nog altijd vrij spel

Dierenarts Paul Bours werkte twintig jaar als senior beleidsmedewerker dierenwelzijn bij het ministerie van Landbouw. Het jarenlange falen van de NVWA op het gebied van dierenwelzijn was voor hem reden om ontslag te nemen. Bours zag dat ook de controles op gezondheid zich enkel beperkten tot de ‘dierengezondheidsstatus’ in Nederland. Hier wordt – in samenwerking met de veesector – de gezondheidsstatus van dieren bijgehouden om mogelijke uitbraken van bijvoorbeeld Q-koorts te voorkomen. Dit richt zich dus met name op ziektes die een risico zijn voor de voedselveiligheid of overdraagbaar zijn op de mens. “Dierenwelzijn en de gezondheid van een individueel dier hebben natuurlijk veel minder te maken met de economische belangen van een bepaalde diergezondheidsstatus”, legt Bours uit. Het als dierenarts moeten toezien hoe dierengezondheid en welzijn langs de meetlat van agrarisch-economische belangen worden gelegd, stuitte hem tegen de borst: “Deze mentaliteit staat garant voor heel veel dierenleed en is wat mij betreft volstrekt onacceptabel.”

Eenzelfde benadering lijkt de NVWA te hanteren als het gaat om malafide hondenhandel: er wordt vooral gekeken naar landen waar hondsdolheid heerst, om daar vervolgens steekproefsgewijs ‘risicogericht’ te controleren. Bijvoorbeeld met behulp van het zogenaamde TRACES-systeem. Honden die vanuit het buitenland worden geïmporteerd, moeten in dit systeem worden aangemeld en worden voorzien van hun leeftijd. Dit is belangrijk omdat pups pas na 15 weken hun inenting tegen hondsdolheid mogen krijgen: voor die tijd is importeren niet toegestaan, omdat zij anders drager kunnen zijn van deze – op mens overdraagbare – infectieziekte.

Deze krant en SPIT namen de proef op de som en bekeken de vrijgegeven TRACES-lijsten van vorig jaar. Direct valt op dat in de kolom waar de leeftijd moet worden opgegeven, het juist bij de ‘risicolanden’ misgaat. Zo zien we direct dat er honden uit Hongarije voorbijkomen waarbij leeftijden van 38, 48 en zelfs 79 jaar zijn ingevuld. Onwaarschijnlijk, aangezien de gemiddelde leeftijdsverwachting van een hond 10 jaar is. Hoe oud ze dan wel zijn is niet duidelijk: er zijn losse getallen ingevoerd zonder aan te geven of het hier om dagen, weken of maanden gaat. Een andere importeur maakt het zichzelf wel heel makkelijk: de duizenden pups (in totaal 2.356) op transport hebben allemaal precies dezelfde leeftijd (+15 weeks).

In systeem rommelen

Kamerlid Frank Wassenberg (Partij voor de Dieren) noemt deze be- vindingen ‘echt schokkend.’ “Dit bevestigt het beeld dat kwaadwillenden wel heel makkelijk wegkomen met in het systeem rommelen.” Tegelijkertijd is het voor hem als Kamerlid, zo merkt Wassenberg op, ook bijna onmogelijk om goed zicht te krijgen op het aantal meldingen en hoeveel daarvan precies worden opgepikt. Wanneer wij de NVWA naar deze onregelmatigheden vragen, verwijzen ze naar het – ondertussen welbekende – ‘risicogericht handhaven’, maar zonder specifiek op de voorgelegde bevindingen in te gaan. De NVWA beperkt zich tot de mededeling dat controles steekproefsgewijs gebeuren en ‘naar aanleiding van deze controles kan niet bevestigd worden dat een aanzienlijk deel van de zendingen niet voldeed.’

‘Deze mentaliteit staat garant voor heel

Deze beperkingen van het registratiesysteem zijn opvallend, omdat toenmalig minister van Landbouw Carola Schouten (ChristenUnie) de Tweede Kamer juist beloofde medio 2021 verbeteringen aan te brengen. Meer transparantie en een verplichte registratie van importeurs (via het TRACES-systeem) zouden helpen de handhaving te verbeteren. Ruim twee jaar na de beloofde verbeteringen kan de NVWA desgevraagd niet vertellen welke dat zijn geweest: ‘Het is niet eenduidig aan te geven in hoeverre er sprake is van concrete verbeteringen’, aldus de toezichthouder.

Een andere belofte was een betere samenwerking tussen de NVWA en Marktplaats, maar ook hier blijkt in de praktijk weinig van terechtgekomen. Zo kan het monitoren van advertenties een manier zijn om te kijken of bepaalde hondenhandelaren een risico vormen. Honden mogen bijvoorbeeld wettelijk gezien één nest per jaar krijgen, en het aantal nesten mag de gezondheid of het welzijn van de hond niet benadelen. Wanneer deze regelgeving wordt afgezet tegen de hoeveelheid aan Marktplaats-advertenties, kan een inschatting van risicovolle handelaren worden gemaakt. Een continue aanwas van verschillende soorten honden kan bijvoorbeeld duiden op een verkoper die zich als fokker presenteert, maar in werkelijkheid een importeur en handelaar is. Via een zogeheten ‘samenwerkingsconvenant’ beloofden de NVWA en Marktplaats in 2019 ‘om handel in niet toegestane producten te helpen voorkomen en op te sporen.’

Niet ingegrepen

Toch blijkt die opsporingssoep niet zo heet te worden gegeten. Navraag bij de NVWA leert dat de verplichte invulvelden die verkopers op Marktplaats moeten invullen, bijvoorbeeld de herkomst en de leeftijd van de hond, ‘zijn bedoeld als extra drempels’ en om ‘adverteerders bewust te maken’. Handelaren kunnen in de praktijk invullen wat ze willen want ‘er is geen toezicht op de juistheid van de antwoorden’, de NVWA houdt ‘risicogericht en kennis gedreven toezicht op Marktplaats en andere online handel’. Wat dit precies betekent, wordt niet uitgelegd. Wel stelt de NVWA dat ‘fysieke inspecties’ vaak noodzakelijk zijn om misstanden te kunnen constateren.

Ervaringen van dierenrechtenorganisaties leren dat – los van de beperkte opvolging bij aantoonbaar dubieuze registratie – zelfs de fysieke inspecties van de NVWA niet zaligmakend zijn. Toen de NVWA in juni bij een beruchte hondenfokker in Eersel inspectie uitvoerde, werd er niet ingegrepen. Dit gebeurde pas in november nadat een dierenrechtenorganisatie – House of Animals – beelden had gepubliceerd van de staat waarin de honden daar verkeerden. Karen Soeters, oprichter van House of Animals, schreef vervolgens op BNN/VARA hoe sindsdien ‘tientallen (ex-)medewerkers van de NVWA zich als klokkenluider bij ons hebben gemeld (...) Malafide hondenfokkers worden niet of nauwelijks bezocht en als ze worden bezocht worden ze niet aangepakt zoals het interventiebeleid voorschrijft.’

Lange weg te gaan Zo is er nog een lange weg te gaan voordat de levendige malafide hondenhandel effectief kan worden bestreden. De bal ligt daarvoor in eerste instantie bij politiek Den Haag, dat kan inzetten op meer en betere handhaving én meer wettelijke instrumenten om beruchte fokkers aan te pakken. Wat dat betreft is de invoering van een houdverbod, waarover de Tweede Kamer vandaag dus vergadert, mogelijk een eerste stap in de goede richting.