Kossen Stavanger blei Stavanger

Hvis du e i Stavanger i 2025, vil du oppleva ein by så feire seg sjøl med stor festivitas, så det hette. Det e nemlig det året Stavanger fylle 900 år! Det e ein fine alder!

Det starta heilt tebage i middelalderen, den gangen norske vikingar reiste på någe de kalte for korstog te Jerusalem, for å redda de kristne fra arabarane. Kong Sigurd va ein av disse. Då kongen kom hjem igjen, kalt’an seg for Sigurd Jordsalfar, og som ein «gode kristen», så de seie, mått’an jo bygga kjerker, sånn at nordmennene òg sko bli kristne.

I 1125 bestemte kong Sigurd Jorsalfar at det sko opprettas et bispedømme i Stavanger. «Et bispedømme må jo ha ei kjerka», sa kongen, og då starta de å bygga ei kjerka mydlå sjøen og et vatten så seinare blei kalt for Breiavatnet.

Domkjerkå blei ferdige i 1150 og e ei av de eldste domkjerkene i landet. Den ser ud akkurat så i middelalderen.

Men det må merr te for å bygga ein by. Folkå så bor der, må jo ha arbeid. På Jæren va det gode forhold for bøndene. Fiskarane holdt te rondt i Ryfylke, og brislingen som trakk inn i fjorden, ga arbeid te mange. Då brislingfiske va på det besta, låg hermetikkfabrikkane tett langs kaien. Ude på Vågen va det tett i tett med bådar så sko levera fisk. Inne på fabrikkane sto arbeidarane og jobba for harde livet. Det va på denne tidå at Stavangeregget dokka opp. Hermetiske fiskeboller ga jobb te mange stavangerdamer.

Stavanger vokste og bjynte å ligna på ein by.

Det va då någen fant på å bygga et skipsverft ude på ein av øyene. Langs skipsleiå va det ei stond seilskibene som rådde, men itte kvert blei de avløyste av dampskib. Skipsverftet på Rosenberg bygde både nye skib og reparerte gamle. Både seilskib og dampskib trengte et verksted der de konne dra bådane opp på land. Itte kvert bygde de presser for hermetikkindustrien òg. Stavanger va blidd ein sjøfartsby, må veda.

Breiavatnet med posthuset og Atlantic. (Egil Eriksson)

I 1878 va det klart for offisiell åpning av Jæderbanen. Han tippoldefar samen med lokomotivfører Peder Jensen hadde fått det ærefulle oppdraget å føra det fysta toget fra Stavanger te Egersund.

Nå går udviklingå fort. Någen vil sei for fort.

Det fysta flyet landa på Madlaslettå i 1912. Det va ’an Christian Lie så viste seg fram. At ’an krasjlanda, spelte ingen rolle. I 1914 føyg ’an Tryggve Gran aleina øve Nordsjøen og landa på Jæren. Stavanger kom skikkeligt på flykartet då de bjynte å fly fra Klasaskjeret med sjøfly. I 1937 blei den nye flyplassen på Sola åbna av ’an kong Haakon VII.

Mens eg fortelle om Stavanger, må eg ikkje glømma at Viking òg e ein del av byen. Klubben blei stifta i 1899 og har vonne åtta seriemesterskab og seks norgesmesterskab – det sista i 2019 då de slo Haugesund 1–0 i finalen. Viking e gode reklame for byen.

Då oljå gjorde sitt inntog i byen, va det mange så ikkje trodde det va sant. Men det va det. Stavanger blei på nytt ein by med internasjonalt preg. Folk kom fra heile verden for å bjynna å arbeida i oljå, så det hette.

Fra å ver ein søvnige bedehusby blei Stavanger plutseligt oljehovedstad. Rosenberg gjekk fra å bygga tankskib te oljeplattformar. På Sola va det ikkje lenger bare rudeflynå så landa og tog av. Det måtte byggast egen helikopterterminal te adle helikoptrene så fyge ud te oljeplattformane i Nordsjøen.

Befolkningen i byen har lenge vore prega av teflytting, men det va helst folk fra bygdene på Jæren og i Ryfylke så flytta inn te byen. Går du ein tur i Stavanger i dag, e det ikkje bare lokale dialekter du hørre. Nei, rett så det e kan du hørra ein trønder eller nordlending. Te og med ein bergenser kan du møda på. Språg e blidd heilt nødvendigt å konna, for på kaféane snakke betjeningå bare engelsk eller svensk.

Udenlandsk snakke turistane så komme i land fra adle cruiseskibå så legge te inni Vågen kver sommar òg. Det e snart så mange av de at det gjør vondt for de så bor i sentrum te vanligt.

Men Stavanger e ein fine by med mange hyggelige mennesker så du kan snakka med, hvis du har lyst. Så du e hjerteligt velkommen te å komma ein tur, du òg!