Natuur.samenleving: nieuwe aankoop

Tekst: Willy Ibens Foto’s: Gunther Van Gelder

Nieuwe aankoop in het

Ertbrandbos: van jachtgebied

naar bosreservaat

Op de rand van het Antwerpse havengebied op Rechteroever liggen nog talrijke grote natuuren bosgebieden. Sommigen zijn in eigendom of in beheer van de Vlaamse overheid, andere worden beheerd door Natuurpunt of door particulieren. Het zijn stuk voor stuk gebieden die van cruciaal belang zijn voor het voortbestaan van de natuur in onze verstedelijkte regio. Op het vlak van natuurbeleving en zachte recreatie zijn ze gewoon onvervangbaar voor de huidige en toekomstige inwoners van de stad Antwerpen en van de stedelijke noordrand.

Het fort van Ertbrand en het domein Ertbrand in Kapellen met een oppervlakte van 150 ha kwamen in 2015 te koop. Beiden werden sedert de tweede wereldoorlog beheerd als jachtgebied en waren de voorbije 70 jaar niet toegankelijk voor het publiek. Natuurpunt kreeg het aanbod om dit gebied te verwerven. Na succesvolle onderhandelingen kon in april 2017 de aankoopakte ondertekend worden voor een eerste deel van 90 hectare, het Fort van Ertbrand inbegrepen

Het Fort van Ertbrand – dat in 1912 werd gebouwd als onderdeel van de verdedigingslinie rond de stad Antwerpen – is historisch bijzonder waardevol. Het sluit aan bij het beschermde landschap Antitankgracht Zandvliet-Oelegem en de Duitse WOI bunkerlinie langsheen de Nederlandse grens.

Naast zijn historische waarde is het fort een uiterst geschikt leef-en overwinteringsgebied voor tal van vleermuizen. In die zin is het opgenomen in het Natura 2000 netwerk van de Europese Unie. Met de steun van de Vlaamse overheid en van Indaver NV wordt hier nu gewerkt aan een betere bescherming van de zwermende en overwinterende vleermuizen.

Voor de aankoop van deze 90 hectare bos en natuur kende minister Joke Schauvliege een aankoopsubsidie toe. Het saldo – zo’n 810.000 euro – moest worden bijeen gespaard door Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen vzw via crowdfunding. Dank zij heel veel kleine en grote giften van leden van Natuurpunt, van verenigingen en van sponsors en via legaten en schenkingen (waaronder door de Koning Boudewijnstichting) werd begin 2019 dit bedrag volledig gerealiseerd. Een prachtige prestatie en heel veel dank aan allen die daartoe hun bijdrage hebben geleverd. • Meer ruimte creëren voor natuurbeleving en zachte recreatie.

• Uitbreiding en van het Grenspark Kalmthoutse heide. • Veilig stellen van groene ruimte voor de volgende generaties.

Nieuwe aankoop Na de aflossing van de prefinanciering voor de eerste fase van het Ertbrandbos konden begin 2019 de onderhandelingen met de andere eigenaars worden opgestart. voor de aankoop van bijkomend 49,7 hectare bos. Zo kunnen we Ertbrand uitbreiden tot een aaneengesloten bosreservaat van 140 hectare.

Deze onderhandeling zijn inmiddels succesvol afgerond. Einde mei 2019 werd de verkoopovereenkomst ondertekend. De uitdaging om de nodige fondsen bijeen te brengen voor de tweede fase van het Ertbrandbos is weer groot. Maar wij zijn er van overtuigd dat wij samen deze klus opnieuw tot een goed einde kunnen brengen.

De totale kost van deze nieuwe aankoop bedraagt 1.086.750 euro. Minister van natuur Koen Van den Heuvel kenden een aankoopsubsidie toe van zo’n 600.000 euro. Het saldo van 486.750 euro willen we opnieuw bijeenbrengen via crowd funding. Het is de regionale afdeling Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen vzw die hiervoor de verantwoordelijkheid neemt.

Uiteraard hebben we intussen niet stil gezeten maar geanticipeerd op deze nieuwe aankoop. Momenteel is er reeds een bedrag van 300.000 euro ontvangen of toegezegd aan giften en steun. Er is op dit ogenblik nog een saldo bijeen te brengen van 186.750 euro.

De aankoop van het Ertbrandbos wordt gerealiseerd binnen de doelstellingen van Natuurpunt: • Versterken van de biodiversiteit via natuurbeheer, natuurstudie en monitoring door de vrijwilligers van Natuurpunt.

Naar een gemengd ‘zuur eiken-berkenbos’

De voorbije tientallen jaren werd het Ertbrandbos volledig beheerd in functie van de jacht op reeën en op waterwild. Inmiddels is deze jacht stopgezet en krijgt onze wilde fauna weer alle kansen.

Het Ertbrandbos sluit nauw aan op de Kalmthoutse heide. Op de Ferariskaart uit de periode 1771-1778 is het ganse gebied nog ingekleurd als heide. Pas later op het einde van de 19de eeuw werden hier de eerste bossen aangeplant. Thans vinden we er verschillende bestanden grove den, fijnspar en een gemengd eiken-berkenbos. De naaldhoutbestanden werden aangeplant op de heischrale zandgrond. De eiken- en berkenbestanden zijn voorbeelden van spontane natuurontwikkeling. Ooit was het de bedoeling om dit bos volledig te verkavelen als woonpark. Daarvoor werden er dreven aangelegd van eik, beuk en tamme kastanje. Als ondergroei werd, zoals in vele parkbossen in de omgeving, rododendron aangeplant. Deze ondergroei heeft inmiddels een groot deel van het bos overwoekerd en de meeste dreven en paden zijn volledig dichtgegroeid.

meer gevoerd. Niets doen is voor climaxvegetaties en eeuwenoude bossen de meest pasklare oplossing. Maar niet zo voor een relatief jong bos dat nog in volle ontwikkeling is. De dichte ondergroei van rododendron heeft de noodzakelijke bosverjonging tegengehouden. Daarmee was ook de overgang onmogelijk naar een natuurlijk ongelijkjarig en meersoortig bos en de ontwikkeling van een onder-etage met spork en lijsterbes. Dat met de explosieve groei van rododendron eveneens de massale vestiging van de invasieve Amerikaanse vogelkers is voorkomen is wel een pluspunt want dat maakt de omvorming naar een natuurlijke bos wel minder zwaar.

Na het opstellen van een geïntegreerd bos- en natuurbeheerplan kunnen gerichte omvormingsmaatregelen worden genomen. De ecologische waarde van het bos kan aanzienlijk worden verhoogd door het verwijderen van een groot deel van de rododendronstruiken. De bedoeling is om de huidige soortenarme naaldhoutbestanden geleidelijk om te vormen tot een ecologische zeer waardevol eikenberkenbos met een natuurlijke ondergroei.

Ook het creëren van boszomen en open plekken op de voormalige wildakkers biedt een ecologische meerwaarde. Dat is alvast een werk voor de volgende decennia. Ons eindbeeld: een robuust bos dat mee kan evolueren met de klimaatwijziging.

Het Ertbrandbos maakt samen met de Antitankgracht de ecologische verbinding tussen de Kalmthoutse heide en de Schietvelden van Brasschaat. Dat is uitermate interessant voor de vestiging en verspreiding van kwetsbare soorten. Heivlinder, nachtzwaluw, boommarter en rosse vleermuis zijn de paraplusoorten waarrond zal worden gewerkt. 2018. We haalden daarmee zeer uitvoerig de media en meer dan 2.000 bezoekers konden het fort en het aansluitende bos ontdekken en beleven.

Om boeiende historische en natuur-educatieve rondleidingen te kunnen organiseren werden door medewerkers van de vereniging Simon Stevin en van Natuurpunt Studie vijfentwintig vleermuizen- en fortengidsen opgeleid. In de loop van 2018 en 2019 konden daarmee vele honderden geïnteresseerde burgers kennis maken met het fort en de fortnatuur. Ook dit najaar zijn er tot einde september nog heel wat mogelijkheden om deze fortnatuur te ontdekken (zie elders in dit nummer).

Om deze recreatieve ontsluiting verder uit te bouwen werden door de vrijwilligers van het beheerteam Natuurpunt Antwerpen Noord & Kempen (Groene Tornado’s) en van de Natuurpunt kern Kapellen de eerste beheermaatregelen uitgevoerd in en rond het fort: opruimen van afval, herstel van de toegangsbrug aan het fort, herstel van de fortgracht, vrijmaken van de wandelpaden op en rond het fort, enz.

Op de nieuwe aangekochte percelen kunnen we bijkomende recreatieve ontsluitingen maken in de richting van Heide-Kalmthout en Kapellen-Putte en wordt de volgende jaren – zodra we meer zicht hebben op de bosstructuur en het toekomstige beheer een bijkomende wandellus ingericht.

Jouw steun helpt!

Eerst moeten we echter nog de aankoop afronden. En daarvoor rekenen we opnieuw op jouw steun. Voor een gift van 40 euro of meer krijg je een fiscaal attest waarmee je jouw gift kan aftrekken van je belastbare inkomen.

Natuurbeleving

Op 12 mei 2018 werd onder grote belangstelling een eerste deel van het domein Ertbrand opengesteld voor het publiek via twee bewegwijzerde wandelroutes. Het Rosse vleermuizenpad (circa 800 m) en het Boommarterpad (circa 5 km).

Ook het fort, de fortgracht en het glacis werden voor het eerst in meer dan 100 jaar opengesteld voor het brede publiek tijdens de 10de editie van de Fortengordel op 20 mei Overschrijven kan op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt vzw met mededeling ‘gift project Ertbrand 7814’

Natuurpunt is lid van de vereniging voor Ethiek in de fondsenwerving (VEF). We onderschrijven de deontologische code van VEF. Voor leden en donateurs van Natuurpunt staat dit label garant voor beheerkwaliteit en transparantie. Meer informatie vind je op www.vef-aerf.be

En uiteraard kan je aansluiten bij de beheerwerkgroep Ertbrand of bij onze Groene Tornados om mee op het terrein de handen uit de mouwen te steken en mee te helpen aan het beheer. Voor meer info: antwerpennoord@natuurpunt be