em pracy w gospodarstwie rolnym. Za osob´ posiadajàcà odpowiednie kwalifikacje uznaje si´ tak˝e osob´, która udokumentuje posiadanie wykszta∏cenia o kierunku innym ni˝ rolniczy na poziomie Êrednim lub wy˝szym i wyka˝e si´ co najmniej 3-letnim sta˝em pracy w gospodarstwie rolnym albo (dla osób posiadajàcych wykszta∏cenie wy˝sze) ukoƒczeniem studiów podyplomowych w zakresie zwiàzanym z rolnictwem, wykszta∏ceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym o kierunku innym ni˝ rolniczy i co najmniej 5-letnim sta˝em pracy w gospodarstwie rolnym. Za sta˝ pracy w gospodarstwie rolnym uznany zostanie okres, w którym podlega∏aÊ ubezpieczeniu spo∏ecznemu w KRUS jako domownik. Ale nawet jeÊli nie spe∏niasz wymogów zwiàzanych z kwalifikacjami zawodowymi, pomoc mo˝e byç ci przyznana, pod warunkiem ˝e uzupe∏nisz wykszta∏cenie w czasie nie d∏u˝szym ni˝ 3 lata od chwili podj´cia prowadzenia gospodarstwa. Twoje gospodarstwo musi tak˝e spe∏niaç wymóg tzw. ˝ywotnoÊci ekonomicznej. JeÊli jego kondycja ekonomiczna
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 69
P o m o c
(Black plate)
m ∏ o d y m
r o l n i c z k o m . . .
69
jest z∏a, jeÊli nie ma ono tzw. p∏ynnoÊci finansowej (tzn. uzyskany dochód nie pokrywa kosztów), musisz wykazaç, ˝e kryterium to zostanie spe∏nione nie póêniej ni˝ po 3 latach od rozpocz´cia przez ciebie prowadzenia gospodarstwa. Twoje gospodarstwo musi ponadto spe∏niaç standardy w zakresie ochrony Êrodowiska, higieny i warunków utrzymania zwierzàt w chwili, gdy ubiegasz si´ o pomoc, albo musi osiàgnàç te standardy nie póêniej ni˝ po 3 latach od rozpocz´cia prowadzenia przez ciebie gospodarstwa. Pami´taj, ˝e wszystkie te wymogi i warunki dotyczà tak˝e m´˝czyzn, wi´c jeÊli ty si´ nie kwalifikujesz do uzyskania premii, sprawdê, mo˝e kwalifikuje si´ do niej twój mà˝ i móg∏by skorzystaç ze wsparcia.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 70
(Black plate)
70
8. S t a n p r aw ny Tw o j e g o g o s p o d a r s t w a Nieuporzàdkowany stan prawny gospodarstwa rolnego, jak si´ okaza∏o, przeszkodzi∏ wielu rolnikom w ubieganiu si´ o dop∏aty bezpoÊrednie. Jest to sprawa zasadniczej wagi tak˝e przy przekazywaniu gospodarstwa w zamian za rent´ strukturalnà oraz w przypadkach ubiegania si´ o innego rodzaju pomoc finansowà, kiedy trzeba wykazaç, jakie si´ ma prawa do nieruchomoÊci. Warto te˝ zadbaç o uporzàdkowanie stanu prawnego innych nieruchomoÊci, nie tylko rolnych, np. dzia∏ek budowlanych zabudowanych i niezabudowanych czy lasów, do których roszczenia mog∏yby mieç inne osoby albo które zamierzasz sprzedaç, wydzier˝awiç, przekazaç w u˝ytkowanie, zbyç nieodp∏atnie w formie darowizny, zastawiç pod kredyt itp. Podstawowym êród∏em informacji o stanie prawnym nieruchomoÊci (a tak˝e jej przeznaczeniu) sà ksi´gi wieczyste (KW) znajdujàce si´ w sàdach rejonowych w wydzia∏ach ksiàg wieczystych oraz ewidencja gruntów i budynków w starostwie. Uporzàdkowanie stanu prawnego nieruchomoÊci polega na za∏o˝eniu ksi´gi wieczystej dla nieruchomoÊci, jeÊli jej nie posiada, na wprowadzeniu danych do ewidencji gruntów i budynków, jeÊli ich tam nie ma, albo na uaktualnieniu danych w ksi´gach i w ewidencji.
Ksi´gi wieczyste Ksi´gi wieczyste to urz´dowe rejestry, które s∏u˝à do ustalenia stanu prawnego nieruchomoÊci. Ksi´gi u∏atwiajà obrót nieruchomoÊciami oraz zapewniajà jego bezpieczeƒstwo. Z ksi´gi wieczystej mo˝na si´ dowiedzieç, kto jest w∏aÊcicielem nieruchomoÊci lub u˝ytkownikiem wieczystym, czy na
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 71
(Black plate)
S t a n
p r a w n y. . .
71
nieruchomoÊci nie cià˝à jakieÊ zobowiàzania, czy hipoteka nie jest zaj´ta. Charakteryzujà je nast´pujàce zasady prawne: jawnoÊci, domniemania wiarygodnoÊci, r´kojmi wiary publicznej, wpisu, pierwszeƒstwa i skutecznoÊci. W praktyce oznacza to m. in. ˝e ka˝dy ma prawo wglàdu do zapisów w KW. Przeglàdanie ksiàg jest bezp∏atne i nikt nie mo˝e si´ zas∏aniaç niewiedzà. Wpis w KW ma bezwzgl´dnà wy˝szoÊç nad rzeczywistym stanem prawnym. Dlatego zaniedbanie w ujawnieniu faktycznego stanu prawnego nieruchomoÊci mo˝e rodziç dla w∏aÊciciela bardzo przykre skutki. Na w∏aÊcicieli zosta∏ na∏o˝ony ustawowy obowiàzek ujawnienia prawa w∏asnoÊci w KW pod gro˝bà kary grzywny w przypadku niezastosowania si´ do przepisu. Tak˝e w interesie nabywcy jest wykazanie faktycznego stanu prawnego nabywanej nieruchomoÊci. Ksi´ga wieczysta sk∏ada si´ z 4 dzia∏ów: • Dzia∏ I obejmuje oznaczenie nieruchomoÊci oraz wpisy praw zwiàzanych z jej w∏asnoÊcià. Podstawà oznaczenia nieruchomoÊci sà wpisy dokonane w powiatowej ewidencji gruntów i budynków, a wi´c porzàdkowanie stanu prawnego nale˝y zaczàç od dokonania wpisu albo uaktualnienia danych w ewidencji. Gdyby wystàpi∏y wzajemne niezgodnoÊci tych danych, w KW dokonuje si´ sprostowania oznaczenia nieruchomoÊci w oparciu o dane z ewidencji. • Dzia∏ II zawiera informacje, kto jest w∏aÊcicielem i u˝ytkownikiem wieczystym, oczywiÊcie jeÊli na nieruchomoÊci zosta∏o ustanowione prawo u˝ytkowania wieczystego. W rubryce: „Podstawa prawna” opisane sà dokumenty, na podstawie których prawo zosta∏o ujawnione w KW. • Dzia∏ III zawiera wpisy dotyczàce ci´˝arów i ograniczeƒ w wykonywaniu praw do nieruchomoÊci. Sà one zazwyczaj negatywne dla wartoÊci nieruchomoÊci, wiec jeÊli chce si´ na-
Wies rownych
72
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 72
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
byç nieruchomoÊç, to bardzo wnikliwie trzeba przestudiowaç zapisy w nim zawarte. JeÊli ich nie ma wcale, to znaczy, ˝e nieruchomoÊç nie jest obcià˝ona albo obcià˝enia nie sà ujawnione, ale np. wpis w przypadku s∏u˝ebnoÊci decyduje o skutecznoÊci tego obcià˝enia. • W dziale IV wpisuje si´ szczególne ograniczone prawo rzeczowe, jakim jest hipoteka, która zabezpiecza interes wierzyciela, tj. tego, kto udzieli∏ po˝yczki albo kredytu (nabywca nieruchomoÊci obcià˝onej hipotekà musi jà sp∏aciç). Do KW do∏àczone sà tzw. akta KW, które sà zbiorami dokumentów b´dàcych podstawà dokonania wpisu. Mogà je przeglàdaç tylko osoby majàce interes prawny i notariusze. Odpisy z KW wydawane sà na wniosek osobom zainteresowanym, którymi z punktu widzenia prawnego sà wszyscy, na czyjà rzecz zosta∏y wpisane prawa, ostrze˝enia, prawa osobiste, roszczenia, wzmianki o wniosku oraz osoba, która domaga si´ uzgodnienia stanu prawnego ujawnionego w KW z rzeczywistym stanem, czyli m.in. w∏aÊciciel nieruchomoÊci. Podstawa prawna: ustawa z dnia 6 lipca 1982 o ksi´gach wieczystych i hipotece oraz Rozporzàdzenie Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie wykonywania ustawy o ksi´gach wieczystych i hipotece.
Ewidencja gruntów i budynków Ewidencja gruntów i budynków jest to zbiór informacji o gruntach, budynkach, ich w∏aÊcicielach oraz innych osobach fizycznych i prawnych w∏adajàcych tymi gruntami i budynkami. Dane ewidencyjne przechowuje si´ i gromadzi w postaci komputerowych zbiorów danych i map numerycznych. Wpis w∏aÊciciela do ewidencji albo uaktualnienie danych dokonywane jest na podstawie wniosku w∏aÊciciela, w∏adajàcego al-
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 73
(Black plate)
S t a n
p r a w n y. . .
73
bo przekazania danych przez notariusza lub sàd. Obowiàzek aktualizacji danych spoczywa na w∏aÊcicielu i na w∏adajàcym. Tak jak i w przypadku KW, jest mo˝liwoÊç uzyskania wypisu z rejestru i wyrysu z mapy ewidencyjnej na ˝àdanie w∏aÊciciela lub osób w∏adajàcych gruntem lub budynkiem. JeÊli wypisy i wyrysy zosta∏y uwierzytelnione przez starost´ sà to dokumenty urz´dowe. Wpisu albo aktualizacji dokonuje si´ na podstawie decyzji administracyjnych, postanowieƒ sàdowych, umów notarialnych. Zmiany w ewidencji obejmujà: podzia∏ nieruchomoÊci, zmian´ granic na skutek post´powania rozgraniczajàcego, wyw∏aszczenie cz´Êci nieruchomoÊci, zmian´ granic z innych przyczyn lub stwierdzenia niezgodnoÊci stanu faktycznego z wpisem. Podstawa prawna: ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne oraz Rozporzàdzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków.
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 74
(Black plate)
74
9. Przydatne adr esy DolnoÊlàskie Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich we Wroc∏awiu 53-033 Wroc∏aw ul. Zwyci´ska 12 tel.: (0 71) 33 98 185, 33 98 186, 33 98 656, 33 95 021, 33 95 022 fax: (0 71) 33 98 656 E-mail: wroclaw_sekretariat@cdr.gov.pl, sekretariat@rcd.wroc.pl www.cdr.gov.pl/wroclaw DolnoÊlàski Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego zs. w Âwidnicy 58-100 Âwidnica ul. Wa∏brzyska 25/27 tel.: (074) 852 20 21, 852 22 98, 852 24 98 fax: (074) 852 36 11, 853 02 12 E-mail: biuro@dorrol.com.pl www.dorrol.com.pl Kujawsko-pomorskie Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Przysieku 87-134 Z∏awieÊ Wielka tel.: (056) 611 09 00 do 03 fax: (056) 611 09 05 E-mail: przysiek@cdr.gov.pl www.przysiek.pl
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 75
(Black plate)
P r z y d a t n e
a d r e s y
75
OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie 89-122 Minikowo k. Nak∏a n/Notecià tel.: (052) 386 72 00 fax: (052) 385 79 72 E-mail: sekretariat@odrminikowo.com.pl www.odrminikowo.com.pl OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Zarzeczewie 87-801 W∏oc∏awek ul. Nizinna 9 tel.: (054) 2371301, 2371855, 2371801 fax: (054) 2371808 E-mail: zarzeczewo@odrzarzeczewo.pl www.odrzarzeczewo.pl Lubelskie Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Lublinie zs w Koƒskowoli 24-130 Koƒskowola ul. Po˝owska 8 tel.: (081) 881 62 85 fax: (081) 881 66 63 E-mail: wodr@wodr.konskowola.pl www.wodr.konskowola.pl Lubuskie OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Kalsku 66-100 Sulechów Kalsk 91 tel.: centrala: (068) 385 20 91 sekretariat: (068) 385 28 68 fax: (068) 385 28 68, 385 20 91 E-mail: redakcjaodrkalsk@pro.onet.pl odr.kalsk@odr.net.pl
Wies rownych
76
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 76
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Lubniewicach 69-210 Lubniewice ul. Osadników Wojskowych 25 tel.: (095) 755 76 14, 755 76 15, 755 71 79 fax: (095) 755 71 79 E-mail: odr_lubniewice@pro.onet.pl ¸ódzkie Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Bratoszewicach 95-011 Bratoszewice ul. NowoÊci 32 tel.: centrala: (042) 719 89 28, 719 89 29, 719 60 67, 719 60 83 sekretariat:719 89 13 fax: (042) 719 89 13, 719 66 99 E-mail: wodrbrat@doskomp.lodz.pl www.wodrbratoszewice.agro.pl Ma∏opolskie Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Oddzia∏ w Krakowie 31-063 Kraków ul. Meiselsa 1 tel.: sekretariat (012) 424 05 00 recepcja (012) 424 05 55 fax: (012) 424 05 05 E-mail: krakow_sekretariat@cdr.gov.pl www.cdr.gov.pl/krakow
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 77
(Black plate)
P r z y d a t n e
a d r e s y
Ma∏opolski OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Krakowie zs w Karniowicach 32-082 Bolechowice tel.: (012) 285 21 13, 285 21 14, 285 41 08 fax: (012) 285 11 07 E-mail: ilka@poczta.fm, modrkrak@poczta.fm, wodr_karks@pro.onet.pl, wodr_kra@kr.onet.pl, wodr_kar@kr. onet. pl www.republika.pl/modr_ekologia/ Mazowieckie Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Brwinowie 05-840 Brwinów ul. Pszczeliƒska 99 tel.: (022) 729 66 34do 38 fax: (022) 729 72 91 E-mail: brwinow_sekretariat@cdr.gov.pl www.cdr.gov.pl Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w P∏oƒsku „PoÊwi´tne” 09100 P∏oƒsk ul. Sienkiewicza 11 tel.: (023) 662 28 47 fax: (023) 662 34 47 E-mail: plonsk_sekretariat@cdr.gov.pl www.cdr.gov.pl/plonsk
77
Wies rownych
78
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 78
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Radomiu 26600 Radom ul. Chorzowska 16/18 tel.: (048) 365 31 01 dyrektor: (048) 365 33 33 fax: (048) 365 49 70, 365 17 28 E-mail: radom@cdr.gov.pl www.cdr.gov.pl/radom Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie 02656 Warszawa ul. Ksawerów 8 tel.: (022) 843 84 51 fax: (022) 843 84 51 E-mail: wodrmaz@mazowsze.wodr.gov.pl www.mazowsze.wodr.gov.pl Opolskie Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego w ¸osiowie 49-330 ¸osiów ul. G∏ówna 1 tel.: (077) 412 52 97, 412 53 91, 412 53 27 fax: (077) 412 53 68 E-mail: wodr@wodrlosiow.pl www.wodrlosiow.pl Podkarpackie OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale 36-040 Boguchwa∏a ul. Tkaczowa 146 tel.: centrala (017) 871 41 01 sekretariat (017) 871 44 32
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 79
(Black plate)
P r z y d a t n e
a d r e s y
79
fax: (017) 871 44 32 E-mail: wodrrze@intertele.pl www.wodrrze.intertele.pl Podlaskie Wojewódzki Podlaski OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie 18-210 Szepietowo tel.: (086) 476 05 50, 476 05 51, 476 05 52 fax: (086) 476 05 53 E-mail: dyrwpodr@zetobi.com.pl, wpodr@zetobi.com.pl http://odr.zetobi.com.pl Pomorskie Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Starym Polu 82-220 Stare Pole, ul. Marynarki Wojennej 21 tel.: (055) 271 35 62, 271 30 22, 271 35 21 fax: (055) 271 35 24 E-mail: starepole_sekretariat@cdr.gov.pl www.cdr.gov.pl/starepole Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Gdaƒsku 80-001 Gdaƒsk Trakt Êw. Wojciecha 293 tel.: (058) 309 04 82, 309 04 83, 309 04 65 fax: (058) 309 09 45 E-mail: sekretariat@wodr.gda.pl, ekonomika@wodr.gda.pl www.wodr.gda.pl
Wies rownych
80
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 80
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Âlàskie Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Cz´stochowie 42-200 Cz´stochowa ul. Wyszyƒskiego 70/126 tel.: (034) 377 01 00, 377 01 01 fax: (034) 362 04 89 E-mail: biuro@odr.net.pl www.czwa.odr.net.pl OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Miko∏owie 43-190 Miko∏ów ul. Gliwicka 85 tel.: (032) 226 12 10, 226 14 66 fax: (032) 226 11 45 E-mail: odrmikolow@poczta.onet.pl OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Bielsku-Bia∏ej 43300 Bielsko-Bia∏a ul. Gen. Boruty Spiechowicza 24 tel.: (033) 814 45 41, 815 79 33, 814 45 27 fax: (033) 814 45 27 E-mail: info@odr.bielsko.pl www.odr.bielsko.pl Âwi´tokrzyskie Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach 26200 Koƒskie Modliszewice ul. Piotrkowska 30 tel.: (041) 372 22 84, 372 22 85, 372 22 86 fax: (041) 372 34 86
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 81
(Black plate)
P r z y d a t n e
a d r e s y
81
E-mail: wodr1@kielce.com.pl www.wodr.pl Warmiƒsko-mazurskie Wojewódzki OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie 10-356 Olsztyn ul. Jagielloƒska 91 tel.: (089) 535 76 84 fax: (089) 526 44 39 E-mail: inte@wodr.olsztyn.pl, dyrektor@wodr.olsztyn.pl, wodr.olsztyn@bptnet.pl www.wodr.olsztyn.pl Wielkopolskie Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, Oddzia∏ w Poznaniu 61-659 Poznaƒ ul. Winogrady 63 tel.: (061) 823 20 81 fax: (061) 820 19 71 E-mail: poznan_sekretariat@cdr.gov.pl www.cdr.gov.pl/poznan Zachodniopomorskie Wielkopolski OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu 60-163 Poznaƒ ul. Sieradzka 29 tel.: (061) 868 52 72 fax: (061) 868 56 60 E-mail: wodr@wodr.poznan.pl www.wodr.poznan.pl
Wies rownych
82
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 82
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
OÊrodek Doradztwa Rolniczego w Koszalinie 75-626 Koszalin ul. W∏. Andersa 34 tel.: (094) 342 85 20 fax: (094) 342 85 61 E-mail: odr.koszalin@koszalin.home.pl www.czwa.odr.net.pl/koszalin
Fundusz Wspó∏pracy Program AgroInfo ul. GórnoÊlàska 4a 00-444 Warszawa Biuro w Warszawie: ul. Solec 22 00-410 Warszawa, tel. 0 22 45 09 849 fax. 0 22 625 13 73, 450 99 71 Biuro w Poznaniu: ul. Kraszewskiego 15 60-501 Poznaƒ tel. 0 61 84714 83 lub 841 72 15 fax.0 61 8417217 E-mail: agro2000@cofund.org.pl Program AGROINFO (Urzàd Komitetu Integracji Europejskiej) tel/fax. 0 22 625 13 73 agro2000@cofund.org.pl, www.cofund.org.pl/agroinfo
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 83
(Black plate)
P r z y d a t n e
a d r e s y
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej ul. Reymonta 12a 01-824 Warszawa tel. 0 22 663 75 01 fax. 0 22 663 17 29 efrwp@efrwp.com.pl, www.efrwp.com.pl Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ul. Wspólna 30 00-930 Warszawa tel. 0 22 623 10 00 http: //www.minrol.gov.pl Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Al. Jana Paw∏a II 70 00-175 Warszawa Infolinia o programie SAPARD 0 800 38 00 84 info@arimr.gov.pl, www.arimr.gov.pl Fundacja Fundusz Wspó∏pracy ul. GórnoÊlàska 4a 00-444 Warszawa tel. 22 622 84 64, fax. 22 450 98 03 cofund@cofund.org.pl, www.cofund.org.pl Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA ul. Wspólna 30 00-930 Warszawa tel. 0 22 623 15 15 fax. 22 628 93 87 fapa@fapa.com.pl, www.fdpa.org.pl
83
Wies rownych
84
10/8/04
W i e Ê
0:52
Page 84
r ó w n y c h
(Black plate)
s z a n s
Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa FDPA ul. Marymoncka 32b m 19 01-869 Warszawa tel. 0 22 864 03 90 fdpa@fdpa.org.pl, www.fdpa.org.pl Fundacja Wspomagania Wsi ul. Bellottiego 1 01-022 Warszawa tel. 0 22 636 25 70 - 75 fax. 0 22 636 62 70 fww@fww.org.pl, www.fww.org.pl Fundacja Partnerstwo dla Êrodowiska ul. Bracka 6/6 31-005 Kraków tel. 0 12 422 50 88 fax. 0 12 429 47 25 biuro@epce.org.pl, www.epce.org.pl Fundacja Idealna Gmina ul. Przasnyka 24/77 01-756 Warszawa tel. 0 22 633 93 54 fax. 0 633 49 78 www.idealnagmina.org.pl OÊrodek Informacyjny Rolnictwa Ekologicznego Stowarzyszenia EKOLAND ul. Nowoursynowska 166 (SGGW) 02-787 Warszawa tel. /fax. 0 22 843 79 04 ekoland2@pol.pl
Wies rownych
10/8/04
0:52
Page 85
(Black plate)
P r z y d a t n e
Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekologicznego al. KraÊnicka 85 20-718 Lublin tel. 0 81 537 66 41 www.bingo.los.lublin.pl/singo/ptre/a_org Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spo∏ecznego Centrala w Warszawie: al. Niepodleg∏oÊci 190 tel. 0 22 825 99 41 fax. 0 22 825 95 97 Biuro Ubezpieczeƒ tel. 0 22 825 90 93 Biuro Êwiadczeƒ tel. 0 22 825 91 60 Centralna Biblioteka Rolnicza ul. Krakowskie PrzedmieÊcie 66 00-950 Warszawa skrytka pocztowa 360 tel. centrali 0 22 826 60 41 fax.0 22 826 01 57 listy@cbr.edu.pl
a d r e s y
85