INTERVIEW
ARNOLD HEERTJE
DAT OVERHEDEN DIENEND ZIJN, IS UIT BEELD. DE OVERHEID IS EEN DOEL OP ZICHZELF GEWORDEN
Hoe zou je dat dan wel moeten aanpakken? “Naarmate de materiële welvaart toeneemt, realiseert de bevolking zich steeds meer dat bepaalde niet reproduceerbare, waardevolle goederen onvervangbaar zijn. Als we dingen willen verbeteren, moeten we daar rekening mee houden. Allereerst moet er meer aandacht komen voor het totaaloverzicht, we moeten terug naar de mens, terug naar de basis en processen moeten zoveel mogelijk transparant zijn. Het zijn allemaal open deuren, maar deze beginselen zijn we helemaal uit het oog verloren. We moeten een antwoord hebben op fragmentatie. Mensen beroepen zich nu op regels en procedures om verantwoordelijkheid op elkaar af te schuiven. Uiteindelijk is de vraag: is datgene wat we met elkaar doen goed voor de burgerij? Als het gaat om transparantie: in Groningen mogen raadsleden en statenleden niet praten over de projecten Meerstad en Blauwestad. De burgers worden daar structureel buiten gehouden. Transparantie ontbreekt dan volkomen en daarmee organiseer je ook niet de kennis om zo’n project tot een goed einde te brengen. Eerst en vooral moet je de mensen om wie het gaat informeren en betrokken maken. Ik weet niet hoe erg dat in Arnhem is, maar er heerst in Nederland een cultuur om dingen onder de pet te houden – vooral mannen doen dat overigens. Terwijl je door transparantie betrokkenheid kunt organiseren. Processen worden daardoor ook weer menselijk en je doorbreekt de fragmentatie.” Wat veroorzaakt eigenlijk die versnippering? “Daar beginnen we in het onderwijs al mee. Het niveau is momenteel desastreus. Als kinderen twaalf, dertien jaar zijn moeten ze al profielen kiezen. Dát is fragmentatie, dat is mensen in een hoek duwen waar ze niet meer uit komen. Vanuit het geheel gedacht, is dat desastreus; mensen praten niet meer met elkaar. Ik weet precies wat ik allemaal niet weet. Maar omdat ik heel lang een breed georiënteerde opleiding heb gehad, kan ik zeggen: ‘Dat weet ik niet, daarvoor moet je bij die en die zijn’. Ik ken mensen van andere disciplines. Ik hoop dat we weer een slag maken naar kwali tatief onderwijs.”
Wat kun je, behalve door het onderwijs te verbeteren, nog meer doen aan die gefragmenteerde samenleving? “Als het gaat om versnippering doordat mensen maar een deel van de kennis hebben, kan informatietechnologie uitkomst bieden. Je kunt informatie heel goed bij elkaar brengen met computer technologie. Door alle relevante informatie te bundelen, kun je fouten voorkomen, zoals bij het Ministerie van Onderwijs, waar twee afdelingen zich met het kleuteronderwijs bezig hielden zonder dat ze dit van elkaar wisten.” Waar zou voor Arnhem nu de prioriteit moeten liggen? Hoe kom je bijvoorbeeld voor Rijnboog tot een plan dat breed gedragen wordt? “Je moet beginnen bij de burger en je moet proberen niet te ver verwijderd te raken van je oorspronkelijke doel. In Nederland dreigt alles voortdurend uit te dijen. En dat wekt vermoedelijk ook irritatie op, nog afgezien van de enorme kosten waarmee dat gepaard gaat en de toenemende kans op blunders doordat alles steeds complexer wordt. Hoe eenvoudiger hoe beter zou ik zeggen. Eenvoud is het kenmerk van het ware. Je zou de burger een aantal alternatieven kunnen voorleggen. Dat levert in ieder geval informatie op en betrokkenheid. Als je een huis laat bouwen gebeurt dat ook zoveel mogelijk in overleg met de toekomstige bewoners. Dat is het proces waar we doorheen moeten. Dat kost tijd, maar minder dan wanneer het ene project na het andere wordt afgeschoten. Je moet natuurlijk niet zomaar gaan praten met mensen. Het moet wel serieus zijn. Als je zover bent dat je een project kunt gaan uitvoeren, moet je zorgen dat de expertise daarvoor aanwezig is. Je hebt het dan al snel over publiek-private samenwerking. Ik zeg het even rigoureus: op dat gebied hebben we in Nederland onvoldoende kennis. Kijk naar Betuwelijn, HSL, Noord-Zuidlijn. Bezien vanuit het oogpunt van de samenwerking tussen marktpartijen en overheid zijn dat desastreuze projecten. We weten in Nederland niet hoe we dat moeten doen. Ik ben in het begin betrokken geweest bij de Betuwelijn en heb voorgesteld daar buitenlandse deskundigen voor aan te trekken. Daar heeft men toen niet naar geluisterd en dat heeft enkele miljarden gekost.
9