bouwtotaal_2011_4

jaargang 8 / nummer 4 april 2011

‘Het dak beschouwen als maaiveld’

I n dit nummer Thema

DAKEN

Hij heeft het dakenlandschap de afgelopen veertig jaar als dakadviseur enorm zien veranderen.

Vooral in het nieuwe millennium verandert de monofunctie van het dakoppervlak steeds meer in een multifunctionele invulling.

Het grijze bitumendak maakt plaats voor groene daken, energie-opwekking, waterbuffering, luchtzuivering, parkeerplaats en recreatieruimte. ‘We moeten het dak leren beschouwen als maaiveld’, aldus Albert van den Hout, directeur BDA Groep. In deze uitgave van BouwTotaal ruim aandacht voor het veranderende dakenlandschap in Nederland.

8 Visie Albert van den Hout op daken

10

Vegetatiedaken op bestaande bouw

13 Dakennieuws

[lees verder op pagina 8

Aannemersfederatie luidt noodklok Aannemersfederatie Nederland Bouw& Infra luidt de noodklok over het snel groeiend aantal faillissementen onder MKB-bedrijven in bouw en infra. Terwijl in 2009 gemiddeld zeven bedrijven per maand sneuvelden, lag dat aantal in 2010 al op twaalf. Dat het aantal faillissementen in een stroomversnelling raakt, wij-

zen de cijfers voor februari van 2011 uit. In die maand trof niet minder dan 40 bedrijven dit lot en voor maart moet worden gevreesd dat dit aantal weer wordt overtroffen. [lees verder op pagina 3]

Betonoppervlakte activering: nieuwe dimensie in klimaatbeheersing Hotel Hilversum – de Witte Bergen aan de A1 is het eerste gebouw in Nederland waarvan ruimten worden verwarmd en gekoeld door middel van betonoppervlakte activering. Daartoe zijn klimaatmatten van Navos Klimaattechniek BV in Dycore breedplaatvloeren ingestort. Bijzonder is dat de

www.festool.nl

scoutcentrum

18 Betonoppervlakte activering

EN

VERDER

21 In detail 25 Bouwkosten

[Lees verder op pagina 18]

o.a.

• 3 jaar garantie • GRATIS diefstalverzekering

Houten onderdak voor

23 Bouwgebreken

dunne Poli-Propyleen buisjes maar circa 2 tot 3 mm boven het plafondoppervlak liggen. Hierdoor kan de onderliggende ruimte snel en energiezuinig worden verwarmd en gekoeld.

Profiteer van de vele voordelen!

16

6

27 Fiscaal en Personeel

29 Productnieuws

Met IsoBouw wordt uw werk een heel stuk lichter.

IsoBouw brengt nieuwe ideeën in praktijk.

Met SlimFix® & SlimFix Reno+®.

Door steeds goed naar u te luisteren, komt IsoBouw telkens met doordachte, innovatieve oplossingen. Die zorgen ervoor dat u makkelijker, fraaier en voordeliger kunt renoveren. Zo staan onze SlimFix® en SlimFix Reno+® bekend als uiterst hanteerbare producten. Maar het zijn ook de slimme details die een wereld van verschil maken. Zo is de SlimFix Reno+® extreem dun, waardoor de opbouwhoogte minimaal blijft. Meer weten over onze innovaties?

Kijk op onze website of maak een afspraak: 0493-49 81 11.

www.isobouw.nl/aannemers

WT_ZS_265 x385.indd 1

11-09-2009 16:31:46

ACTUEEL

3

Aannemersfederatie luidt noodklok Aannemersfederatie Nederland Bouw& Infra luidt de noodklok over het snel groeiend aantal faillissementen onder MKB-bedrijven in bouw en infra. Terwijl in 2009 gemiddeld zeven bedrijven per maand sneuvelden, lag dat aantal in 2010 al op twaalf. Dat het aantal faillissementen in een stroomversnelling raakt, wijzen de cijfers voor februari van 2011 uit. In die maand trof niet minder dan 40 bedrijven dit lot en voor maart moet worden gevreesd dat dit aantal weer wordt overtroffen.

De Federatie waarschuwt al meer dan een jaar dat de ontwikkelingen in sneltreinvaart de verkeerde kant opgaan. Dat er sprake was van enige overcapaciteit in de sector en dat de opeenvolgende crises een sanerend effect hebben is juist. Maar het huidige tempo van faillissementen staat in geen enkele verhouding tot het wegwerken van die overcapaciteit. Aannemersfederatie Nederland dringt er daarom bij de overheden met klem op aan geen tijd meer te verliezen en te voorkomen dat de sector verder leegloopt.

Verlenging 6% btw-tarief

Er moet snel duidelijkheid komen over verlenging van het 6% btw-tarief voor onderhoud en verbouw. Een jaar verlengen van

de regeling biedt zekerheid en vertrouwen en voorkomt oplopende werkloosheid.

Voorts moet snelheid worden gemaakt met de renovatie en verduurzaming van oudere huurwoningen in de voormalige prachtwijken. De Federatie denkt aan de aanpak van de buitenschil en gevel- en dakisolatie, waarvan de kosten deels worden terugverdiend door de te realiseren energiebesparing. Bij de werkzaamheden kunnen werkzoekenden worden ingeschakeld, die via het Opleidingsbedrijf van de Federatie worden geschoold. Voor gemeenten ligt hier een kans bij uitstek om werkzoekenden ervaring te laten opdoen in werkzaamheden die in de onmiddellijke omgeving plaatsvinden en zeer tastbaar zijn.

In afwachting van de behandeling van de

nieuwe Aanbestedingswet in de Tweede Kamer zouden opdrachtgevers infraprojecten nu reeds waar mogelijk in kleine ‘lots’ moeten aanbesteden, zodat kleinere infrabedrijven een betere en eerlijker concurrentiepositie op de markt kunnen innemen. Recent onderzoek van ABN AMRO wijst uit dat de mkb-bedrijven in de infrasector in de komende maanden de grootste klappen krijgen.

Bouwbedrijven die in onderaanneming werken hebben het momenteel dubbel lastig, omdat ze veelvuldig geconfronteerd worden met faillissementen van grote en middelgrote hoofdaannemers. In de meeste gevallen betalen deze gespecialiseerde aannemers het gelag.

Dag van de Bouw 2011 Op 28 mei 2011 vindt voor de zesde keer de Dag van de Bouw plaats. Inmiddels hebben al honderd bouwbedrijven laten weten die dag hun hekken open te zetten. Tijdens de Dag van de Bouw zijn er van 10.00 tot 16.00 uur door het hele land honderden bouwlocaties gratis toegankelijk. Kijk op dagvandebouw.nl voor een interessant project bij u in de buurt.

De Dag van de Bouw is de jaarlijkse open dag van de bouw. Wegen, tunnels, ziekenhuizen, scholen, stations, maar ook winkelcentra, kantoorgebouwen en speciale woonprojecten; er is veel te zien en te beleven. Zo kunt u een kijkje diep onder de grond nemen bij de bouw van de NoordZuidlijn in Amsterdam. Of kom kijken op de bouwplaatsen van Rotterdam CS en het stationsgebied van Utrecht. Maar ook bij de renovatie van het Raadhuis in Castricum, de brede school in Stramproy en de omlegging van de Zuid-Willemsvaart kunt u kijken op een locatie waar u doorgaans niet mag komen.

Veel aanmeldingen

Inmiddels hebben al honderd bouwbedrijven laten weten graag mee te doen aan de Dag van de Bouw. De verwachting is dat nog meer bouwlocaties besluiten om op 28 mei hun hekken open te doen voor het grote publiek. Een voorbeeld is het project Stationsgebied in Utrecht: het grootste bin-

nenstedelijke bouwproject van Nederland waarbij ProRail, NS, Corio, Jaarbeurs en gemeente Utrecht samen werken aan een nieuwe centrum voor de stad (meer informatie op www.cu2030.nl). Men werkt onder meer aan het Muziekpaleis, een nieuwe bibliotheek, het Stadskantoor, de OV-terminal en men geeft de stad het water in de singel terug. Erik Suik, woordvoerder projectorganisatie Stationsgebied: ‘Voor ons zijn de Dag van de Bouw en onze twee-

maandelijkse Schouwen momenten waarbij we geïnteresseerden een kijkje in de bouwput kunnen geven. Dat is belangrijk voor de betrokkenheid van bewoners, ondernemers en andere belanghebbenden bij de werkzaamheden. Vorig jaar vond bij ons de landelijke aftrap plaats van de Dag van de Bouw met minister Eurlings en ook dit jaar doen wij weer mee. De bouwers van de verschillende projecten in het Stationsgebied openen hun bouwput op 28 mei en in het informatiecentrum zijn diverse presentaties (ondermeer over de bouw van de nieuwe OV-terminal). Ook organiseren we rondleidingen door het gebied.

Projectleider Irène van Doesburg over de Dag van de Bouw: ‘De Dag van de Bouw is voor veel mensen een unieke mogelijkheid om een keer van dichtbij te zien wat de bouw- en infrasector allemaal doet. Eens kijken waar mensen normaal niet mogen komen. Van deelnemers horen we ook enthousiaste reacties, veel van de deelnemende bouwbedrijven doen daarom vaker dan eens mee. Er zijn zelfs bedrijven die dit jaar voor de zesde keer meedoen en dus geen enkele Dag van de Bouw gemist hebben.’

Meer informatie vindt u op de compleet vernieuwde website www.dagvandebouw.nl.

Blijf van het dak af!

Het oer-Hollandse dakenlandschap dreigt te verdwijnen! Nog even en de vertrouwde rode pannendaken en grijze bitumendaken worden aan het zicht onttrokken door zonnepanelen en zonnecollectoren.

Of het dak is bezaaid met sedumplantjes en kruiden, gras, struiken of zelfs bomen! Hele parken dreigen er te worden aangelegd op de daken. Of ze strooien er Olivijn op; dat is een mineraal gesteente dat CO2 kan absorberen. En dan durven ze die fraaie platte daken ook nog te ontsieren met veiligheidshekken en aanlijnsystemen voor dakonderhoud! Ook de pannendaken worden stiekem voorzien van veiligheidssystemen. Of ze gaan parkeerplaatsen op platte daken aanleggen, zodat het dak straks vol blik staat. Wie stopt deze verwoesting van ons dakenlandschap? We moeten op de barricaden springen en al die vreselijke ontwikkelingen stoppen! Pannen en bitumen willen we en geen groene parken! Dan maar geen buffering van hemelwater, verbetering van het microklimaat in de binnensteden, enge beestjes en lekker koele binnenruimten. En parkeren doen we wel voor de deur en niet op dak!

Aardolie en gas hebben we ook nog genoeg, dus al die panelen en collectoren zijn nergens voor nodig!

En het broeikaseffect is verzonnen door de politiek. Veilig werken op het dak? Ook zoiets. Hoe vaak valt er nou iemand van dat dak af? Ja, je leest wel eens iets in de krant, maar zelf heb ik het nog nooit gezien. Ik hoop eigenlijk maar één ding….dat ik de enige ben die zo denkt over de nieuwe toekomst van daken…

Frank de Groot Hoofdredacteur

Nieuwe bestelautoregeling niet voor rekening werkgever Staatssecretaris Weekers van Financiën heeft het voornemen om de rittenregistratie voor bestelauto's te laten vervallen. UNETO-VNI, de ondernemersorganisatie voor de installatiebranche, is daar verheugd over. De kosten van een nieuwe regeling mogen volgens de installateursvereniging echter niet worden afgewenteld op de werkgever. De brancheorganisatie ziet dan ook niets in de invoering van een aanschaftaks bpm of een ophoging van de motorrijtuigenbelasting, zoals de staatssecretaris nu voorstelt.

Het voorstel van staatssecretaris Weekers voor een aanschaftaks of een verhoging van de motorrijtuigenbelasting kan niet rekenen op de steun van de installateursvereniging. In dat geval betaalt de werkgever volgens UNETO-VNI de kosten die feitelijk bij de werknemer zouden moeten liggen.

Deze geniet via de regeling namelijk loon

in natura (het privégebruik van de auto).

Een nieuwe regeling mag volgens UNETOVNI geen financiële lastenverzwaring of extra administratieve lasten voor de werkgever opleveren.

Voor de ruim 4.500 kleinere installatiebedrijven die bij UNETO-VNI zijn aangesloten, is de rittenregistratie al jaren een doorn in

De installatiebranche is één van de branches waar de problematiek van de rittenregistratie volop speelt. Dagelijks rijden er circa 40.000 bestelauto's door het land met monteurs.

het oog. Hoewel de regeling is gericht op de werknemer, wordt de werkgever in kleinere bedrijven vaak geconfronteerd met de onwerkbaarheid van de regeling. Zo is het voor werknemers in sommige gevallen niet

duidelijk aan welke eisen een rittenregistratie moet voldoen. Dat vloeit voort uit het feit dat de Inspectie van de Belastingdienst in diverse regio's in het land de regeling op een verschillende manier interpreteert.

ACTUEEL Bedrijfsnieuws Nieuwe directeur Bouwen met Staal Het bestuur van Bouwen met Staal heeft ir.

Frank Maatje per 1 mei 2011 benoemd tot directeur van Bouwen met Staal. In deze functie vervangt Frank de huidige directeur van Bouwen met Staal, Rik van Thiel, én de secretaris van de vereniging Bouwen met Staal, Rob Lutke Schipholt. Rik van Thiel blijft nog werkzaam bij Bouwen met Staal in parttime dienstverband. Rob Lutke Schipholt gaat per 1 april 2011 met pensioen.

Frank Maatje Frank Maatje.

(1964) studeert in 1988 af aan de Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de TU Delft. Na twee jaren als constructeur bij Evers Staalconstructies, start hij in 1990 samen met Harry Evers ECCS BV. Naast engineeringswerkzaamheden, is hij voor dit bureau actief in de ontwikkeling, verkoop en implementatie van software voor onder meer 3D-tekenen en -rekenen. Sinds 2007 werkt Frank zelfstandig, onder de naam 'Maatwerk Consulting'.

Bouwen met Staal heeft hem de afgelopen jaren veelvuldig ingeschakeld, bijvoorbeeld als docent bij de cursussen Hallenbouw en Dwarskrachtverbindingen. Tot op de dag van vandaag treedt Frank op als voorzitter van Technische Commissie 5 Computertoepassingen in de staalbouw en als projectleider van het Constructeursregister. Sinds 1 oktober vorig jaar is hij zelf ook Register Constructeur.

In zijn nieuwe directeursfunctie bij Bouwen met Staal gaat Frank zich inzetten voor de ontwikkeling en uitvoering van het beleid van Bouwen met Staal. Hij gaat leiding geven aan vijftien medewerkers.

KIWA gaat bouwplaatsbeveiliging certificeren Aanbieders van bouwplaatsbeveiliging die zijn aangesloten bij de branchevereniging VEBON, gaan over tot certificering. Dit initiatief volgt op de vorig jaar door Bouwend Nederland uitgebrachte ‘Handreiking beveiligen van bouwlocaties’ die in samenwerking met VEBON, politie, justitie en verzekeraars is ontwikkeld. De handreiking is bedoeld om de criminaliteit op bouwlocaties te verminderen. Jaarlijks lijdt de bouwsector namelijk zo'n 115 miljoen euro schade door diefstal, vernieling en geweld op bouwlocaties.

Beveiligingsinstallateurs aangesloten bij de Vereniging van BeveiligingsOndernemingen in Nederland (VEBON) die met de Handreiking werken, worden onderworpen aan audits van KIWA zodat zekerheid ontstaat dat de beveiligingssystemen worden geleverd conform de geldende eisen. Naast de beveiligingsinstallateur zelf, zal KIWA ook een aantal projecten van de betreffende installateur aan audits onderwerpen op basis waarvan een erkenning kan worden verstrekt of ingetrokken.

Door deze certificering wil VEBON zorg dragen voor een optimale kwaliteit van de beveiliging ten behoeve van de leden van Bouwend Nederland en de CAR verzeke-

Meer weten? Kijk op www.vebon.org of www. vvbo.nl

Terwijl de bouwsector nog zucht onder de gevolgen van de economische crisis, hebben Rabobank en Bouwend Nederland onderzocht wat bouwbedrijven tot succesvolle ondernemingen maakt. Het beschikken over en werken vanuit een bewuste strategie blijkt essentieel om de omzet en resultaat- ontwikkeling op peil te houden. Uit de studie blijkt dat vaak voorkomende kenmerken van betere bouwbedrijven zijn: een jonge directie, met bedrijfseconomische achtergrond, met totaaloplossingen en een goed relatienetwerk.

Meer dan 500 ondernemers in de bouw is gevraagd wat tot succes leidt en hoe zij denken over strategie. Uit het onderzoek blijkt dat bedrijven die een strategie hebben en daarnaar handelen, betere vooruitzichten hebben voor de toekomst dan bedrijven die in mindere mate aan strategievorming doen. In de studie worden deze bouwbedrijven de ‘koplopers’ genoemd.

Koplopers onderscheiden zich doordat zij: • vaker een relatief jonge directie hebben; • vaker een directie hebben met een meer bedrijfseconomische dan technische achtergrond;

Op 14 en 15 april 2011 organiseerde Provi twee open dagen op haar nieuwe vestiging aan de Arkansasdreef 32H in Utrecht. Met deze nieuwe vestiging heeft Provi de stap gezet om nog dichter bij haar klant te zijn.

Informatie De hoofdvestiging en het centrale magazijn van Provi zijn gevestigd aan de Afrikalaan 5 in Vroomshoop. Provi is bereikbaar via (0546) 64 65 66 of het storingsnummer (0900) 444 888 0. Voor informatie over de producten kunt u ook terecht op www.provi.nl of de webshop www.provi-reiniging.nl.

raars. Eind 2010 zijn er twee bouwplaatsen en één beveiligingsinstallateur met succes door KIWA aan een audit onderworpen.

Deze bouwplaatsen zijn op het hoogste niveau, niveau 4, beveiligd.

De komende maanden zullen er meer projecten op niveau 4 worden gecertificeerd.

Hierdoor zijn reducties tot 75 procent op het eigen risico mogelijk, evenals een korting op de CAR premie. In de loop van 2011 worden meerdere leden van de VEBON aan een audit onderworpen om te komen tot een certificering door KIWA.

Kenmerken van betere bouwbedrijven

Nieuwe vestiging Provi in Utrecht

De vestiging Utrecht moet door de centrale ligging uitgroeien tot het service steunpunt voor Midden en West Nederland. Daarnaast zal de klant ook onderdelen en accessoires vanuit deze vestiging kunnen betrekken voor hogedrukreinigers en glasbewassing systemen.

Provi wil de partner voor (technische) reinigingsoplossingen zijn en staat voor een klantgerichte dienstverlening. Het bedrijf ontwikkelt systemen en volgt technische innovaties op de voet. Het leveringsprogramma omvat reinigings- en persluchtproducten, zowel concept als maatwerk.

5

• m inder moeite hebben zich te onderscheiden van de vele concurrenten; • meer actief zijn in de utiliteitsbouw (vooral bedrijven, overheid, zorg en scholen); • in 2009 betere omzet- en bedrijfsresultaten boekten dan achterblijvers: bij een derde is de omzet in 2009 gestegen, voor 2010 verwacht 20 procent een omzetstijging gerealiseerd te hebben; • bij een gelijke omzetverwachting een beter bedrijfsresultaat verwachten; • vaker worden gekozen op basis van betrouwbaarheid en eerdere goede ervaringen, omdat zij een totaaloplossing bieden, meedenken met de klant en specialistisch werk leveren; • hun opdrachten relatief vaker verkrijgen doordat ze een relatie/netwerk, een eigen website of een samenwerking met vaste partners hebben.

Redenen genoeg voor bouwende ondernemers om zelf aan de slag te gaan met een uitgekiende strategie! In de studie staat bovendien een zeven stappenplan om een stevige fundering leggen en deze verder uit te bouwen tot een volwassen strategie.

Maurice van Sante ING Economisch Bureau Maurice.van.sante@ing.nl

Orderstroom bij architecten laat nog geen verbetering zien Een eerste teken van een aankomend herstel in de woningbouw is normaliter te zien bij de architecten.

Woningbouwprojecten worden getekend, verkocht en in een later stadium leidt dit tot meer nieuwbouw. Als we naar de ontwikkeling van de architectenbranche kijken dan zien we echter nog geen herstel. In het derde kwartaal van 2010 (laatst beschikbare data) krimpt de ontvangen opdrachtenstroom bij architecten voor het tekenen van nieuwbouwwoningen nog met 3,5% (j.o.j.). De omzet van de architecten neemt in het vierde kwartaal van 2010 wel toe ten opzichte van het voorgaande kwartaal.

Dit is echter een seizoenseffect dat zich ieder jaar voordoet. Ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2009 ligt de omzet ruim 11% lager. Het zou kunnen zijn dat er bij een huidig herstel van de woningbouw niet eerst nieuwe projecten getekend worden.

Door de grote uitval tijdens de re-

cessie liggen er nog veel reeds ontworpen maar nog niet verkochte projecten bij ontwikkelaars. De verkoop van deze nieuwbouwwoningen hapert echter ook.

Toename verkopen nieuwbouw stokt In de afgelopen twaalf jaar werden er in het laatste kwartaal bijna 10% meer nieuwbouwwoningen verkocht dan in de andere kwartalen.

Deze eindejaarsrally kwam in 2010 echter niet voor.

Er werden slechts 1,5% meer nieuwbouwwoningen verkocht dan gemiddeld in de andere drie kwartalen van dat jaar. In

heel 2010 lagen de nieuwbouwverkopen wel 50% hoger dan in het recessiejaar 2009. Deze ingezette opwaartse trend van meer verkopen hapert dus eind 2010.

ING Economisch Bureau gaat daarom voor 2011 uit van een nulgroei van de woningbouwproductie.

Figuur Ontwikkeling omzet en Bouwsom ontvangen opdrachten van nieuwbouw en van renovatie en herstelopdrachten in indexcijfers, 20072010 140 120 100 80 60 40 Nog geen signalen van herstel orders architecten

20 0 2007 I

Bron: CBS

2008 I 2009 I 2010 I Bouwsom van nieuwe ontvangen opdrachten nieuwbouw omzetontwikkeling Bouwsom van nieuwe ontvangen opdrachten voor renovatie en herstel

ACTUEEL

Dag over Stof: stofvrij werken Op de Dag over Stof praten organisaties in de bouw en installatiesector marktpartijen bij over stofvrij werken. De dag wordt gehouden op 26 mei 2011 op het Bouw & Infrapark in Harderwijk. Centraal staan de technische ontwikkelingen van gereedschappen, de regelgeving en handhaving van kwartsstof en de risico’s van kwartsstof voor werknemer en werkgever. Deelnemende organisaties zijn onder meer Arbeidsinspectie, TNO, Bouwend Nederland, Aannemersfederatie Nederland, FNV Bouw en Arbouw.

Er blijkt in de bouw en installatie veel onduidelijkheid over het werken volgens de regels om kwartsstofvrij te werken. De Dag over Stof neemt die voor een groot deel weg.

De Arbeidsinspectie informeert over de uniforme aanpak van regelgeving en handhaving van kwartsstof en TNO roept aannemers op voor deelname aan een project. De dag geeft praktische informatie waarmee men direct aan de slag kan. Deelnemers krijgen onder andere informatie over bewezen technische innovaties voor uiteenlopende bouwspecialisaties en over het werken volgens de Arbocatalogus.

Voor wie

De Dag over Stof is bedoeld voor managers van bouw- en installatiebedrijven, gespe-

7 cialiseerde aannemers, hoofden materieeldienst, inkopers van elektrisch gereedschap, ARBO- en KAM-coördinatoren, groothandels in de bouw en alle andere professionals voor wie stofvrij werken van belang is. Deelnemers krijgen informatie die compleet is, praktisch en van hoge kwaliteit en kunnen met collega-bedrijven kennis en ervaring uitwisselen. Dat biedt veel inspiratie om stofvrij werken concreet in de praktijk te brengen.

Inschrijven De Dag over Stof duurt van 10.00 uur tot 16.00 uur. Deelname kost $ 145,00 per persoon. Bij inschrijving van meerdere personen van dezelfde organisatie zijn de deelnamekosten vanaf de 2e persoon € 95,00.

Kijk op www.dagstof.nl voor meer informatie en inschrijven. Makita is initiatiefnemer en maakt deze dag mede mogelijk.

Hakron-groep stapt in markt geveldragers Hakron gaat de productie, engineering en verkoop van metselwerkondersteuningen en borstweringssteunen op zich nemen. De Nunspeetse onderneming ziet kansen in dit marktsegment door het wegvallen van het failliet verklaarde BAT Continental.

Uitzendbranche en bouwnijverheid sluiten convenant Sociale partners in de uitzendbranche en Bouwnijverheid hebben de handen ineen geslagen om misbruik van werknemers en oneerlijke concurrentie op arbeidsvoorwaarden tegen te gaan. Malafide bedrijven die de CAO’s en de pensioenregelingen ontduiken kunnen nu hard worden aangepakt.

Onlangs hebben de Stichting Naleving CAO voor Uitzendkrachten (SNCU), de Stichting Technisch Bureau Bouwnijverheid (TBB), de Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten (StiPP) en de Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid (bpfBOUW) een convenant ondertekend.

Hiermee is de onderlinge samenwerking met betrekking tot het bevorderen van de handhaving bezegeld.

Aan het convenant is een ambitieus programma voor komende jaren verbonden.

Door middel van het doen van meldingen over en weer, het uitvoeren van gericht onderzoek en de uitwisseling van gegevens, wordt toezicht op naleving van de CAO’s en de pensioenregelingen nog verder geïntensiveerd. Het convenant vergemakkelijkt niet alleen de controle op juiste verloning van uitzendkrachten werkzaam in de bouw, maar ook de controle op juiste afdracht pensioenpremie en sociale fondsen.

Aanbesteden eenvoudiger Bedrijven die opdrachten willen binnenslepen via een aanbesteding krijgen te maken met een eenvoudiger en transparanter procedure. Hiervan zullen vooral kleine ondernemers profiteren, vermoedt minister Maxime Verhagen (Economische Zaken).

Reacties

De heer Peter Loef, directeur van de SNCU is erg tevreden met deze samenwerking: ‘Door samen te gaan werken wordt het web rondom malafide praktijken steeds sluitender. Met elkaar hebben we een enorm bereik richting malafiditeit. We bevorderen eerlijke concurrentie en pakken benadeling van uitzendkrachten aan.’

Volgens Joba van den Berg, directeur sociale zaken Bouwend Nederland: ‘Goede bedrijven mogen nooit de dupe worden van de cowboys. Met deze samenwerking blijft de bouwsector een aantrekkelijke sector waar ‘valsspelen’ niet loont.’ Ook Mieke van Veldhuizen, cao onderhandelaar FNV Bouw, beoogt met de afspraken malafiditeit in de bouwsector te bestrijden: ‘We willen in onze sector geen oneigenlijke concurrentie op arbeidsvoorwaarden.’

Onder de naam Certacon (een samentrekking van het Latijnse woord betrouwbaar en afkorting voor constructies) worden de nieuwe activiteiten gecoördineerd. De kwalitatief hoogwaardige producten worden op een ISO 9001 gecertificeerde locatie geproduceerd. Een deel van het personeel van BAT, waaronder de engineering, is aangenomen bij het bedrijf. Hiermee wordt vakkennis en werkgelegenheid in de bouwnijverheid behouden.

Certacon wordt een zelfstandig bedrijf binnen de Hakron-groep. Vanuit de locatie Vol-

De samenwerking betreft ook het regelmatig met elkaar in overleg zijn, het samen optrekken tijdens het onderzoeksproces alsmede het geven van gezamenlijke voorlichting. Het convenant past in de ingezette ambitie van de organisaties om te komen tot een sluitende handhavingsaanpak.

De bewindsman stuurde 28 maart zijn nota van wijziging op de Aanbestedingswet naar de Tweede Kamer. Daarin is de nieuwe werkwijze vastgelegd. Het Aanbestedingsreglement Werken (ARW 2005) moet algemeen van toepassing worden op werken met een opdrachtsom onder de aanbestedingsdrempel. Nu verklaren opdrachtgevers de ARW-systematiek ook meestal van toepassing voor opdrachten van minder dan 5 miljoen euro, maar wijken daar vervolgens op onderdelen weer naar eigen inzicht en ongemotiveerd van af. Dat zorgt voor onduidelijkheid en extra kosten bij bedrijven, omdat op die manier elke procedure maatwerk wordt.

In het voorstel van Verhagen geldt de ARW als de standaard voor deze opdrachten. Afwijken mag nog wel, maar alleen als de opdrachtgever zijn keuze motiveert. Ook aan andere belangrijke kritiekpunten van het bedrijfsleven lijkt de minister met de aanpassingen tegemoet te komen.

Vooral het midden- en kleinbedrijf heeft veel klachten over onduidelijke regels en onredelijke eisen bij aanbestedingen. Zo is bijvoorbeeld de ervaring van het bouwen van viaducten bij de huidige regels niet voldoende om mee te mogen doen bij een aanbesteding voor het bouwen van een brug.

tweg 6 te Nunspeet zal Certacon vanaf heden de Nederlandse en Belgische markt bedienen. De dagelijkse leiding is in handen van ing. Wouter ten Caat. Hierbij wordt hij ondersteund door het directie-team van Hakron.

Verdere contactgegevens zijn terug te vinden op www.certacon.nl.

(Advertentie)

Handelsonderneming

Vervelde PVC-materialen Importeur Dealer Pools Constructiebedrijf

Diverse Constructiewerken, o.a. containers/ gecertificeerde vetafscheiders gecertificeerde brandstoftanks Zandstraat 2 4927 RH Hooge Zwaluwe Tel. (076) 593 37 82 Fax (076) 593 47 67 E-mail: algemeen@vervelde.com

www.vervelde.com

8

Thema Daken Albert van den Hout geeft visie op daken

‘Het dak beschouwen als maaiveld’ Hij heeft het dakenlandschap de afgelopen veertig jaar als dakadviseur enorm zien veranderen. Vooral in het nieuwe millennium verandert de monofunctie van het dakoppervlak steeds meer in een multifunctionele invulling. Het grijze bitumendak maakt plaats voor groene daken, energie-opwekking, waterbuffering, luchtzuivering, parkeerplaats en recreatieruimte. ‘We moeten het dak leren beschouwen als maaiveld’, aldus Albert van den Hout, directeur BDA Groep.

Groene dak van de bibliotheek van de TU Delft.

Zijn bureau ligt vol handgeschreven A-viertjes. Hij is druk bezig om een onafhankelijk advies te schrijven in een geschil tussen twee partijen. Steeds vaker blijken geschillen over daken niet op minnelijke wijze te kunnen worden opgelost, dus resteert een gang naar de rechter. Niet zelden wordt dan aan Albert van den Hout om een onafhankelijk advies gevraagd. Niet verwonderlijk, want hij is al veertig jaar dakadviseur. Eerst bij Vebidak en Erdo en vanaf 1978 bij BDA Dakavies bv, thans onderdeel van de BDA Groep. Hij staat bekend vanwege zijn gedrevenheid om alle literatuur over daken te lezen en te bewaren. Van den Hout schreef zelf ook al honderden artikelen, is auteur van SBR-publicaties en vakdocumenten, zoals de Vakrichtlijn, het Handboek Daken en natuurlijk het onvolprezen BDA dakboekje. In zijn vrije tijd geeft hij sinds 1994 ook nog het succesvolle vakblad Dakenraad uit, waarvan nummer 100 in februari 2011 bij de lezers op de deurmat plofte. En met een dikte van 118 pagina’s zal dat bij veel lezers een zware dreun zijn geweest. Een mooie gelegenheid dus voor BouwTotaal om Van den Hout te bevragen over de stormachtige ontwikkeling die het dak momenteel doormaakt.

Veiligheid

Gevraagd naar de belangrijkste ontwikkelingen op daken, noemt Van den Hout als eerste de toegenomen veiligheid op daken: ‘Begin jaren negentig was dakveiligheid nog geen issue, maar daarna is het gevaar van vallen van hoogte nadrukkelijk op de kaart gezet. Er is veel aan voorlichting gedaan en de toeleverende industrie heeft veiligheidssystemen ontwikkeld voor het werken op platte en hellende daken. Ook worden er risico-inventarisaties gemaakt voorafgaand aan dakprojecten.

Als je nu nog zonder valbeveiliging op een dak werkt dan ben je een beunhaas of het is iemand die op zaterdag op het dak aan het klussen is. Wat dat betreft ben ik heel tevreden: veilig werken op daken is goed door de markt opgepakt.’

Groene daken

De ontdekking van het dak als gebruiksruimte dateert in ons land van circa twintig jaar geleden. Eind jaren tachtig verschenen de eerste Nederlandse artikelen en rapporten over groene daken. De voordelen werden geroemd, zoals de natuurlijke uitstraling, verbetering van het micro-klimaat in de stad door temperatuurmatiging

Albert van den Hout, directeur BDA Groep: ‘Zorg dat je als dakdekker op het dak blijft! Het gevaar bestaat dat de rol van de dakdekker op het dak wordt overgenomen door allerlei gespecialiseerde onderaannemers.’

en stofbinding, een betere regulering van de hemelwaterafvoer door waterbuffering, reductie van stadslawaai en een demping van geluid en extreme buitentemperaturen in de onderliggende verblijfsruimten.

Meer aandacht voor groene daken kwam er onder meer door de publicatie ‘Groene daken’ van de Faculteit Bouwkunde, TU Delft in 1991. Deze publicatie werd door ir. Christoph M. Ravesloot en ir. Peter G. Teeuw geschreven in opdracht van StadsOntwerp en Milieu (SOM) en ging in op vorm, structuur en functie van groene daken. Een jaar later verscheen de SBR-publicatie Daken in’t Groen van Nico Hendriks en Albert van den Hout van BDA Dakadvies BV. ‘We moesten naar Duitsland om groene daken te bekijken, want hier waren ze er nog niet.’

Inmiddels is de situatie flink veranderd en vergroent ook het Nederlandse dakenlandschap langzamerhand: ‘Er zijn intensieve en extensieve groene daken en zelfs hybride daken, waar je ook op kunt parkeren.

Een fraai voorbeeld is het Dakpark Rotterdam aan de Vierhavenstraat. Hier is sprake van dubbel grond gebruik. Op straatniveau

bedrijvigheid en op de daken van winkels en bedrijven een riant park. Het park op de daken wordt maar liefst één kilometer lang, 80 meter breed en 9 meter hoog. In het park komen drie themaparken: een mediterrane -, een speel- en buurttuin. De gemeente heeft een Programma Groene Daken opgesteld. Dat gaat uit van 800.000 m2 groen dak in Rotterdam in 2030. Daarbij moet de helft van de gemeentelijke panden een groen dak hebben.’

Een voordeel van groene daken is volgens de dakadviseur dat er veel aandacht is voor kwaliteit: ‘Groene daken zijn kostbaarder dan gewone daken. Daardoor neemt de aandacht voor kwaliteit automatisch al toe. Bovendien is de gevolgschade bij lekkages veel groter, omdat je eerst de plek moet traceren en vervolgens de gehele groendakconstructie ter plaatse moet verwijderen. De ontwerpende en uitvoerende partijen zullen dus een extra inspanning leveren om lekkage te voorkomen. Een mooi voorbeeld is Leven op Daken, waarin dakdekkers, dakhoveniers en leveranciers de krachten hebben gebundeld. Om het gehele proces van design & construct te waarborgen zorgt BDA Dakadvies voor de onafhankelijke kwaliteitscontrole.’

Energiedak

Verder is er volgens Van den Hout steeds meer aandacht voor het gebruik van het platte dak als energiedak: ‘Bij dit type dak wordt met behulp van zonlicht elektriciteit opgewekt. Dat kan gaan om de opwekking van zonne-energie met zonnepanelen of het koelen of verwarmen van tapwater via leidingen met vloeistof op het dak en een warmtewisselaar. Ook zijn er al dakbedekkingen leverbaar waarin amorf zonnecellen zijn geïntegreerd. Maar dergelijke

9

Thema Daken

Dakbanen met geïntegreerde amorfe zonnecellen.

daken moeten wel goed op afschot liggen.

Dat afschot moet minimaal 3° zijn, omdat er anders water op de zonnecellen blijft staan. Dat kan leiden tot vervuiling waardoor het rendement afneemt.’

‘Een hele leuke oplossing vind ik het veiligheidshek van Oranjedak. Bijzonder is dat de roestvast stalen hekken zijn voorzien van lamellen, die als zonnecollectoren functioneren. Aan de buitenzijde is het hek voorzien van valbeveiliging door middel van kabelgeleiding. Ook op het hellende dak zijn er innovaties, zoals dakpannen met geïntegreerde zonnecellen of zelfs dakpannen met zonnecollectoren die je aan elkaar kunt koppelen tot één grote zonnecollector.

Tot slot zie je prefab dakelementen waarin de zonnecollector al is geïntegreerd.’

Brandveiligheid

Op veel daken wordt gewerkt met branders, soldeerapparaten en slijptollen. Vooral in de buurt van dakaansluitingen en dakranden is er dan een verhoogd brandgevaar, doordat open vuur of vonken kunnen doorslaan naar holle ruimten met brandbaar isolatiemateriaal of houtconstructies.

‘Toch is werken met open vuur op daken mogelijk, zonder dat er veel kans is op het uitbreken van brand. Mits dit op een goede manier gebeurt. Hiertoe is in 2009 de norm

onderzoek nodig naar de hechting van dakbanen bij alternatieve kleeftechnieken: ‘Bij dakranden en dakaansluitingen vermijdt men open vuur door de toepassing van andere kleeftechnieken, bijvoorbeeld door het gebruik van koude of warme kleefstof of kleven met hete lucht. Maar bij vorst en nattigheid in de winter blijkt de hechting soms minder te zijn dan gewenst.’

mat wordt tot slot Olivijn uitgestrooid.’

‘Er zijn ook dakbedekking en dakpannen die de lucht zuiveren van giftige NOx-deeltjes. NOx-deeltjes zijn stikstofoxiden die als restproduct vrijkomen bij de verbranding van fossiele brandstoffen door huishoudens, verkeer en industrie. De dakbedekking en dakpannen met titaniumdioxide zetten het NOx onder invloed van zonlicht om in veel minder schadelijke restproducten die door de regen worden weggespoeld.’

Van den Hout kan heel enthousiast raken van al die noviteiten: ‘Dat is toch smikkelen en smullen, als je al die innovaties ziet? Er is nu zelfs een volledige plantaardige dakbaan, als alternatief voor de bitumen dakbanen. Met zijn ecologische samenstelling – onder andere plantaardige oliën en dennenharsen – biedt deze dakbedekking een toekomstgerichte oplossing voor de grondstofproblematiek rond bitumen, een aardolieproduct. En dan hebben we nog dakbanen die je aan de ondergrond bevestigt met klittenband. Er gebeurt gewoon enorm veel op het dak!’

Dakrenovatie

In het nieuwe Bouwbesluit – dat naar verwachting op 1 januari 2012 in werking

Ik hoop dat de overheid met een maatregel komt om recycling van bitumen dakbanen te stimuleren. Er ligt in Nederland 400 miljoen vierkante meter dak en driekwart daarvan is bitumen.’

Dakaannemer

De stortvloed aan nieuwe ontwikkelingen heeft natuurlijk ook gevolgen voor de dakconstructie en de rol van de dakdekker. Van den Hout wijst eerst op het belang van een goede dakconstructie: ‘We staan voor een enorme opgave om bestaande daken te optimaliseren. Door de toegenomen mogelijkheden om bestaande daken om te vormen tot gebruiksdaken, neemt ook het gewicht toe. Kijk dus eerst goed of de bestaande dakconstructie aangepast moet worden.

Vooral groene daken resulteren in veel extra gewicht, maar ook zonnepanelen, zonnecollectoren en extra lagen Olivijn zorgen voor een toename van de belasting.’

En dan de dakdekker zelf: ‘Zorg dat je als dakdekker op het dak blijft! Het gevaar bestaat dat de rol van de dakdekker op het dak wordt overgenomen door allerlei gespecialiseerde onderaannemers. Maar de aanval op de waterdichtheid is de uitvoeringsfase. De dakdekker weet nog altijd het beste hoe hij een dak waterdicht moet ma-

Luchtzuiverend

Platte en hellende daken kunnen ook een luchtzuiverende werking hebben. Bij groene daken gaat het vooral om de binding van fijnstof, maar er zijn ook daken die CO2 absorberen. Het gaat dan om daken met Olivijn. Van den Hout: ‘Dit minerale gesteente heeft de wonderlijke eigenschap om in combinatie met vocht, CO2 om te zetten in zand, magnesium, ijzer en bicarbonaat. Hoe kleiner de korreldiameter, hoe groter het reactieoppervlak, hoe sneller de reactie. Vergruisd Olivijn, met de grootte van zandkorrels, wordt in dertig tot honderd jaar geheel omgezet. Bovendien verloopt bij hogere temperaturen de reactie sneller. Eén kg Olivijn onttrekt 1,2 kg CO2 aan de atmosfeer. Er is genoeg delfbaar Olivijn aanwezig om het CO2 gehalte in de lucht en oceanen terug te dringen. Olivijn kan als ballastlaag worden toegepast, of als

Veilig werken op daken.

treedt - gaat de minimale Rc-waarde voor gevels en daken van 2,5 naar 3,5 m2K/W. Ook gaat de epc voor woningnieuwbouw van 0,8 naar 0,6. Voor bestaande daken betekent een dakrenovatie al snel dat men aan het Bouwbesluit moet voldoen. Dat heeft gevolgen voor de isolatiedikte en dus ook de opstandhoogte.

Van den Hout: ‘Probleem bij alle platte dakenprojecten is de detaillering bij dakranden en opstanden, doordat de isolatiedikte toeneemt. Heel belangrijk is de detaillering met het lood bij opgaand werk. Zorg dat de aansluitingen waterdicht blijven. De dakranden zijn eventueel te verhogen met houten balken of andere systemen voor dakrandverhoging.’

Alleen de recycling van bitumen dakbanen moeten we nog beter aanpakken, vindt Van den Hout. ‘Nu is storten nog altijd goedkoper dan aanbieden voor recycling.

ken. Zorg daarom dat je de regie in handen houdt. Haal voldoende kennis in huis of ga een co-makership aan met gespecialiseerde bedrijven. Daarnaast is het belangrijk om al die kennis al vroegtijdig in het proces in te brengen. Streef daarom naar design & construct contracten.’

De dakadviseur besluit: ‘De dakdekker moet niet bang zijn om de realisatie van nieuwe daken zelf te organiseren. De dakdekker wordt dakaannemer. Door de nieuwe functies die aan het dak worden toegevoegd, worden de kosten van de dakbedekking ondergeschikt. De dakaannemer kan daardoor een goede prijs maken en dus ook een goed dak maken.’

(Advertentie) Brandveilig werken op daken zonder open vuur.

NEN 6050 Ontwerpvoorwaarden voor brandveilig werken aan daken – Gesloten dakbedekkingssystemen gepubliceerd. De markt kan met deze NEN 6050 aan de slag met duidelijke regels voor brandveilige daken. De norm geeft aan welke voorzieningen men moet treffen en in welke zones op het dak niet met open vuur gewerkt moet worden.’

Volgens Van den Hout is er nog wel meer

schutlaag bij bitumen dakbanen. Er wordt zelfs al geëxperimenteerd met kant-en-klare matten met olivijn die op het platte dak zijn te leggen. Of kunstgrasmatten die na gebruik als voetbalveld nog prima bruikbaar zijn op het platte dak. Het idee is dan om een mat met de vezels naar beneden op het dak te leggen, zodat deze als drainagelaag kan functioneren. Hierop komt dan een mat met de vezels naar boven. Op de

 de perfecte oplossing  tevens leveren wij voor nieuwbouw en lichtstraten, isopanelen, renovatie! afwerkprofielen en  in diverse kwaliteiten accessoires van o.a. Corus Colorcoat,  alles klantspecifiek en Tata Steel en Ruukki met snelle levertijden!

tel. (0166) 66 70 15, fax (0166) 66 70 16 www.dutchprofiles.nl / e-mail: info@dutchprofiles.nl

10

Thema Daken

Vegetatiedaken op bestaande bouw temperatuur op warme zomerdagen enkele graden hoger op dan op het platteland.

Er kan daardoor zelfs sprake zijn van hitte stress. Grootschalige toepassing van vegetatiedaken kan de temperatuur in binnensteden in de zomermaanden verlagen door absorptie van warmtestraling door de vegetatie. Ook kunnen vegetatiedaken fijn stof binden en ze verlengen de levensduur van het dak. Verder isoleert een vegetatiedak erg goed. Daarnaast zorgen deze daken volgens Goedbloed voor geluidsdemping en vergroting van de biodiversiteit in de stad. Goedbloed: ‘We hebben een Programma Groene Daken opgesteld. Dat gaat uit van 800.000 m2 groen dak in Rotterdam in 2030. Daarbij moet de helft van de

Groene daken hebben de toekomst. Groen biedt een waterbuffer, verfraait de stad, koelt de openbare ruimte en zuivert te lucht. De Gemeente Rotterdam en SBR organiseerden op 2 maart een Visiebijeenkomst die inging op de voordelen en de realisatie van groen op bestaande gebouwen. Vragen die aan de orde kwamen waren: Is ieder dak geschikt? Is de toevoeging bouwfysisch verantwoord? Kan de aanwezige dakbedekking blijven liggen en wat kan er van de gemeente Rotterdam verwacht worden?

In 2010 is het meest groene datacentrum ter wereld opgeleverd. Het gecombineerde datacentrum en kantoorgebouw is ontworpen door van aken architecten (VAA) voor Rabobank Nederland en heeft een indrukwekkend groen dak.

Het programma van de Visiebijeenkomst omvatte vijf presentaties. Hierbij lichtte Daniël Goedbloed (Watermanagement Gemeentewerken Rotterdam) het groene dakenprogramma van de gemeente Rotterdam toe, Oscar Kunst (Royal Haskoning) belichtte de waterberging op vegetatiedaken, prof. ir. Nico Hendriks (BDA Groep Gorinchem) ging nader in op het ontwerp en de realisatie van vegetatiedaken op bestaande gebouwen en prof. dr. ir. Andy van den Dobbelsteen (TU Delft Bouwkunde) beantwoordde de vraag waarom het toepassen van vegetatiedaken wenselijk is.

Tenslotte hield dr. drs. ir. Christoph Maria Ravesloot (Lector innovatie bouwproces en duurzaamheid, Hogeschool Rotterdam) ‘college’ over waarom en hoe het vergroenen van daken beter en sneller te organiseren.

Groene dakenprogramma

De ambities van Rotterdam zijn volgens Daniël Goedbloed fors: in 2025 moet de CO2uitstoot binnen de gemeenten zijn gehalveerd, de stad moet honderd procent klimaatproof zijn en er moet sprake zijn van een aantrekkelijke en economisch sterke stad. Grootschalige toepassing van vegetatiedaken kan daarbij helpen.

Goedbloed wees op de problemen met waterbuffering in Rotterdam. Het KNMI komt in het onderzoeksrapport ‘Klimaat in de 21e eeuw, vier scenario’s voor Nederland’ ondermeer tot de conclusie dat de opwarming doorzet en dat de winters gemiddeld natter worden en ook de extreme neerslaghoeveelheden toenemen. Vooral in de binnensteden, waar circa 80 procent van het oppervlak verhard is, kan het water steeds

Aangezien veel singels in de Rotterdamse binnenstad zijn gedempt krijg je bij extreme regenval wateroverlast en komt het rioolwater bovendien ongezuiverd in het oppervlaktewater terecht. Buffering van water op vegetatiedaken zou een flinke verbetering kunnen betekenen.

moeilijker weg. Het overschot wordt via een riooloverstort op het open water geloosd.

Aangezien veel singels in de Rotterdamse binnenstad zijn gedempt krijg je in een dergelijke situatie wateroverlast en komt het rioolwater bovendien ongezuiverd in het oppervlaktewater terecht. Wat dat betreft zou buffering van water op vegetatiedaken een flinke verbetering kunnen betekenen.

Een ander probleem is de opwarming van binnensteden in de zomer. Door de verstening van deze gebieden loopt de lucht-

gemeentelijke panden een groen dak hebben. We willen dat bereiken door het geven van het goede voorbeeld, het stimuleren van de aanleg en communicatie en informatie. Voor de aanleg van een groen dak subsidieert de gemeente Rotterdam $ 25,per vierkante meter groen dak. Bijna alle waterschappen doen daar nog vijf euro bij.

Dan kom je dus op dertig euro subsidie per vierkante meter.’ Wie meer wil weten kan terecht op het Groene Infodak op het dakterras van Café Engels in het Groot Handelsgebouw.

Waterberging

Oscar Kunst, adviseur stedelijk water bij Royal Haskoning ging in op de waterberging op vegetatiedaken. ‘Door het bergende vermogen van vegetatiedaken wordt er weinig water afgevoerd en verdampt er relatief veel water. De vraag is hoe groot het aandeel van vegetatiedaken is bij het beperken van de afvoer van regenwater. Immers; hoe minder afvoer, hoe minder de belasting van het rioleringssysteem of oppervlaktewateren.’

De waterberging is volgens Kunst in ie-

Er zijn vegetatiedaken met intensieve en extensieve begroeiing. Bij extensieve begroeiing moeten we denken aan mos-sedum, sedum, sedum-kruiden of gras-kruiden. De opbouwhoogte is dan maximaal 150 mm. Bij een intensieve begroeiing is er sprake van bodembedekkers, gazons, lage of hoge heesters of zelfs bomen. De opbouwhoogte varieert van 150 tot zelfs 1000 mm.

11

Thema Daken heid te optimaliseren.’

Kunst riep de overheid op om een duidelijk beleid te ontwikkelen voor de aanleg van vegetatiedaken.

Ontwikkelaars krijgen geen eenduidig signaal, nauwelijks zekerheid en zelden een echte stimulans. ‘Stel voor heel Nederland gebalanceerde, eenduidige voorwaarden en rekenregels op.’

Vegetatie op bestaande daken

Prof. ir. Nico Hendriks (BDA Groep Gorinchem) ging nader in op het ontwerp en de realisatie van vegetatiedaken op bestaande gebouwen. Onder een vegetatiedak moeten minimaal twee lagen dakbedekking liggen, onderling en op de ondergrond volledig gekleefd. De toplaag van het systeem moet wortelvast zijn conform EN 13948. Voor de toplaag komen volgens Hendriks in aanmerking: APP- en SBS-gemodificeerde bitumenbanen, maar ook POCB-, ECB- en EPDM-banen. Om op een bestaand dak een vegetatiedak aan te brengen moet Doorsnede vegetatiedak, omgekeerd dakconstructie. het dak berekend zijn op minimaal 30 kg/m2 tot 2 100 á 150 kg/m voor waterbuffering. Daarder geval afhankelijk van het waterbergende vermogen. Dat vermogen is ondermeer naast worden de warmteweerstand en geafhankelijk van de dikte en type vegetaluidwering positief beïnvloed. tiedak, de omvang van de neerslag, temperatuur (hogere temperatuur: meer verNet als Kunst wees ook Hendriks op de wadamping) en neerslaghistorie (is het pakket terbufferende eigenschappen van vegetanog verzadigd door regenbuien, of is het tiedaken, vooral in stedelijk gebied: ‘In sepeen tijd droog geweest?). Bij een vegetatietember 2001 viel er in Rotterdam 50 mm dak met een waterberging van 5 mm, verregen in 6 uur. Dat is 150.000 m3 water dampt 22 procent van de neerslag. Bij een op een centrumoppervlakte van 3 miljoen waterbergend vermogen van 40 mm is dat m2. Daarvan is 2 miljoen m2 verhard: dus al opgelopen naar 46 procent.

100.000 m3 valt op steenachtig oppervlak.

Bij een beperkte neerslag reduceren vegeDe afvoercapaciteit van het rioolstelsel in tatiedaken volgens Kunst de afvoer met onhet centrum is daarbij in zes uur: 30.000 m3. geveer de helft: ‘De effectiviteit fluctueert Het rioolstelsel kan verder 20.000 m3 berwel met het seizoen. Bij forse neerslag mag gen en het oppervlaktewater ook. Dan reseen vegetatiedak beperkte hinder geven en teert er dus 30.000 m3 water dat voor oververtraagt deze de afvoer. Bij extreme neerlast zorgt. Doordat de verwachting is dat de slag is de hinder acceptabel en blijft schaintensiteit van zomerbuien in de toekomst de achterwege of is slechts beperkt. De mogelijk verder toeneemt, worden de proinvloed op de afvoer is in die situaties beblemen alleen maar groter. perkt en onzeker.’ Kunst wijst ook op de Op de locatie Velp van Hogeschool Van Hall aandachtspunten: ‘De Larenstein is met enkele proefopstellingen berging is bij beperkte verdamping niet tijdig weer beschikbaar, omdat het vegetatiedak nog lange tijd veel water bevat. De afvoer wordt verder niet gereguleerd en een bergend dak beperkt ook de grondwateraanvulling. Juridische bezwaren zijn er ook: de versnippering van de waterberging, de onzekerheid of daken conGunningscriteria op basis van de Economisch form ontwerp wormeest milieuvriendelijke inschrijving (EMMI). den aangelegd, daken vallen buiten het beheer van waterbeheerhet bergend vermogen van groene daken ders en onderhoud en onderzocht. Ook in Duitsland en door ingeinstandhouding zijn nieursbureau Amsterdam vond onderzoek moeilijk af te dwinplaats. Conclusie: vegetatiedaken bergen gen.’ water gedeeltelijk en vertragen de afvoer.

‘Vegetatiedaken berJuist voor stedelijke gebieden is de vertragen en vertragen dus ging van cruciaal belang. Hendriks: ‘Stel dat water’, concludeerde we in Rotterdam in 2020 500.000 m2 groeKunst, ‘Ze zijn nuttig, al ne daken zouden hebben. Die vangen bij 50 is de omvang van het mm neerslag in zes uur 25.000 m3 regenwanut dynamisch. Verzin ter op. In combinatie met een verbetering verder een gereguleervan de afvoercapaciteit van het rioolstelsel de afvoer om vertravan 5.000 naar 6.000 m3/uur is er dan geen ging en beschikbaarsprake meer van wateroverlast. Maar pas Doorsnede vegetatiedak, warm dakconstructie.

Richtlijn Vegetatiedaken bestaande bouw Om een bijdrage te leveren aan de realisatie van gewenste vegetatiedaken en het beperken van de transactiekosten, heeft kennisplatform SBR het initiatief genomen om de Richtlijn Vegetatiedaken bestaande bouw uit te brengen. Deze richtlijn laat van a tot z zien hoe je een vegetatiedak realiseert op een bestaand gebouw. Het eerste exemplaar werd tijdens de visiebijeenkomst uitgereikt.

De richtlijn gaat onder andere in op de voordelen van vegetatie op een dak, het ontwerp, de constructieve eisen, bouwfysische vragen, veiligheidsaspecten en de aandachtspunten. De overwegingen die aan bod komen bij het ontwerp zijn met behulp van een stroomschema weergegeven. Eén hoofdstuk is specifiek gewijd aan het aanvragen van vergunningen. Uitgangspunt zijn vegetatiedaken op bestaande gebouwen, maar veel van de aanbevelingen zijn uiteraard ook te gebruiken bij nieuwbouw.

Waarom deze uitgave?

In eerste instantie lijkt aanleggen van een vegetatiedak op een bestaand gebouw een eenvoudige opgave. Gewoon een ‘matje bestellen, uitrollen en klaar is Kees’. Als er een echt project aangepakt wordt blijkt dit niet zo eenvoudig en zijn er veel vragen en onzekerheden. De richtlijn is ontwikkeld in overleg met Gemeentewerken Rotterdam, Vebidak en VHG. Projectcoördinator en uitgever is SBR, kennisplatform voor de bouw.

Het eerste exemplaar van de ‘Richtlijn Vegetatiedaken voor bestaande bouw’ is 2 maart overhandigd aan de wethouder voor duurzaamheid van Rotterdam, Alexandra van Huffelen. De wethouder kreeg de richtlijn uit handen van Hans van Cooten (Voorzitter VHG-vakgroep Dak- en Gevelbegroeners, rechts) en André van den Engel (adjunct-directeur Vereniging Dakbedekkingsbranche Nederland Vebidak, midden), tijdens de Visiebijeenkomst Vegetatiedaken.

op; groene daken in steden moeten dan wel ontworpen worden op waterbuffering; en dat vraagt zwaardere constructies! Of je zou in bijvoorbeeld Rotterdam geen 500.000 m2, maar één tot anderhalf miljoen vierkante meter groene daken moeten aanleggen. Er is dus nog veel te ontwikkelen!’

Waarom vegetatiedaken?

Prof. dr. ir. Andy van den Dobbelsteen van de TU Delft, faculteit Bouwkunde, vertelde waarom het toepassen van vegetatiedaken wenselijk is: ‘Steden krijgen te maken met klimaatverandering, water- en hitte-effecten, het opraken van bepaalde grondstoffen en uitputting van fossiele energiebronnen. Vooral de toename van de wateroverlast vraagt aandacht: door zeespiegelstijging, toenemende neerslag en toenemende zoetwatertoevoer uit de bergen. Het water wordt in stedelijke gebieden daarbij sneller afgevoerd, door het grote aandeel verhard oppervlak. Het KNMI verwacht ook nattere winters en drogere zomers. We moeten dus meer water gaan bufferen.’

Ook Van den Dobbelsteen wijst op de buffercapaciteit van groene daken: ‘Ze houden water in de winter en zomer langer vast.

In de winter ontstaat daardoor minder wateroverlast en in de zomer resulteert dit in minder droogte, een gezonder microklimaat en koelere daken. Er is sprake van een thermische buffer die temperatuurextremen wegneemt. Door verdamping wordt de stad gekoeld en de luchtvochtigheid vergroot. Door absorptie van stof en gassen verbetert ook de luchtkwaliteit.’

Daarnaast moeten we volgens hem CO2neutraal gaan bouwen en fossielvrij: ‘Begroeide daken besparen energie, doordat ze vooral in droge perioden extra isoleren, temperatuurextremen bufferen en wind-

stromen afremmen, waardoor er minder warmteoverdracht aan de oppervlakte plaatsvindt. We moeten de komende jaren duurzaam renoveren. Dus waarom niet aan de slag met alle daken? Er is straks alleen nog plaats voor rode, blauwe en groene daken. De rode daken zijn daarbij energiedaken en de blauwe zijn kassendaken.’

Groene daken organiseren

Tenslotte hield dr. drs. ir. Christoph Maria Ravesloot (Lector innovatie bouwproces en duurzaamheid, Hogeschool Rotterdam) ‘college’ over waarom en hoe het vergroenen van daken beter en sneller te organiseren: ‘Wat valt er te organiseren? Opdrachtgevers organiseren ontwerp- en bouwprojecten. Aannemers organiseren uitvoeringsen onderhoudsprojecten en overheden organiseren projecten die beleid ontwikkelen en implementeren. Één project is moeilijk, maar veel projecten is héél moeilijk.’

Dat betekent volgens Ravesloot dat we met ons allemaal in dezelfde richting moeten denken, met dezelfde reken-, meet- en bepalingsmethodes. Dat moet binnen dezelfde beleidskaders en op hetzelfde moment.

‘Begroeide daken in Nederland verdienen meer en een snellere groei. Dat kan door introductie van uniforme bepalingsmethoden van technische eigenschappen op het gebied van: waterretentie en afvloei-vertraging, isolerend vermogen voor koude en warmte en fijnstof afvang. De expansie wordt versneld door aansluiting op uniforme ondersteuningsregelingen van publieke organisaties en de handelingen van de beleids- en uitvoeringsambtenaren. We moeten daarbij ook samen van de laagste prijs af. Ga uit van de Economisch meest voordeling inschrijving (EMVI). Of beter nog: de Economisch meest milieuvriendelijke inschrijving (EMMI).’

* Meer dan 90% van onze producten.

Uiterlijke perfectie – Innerlijke waarden? Roto doet het voor.

Designo R7 – Toptuimelramen van de nieuwe Roto generatie.

Vloeiende lijnen, elegante overgangen, antraciet-metallic lak: Dat is Designo. Sterk zijn ook de innerlijke waarden: UW 1.3 W/m²K dankzij dubbele energiebesparende beglazing Roto blueLine in combinatie met het optionele thermische isolatieblok.

Voor extra comfort en vrijheid zorgen de hoge tuimelas en de greep aan de onderzijde voor éénhandbediening van alle functies.

Topkwaliteit „made in Germany“* – in optima forma.

Roto Frank NV Rue du Bosquet 1 Zoning Industriel II 1400 Nijvel België Tel.: +31 (0)800 0232 114 www.roto-frank.nl Dak- en Zonne-energie technologie

11_Anzeige_DesignoR7_132x190_NL.indd 1

4/12/2011 12:19:36 PM

13

Thema Daken

Dakbedekking met klittenband ‘Op het dak is veel te verbeteren’, vertelt Martien Maas, directeur eigenaar DION WPS in Asten. Met meer dan dertig jaar ervaring op het gebied van dakbedekking in Nederland en België, weet hij waar hij over praat. Een waterdicht dak kan duurzamer, gezonder, veiliger en sneller worden gelegd. Daar hebben ze goed over nagedacht en een dakconcept ontwikkeld dat zowel tegemoet komt aan de gezondheid van verwerkers als goed te recyclen is: een dakbedekking met klittenband.

DION WPS is gestart met een onderzoek naar de fysieke belasting van de dakdekker in samenwerking met Fontys Hogescholen. Daaruit bleek dat de huidige werkhouding en het gebruik van open vuur voor de verwerkers zeer belastend zijn. ‘Het nieuwe dakconcept verlicht het werk aanzienlijk en spaart zo de gezondheid van de verwerkers’, aldus Maas. De oplossing vond zijn bedrijf onder meer in Velcro-band, een zeer sterke klittenband. Eerst worden de isolatielaag en het klittenband bevestigd met

Dakbanen bevestigen met klittenband Daar heeft de Zwitser Georges de Mestral vast niet aan gedacht toen hij in 1941 ontdekte dat hij klitten moeilijk van zijn kleding en hond kreeg omdat ze uit kleine haakjes bestaan die zich overal in vastgrijpen. Georges de Mestral zag er een sluiting in en noemde het Velcro, een samentrekking van Velours (fluweel) en crochet (haakje).

Martien Maas, directeur eigenaar DION WPS (rechts): ‘Het nieuwe dakconcept verlicht het werk aanzienlijk en spaart zo de gezondheid van de verwerkers.’

speciale pluggen. ‘Deze zijn zo ontworpen dat er geen water in blijft staan.’ Vervolgens worden de dakbanen eroverheen gelegd. ‘Het mooie van het systeem is dat het geheel direct muurvast ligt zonder dat er open vuur, lijm of kit nodig is. En het systeem is ook volledig 'cradle to cradle' ontworpen.’

Milieuwinst

De voordelen van dit daksysteem zijn volgens Maas legio: ‘Het is gebruikersvriendelijker voor de verwerker en het is milieuvriendelijker. Doordat er geen open vuur nodig is, is er ook geen uitstoot van schadelijke gassen en geen brandgevaar op het

Bevestigingsmethodiek

Stap 1. Het Velcro haakdak. De dakbaan heeft band wordt door de dakbovendien een dunnedekker aan de ondergrond re bitumenlaag dan een bevestigd. traditionele dakbedekking, omdat je geen deel van de bitumen op het dak vast smelt. Als we in heel Nederland dit systeem zouden gebruiken, Stap 2. De dakbaan uitkunnen we een aanzienrollen, naden met hete lijke hoeveelheid bitulucht lassen en de basis is men besparen en de gemaakt voor een wateruitstoot van CO2 vermindichte duurzame flexibele deren.’ dakbedekking.

Voor een waterdichte naadverbinding tussen de banen heeft men ook Stap 3. Met eenvoudieen slimme oplossing ge techniek is de dakbaan ontwikkeld. Ze maken aan het einde van de ledaarbij gebruik van invensduur zonder schade ductielassen. Maas: ‘Door aan de ondergrond te verer met een inductiespoel wijderen. overheen te gaan wordt er een waterdichte verbinding gerealiseerd. Bij de ontwikkeling hiervan is samengewerkt met een partij die inductielassen toepast in de ruimte- en luchtvaartindustrie.’ bouwproject in Steenbergen dat zij samen hebben uitgevoerd met Origins architecten uit Rotterdam, een bureau dat mens en miCradle to cradle lieu centraal stelt in haar projecten.

De levensduur van het Velcro-systeem is De samenwerking met Origins heeft het vergelijkbaar met de huidige daksystebedrijf geïnspireerd zich verder te oriënmen. Als het dak zijn levenscyclus heeft geteren op complete duurzame woningen. had, worden de dakbanen volledig terugMaas: ‘Wij streven naar woningen met een gebracht in het proces. ‘Honderd procent netto energiebehoefte van nul procent. `cradle to cradle' is het uitgangspunt’, zegt Daarbij blijven we kijken naar de fysieke Maas. Het systeem is ook geschikt voor een belasting voor de bouwvakker en het comkunststof dakbedekking. ‘Dit heeft DION fort en de flexibiliteit voor de bewoners.’

WPS laten zien bij een bijzonder woning-

Dakramen met drie- of viervoudige beglazing Het energiebesparende FTT Thermo dakraam van Fakro is te verkrijgen met drie- of zelfs viervoudige beglazing. Daarmee behoort dit type volgens de leverancier tot de meest energiebesparende tuimeldakraamen op de markt. De dakramen zijn daarmee erg geschikt voor passiefbouw.

Bij het ontwerp van de dakramen is rekening gehouden met de strenge eisen voor energiezuinig bouwen. De energiebesparende eigenschappen van dit dakraam en de hoge winddichtheid maken het zeer geschikt voor toepassing in zowel passiefhuisbouw, als in kamers met airconditioning en mechanische ventilatie. Het grote glasoppervlak van het dakraam voorziet de zolderruimte van natuurlijke lichtin-

val en de verhoogde tuimelas vergroot de doorloopruimte aanzienlijk.

Twee typen

Het FTT U6 Thermo dakraam is standaard uitgerust met drievoudige beglazing, geharde buiten- en middenruit en binnenste beglazing gelaagd met P2A veiligheidsbeglazing. De drievoudige beglazing is voorzien van lage emissiviteit coating, warme

glasafstandshouders en gevuld met argon gas. De elementen zorgen ervoor dat het tuimeldakraam een lage U-waarde van 0,81 W/m2K behaalt.

Van dakraam naar balkon In een handomdraai maakt u van het dichte balkondakraam van Fakro een prachtig balkon in uw kamer. In dichte stand oogt het dakraam aan de buitenkant als een normaal dakraam. Door middel van een gemakkelijk te bedienen handgreep bij de bovenste vleugel en een uitschuifbare ondervleugel, heeft u binnen enkele seconden een balkon gecreëerd.

Het balkondakraam FGH-V bestaat uit twee vleugels; een onder- en bovenvleugel. De bovenvleugel klapt als uitzetdakraam tot 45° open en de ondervleugel klapt tot in een 90° verticale positie. De onderste vleugel heeft ingebouwde balustrades aan de zijkanten, die uitschuiven als het onderste gedeelte van het balkon geopend wordt. Om deze vleugel te sluiten, klikt u eenvoudig op de groene druk-

knoppen, bevestigd in de balustradeprofielen.

Het balkondakraam vormt in open stand van beide vleugels een balkon in uw kamer. De grote openingshoek van de bovenste vleugel en de uitklapbare ondervleugel zorgen ervoor dat u gemakkelijk tot aan de rand van uw balkon kan staan. Als het raam gesloten wordt, verdwijnen de balustrades in de raamconstructie. Dit voorkomt verontreiniging van de balustradeprofielen door onder andere weersomstandigheden en houdt de esthetiek van het dak intact.

Het balkondakraam is voorzien van een V40 ventilatievoorziening, een handgreep met meervoudige openingsfunctie en beide vleugels zijn uitgerust met P2A veiligheidsbeglazing. Bovenaan het bovenste raam is een handige handgreep bevestigt waarmee u het dakraam kunt kantelen en zo vastzetten in de reinigingsstand. Dit

Het FTT U8 Thermo tuimeldakraam behaalt zelfs, dankzij zijn viervoudige beglazing met krypton gasvulling, een Uwaarde van 0,68 W/m2K. Daarmee behoort de FTT U8 Thermo tuimeldakraam tot de meest energiezuinige dakramen op de dakraammarkt, vergeleken met dakramen die aangeboden worden door dakraamfabrikanten.

De vernieuwde tuimeldakramen zijn leverbaar in het breedste aanbod aan maten van Fakro. Naast het standaard maten pakket, zijn de FTT U6 en U8 Thermo leverbaar in grote maten als 114 x 160 cm en 94 x 180 cm.

Fakro, Groesbeek, (024) 39 78 095, www.fakro.nl

maakt het reinigen van de buitenzijde van het dakraam erg gemakkelijk. Het bovenste raam is te combineren met het uitgebreide assortiment binnen- en buitenzonwering, het onderste raam op aanvraag. Het dakraam is leverbaar in de maten 78 x 255 cm en 94 x 255 cm. Montage is mogelijk in een dakhelling van 35°-55°.

Fakro, Groesbeek, (024) 39 78 095, www.fakro.nl

14

Thema Daken

Duurzame dakbedekking zuivert lucht van giftige NOx Icopal uit Groningen heeft een nieuwe dakbedekking op de Nederlandse markt gebracht die de lucht zuivert van giftige NOx-deeltjes. Deze nieuwe dakbedekking ‘Noxite’ is daarnaast gemaakt van volledig gerecyclede oude bitumen. Dat spaart heel veel CO2 tijdens de productie. Onlangs kreeg Schiphol als eerste bedrijf van Nederland een Noxite dak.

Dagelijks worden er vele giftige, luchtvervuilende NOx-deeltjes uitgestoten. NOxdeeltjes zijn stikstofoxiden die als restproduct vrijkomen bij de verbranding van fossiele brandstoffen door huishoudens, verkeer en industrie. NOx is één van de zes broeikasgassen, een belangrijke reden voor het ontstaan van zure regen en deze stof lijkt bovendien een rol te spelen bij het ontstaan van luchtwegproblemen, zoals astma.

Speciale dakbedekking

De Noxite dakbedekking zet vervuilende stoffen, zoals NOx, onder invloed van zonlicht om in veel minder schadelijke restproducten (nitraten) die door de regen worden weggespoeld. Het luchtreinigende effect dat hierdoor ontstaat blijft gedurende de gehele levensduur van het dakmembraan intact. Een Noxite dak van 1.000 vierkante meter kan elk jaar 52 miljoen kubieke meter vervuilde lucht volledig zuiveren. De

Onlangs kreeg Schiphol als eerste bedrijf van Nederland een Noxite dak.

nieuwe dakbedekking is opgebouwd uit het Bielso membraan; een bitumineuze dakbedekking afgedekt met een beschermlaag van titaniumdioxide. De dakbedekking is geschikt voor alle soorten dakconstructies en -toepassingen; plat en hellend, nieuwbouw en renovatie.

Inmiddels is een proef op Schiphol met

400 vierkante meter bitumen dakbedekking met titaandioxide succesvol afgesloten. Dit jaar begint een nieuwe proef met 1.000 vierkante meter op het Jaarbeursgebouw in Utrecht.

Icopal bv, Groningen, (050) 551 63 33, www.noxite.nl en www.icopal.nl

Stap- en looproosters voor veilige dakbetreding De eisen aan de verankering van daken worden steeds strenger en er zijn steeds meer dakvlakken verhaakt. Hierdoor wordt het lastiger om werkzaamheden op het dak uit te voeren. Door het aanbrengen van stap- en looproosters kan op een veilige manier op het dak worden gewerkt.

Het betreden van een bestaand hellend dak kan noodzakelijk zijn voor onder andere reparatie, inspectie, onderhoud of

Nedsale dakaccessoires BV, Hem, (0228) 54 22 15, www.nedsale.nl

Staprooster (onder) en looprooster (boven).

(Advertentie)

b

universeel

dv ri

n

lo o

j

nieuwe verholengoot type 140-150 snelle montage

e ou w

duurzaam loodvrij De prefab verholengoot, gemaakt van virgin pvc, wordt gebruikt als aansluiting tussen een dakvlak en een opgaande gevel of dakkapel. Ook op daken, waarbij geen gevelpannen toegepast worden, kunnen de verholengoten als aansluiting tussen de dakpannen en boeidelen gebruikt worden.

dakkapel

Door de unieke smalle vormgeving kunnen de ophangnokken van de dakpannen nagenoeg altijd intact blijven.

nedsale

n t i lis oires a i s c spe acces k da

nedsale BV tel: 0228-542215 - info@nedsale.nl

soms zelfs als vluchtweg bij brand. Veelal worden keramische dakpannen toegepast.

Die kunnen echter vanwege de kopsluitingen niet even omhoog geschoven worden. Bij werkzaamheden op of aan het dak is de eigenaar van een gebouw in principe verantwoordelijk voor veilige werkomstandigheden. Het dak ‘in de steigers’ zetten is een dure aangelegenheid. Door het aanbrengen van stap- en looproosters op bepaalde punten kan bijvoorbeeld de schoorsteenveger op een veilige manier zijn werk uitvoeren. De stap- en looproosters zijn universeel toepasbaar op nagenoeg elke dakpan. Voor leien zijn speciale beugels leverbaar.

gevel beëindiging

www.nedsale.nl

15

Thema Daken Onenigheid over werking titaniumdioxide Aan dakpannen en dakbanen met titaniumdioxide worden door de leveranciers luchtzuiverende eigenschappen toegekend. Volgens Cobouw zijn echter niet alle wetenschappers het daar mee eens. Dat blijkt uit een artikel ‘Introductie luchtzuiverende steen kwestie van lange adem’ in de uitgave van 30 maart 2011.

Over één ding zijn de wetenschappers het volgens het artikel wel eens: titaniumdioxide (TiO2) bezit, onder invloed van ultraviolet licht, luchtzuiverende eigenschappen. Dat hebben proeven in het laboratorium, onder optimale condities, onomstotelijk aangetoond. Helaas zitten de onderzoekers niet op één lijn als het gaat om de effectiviteit van de stof in de praktijk. Daarnaast had een grootschalige proef met titaniumdioxide in de toplaag van geluidsschermen langs de snelweg in 2010 niet het gewenste resultaat. Rijkswaterstaat trok de stekker uit het project. De schermen met een coating van titaniumdioxide deden het goed, maar niet beter dan de schermen zonder die speciale toplaag.

En in de herfst van 2010 bracht de stichting Verenigde Keramische Organisaties de resultaten naar buiten van een zogeheten bureauonderzoek, dat M+P raadgevende ingenieurs had uitgevoerd in opdracht van de VKO. M+P zette de resultaten van vijf onderzoeken naar de luchtzuiverende werking van titaniumdioxide naast elkaar en trok zijn conclusie: ‘De bewezen effecten in de buitenpraktijk zijn minimaal.’ Oorzaak is het beperkte aantal zonuren in Nederland, de grote luchtvochtigheid (het werkt niet als het regent of als er sneeuw ligt) en de vaak sterke wind. Hierdoor zou de contacttijd tussen de vieze luchtdeeltjes en het met titaniumdioxide behandelde oppervlak te kort zijn.

Toch zijn er ook wetenschappers die wel overtuigd zijn van de voordelen van titaniumdioxide. Voorlopig zullen er echter nog wel enkele proefprojecten nodig zijn om de markt verder te overtuigen.

Eerste plantaardige dakbaan ter wereld Met de plantaardige, witte dakbaan Derbipure schrijft Derbigum geschiedenis. De Belgische specialist in waterdichte en energiebesparende dakbedekkingsmaterialen introduceerde vorig jaar een volwaardig ecologisch alternatief op de markt voor bitumineuze dakbedekking. Uiteindelijk wil het bedrijf alle bitumenhoudende producten vervangen door ecologische alternatieven.

De witte dakbaan op basis van plantaardige oliën en harsen, is het gevolg van twee jaar intensieve research. In het najaar van 2010 kreeg Derbigum voor dit product het Cradle to Cradle®-certificaat toegekend door het internationaal wetenschappelijk onderzoeksinstituut EPEA (Environmental Protection Encouragement Agency). Hans Aerts, R&D Manager: ‘Het plantaardig dakmembraan past binnen onze ‘greennovation’-strategie. Bedoeling is om deze gepatenteerde technologie op termijn te gebruiken voor alle bitumenhoudende producten.’

Vorig jaar introduceerde het bedrijf het NTproductengamma (Nieuwe Technologie), waarbij solventen en vluchtige organische stoffen vervangen werden door plantaardige oliën en waarbij gerecycled bitumen gebruikt werd als grondstof. Nu zet de onderneming een stap verder met de eerste plantaardige dakbaan wereldwijd.

Minimale voetafdruk

Met zijn ecologische samenstelling – onder andere plantaardige oliën en dennenharsen – biedt deze dakbedekking een toekomstgerichte oplossing voor de grondstofproblematiek rond bitumen, een aardolieproduct. Aardolie is geen herbruikbare en onuitputtelijke grondstof, bovendien

Luchtreinigende betonpannen De ClimaLife dakpan van Nelskamp is al in 2008 geïntroduceerd, maar mag toch niet op deze nieuwspagina’s ontbreken. Het is de enige dakpan die NOx (stikstofoxide) van uitlaatgassen door verkeer, industrie en verwarmingstoestellen zuivert en omzet in nietschadelijke stoffen, zoals NO3 (nitraatmoleculen). Het product ontving op 14 april 2010 het DUBOKEUR certificaat van prof. dr. ir. Michiel Haas, directeur van het Nibe, op het SVE platform tijdens Building Holland.

De nieuwe betondakpan bevat een toplaag met titaniumdioxide (TiO2) in de micromortel. Titaniumdioxide komt voor in ondermeer witmakers, tandpasta en hoestpastilles en is niet-giftig. De oppervlaktelaag van de pan met titaniumdioxide wordt fotokatalytisch door het UV-licht.

De vuile lucht die het oppervlak van de betondakpan benadert wordt daardoor gereinigd. De vuildeeltjes die op de pan achterblijven worden eenvoudig door de regen weggespoeld en brengen geen schade meer toe aan het milieu. Hierbij treedt het zogenaamde ‘selfwashing’ effect op doordat de oppervlaktelaag hydrofoob is ge-

Werking

evolueert de prijs in stijgende lijn terwijl de kwaliteit eerder afneemt. Vandaar dat Derbigum enkele jaren geleden al startte met de zoektocht naar alternatieve grondstoffen. Aerts: ‘Het was zoeken naar de optimale combinatie van ecologische componenten om eenzelfde kwaliteit en verwerking te krijgen als traditionele bitumen.’

Derbipure is dus een dakbaan met een minimale voetafdruk. De dakbaan is niet bitumineus, wit van boven en groen van binnen. De dakbaan is versterkt met een composiet glas/polyester wapening, geïmpregneerd met een hoogreflecterende acrylcoating. De witte bovenzijde zorgt op zomerse dagen voor passieve koeling door een reflectie van 81 procent van de invallende zonnestraling. Dit resulteert dus in een vermindering van de energiekosten voor koeling. De dakbaan is verder honderd procent recyclebaar. Regenwater dat van de dakbaan afstroomt is pH neutraal en is dus herbruikbaar. De dakbaan kan eventueel als drager functioneren voor flexibele zonnepanelen. Tot slot zijn de dakbanen voorzien van een beschermende folie, die na het aanbrengen eenvoudig is te verwijderen.

Derbigum Nederland B.V., Delft, (015) 21 54 000, www.derbigum.com

Bij daglicht kunnen de ClimaLife betonpannen tot 90 procent van de opvallende schadelijke gassen als koolstofoxide en stikstofoxide (NOx) neutraliseren. Als de zon niet schijnt, is dat tot 70 procent. Een dakoppervlak ingedekt met 200 m2 ClimaLife betondakpannen zet de schadelijke stikstofoxide, voortkomend uit de uitstoot van benzineauto's bij 17.000 gereden kilometers, om in niet-schadelijke nitraten.

worden en daardoor sterk waterafstotend wordt. TXActive (titaniumdioxide TiO2) is een product van Heidelberger cement en zal verder gebruikt gaan worden in vele zicht of schoonwerk beton producten zoals beton straatstenen.

Milieuvriendelijke productie

De betondakpannen zelf zijn ook vriendelijk voor het milieu. De productie ervan vergt namelijk weinig energie, waardoor een veel lagere C02-emissie verkregen wordt dan bij andere dakbedekkingen. Uit onderzoek is gebleken dat voor het winnen en productieklaar maken van de grondstoffen, transport, productie op zichzelf en de levenscyclus, bij de betondakpan maar liefst 45 procent minder CO2 vrij komt als bij de keramische dakpan. Tijdens zijn levensduur helpt het cementbestanddeel door het carbonatieproces mee aan het opnemen van de schadelijke CO2, terwijl na de gebruiksperiode de pannen volledig zijn te recyclen.

Nelskamp Dakpannen, Schermbeck (D), +49 285 391 308 31, www.nelskamp.nl

Prof. dr. ir. Michiel Haas, directeur van het Nibe (rechts), heeft Harold Kock (links), verkoopleider van Nelskamp dakpannen het DUBOKEUR certificaat overhandigd. Daarbij was ook de heer Storm van Leeuwen, hoofd projecten, van de Almelose Woning Stichting (AWS) aanwezig. Hij ontving symbolisch het DUBO certificaat omdat hij de eerste in Nederland was die voor de ClimaLife had gekozen voor een pilotproject medio 2008. Sindsdien wordt deze pan veelvuldig door deze woningcorporatie toegepast bij zowel nieuwbouw als renovatie.

16

Thema Daken

Houten onderdak voor In Veere kregen de scouts van het Scoutcentrum Zeeland een riant nieuw onderkomen. Het gebouw is ontworpen als een grote tent, waarbij zowel het enorme dak als de gevels volledig van hout zijn. Niet alleen voor de constructie is hout toegepast, maar dak en gevels zijn aan de buitenzijde ook nog afgewerkt met hergebruikte verzaagde meerpalen van Basralocus. Met de toepassing van veel hout past het nieuwe centrum goed in de bosrijke omgeving én sluit het goed aan bij scouting: kamperen, zorg voor de natuur, buitenleven en pionieren.

Tekst: Carla Debets Bouwtekst; foto’s: Laudie Bal en Finnforest.

Het bijna veertig jaar oude Hopman Vernielhuis voldeed om meerdere redenen niet meer. Niet alleen was het onderkomen te krap voor de inmiddels zo’n 18.000 overnachtingen door scouts uit de hele wereld, ook in energetisch opzicht voldeed het ou-

tie kenmerkt zich onder meer door een enorm aantal vrijwilligers. Zelfwerkzaamheid stond daarom hoog op het verlanglijstje van het bestuur, mede om de kosten zoveel mogelijk te drukken. Daarnaast moest het gebouw goed passen in de bijzondere omgeving, aan het Veerse Meer. Zo zijn we gekomen tot het ontwerp van een soort boomhut, grote schuur of tent, waar-

bij het casco snel neergezet kon worden. En daarbij kwamen we uit op massief hout; het Leno van Finnforest. Hierbij blijft bovendien – anders dan bij houtskeletbouw – het hout aan de binnenzijde zichtbaar.’

Beperkt budget

In het hele ontwerp en de realisatie speelden de bouwkosten een belangrijke rol. Er was slechts een beperkt budget. Een groot deel moest door sponsors worden bijgedragen (onder meer in natura) én de zelfwerkzaamheid speelde een grote rol. Om de bouwkosten te beperken, is het gebouw gefundeerd op een grote betonplaat van 20 cm dik. Hoewel de grond ter plaatse niet al te best was, voldeed deze stijve plaat mede vanwege de relatief lichte constructie. Bovendien was deze oplossing fundering en vloer ineen.

Onder het enorme houten dak bestaat het gebouw uit twee beuken van 7 meter

Houten gevels en daken

Boven op de betonplaat bestaat de gehele opbouw uit massief hout. Daarbij zijn de langsgevels en middenwand de dragende wanden met een dikte van 85 en 105 mm. Enkele dwarswanden aan weerszijden van het trapgat hebben bovendien een belangrijke functie in het waarborgen van de dwarsstabiliteit van het gebouw.

Voor de verdiepingsvloeren die 7 meter overspannen, zijn panelen van 257 mm dik toegepast, mede vanwege de relatief hoge nuttige belasting. De houten vloerpanelen hebben, vergeleken met houtskeletbouw, nog een belangrijk voordeel: door de massieve opbouw zorgen ze voor méér comfort in verband met geluid en trillingen.

Voor de toepassing van de massief houten panelen in het dak was ook de schijfwerking een belangrijk voordeel. Hiervoor zijn panelen van 189 mm dik toegepast. Boelhouwers ontwierp het gebouw met de nok

Totaalbeeld, zicht op één van de kopgevels. Door de terugliggende gevel onder het grote dak ontstaat een overdekt terras.

Opbouw begane grond. Sommige gevelpanelen zijn meteen twee verdiepingen hoog.

de gebouw niet meer aan de huidige eisen.

Renovatie en uitbreiding van het bestaande gebouw was geen optie, onder meer vanwege verzakkingen. Daardoor was bovendien een (dure) aanpassing van de fundering nodig.

Martijn Boelhouwers van buro MA.AN uit Rotterdam werd – als oud scout in Zeeland - gevraagd een ontwerp voor het nieuwe gebouw te maken: ‘De organisa-

Eén van de twee beuken heeft twee verdiepingen. De verdiepingsvloer is opgebouwd uit massief houten panelen.

bij dak en gevel min of meer in elkaar overlopen. Vervolgens hebben we het gebouw laten reageren op de omgeving en op de windrichting, met als gevolg dat de nok gedraaid is.’

Bouwen in hout, was volgens hem een logische keuze: ‘Aanvankelijk dachten we aan houtskeletbouw, maar dit zou een te lange bouwtijd vergen. Vervolgens hebben we gezocht naar een bouwmethode waar-

De dakplaten steunen in de kil, die diagonaal van hoekpunt naar hoekpunt loopt, op elkaar af, zonder hulpconstructies.

breed, waarvan één van de beuken twee verdiepingen heeft. Hierin zijn onder meer drie slaapzalen, de eetruimte en de keuken ondergebracht en een aantal sanitaire ruimten. De anderhalve verdieping hoge andere beuk bevat vooral de grote scouting-/ontmoetingsruimte. Door de gevels op de kopse kanten onder het dak terug te leggen, ontstonden aan weerszijden van deze ruimte grote overdekte terrassen.

diagonaal (oplopend van een hoogte van 3 meter naar 6,90 meter) over het gebouw, waarbij de nok bovendien niet op één horizontale lijn ligt. Met als gevolg dat alle vier hoekpunten van het dak op een andere hoogte liggen.

Zonder hulpconstructies

De truc was nu – zo vertelt constructeur Jules Smit van H.E. Lüning, Adviesbu-

17

Thema Daken

scoutcentrum

De tengels op het dak worden netjes ingepakt in extra stroken EPDM, voordat de planken erop vastgezet worden.

Na de isolatie en horizontale regels worden ook de gevels voorzien van de hardhouten afwerking.

Isolatie van de geveldelen onder de luifel.

De ruwbouw is klaar, de afbouw kan beginnen.

reau voor technische houtconstructies B.V. uit Doetinchem – om de houten dakplaten zó te ontwerpen dat geen extra (en dure) hulpconstructies nodig zouden zijn. Een oplossing bleek de dakplaten te ontwerpen vanaf de gevels, met overstekken bij de middenwand. De dakplaten van het andere dakvlak steunen in de kil ‘los’ af op de dakplaten met overstek. Hiervoor zijn alle dakplaten van tevoren in de fabriek op de

mm nauwkeurig van de juiste afschuiningen voorzien. Alleen ter plaatse van de grote opening in de middenwand, bij het trappenhuis, is een stalen ligger aangebracht.

Een andere constructieve uitdaging vormden de grote luifels, ofwel de overstekken op de kopse kanten van het gebouw. Zoals deze aanvankelijk waren ontworpen, waren hiervoor dakplaten van 14 meter lang noodzakelijk, óf extra consoles vanuit de middenwand ter ondersteuning, waardoor kortere dakplaten toegepast konden worden. De consoles waren echter uit esthetisch oogpunt niet gewenst. De oplossing werd gevonden door de middenwand verder naar buiten door te laten lopen en ook de kopgevels naar buiten te plaatsen. Hierdoor ontstond er wel minder overdekte buitenruimte maar het leverde ook meer binnenruimte op. En het probleem van de consoles was opgelost!

De dakplaten lopen loodrecht op de noklijn

werking loopt onder de luifels door, zowel aan de onderzijde van de daken als aan de binnenzijde van de gevels. Buiten is nergens de toepassing van het massieve hout meer in het zicht. In de langsgevels is het hout verticaal toegepast; in de kopgevels horizontaal. En in het dak lopen de planken met de overspanningrichting mee. Bij de meerpalen van Basralocus ging het in totaal om circa 5 km zaaglengte. De toepassing van deze palen was mede mogelijk omdat het aannemersbedrijf ook activiteiten had in de natte bouw.

Binnen is het massieve hout zoveel mogelijk in het zicht gelaten. Vanwege de kosten is gekozen voor de industriekwaliteit, die circa 10 tot 20 procent goedkoper is dan de zichtkwaliteit (afhankelijk van de dikte en opbouw, en eenzijdig of tweezijdig uitgevoerd). Bij de uitwerking van de diverse platen is bovendien geprobeerd de vezelrichting van de buitenste (zicht)plaat verticaal te laten lopen. Dit bleek echter niet altijd mogelijk, vooral niet boven brede sparingen. Voor voldoende lateiwerking

Zelfs de trap is van massief hout.

en evenwijdig aan de kopgevellijn, waardoor ze allemaal een goede ondersteuning hebben. Dit bleek bovendien de meest economische oplossing.

Hout in het zicht

De gevels en dakvlakken zijn aan de buitenzijde afgewerkt met hardhout. Hiervoor zijn oude meerpalen verzaagd tot planken van 240 mm breed en 18 mm dik. Deze af-

baar afwijkende vloerrand – kopshout – donker te schilderen.

Wel of geen isolatie?

Kopgevel, inclusief de luiken voor de ramen en deuren, die ook bescherming tegen inbraak moeten bieden.

Het wel of niet toepassen van isolatie bleek een ware puzzel. De massief houten wanden en daken hebben zelf een redelijke isolatiewaarde en het gebouw zou dus zonder isolatie kunnen. Bouwfysische berekeningen toonden aan dat er geen aanvullende dampremmende voorzieningen in wanden of daken noodzakelijk waren in verband met de dampremmende kwaliteiten van het kruislaaghout zelf. Martijn Boelhouwers: ‘Bij het maken van de details waren we er echter aanvankelijk van uitgegaan extra isolatie toe te passen, omdat het gebouw natuurlijk ook moet voldoen aan het Bouwbesluit. Niet toepassen van isolatie zou betekenen dat we nieuwe details moesten maken én dat we naar de gemeente moesten om ontheffing van de eis.

Op het laatste moment vond het bestuur gelukkig toch een sponsor.’

In de gevels is aan de buitenzijde van de houten panelen eerst een dampdichte folie aangebracht, vervolgens 90 mm isolatie tussen houten stijlen, de waterkerende/ dampopen folie en tenslotte het regelwerk

Een deel van een langsgevel, met vluchttrap voor een van de slaapzalen op de verdieping.

Interieur van de grote scouting- / ontmoetingsruimte.

Horizontale en verticale verwerking van de planken.

Op het dak liggen de planken net als de houten dakpanelen evenwijdig aan de randen van de luifels.

Opdrachtgever: Scoutcentrum Zeeland, Veere Ontwerp: buro MA.AN, Rotterdam, www.buromaan.nl Constructeur en bouwfysische adviezen: H.E. Lüning, Adviesbureau voor technische houtconstructies B.V., Doetinchem, www.luning.nl Aannemer: De Klerk Werkendam Bouw BV, Werkendam Leverancier Leno: Finnforest Holland, Apeldoorn, www.finnforest.nl Start bouw: september 2010 Oplevering: april 2010 Bruto vloeroppervlak: 408 m2 Bruto inhoud: 2480 m3 Stichtingskosten: 550.000 euro

De oude meerpalen (Basralocus), waaruit de houten gevel- en dakplanken zijn gezaagd.

van deze platen was de toepassing van méér horizontale lagen noodzakelijk.

Punt van aandacht was nog de rand van de verdiepingsvloer die in de hoge scoutruimte in het zicht kwam. Het tussen de wanden hangen van deze vloer was geen optie vanwege de hoge belastingen, waardoor forse oplegpunten in het zicht zouden komen. Bovendien doet de vloer mee in de schijfwerking. Besloten werd om de zicht-

Detail van de aansluiting massief dak op de massieve gevel, met hardhouten afwerking. (zie op onze site www.bouwtotaal-online.nl voor een grote tekening)

met de hardhouten afwerking. Op het dak kon met minder isolatie worden volstaan, vanwege de dikkere dakplaten: achtereenvolgens een dampdichte folie, 60 mm isolatie, EPDM-folie, en houten tengels met daarop de hardhouten planken.

TECHNIEK

18

Verwarming- en koelsysteem in breedplaatvloeren

Betonoppervlakte activering: nieuwe dimensie in klimaatbeheersing Hotel Hilversum – de Witte Bergen aan de A1 is het eerste gebouw in Nederland waarvan ruimten worden verwarmd en gekoeld door middel van betonoppervlakte activering. Daartoe zijn klimaatmatten van Navos Klimaattechniek BV in Dycore breedplaatvloeren ingestort. Bijzonder is dat de dunne Poli-Propyleen buisjes maar circa 2 tot 3 mm boven het plafondoppervlak liggen.

Hierdoor kan de onderliggende ruimte snel en energiezuinig worden verwarmd en gekoeld.

De eisen aan de energieprestatie van een gebouw worden steeds verder aangescherpt vanuit de regelgeving. Belangrijkste doelen zijn een lagere CO2-uitstoot en lagere energiekosten. Dit doel is niet alleen te bereiken door de schil van gebouwen beter te isoleren, maar ook door het gebruik van duurzame energie. Hiervoor is een technologie vereist die werkt met aanzienlijk lagere temperaturen dan de huidige conventionele verwarmingssystemen, die gebruikmaken van 40° tot 70°C verwarmd water. De BioClina klimaatmatten werken met water op een temperatuur van maximaal 30°C. Door water van slechts 16° - 17°C aan de matten toe te voeren, kunnen ruimten in de zomer ook gekoeld worden.

Wereldwijd zijn de laatste achttien jaar al tien miljoen vierkante meter aan capillaire buismatten verwerkt in vloeren, wanden en plafonds. Bekende voorbeelden in

Europa zijn onder andere het Duitse parlementsgebouw Reichstag in Berlijn, hoofdkantoor Lufthansa in Köln, Twintowers in Wenen en het hoofdkantoor van het Wereld Natuurfonds in Zeist. Ook in diverse woningen in Duitsland, Groot Brittannië en Nederland is dit systeem als vloer-, wand- en plafondverwarming toegepast en voor koeling in wanden en plafonds.

Projectgegevens Opdrachtgever: Van der Valk, Hotel Hilversum – De Witte Bergen Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Z.A. Overhage BV, Hilversum Installateur: Linthorst Installatietechniek BV, Apeldoorn Betonoppervlakte activering: Navos Klimaattechniek BV, Delft Breedplaatvloeren met Klimaatmatten (800 m2): Dycore Systeemvloeren BV, Oosterhout

Bij al deze projecten zijn de klimaatmatten opgenomen in cement- of gietdekvloeren, stucwanden of wand- en plafondsystemen met gipsplaat. Veelal ook in een 5 mm egalinelaag op de afgewerkte cementdekvloer, direct onder de vloerbedekking. Nieuw is de integratie van de klimaatmatten in breedplaatvloeren van Dycore systeemvloeren. Bij Hotel Hilversum – de Witte Bergen zijn 52 hotelkamers voorzien van betonoppervlakte activering aan de plafondzijde.

Werking

De capillaire buismatten van het BioClina systeem bestaan uit Poli-Propyleen buisjes met een diameter van slechts 4,3 mm. De buisjes liggen evenwijdig aan elkaar op een afstand van 20 of 30 mm en sluiten aan op toevoer- en afvoerleidingen met een diameter van 20 mm. Door de buisjes stroomt verwarmd of gekoeld wa-

ter. De matten worden geleverd in lengten van 1,00 tot 6,00 meter en variabele breedten tot 1,00 meter. ‘Dit systeem is heel geschikt voor de bestaande bouw en monumenten’, zegt Ronald de Vos, zaakvoerder van Navos Klimaattechniek BV. ‘De klimaatmatten worden dicht onder de oppervlakten van ruimten geïnstalleerd, waardoor een gelijkmatige temperatuurverdeling van wanden, vloeren en plafonds mogelijk is bij een klein temperatuurverschil tussen het doorstromend medium en het vertrek. Door de grote overdrachtsoppervlakken kunnen aanzienlijke hoeveelheden energie zelfs bij deze kleine temperatuurverschillen worden overgedragen aan de ruimte. In combinatie met een warmtepomp kun je een bestaand gebouw dan energiezuinig verwarmen en koelen.’

In nieuwbouw wordt het systeem veel toegepast in metalen klimaatplafonds, hoewel ook hier combinaties mogelijk zijn met cement- en gietdekvloeren, stucwerk, of gipsplaten. Ook voor hotelkamers bieden capillaire buismatten volgens De Vos grote voordelen: ‘Nu wordt er vaak gewerkt met een verlaagd plafond en een fancoil-unit (ventilatorconvector). Door toepassing van de capillaire buismatten is een forse kostenbesparing mogelijk. De inbouwkosten zijn vergelijkbaar met een systeem met verlaagd plafond en fancoilunit. De winst zit vooral in de 50 procent lagere energiekosten, doordat dit systeem met een watertemperatuur van slechts 30°C werkt. Bovendien is het rendement van een warmtepomp veel hoger bij een lagere temperatuur. Vergeleken met een watertemperatuur van 40°C bij vloer- of wandverwarming ligt het rendement van een warmtepomp (C.O.P.-getal; coëfficiënt of performance) bij het BioClina systeem 35 procent hoger. En dan praat ik nog niet over de extra warmte die nodig is bij vloer- en wandverwarming door meubelstukken en vloerbedeking die de warmtestraling tegengaan.’

De Vos blijft voordelen opnoemen: ‘Er is ook geen ventilator nodig, er zijn dus geen onderhoudskosten, er is geen elektriciteit nodig voor verwarming in de kamer, je hoeft geen filters te vervangen en je bent ook af van dat verlaagde plafond en de ventilatorconvector. Verder reageert met dit capillairbuis systeem de ruimtetemperatuur al na een kwartier, dus kun je nachtverlaging toepassen. Dat kan bij

TECHNIEK

19 Werkingsprincipe betonoppervlakte activering

In de grafiek vindt u als eerste de klimaatmatten aangebracht op de dekvloer: 6 - 8 mm egaline. Reactietijd: 15 minuten. Als tweede staan de klimaatmatten, aangebracht halverwege de dekvloer, circa 40 mm. Reactietijd: één uur.

Als derde vindt u traditionele vloerverwarming met slangen, met een h.o.h.-afstand van 150 mm, aangebracht zoals altijd, onderin een dekvloer van 60 -70 mm. Als vierde, zoals derde, echter met een h.o.h.-afstand van 300 mm.

traditionele wand- en vloerverwarming niet door de trage reactietijd. En het is ook nog mogelijk om er mee koelen, door water door de buisjes te laten lopen met een temperatuur van 16° - 17°C.’

De Witte Bergen

De voordelen van het systeem voor hotelkamers stonden beschreven in een nieuwe folder die Navos in mei 2010 uitbracht. Al snel reageerde Diederik Zeeuw van der Laan van De Witte Bergen; hij wilde er meer over weten. De Vos: ‘Hij stond al op het punt om te beginnen met de bouw van 52 nieuwe hotelkamers. In samenspraak met André Geesink van Linthorst Installatietechniek was gekozen voor de bekende fancoil-units. Die installateur was bij het gesprek aanwezig en dacht eerst dat het ging om betonkernactivering. Een prima systeem, maar voor hotelkamers minder geschikt doordat de opwarming en afkoeling van ruimten veel trager verloopt. Toen hij zag dat wij werken met buisjes die slechts 2-3 mm diep in het plafondoppervlak liggen, raakte hij gelijk enthousiast.’ Probleem was wel dat de bouw al snel zou beginnen. Dycore zou daarbij de breedplaatvloeren leveren. Dus toog De Vos direct naar Dycore in Hasselt

om de mogelijkheden te bespreken.

Ad van Dongen, Manager Engineering bij Dycore, nam de uitdaging graag aan: ‘We moesten een oplossing vinden om de buisjes slechts 2-3 mm boven het plafondoppervlak te krijgen. Dat bleek uiteindelijk eenvoudig. Nadat de matten in de mallen zijn gelegd, worden er afstandhouders geplaatst voor de wapening. De pootjes van de afstandhouders staan tussen de buisjes op de bodem van de mal. Vervolgens wordt de wapening gesteld en stort men de schil van de breedplaatvloer. Tot slot volgt het schudden van de mal op de schudtafel. Door het schudden van de betonmortel gaan de buisjes iets opdrijven in de betonmortel. Daarbij resteert een laagje van circa 2-3 mm onder de buisjes.

Simpel maar doeltreffend.’

Om de matten in het werk te kunnen koppelen steekt aan de uiteinden van de plaat de aan- en afvoerleiding van de mat uit de schil omhoog. Van Dongen: ‘Die worden dan in het werk met verzamelleidingen gekoppeld. Vervolgens wordt het systeem aan een druktest van 10 bar onderworpen, alvorens de constructie verder af te werken. Eind februari 2011 zijn de kamers opgeleverd en het systeem werkt naar tevredenheid.’

Betonkernactivering (BKA) is het verwarmen of koelen van een ruimte door in leidingen die in de kern van een betonvloer zijn gegoten, (warm of koud) water te laten circuleren. Dit leidt tot optimaal benutten van de warmteaccumulerende eigenschappen van beton. Energetisch is het systeem gunstig door de lage temperatuur verwarming en hoge temperatuur koeling. Het systeem is goed te combineren met warmtepompen die een hoog opwekkingsrendement hebben.

Een beperking van betonkernactivering is dat de leidingen dieper in de betonconstructie liggen, waardoor het langer duurt voordat een ruimte kan worden verwarmd of gekoeld. Deze zogenaamde ‘faseverschuiving’ kan wel zes tot twaalf uur bedragen. In hotelkamers is deze faseverschuiving natuurlijk ongewenst. Iemand die een hotelkamer binnenkomt wil direct over de warmte – of in de zomer koelte – kunnen beschikken.

Een oplossing is Beton Oppervlakte Activering (BOA). Hierbij liggen de leidingen slechts 2 tot 3 mm van het betonoppervlak. Vijftien minuten nadat het verwarmde of gekoelde water door de buisjes begint te stromen is de oppervlaktetemperatuur zodanig veranderd dat dit voor het gevoel van behaaglijkheid al duidelijk merkbaar is. De breedplaten van Dycore systeemvloeren zijn leverbaar met het BOA BioClina systeem. Hiervoor is maar een watertemperatuur van slechts 30°C nodig. Bovendien worden de capillaire buismatten in de betonnen plafonds toegepast. Dit is een geheel vrij beschikbaar oppervlak, zodat er geen sprake is van belemmeringen bij de warmte-uitwisseling met de omgeving, zoals bij vloer- en wandverwarming. Hierdoor wordt een hoog rendement gehaald. De capaciteit van het systeem bij verwarmen en koelen is circa 80 W/h. m2 (afhankelijk van de ruimte- en watertemperaturen). Binnen vijftien minuten is het 90 procent van het nominale vermogen bereikt. De levensduur van de matten is 70 tot 100 jaar en ze zijn volledig te recyclen.

(Advertentie)

•

•

•

In DETAIL Ontwerp en uitvoering van DETAILS (Serie Passief)

Passiefhuis dakdetail In iedere uitgave van BouwTotaal besteedt Adviesburo Nieman aandacht aan ontwerp en uitvoering van een detail. Een goed detailontwerp en juiste uitvoering van details leidt tot een flinke verlaging van de faal­kosten en een hoge eindkwaliteit van een gebouw. De SBR heeft een serie passiefhuisdetails. In BouwTotaal 5 jaargang 7 (2010) is al eens een passiefhuisdetail omschreven. In de eerstvolgende publicaties van BouwTotaal zullen diverse passiefhuisdetails worden besproken, zowel voor nieuwbouw als voor renovatie. In dit artikel aandacht voor het Passiefhuis dakdetail (SBR-detail 401.4.2.02). Het gaat om het variantdetail houten vloer, HSB element en sporenkap met I-ligger.

Door: ing. Dennis Strijards Adviesburo Nieman

Het passiefhuisconcept is eenvoudig maar doordacht en vooral gericht op de duurzaamheid en robuustheid van de thermische schil. Met de gevels, vloeren en daken moet tenminste een levensduur van vijftig jaar worden gerealiseerd. Sterker nog, de meeste woningen worden minimaal honderd jaar, dus het is zeer belangrijk de kwaliteit van de thermische schil te waarborgen. Het besproken detail is in zijn geheel een houtskeletbouwstructuur. Een overzicht van de aandachtspunten.

HSB-elementen. De constructeur kan uitsluitsel geven of de verstijvingsklossen daadwerkelijk nodig zijn.

Bouwfysisch

Aandachtspunten op bouwfysisch gebied zijn de luchtdichting en de dampremmende laag. In het detail is mooi aangegeven dat alles zonder maattolerantie op elkaar aansluit. Met HSB kan dit gedeeltelijk ook be-

woning minimaal voor honderd jaar behouden zonder al te veel onderhoud aan de thermische schil, dan zal dus het hout dat grenst aan de buitenlucht moeten worden verduurzaamd. Dit geldt ook voor het hout achter de gevelbekleding.

Installaties

Ook met de installatie-adviseur zal in een vroegtijdig stadium overleg moeten zijn.

De voorzetwand aan de binnenzijde geeft de installateur al de mogelijkheid leidingen weg te werken, maar het ventilatiesysteem en de bijbehorende kanalen moeten worden meegenomen in het ontwerp. Er wordt vrijwel altijd een gebalanceerd ventilatiesysteem toegepast, zodat er dus zowel toevoerkanalen zijn, als afvoerkanalen. Blijft het systeem binnen het gebouw, dan is het zaak om alle doorvoeren ook binnen de dampremmende en luchtdichte laag te houden.

Maar eens moet het toevoer- en afvoerkanaal door de thermische schil heen. Bepaal een goede positie van de installatie en neem de doorvoeringen van de kanalen door de thermische schil mee in het ontwerp. Kanalen die buiten het gebouw komen moeten altijd worden geïsoleerd, zodat een koudebrug tot een minimum wordt beperkt.

Zie voor de details www.sbr-info.nl.

Informatie over passiefbouwen is te vinden op onder andere www.passiefbouwen.nl.

400 mm minerale wol geeft een Rc van 10 m2K/W

Houtskeletbouw

Een citaat uit ‘Handboek Houtskeletbouw’: ‘belangrijke kenmerken van houtskeletbouw zijn: hoge kwaliteit door een ver doorgevoerde prefabricage, duurzaamheid en energiezuinigheid, korte bouwtijd, laag gewicht, flexibiliteit en gunstige arbeidsomstandigheden’. Een ideaal bouwconcept dus voor het passief bouwen. Dat zal een belangrijke reden zijn waarom veel passiefprojecten worden uitgevoerd in of met houtskeletbouw. De SBR is overigens bezig om de publicatie ‘Handboek Houtskeletbouw’ te updaten.

werkstelligd worden omdat alles geprefabriceerd wordt en dus zeer nauwkeurig kan worden uitgewerkt. Er zijn echter maattoleranties in het hout en de luchtdichting verdient extra aandacht. Bij plaatsing van de elementen bijvoorbeeld moet de luchtdichting goed blijven zitten (dak). De dampremmende folie kan ook dienen als luchtdichting.

Zorg voor het juiste materiaal. De aansluiting van de gevel en de vloer bijvoorbeeld is luchtdicht door toepassing van een folie.

Deze folie dient dus ook als dampremmende laag. Deze moet doorgaand worden aangebracht (of overlappend en afgeplakt) en mag hoogstens onderbroken worden als er ter plaatse van de onderbreking ook weer een goede luchtdichting aanwezig is. Zie de dichting ter plaatse van de muurplaat.

Vergeet hierbij niet de kopse zijden van de muurplaat.

Een ander aspect is de behandeling van het hout. Door tocht en vocht op naderhand onbereikbare plaatsen kan onbehandeld hout verrot raken. De verduurzaming van het hout is dus van groot belang. Wil men de

21

Doorgaande dampremmer/ luchtdichting. Aansluitingen op andere materialen altijd afplakken.

Thermische schil

Maar natuurlijk heeft houtskeletbouw (HSB) ook belangrijke aandachtspunten.

Eén van de onderschatte onderdelen is de invloed van het houten stijl- en regelwerk op de isolatiewaarde. Nog maar al te vaak worden er Rc-waarden toegekend aan HSB die gezien het stijl- en regelwerk niet haalbaar zijn. Omdat de isolatiewaarde voor passiefbouwen zo belangrijk is, is er iets anders bedacht met betrekking tot stijlen en regels.

De zogenaamde I-ligger zorgt voor de verbinding in het HSB-element. De I-ligger is slank. Zodoende is het percentage hout in het HSB-element beperkt en kan er een optimalisatie plaatsvinden in dikte van het element en de gewenste Rc-waarde. Een isolatiedikte van 400 mm in de gevel leidt dan tot een Rc-waarde van 10 m2K/W. Dit geldt ook voor de dakconstructie. Overigens is in detail 401.4.2.02 in de gevel een isolatiepakket van 350 mm in het HSB-element aanwezig en nog 45 mm isolatie in de voorzetwand.

Steeds vaker wordt een reflecterende folie voorgeschreven om de isolatiewaarde van de constructie in zijn geheel te verbeteren. Dat kan, maar hou er rekening mee dat deze folies meestal niet UV-bestendig zijn. Een ‘open’ gevelbekleding in combinatie met een niet UV-bestendige folie is af te raden.

Constructief

Ontwerpen met HSB betekent afstemming tussen alle partijen in een vroeg stadium. Zo ook met de constructeur. Afhankelijk van de gehele constructie is het mogelijk dat verstijvingsklossen nodig zijn in de

Zorg voor voldoende luchtdichting, ook op de kopse zijde van de muurplaat.

Maak een doorgaande thermische schil.

Overleg met constructeur over evt. benodigde verstijvingsklossen.

Zorg voor verduurzaming van het hout, vooral op plaatsen waar men later niet of nauwelijks bij kan.

BOUWGEBREKEN

23

Foute loodslabbe bij schoorsteen Een familie is woonachtig in de omgeving van ’s-Hertogenbosch in een rijtjeswoning. Op het dak van de woning is aan beide kanten een gemetselde schoorsteen aangebracht. Na verloop van tijd constateert de familie dat er via de schoorstenen water de woning in loopt. Hierop worden verschillende bedrijven ingeschakeld om het lekkageprobleem te verhelpen. Na elke reparatie blijkt de lekkage niet verholpen, maar verergert de situatie juist. Aan Bureau voor Bouwpathologie BB de vraag om de oorzaak en omvang van de lekkage op te sporen en met een hersteladvies voor duurzaam herstel te komen.

Door: ing. S.J.A. Nomen Bureau voor Bouwpathologie BB www.bouwpathologie.nl

Tijdens het gesprek met de familie blijkt dat de schoorsteen lekt bij hevige en/of langdurige regenval. De lekkage wordt zichtbaar bij de aansluiting van de schoorsteen met het plafond. De lekkage bevindt zich bij beide schoorstenen. Het herstel dat uitgevoerd is door verschillende bedrijven bestaat uit het hydrofoberen van

slecht van kwaliteit. Op enkele plaatsen zijn de voegen zelfs gescheurd of ontbreken zelfs.

Oorzaak

De lekkage van de schoorsteen ontstaat omdat de totale uitvoering van de schoorsteen slecht en onprofessioneel is. Door het slecht aangebrachte lood kan op een eenvoudige manier water achter het lood komen en in de constructie dringen. Sterk overdreven heeft de huidige toepas-

met een hersteladvies voor duurzaam herstel te komen, eindigt met het vernieuwen van de schoorsteen. Het is niet noodzakelijk om de gehele schoorsteen de vervangen en opnieuw op te bouwen. Wel is het van belang dat de schoorsteen goed hersteld wordt door een vakkundig bedrijf.

Herstel

Het hersteladvies bestaat uit: 1) Het verwijderen van de huidige loodslabbe en het uitkrabben van de voegen

Het kitten van het loodwerk.

het metselwerk en het vervangen van het loodwerk. Volgens zeggen hebben ze de schoorstenen ook opnieuw gevoegd. De verschillende herstelwerkzaamheden hebben echter niet geleid tot duurzaam herstel. Volgens de familie zouden de verschillende werkzaamheden de situatie zelfs hebben verslechterd.

Onderzoek

Het onderzoek begon met het bekijken van de leksporen in het plafond onder de schoorstenen. Een deel was al opengemaakt, zodat er goed in de constructie gekeken kon worden. Hierdoor werd de bron van de lekkage van binnenuit zichtbaar.

Om een duidelijker beeld van de lekkage te krijgen is de bouwpatholoog het dak op geklommen. Bij het beklimmen van het dak werden de eerste tekenen van gebreken al zichtbaar bij de schoorsteen. Eenmaal bij nok van het dak aangekomen kon het onderzoek goed gestart worden.

Opvallend was dat schoorstenen zeer slecht en onprofessioneel uitgevoerd was.

De uitvoering van het lood was zeer slecht.

Over de nok was een enkele losse strook lood aangebracht. Daarnaast waren de loodslabben onvoldoende diep in de lintvoegen aangebracht. Op enkel plaatsen lag het lood zelf 5 mm omgevouwen en los in de lintvoegen. Ook bleek de overlap van de slabbe minimaal gehouden. Het type lood dat was toegepast was te licht voor deze toepassing. Bij wind kon het lood eenvoudig opwaaien. Om dit te voorkomen was er geprobeerd om het lood vast te kitten aan de schoorsteen.

Naast het vervangen van het lood zou de gevel ook gehydrofobeerd te zijn tijdens de verschillende herstelwerkzaamheden. Ook zouden de schoorstenen opnieuw gevoegd zijn, wat echter niet het geval is geweest.

Het voegwerk van de schoorstenen is zeer

Uitvoering loodwerk schoorsteen.

Het kitten van het loodwerk.

Losliggende loodslabbe in lintvoegen.

sing van het lood niet tot nauwelijks een functie. Ook omdat het voegwerk van de schoorsteen slecht is en het metselwerk gehydrofobeerd is worden de zwakke plekken in metselwerk extra belast, bij hevige of langdurige regenval. Wanneer enkele onderdelen van een constructie goed waterafstotend zijn stroomt het water weer langs de zwakke plekken die wel water op kunnen nemen. Op deze plaatsen kan het water veel makkelijker in de constructie dringen, met lekkage als gevolg.

Wat begon als de vraag om de oorzaak en omvang van de lekkage op te sporen en

Scheuren in voegwerk.

van het metselwerk. Belangrijk is dat de voegen voldoende diep uitgekrabd worden zodat de nieuwe voegen een goede hechting krijgen.

2) Na het verwijderen van het lood en het uitkrabben van de voegen kan er gestart worden met het aanbrengen van het nieuwe lood. Belangrijk is dat de loodslabbe voldoende diep in de voegen wordt aangebracht. Ook moet het lood voldoende zwaar zijn, zodat het niet meer opwaait.

3) Na het aanbrengen van het lood kan het voegwerk worden aangebracht.

4) Om zeker te zijn van een goede waterdichte schoorsteen is het raadzaam om de schoorsteen nogmaals te hydrofoberen.

Het is spijtig dat er na zoveel werkzaamheden aan de schoorstenen nog steeds ingrijpend herstel noodzakelijk is!

BOUWKOSTEN

25

Bouwkosten dakbedekking hellende en platte daken

Ed weet raad

In de reeks Bouwkosten deze keer de kosten van dakbedekking op hellende en platte daken. In de tabel geven we de kosten voor de verschillende dakbedekkingen. Deze kostengegevens zijn zowel voor nieuwbouw, onderhoud en verbouw te hanteren.

Dakdekkerswerk Omschrijving Hellende daken Aanbrengen dakpannen Beton dakpannen Hulpstukken, gevelpan onderpan vorsten begin / eindvorst Keramische dakpannen Hulpstukken, gevelpannen onderpan vorsten begin / eindvorst Opnieuw leggen dakpannen 2 tot 5 stuks per m2 Beton dakpannen Keramische dakpannen Vervangen golfplaten Verwijderen bestaande golfplaat, aanbrengen nieuwe golfplaten.

Gekleurde PVC golfplaten Vezelcement golfplaten Bitumen golfplaten Platte daken Slopen, excl afvoerkosten 1 laagse bitumen dakbedekking losliggend geplakt mechanisch bevestigd 2 laagse bitumen dakbedekking losliggend geplakt mechanisch bevestigd 2 laagse bitumen dakbedekking met isolatie losliggend geplakt mechanisch bevestigd 1 laagse kunststof dakbedekking losliggend mechanisch bevestigd Tegels, 500 x 500 x 50 mm Grind, bitumendak Grind, teerdak Bitumen dakbedekking Losgelegd Leggen PE-folie 0,2 mm, naden kleven, dakbedekking aanbrengen 1 laags APP, 1 laags SBS 2 laags APP 2 laags SBS 1- laags gebitumeerde glasvlies Gekleefd Voorsmeerlaag aanbrengen Gebitumeerde polyestermat plakken, 2 lagen dakbedekking, gebrend aanbrengen 2 laags APP 2 laags SBS Mechanisch bevestigd Leggen PE-folie 0,2 mm, naden kleven, dakbedekking aanbrengen 1 laags APP, 1 laags SBS 2 laags APP 2 laags SBS Kunststof dakbedekking Losgelegd Leggen PE-folie 0,2 mm, naden kleven, scheidingslaag en PVC losgelegd aanbrengen PVC dakbedekking Mechanisch bevestigd Leggen PE-folie 0,2 mm, naden kleven, scheidingslaag en PVC Mechanisch bevestigen PVC dakbedekking Dakrandafwerkingen Daktrim met strook gemodificeerde dakbedekking aanbrengen naturel 60/45

Eenheid

Kosten per eenheid Regio Midden Noord

Oost

Zuid

West

m2 st st st st m2 st st st st

17,41 11,50 12,21 18,38 10,97 26,57 16,94 16,94 23,67 23,09

16,37 10,81 11,48 17,28 10,31 24,97 15,92 15,92 22,25 21,70

15,67 10,35 10,99 16,54 9,87 23,91 15,25 15,25 21,30 20,78

16,72 11,04 11,72 17,65 10,53 25,50 16,26 16,26 22,73 22,17

18,81 12,41 13,19 19,85 11,84 28,69 18,30 18,30 25,57 24,94

m2 m2

29,56 38,37

27,78 36,07

26,60 34,53

28,37 36,83

31,92 41,44

m2 m2 m2

44,00 56,73 45,99

41,36 53,32 43,23

39,60 51,05 41,39

42,24 54,46 44,15

47,52 61,27 49,67

m2 m2 m2

4,60 5,78 8,07

4,32 5,43 7,59

4,14 5,20 7,27

4,41 5,54 7,75

4,97 6,24 8,72

m2 m2 m2

5,78 6,95 8,70

5,43 6,53 8,18

5,20 6,26 7,83

5,54 6,67 8,35

6,24 7,51 9,40

m2 m2 m2

6,95 8,70 10,04

6,53 8,18 9,44

6,26 7,83 9,04

6,67 8,35 9,64

7,51 9,40 10,85

m2 m2 m2 m2 m2

5,21 5,78 4,60 4,04 7,51

4,90 5,43 4,32 3,79 7,06

4,69 5,20 4,14 3,63 6,76

5,01 5,54 4,41 3,88 7,21

5,63 6,24 4,97 4,36 8,11

m2 m2 m2 m2 m2

14,10 14,33 20,58 21,29 3,34

13,26 13,47 19,35

12,69 12,90 18,52

13,54 13,76 19,76

15,23 15,48 22,23

3,14

3,01

3,21

3,61

m2 m2

24,33 24,62

22,87 23,14

21,90 22,16

23,36 23,63

26,28 26,59

m2 m2 m2 m2

14,10 26,11 22,95 29,60

13,26 24,55 21,57 27,82

12,69 23,50 20,65 26,64

13,54 25,07 22,03 28,42

15,23 28,20 24,78 31,97

m2

15,75

14,81

14,18

15,12

17,01

m2

28,89

27,15

26,00

27,73

31,20

Door: Ed de Rechteren van Hemert Multiconsultants edrecht@multiconsultants.nl www.nbi-online.nl

In tabel vindt u de prijzen per eenheid voor de verschillende typen dakafwerking. Per regio kunnen de bedragen afwijken: zie Midden, Noord, West, Oost en Zuid. De projectgrootte is 100 m2 en de werkhoogte is tot 10 meter. De kosten zijn gegeven voor compleet uitgevoerde werkzaamheden, zoals omschreven in de tabel. De bedragen zijn inclusief de materialen en de arbeidskosten, doch exclusief BTW en de staartkosten. Deze gegevens zijn een greep uit het onderzoeksrapport Gebouwelementen Afwerkingen 2011 van MBCP (zie www.bouwboeken.nl).

Welk opslagpercentage?

Welk opslagpercentage is normaal bij de algemene kosten? Dat was één van de vragen die we een paar keer per mail binnen hebben gekregen. Het blijkt dat verschillende ondernemers hiermee in hun maag zitten. Welke percentage je ook opneemt in een begroting’; er is altijd commentaar.

U raadt het al: de opdrachtgever vindt het altijd te hoog. Ieder bedrijf heeft zo zijn eigen kosten en dus ook een ander percentage. Dat kan variëren van 3 tot 9 procent.

Het ene bedrijf heeft soms al een deel in zijn uurloon opgenomen en zal daarom meestal ook een lager percentage hebben. Vaak is het makkelijk uit te leggen, als je tenminste de kans krijgt. Men doet er vaak echter wel moeilijk over.

Het gaat het om de totale aanneemsom en niet om details in een begroting. Dus niet eerst kijken naar het percentage algemene kosten of uurloon, of dat nu hoog of laag is. Bij een lager percentage kan de aanneemsom wel hoger zijn, als bij een aanneemsom met een hoog percentage. Het is maar net waar je de kosten onderbrengt. In het boekwerkje Slim Calculeren van het NBI wordt hierop uitgebreid ingegaan. Hierin worden de gangbare percentage`s genoemd.

Ed de Rechteren van Hemert

Foto: Isobouw BV. dakrandafwerking 300 mm dakrandafwerking 500 mm Afdekkap met strook gemodificeerde dakbedekking aanbrengen dakrandafwerking 300 mm dakrandafwerking 500 mm Kraal met strook gemodificeerde dakbedekking aanbrengen dakrandafwerking 300 mm dakrandafwerking 500 mm Opstand onder loodvoet strook gemodificeerde dakbedekking dakbedekking aanbrengen opstand 300 mm opstand 500 mm Dilatatie met metalenkap Dilatatie met bitumen strook HWA stadsuitloop 70 mm HWA stadsuitloop 100 mm Ontluchting aluminium aanbrengen dubbelwandig 100 mm dubbelwandig 125 mm Ontluchting PVC aanbrengen dubbelwandig 100 mm dubbelwandig 125 mm Daktrim, metaalfolieplaat en kimfixatie metaalfolieplaat aanbrengen dakrandafwerking 300 mm dakrandafwerking 500 mm

m m

30,78 35,49

28,93 33,36

27,70 31,94

29,55 34,07

33,24 38,32

m m

36,69 41,67

34,48 39,17

33,02 37,50

35,22 40,00

39,62 45,00

m m

19,39 22,98

18,23 21,60

17,45 20,68

18,62 22,06

20,94 24,82

m m m m st st

14,08 21,14 54,45 38,75 46,50 49,52

13,24 19,87 51,18 36,43 43,71 46,55

12,67 19,03 49,01 34,88 41,85 44,57

13,52 20,30 52,27 37,20 44,64 47,54

15,21 22,83 58,81 41,85 50,22 53,48

st st

59,15 80,77

55,60 75,93

53,23 72,70

56,78 77,54

63,88 87,23

st st

25,74 27,85

24,20 26,18

23,17 25,07

24,71 26,74

27,80 30,08

m m

24,00 27,01

22,56 25,38

21,60 24,30

23,04 25,92

25,92 29,17

FISCAAL & PERSONEEL

27

Pensioen: hoe complex wil je het hebben?

Pensioenregelingen zijn van nature al behoorlijk complex. Voeg daar de vele en vooral zeer gedetailleerde fiscale spelregels aan toe en je begrijpt dat veel DGA’s (directeur grootaandeelhouders) er met een grote boog omheen lopen. Natuurlijk moet er wel een pensioen worden toegezegd, maar vermoei ze niet met de details. Helaas kun je er soms domweg niet omheen. Een goed voorbeeld is het pensioen in ‘extern eigen beheer’. Fiscale voorschriften dwingen de accountant daarbij tot boekhoudkundig ‘trapezewerk’. Uiteraard hoort daar een kostenplaatje bij. Het is zelfs zo erg dat in de praktijk wordt geadviseerd de pensioenregeling te wijzigen of de dienstbetrekking van de DGA te verplaatsen.

Door: Mr. F.J. Kerkhof FB Alfa Accountants en Adviseurs te Wageningen FKerkhof@alfa-accountants.nl

Intern – en extern eigen beheer

Veel DGA’s sparen in ‘eigen beheer’ voor hun pensioen. Anders gezegd: een BV waarin u aandeelhouder bent, treedt op als verzekeraar voor uw pensioenaanspraak.

Meestal is dit de persoonlijke holdingmaatschappij. Als de dienstbetrekking van de DGA ook in deze besloten vennootschap is ondergebracht spreken we van ‘intern ei-

Voorbeeld Willem is in dienstbetrekking bij Bouw BV. Deze BV heeft aan hem een waardevast pensioen toegezegd. Dit pensioen is ‘ondergebracht’ in Holding BV, de persoonlijke holdingmaatschappij van Willem en tevens 100%-aandeelhouder van Bouw BV. Bouw BV betaalt jaarlijks een pensioenpremie aan Holding BV van $ 5.000. Deze premie is gelijk aan de premie die Bouw BV had moeten betalen aan een professionele pensioenverzekeraar als zijn pensioen daar verzekerd zou zijn. Helaas mag Bouw BV maar $ 3.000 van deze premie ten laste haar fiscale winst brengen. Het verschil ($ 2.000) bestaat (onder meer) uit de premie voor de waardevastheid van het pensioen en de kosten- en winstopslag. Op grond van fiscale voorschriften mogen die in dat jaar niet ten laste van het fiscale resultaat worden gebracht.

Boekhoudkundig moet Bouw BV deze $ 2.000 natuurlijk wel op één of andere manier verwerken (lees: activeren). Bedenk hierbij dat dit bedrag ook nog eens bestaat uit verschillende onderdelen die fiscaal verschillend moeten worden behandeld. Willem kan de jaarrekening in zoverre maar nauwelijks begrijpen. En dan zijn we er nog niet eens, want tegelijkertijd ontvangt Holding BV $ 5.000, maar kan zij deze premie niet volledig toevoegen aan de fiscale pensioenvoorziening. Ook hier geldt dat Holding BV met het verschil boekhoudkundig wel iets moet doen (lees: passiveren). Wat Willem wel weet is dat hij met ongenoegen kennis heeft genomen van de extra accountantskosten.

gen beheer’. Maar in de praktijk komt het ook voor dat het pensioen is verzekerd in de persoonlijke holdingmaatschappij, terwijl de dienstbetrekking is ondergebracht in de werkmaatschappij. Dat noemen we ‘extern eigen beheer’ (zie het schema) en hiervoor gelden enkele specifieke aandachtspunten.

Holding BV

Holding BV

(pensioen-voorziening en dienstbetrekking)

(pensioen-voorziening)

Werk BV

Werk BV

(onderneming)

(onderneming en dienstbetrekking)

Intern eigen beheer

Extern eigen beheer

Pensioenfinancieringsovereenkomst verplicht

Bij ‘extern eigen beheer’ moet de werkmaatschappij, het zal geen enkele DGA verbazen, een pensioenpremie betalen aan de holdingmaatschappij. Maar niet iedere DGA weet dat de grondslagen voor de berekening van deze premie schriftelijk moeten worden vastgelegd in een pensioenfinancieringsovereenkomst. Als dit niet gebeurt, kan een buitengewoon zware fiscale sanctie volgen: uw volledige pensioenaanspraak wordt (voor de werkelijke waarde) ineens tot uw loon gerekend en dus belast.

Hoogte pensioenpremie

De hoogte van de pensioenpremie moet bij ‘extern eigen beheer’ worden gebaseerd op de tarieven die de professionele verzekeringsmaatschappijen hanteren. Deze premie is niet gelijk aan (lees: veel hoger dan) de premie die door de werkmaatschappij ten laste van de fiscale winst kan worden gebracht. Tegelijkertijd geldt voor de holdingmaatschappij dat niet de volledige ontvangen pensioenpremie aan de fiscale pensioenvoorziening kan worden toe-

gevoegd. Het is zelfs mogelijk dat een deel van de ontvangen premie direct tot de fiscale winst moet worden gerekend.

Deze complexe behandeling van de pensioenpremie bij ‘extern eigen beheer’ is zelfs voor veel pensioendeskundigen moeilijk te doorgronden. Niettemin eist de belastingdienst dat dit systeem (zeker met ingang van 2011) wordt gevolgd. Dit betekent dat jaarlijks meerdere min of meer complexe (actuariële) berekeningen moeten worden gemaakt. De (extra) kosten die met deze administratieve verwerking samenhangen komen uiteraard voor uw rekening.

Oplossingen

Gelukkig zijn er wel oplossingen. Zo kan de dienstbetrekking van de DGA worden verplaatst van de werkmaatschappij naar de persoonlijke holdingmaatschappij. ‘Extern eigen beheer’ wordt dan ‘intern eigen beheer’ en dat is fiscaal en boekhoudkundig veel eenvoudiger. Ook kan de pensioentoezegging worden gewijzigd in een ‘beschikbare premie-regeling’. Maar let op: het verplaatsen van de dienstbetrekking dan wel het wijzigen van de pensioentoezegging vereist begeleiding door een fiscalist. Het is nu eenmaal maatwerk.

Is dat niet geregeld dan?

Het valt op hoe vaak aannemers denken dat iets (goed) geregeld is, terwijl in werkelijkheid het tegenovergestelde waar is.

Een afschrikwekkend voorbeeld speelde onlangs bij een bouwbedrijf in het westen van het land. Twee broers, Jan en Maarten, waren al jaren, ieder via een eigen holding, eigenaar van de aandelen in Bouw BV. Maarten naderde zijn pensioenleeftijd en vond het tijd worden dat zijn zoon hem ging opvolgen. Maar Jan zag het samenwerken met die ‘eigenwijze en geld over de balk smijtende’ zoon totaal niet zitten. Hij was van plan zelf de aandelen van Maarten over te nemen om in zijn eentje door te gaan. Geen probleem toch? Toen de BV-structuur werd opgericht was dit toch in de statuten geregeld? Helaas zat er, zoals zo vaak, een forse adder onder het gras.

Op het eerste gezicht leek Jan gelijk te hebben: in de statuten van Bouw BV was inderdaad een aanbiedingsplicht voor de aandelen Bouw BV opgenomen.

Hierdoor kon de persoonlijke holding van Maarten (‘Maarten Holding BV’) de aandelen in Bouw BV niet zonder toestemming van Jan aan een derde verkopen. Sterker nog, de aandelen moesten eerst aan de persoonlijke holding van Jan (‘Jan Holding BV’) worden aangeboden. Natuurlijk zou Jan Holding BV dan de aandelen overnemen. Over de waarde van de aandelen Bouw BV kon moeilijk discussie ontstaan. Deze moest immers worden vastgesteld door een (objectieve) accountant. ‘Prima geregeld toch’, zei Jan. Helaas bleek de werkelijkheid iets ingewikkelder en voor Jan vooral nadeliger.

Jan had er geen rekening mee gehouden dat Maarten ook de aandelen in Maarten Holding BV aan zijn zoon kon verkopen.

Voor de zoon maakte dat niet zo heel veel uit. Indirect nam hij hierdoor toch ook het aandelenbelang van zijn vader in Bouw BV over. ‘Maar dat houden de statuten van Bouw BV toch tegen?’, zei Jan. Helaas, in de statuten van Bouw BV bleek hierover niets te staan. En zo kon het gebeuren dat de zoon van Maarten, zonder dat Jan daar formeel iets tegen kon doen, deelnam aan het eerstvolgende directieoverleg van het bouwbedrijf.

Misschien onbehoorlijk van Maarten, maar juridisch kennelijk niet onmogelijk.

Als u in een vergelijkbare BV-structuur zit is het dus verstandig om de statuten op dit punt te controleren en zonodig te wijzigen. Een andere mogelijkheid is de aandeelhoudersovereenkomst. Dit is een overeenkomst tussen aandeelhouders waarin zij de onderlinge rechten en plichten vastleggen die niet in de statuten zijn geregeld. In deze overeenkomst kan een ‘gekoppelde aanbiedingsplicht’ worden opgenomen: als de vertrekkende compagnon de aandelen in zijn holding verkoopt, moet die holding de aandelen in de gezamenlijke BV aanbieden aan de blijvende aandeelhouder. Uw compagnon kan dan niet om u heen. U heeft alle troefkaarten in handen en zo hoort het ook. U bent immers degene die het bouwbedrijf voortzet.

Mr. F.J. Kerkhof FB Alfa Accountants en Adviseurs te Wageningen FKerkhof@alfa-accountants.nl

PRODUCTNIEUWS Stofvrij schuren in minder tijd De range Multi Air schuurschijven van Wiltec is uitgebreid met de Multi Air Plus schuurschijven. De Plus verwijst naar de levensduur die minimaal tweemaal langer is dan die van de traditionele schuurschijven. Deze schuurschijven zijn uitgevoerd met een speciale mix van keramische en premium aluminium oxide schuurkorrels.

De Multi Air Plus schuurschijven schuren agressiever en tijdens het schuren komt er geen warmte vrij. De schuurschijf scheurt niet doordat deze voorzien is van een antivolloopcoating op waterbasis en de rug is versterkt met fibervezels. Daardoor gaat de schuurschijf dus veel langer mee.

Met een patroon met 181 gaten zorgen de

schuurschijven voor meer dan dertig procent stofafzuiging. Door de verminderde hoeveelheid stof op het te schuren oppervlak, worden schuurkrassen voorkomen en krijgt men een constant schuurresultaat, langere standtijd en meer geschuurd oppervlak. Ook het werkklimaat wordt hierdoor gezonder.

De nieuwe Muli Air Plus is speciaal ontworpen voor de meest veeleisende - en zware schuurtoepassingen in bijvoorbeeld automotive, hout, jachtbouw en vliegtuigindustrie, waar de standtijd van traditionele schijven vaak te wensen over laat. De schuurschijf is verkrijgbaar in Ø 125mm en Ø 150mm en in de korrels P80 t/m P400. Bijpassende steunschijven zijn verkrijgbaar in hard, medium en soft.

Wiltec B.V., Uden, (0413) 24 44 44, www.wiltec.nl

Perslucht blindklinknagelmachine Nieuw in het assortiment van Würth Nederland B.V. zijn twee nieuwe modellen perslucht blindklinknagelmachinesvoorhetverwerkenvanblindklinknagels.HetzijndeW50Easyen de W64 Easy. De machines met zwarte kunststofbehuizing en afzuiging zijn geschikt voor blindklinknagels van alle denkbare legeringen (inclusief roestvaststaal) met een diameter van 2,4 tot 5,0 mm, respectievelijk 4,0 tot 6,4 mm.

Elke behuizing heeft standaard een haak waarmee deze aan een veerbalancer kan worden opgehangen. Kenmerkend bij deze nieuwe machines is de gebruiksvriendelijkheid. Na het monteren van het juiste neusstuk en het instellen van de juiste werkdruk is de machine klaar voor gebruik. Zodra de nagel bij deze nieuwe machines in het neusstuk is geplaatst, dan wordt deze in positie gehouden doordat de blindkklinknagel wordt aangezogen. De trekpen wordt afgezogen en komt terecht in het opvangreservoir van de machine.

De werkdruk van beide machines bedraagt 5 tot 7 bar. Het opvangreservoir van beide machines is groot genoeg om meerdere trekpennen op te vangen. Indien gewenst kan ook gewerkt worden zonder afzuiging.

In dat geval moet de nagel manueel in positie worden gehouden. De trekkracht voor

het plaatsen van de nagels is bij het kleinste model 7,3 kN en bij het grootste model 12,5 kN. Het luchtverbruik bedraagt bij het kleine model 1,5 liter/slag en bij het grotere model 2,0 liter/slag.

In vergelijking met voorgaande modellen is bij deze nieuwe serie blindklinknagelmachines een aanzienlijke gewichtsbesparing gerealiseerd van maar liefst 15 tot 25 procent. Zo weegt de W50 Easy slechts 1250 gram en de W64 Easy 1650 gram. Standaard worden beide machines geleverd met bijbehorende neusstukken.

Op elke machine, die uit voorraad leverbaar is, wordt af fabriek drie jaar garantie gegeven op materiaal- en fabricagefouten.

Würth Nederland BV, ’s-Hertogenbosch, (073) 629 15 55, www.wurth.nl

Kleurmeetinstrument herkent iedere kleur Hoe kan in één oogopslag de kleur van de wand bepaald worden bij de vloerbedekking?

Of moet het lakwerk van het verwarmingspaneel gelijk zijn aan de egale kleur van de gordijnen of vice versa? Met het blote oog is het vaak moeilijk te bepalen. Sikkens introduceert daarom een praktisch, klein en zeer geavanceerd kleurmeetinstrument; Sikkens Colorado. Het apparaat leest meer dan 45.000 kleurtonen en het kan nog veel meer dan de grootte doet vermoeden.

Een kleurenwaaier kan uitkomst bieden, maar het zoeken naar de juiste kleur met haar nuances kost vaak veel tijd. Met de Sikkens Colorado zijn dit soort vragen eenvoudig te beantwoorden. Dit hoogwaardige kleurmeetinstrument vindt alle kleurtonen op ACC codering nauwkeurig.

Dit handzame apparaatje bevat een microcomputer met een kleurnavigator en voorkeurfuncties. Bij het meten van kleuren zijn multicolor metingen mogelijk tot maximaal vier kleuren tegelijk. Ook geeft het apparaat aanbevelingen van de dichtstbijzijnde donkere en lichte tonen en is het mogelijk om opmerkingen in te voegen, zowel spraak- (door de ingebouwde microfoon en luidspreker) als tekstnotities. Er kunnen vergelijkingen mee gemaakt worden, verschillende lichtbronnen zijn in te stellen of te doorzoeken.

Het instrument slaat gemeten kleuren op, waardoor het eenvoudig is om eerder gedane kleurmetingen op te vragen. Dit bespaart tijd. Via de bijgeleverde USB-kabel is het instrument eenvoudig op te laden en aan te sluiten op uw computer, zodat gemeten kleuren en notities gemakkelijk zijn te bewerken in Photoshop of AutoCAD.

Past in broekzak Standaard is dit kleurmeetinstrument geladen met Sikkens 4041 collectie, Cetol Design collectie (naar RAL), Sikkens Selectie, Grijzen en Witten waaiers. Dit instrument is zo gedetailleerd, dat het zelfs het paginacijfer vermeldt van de kleur uit de kleurenwaaier, die vervolgens eenvoudig kan worden doorgegeven aan een opdrachtgever.

Net zoals de gemeten kleur, die goed zichtbaar is in het kleurenscherm. Sikkens Colorado past in uw broekzak.

AkzoNobel Decorative Coatings, Sikkens Bouwverven, Sassenheim, (071) 308 22 06, www.sikkens.nl

Overzetbril beschermt eigen bril De eigen corrigerende bril is te beschermen met een overzetbril. Würth Nederland B.V presenteert daartoe de nieuwe overzetbril Libra. Voor de ontwikkeling van deze overzetbril is voortgeborduurd op de eerder op de markt verschenen gewone, extreem lichte veiligheidsbril van Libra.

De overzetbril met goede pasvorm kan gedragen worden over een corrigerende bril heen. De overzetbril komt namelijk niet in contact met de corrigerende bril en zorgt dus ook niet voor drukpunten. Ook is deze universele bril uitstekend te gebruiken als bezoekersbril.

De overzetbril heeft zachte, zeer flexibele beugeluiteinden die zich makkelijk aanpassen aan de vorm van elk hoofd. De van hoogwaardig polycarbonaat vervaardigde glazen zijn aan de buitenkant extreem krasvast en aan de binnenkant langdurig bestand tegen condens. Het polycarbo-

Design met composietmaterialen Steeds vaker worden composiet designmaterialen toegepast in de bouw, doordat het materiaal een moderne uitstraling heeft en zeer stevig en stootbestendig is. LW Materials heeft vijf jaar geleden het composiet designmateriaal ontwikkeld onder de naam L-SIM. Na jaren van doorontwikkelen biedt het materiaal vele voordelen voor onder meer bouwinterieur, scheepsbouw, machinebehuizing en industriële toepassingen.

29

Het voordeel van het L-SIM materiaal is dat het de oppervlaktesterkte verbetert van bouwinterieuren. Het materiaal is samengesteld uit gemetalliseerd glasweefsel en een hoogwaardige UV bestendige epoxyhars. Hierdoor is het materiaal temperatuurgeleidend en het isoleert het interieur dus goed. Operations Manager van LW-materials en bedenker van L-SIM Nico van der Mark: ‘Het materiaal als geheel is sterk en fraai afgewerkt, waardoor het een meerwaarde geeft aan het totale ontwerp. Afnemers van het product vinden het dan ook een ‘sterk staaltje design’ als het daadwerkelijk in het interieur is toegepast.’

Toepassingen Het interieur van het hoofdkantoor van Red Bull in Londen en de vestigingen van Mylaps Sport Timing in Haarlem en de Verenigde Staten zijn al gedecoreerd met het composietmateriaal. Van der Mark: ‘Deze bedrijven hebben een sterke verbintenis met sport en de moderne uitstraling van L-

naat glas biedt een kristalhelder zicht en vervormd het beeld niet, zodat lang achter elkaar gewerkt kan worden zonder vermoeide ogen te krijgen. Vermeldenswaardig tot slot is dat de bril de oogruimte goed afschermt. De overzetbril Libra, die voldoet aan de Europese norm EN166 en EN 170, kan per stuk worden geleverd.

Würth Nederland BV, ’s-Hertogenbosch, (073) 629 15 55, www.wurth.nl

SIM komt daar goed tot zijn recht. De vele voordelen van het product zorgen er dan ook voor dat architecten en ontwerpers steeds vaker composiet designmaterialen in het bestek opnemen voor hun interieurontwerpen.’

De techniek om de composiet designmaterialen te vervaardigen wordt met 30 jaar kennis uit de luchtvaart industrie uitgevoerd. LW Materials adviseert en helpt daarnaast bedrijven om composiet designmaterialen in nieuwe ontwerpen op te nemen.

LW Materials BV, Den Haag (Forepark), (070) 301 92 75, (06) 22 50 26 99, www.lwmaterials.nl

PRODUCTNIEUWS

30

Verbeterde alukraan kan 1600 kg hijsen Ten opzichte van zijn voorganger heeft de nieuwe PAUS PTK 31 een aantal verbeteringen ondergaan. De afstempeling bestaat uit vier gecombineerde klapbare telescoop steunpoten die ieder afzonderlijk uitgeschoven kunnen worden, afhankelijk van de beschikbare opstelruimte. De veiligheid is hierbij gewaarborgd door de gebruiksvriendelijke steunpoot detectie.

De maximum capaciteit is verhoogd naar 1600 kg, ook bij inzet met een kleine stempelbasis.

Door de inschuifbare trekdissel wordt de opstelruimte met circa 2 meter verkort, wat op krappe locaties een groot voordeel is. De manoeuvreerbaarheid is verbeterd door toepassing van een veerblokkering op de achteras. Hiermee wordt het wringen van het tandem as-stel tijden het verrijden op locatie voorkomen. Andere opties zijn de radiografische bediening van de rijaandrijving en de zelfnivellering voor het

afstempelen. Met één drukknop op de afstandsbediening zet de gebruiker de kraan automatisch waterpas. Net als zijn voorganger is de PTK 31 inzetbaar als volwaardige hoogwerker met de goedgekeurde hoogwerk-uitrusting volgens de EN 280 norm.

De stabiele werkbak met een werklast van 250 kg heeft een maximale werkhoogte van 27 meter en kan tijdens transport op de kraan gemonteerd blijven.

Geen hijsbewijs

Voor de bediening van de PTK 31 is geen hijsbewijs noodzakelijk. Door de telescoopgiek van 31 meter is het mogelijk met lasten te schuiven tot 1600 kg en haakhoogtes tot 30 meter te bereiken. Hiermee kunnen lasten onder obstakels geplaatst worden en om hoge obstakels heen, zoals bomen of lantaarnpalen. Met de klapbare steunpoten is de PTK 31inzetbaar op locaties met een ongelijke ondergrond. De gebruiker heeft de mogelijkheid de kraan zelf te transpor-

teren als aanhangwagen door zijn eigen totaalgewicht van minder als 3.500 kg. Met de hydraulische aandrijving staat de kraan binnen vijf minuten na aankomst hijsklaar en is daarmee bijzonder geschikt voor kortdurende klussen. Monta-Rent introduceert de nieuwe PAUS PTK 31 alukraan tijdens de Werkmateriaaldagen op vrijdag 1 en zaterdag 2 april in Barneveld.

Monta-Rent Bouwlogistiek BV, Beverwijk, (0251) 21 81 88, www.montarent.nl

Vuil en stof de baas met anti-dustmat Dat scheelt een hoop troep in uw kantoor of spuitcabine. Met de zelfklevende antidustmat van Wiltec blijft uw werkruimte beschermd tegen stof, vuil en bacteriën.

De anti-dustmat wordt geplaatst voor de ingang van schone ruimtes.

De mat is opgebouwd uit dertig disposable kunststof kleeflagen. Als de bovenste kleeflaag is vervuild, is deze eenvoudig te verwijderen en komt de volgende schone laag vrij. Door de zelfklevende onderzijde is de anti-dustmat stevig en veilig te bevestigen op ieder vloeroppervlak. De kleeflaag is op waterbasis en bacteriewerend geïmpreg-

neerd. Op deze manier wordt de onderkant van het schoeisel eenvoudig ontdaan van vuil, stof en bacteriën.

De vloermat zorgt door de genoemde eigenschappen voor een schone en professionele uitstraling van de werkplek en leidt tevens tot een besparing in reinigingskosten. De anti-dustmat is verkrijgbaar in een kleine (60 x 115 cm) en een grote (90 x 115 cm) variant en is geschikt voor onder andere spuitcabines, cleanrooms, magazijnen en kantoorruimtes.

Wiltec B.V., Uden, (0413) 24 44 44, www. wiltec.nl

flexibel & risicoloos bouwen met Randstad Bouw Good to know you

De huidige economische omstandigheden en dus wisselende bouwactiviteiten vragen om flexibel personeelsbeleid. Maar met eigen personeel op de bank lopen de kosten hoog op. Mede door de inzet van flexkrachten van Randstad Bouw kunt u dit voorkomen. Randstad Bouw heeft jarenlange ervaring in het detacheren en uitzenden van uitvoerend personeel in de woning-, utitileits-, civiele bouw en gww. Wij leveren bouwpersoneel zoals bijv. timmerlieden, metselaars, en schilders. Ervaren mensen of jonge schoolverlaters. Alleen of in ploegen.

Wilt u meer weten over de mogelijkheden van Randstad Bouw? Bel dan met ons hoofdkantoor op 020 569 8278. Wij verbinden u dan direct door met een vestiging bij u in de buurt. Of kijk op www.randstad.nl/bouw.

PRODUCTNIEUWS Spouwisolatie met hoge isolatiewaarden IsoBouw heeft het assortiment van de spouwisolatie PolyFortPro® met twee maten uitgebreid. Met de toevoeging van de Rc-waarden 4.5 en 5.0 m2K/W kan er nog eenvoudiger aan de nieuwe EPC van 0,6 in woningnieuwbouw worden voldaan.

Het voordeel van toepassing van PolyFortPro® is dat zelfs bij deze hoge isolatiewaarden de gevelconstructie beperkt in omvang kan blijven. Dit is mogelijk dankzij de circa 20 procent beter isolerende werking van het EPSHR –isolatiemateriaal, in combinatie met een reflecterende alu-folie.

De dikte van het isolatiemateriaal is bij de genoemde Rc-waarden 127 en 144 mm. Net zoals de reeds bestaande typen zijn ook de

Colofon

nieuwe varianten voorzien van een extra grote sponning, zodat koudebruggen worden voorkomen.

Persluchttackers plaatsen nagels exact en snel Bijzonder hoog vermogen, hoge precisie en robuustheid; dat is wat de drie nieuwe persluchttackers van Bosch bieden. Het gaat om het bradnagelpistool GSK 64-34 Professional voor de binnenafwerking, het coilnagelpistool GCN 45-15 Professional voor het aanbrengen van schindels en het stripnagelpistool GSN 100-34 DK Professional voor krachtig werk in de hout- en dakbouw.

Bradnagelpistool

Het bradnagelpistool GSK 64-34 Professional is door zijn compacte constructie geschikt voor de veelzijdige werkzaamheden in de binnenafwerking, vooral op moeilijk bereikbare plaatsen. De robuuste constructie met stabiele magnesiumbehuizing biedt hoge betrouwbaarheid bij elke toepassing.

jaargang 8, nr. 4, april 2011 Uitgever André Lardinois

Redactie Carla Debets Vaste medewerkers Ed de Rechteren van Hemert Mr. F. J. Kerkhof Ing. Peter Borgers Ing. Arjan van Wingerden Cor Spronk Casadata CV Advertentie André Lardinois telefoon: 0570-654660 e-mail: a.lardinois@handelsuitgaven.nl Freddy Burgers telefoon: 0570-623852 e-mail: freddy@handelsuitgaven.nl Ontwerp en opmaak Ronald Wientjes (RoDo grafisch ontwerpburo) e-mail: ronald@rodoweb.nl Abonnementen e-mail: administratie@handelsuitgaven.nl BouwTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BV Postbus 2273 NHU 7420 AG Deventer Maagdenburgstraat 22 Nederlandse HandelsUitgaven 7421 ZC Deventer tel.: 0570-654660 fax: 0570-656580 email: info@handelsuitgaven.nl Copyright Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke, schriftelijke toestemming van de uitgever.

Deze uitgave is zorgvuldig en naar beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen echter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van handelingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd.

Snoerloze machines met koolborstelloze motor

IsoBouw Systems bv, Someren, (0493) 49 81 11, www.isobouw.nl

Onafhankelijke informatiebron voor de uitvoerende bouw waaronder de aannemers, onderaannemers, inkoopmanagers, metselaars, voegers, dakdekkers, installateurs, stukadoors, zzp-ers en al hun toeleveranciers.

Hoofdredacteur ing. Frank de Groot

31

Coilnagelpistool Alle toestellen zijn met de innovatieve ‘Full Force Technology’ uitgerust. Deze technologie maakt gebruik van een nieuw ventielsysteem met een kleiner persluchtelement.

De drukopbouw wordt hierdoor versneld en de nagels worden zelfs bij een hoge schotfrequentie vlak ingedreven. Dit betekent: maximale inslagenergie en toch een heel compact apparaat.

De smalle constructie van de drie nieuwe persluchttackers zorgt bij alle toepassingen voor een goed zicht op het materiaal.

De vakman kan zo nagels en nieten exact plaatsen. Veel tijd kan men ook besparen met de gereedschaploze verw ijder i ngsf u nc tie voor het snel verwijderen van vastzittende nagels en de makkelijk instelbare inslagdiepte. Zo wordt elke nagel vlak ingeslagen zonder dat nabewerking nodig is.

Het ‘Wood Protection’systeem van het bradnagel- en coilnagelpistool zorgt er bovendien voor dat het werkmateriaal ontzien wordt.

Het blokkeert het inslagmechanisme bij een leeg magazijn en verhindert hierdoor schade aan het materiaal door de slagbout.

Daarnaast kunnen alle toestellen met een bijgeleverde rubberen punt uitgerust worden.

Het coilnagelpistool GCN 45-15 Professional wordt vooral voor buitentoepassingen gebruikt, bijvoorbeeld voor de bevestiging van dakvilt. Zijn trommelmagazijn kan makkelijk gevuld worden en zorgt hierdoor voor een snel resultaat. Het toestel heeft een met hardmetaal versterkte monding en een robuuste constructie met bijkomende protectoren. Nagels tot 45 millimeter lengte kunnen op schindels van verschillende formaten door de gereedschaploos instelbare aanslag precies geplaatst worden.

Stripnagelpistool

Het stripnagelpistool GSN 100-34 DK Professional werd ontwikkeld voor krachtige werkzaamheden in de hout- en dakbouw en maakt het verwerken van nagels tot een lengte van 100 millimeter mogelijk. Zijn compacte constructie zorgt er ook bij langdurige werkzaamheden voor dat u aangenamer kunt werken.

De nieuwe persluchttackers van Bosch zijn vanaf april 2011 in de vakhandel verkrijgbaar tegen de aanbevolen verkooppijzen (excl. BTW) van: • 249 euro voor de GSK 64-34 Professional, • 349 euro voor de GCN 45-15 Professional, • 459 euro voor de GSN 100-34 Professional.

Robert Bosch B.V., Breda, (076) 579 54 54, www.bosch-professional.nl

Eén tot tien Volt draadloos dimmen Klemko Techniek BV introduceert een 1-10 V controller, waarmee de gebruiker inpandige led-verlichtingsarmaturen draadloos kan dimmen. Het toepassingsgebied van deze draadloze dimmer omvat ondermeer restauratieve ruimtes, schoollokalen en utiliteitswerkplekken.

Deze nieuwe regelunit kan worden ingepast in de bestaande lichtinstallatie en ver-

hoogt daarmee het gebruiksgemak. Het dimmen gebeurt traploos en er kunnen

Nog niet zo lang geleden introduceerde Hitachi snoerloze producten die uitgevoerd zijn met een koolborstelloze motor.

Deze krachtige motor, met lange levensduur, zorgt voor een hoger rendement van wel 30 procent, door minder stroomgebruik. Er zijn nu enkele modellen toegevoegd aan dit assortiment.

Aan het assortiment zijn toegevoegd: snoerloze klop-boor-schroefmachines DV14DBL (14,4V), DV18DBL (18V), snoerloze slagschroevendraaiers WH14DBDL en WH18DBDL en snoerloze slagmoeraanzetters WR14DBDL en WR18DBDL. Alle modellen worden standaard geleverd met twee Lithium-Ion slide batterijen, in koffer. Ze zijn uitgevoerd met een instelbaar toerental in vier standen. Een licht bedienbare elektronische schakelaar (met een zeer lange levensduur) maakt deze modellen niet alleen ergonomisch maar ook duurzaam. Uiteraard ontbreken de specificaties als batterij indicator, led verlichting en riemhaak niet.

Hitachi Power Tools Netherlands BV, Nieuwegein, (030) 60 84 050, www.hitachi-powertools.nl meer ontvangers op één 868 MHz zender worden aangesloten. Hoogfrequente tl-verlichting kan op deze wijze ook worden aangestuurd.

De ontvanger is tevens voorzien van een 10 Amp relais, die aansluit op de nuldoorgang van de sinus. Alle soorten voorschakelapparaten kunnen hierdoor worden aangesloten tot 1000 VA. Een extra stuuringang maakt het mogelijk om ook via een pulstaster de contoller te besturen.

Klemko Techniek BV, Soest, (088) 002 33 00, www.klemko.nl