Centre FOR Fine Arts BRUSSELS
NL
BOOMERANG: Pascale Marthine Tayou 24 juni — 20 SEPT ’15 Waar hij zich ook bevindt – in zijn geboorteland Kameroen, in zijn atelier in Gent of op een internationale groepstentoonstelling – Pascale Marthine Tayou kijkt aandachtig om zich heen en legt verbanden met de onmiddellijke omgeving. Hij sprokkelt materiaal, integreert het in zijn oeuvre en geeft er in gebalde en poëtische constellaties een nieuwe betekenis aan. De titel van deze tentoonstelling is BOOMERANG. Hiermee verwijst Tayou naar twee zaken: het gebogen houten voorwerp dat terugkeert naar de werper als het geen doel heeft getroffen, en de gevolgen van menselijk handelen die ons recht in het gezicht dreigen te treffen. Individu en gemeenschap, en het lokale en het globale komen in zijn werk samen. Via zijn kunst gaat Tayou een persoonlijke relatie aan met de wereld: de werelddelen, het land, de stad, de wijk, de straat, het huis, het atelier waarin hij zich beweegt. Zijn extraverte kunst legt allerlei verbindingen tussen de binnen- en de buitenwereld. Of zoals Tayou het zelf zegt: “Ik maak kunst omdat ik over de wereld nadenk. Ik vraag me af wie we zijn, wat we doen en wat de gevolgen zijn voor het mensdom. Dat is BOOMERANG.” En ook wij blijven niet buiten schot. “We zijn allemaal boemerangs.” Om zijn aanpak te verwoorden, verzon Tayou een nieuw ‘isme’: het taudisme. Een taudis is een plek die vuil is, een niet goed onderhouden ruimte. Het kan zowel gaan om een huis, een instelling als een persoon. Vaak gaat het er ook tussen mensen smerig aan toe. Taudisme is voor Tayou een poging om orde op zaken te stellen in de wereld en de huizen waarin we wonen. Ook in zichzelf. Een bezoek aan BOOMERANG krijgt iets van een reinigingsritueel.
In deze bezoekersgids gooien we Tayou’s boemerang zes keer in de lucht. We delen zijn werk in deelthema’s in: ‘gender’, ‘traditie vs. globalisering’, ‘ecologie’, ‘kolonialisme’ en ‘conflict’. Telkens geven we wat meer uitleg en illustreren dat met werken je in de tentoonstelling kan bekijken. We sluiten af met ‘mode’, dat is net als hedendaagse kunst een centraal thema bij BOZAR deze zomer. De opdeling in thema’s gebeurde enigszins kunstmatig, want in bijna al zijn werken komen meerdere aspecten tegelijk aan bod. De werken staan ook niet in die volgorde geordend in het Paleis voor Schone Kunsten. Kijk zelf rond, leg zelf verbanden en vergeet de boemerang vooral niet op te vangen. Veel kijkplezier!
GENDER Pascale Marthine werd geboren als Jean Apollinaire Tayou. In het midden van de jaren negentig veranderde hij zijn voornaam in Pascale Marthine, de namen van zijn ouders. Door zijn naam te vervrouwelijken, speelt de kunstenaar met de open grenzen van gender. Dit verzamelwoord omvat alle sociale en culturele kenmerken van mannen en vrouwen, alle niet-biologische eigenschappen die in een samenleving bepalen of je een man of een vrouw bent. Zijn vervrouwelijkte artiestennaam doet je stilstaan bij de vooroordelen die je blik kleuren als je een tentoonstelling van een vrouwelijke kunstenaar bezoekt. Deze vooroordelen stemmen meestal niet overeen met wat je werkelijk ziet. Je kan eruit afleiden dat ongelijkheid tussen mannen en vrouwen geen natuurlijke, maar een sociale constructie is. Omdat stereotypen kunnen verschillen van cultuur tot cultuur en van tijdperk tot tijdperk, kan je ze ook bijsturen. Door zijn naam te veranderen laat de kunstenaar zien hoe wispelturig een vooroordeel kan zijn.
1 Scene of Life, 2010
Miniatuurfiguren uit Tayou’s wonderlijke
PMTayou_VG_A3.indd 1
universum zijn als vlinders opgespeld in een vitrine. Stuk voor stuk hebben de koppeltjes seks met elkaar. Mannen met vrouwen of mannen met mannen. Ze wisselen van rol, ze betasten elkaar en de grenzen van hun seksualiteit. De kunstenaar zet de bronzen paartjes te kijk achter glas. Eerder dan te provoceren, wil hij de poëzie van de liefde verbeelden. En alles wat daarbij hoort.
2 Graffiti Neon, 2015
Deze erotische taferelen uit neon lijken neergekrabbeld als graffiti. In tegenstelling tot de gemiddelde graffitikunstenaar wil Tayou geen kritische boodschap verkondigen. Door een warmbloedig onderwerp in het kille neonlicht tentoon te stellen, voegt hij een vleugje tederheid en humor toe aan een vergeten plek.
TRADITIE VS. GLOBALISERING In deze tentoonstelling duiken vaak traditionele voorwerpen op als fetisjbeeldjes of Afrikaanse maskers. Als je beter kijkt dan herken je de traditionele vormen, maar zie je dat de voorwerpen niet gemaakt zijn uit traditionele materialen. Hout vervangt de
3 Africonda, 2014
Vier maskers met kristallen ogen kijken je aan vanuit hun kronkelige nest. De ineengevlochten slang van Tayou heet Africonda en staat symbool voor Afrika. Het zachte, snoepkleurige lijf is gevuld met hooi en verspreidt een zoete, aardse geur. Het doet denken aan het exotische Afrika uit de romantische films en documentaires. Intussen glijdt een duistere realiteit binnen via de harde, houten spaken die onder de slang uitkomen. “Zo vrolijk is het werk niet, want de slang eet zijn eigen staart op”, legt de kunstenaar uit. Hiermee verwijst hij naar de eeuwige kringloop van het leven. Alles komt terug, ook de problemen.
4 Poupées Pascale, 2011
De kunstenaar gaat op zoek naar zijn Afrikaanse roots in de reeks Poupées Pascale. Deze figuurtjes smukten zijn voorouders op tijdens rituelen om zieken te genezen. Hij schraapt de traditie er vanaf en vervangt de natuurlijke versieringen door gekleurde parels, plastic rietjes en keukengerei. De beelden zijn het perfecte voorbeeld van wat de Frans-Antilliaanse schrijver Édouard Glissant ‘creolisering’ noemde. Met dit begrip legde Glissant uit dat onverwachte, creatieve krachten vrijkomen als je de vormentaal uit culturen mengt.
5 Colourful Line, 2014
In een wirwar van felgekleurde rietjes wriemelt Colourful Line laag boven je hoofd. De weelderige wolk uit plastic doet denken aan een uit de hand gelopen verjaardagsfeestje. De werkelijkheid is anders. Door rietjes aan elkaar te lijmen, tekent Tayou een kronkelige lijn in de tentoonstellingsruimte. Hij vraagt zich af wat er kan gebeuren als je één lijn samenvoegt, door elkaar weeft en laat botsen. In dit werk staat de lijn symbool voor de grens die wordt getrokken tussen regio’s, landen of mensen. Tayou toont hoe plooibaar en relatief een lijn kan zijn.
6 Our Traditions, 2015
Tussen de samengevlochten takken herken je voorwerpen die geregeld terugkomen in het oeuvre van de kunstenaar: diamanten, kristallen maskers, kalebassen, wegwerpartikelen, maar ook goedkope bezems die je terugvindt in ieder huishouden in Afrika. Deze installatie wordt pas interessant als je niet vertrouwd bent met de traditionele materialen. Door de ogen van een westerse toeschouwer krijgen de takken een andere betekenis. Banale bezems veranderen in kunstwerken, een goedkoop product wint aan waarde.
ECOLOGIE Met humor en sterke beelden bekommert Tayou zich om de grote problemen van de 21e eeuw. Ecologie is nadrukkelijk aanwezig in zijn werk, vooral de schadelijke invloed van de mens op de natuur. Tayou engageert zich keer op keer via zijn kunst. Hij toont confronterende cijfers over milieuvervuiling, brengt de donkere kant van petroleum in beeld. In zijn materiaalkeuze kan je niet om zijn ecologische betrokkenheid heen. Als je Tayou’s installaties van dichtbij bekijkt, dan herken je gebruikte verpakkingen, wegwerpartikelen, gevonden voorwerpen en plastic zakjes. Het materiaal spreekt voor zich. Het zijn waardeloze ondingen die langs de weg slingeren of in bomen blijven hangen. Tayou maakt er kunstwerken van en voegt er een economische en ideologische waarde aan toe. Door afgedankt materiaal te redden uit de vuilnisbak neemt hij zowel de consumptiemaatschappij als onze wegwerpcultuur op de korrel.
7 Citarum River, 2015
Rijen plastic flessen hangen als een doolhof aan de muur. Ze zijn doorzichtig maar niet onzichtbaar. Je vindt geen weg naar buiten uit dit labyrint. Het werk is genoemd naar de Citarum River op Java, een van de meest vervuilde rivieren ter wereld. 2000 fabrieken lozen er dagelijks gevaarlijke hoeveelheden lood, kwik, arseen en andere gifstoffen in het water. De kunstenaar werpt een moeilijke kwestie op. De bewoners hebben zowel de fabriek als de rivier nodig om te overleven. Dat maakt hen zowel medeplichtig aan de vervuiling als slachtoffer van de industrie. In beide gevallen krijgen ze hun lot in het gezicht teruggeworpen, net als een boemerang.
EXPO
Tentoonstellen is voor Tayou ook herscheppen. Het Paleis voor Schone Kunsten ziet hij als een reusachtige casserole waarin hij zijn expositie opnieuw bereidt: met andere kruiden, enkele nieuwe ingrediënten en in net weer andere constellaties. Zijn werk kookt over. Vanuit het reguliere tentoonstellingscircuit in de gangen en de centrale hal tot aan de hoofdingang in de Ravensteinstraat. In deze rotonde toont hij een werk dat hij speciaal voor deze tentoonstelling ontwierp: Bring Back Our Boys and Girls bq , lees je in neonletters. Al bij het binnenkomen, gaat er een wereld aan associaties open. De verscheidenheid aan materialen in deze tentoonstelling valt op: gerecycleerde Afrikaanse sculpturen, maskers, textiel, chocolade, kristal, … Let zeker ook op de manier waarop de materialen zijn bewerkt en gecombineerd. Tayou eigent zich objecten en grondstoffen toe om de betekenissen die er zitten ingebakken opnieuw in vraag te stellen.
kunstenaar door glas, nagels en geitenbloed door parels en plastic. Hij koppelt de maskers en beelden los van hun traditionele context en geeft er een hedendaagse draai aan. Tegenover het thema van de traditie zet Tayou het thema van de globalisering. Barrières tussen maatschappijen, culturen en economieën vallen weg. Via de hedendaagse media communiceren we zonder problemen met de andere kant van de wereld. De kunstenaar stak na zijn studies grenzen over: van Kameroen naar Stockholm, Parijs en België. Elke keer nam hij een stukje mee en liet hij wat van zichzelf achter. Hij steekt ook grenzen over in zijn kunst. Tayou maakt miniatuurbeeldjes van Afrikaanse flaneurs of wandelaars honderd keer groter en meet ze westerse kledingstukken aan.
8 Octopus, 2010
Octopus springt al van ver in het oog. De benzinepompslangen doen denken aan de tentakels van een inktvis. De lange buizen zijn samengevlochten als het kloppende hart van een pikzwart schepsel. Achter deze stuwende motor van oorlog en vervuiling zit een donkere boodschap verborgen. De opbouw van een beschaving gaat hand in hand met de ondergang ervan.
9 Oléoduc, 2015
De afvalwaterleiding van het werk Oléoduc kronkelt onschuldig door de tentoonstellingsruimte. Het stukje loodgieterij krijgt een dramatische wending als de kunstenaar er de statistieken aan toevoegt met de meest vervuilde plaatsen ter wereld. Tayou confronteert je met het feit dat arme landen heviger lijden onder milieuvervuiling dan rijke landen.
bk Plastic Tree, 2014
Als je door de tentoonstelling wandelt, moet je zigzaggen tussen boompjes die uit het plafond groeien. De bladeren zijn vervangen door felgekleurde plastic zakjes. In dit werk zie je hoe de westerse consumptiemaatschappij weegt op het ecologische evenwicht. Het duurt twintig jaar voordat de natuur een plastic zak afbreekt. In die tijd komen kleine deeltjes plastic terecht in de voedselketen. Deze microplastics vormen een gevaar voor mens, dier en milieu. De dreigende boodschap van Plastic Tree staat loodrecht op zijn opgewekte, fleurige vorm.
KOLONIALISME Tayou stelt het koloniale verleden van Europa aan de kaak. In de vorm en de materialen van zijn werk verwijst hij
7/3/15 9:27 AM
rechtstreeks naar uitbuiting, slavernij en alles wat onlosmakelijk verbonden is met de geschiedenis van Afrika. Tussen de regels door lees je drie beweegredenen die aan de basis lagen van de Europese kolonisatie. Politiek: alle landen wilden het grootste grondgebied bezitten. Economisch: ze wilden allemaal zoveel mogelijk afzetmarkten, goedkope grondstoffen en arbeidskrachten te pakken krijgen. Humanitair: ze wilden hun zogezegd superieure cultuur opleggen aan de inheemse volkeren. Tayou keert de rollen om door de Europese handelsroutes, grondstoffen en cultuur te koloniseren. Hij koloniseert het beeld van de Europeaan in zijn Flâneurs de Montreuil (2010) bl . Deze portretten bestelden blanke Europeanen bij Afrikaanse houtsnijders. in plaats van een westerse persoon uit te houwen, maakten de snijders beeldhouwwerkjes van zwarte mannen gekleed als een blanke. Tayou vergroot deze gekoloniseerde beelden uit en laat ze in buitenproportionele dimensies flaneren door de Hortahal.
bm Coton Tige, 2015
Een wollige katoenwolk met puntige staken zweeft aan het plafond van het Paleis voor Schone Kunsten. Het zachte katoen steekt af tegen het knoestige hout van de spiesen. Tayou zet de lichte luchtigheid van de vorm pal tegenover de onderliggende betekenis van katoenproductie in de geschiedenis van de slavernij: Coton Tige verwijst naar de pluizige katoenbollen van de kolonies die katoen produceerden. Voor de controle over de handel van dit ‘witte goud’ trokken landen als Frankrijk en Engeland naar het slagveld aan het begin van de negentiende eeuw.
bn Code Noir, 2015
Tayou schikt vijf zwarte silhouetten als een barcode op een rij. Ze beelden Afrikanen uit in een westerse outfit. Niet de barcode maar de Code Noir identificeerde mensen tijdens de Europese kolonisatie. in deze wet legde de Franse koning Lodewijk XiV de regels vast waaraan zwarte slaven zich moesten houden in de kolonies. Het decreet was van kracht tot 1848. Vandaag is het niet de Code Noir die ons leven organiseert, maar de streepjescode. Tayou bekijkt de barcode als het symbool van de consumptiemaatschappij die onze levens regeert.
en het zuiden. Ze werken niet louter tegen elkaar, ze vullen elkaar ook aan. Daarnaast focust de kunstenaar op conflicten in oorlogsgebieden en op moeilijkheden in relaties tussen mannen en vrouwen. Hij stelt scherp op onze innerlijke tweestrijd en op de wezenlijke problemen waar we af en toe mee worstelen. Conflict vind je ook terug in de manier waarop hij zijn kleuren en materialen gebruikt. Harde en zachte grondstoffen of vrolijke en sombere tinten mengt hij door elkaar. in plaats van elkaar op te heffen, voegen de tegenstrijdige elementen in zijn werk visueel vuurwerk toe.
bp Tug of War, 2010
Een bronzen beeld van een naakte, gespierde Afrikaanse man zet zich schrap om uit alle macht te trekken aan een rode draad. Aan het andere uiteinde houdt een bronzen beeld van een naakte, Europese vrouw de draad nonchalant vast tussen duim en wijsvinger. je merkt meteen wie de touwtjes in handen heeft. De boodschap is duidelijk: in een relatie tussen man en vrouw zijn conflicten onvermijdelijk. De winnaar van het getouwtrek is degene die niet loslaat.
bq Bring Back Our Boys and Girls, 2015
in de ingang van het Paleis voor Schone Kunsten gloeit het recentste werk van de kunstenaar. De neonletters Bring back our boys & girls maakte hij speciaal voor deze tentoonstelling. je herkent de leuze van de hashtag #BringBackOurGirls, de Twitter-actie die in april 2014 de aandacht vestigde op de ontvoering van 276 Nigeriaanse schoolmeisjes door de terreurorganisatie Boko Haram. Tayou voegt er het woord ‘boys’ aan toe. Ook de jongens van Boko Haram zijn verloren. Wie of wat kan deze verloren zielen bevrijden, is nog maar de vraag.
br David Crossing the Moon, 2015
De davidster, het christelijke kruis en de halve maan van de moslims stapelt Tayou in laagjes op elkaar. De symbolen van de drie grote monotheïstische religies overlappen. Als je ze van ver bekijkt, dan laat de gloed van de drie kleuren ze naadloos in elkaar overvloeien. De kunstenaar brengt drie godsdiensten vredig samen die tot vandaag botsen.
INFO
MODE Pascale Marthine Tayou nodigt je ook uit in zijn Fashion Street bs . Levensgrote foto’s van kledingverkopers dompelen je onder in een Afrikaanse stad. De verkopers kan je zien als wandelende winkels én als mannequins. Hun lichamen verdwijnen haast onder de lagen stof. Het bracht Tayou tot zijn Sauveteurs bt , grote figuren geblazen uit kristal. Het waardevolle glas contrasteert met het beladen materiaal dat de figuren dragen. Het ethische en esthetische, het vuile en het heldere, komen samen. Textiel en textuur zijn bij Tayou nauw verweven. Met het oog op onze Summer of Fashion maakte hij een nieuwe reeks van vier werken: Saison d’amour ck . je ziet de reeks in de Hortahal. Het zijn ‘collages’ uit textiel. Het materiaal lag als het ware voor het oprapen. De meeste stukken stof komen van zijn vrouw, de modeontwerpster jo De Visscher. Kledingstukken belichamen niet alleen een serie opvattingen over de persoonlijkheid van degene die ze dragen. Ze suggereren ook een ethisch besef dat samenhangt met de productie en consumptie ervan. in de tentoonstelling De Belgen. Een onverwacht modeverhaal getuigen ontwerpers van deze ethische en ecologische bewustwording onder de noemer ‘Waardevol. Het einde van de verkwisting’: eerlijke stoffen en werkomstandigheden, natuurlijke materialen, recyclage, het beperken van de ecologische voetafdruk, openheid over alle facetten van het productieproces, ... Mode heeft wel degelijk een impact.
PASCALE MARTHINE TAYOU — in Kameroen geboren in 1966 — Woont al meer dan twintig jaar in Gent — Studeerde rechten in Yaoundé, de hoofdstad van Kameroen — Autodidact. Hij werkt al meer dan 25 jaar als kunstenaar — Tentoonstellingen in MACRO in Rome, MuDAM in Luxemburg, SMAK in Gent e.a. — Documenta 11 in Kassel in 2002 en Biënnale van Venetië in 2005 en 2009 — BOOMERANG: eerder te zien bij de Serpentine Galleries in Londen.
Fotograferen mag! Deel je foto’s op @BOZAR Welkom in onze zomerbar Tijdens de nocturnes op donderdag (25.06 > 16.07 en 20.08 > 17.09.2015) organiseren we drinks, ontmoetingen en extra activiteiten. Meer details vind je op www.bozar.be en onze Facebook-pagina. Tickets € 8 – 6 (BOZAR-friends) De Belgen + Pascale Marthine Tayou: € 14 – 12 (BOZAR-friends) De Belgen + Pascale Marthine Tayou + Young Belgian Art Prize 2015: € 16 – 14 (BOZARfriends) Catalogus Pascale Marthine Tayou. Boomerang (EN) Te koop bij BOZAR BOuTiK € 18 - 16 (BOZAR-friends) Teksten Compilatie: Kurt De Boodt & Marianne Van Boxelaere Eindredactie: Frederic Eelbode Lay-out Olivier Rouxhet Productie Serpentine Galleries, Londen met BOZAR
Met de medewerking van GALLERiA CONTiNuA, San Gimignano / Beijing / Les Moulins / Habana
Steun Federale Overheidsdienst van Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking
bo Black Diamonds, 2014
Aan fijne kabels bungelen puntige diamanten uit metaal in de lucht. Deze Black Diamonds verwijzen naar ‘bloeddiamanten’ uit Afrikaanse conflictgebieden die illegaal worden verhandeld om oorlog en conflicten mee te financieren. Als je dit weet, dan ga je de omstreden juwelen anders bekijken. Kostbare hangers veranderen plots in krijgszuchtige speren die dreigend boven je hoofd hangen.
INGANG VAN DE TENTOONSTELLING
CONFLICT
4
Conflict duikt geregeld op in Tayou’s oeuvre. Zijn beelden zijn beladen met een boodschap die loodrecht staat op hun luchthartige vorm. Voor het dramatische effect voegt de kunstenaar graag yin en yang toe aan zijn werk. Deze Chinese symbolen verwijzen naar tegengestelde krachten. Yin staat onder meer voor vrouwelijkheid, de aarde en het noorden. Yang symboliseert mannelijkheid, de hemel
bl bl
5 bk
ck bo HORTAHAL
9 2
bk 9 bq PALAis DEs BEAUX-Arts BrUXELLEs PALEis VOOr sCHOnE KUnstEn BrUssEL PMTayou_VG_A3.indd 2
3 bs 7
2
bk 1
bt
bm
bs INGANG
Ravensteinstraat 23
6 bp
8
br bn
9
7/3/15 9:27 AM