The Bournemouth Protocol on Mass Grave Protection and Investigation - MY_Burmese translation by Bournemouth University

ကာကြယ္မႈမ်ား စီမံေဆာင္ရြက္ျခင္းသည္ အထူးသျဖင့္ လူ႔ခႏၶာကိုယ္ ရုပ္ၾကြင္းအက်န္မ်ား ထိခိုက္ပ်က္စီးမႈ၊ မေလးမစားလုပ္ေဆာင္ခံရမႈ၊ ဓားျပတိုက္ခံရမႈ၊ တိရစၦာန္မ်ား၏ စားသံုးခံရမႈ

C. စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ

အစရွိသည္တို႔ မရွိေစရန္ ထို႔အျပင္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူသည္ ေထာက္လ၊ွန္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအား ခ်ိဳးေဖာက္၍ ဒုတိယအဆင့္ ဆိုဒ္ေနရာမ်ားသို႔ ခႏၶာကိုယ္ထည္မ်ားအား ေရႊ႕ေျပာင္းမႈ/ျပန္လည္ေနရာခ်မႈမ်ား မရွိေစရန္ အစရွိသည္တို႔အတြက္ အကာအကြယ္ျပဳေပးေပသည္။ ခြင့္ျပဳခ်က္မရွိဘဲ က်ဴးေက်ာ္ျဖတ္သန္းျခင္း ႏွင့္ ထိခိုက္ပ်က္စီးေစျခင္းတို႔သည္ ျပည္တြင္းစည္းမ်ဥ္းစနစ္အတြင္း ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈတစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ေကာင္း သတ္မွတ္ႏိုင္ေပသည္။31

ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာဥပေဒမ်ားအရ ထိေရာက္ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ခုအား ေဆာင္ရြက္ရန္ တာ၀န္၀တၱရားဆိုသည္မွာ အမွီအခိုကင္း လြတ္လပ္၍ လံုေလာက္မႈရွိကာ (ဥပမာအားျဖင့္ CED အပိုင္း 12) အခ်က္အလက္မ်ားကို သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္ေပးႏိုင္ျပီး၊ တာ၀န္ယူထားသူမ်ားအား ေဖာ္ထုတ္ေပးႏိုင္ေသာ

ထိေရာက္မရ ႈ ေ ိွ သာ ကာကြယေ ္ ရး နည္းစနစ္အတြက္ ၾကိဳတင္စမ ီ ေ ံ ဆာင္ရက ြ မ ္ အ ႈ ေျခအေနမ်ား -

စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈကို ဆိုလိုသည္။33 ဤတြင္ ျပီးျပည့္စံု၍ တိက်မွန္ကန္မႈရွိေသာ

• အျခားေသာ အရင္းအျမစ္မ်ားႏွင့္အတူ ၾတိဂံပိုင္းျခားမွတ္သား၍ အစီရင္ခံတင္ျပခ်က္မ်ား

မွတ္တမ္း ႏွင့္ ေသဆံုးမႈ ဒဏ္ရာမ်ားႏွင့္ အေၾကာင္းအရင္းအား လြတ္လပ္စြာ

ႏွင့္ သက္ေသအေထာက္အထားအား အတည္ျပဳမႈ။ • အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား ၎တို႔၏ စေကးပမာဏ ႏွင့္ ၎တို႔ တည္ရွိေသာ ေဒသခံအေျခအေနေပၚတြင္မူတည္ကာ ေျမပံုေရးဆြဲ၍ စာရြက္စာတမ္း၊ မွတ္တမ္းျပဳလုပ္မႈ။ လိအ ု ပ္ေသာ ကာကြယေ ္ ရး ေျခလွမး္ အဆင္မ ့ ်ားတြင္ ေအာက္ပါတိ႔ု ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္ေပမည္ • ဆိုဒ္ေနရာအား လံုျခံဳေရးခ်ျခင္း ႏွင့္ ၀င္ေရာက္မႈမ်ားအား လံုျခံဳေစာင့္ခ်ျခင္း ေျမေနရာေပၚသို႔ ၀င္ေရာက္ရန္ငွာ တရား၀င္ ခြင့္ျပဳခ်က္32 အား ရယူသင့္ေပသည္။ ဤတြင္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈပိုင္းဆိုင္ရာ တာ၀န္ယူမႈ ႏွင့္ လက္ေတြ႕က်င့္သံုးရန္ ခြင့္ျပဳခ်က္တို႔လည္း လိုအပ္ေကာင္း လုိအပ္ေပမည္။ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ သိသာထင္ရွားမႈရွိေသာ ဆိုဒ္ေနရာမ်ား၏ တည္ရွိမႈ၊ ပထ၀ီဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ား ႏွင့္ ထိန္းခ်ဳပ္မႈတို႔အားျဖင့္ ၀င္ေရာက္မႈအေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိေကာင္း ရွိေပမည္။ ဆိုဒ္ေနရာေပၚ၌ ရွိေနေသာ အႏၱရာယ္မ်ားဟုဆိုရာတြင္ မေပါက္ကြဲေသးသည့္ လက္နက္ခဲယမ္းမ်ား ႏွင့္ ညစ္ညမ္းထိခိုက္မႈမ်ားလည္း ပါ၀င္ေပသည္။ • ကာကြယ္မႈဆိုင္ရာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပပါတို႔ ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္ေပမည္ - အျပင္ပိုင္း နယ္ပယ္အ၀န္းအား လံုျခံဳမႈရွိေစရန္ ကာကြယ္ျခင္း၊ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚတြင္ရွိေနသည့္ အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ကာကြယ္ရန္ ေျမျပင္ညီ ဖံုးလႊမ္းလုပ္ေဆာင္မႈ ႏွင့္ လံုျခံဳေရး အေစာင့္မ်ား ႏွင့္ ေျမေနရာအား ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရႈျခင္း။ အဆိုပါေသာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားသည္ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအၾကား ကာလၾကာခ်ိန္၊ ေဒသခံ အေျခအေန ႏွင့္ ဆုိဒ္ေနရာ၏ အကာအကြယ္ကင္းမဲ့မႈ (ဆိုလိုသည္မွာ အျခားပစၥည္းမ်ား ႏွင့္ တိရစၦာန္မ်ားတို႔ျဖင့္ ထိေတြ႕ ႏိုင္ေျခရွိမႈ) အစရွိသည့္ အခ်က္မ်ားအေပၚတြင္လည္း အမွီျပဳေနေပသည္။ ဆိုဒ္ေနရာအား လံုျခံဳေအာင္ေဆာင္ရြက္ရာ၌ လူထု၏စိတ္ခံစားခ်က္မ်ားျဖင့္ ဆန္႔က်င္ႏိုင္ေျခရွိေသာေၾကာင့္ငွာ ကာကြယ္မႈမ်ား ကမ္းလွမ္းလာသူမ်ားအတြက္ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ စီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား ျပဳလုပ္ေပးရန္လည္း လိုအပ္ေကာင္း လိုအပ္ေပမည္။ • ဥပမာအားျဖင့္ ႏိုင္ငံအတြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္ႏိုင္ျခင္းမရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးသူမ်ားအတြက္မူ

ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာေလ့လာမႈတို႔အတြက္ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ သက္ေသအေထာက္အထား ႏွင့္ အေလာင္းခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားအား လံုျခံဳမႈရွိေစျခင္းမ်ားလည္း ပါ၀င္သည္။34 စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈသည္ အခ်က္အလက္မ်ားကို လက္ခံရယူရန္အတြက္ လံုေလာက္ေသာ အခြင့္အာဏာ ရွိရမည္ျဖစ္ျပီး၊ တာ၀န္ယူကိုင္တြယ္ရန္ အရာရွိ၀န္ထမ္းမ်ား ရွိရေပမည္။ ၎အား ခ်က္ခ်င္း မဆိုင္းမတြ ေဆာင္ရြက္ရမည္ျဖစ္သည္၊ ျခံဳငံုသံုးသပ္ရလွ်င္မူ ၎သည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳရန္ စဥ္ဆက္မျပတ္ တာ၀န္၀တၱရားတစ္ရပ္35 ျဖစ္ေသာ္လည္း နည္းဥပေဒသ တာ၀န္၀တၱရားတစ္ရပ္ျဖစ္ျပီး၊ အဆံုးသတ္တစ္ရပ္ မဟုတ္ေပ။36 လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ အေမရီကန္ အတြင္းတရားရံုးသည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ခုအား ျပဳလုပ္ရာ၌ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ အတုိင္းအတာ နွင့္ ပတ္၀န္းက်င္ျဖစ္စဥ္မ်ား၏ ရႈပ္ေထြးမႈမ်ားတို႔ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားမႈျပဳလုပ္ရန္ အထူးဖိအားေပးေဖာ္ျပထားျပီး၊37 ဤသည္မွာ အမွန္တရားအား သိရွိပိုင္ခြင့္ႏွင့္အညီ ‘စုေပါင္း ေဆာင္ရြက္ခ်က္ ပတ္တန္မ်ားအား သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္ခ်က္အပါအ၀င္ ျပီးျပည့္စံုမႈအရွိဆံုး သမိုင္း၀င္ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ အမွန္တရားအား’38 ေအာင္ျမင္ရယူႏိုင္ရန္ ျဖစ္သည္ (ဥပမာအားျဖင့္ CED အပိုင္း 24(2))။ အပိုင္း 12(4) အတြင္း၌ CED မွ ဆက္လက္၍ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားသည္မွာ အဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ‘စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ျပဳလုပ္ျခင္းအား အဟန္႔အတားျဖစ္ေစသည့္ အျပဳအမူမ်ားအား တားဆီး၊ ပိတပ ္ င္ရန္အတြကင ္ ာွ လိအ ု ပ္ေသာ တိင ု း္ တာစီမေ ံ ဆာင္ရက ြ ခ ္ ်က္မ်ားအား’ ျပဳလုပ္ရေပမည္။ သင့္ေတာ္ပါက ႏိုင္ငံမ်ား ႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာ ေအဂ်င္စီမ်ားတို႔အၾကား ႏိုင္ငံတကာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈမ်ားလည္း ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္ေပမည္ (CED-လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္း 3(4))။ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ပန္းတိုင္မ်ားကိုသာလွ်င္ စစ္မွန္စြာ ရွာေဖြလ်က္ရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားသည္ ဥေရာပကြန္ဗင္းရွင္း အပိုင္း 2 အရ လိုအပ္သည့္ ‘ထိေရာက္မႈရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၏ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားျဖင့္ ျပည့္စံုစြာ လံုေလာက္ကိုက္ညီမႈ’ ရွိခ်င္မွ ရွိေပမည္။39

ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ၀င္ေရာက္စစ္ေဆးရယူႏိုင္မႈသည္ အစဥ္ဆိုသလို မျဖစ္ႏိုင္ေပ။

Orentlicher မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား40အရ ‘ဥပေဒေရးရာ စီမံစီရင္ခ်က္မ်ား

ျဂိဳလ္တုပံုရိပ္မ်ားမွတစ္ဆင့္ ဆိုဒ္ေနရာျပင္ပမွ ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရႈျခင္းသည္လည္း

မည္သို႔ပင္ဆိုေစေသာ္ျငား နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား ႏွင့္ မိသားစုမ်ားတို႔သည္

ရရွိႏိုင္ေသာ ကာကြယ္မႈဆိုင္ရာ တိုင္းတာေဆာင္ရြက္ခ်က္တစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။

အကယ္၍ နစ္နာသူသားေကာင္၏ ကံၾကမၼာမွာ ေသဆံုးမႈ သို႔မဟုတ္ ေပ်ာက္ဆံုးမႈ

ဆိုဒ္ေနရာသည္ ထိခိုက္ထားျပီးသည္ျဖစ္ေစ ထိခိုက္ထားျခင္းမရွိသည္ျဖစ္ေစ အကာအကြယ္မ်ားအား ေဆာင္ရြက္မႈျပဳသင့္ေပသည္။

ျဖစ္သည့္ ျဖစ္စဥ္တစ္ရပ္၌ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚခဲ့သည့္ အေျခအေနႏွင့္ပတ္သက္ျပီး အမွန္တရားအား သိရွိပိုင္ခြင့္ အၾကြင္းမဲ့ ရွိေပသည္’။ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒအရ မိသားစုမ်ားသည္ မိမိတို႔ မိသားစု၀င္မ်ား၏ ကံၾကမၼာအေၾကာင္း သိရွိပိုင္ခြင့္ ရွိျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္အေနႏွင့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ေထာက္ပံ့ေပးရန္ အရင္းအျမစ္မ်ား ထားရွိေကာင္း ထားရွိရေပမည္ (ေနာက္ဆက္တြဲ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ I ၏ အပိုင္း 32)။ CIHL စည္းမ်ဥ္းမ်ား၏ စည္းမ်ဥ္း 117 အရ အၾကံျပဳထားသည္မွာ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မဟုတ္ေသာ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡ ႏွစ္ရပ္စလံုးမွ ပဋိပကၡ၏ သက္ဆိုင္သူ ပါတီအဖြဲ႕မ်ားသည္ ‘ေပ်ာက္ဆံုးေနေၾကာင္း အစီရင္ခံတိုင္ၾကားခံရသည့္ ပုဂိၢဳလ္မ်ားအတြက္ တာ၀န္ယူရန္ငွာ သင့္တင့္ေသာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား အားလံုးကို ျပဳလုပ္ရမည္ျဖစ္သည္’။

ဥပမာအားျဖင့္ 2015 Iraqi ဥပေဒ နံပါတ္ 13 ၊ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ကိစၥရပ္မ်ား ႏွင့္ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒ၊ 2006 ျပင္ဆင္ခ်က္ ဥပေဒ နံပါတ္ 5 ၊ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား ကာကြယ္ေရး။

ေပ်ာက္ဆံုးေနသူ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ရွာေဖြရန္အတြက္ 2019 လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၏ မူစည္းမ်ဥ္း 10(3) သည္ ‘စစ္တပ္ ႏွင့္ ရဲဌာန၀န္ေဆာင္မႈမ်ား၊ ပုဂၢလိက ပိုင္ဆိုင္မႈေျမမ်ား အစရွိသည္တို႔ အပါအ၀င္ ေပ်ာက္ဆံုးသူ ရွိေကာင္း ရွိေနႏိုင္မည့္ ေနရာမ်ား အားလံုးသို႔ ၾကိဳတင္ထုတ္ျပန္ေၾကျငာျခင္းမရွိဘဲ လည္ပတ္စစ္ေဆးႏိုင္ရန္ငွာ အာဏာထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္း အျပည့္အ၀’ အပါအ၀င္ အရည္အခ်င္းျပည့္မီေသာ အာဏာပိုင္မ်ားထံသို႔ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားမရွိဘဲ ၀င္ေရာက္ေတြ႕ဆံုႏိုင္မႈအား ေတာင္းဆုိထားသည္။ ဤတြင္ လိုအပ္ပါက ‘ရွာေဖြမႈႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ဆိုဒ္ေနရာမ်ားအား ထိန္းသိမ္းမႈ’ လည္း ပါ၀င္သင့္ေပသည္ (ibid)။

Kukhalashvili ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Georgia ၊ စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 8938/07 ႏွင့္ 41891/07 (ဧျပီ 2 ၊ 2020) အပိုဒ္ 129။

Ibid ၊ အပိုဒ္ 129 တြင္။

Aslakhanova ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Russia ၊ စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 2944/06 ႏွင့္ 8300/07 ၊ 50184/07 ၊ 332/08 ၊ 42509/10 (ဒီဇင္ဘာ 18 ၊ 2012) အပိုဒ္ 230။

Da Silva အျပိဳင္ United Kingdom ၊ Grand Chamber စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 5878/08 (မတ္လ 30 ၊ 2016) အပိုဒ္ 231–238 ၊ ထိေရာက္ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ အတြက္ငွာ Grand Chamber ကန္႔သတ္ခ်က္စည္းမ်ဥ္းမ်ား အက်ဥ္းခ်ဳပ္ အျပည့္အ၀အား ေပးအပ္ျခင္း။

Massacres of El Mozote ႏွင့္ အျခားေသာ ေနရာမ်ား အျပိဳင္ El Salvador ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 252 (ေအာက္တိုဘာ 25 ၊ 2012) အပိုဒ္ 299။

Valle Jaramillo ႏွင့္ အျခားေသာ အျပိဳင္ Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 192 (ႏို၀င္ဘာ 27 ၊ 2008) အပိုဒ္ 102။

Cyprus အျပိဳင္ Turkey ၊ Grand Chamber စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 25781/91 (ေမလ 10 ၊ 2001) အပိုဒ္ 135။

လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ ကုလသမၼဂ ေကာ္မရွင္၊ တိုက္ပြဲ ျပစ္ဒဏ္ကင္းလႊတ္ခြင့္ႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ မူစည္းမ်ဥ္းတြဲမ်ားအား ျပင္ဆင္ရန္ငွာ အေႏွာင္အဖြဲ႕ကင္း လြတ္လပ္ေသာ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား၏ အစီရင္ခံခ်က္၊ (ေဖေဖာ္၀ါရီ 18 ၊ 2005) UN စာရြက္စာတမ္း E/CN.4/2005/102/Add.1 (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ Orentlicher မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား) မူစည္းမ်ဥ္း 4။