ONT)spanning

Focus is belangrijk voor prestaties. Focus heeft een paard niet zomaar, daar is een bepaalde mate van spanning voor nodig. Dat werkt net zoals bij mensen. Maar, de boog kan niet altijd gespannen staan. Wat is de juiste balans tussen aanspanning en ontspanning? Is er een verschil in lichamelijke en mentale spanning? En hoe vind je die juiste afstemming bij een paard? Dr. Filip Vandenberghe, expert op het gebied van sportbegeleiding, geeft antwoord op al deze vragen.

SPANNING

DR. FILIP VANDENBERGHE

STUDEERDE AF IN 2001 AAN DE FACULTEIT DIERGENEESKUNDE VAN DE UNIVERSITEIT GENT. IN 2004 VOEGDE HIJ ZICH BIJ HET TEAM VAN DIERENKLINIEK DE BOSDREEF. HIJ STOND AAN DE BASIS VAN DE KLINISCHE ONTWIKKELING VAN MRI BIJ HET STAANDE PAARD. IN 2011 WERD FILIP ASSOCIATE VAN DE EUROPEAN COLLEGE OF VETERINARY DIAGNOSTIC IMAGING, ALS EEN VAN 25 DIERENARTSEN TER WERELD. HIJ IS EEN EXPERT OP HET GEBIED VAN SPORTBEGELEIDING. Ieder paard heeft wel eens te maken met spanning. Dat is maar goed ook want het is een lichamelijke reactie dat het paard op scherp zet in een (spannende) situatie. Het zorgt er al decennialang voor dat paarden kunnen overleven. Inmiddels hoeft het paard in de gedomesticeerde omgeving niet meer te overleven en zorgt die spanning er onder andere voor dat het paard kan presteren; het zorgt voor de juiste focus. Zolang het moment van spanning of stress maar van korte duur is, is er geen probleem. Het zorgt louter voor een verhoogde alertheid en langdurige energievoorziening voor topprestaties. Niet alleen kan een paard lichamelijke spanning ervaren, net als mensen heeft een paard ook mentale spanning. Als ruiter is het de kunst om bij het paard, de fysieke en mentale spanning in goede banen te leiden.

Fysieke (inspanning)

Om beter te begrijpen wat spanning precies doet in een paardenlichaam, moet je het fysiologische proces volgen. In een spannende situatie krijgt de hypothalamus een prikkel. Dit deel van de hersenen zorgt voor evenwicht in het lichaam en regelt onder andere de behoeftes zoals honger en dorst. Via het ruggenmerg en het zenuwstelsel krijgen de bijnieren een seintje om adrenaline, noradrenaline en cortisol aan te maken. Het hormoon adrenaline helpt om direct te reageren op een situatie. Cortisol zorgt voor een langdurige alertheid. Beide hormonen verhogen de hartslag waardoor er meer zuurstof door het lichaam beweegt. Daarnaast verhoogt cortisol de bloedsuikerspiegel, die glucose zorgt voor energie in de spieren. Deze hormonen zorgen er in acute stresssituaties voor dat de vitale reactieketens op gang komen. De vitale reactieketen is de fysieke inspanning, of wel de spanning in de spieren. De bloeddruk en de ademhaling gaan omhoog, de bloedcirculatie versnelt en de hartfrequentie neemt toe. Het lichaam bereidt zich voor om de spieren van voldoende zuurstof te voorzien doordat het bloed sneller en beter door het lichaam wordt gepompt. Het paard komt in de fight-flight modus, ofwel hij is klaar voor een prestatie. Hoewel paarden en mensen vrij veel overeenkomsten hebben is er in het geval van spanning toch een duidelijk verschil te noemen. Hartslag is een goede indicator van spanning en daarin is het scala van paarden veel groter. Een paard kan in absolute rust een hartslag van 38 tot 44 hebben. Bij mensen is een dergelijk lage hartslag alleen weggelegd voor zeer goed getrainde atleten. Daarbij kunnen paarden hun hartslag laten stijgen naar 220/250 slagen per minuut bij een maximale belasting. Voor de meeste mensen ligt de grens tussen de 180 en 200 slagen per minuut bij inspanning.

Konden ze maar praten

Spanning is niet altijd goed waar te nemen door de mens. Dat komt omdat een paard intern ook spanning kan ervaren. Dat is voor ieder paard anders. Waar het ene paard totaal geen stress ervaart tijdens het transport kan een ander paard de reis als behoorlijk spannend ervaren. Natuurlijk pikt de ruiter van een paard met subjectieve spanning deze

HET SLAPENDE PAARD

Een paard dat geheel ontspannen is, bestaat eigenlijk niet. Zelfs slapend is er een bepaalde alertheid bij een paard. Dat komt omdat het paard van nature een prooidier is en het zich niet kan veroorloven om uren achter elkaar diep te slapen. Toch kent een paard wel een REM-slaap (Rapid Eye Movement). In deze fase van de slaap zijn de spieren in het lichaam volledig ontspannen. De REM-slaap kan een paard alleen maar bereiken als hij ligt. Niet alle paarden kunnen of willen gaan liggen tijdens het slapen. Dat kan komen door een fysieke beperking of door beperkt ligcomfort in de stal of in de wei. Liggend slapen is zeker voor paarden die gereden worden, of dit nu recreatief of op topniveau is, van levensbelang en voorkomt uitputting. Door liggend te slapen herstelt het paard optimaal van zijn inspanningen. Recentelijk is er onderzoek gaande naar paarden die in eerste instantie gediagnosticeerd werden met narcolepsie. Dit is een hersenziekte waarbij paarden plots om vallen. In een aantal gevallen hadden deze paarden geen narcolepsie maar ‘slechts’ een tekort aan REM-slaap. Om paarden ’s nachts beter te laten slapen zijn rust op stal, weinig licht in de nacht en ruime boxen de ideale voorwaarden voor een heerlijke nachtrust.

verandering op, maar het is moeilijk te definieren wat er nu precies gebeurt met het paard en hoe groot de spanning is. Mensen kunnen deze vorm van spanning onder woorden brengen. Door het uit te spreken kun je voorkomen dat de gezonde spanning omslaat in stress en dus de prestatie negatief gaat beïnvloeden. De juiste subjectieve spanning is van tijdelijke aard en draagt positief bij aan inspanning.

Aandacht voor mentale welzijn

Paarden laten het vaak via een omweg zien als de spanning hun te groot wordt door bijvoorbeeld niet meer op het been te reageren of een overreactie te geven. Ieder paard uit overmaat aan spanning anders. Hoewel het een reactie is op de mentale spanning, heeft het vaak een fysieke oorsprong. Van nature heeft een paard niet de reactie om het gevraagde niet uit te voeren, veelal zit hier een fysieke hinder achter. ‘’Ik wil niet’’, komt simpelweg niet bij het paard op. De oorzaak kan behoorlijk uiteenlopend zijn van maagpijn tot aan spierpijn. Er is een oncomfortabel gevoel wat ervoor zorgt dat het paard negatief reageert. Het karakter heeft hierin ook een belangrijke rol; een paard dat hoog in het bloed staat zal eerder zijn onbehagen aangeven dan een paard dat van nature koel en relaxed is.

Omslagpunt

Hoewel we blijven benadrukken dat spanning niet per definitie slecht is voor een paard is er natuurlijk wel een omslagpunt. Gezonde spanning zorgt ervoor dat een paard onder druk kan blijven presteren. Na de prestatie daalt de adrenaline en cortisol weer naar een normaal niveau. Echter zijn er paarden die langdurige spanning of stress ervaren. Belangrijk om te weten is dat niet alleen sportpaarden spanning ervaren, paarden die recreatief gereden worden kunnen net zo goed spanning ervaren. Als de stress te lang aanhoudt heeft dit zeker effect op de gezondheidsklachten bij paarden. Een hoog cortisolgehalte zorgt voor agressief gedrag, maagzweren, een verstoorde darmflora en een onderdrukt immuunsysteem. Een te hoge bloedsuikerspiegel zorgt voor een verstoord metabolisme, hoefbevangenheid, spierproblemen en kan zelfs voor vruchtbaarheidsproblemen zorgen. Al deze negatieve bijwerkingen zijn te voorkomen door ervoor te zorgen dat het paard maar een bepaalde mate van spanning ervaart. Dan houd je je paard gezond en gelukkig.

Gewoontedieren

Om zo goed mogelijk met spanning om te gaan is het belangrijk om een aantal zaken te beseffen. Paarden zijn gewoontedieren en hebben veel belang bij ritme. Ze eten niet alleen graag altijd hetzelfde, ze doen ook graag hetzelfde. Met natuurlijk een bepaalde afwisseling in intensiteit. Als een paard veel spanning ervaart in de proef kan dit alleen maar afnemen door dat juist veel te oefenen. Een paard dat getraind is om wedstrijden te lopen en weet wat van hem verwacht wordt, zal minder nerveus zijn. Je brengt de rust actief terug in het paard. Daarnaast zorgt bewegen voor afvloeiing van spanning, een paard in de natuur schudt de spanning van zich af door te vluchten of te lopen.

De boog is niet altijd gespannen

Stress is niet altijd meet- of zichtbaar. Een paard kan niet praten en juist daarom is het heel belangrijk om op de signalen te letten die hij afgeeft. De paardsignalen zoals orenspel, uitdrukking van het hoofd en de ogen geven de mate van comfort aan. Daarbij is de balans in de training ook belangrijk: de boog kan niet altijd gespannen staan, rust is altijd een onderdeel van de training. Het lichaam verwerkt alleen in rust alle inspanningen en dat is in iedere tak van sport en op ieder niveau belangrijk. Het fysiologische herstel kost minimaal drie dagen. Om optimaal te kunnen presteren op bijvoorbeeld een wedstrijd is het dus belangrijk dat je in de drie dagen voor de wedstrijd hier rekening mee houdt. Jouw paard is een atleet en om hem fit en gezond door het leven te laten gaan is een balans tussen in- en ontspanning van levensbelang.