Boekblad magazine 8 2018

JAARGANG 185 OKTOBER 2018

Vakblad voor het boekenvak WWW.BOEKBLAD.NL

Mizzi van der Pluijm en Dimitri Verhulst (Pluim)

‘SCHRIJVERS ZIJN DE BASIS EN DE ZIEL VAN HET BEDRIJF’

Uw alternatief voor

full colour boeken!

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

IN DIT NUMMER:

12 Mizzi van der Pluijm en Dimitri Verhulst (Pluim)

‘SCHRIJVERS ZIJN DE BASIS EN DE ZIEL VAN HET BEDRIJF’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres

4

Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Peter Paul van Bekkum, Willem Bisseling, Maarten Dessing, Mieke van Dooren, Leen van den Herik, Constantijn Hoffscholte, Hans van der Klis, Herman Krans, Karlijn Leenders, Irene Megens, Jannie Muilenburg, Carolien Rip, Peter Rosendaal, Merijn Schipper, Jolijn Swager, Enno de Witt, Marjoleine Wolff.

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar Advertenties Hannah Kriek, sales T (072) 531 49 78 E verkoop@stipmedia.nl Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van

www.boekblad.nl

9.00-17.00 uur T (072) 531 49 78 E info@stipmedia.nl Vormgeving colorscan – Velsen-Noord www.colorscan.nl Druk Veldhuis (Raalte) © 2018 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en

na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen in reprorecht verschuldigd. Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

INHOUD

18

AKO in De Bijenkorf Amsterdam Voor de luxe lezer

24

EN VERDER 06 Vooraf

Vincent van de Vrede, uitgever Stip Media

08 Over het nieuws

Willem Bisseling, Leen van den Herik, Jolijn Swager, Peter Paul van Bekkum, Karlijn Leenders en Peter Rosendaal

23 Column

Marjoleine Wolf, De Amsterdamse Boekhandel

29 Special

Uitgeverij De Correspondent Kleine uitgever, grote idealen

Innovatie in het boekenvak

42 Digitaal lezen

Michael Tamblyn (Kobo): ‘Als je kiest voor digitaal lezen, wil je de best mogelijke leeservaring’

50 Vakliteratuur

44

Portret: Kees de Bakker ‘De naam Conserve blijft bestaan’

Weet waar je koopt. Een zaak van evenwicht: Honderdvijftig jaar Boekhandel Broekhuis

52 Interview

Cultuurminister Van Engelshoven: ‘Wat de sector nodig heeft is rust’

54 De lezer

Herman Krans van boekhandel Van Someren & Ten Bosch in Zutphen

55 Recensies

Boekverkopers lezen

Abonnementsprijzen 2018 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201. ZZP- en studentenabonnement € 81.

Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenabonnement is € 45. Zie de omschrijving

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl. Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode. Zie www.

boekblad.nl/voorwaarden.

58 Boekblad was erbij

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

ISSN 1586-2897

oktober 2018 jaargang 185

5

6

VOORAF

RUST Vincent van de Vrede, uitgever en hoofdredacteur ad-interim

‘Wat de sector nodig heeft is rust’, zegt minister Van Engelshoven in dit nummer. Daarmee doelt ze op de duidelijkheid die ze direct bij haar aantreden heeft verschaft wat betreft de vaste boekenprijs.

‘Het boekenvak heeft een energieboost nodig’, stelt innovatiedeskundige Hans van der Loo daarnaast in onze special rond het innovatierapport dat Futureconsult opstelde in opdracht van KVB Boekwerk. Dat gevoel van urgentie spreekt ook uit de overige reacties op het rapport. ‘We moeten aan de bak’, stelt boekhandelaar Eduard Kuijt duidelijk. Het bewustzijn is er dus. En het besef dat meer onderlinge samenwerking noodzakelijk is dringt door, al valt er volgens Van der Loo op dit punt nog wel een wereld te winnen.

Niet dat in deze special het woord ‘rust’ niet voorkomt. Annet Scheermeijer van Bol.com noemt de ontlezing onder jongeren opvallend ‘omdat iedereen tegenwoordig op zoek lijkt te zijn naar rust en aan yoga en meditatie doet. Die rust kun je ook vinden in boeken.’ Het beeld op deze pagina’s straalt die rust uit en verenigt leesplezier en (technologische) innovatie. Toegegeven: het mooie landschap helpt ook uiteraard.

Hopelijk vindt u als boekenvakker een dergelijk rustig moment om u te laten inspireren door het innovatierapport en de reacties daarop. Om daarna uiteraard weer vol energie aan de slag te gaan met uw core business: boeken brengen bij mensen.

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

Beeld uit de campagne van Kobo ter introductie van de nieuwe Kobo Forma e-reader.

7

Home

Nieuws

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Blogs

Agenda

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

WILLEM BISSELING Mede-eigenaar van literair agentschap Sebes & Bisseling, schrijft nu zelf een boek over (aanstaand) vaderschap

100.000 exemplaren verkocht van Wees onzichtbaar Murat Isik is een van de eerste auteurs met wie ik als – toen nog jonge – agent ging samenwerken. Ik las destijds, het moet in 2010 geweest zijn, vijftig pagina’s van zijn debuutroman-in-wording en was verkocht. Op basis van 120 pagina’s verkocht ik zijn boek in een veiling aan Ambo|Anthos.

Murat voltooide in een aantal jaar zijn prachtige en succesvolle debuutroman Verloren grond, die literaire prijzen won, waarvan er enkele tienduizenden verkocht werden en waarvan ik vertaalrechten verkocht aan onder andere Duitsland en Zweden.

Aan zijn tweede boek Wees onzichtbaar werkten Murat, Ambo|Anthos en ik samen ontzettend hard omdat we voelden dat het alles in zich had om een nog groter succes te worden. Het boek werd zijn doorbraak. Boek van het jaar van NRC, de Boekhandelsprijs en als kroon op dit alles de Libris Literatuur Prijs. Daarnaast is er van alles gaande rondom verfilmingsen vertaalrechten. Nu er inmiddels meer dan 100.000 exemplaren verkocht zijn, is wel duidelijk dat er een nieuwe literaire stem is in de 8

Nederlandse literatuur die een groot publiek weet te bereiken.

Wees onzichtbaar is in een jaar een moderne klassieker geworden.

Willem Bisseling tekent contract voor eigen boek bij Meulenhoff Boekerij Nadat ik met Paul Sebes het boek Alweer een bestseller schreef, besloot ik nooit meer een boek te schrijven.

Schrijven is niet mijn ding. Het kost ontzettend veel tijd, het is niet leuk en het levert niks op. Toch kruipt bloed blijkbaar waar het niet gaan kan. Toen mijn vriendin zwanger werd liep ik als aanstaande vader tegen allerhande vragen aan. Van praktische vragen (waar parkeer je je auto als je zwangere vrouw naar het ziekenhuis moet?) tot algemene vragen (wat gebeurt er bij een bevalling?). Als aanstaande vader word je in de nogal feminiene zwangerschapswereld behoorlijk aan je lot overgelaten. Ik besloot een boekje te schrijven dat ik zelf had willen lezen destijds: persoonlijk, grappig, maar ook eerlijk en praktisch. Dit idee besprak ik met Willemijn Peene van Boekerij. We kunnen het goed vinden én ze is een jonge moeder, dus ja, het was wel duidelijk dat ik bij hen moest zijn. Daarnaast wil ik dat het een commercieel interessant boek wordt, dus bij Boekerij zit dat wel snor.

En dat schrijven? Gewoon in een maand 60.000 woorden eruit rammen, dan ben je er lekker snel vanaf (ware het niet dat er nog behoorlijk wordt geredigeerd…).

www.boekblad.nl

GESPREK OP ZONDAG: Feico Deutekom (Penguin Random House) Eerder las ik een stuk over importeur Van Ditmar, die ontzettend hard groeit met de verkoop van Engelstalige boeken. Hetzelfde geldt voor Penguin Random House. Feico Deutekom zegt in het interview dat de export van Penguin Random House vooral de laatste drie jaar exponentieel groeit. Heel mooi voor hen, maar een slecht teken voor de Nederlandse uitgeverswereld. De groei heeft volgens hem te maken met het feit dat mensen in Nederland steeds makkelijker Engels lezen. Dat is waar, maar er is ook nog een andere reden: boeken uit de UK zijn vaak veel goedkoper, zeker omdat de vaste boekenprijs niet geldt voor buitenlandse boeken.

Dus waarom zou je een dure Nederlandse vertaling kopen als je ook een goedkope UK-editie kan aanschaffen?

Ik voorzie hier een groot probleem voor de Nederlandse vertaalde boekenmarkt. Bij S&B verkopen wij de vertaalrechten voor zo’n honderd Amerikaanse en Britse agenten en uitgevers en wij merken dat uitgevers (en wij dus) steeds vaker moeten concurreren tegen de Engelstalige (veelal goedkopere) edities. In feite is er sprake van valse concurrentie. Nederlandse uitgevers kunnen immers niet met prijzen stunten vanwege de vaste boekenprijs.

Voor de Britten geldt dat niet.

LEES DE BESPROKEN ARTIKELEN OP BOEKBLAD.NL

LEEN VAN DEN HERIK Oprichter en eigenaar van theologische uitgeverij Narratio, die in december zal stoppen

Biografie Ireen Wüst definitief geschrapt Het niet doorgaan van haar boek is voor het boekenvak slecht nieuws want het had in de komende schaatsmaanden wel voor de nodige omzet/het nodige winkelbezoek kunnen zorgen; in die zin is het natuurlijk ook relevant nieuws. Nu wordt het weer hopen op een Elfstedentocht! Het was verrassend voor wie geen biografie zag aankomen en ook voor wie de nieuwsbelustheid van deze schaast-ster nog steeds hoog had staan. De inhoud zal vast en zeker goed zijn, al hou ik het ook voor mogelijk dat het een publicitaire opmaat is naar een bereikte overeenstemming.

Uitgeverij Narratio stopt Hier probeer ik niet de slager te zijn dit het eigen vlees keurt, maar: het was verrassend dat Boekblad aan het segment christelijke uitgevers aandacht gaf, omdat dat toch wel een zekere afzijdige niche is geworden in uitgeefland. Voor de meeste boekhandels is het nauwelijks relevant, hooguit een bevestiging van de keuze om minder schapruimte aan deze krimpende lezersgroep te besteden. Dit bericht zal zeker nauwelijks een vervolg krijgen want het resterende uitgeefdeel in dit segment bestaat uit het gigantische ‘Kok’-concern en orthodoxe uitgeverijtjes in de Bible-belt.

Henk Brandsen (Boekholt Holding): ‘Mijn boekhandels stimuleren elkaar en presteren daardoor beter’ Goed en zeer relevant nieuws voor

de innoverende kritische boekhandel met scholingsdrang en service-gerichtheid van al het personeel. Het toont aan dat investeren in kwaliteit kan renderen. Zeer relevant voor collega-boekhandelaren, alsook voor de uitgevers qua tijdige informatievoorziening naar de boekverkopers! Helaas vrees ik dat niet iedereen het fingerspitzengefühl zal delen met Brandsen om van dit beleid ook een succes te maken, dus workshops van en training door Brandsen zouden een wenselijk vervolg zijn!

JOLIJN SWAGER Oprichter nieuwe kinderboekenpoot binnen uitgeverij Volt, onderdeel van Singel Uitgeverijen

Uitgeverij Q wordt Volt Verrassend, een nieuwe naam voor de ‘pas’ elf jaar bestaande uitgeverij Q. Toch is het passend bij de nieuwe weg die de uitgeverij inslaat: een uitbreiding met kinderboeken. Frisse kinderboeken die iets toevoegen en waar je energie van krijgt. ‘Verlichting van het boekenvak’ zou je het kunnen noemen. De oude naam Q wekt alleen maar verwarring met onze collega’s bij Querido. Uitgever Bart [Wessels, red.] geeft in het artikel aan dat wij niet voor alle prijzen zouden gaan, omdat wij net wat lager in de markt gaan zitten dan het literaire Querido Kind. Ik zou stiekem willen toevoegen dat ik het iets kleurrijker zie. Een boek voor een breder publiek kan zeker ook een prijs winnen en velen inspireren. Ik hoop een mooi nieuw fonds op te zetten binnen Volt, van

oktober 2018 jaargang 185

jong tot ‘oud’ en van fictie tot non-fictie. Als we een prijs winnen, meld ik me wel weer.

Annet Schaap wint Gouden Griffel met Lampje Wie had gedacht dat als je al tientallen jaren alleen illustreert, je ook nog kan schrijven? En niet zomaar schrijven; een verhaal eruit gooien dat de hoogste Nederlandse kinderboekonderscheiding haalt: de Gouden Griffel.

Erg leuk om te zien dat het boek door zoveel mensen opgepakt en omarmd wordt. Zo hoort het in de ideale situatie te zijn: een verhaal dat gaat leven door zijn eigen kracht in plaats van door de marketingcenten die erin zijn gestoken. In mijn vorige functie, uitgever bij Moon, baalde ik dat Annet ging schrijven. Ze had daardoor namelijk geen tijd meer om boeken te illustreren voor Moon. Nu kan ik alleen maar hopen dat ze doorgaat met schrijven. Van Lampje kunnen we in ieder geval nog jaren genieten. Het is tijdloos en in mijn ogen een nieuwe De kleine kapitein van Paul Biegel, maar dan eentje voor alle leeftijden.

Dwarsligger nu ook in de Verenigde Staten Het verbaast me dat de Dwarsligger nu pas verkocht is in de Verenigde Staten, een belangrijke speler op boekengebied. Een land waar al jaren het e-boek prominent aanwezig is, terwijl het bij ons uitblijft. Maar ja, wij hebben de Dwarsligger. Eigenlijk is het een concurrerend product van de traditionele boeken die ik maak, maar ik vind het geniaal bedacht. Zoiets simpels: een boekje op handzaam formaat en op eeuwenoud bijbelpapier. Had ik dat niet kunnen bedenken?! Het zou leuk zijn als de Dwarsligger in nog meer landen komt te liggen. Dan zijn we niet alleen berucht en beroemd om de tulpen en de kaas, maar ook om het niet-religieuze bijbelpapierboekje.

9

Home

Nieuws

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Blogs

Agenda

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

Directeur van Sweek, een sociaal platform voor het lezen en schrijven van verhalen dat nu ook zelf gaat uitgeven

Clavis start uitgeverij in Indonesië Van Hasselt naar Jakarta, niet per definitie de meest logische stap. Er zijn wereldveroveraars gestruikeld op een kortere afstand. Maar wel een mooi avontuur en een ondernemende stap! Clavis Global Indonesia klinkt stoer, alhoewel ‘Global’ en ‘Indonesia’ niet helemaal aansluiten. Maar een markt van 240 miljoen mensen, economisch al jaren in de lift en met een groeiende middenklasse is wat anders dan die koude Lage Landen. CGI wil iedere maand zes titels in het Bahasa Indonesia uitgeven, bestaand Engelstalig werk vercommercialiseren en op zoek gaan naar talent. Met dat laatste kan Sweek helpen, dat enorm hard groeit in Indonesië en al het nodige talent voor Gramedia, de grootste uitgever in dat land, heeft ontdekt. Semoga berhasil!

Sweek start met publicatie eigen boeken Mag eigenlijk niet, over jezelf schrijven, maar ik doe het lekker toch.

Sweek als traditionele uitgever? Soms zijn er parels waarvan je hart sneller gaat kloppen, verhalen die je echt in 10

één keer uitleest, maar die je ook aan het denken zetten. Met Moord in Zuid-Afrika hebben we afgetrapt, een must read. Zuid-Afrika is een mooi, maar raar land. Pleite, een legal roman, hoort naar mijn onbescheiden mening bij de top 10 boeken van 2018. Volgen dit najaar nog een Nederlands- en een Spaanstalig boek (tijdens de FIL in Guadalajara).

Hiermee laat Sweek haar veelzijdige gezicht zien. Uiteindelijk is Sweek een – plat gezegd – community platform en een ‘content fabriek’. Die content is gratis of als premium tot je te nemen, verschijnt als boek, e-boek en audioboek, maar ook als film of serie. Leuk detail: uiteraard zijn deze boeken kosteloos op Sweek te lezen… Hybrid.

Boekenweek voor Jongeren (nog) weinig effect op verkoop Tsja, persoonlijk zou ik zo’n jongerenboekenweek wat anders aanpakken. Jongeren willen betrokken raken, dingen met elkaar delen, op social media actief zijn en, o ja, gamen, veel gamen. Met het grootste gemak reeds vanaf zeven jaar. De Boekenweek voor Jongeren is – met alle respect – eenzijdig zenden vanuit het vak. Push strategy. Werkt niet in deze tijd. Mijn advies: herzien.

Betrek de jongeren er echt bij.

Schrijf een social & mobile schrijfwedstrijd uit, enthousiasmeer ze om mee te doen, verhalen te delen, bundel de beste verhalen en maak dat het geschenk, zet tubers in. Of zoiets. Wij denken graag mee.

www.boekblad.nl

Alle Nederlandstalige titels aangeboden in Dyslexie Font Oeps, dit bericht heb ik gemist, hoor ik de lezer denken. Nope. Maar het is ongetwijfeld een toekomstig bericht in Boekblad. Dyslexie is letterlijk: niet kunnen lezen. In de praktijk: moeite hebben met lezen. Het percentage bij kids schurkt tegen de 10 aan, dat zijn veel kinderen (en ook ouderen niet te vergeten). En daarom is er een dyslexiefont, om te helpen bij het lezen. Mijn stelling: zo veel mogelijk boeken beschikbaar maken in Dyslexie Font, via PoD. Een morele plicht voor iedere uitgever, zelfs al zou dit iets minder winst per verkocht boek opleveren. De Wet op de Vaste Boekenprijs predikt een zo breed en zo veelzijdig mogelijk aanbod. Het maximaal beschikbaar maken van makkelijk leesbare boeken voor mensen die moeite hebben met lezen lijkt me persoonlijk net zo belangrijk.

KARLIJN LEENDERS Bij Passionate Bulkboek projectleidervan De Inktaap, Write Now! en het Geen Daden Maar Woorden Festival, dat plaatsvond op 13 oktober jl.

100.000 exemplaren verkocht van Wees onzichtbaar Mooi dat Murat Isik door de winst van de Libris Literatuur Prijs een nog

Foto Vera Cornel

PETER PAUL VAN BEKKUM

LEES DE BESPROKEN ARTIKELEN OP BOEKBLAD.NL

Annet Schaap wint Gouden Griffel met Lampje Lampje is een van de mooiste kinderboeken die ik het afgelopen jaar las.

Ik kreeg het van mijn moeder (medewerker bij de Utrechtse Kinderboekwinkel) voor mijn verjaardag en las het in één ruk uit. Het deed me denken aan een van de lievelingsboeken uit mijn jeugd, De geheime tuin van Frances Hodgson Burnett. Ik kijk er naar uit om ook Lampje nog vaak te herlezen, volgens mij wordt dit boek voor een nieuwe generatie lezers net zo’n klassieker.

De Bezige Bij grote winnaar op shortlist Bookspot Literatuurprijs 2018 Ik ben altijd erg benieuwd naar de shortlist van de Bookspot Literatuurprijs, BNG Bank Literatuurprijs en Libris Literatuur Prijs. De winnaars van deze prijzen worden ook gelezen door de juryleden van ons project De Inktaap, dé jongerenprijs van de Nederlandse literatuur. Vanaf september lezen ruim duizend jongeren van 15 t/m 19 jaar uit de bovenbouw van het voortgezet onderwijs de winnende titels van deze drie grote literaire prijzen, en kiezen daaruit hun favoriet.

Op dit moment is het (lees)traject van De Inktaap 2019 al van start, dus op de shortlist staan zes kanshebbers om genomineerd te worden voor de volgende editie. Tommy Wieringa won de prijs in 2014 en zei toen: ‘Dat jongeren een roman als deze lezen, begrijpen en waarderen, is een serieuze bekroning.’ Ik ben benieuwd of hij de Bookspot wint en volgend jaar weer genomineerd is, maar ook de andere auteurs zijn goede kanshebbers.

PETER ROSENDAAL Vertrekkend persvoorlichter bij de CPNB

Foto Ellis Faas

groter publiek bereikt. In 2012 was hij al te gast bij het Geen Daden Maar Woorden Festival Utrecht, na het verschijnen van zijn debuutroman Verloren grond, en vorig jaar stond hij op ons festivalpodium in Rotterdam. Isik is een echte verteller, dat merk je natuurlijk niet alleen tijdens een festival, het blijkt vooral uit zijn boeken. Wees onzichtbaar is een meeslepende coming-of-age-roman. Het is bovendien niet alleen een aangrijpend verhaal, de thematiek is – ondanks dat het boek zich afspeelt in de jaren tachtig en negentig – heel actueel. Ik gun Wees onzichtbaar een groot publiek, maar misschien nog wel belangrijker: ik raad een groot publiek dit boek aan!

Bestseller 60 (week 41): Xander/ De Fontein en VBK meeste titels Toen uitgeverij Xander met De Zeven zussen op #1 belandde – en daarna met nog eens vier titels van Riley De Bestseller 60 bestormde – moest ik meteen aan mijn jeugdvriend uit Warnsveld Sander Knol denken; hoe hij zo’n zes jaar geleden Xander begon na toch op een opmerkelijke manier bij Meulenhoff via de achterdeur het bedrijf verlaten te hebben. Dat is het mooie van het creatieve vak van uitgeven, of dat nu een boek of muziek is: met de juiste inventiviteit, het juiste fingerspitzengefühl en lef kan je grote successen behalen. Dat bloed loopt ook door de aderen van Mai Spijkers en Oscar van Gelderen; alle drie uitgevers pur sang, die bijvoorbeeld een crisis zien als een opportunity.

Of Martin Fontijn van Fontaine, wiens Simpel van Ottolenghi in Nederland – als enige land in de wereld als ik het goed heb – een week of drie de eerste plek in De Bestseller 60 bezet hield.

Chapeau!

Schrijverscentrale op lijst van 264 genomineerden voor Astrid Lindgren Memorial Award 2019

oktober 2018 jaargang 185

Ook een mooi nieuwtje, al hebben ze veel concurrentie. Toen Margreet Ruardi vertrok is even de gedachte bij me opgekomen om te solliciteren als directeur.

Margreet heeft SSS in 1979 opgericht en SSS is jarenlang een veilige haven van inkomsten voor schrijvend Nederland geweest. Want er zijn maar weinig schrijvers in het Nederlandse taalgebied die kunnen leven van hun boeken. Lezingen en optredens op scholen en in boekhandels en bibliotheken zijn ontzettend belangrijk en niet alleen voor de portemonnee van deze auteurs maar vooral om de roman aan de man of scholier te brengen, zoals de CPNB en De Schrijverscentrale – met inmiddels Anne Zegers aan het roer – met de Boekenweek voor Jongeren al zo’n vier jaar doen.

Het 360 graden verdienmodel (ook een percentage van de optredens en/of merchandise innen) wordt door sommige uitgeverijen zo nu en dan toegepast en niet iedereen vindt dat even aangenaam maar een uitgever zou tegenwoordig ook een agent, PR-adviseur, booker, roadie en als het kan een festivalprogrammeur moeten zijn.

Aandeel online stijgt, e-boekmarkt stabiliseert Het baart mij zorgen dat terwijl de omzet van de boekenverkoop toch de laatste tijd wat stijgt – wat natuurlijk heel mooi nieuws is – dat niet in de boekhandel om de hoek gebeurt maar voornamelijk via online verkopen van fysieke boeken, bij bol.com...

Bol is ook maar een boekwinkel (al verkopen ze tegenwoordig alles wat los en vast zit) en zelf betrap ik me ook op het gemak van online boeken, kleding, etcetera kopen maar het doet toch pijn dat die ouwe vertrouwde boekwinkel zo moeilijk het hoofd boven water kan houden, met of zonder koffiehoekjes. Daar staat dan wel tegenover dat de nieuwe eigenaar van Scheltema op de meest irritante plek van Amsterdam is gaan zitten, een plek die de meeste Amsterdammers juist mijden vanwege de hectische, toeristische drukte van de Dam en het Rokin. Tja, dat zal ze hopelijk niet de kop kosten maar ik kom er daardoor helaas nog maar weinig.

11

12

www.boekblad.nl

DE VISIE

Mizzi van der Pluijm en Dimitri Verhulst (Pluim)

‘SCHRIJVERS ZIJN DE BASIS EN DE ZIEL VAN HET BEDRIJF’

E Tien maanden bestaat Uitgeverij Pluim nu. Met het oprichten van een schrijverscoöperatie, die voor een deel eigenaar van het bedrijf wordt, krijg de uitgeverij steeds meer vorm. UITGEVER MIZZI VAN DER PLUIJM EN CO-VOORZITTER DIMITRI VERHULST van de coöperatie lichten toe waarom de eerste samenkomst van de schrijvers zo veel belofte voor de toekomst inhoudt.

Tekst Maarten Dessing, Beeld Chris van Houts

oktober 2018 jaargang 185

Eerst was daar Uitgeverij Pluim. Toen het niet gelukt was om Atlas Contact te kopen van VBK startten Mizzi van der Pluijm en Rianne Blaakmeer met hulp van drie financiers per 1 januari een eigen bedrijf. Vanuit een steeg van het Amsterdamse centrum gaven zij inmiddels zes titels uit, zoals Ik, J. Kessels van P.F. Thomése en De overblijfvader van Henk Rijks. Maar zij waren vooral druk met het opzetten van Pluim. Ze werken daarbij nauw samen met twee andere spraakmakende jonge uitgeverijen: Das Mag en De Correspondent.

En sinds 4 oktober is er Schrijverscoöperatie Pluim, aan wie Van der Pluijm 4,99 procent van haar eigen aandelen heeft gegeven. Wie lid kan worden, zullen de schrijvers de komende maanden zelf uitmaken. De 37 auteurs die een boek bij de uitgeverij hebben uitgegeven of hebben afgesproken om hun eerstvolgende boek bij Pluim onder te brengen, stellen in onderling overleg de reglementen vast. Dimitri Verhulst en Lieke Marsman zitten het bonte gezelschap van jonge en gevestigde auteurs voorlopig voor.

‘We willen het maximaal democratisch aanpakken’, zegt Verhulst. ‘We willen niemand reglementen in de maag stampen. Daarom hebben we iedereen na de eerste bijeenkomst op 18 oktober naar huis gestuurd met een aantal denkoefeningen. Achter de vraag wie er lid kan worden, liggen bijvoorbeeld vragen als: Moet je een boek uitgegeven hebben? En volstaat het dan om één boek uit te geven? Mogen buitenlandse auteurs lid zijn? In december beslissen we wat de antwoorden zijn.’

Royaltystaffel Hoe waren de eerste tien maanden van Uitgeverij Pluim?

Van der Pluijm: ‘Daar kijk ik nog niet op terug. Ik zit midden in de opbouw. De uitgeverij is nog 13

Je had de kans om alles opnieuw uit te denken.

Waar leidde dat toe?

Van der Pluijm: ‘Eigenlijk vind ik het ook te vroeg om die vraag te beantwoorden. Wat zijn tien maanden? Wel hebben we een aantal belangrijke keuzes gemaakt. We hebben, samen met Das Mag, een eigen vertegenwoordiger voor Vlaanderen, en maken dus geen gebruik van een kantoor dat honderden boeken per jaar moet doen. We hebben de royaltystaffel aangepast, zodat bestsellerschrijvers aan het eind op hetzelfde uitkomen, maar dat beginnende schrijvers en schrijvers in het middensegment – door een verhoging van 50 procent van de basisroyalty – worden gesteund. We maken aparte brochures per titel, waarin een nieuw boek ook in een oeuvre wordt geplaatst om te laten zien wie de schrijver is. Ik noem dat allemaal niet wereldschokkend, maar het zijn wel kleine stappen richting iets nieuws. Ik hoop juist dat, als de uitgeverij is opgezet, we samen met Das Mag kunnen denken over de volgende innovaties. Nee, ik ga niet toeteren over wat ik gá doen. Je moet het eerst doen.’

DIMITRI VERHULST: ‘WE WILLEN HET MAXIMAAL DEMOCRATISCH AANPAKKEN’ niet helemaal af: kijk naar wat er nog gedaan moet worden voor de schrijverscoöperatie. En we zijn met een klein team. We geven dit jaar daarom acht titels uit, waaronder een special van Jaap Scholten, samen met AFdH, en een boekje voor Nachoem M. Wijnberg ter gelegenheid van de uitreiking van de P.C. Hooftprijs aan hem. Dat aantal groeit volgend jaar naar twintig en daarna naar het beoogde maximum van vijfentwintig. We willen alle titels wel de aandacht geven die ze verdienen, zodat ze een jaar in plaats van een paar weken in leven blijven. We hebben er ook veel ideeën voor. Maar dat kost veel tijd.’

Verhulst: ‘De intentie was bij het begin: minder uitgeven, maar die titels beter uitgeven. Onder meer om die reden hebben schrijvers zich aangesloten bij Pluim. Veel schrijvers lijden onder de beperkte levensduur van een boek. Ooit werd gezegd dat het drie maanden was, ik vrees dat het nu veel minder is.’

Van der Pluijm: ‘Op zes weken wordt het gemiddelde tegenwoordig geschat. Precies daarom zie je dat er steeds meer kleine, onafhankelijke uitgeverijen in de Bestseller 60 staan. Zij zijn in de gelegenheid om hun uitgaven wél aandacht te geven.

Dat betaalt zich uit.’

14

www.boekblad.nl

Heb je veel geleerd van Das Mag? Van der Pluijm: ‘Heel veel. Omdat Daniël van der Meer en Toine Donk wisten hoe je een bedrijf moest opzetten. Ik niet. Ik heb geleerd van hen hoe je met een groep mensen een beperkt aantal titels brengt. Of hoe goed deze tijd is voor een start-up dankzij alle technische mogelijkheden. Je hoeft niet langer systemen aan te schaffen om het proces in je uitgeverij in kaart te brengen of je productie te stroomlijnen.’

Probeer je ook meer nadruk te leggen op de redactie, zoals je in het voorjaar in een opiniestuk schreef en onlangs nog in een interview vertelde?

Van der Pluijm: ‘Dat beeld wil ik graag rechtzetten.

Ik vind dat in het gesprék over het boekenvak te veel nadruk ligt op de commerciële kant en te weinig op de redactionele kant. Dat Rianne en ik Pluim samen hebben opgezet, geeft aan dat we ook de commercie belangrijk vinden. Een uitgever moet natuurlijk proberen zo veel mogelijk exemplaren van een boek te verkopen als mogelijk is. De media moeten alleen het blijvende belang van redactie niet onderschatten.’

Meepraten En dan nu een schrijverscoöperatie. Waarom?

Van der Pluim: ‘Omdat schrijvers de basis en de ziel van het bedrijf zijn. Zij verdienen het om de gelegenheid te krijgen mee te spreken over het beleid en de toekomst van de uitgeverij waar zij al hun werk onderbrengen. Om dat concreet te maken hebben we deze coöperatie opgericht. Ook maken we met de coöperatie duidelijk waar wij staan.

Dat ons uitgangspunt echt is dat de schrijver centraal staat – en niet alleen maar een gemakkelijk gedane uitspraak, die je immers vaker hoort.’

DE VISIE

De traditionele redenering is: uitgevers hebben het ondernemersrisico door teksten te exploiteren, schrijvers zijn leveranciers van de grondstof.

Waarom volgt Pluim die gedachte niet meer?

Van der Pluijm: ‘Ik vind dat een paternalistisch uitgangspunt. Door de technologische veranderingen gaat het ook niet meer op. Schrijvers zijn veel meer ondernemers geworden die niet langer afhankelijk zijn van een uitgeverij om hun werk te verspreiden.’

Verhulst: ‘Ik ben het niet eens met de bewering dat schrijvers alleen leverancier van de grondstof zijn. Schrijvers zijn bijvoorbeeld ook lezers, die bekommerd zijn om de literatuur in het algemeen en daarom graag willen meedenken over hoe een uitgeverij zich daarvoor inzet.’

Van der Pluijm: ‘Inderdaad. Dat meedenken is ook een vorm waarin een schrijver een bijdrage levert aan een uitgeverij. Meedenken met en onderdeel zijn van.’

in plaats van alleen maar te mogen aanvinken: meedoen ja of nee.’

Bij De Bezige Bij, de bekendste schrijverscoöperatie in de Nederlandse geschiedenis, praatten schrijvers destijds mee over welk boek wel en niet werd uitgegeven.

Van der Pluijm: ‘Ik heb de coöperatie van De Bezige Bij bestudeerd, ook omdat je moet weten wat je doet. Dit is duidelijk een verschil tussen die coöperatie – ook de enige die ooit in het Nederlandse boekenvak heeft bestaan – en de onze.’

Is een aandeel van 5 procent groot genoeg om te kunnen meedenken?

Van der Pluijm: ‘Ja. De coöperatie heeft daarmee alle rechten van een aandeelhouder. Auteurs kunnen meepraten met andere aandeelhouders en ze kunnen een veto uitspreken over zaken die echt wezenlijk zijn voor de uitgeverij: verkoop, fusie, overnames, opvolging van mij.’

Verhulst: ‘Bovendien levert het werkingsmiddelen op. Er zal een pot ontstaan waaruit we zieke of oude schrijvers zouden kunnen steunen. Ook hebben wij als schrijvers, die zelden administratieve wezens zijn, te maken met zaken als een complexe fiscaliteit. Welk BTW-tarief hoort bij welke inkomsten? In plaats van in ons eentje die rotbelasting in te vullen, zouden we – omdát we in een coöperatief zitten – die zaken kunnen bundelen en iemand aanwerven die dat voor ons doet.’

Van der Pluijm: ‘Ieder jaar wordt die pot aangevuld naar gelang de verdiensten van de uitgeverij.’

Verhulst: ‘Dat maakt ons tot die gekke uitgeverij waarvan alle auteurs van elkaars boek hopen dat dat het goed doet. Kom daar eens om!’

Is duidelijk vastgelegd waarover de coöperatie wel en niet meepraat?

Van der Pluijm: ‘Natuurlijk. Een coöperatie is een containerbegrip. Er bestaan zoveel vormen van coöperaties. We zijn daarom van tevoren met een groep schrijvers naar een advocaat gegaan om te praten over wat de wensen zijn en hoe je daar juridisch vorm aan geeft. Daar is uitgekomen dat de uitgeverij nog steeds gerund wordt door Rianne en mij. Wij nemen alle uitgeefbeslissingen. De schrijvers praten mee over de manier waarop de uitgeverij opereert.

En over wat je als groep kan doen.’

Verhulst: ‘Neem nieuwe mogelijkheden als Bookchoice en Kobo Plus. Schrijvers willen meepraten over hoe hun werk onder lezers wordt gebracht

MIZZI VAN DER PLUIJM: ‘AUTEURS VERDIENEN HET OM DE GELEGENHEID TE KRIJGEN MEE TE SPREKEN OVER HET BELEID EN DE TOEKOMST VAN DE UITGEVERIJ’ oktober 2018 jaargang 185

15

DE VISIE

MIZZI VAN DER PLUIJM: ‘NAAR EEN SCHRIJVER DIE ZEGT WAT HIJ ERVAN VINDT, WORDT SOWIESO ALTIJD GELUISTERD. MAAR EEN WERKELIJKE STEM IS EEN AANDEEL’

DIMITRI VERHULST: ‘DIT MAAKT ONS TOT DIE GEKKE UITGEVERIJ WAARVAN ALLE AUTEURS VAN ELKAARS BOEK HOPEN DAT DAT HET GOED DOET. KOM DAAR EENS OM!’

16

www.boekblad.nl

DE VISIE

Vervreemding Wanneer is het idee van een coöperatie gerezen?

Van der Pluijm: ‘De kiem is gelegd tijdens de gesprekken over het al dan niet uitkopen van Atlas Contact.

In gesprekken met schrijvers bleken zij dat te willen.

Als de uitkoop doorgegaan was, hadden we ook een coöperatie opgezet. Toen dat niet lukte, moest eerst Pluim worden opgezet. En nu konden we dit tot stand brengen.’

En waarom hadden schrijvers die wens?

Verhulst: ‘Intrinsiek ben ik te lui om me met dit soort zaken bezig te houden. Het liefst zit ik thuis te schrijven. Maar ik moest ook vaststellen dat ik langzaamaan verbitterde. Ik vond het algehele klimaat in de letteren allemaal te weinig en te inhoudsloos.

Dat gaat van het niveau van de recensies tot de beleving en plaats van de literatuur in de maatschappij.

Ik werd daar moedeloos van. Ik stond op een goed moment voor de keuze: ofwel een oude, zeurende vent worden ofwel er middenin gaan staan en proberen er iets aan te doen. En toen gebeurde het ongelooflijk prettige dat er een nieuwe uitgeverij ontstond. Hoe vaak komt het nu voor in een schrijverscarrière dat je als een blanco blad opnieuw kunt beginnen en dat je kan en mag meepraten?’

zicht kleefde aan een uitgeverij. Uitgeverijen als De Arbeiderspers, uitgevers als Angèle Manteau. Een uitgeverij stond voor iets. Was een soort familie. Dat was zo sterk dat ik bij mijn debuut wist naar welke uitgeverij ik het manuscript moest sturen. In de loop der jaren ben ik dat gevoel kwijtgespeeld.’

Van der Pluijm: ‘Dat komt mede door de verzakelijking. Vroeger had je gentlemen’s agreements. Dat is verdwenen, waardoor je nieuwe manieren zoekt om je tot elkaar te verhouden en om recht te doen aan de behoefte van mensen om over meer te praten dan alleen het omslag en marketingplan van je eigen boek.’

Verhulst: ‘Vergeet de veranderingen bij uitgeverijen en het verloop van mensen niet. Dat gaat zo snel.

Dan kreeg ik weer een brief waarin werd uitgelegd hoe de uitgeverij was geherstructureerd. Eerlijk gezegd volgde ik dat niet meer. Ik kon het ook niet meer volgen. Maar het zorgt wel voor vervreemding.

Ik hoop dat we nu dit tijdperk kunnen afsluiten waarin schrijvers het gevoel hebben de literatuur te moeten ondergaan. Dat we ons maar hebben te schikken naar hoe anderen de literatuur structureren.’

Laat ik het anders formuleren: waarom was een schrijversstatuut niet goed genoeg en moest Pluim een schrijverscoöperatie hebben?

Van der Pluijm: ‘Om mensen echt een stem te geven heb je aandelen nodig. Bij alle andere vormen kan een schrijver ook meepraten. Naar een schrijver die zegt wat hij ervan vindt, wordt sowieso altijd geluisterd. Maar een werkelijke stem is een aandeel.’

Verhulst: ‘Persoonlijk vind ik het niet van belang welke naam erop kleeft. Ik vind het vooral belangrijk dat ik ernstig word genomen in mijn hoedanigheid van auteur die ook iets anders doet dan alleen maar teksten leveren. Anders dan veel collega’s, wat ik van hen hoor, werd ik regelmatig gepolst naar mijn mening over sommige zaken. Maar zoals Mizzi zegt: het feit dat je een stem krijgt als aandeelhouder, maakt het net iets meer. Met een aandeel krijg je heel concreet draagkracht. Dat is voor mij en ik vermoed voor heel wat schrijvers betekenisvol.’

Droom Hoe was de eerste bijeenkomst met de auteurs over de coöperatie?

Van der Pluijm: ‘Er waren 27 schrijvers aanwezig. De rest moest optreden of had andere verplichtingen.’

Verhulst: ‘En dan denk je: zet schrijvers bij elkaar om te praten over vragen wie er lid mag worden van de coöperatie en je bent vertrokken voor een discussie van zeventien uur. Maar het was geen kiekenkot. Tot mijn verbazing verliep het waanzinnig gestructureerd. Daarbij was zeker niet de hoofdvraag: hoe houd ik mijn eigen spaarvarken vet? Het ging niet over percentjes in contracten. Het ging integendeel meer over wat een coöperatie kon zijn. Over hoe we schrijvers, óók buiten de uitgeverij, kunnen helpen.

En over literatuur in het algemeen. Dat deed me zeer deugd.’

Van der Pluijm: ‘Inderdaad. Ik was daar ontzettend door geraakt. Het ging over het vak, de literatuur, hoe je schrijvers een podium kunt geven. Ik dacht: dít is waarom ik als meisje in de uitgeverij wilde werken. Ik leefde mijn eigen droom.’

Verhulst: ‘Je had, zoals ik, dat romantische idee van de Bloomsbury Group?’

Van der Pluijm: ‘Ja. Of Simone de Beauvoir en Sartre.

Ik had gedacht: zo zit de hele literatuur in elkaar.

Was me dat even een teleurstelling.’

Verhulst: ‘Maar kijk. Nu doen we het toch.’

Waar blijkt uit dat veel schrijvers dit willen?

Verhulst: ‘Je voelt echt de nood onder de collega’s. Ik vind het ook niet onlogisch dat iedereen zich vervreemd voelt van de uitgeverij. Ik weet zelf nog dat ik als lezende tiener het gevoel had dat er een ge-

En hoe gaan Pluim en de schrijverscoöperatie dan de literatuur bevorderen?

Van der Pluijm: ‘Daar kwamen tijdens de eerste bijeenkomst ook goede ideeën uit, maar ik denk dat we die op dit moment voor ons moeten houden.’

Maar VBK had al jaren een schrijversstatuut.

Verhulst: ‘Schrijversstatuut? Dat verneem ik nu voor het eerst.’

Van der Pluim: ‘Het lijkt me niet goed om de situatie te vergelijken met die bij Atlas Contact. Dat is niet eerlijk tegenover de mensen daar.’

oktober 2018 jaargang 185

17

VOOR DE De Bijenkorf besteedt boekenafdelingen uit aan AKO

LUXE

Koffietafelboeken, een ruime zithoek, veel Engelstalige titels en groene wanden met echte planten. Voor de ware boekenliefhebber is de vernieuwde boekenafdeling in de Amsterdamse vestiging van De Bijenkorf een aangename verrassing. En dat is best opvallend, nu het boekenaanbod in handen is van ‘bestsellerspecialist’ AKO. Tekst Constantijn Hoffscholte, Beeld Jolien Gielleit

Afgelopen voorjaar werd bekend dat De Bijenkorf de boekenafdelingen in alle zeven vestigingen wilde uitbesteden aan AKO. Een voorstel lag op dat moment bij de ondernemingsraad. In de maanden daarna kwam de deal rond en sinds 3 september is AKO officieel verantwoordelijk voor het boekenaanbod in het warenhuis. Op 17 september ging in de Bijenkorf-vestiging in Amsterdam de geheel verbouwde boekenafdeling open.

Bij de andere vestigingen – in Amstelveen, Den Haag, Eindhoven, Maastricht, Rotterdam en Utrecht – staan de komende jaren verbouwingen gepland.

Het uitbesteden van het boekenaanbod past in de strategie van De Bijenkorf, dat de laatste jaren meer afdelingen omvormde naar shop-in-shopconcepten, zoals van de luxemerken Hermès en Gucci. In de samenwerking met AKO is dit concept voor klanten niet zichtbaar. Hoewel AKO de personeelsleden in dienst heeft, de inkoop verricht en bestellingen verwerkt, blijft voor bezoekers alles onder het Bijenkorf-label plaatsvinden.

Fris en strak Op het eerste gezicht is AKO als specialist van winkels op treinstations en luchthavens geen voor de hand liggende keuze om het aanbod van een luxe warenhuis in te vullen. ‘Het assortiment wordt afgestemd op de klantbehoefte’, liet men na de bekendmaking in managementtaal weten. Wie de vernieuwde vestiging in Amsterdam bezoekt, moet 18

www.boekblad.nl

NIEUWE WINKEL

LEZER HET IS LUXE, HET IS VERZORGD EN ER IS DUIDELIJK GOED NAGEDACHT OVER HET ASSORTIMENT echter concluderen dat juist dat goed is gelukt. De boekenafdeling ziet er niet alleen fris en strak uit, maar past ook naadloos bij de uitstraling die je in De Bijenkorf verwacht. Het is luxe, het is verzorgd en er is duidelijk goed nagedacht over het assortiment.

Van het bekende AKO-recept – grote stapels bestsellers – is hier weinig te merken. In plaats daarvan zijn er tafels met titels als Homage to humanity (het nieuwe fotoboek van Jimmy Nelson), M.C. Escher pop-ups en My floral affair (lifestyle bloemenboek). In het midden is een zitge-

oktober 2018 jaargang 185

19

deelte met grijze banken waar je lekker in wegzakt. Aan de raamzijde vallen twee ecologisch verantwoorde plantenwanden op – even voelen, ja ze zijn echt. De tijdschriftenwand is bescheiden van omvang, Engelstalige titels zijn er daarentegen volop en niet alleen de welbekende paperbacks. Voor de Kobo e-reader is er naast de kassa een kleine balie waar e-books gedownload kunnen worden.

Mijn persoonlijke favoriet: de lange tafel met muziek-, film-, kunst- en designboeken. Van Why vinyl matters tot Banksy, Wall and piece en The Beatles in 100 objects.

Heerlijk.

Neonletters Toptitels zijn er ook, in dit geval geen top-10 maar top-5 geselecteerd in verschillende genres. Het is nergens over20

heersend. De meubels van donker hout zijn stijlvol. Wat opvalt aan de kasten is de vrijwel overal doorgevoerde front-presentatie – iets wat je ook in de AKO-winkels veel ziet. Voor kinderen is er een speelmeubel (bootje), een gele taxi met Gouden Boekjes en een mooie wand met boeken. Harry Potter heeft een eigen tafeltje, mét de luxe, geïllustreerde Engelstalige uitgaven erbij.

Het enige dat in de fraaie ruimte enigszins detoneert zijn de roze neonletters boven sommige kasten. Misschien een kwestie van smaak… Verder is het hier voor de boekenliefhebber goed toeven.

Een persoonlijke ‘touch’ zoals je die in veel zelfstandige boekhandels treft, kom je in dit warenhuis niet zozeer tegen. In dat opzicht lonkt de verleiding van een winkel als Scheltema even verderop aan

www.boekblad.nl

VOOR DE BOEKENLIEFHEBBER IS HET HIER GOED TOEVEN

het Rokin. Wat niet wegneemt dat AKO er in is geslaagd een boekenafdeling neer te zetten die qua ‘look and feel’ prima aansluit bij wat je mag verwachten (of waarop je hoopt) in een warenhuis als De Bijenkorf.

NIEUWE WINKEL

Dieter Klein Nagelvoort (AKO)

‘WE WILLEN HET GEVOEL VAN DE BIJENKORF BEHOUDEN’ Commercieel manager Dieter Klein Nagelvoort van AKO ziet in de samenwerking met De Bijenkorf een kans om lezen ‘in de breedte’ te stimuleren. Gedeelde kennis moet leiden tot een concept dat voor beide partijen een waardevolle toevoeging is.

Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?

‘De Bijenkorf was op zoek naar een partij die hun boekenafdeling zou kunnen invullen. Wij raakten met elkaar in gesprek en zijn gaan kijken of het voor beide bedrijven interessant kon zijn. De Bijenkorf zocht een specialist in boeken en AKO kan die rol goed vervullen.’

Kunnen we nu spreken van een shop-inshop of noemt u het anders?

‘In feite is het een shop-in-shop, al vind ik dat niet helemaal de juiste benaming. Vooral niet door het grote oppervlak dat wij invullen. In De Bijenkorf Amsterdam gaat het om 320 vierkante meter, het is een volwaardige afdeling binnen het warenhuis.’

AKO liet eerder dit jaar weten dat het zich nog meer gaat focussen op high-traffic retail. In hoeverre past deze stap in dat voornemen?

‘Als je ziet hoeveel mensen De Bijenkorf bezoeken, zou je hier van high-traffic retail kunnen spreken. Wel is het klantprofiel van de Bijenkorf-bezoeker anders dan van de AKO-winkels. Voor ons is het belangrijkste dat dit aansluit bij onze activiteiten. Audax [het concern waartoe AKO behoort, red.] wil het lezen stimuleren, deze samenwerking biedt de mogelijkheid om dat te doen. De Bijenkorf is een plek waar je met boeken een heel belangrijke rol kunt vervullen.’

met het afstemmen van het assortiment op specifieke klantbehoefte. Door samen op te trekken willen we hier een goed concept neerzetten.’

Dieter Klein Nagelvoort

‘DOOR SAMEN OP TE TREKKEN WILLEN WE HIER EEN GOED CONCEPT NEERZETTEN’

Toch is dit iets heel anders dan winkels op een treinstation of vliegveld.

‘We weten dat we hier andere accenten moeten leggen. Dat doen we in samenspraak met De Bijenkorf, bij hen zit veel kennis op het gebied van klantprofielen. AKO is als retailer altijd op zoek naar nieuwe kanalen en heeft ervaring

oktober 2018 jaargang 185

Hoe vertaalt zich dat in de winkel?

‘Op basis van de cijfers weten we dat kinderboeken en koken belangrijke categorieën zijn in De Bijenkorf. Binnen AKO weten we wat er in deze rubrieken speelt, welke boeken er verschijnen en wat de ontwikkelingen zijn. Normaal gesproken moeten we daar vrij scherpe keuzes in maken, dan zien we soms wel kansen voor een bepaalde titel maar niet binnen het AKO-concept. Op de Bijenkorf-afdelingen zijn er meer mogelijkheden om uit te pakken en kunnen we een breder palet inzetten. Verder is AKO sterk in het Engelstalige boek en denken wij dat een uitbreiding hiervan binnen het assortiment van De Bijenkorf goed kan werken. Dat blijkt ook uit de eerste bevindingen.’

Welke uitstraling krijgen de boekenafdelingen in De Bijenkorf?

‘We hebben in Amsterdam bewust gekozen voor een afdeling die rust uitstraalt, met zitbanken en planten. In de AKO-winkels past dat ruimtelijk gezien niet, hier zijn er voldoende vierkante meters om wel die rust te creëren. Belangrijk is dat we het gevoel van De Bijenkorf behouden, het moet kwaliteit uitstralen. We willen niet dat klanten worden overvallen door een muur van boeken.’

21

AKO TIMMERT AAN DE WEG

Bij de overname kreeg het personeel van De Bijenkorf de kans om bij AKO in dienst te komen of over te stappen naar een andere afdeling. Hoe is dat verlopen?

‘Het merendeel van het personeel is binnen De Bijenkorf naar een andere afdeling gegaan. Vervolgens hebben wij gekeken hoe we het beste kunnen omgaan met het personeelsbestand dat we binnen AKO hebben. Een deel van de nieuwe medewerkers in De Bijenkorf is uit dat eigen bestand gekomen, daarnaast zijn er ook medewerkers aangetrokken.’

Wanneer worden de afdelingen in andere vestigingen van De Bijenkorf verbouwd?

‘Inclusief Amsterdam gaat het om zeven vestigingen. Vijf daarvan hebben zelfstandige boekenafdelingen. Bij de andere twee – in Amstelveen en Maastricht – gaat het om een kleiner oppervlak en is de boekenafdeling onderdeel van een andere afdeling binnen het warenhuis. Daar vult AKO het assortiment 22

in maar staat geen eigen personeel. De grote boekenafdelingen gaan we de komende jaren stuk voor stuk aanpakken.

Het is de bedoeling om tot aan 2021/2022 elk jaar minstens één winkel te verbouwen.’

AKO ontplooit dit jaar opvallend veel nieuwe activiteiten. Vanwaar dit offensief?

‘Onder leiding van de nieuwe directie bij Audax zijn we als organisatie een nieuwe weg ingeslagen. Naast de samenwerking met De Bijenkorf hebben we twee universiteitswinkels geopend en zijn we een samenwerking aangegaan met RDC. Ik denk niet dat je kunt zeggen dat dit doelbewust kort op elkaar is gepland. AKO is altijd op zoek naar kansen, deze activiteiten passen goed bij ons dna waarin lezen centraal staat. Misschien dat we in het verleden minder op zoek waren naar een verbreding van onze activiteiten. Het voordeel van deze stappen is dat we meer mogelijkheden krijgen om lezers via verschillende kanalen te bereiken.’

www.boekblad.nl

AKO is opgericht in 1878 onder de naam Amsterdamsche Kiosk Onderneming. Van oudsher is de onderneming actief op stations, luchthaven Schiphol en in binnensteden. Later kwamen daar ook winkels in ziekenhuizen bij. AKO is onderdeel van mediaconcern Audax en telt ongeveer honderd winkels. In 2017 boekte AKO een omzet van 104 miljoen euro en waren er 349 medewerkers werkzaam.

Dit jaar is de keten zeer actief aan het uitbreiden. In april werd op de campus van TU Delft een eerste universiteitswinkel geopend. Kort voor de start van het nieuwe collegejaar kwam daar een tweede winkel bij op de universiteit van Wageningen. In augustus werd bekendgemaakt dat AKO een ‘vergaande samenwerking’ aangaat met de Retail Development Company (RDC), de organisatie achter onder meer The Read Shop en Plantage Boekhandel. De retail formules zijn samengebracht onder Audax Retail. Daarnaast is AKO sinds begin september verantwoordelijk voor het boekenaanbod in de zeven vestigingen van De Bijenkorf in Nederland.

COLUMN Marjoleine Wolf

GEVAARLIJKE KLANTEN Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

Na een welgemeend ‘goedemorgen’ of ‘goedemiddag’ is het eerste wat ik zeg tegen een klant die de boekhandel binnenkomt ‘Kan ik u misschien helpen of wilt u even rondkijken?’

Sommige klanten beginnen dan meteen in een meegenomen tasje te graaien en steken na enig zoeken triomfantelijk een krantenknipsel omhoog. Deze ‘knipsel-klant’ is goed geïnformeerd, behoeft geen advies en als welwillende boekverkoper kan ik weinig meer doen dan het gewenste boek pakken of – als het niet in de boekhandel is – bestellen. Ook de ‘Top 10 klant’ heeft weinig tot geen advies nodig. Deze vertrouwt blind op de (hopelijk goede) smaak van andere klanten en maakt meestal snel zijn keuze.

Toch nemen de meeste klanten de tijd en willen ze graag even rustig rondkijken. Dromerig dwalen soms hun ogen over omslagen, ruggen en achterflappen: een boek wordt even opengeslagen, alsof ze verwachten dat het boek hen zelf een teken geeft. ‘Koop mij!’. Deze klanten komen er meestal zelf wel uit en kuieren na een halfuurtje met één of twee boeken tevreden richting de toonbank. Voor de zekerheid vragen ze soms nog even ‘Is dit wat?’. Maar het besluit het boek wel of niet te kopen, hebben ze zelf al genomen.

Gelukkig zijn er genoeg klanten die je advies wél nodig hebben. Een van mijn favorieten in deze categorie is de ‘vakantieklant’. Wij hebben een ‘vakantieklant’ die ieder jaar drie weken naar Spanje gaat. Ze komt standaard een dag voor vertrek de boekhandel in en wil ‘minstens tien steengoede boeken’ mee. Het zweet breekt me dan uit. Wat heb ik ook al weer allemaal gelezen? Na ruim een uur wikken en wegen en met een schorre stem van de lovende woorden, loop ik uiteindelijk met twee tassen vol boeken met haar mee naar de auto. Ik zet de boeken op de achterbank en zwaai haar enthousiast uit. Een week later ontvang ik de eerste ‘appjes’. De eerste drie boeken heeft ze al gelezen en geeft ze als cijfer gemiddeld een 9. Ik ben opgelucht en kijk er nu al naar uit haar volgend jaar terug te zien.

Mijn eigen vakantiestapel bestaat voornamelijk uit oudere titels en klassiekers. Stuk voor stuk aanraders van de gevaarlijkste klantensoort die er bestaat: de klant die jou boeken verkoopt! Die tijdens een gesprek over boeken opeens uitroept: ‘Ken je dat boek niet?! DAT MOET JE ECHT LEZEN!’. En dan ga ik weer voor de bijl. Want een boek dat je ‘echt gelezen moet hebben’, kan iedere zichzelf respecterende boekverkoper natuurlijk onmogelijk laten liggen. Toch zal deze ‘moet je echt lezen’ -stapel nog heel even moeten wachten. Pas na het altijd drukke laatste kwartaal zal ik er de tijd voor hebben. En ondertussen maar hopen dat ik er niet al te veel ‘aanraders’ bij krijg…

23

24

www.boekblad.nl

UITGEVERIJ

Bij De Correspondent denken ze altijd vanuit de lezer

Kleine uitgever, grote idealen Het zijn drukke tijden voor De Correspondent. Eind september bestond het journalistieke platform vijf jaar, wat onder meer werd gevierd met de verschijning van een nieuw boek. De redactie verhuisde recent naar een nieuw kantoor in Amsterdam. Ondertussen werken oprichters Rob Wijnberg en Ernst-Jan Pfauth in New York aan een Engelstalige pendant, The Correspondent. Stabiele factor in het geheel is de boekenuitgeverij. Met een klein aantal titels weet De Correspondent een groot aantal mensen te bereiken. Wat is het geheim?

Tekst Constantijn Hoffscholte, Beeld Jan Reinier van der Vliet

‘Een beetje steriel nog hier’, zegt uitgever Milou Klein Lankhorst met een blik op de kale muren van de vergaderruimte. Het is nog een beetje wennen in de nieuwe behuizing aan het Amsterdamse Barentszplein. Bedrijvigheid genoeg – in de grote redactiezaal beneden en in de kantine, waar juist een groep twintigers en dertigers aanschuift voor een gezamenlijke lunch. Na de tweede verhuizing in een paar jaar tijd is De Correspondent qua huisvesting voorlopig klaar voor de toekomst. ‘Hier zitten we op de groei’, zegt adjunct-uitgever Andreas Jonkers, die ook bij het gesprek aanschuift. De uitgeeftak is er qua ruimte mooi op vooruitgegaan. Boekenpallets in een eigen kamer in plaats van op de gang.

Het gaat hard met De Correspondent. In 2013 begon het online platform met 15.000 abonnees en dertien medewerkers. Vijf jaar verder zijn het 60.000 abonnees en meer dan vijftig medewerkers. De uitgeeftak ontstond een jaar na de oprichting. Sindsdien bracht De Correspondent acht boeken uit, de negende titel volgt eind oktober. Aan succes geen gebrek: vrijwel alle titels kwamen volop in het nieuws, auteurs mochten regelmatig aanschuiven in programma’s als De Wereld Draait Door en de verkoopcijfers waren ook boven verwachting.

Klein Lankhorst werkte in 2014 als redactie-assistent voor De Correspondent

toen het idee ontstond om zelf boeken uit te geven. ‘Rutger Bregman had zich een jaar lang een slag in de rondte geschreven. “Mijn ideeën zijn op”, zei hij.

Hoofdredacteur Rob Wijnberg vond dat hij er maar een boek van moest maken.

Dat werd Gratis geld voor iedereen.’ Met werkervaring bij Meulenhoff Boekerij en literair agentschap Sebes & Van Gelde-

‘WIJ SCHRIJVEN VANUIT DE GEDACHTE DAT ALS JE UITGESPROKEN SUBJECTIEF BENT, JE EIGENLIJK HET MEEST OBJECTIEF BENT’ ren was Klein Lankhorst de aangewezen persoon om het uitgeefproces te begeleiden. Als vanzelf groeide ze door naar de rol van uitgever. ‘Ik noemde me uitgever, maar was in die begintijd net zo goed vertegenwoordiger, pr-medewerker en logistiek medewerker. Alles tegelijk.’

Met de aanstelling van Jonkers in februari van dit jaar verdubbelde de capaciteit

oktober 2018 jaargang 185

van de uitgeverij. Ook hij komt uit eigen kring, Jonkers werkte hiervoor als eindredacteur bij De Correspondent. Nu is hij degene die er achter de schermen op toeziet dat de productie op rolletjes verloopt. ‘Andreas zorgt ervoor dat elk nieuw boek ons beste boek ooit wordt. Ik zorg dat het ook goed wordt verkocht’, vat Klein Lankhorst de rolverdeling bondig samen.

Het boekenteam wordt bijgestaan door redacteur Harminke Medendorp, de vormgevers van creatief bureau Momkai en sinds augustus ook door accountmanager Emilie Franse. Zij is aangetrokken in een samenwerking met collega-uitgeverijen Das Mag en Pluim. Door het inschakelen van een vertegenwoordiger hopen zij hun uitgaven (nog) beter voor het voetlicht te krijgen in de boekhandel. De start is veelbelovend, volgens Klein Lankhorst: ‘In september werden we voor het eerst op de beurs vertegenwoordigd. Mede daardoor is onze nieuwe titel Dit was het nieuws niet duidelijk beter ingekocht dan we gewend waren.’

Dat het juist met deze titel gebeurt, is wel toepasselijk. Dit was het nieuws niet is een soort ‘best of’ van vijf jaar De Correspondent. Het eind september verschenen boek bevat ‘21 onmisbare verhalen die niet zo snel in het journaal zullen komen, maar wél een dieper inzicht geven in hoe de wereld werkt’. Het is precies 25

waar De Correspondent voor staat. Klein Lankhorst: ‘Onze filosofie is dat we verder kijken dan de waan van de dag, dat is het uitgangspunt bij alles wat we doen.

De onderwerpen van onze boeken – privacy, marktwerking, de prestatiesamenleving, de macht van cijfers – sluiten daarbij aan en zijn in feite tijdloos. Daarom zijn al onze uitgaven ook nog steeds verkrijgbaar. Er komt vast een moment dat we iets niet meer gaan herdrukken, maar tot op heden hebben we die keuze nog niet hoeven maken.’

Transparant

In vier jaar heeft De Correspondent heel wat succesvolle titels uitgebracht.

Wat is het geheim?

Klein Lankhorst: ‘Ik denk dat het succes deels te verklaren is door de weg die onze boeken afleggen voordat ze worden gepubliceerd. Alle titels komen voort uit een journalistieke zoektocht die zich vertaalt in artikelen op het online platform van De Correspondent. Tijdens dat proces kijken er veel mensen mee.

Specialisten, die op stukken reageren en hun kennis delen. Maar ook veel andere lezers, die de zoektocht volgen. Als het boek uiteindelijk verschijnt, is er al een achterban die het graag wil lezen.’

Commercieel gezien een handige formule.

Jonkers: ‘Onze boeken beginnen bij de fascinatie voor een onderwerp, met een relevante vraag. Wij redeneren niet vanuit de gedachte: hoe kan iets een commercieel succes worden? Het is veel meer de vraag hoe we iets op de agenda kunnen krijgen, hoe we aandacht kunnen vestigen op een maatschappelijk relevant thema. De boe26

ken blijken daar een goed middel voor.’

Klein Lankhorst: ‘Het beste voorbeeld is misschien Je hebt wél iets te verbergen van Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis. Dat is een verkoopsucces, maar belangrijker nog is dat het onderwerp privacy door dit boek echt op de agenda is gezet.’

Waar staat De Correspondent als uitgeverij?

Klein Lankhorst: ‘Afgelopen jaar hebben we een flinke professionaliseringsslag gemaakt door de komst van Andreas. We kunnen nu twee keer zoveel doen. Zo hebben we het binnenwerk van onze uit-

‘ALS IK DIE ENORME HOEVEELHEID TITELS OP DE BEURS ZIE… DAT IS TOCH GEWOON SCHIETEN MET HAGEL?’

De Correspondent in elkaar zit. De auteur staat bij ons centraal, in al zijn subjectiviteit. Wij schrijven vanuit de gedachte dat als je uitgesproken subjectief bent, je eigenlijk het meest objectief bent.’

Jonkers: ‘Als lezer volg je bij ons een auteur. Je maakt mee hoe zijn leerproces als journalist rond een bepaald onderwerp verloopt. Die werkwijze is heel open en transparant, je kan meedoen als lezer.’

Stellen jullie vooraf targets voor de boeken die je uitgeeft?

Klein Lankhorst: ‘De eerste oplage is het target. Als we die verkopen zijn we tevreden, dus daar doen we hard ons best voor.

Alles wat we meer verdienen aan een boek komt ten goede aan de journalistiek van De Correspondent. Buiten dat zijn de boeken een manier om onze naamsbekendheid te vergroten. We hopen dat mensen die een boek hebben gelezen ook lid worden van ons platform.’

Idealistische club gaven onder de loep genomen, dat kon beter. In augustus hebben we een podcast gelanceerd over Amerikanen lopen niet van Arjen van Veelen. Onze aankomende titel, Het bestverkochte boek ooit (met deze titel) van Sanne Blauw, verschijnt voor het eerst ook als audioboek. En we zijn bezig om meer lezingen en optredens van onze auteurs te organiseren. De onderwerpen lenen zich daar goed voor.’

Jullie auteurs spelen altijd een prominente rol in de boekpromotie.

Klein Lankhorst: ‘Dat vloeit voort uit hoe

www.boekblad.nl

In de boekenwereld zijn jullie als journalistiek platform een beetje een vreemd eend in de bijt. Voelen jullie je meer journalist of uitgever?

Klein Lankhorst: ‘Ik sta met het ene been in het boekenvak en met het andere in de journalistiek. Ik voel me in ieder geval geen klassieke uitgever, omdat wij anders werken dan de meeste uitgeverijen.’

Wat is jullie beeld van het Nederlandse uitgeeflandschap?

Klein Lankhorst: ‘Dit moet ik subtiel formuleren. Ik vind dat er veel op elkaar

UITGEVERIJ

wordt gelet, en dat er daardoor onderling ook vrij veel concurrentie bestaat.

Terwijl je ook op een andere manier zou kunnen kijken.’

Hoe dan?

Klein Lankhorst: ‘Meer uitgaan van de eigen kracht. Bij De Correspondent agenderen we onze eigen boeken.’

Jonkers: ‘Wij redeneren meer vanuit de lezer, omdat we die door ons platform goed kennen en weten wat die interessant vindt.’

En anderen doen dat te weinig?

Klein Lankhorst: ‘Wat je ziet is dat het boekenvak vercommercialiseert. Ik snap het wel, het vak heeft het niet makkelijk en als je met je rug tegen de muur staat is de verleiding groot om te focussen op commercie. En wij zijn natuurlijk ook wel een idealistische club. Maar als ik die enorme hoeveelheid titels op de beurs zie… dat is toch gewoon schieten met hagel? Wat dat betreft zou men wel wat selectiever mogen zijn.’

Volgen jullie andere nieuwkomers in het vak?

Klein Lankhorst: ‘Das Mag volgen we natuurlijk en vinden we inspirerend. Zij hebben overeenkomsten met ons in de zin dat ze ook selectief uitgeven en door crowdfunding een groep lezers aan zich gebonden weten. Ook met Sander Ruys van Maven Publishing hebben we regelmatig contact. In het buitenland vind ik Verso Books [VS, red.] een interessante uitgever.’

Jonkers: ‘Onze nieuwe samenwerking met Thinium als specialist in audioboeken werkt ook inspirerend.’

Waarom geeft De Correspondent als digitaal platform eigenlijk niet alleen digitale boeken uit?

Klein Lankhorst: ‘Dat is nooit een overweging geweest. Boeken worden toch nog steeds vooral van papier gelezen.

Het is wel zo dat het aandeel e-boeken bij onze titels hoger ligt dan gemiddeld.

In de begintijd was één op de vier verkochte boeken een e-boek. Tegenwoordig is het 15 procent.’

Boeken van De Correspondent De Correspondent bracht sinds de start van de uitgeeftak in 2014 acht titels uit. Van het eerste boek, Gratis geld voor iedereen van Rutger Bregman, zijn de rechten aan 31 landen verkocht. Wereldwijd gingen er 300.000 exemplaren van over de toonbank. In Nederland is Je hebt wél iets te verbergen van Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis de succesvolste titel met tot op heden zo’n 55.000 verkochte exemplaren. Alle titels van De Correspondent haalden de Bestseller 60. Amerikanen lopen niet van Arjen van Veelen stond dit jaar zestien weken achtereen in de bestsellerlijst.

De Correspondent telt 60.000 leden die op jaarbasis 70 euro betalen om de artikelen op het journalistieke platform te kunnen lezen. In 2017 bedroeg de omzet 3,8 miljoen euro.

Van dat bedrag kwam 14 procent uit de boekenuitgeverij. Bijna 80 procent van de omzet werd verkregen uit abonneegelden. Het platform verwacht in 2018 voor het eerst break-even te draaien. Vorig jaar was het resultaat (door investeringen) minus 240.000 euro.

Als ik de nieuwsbrief lees [Klein Lankhorst verzorgt vanuit De Correspondent een nieuwsbrief over het uitgeefvak, red.], lijkt het of jullie behoorlijk pro-boekhandel zijn.

Klein Lankhorst: ‘Ja, dat klopt. Op dit moment is de boekhandel gewoon nog steeds dé plek waar je boeken koopt. Als onze boeken daar mogen liggen is De Correspondent in het straatbeeld aanwezig. We zijn ook blij met de verkoop via Bol.com, maar in verhouding is de boekhandel nog steeds de beste ambassadeur.

Ik hoop ook dat het zo blijft. Boekhandels zijn waardevol en vervullen een maatschappelijke functie. Persoonlijk hou ik er erg van om er rond te snuffelen. Al moet je natuurlijk zeggen dat de toekomst een combinatie van online en offline is.’

oktober 2018 jaargang 185

Engelstalig

Wat merkt De Correspondent van de ontlezing onder jongeren?

Klein Lankhorst: ‘Wij zijn erg van de privacy, we weten niet precies hoe oud onze lezers zijn omdat we dat niet meten. Zelf heb ik de indruk dat veel studenten ons volgen, maar dat is nattevingerwerk.’

Jonkers: ‘We horen regelmatig dat onze boeken in het onderwijs worden gebruikt. In Vlaanderen is Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers van Rutger Bregman en Jesse Frederik net geselecteerd als een van de ‘Boektoppers’ voor het secundair onderwijs. Buiten dat blijft het ook voor ons de vraag hoe we onze boeken het beste naar jonge lezers kunnen brengen.’

Kunnen we komend jaar nog spectaculair nieuws van De Correspondent verwachten?

Klein Lankhorst: ‘We zijn met een aantal dingen bezig. Rutger Bregman komt met een nieuwe titel, dat is spannend. Daarnaast zijn we heel benieuwd hoe het audioboek van Het bestverkochte boek ooit (met deze titel) aanslaat. Wij denken dat daar een groot potentieel voor is, als het goed gaat willen we deze vertelvorm standaard aan onze uitgaven toevoegen. Wat verder natuurlijk speelt is het idee om De Correspondent in het Engels te lanceren.’

Is het plan om alle uitgaven dan ook op de Engelstalige markt te brengen?

Klein Lankhorst: ‘Niet alles, het onderwerp moet zich er wel voor lenen. Als een boek te veel is toegesneden op de Nederlandse situatie werkt het niet in het buitenland. Maar er zullen zeker titels zijn die er wel voor in aanmerking komen.’

In 2019 willen jullie vier titels uitgeven.

Zouden jullie niet méér willen?

Klein Lankhorst: ‘Vier per jaar is de max, we willen voor ieder boek voldoende aandacht houden. We worden heus weleens door anderen benaderd met een boekidee, maar dat doen we echt alleen als het binnen de formule van De Correspondent past. Aan vier boeken per jaar hebben wij onze handen vol.’

27

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,p/m

Kortingscode: online2018

p/m

voor

15,p/m

Kortingscode: boekblad2018

* Genoemdeprijzen prijzen zijn zijn exclusief actie is geldig t/mt/m 1 december * Genoemde exclusiefBTW. BTW.* Deze * Deze actie is geldig 1 maart2018 2018

INNOVATIESPECIAL

Innovatie in het boekenvak Adviesbureau Futureconsult stelde in opdracht van KVB Boekwerk een innovatierapport op, bestaande uit een innovatiescan en een inventarisatie van de innovatiekansen voor het boekenvak. In deze special presenteert Boekblad een korte samenvatting, een interview met de onderzoekers en commentaar van een aantal sleutelspelers uit het vak.

Samenstelling en interviews Hans van der Klis

Ten geleide Innovatie in het boekenvak leeft. Er gaat geen congres of seminar voorbij of het onderwerp komt ter sprake: over wat het boekenvak allemaal moet doen om ook in de nabije toekomst relevant te blijven.

Soms ligt de nadruk op de bedreigingen, soms juist op de technologische ontwikkelingen.

Maar vanaf de zijlijn is het gemakkelijk praten. Doe het maar eens, echt innoveren. Want waar te beginnen? Als ondernemer in het boekenvak heb je legio keuzes om in te investeren. Te veel, als je bedenkt dat het pad naar de toekomst nog niet is uitgekristalliseerd. Te veel, als je kijkt naar de middelen die de gemiddelde ondernemer voorhanden heeft. Je kunt je tijd en je euro slechts ĂŠĂŠn keer besteden.

Het merendeel van de ondernemers kiest voor innovaties op beperkte schaal en met beperkte middelen, blijkt uit het onderzoek dat Futureconsult uitvoerde voor KVB Boekwerk. Dat begrijp ik. Het boe-

kenvak bestaat vooral uit kleinere bedrijven. Daarin is ons vak niet uniek: andere branches die veel detailhandelaren kennen, worstelen net zo goed met innovatie.

Dat is geen excuus, maar gewoon de weerbarstigheid van de realiteit.

Bedrijven die over meer middelen beschikken, kunnen zich actiever op innovaties richten. Maar innoveren is een hobbelig pad, een kwestie van vallen en opstaan. Zelfs de grotere bedrijven binnen ons vak, die de bewegingen in gang zetten die het landschap voor boekenondernemers veranderen, zoeken naar het juiste antwoord op de ontwikkelingen in de markt. Zij geven niet op en blijven voortdurend bezig.

Als je naar de gehele oogst kijkt van wat er allemaal gebeurt, moet je constateren dat er van alles wordt geprobeerd, vaak op kleine schaal, en dat innoveren een ingewikkeld proces is. Moeten we, om de innovaties een betere slagingskans te gun-

oktober 2018 jaargang 185

nen, dan toch niet meer gaan samenwerken? Met samenwerking bundel je schaal en middelen. Het zou logisch zijn, omdat er een opgave ligt die voor veel individuele ondernemers te groot is. Aan de andere kant zijn de beste innovaties altijd het initiatief van individuele ondernemers, niet van brancheorganisaties die op hun stoel zijn gaan zitten. Maar wie neemt het voortouw? Is het ieder voor zich, of bundelen wij onze krachten?

In deze Innovatiespecial van Boekblad kijken we naar het onderzoek van Futureconsult en laten verschillende toonaangevende ondernemers uit het vak hun licht schijnen over de uitkomsten ervan. Misschien dat zij u kunnen helpen uw gedachten te bepalen.

Jurriaan Rammeloo Programmanager KVB Boekwerk

29

Een korte samenvatting:

Innovatiescan en innovatiekansen Het boekenvak lijkt na de grote crisis in rustiger vaarwater gekomen. Maar verschillende, vooral technologische ontwikkelingen zullen op langere termijn toch voor een transitie gaan zorgen. De meerderheid van de ondernemers in het vak verwacht dat de markt er over vijf jaar totaal anders uit zal zien. Maar is het vak innovatief genoeg om de transitie het hoofd te bieden?

Zal het boekenvak er over vijf jaar heel Innovatie de afgelopen 5 jaar anders uitzien? De meerderheid van de Innovatie de afgelopen 5 jaar respondenten die meededen aan de inNiet Anders 4% novatiescan van Futureconsult, 54 pro6% Externe organisatie cent, denkt van wel. Slechts 9 procent Doelgroep/Markt 6% 28% van de respondenten verwacht van niet.

Is innovatie daarom noodzakelijk? Ja, organisatie zeggen de respondenten: zij beoordelen Interne14% de urgentie gemiddeld met een 8,4 op een schaal van 1 t/m 10. Hoe beoordeelt u uw eigen innovatievermogen? Gemiddeld geven de ondernemers zichzelf een Diensten Producten 6,6 als rapportcijfer voor het succes van 17% 25% hun innovaties. En hoe denkt u over het vak als geheel? De respondenten vinden De meeste ondernemers zochten zichzelf redelijk innovatief, maar de sechet de laatste jaren in doelgroepinnovatie, een defensieve tactiek. tor als geheel veel minder.

Er heerst kennelijk een collectief onbehagen over de innovatiebereidheid van de sector, constateert Futureconsult. En dat is niet zonder reden, want er hangen donkere wolken boven de horizon. We lezen steeds minder boeken, stelt het SoInnovatie de komende vijf jaar ciaal Cultureel Planbureau (SCP) keer geen grote op keer vast. De laatste cijfers over het veranderingen leesgedrag van jongeren zijn alarmeandere doelgroepen / 9% rend. Slechts 40 procent van de Nedermarkten 9% landse jongeren tussen 13 en 19 jaar zegt weleens een boek te lezen, tegen 65 pro54% cent in 2006. En onder Nederlanders anders 28% georganiseerd andere van 20 tot 34 jaar leest zo’n 49 procent producten en diensten boeken, terwijl dat in 2006 nog 87 procent was (bron: SCP Lees:Tijd 2018).

SMARTPHONES

Het is niet zo dat we minder lezen. Onze tijd wordt opgeslokt door andere media, veelal sociale media, op onze smartpho30

Dit zijn de veranderingen die de mensen in het boekenvak voor de komende vijf jaar verwachten.

www.boekblad.nl

nes en tablets. De doorbraak van deze nieuwe apparaten, na 2007, viel min of meer samen met de uitbraak van de financiĂŤle crisis en is mede verantwoordelijk voor de diepe omzetval die het vak heeft meegemaakt. Een expertpanel van zowel binnen als buiten het vak verwacht dat deze nieuwe digitale dragers een nog ingrijpender invloed op het vak zullen gaan uitoefenen. Zij zien twee trendmatige ontwikkelingen die niet alleen aan de basis liggen van de noodzaak tot innoveren in het vak, maar juist ook nieuwe mogelijkheden tot innoveren bieden.

1. Van drager naar inhoud Bij echte innovatie worden altijd de grenzen van een sector verlegd. In het boekenvak geldt op dit moment nog dat papieren boeken het karakter van de sector bepalen, maar dat zou best eens kunnen veranderen. Met name de experts van buiten het vak verwachten dat de drager minder bepalend wordt. Het verdienmodel zal opgebouwd moeten worden rond het verstrekken van content.

2. Van fysieke naar digitale drager Ook volgens deze trend zal het papieren boek aan belang inboeten. In 2017 vormden e-books met 2,7 miljoen exemplaren 7,4 procent van de totale boekafzet in Nederland. In de online boekverkoop was begin 2018 26,7 procent van de verkochte boeken een e-book. Via bibliotheken werden in 2017 3,2 miljoen e-books uitgeleend,

INNOVATIESPECIAL

de distributie te verbeteren. En ook de Stichting CPNB, opgezet in 1930, zou als voorbeeld kunnen dienen. De laatste jaren is het vak minder succesvol geweest op dit vlak. Er zijn miljoenen geïnvesteerd in Boekbalie.nl, dat een roemloze ondergang tegemoet ging. En ook Readr, het gezamenlijk ontwikkelde online platform voor de zelfstandige boekhandelaar, wordt weinig gebruikt.

HEROVERWEGEN

een stijging van 12 procent ten opzichte van het jaar daarvoor.

Deze cijfers zullen geen verrassing zijn voor de meeste ondernemers, die de gevolgen ervan dagelijks in de praktijk voelen. Veel ondernemers proberen ook kleine innovaties door te voeren, vaak in de vorm van doelgroepverbreding, door te proberen tieners aan te spreken of influencers op social media in te schakelen.

Dat zijn kleine stapjes, waarmee men relatief snel kleine successen behaalt. De vraag is of zulke zaken afdoende zijn: dit soort innovaties staan bekend als reactieve en defensieve innovaties, waarin het verdienmodel intact blijft.

DISRUPTIEVE NIEUWKOMERS

Wanneer je vertrouwt op kleine, defensieve innovaties, luidt tegenwoordig de regel, laat je de deur wagenwijd openstaan voor disruptieve nieuwkomers van buitenaf. Dat is in veel andere branches al gebeurd. Wat kan het vak er tegenover stellen als zich een nieuwkomer aandient die de regels van het spel volledig overhoop haalt? Volgens Futureconsult zijn op die vraag twee antwoorden mogelijk.

Ten eerste: proactief innoveren door individuele ondernemers, en ten tweede: collectief innoveren.

Proactief innoveren betekent innoveren omdat het kan, niet omdat het noodzakelijk is. Futureconsult presenteert in het onderzoek een mooi overzicht van 22 kansen, uiteenlopend van het aanbieden van abonnementsdiensten tot printing-

on-demand en van self-publishing tot samenwerkingsverbanden tussen fysieke winkels en e-commerceplatformen. Elke kans is voorzien van voorbeelden, die de meeste mensen in het vak al kennen.

Deze kansen zijn helder onderverdeeld in zeven maatschappelijke trends: • Beleving: ervaring wordt meer waard dan het product op zich.

• Gemak: alles is altijd en overal direct beschikbaar.

• Van bezit naar gebruik: betalen voor toegang of gebruik in plaats van voor bezit.

• Connectiviteit en interactie: belang van (online) ontmoetingen wordt groter.

• Overal intelligentie: technologie is alom aanwezig en wordt alom ingezet.

• Nieuwe samenwerkingsvormen: samenwerking gebeurt in netwerken in plaats van lineaire ketens.

• Duurzaamheid: vergroening van het bedrijfsmodel is een concurrentievoordeel.

Collectief innoveren betekent dat sectoren zelf disruptieve initiatieven ontwikkelen om met een gewijzigd verdienmodel hun bestaan te continueren. Futureconsult noemt Funda als voorbeeld, de grootste huizensite van Nederland, die door de Nederlandse Vereniging van Makelaars is opgezet. Het boekenvak heeft een traditie met collectief innoveren: de oprichting van het Centraal Boekhuis (CB) in 1871 is in feite een platform avant la lettre, dat uitgevers en boekhandelaren in staat stelde

oktober 2018 jaargang 185

Toch is het met de successen uit het verleden in het achterhoofd betreurenswaardig dat de Mediafederatie in mei 2018 heeft besloten te stoppen met het thema Digitalisering & Innovatie. De reden die een half jaar geleden werd opgegeven: te weinig behoefte om op dit punt gezamenlijk in sectorverband op te trekken. Misschien kan het besluit heroverwogen worden, nu meer duidelijk is over de innovatiebereidheid in het boekenvak.

Want welk antwoord zou het vak hebben als Amazon voet aan de grond zet in de Nederlandse boekenmarkt en de spelregels compleet overhoop gooit? En wat als de vaste boekenprijs door een kabinetsbesluit om zeep wordt geholpen?

Het boekenvak heeft de laatste jaren al twee grote veranderingen het hoofd moeten bieden. Ten eerste de komst van Bol.com, dat nog steeds in marktaandeel groeit en boekhandelaren grote hoofdbrekens bezorgt. En ten tweede de introductie van het e-book, dat de komende jaren aan belang zal blijven winnen, en wellicht sneller zal groeien onder invloed van het all-you-can-read-abonnementsmodel van Bol.com en Kobo.

Een van de boekhandelaren met wie de onderzoekers spraken, verwoordde het heel goed. ‘Als we niet meegaan met de veranderende wensen en het veranderende gedrag van consumenten, gaan grote externe partijen het boekenvak overnemen, denk ik.’ Dan rest het boekenvak niets anders dan zich toe te spitsen op de restmarkt, concludeert Futureconsult.

Voor het volledige onderzoek van Futureconsult: kijk op www.kvbboekwerk.nl.

31

Futureconsult over het boekenvak:

‘ER GEBEURT BEST VEEL, MAAR NIET IEDEREEN DOET MEE’ Ondernemers in het boekenvak voelen een grote urgentie om te innoveren, blijkt uit de innovatiescan van adviesbureau Futureconsult. Alle tekenen wijzen erop dat het vak er over vijf jaar heel anders uit zal zien. Maar waar de ondernemers zichzelf behoorlijk innovatief vinden, blijft de rest van het vak achter, vinden diezelfde ondernemers.

als mkb’er te innoveren’, zegt onderzoeker Zsa Zsa Balian. ‘Vaak lopen de pogingen tot vernieuwen mee in de dagelijkse gang van zaken. Als kleine ondernemer maak je niet zomaar iemand vrij om de innovatie apart te organiseren.’

Jan Nekkers, Futureconsult.

KOPPIGE LIEFDE

Adviesbureau Futureconsult wilde met het innovatieonderzoek de ondernemers uit het boekenvak een spiegel voorhouden. Hoe innovatief is het boekenvak eigenlijk? Ruim de helft van de respondenten (54 procent) denkt dat het boekenvak er over vijf jaar heel anders zal uitzien. Dat betekent dat vrijwel iedereen de overtuiging is toegedaan dat de urgentie om te innoveren heel hoog is: gemiddeld 8,4 op een schaal van 10.

Maar of er ook voldoende gebeurt? De deelnemers aan het onderzoek vinden zichzelf en hun ondernemingen meer bereid tot en voorbereid op innovatie dan het boekenvak als geheel. ‘Het doet een beetje denken aan de geluksonderzoeken’, erkent Jan Nekkers, directeur van Futureconsult. ‘Vraag een Nederlan32

der of hij gelukkig is en hij zegt ja. Vraag hem of het goed gaat met Nederland en hij zegt nee. Misschien dat dat bij ons ingebakken zit.’

Toch hebben de boekhandelaren wel gelijk met hun visie op de toekomst, zegt Nekkers. ‘De trends zijn niet gunstig.

Het leesgedrag van jongeren is zorgelijk.

Er wordt meer gelezen dan ooit, maar dat geldt niet voor papieren boeken. De ongeletterdheid neemt toe. En de overgang van papier naar digitaal is onomkeerbaar.’ Maar of alle boekhandelaren nou zo innovatief zijn? In het onderzoek komt dat niet echt naar voren. Ze doen aan diversificatie, ze zetten met Young Adult in op doelgroepverbreding, ze zijn vaak erg goed in het organiseren van evenementen. ‘Het is ook moeilijk om

www.boekblad.nl

Het boekenvak kenmerkt zich door een koppige liefde voor het papieren boek, zoals Nekkers het noemt. ‘Dat vind ik echt opvallend’, valt Balian hem bij. ‘Het zijn gedreven mensen, ze gaan niet voor het grote geld. Die liefde is volgens mij uniek voor dit vak.’ Maar ook zij kunnen er niet onderuit dat de tijd die aan het lezen van boeken wordt besteed, met name door jongeren, achteruit holt. ‘De top van de markt zal het wel volhouden, maar de laag daaronder, die zo’n belangrijke rol speelt in het verspreiden van boeken als emancipatiemiddel, krijgt het moeilijk’, zegt Nekkers. ‘Mensen gaan nu eenmaal steeds minder in een hoekje zitten om een goed boek te lezen.’

Als ondernemers in het boekenvak innoveren, gaat dat met kleine stapjes. Balian: ‘Je ziet bijvoorbeeld dat boekhandelaren hun assortiment veranderen. Defensieve innovatie, wordt dat genoemd, met kleine veranderingen. De ondernemers passen zich steeds een klein beetje aan.’

Nekkers: ‘Dat kan de sector best vooruit helpen. Je kunt zien dat het vak er al heel anders uitziet in vergelijking met tien jaar geleden. Maar of het voldoende is? Als een sector zich zo langzaam vernieuwt, biedt je ook ruimte voor disrup-

INNOVATIESPECIAL

DELPHI-ONDERZOEK Zsa Zsa Balian,

Futureconsult.

tieve innovatie. Denk aan de taxibranche. Daar gingen de veranderingen ook langzaam. Uber fietste daar dwars doorheen en nu zijn er net zoveel Ubers als traditionele taxi’s, misschien wel meer.’

Is het wel mogelijk je te verweren tegen disruptieve innovaties van buitenaf? ‘Verweren vind ik geen goede term’, zegt Nekkers. ‘Je kunt ook meebewegen met de stroom. De Ubers worden ook gereden door taxichauffeurs. Ze halen het daklicht van hun auto en ze rijden een Uber. Alleen het verdienmodel verandert op dat moment.’

Maar hoe kun je je daarop voorbereiden? Hoe kun je anticiperen op de komst van een streamingdienst die opeens doorbreekt, zoals met Spotify is gebeurd, of op het afschaffen van de vaste boekenprijs? ‘Dat is niet gemakkelijk’, zegt Nekkers. ‘Ook omdat het boekenvak een sterke structuur van brancheorganisaties kent, waarin veel dichtgeregeld is. Maar je zult er toch over na moeten denken. In het algemeen kun je zeggen dat er twee vuistregels zijn. Ten eerste: proactief zijn. Denk na over wat er eventueel zou kunnen gebeuren. En ten tweede: omarm de verandering en probeer je ertussen te wurmen.’

DUURZAAMHEID

Futureconsult heeft in het rapport 22 kansen geïdentificeerd met voorbeelden

erbij van nieuwe initiatieven. ‘Er gebeurt best veel’, zegt Balian. ‘Maar lang niet iedereen doet mee. Ons is opgevallen dat er – behalve door online boekhandels – nauwelijks iets gedaan wordt met data en artificial intelligence. Wie goede data verzamelt, is juist beter dan anderen in staat om in te spelen op wat de lezer echt wil lezen. Bookarang doet dat bijvoorbeeld wel goed. Dat bedrijf biedt net als Spotify aanbevelingen die echt bij de gebruiker passen, niet alleen de bekende bestsellers uit de top 10. Als alle boekhandels de koppen bij elkaar zouden steken, zou je met die data echt nieuwe diensten kunnen ontwikkelen.’

Een andere kans die vrijwel het hele boekenvak in Nederland laat liggen, is inspelen op de groeiende populariteit van duurzaamheid. ‘Ik ben geen enkele onderneming tegengekomen die klimaatneutraal is of, zoals in Duitsland, een groene lijn voert’, zegt Balian.

‘Daar liggen echt kansen, denk ik. Ten eerste omdat je het bijna niet meer niet kunt doen. Ondernemers hebben bijna een maatschappelijke plicht om te verduurzamen. En ten tweede omdat je je ermee kunt onderscheiden.

Als deze trend zich doorzet, gaan klanten hun winkels op duurzaamheid selecteren. Dat betekent dat verduurzamen zeker voor koplopers ook financieel aantrekkelijk kan zijn en dus een verdienmodel wordt.’

oktober 2018 jaargang 185

Het innovatieonderzoek van Futureconsult is gedaan in de vorm van een Delphi-onderzoek. Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor toekomstscenario’s. Het Delphi-onderzoek, ooit ontwikkeld onder auspiciën van het Amerikaanse ministerie van Defensie, geldt als een van de meest betrouwbare methodes van toekomstonderzoek. Respondenten krijgen eerst stellingen over de toekomst voorgelegd, waarop zij anoniem reageren. De boekhandelaar van om de hoek heeft daardoor een even zware stem als een hoogleraar. Daarna volgt een tweede ronde, waarin de respondenten de kans krijgen hun oordeel aan te passen, op basis van de antwoorden van anderen en eerste resultaten. Deze methode blijkt een relatief grote voorspellende waarde te hebben, ook omdat respondenten slechts vijf jaar vooruit blikken en niet te diep in hun glazen bol hoeven te kijken.

MASSA

Juist omdat het voor kleine ondernemers lastig én duur is om zelf te innoveren, pleiten de onderzoekers van Futureconsult voor een gezamenlijk optreden. Het vak heeft vanouds sterke structuren, met goede brancheorganisaties, dus ligt het ook voor de hand om collectief iets te ondernemen. ‘Je zou je kunnen voorstellen dat de branche op basis van dit rapport gezamenlijk scenario’s gaat opstellen’, zegt Nekkers. ‘Hoe ziet de toekomst eruit? Welke ontwikkelingen zullen zich voordoen? Welke kansen hebben wij?

En, vooral ook: welke rol is daarbij voor mijzelf weggelegd? In het verleden is het boekenvak ook succesvol geweest met gezamenlijke innovaties. Denk aan het Centraal Boekhuis (CB) en de Stichting CPNB. Dat zijn collectieve inspanningen geweest met veel impact.’

33

Eduard Kuijt (boekhandel Binnert Overdiep):

‘We moeten aan de bak’ Het innovatieonderzoek van adviesbureau Futureconsult drukt Eduard Kuijt van boekhandel Binnert Overdiep in Heerenveen met de neus op de feiten. ‘Het is een hartstikke belangrijk onderwerp, waar wij als ondernemers te weinig aan toekomen’, zegt hij. Maar Kuijt maakt zich sterk voor een gewaagd plan, waarin fysieke boekhandels en Bol.com elkaar de helpende hand reiken.

Eduard Kuijt is blij met het innovatieonderzoek dat onder auspiciën van KVB Boekwerk is gedaan. Futureconsult heeft voor het boekenvak 22 kansen geïdentificeerd om te innoveren. ‘Hoe meer kansen, hoe beter’, stelt Kuijt opgeruimd vast.

‘Er is nog hoop, denk ik dan.’

Maar als hij de dagelijkse realiteit van de boekhandel in ogenschouw neemt, moet hij erkennen dat er soms weinig terechtkomt van innoveren. ‘We komen er niet aan toe. Als boekhandelaar, als retailer, ben je gedwongen voortdurend allerlei ballen in de lucht te houden. Je moet lokaal actief zijn, je moet het vak bijhouden, je hebt de zorg voor je medewerkers, je moet contact houden met klanten, je hebt te maken met allerlei regelgeving van de overheid. Voor ons gevoel zijn we voortdurend hartstikke innovatief bezig. Je hebt de Wet werk & zekerheid, er komt een nieuwe milieuwet die je verplicht plannen te maken om het energieverbruik in de winkel te verminderen, waardoor je moet investeren als je dat bedrag binnen vijf jaar kunt terugverdienen… Het is echt lastig los te komen van de alledaagse beslommeringen en je te verdiepen in de fundamentele ontwikkelingen.’

Vooral de groeiende online verkoop baart hem zorgen. ‘Nu vindt al bijna 40 procent van de verkoop van het Nederlandstalige A-boek online plaats. Volgens een rapport van de Rabobank zal dat in 2027 zeventig tot tachtig procent zijn. Normaal kijk ik niet meer dan drie jaar vooruit, de ontwikkelingen gaan zo snel, maar deze voorspelling voor de lange termijn is wel interessant, omdat duidelijk wordt welke richting het opgaat. Het onderzoek van Futureconsult sluit af met een keuze: je kunt innoveren of je richten op de restmarkt. Dat lijkt me een terechte vaststelling.’

34

EDUARD KUIJT ‘HET IS ECHT LASTIG LOS TE KOMEN VAN DE ALLEDAAGSE BESLOMMERINGEN.’ FOTO ERIK BORST

SAMEN MET BOL.COM?

Het rapport leert ons dat er veel dingen gaande zijn. De ontwikkeling ‘van bezit naar gebruik’, streaming e-books, het toenemende belang van duurzaamheid: allemaal onderwerpen die hun invloed zullen doen gelden, stelt Kuijt, maar waar hij minder mee bezig is. ‘Ik ben vooral gespitst op de verkoop online’, zegt hij. ‘Daarom vind ik vooral de passages die zijn gewijd aan nieuwe samenwerkingsvormen interessant. Denk aan het online inzichtelijk maken van de voorraad in de boekhandel, zoals Scheltema en ook Libris dat doen. Als je dat combineert met een goed online platform,

www.boekblad.nl

waar klanten kunnen zien welke boekhandel welk boek op voorraad heeft, kun je stappen maken. Ik denk dat we het daar moeten gaan zoeken.’

Dat klinkt bijna als een pleidooi om het betreurde Boekbalie.nl nieuw leven in te blazen, maar niets is minder waar. ‘Nee, waar ik de grootste kans zie, is de voorraad delen met een groot platform als Bol.com.

Dat klinkt misschien vreemd, maar ik heb de jaloezie ten opzichte van Bol.com al jaren geleden afgeschud. Wij zijn al een paar jaar Plaza-partner van Bol.com en dat werkt uitstekend: we verkopen en verzenden via Bol.com en ik werk heel prettig met ze samen.’

‘Stel je voor,’ vervolgt hij, ‘dat wij al onze winkelvoorraden bijvoorbeeld op Bol.com zouden kunnen zetten.

Daar hangen we een GPS-tool aan: waar is dit boek in voorraad? De klant bestelt en betaalt het boek bij Bol.com en haalt het op bij de dichtstbijzijnde winkel. Click-and-collect, noemen ze dat.

Dat zou volgens mij een geweldige samenwerkingsvorm zijn voor alle partijen. Ten eerste: Bol.com biedt zijn klanten een extra mogelijkheid snel een boek te kunnen kopen en afhalen. Ten tweede: het groeiende probleem van de pakketbezorging wordt deels opgelost. Er wordt de komende feestmaand echt een enorme chaos verwacht in de bezorging omdat het volume sterk groeit maar de infrastructuur – en vooral de personele capaciteit – niet!

Ten derde: de fysieke boekhandel kan online een rol van betekenis gaan spelen. En ten vierde: de klant van Bol. com komt bij ons in de winkel.

Andere overwegingen zijn dat het ook voor pure online-aanbieders belangrijk is dat het boek in het winkelstraatbeeld aanwezig blijft, en dat een sterk blok

INNOVATIESPECIAL

van online- en fysieke boekverkopers een drempel kan zijn voor grote internationale (online)-spelers bij het betreden van de Nederlandse markt.’

DUN KOORD

In feite wordt deze kans ook aangestipt in het innovatieonderzoek, onder de noemer van nieuwe samenwerkingsvormen tussen fysieke boekhandels en e-commerceplatformen, zegt Kuijt. ‘Ik weet niet hoe Bol.

com hier op dit moment tegenaan kijkt, maar ik denk dat het een geweldige optie is voor alle partijen. We moeten ook wel, de winkelomzetten lopen terug en als er een partij opstaat die het verdienmodel opeens fundamenteel verandert, hebben we een probleem. Het lukt ons als fysieke boekhandels nu niet goed om op eigen kracht een online-aandeel van betekenis te veroveren.’

‘Als je ziet hoe het vak eraan toe is, en dat

vergelijkt met de jaren negentig, dan besef je hoe dun het koord is waar we op dansen. In de jaren negentig ging alles nog vanzelf: je deed de deur open, je zette een muziekje op en de klanten kwamen wel.

Die tijd is echt allang voorbij. Als we willen overleven, moeten we aan de bak. Daarbij hoort dat we nieuwe samenwerkingsverbanden onderzoeken.’

René Bego (mo’media):

‘We moeten samen aan een soort Superschwung gaan werken’ Als het boekenvak zelf niets onderneemt om te innoveren, is het risico dat een partij van buiten er met de buit vandoor gaat levensgroot. Dat is de belangrijkste conclusie die René Bego, directeur van uitgeverij mo’media, trekt uit het innovatierapport van Futureconsult.

Verrassend? Nee, zo wil René Bego het innovatieonderzoek van Futureconsult niet noemen. Opmerkelijk vindt hij een betere term. ‘Inhoudelijk gezien is het een interessant stuk. Er zit spanning op. Aan de ene kant is vrijwel iedereen in het boekenvak doordrongen van de noodzaak tot innoveren, aan de andere kant wordt er niet voluit geïnnoveerd. Als je alles afweegt, kun je haast niet anders dan concluderen dat het risico dat een partij van buiten de branche er met de buit vandoor gaat, levensgroot is.’ Bego herkent de defensieve innovatiestrategieën die Futureconsult beschrijft. ‘Proberen de tieners te bereiken door meer aan Young Adult te gaan doen? Dat zie ik niet als een werkelijke innovatie. Dat is marketing. De vraag moet zijn: hoe kan ik die doelgroep op maat bedienen? Er wordt veel gelezen, maar niet noodzakelijk boeken. Het aantal tieners en jongvolwassenen dat boeken leest, is zo enorm gedaald de laatste jaren.

Als je die lezers wil overhalen om jouw boeken te gaan lezen, zul je echt meer moeten doen om zo goed mogelijk aan hun wensen te voldoen.’

RIJDENDE TREIN

Bego, die zelf in de begeleidingscommissie van het innovatieonderzoek zat, behoort

RENÉ BEGO

‘BIJ MO’MEDIA LEEFT HET BESEF DAT WIJ DIT MÓETEN DOEN OM HET BEDRIJF TE LATEN VOORTLEVEN EN GROEIEN.’

dankzij de door zijn uitgeverij ontwikkelde apps en het platform time to momo zelf tot de weinige uitgevers die met succes andere dragers hebben geïntroduceerd. Maar on-

oktober 2018 jaargang 185

danks zijn ervaring heeft ook hij geen pasklaar antwoord op hoe dat moet, succesvol innoveren. ‘Het is voor kleinere organisaties gewoon moeilijk. Als ik één advies heb, is het dat je aan de slag moet gaan. Gewoon doen. Je gaat ongetwijfeld een paar keer op je bek en vervolgens sta je weer op en ga je door. Dat is een moeilijk proces, maar ik denk dat het noodzakelijk is om uiteindelijk het antwoord te vinden. Het belangrijkste is niet in het defensief te gaan, niet afwachten om vervolgens te proberen om vanuit stilstand op een rijdende trein te springen. Dat werkt niet.’

Zelf ziet hij de apps en de website niet als de werkelijke innovaties die mo’media heeft doorgevoerd. ‘Apps zijn voor mij gewoon een andere drager, net als het platform. De werkelijke innovatie is dat wij een antwoord proberen te formuleren op de vraag hoe wij de lezer zo goed mogelijk van een advies kunnen voorzien.

Ik ben pas tevreden als onze lezers dankzij onze uitgaven, aangevuld met een advies op maat, een fantastische ervaring hebben tijdens hun stedentrip. Die manier van denken is nu ingebed bij mo’media. De literaire uitgeverij heeft een vergelijkbaar uitgangspunt. Daar zou één van de vragen moeten zijn: hoe kan ik mijn lezer zo goed mogelijk overtuigen dat dit specifieke 35

boek interessant voor hem is? Als een uitgeverij op die manier zou redeneren, zou dat echt een doorbraak zijn. Het begint er dan mee dat je ook als uitgever moet weten wie je lezer is en welke voorkeuren hij heeft en dat je vervolgens een advies op maat geeft dat echt klopt. Bol.com is hier natuurlijk al mee bezig, maar voor alle andere boekverkopers zou dit toch ook een interessant thema moeten zijn om – daar waar mogelijk – gezamenlijk met uitgevers in op te trekken? Samenwerken, met de traditionele partners maar óók met partners van buiten de branche zie ik als een voorwaarde voor succes.’

STAPJE VOOR STAPJE

Toch zien de experts die Futureconsult heeft geraadpleegd voor het onderzoek andere dragers als een van de belangrijkste ontwikkelingen in het vak. ‘Natuurlijk zijn de dragers belangrijk. Ook het papieren boek. Daar nemen ook wij absoluut geen afscheid van. Het boek heeft echt waarde.

Maar de vraag is of je met die drager, of andere dragers, een werkelijk multimediaal model kunt vinden om jouw lezer zo goed mogelijk te bedienen. Als je die behoefte kunt vervullen, kan je daar ook verdienmodellen bij vinden. Dat is wel verschrikkelijk moeilijk. Ik denk ook heus niet dat wij nu de wijsheid in pacht hebben. Ook voor ons is het stapje voor stapje experimenteren en onderzoeken wat aanslaat. Maar bij mo’media leeft wel het besef dat wij dit móeten doen om het bedrijf te laten voortleven en te laten groeien. Alleen papier is niet voldoende om in de veranderende behoeften van onze doelgroep te voorzien.’

Niet iedereen in het boekenvak is bereid zich op deze manier te vernieuwen, heeft Bego gemerkt. ‘Ik spreek ook wel eens uitgevers die helemaal geen zin hebben om te innoveren. Maar die beseffen wel dat ze de consequenties mogelijk op de koop toe moeten nemen. “Dan doe ik over een paar jaar als laatste het licht wel uit”, voegen zij

er heel eerlijk aan toe. Het zou niet mijn keuze zijn, het is wel consequent. Wie ik echter niet begrijp zijn ondernemers die wel de urgentie tot innoveren voelen, maar daar niet naar handelen.’

Hij vindt het ook onbegrijpelijk dat de Mediafederatie concludeerde dat er weinig behoefte is onder uitgevers om op het thema digitalisering en innovatie gezamenlijk op te trekken. ‘Hoe kan dat nou? Dit is toch juist iets dat we samen moeten oppakken? Ik vind die conclusie echt raar. Ik geloof heel sterk in de kracht van samenwerking. Zouden de grote uitgeverijen zenuwachtig worden omdat er ook kleinere ondernemers aan tafel zitten bij de Mediafederatie? Zo’n innovatieplatform als Schwung van WPG vind ik heel interessant.

Waarom gaan we niet met z’n allen aan een soort Superschwung werken? Ik kan die defensieve houding niet goed rijmen met het gevoel voor urgentie tot innovatie in het boekenvak.’

Hans Willem Cortenraad (directeur CB):

‘We moeten onze innovaties versnellen’ De ontwikkelingen die in het toekomstonderzoek van KVB Boekwerk worden geschetst, komen in grote lijnen overeen met de ontwikkelingen die ten grondslag liggen aan het nieuwe strategisch plan van CB. Directeur Hans Willem Cortenraad denkt dat de branche als vanouds de samenwerking moet zoeken: ‘Als je vergeet de bedrijfskolom mee te nemen, verklein je de slagingskans van innovaties.’

De verschijning van het innovatieonderzoek in opdracht van KVB Boekwerk valt opvallend genoeg vrijwel samen met een nieuw strategisch plan dat CB zelf heeft opgesteld. Daarin kijkt de logistiek dienstverlener van het boekenvak vooruit tot 2030. ‘In ons nieuwe strategisch plan hebben we ontwikkelingen als artificial intelligence, blockchain en autonomous driving een plaats gegeven’, vertelt Hans Willem Cortenraad. ‘Dat zijn zaken die op de langere termijn zeker invloed zullen krijgen op de sector. Op de kortere termijn, tot 2022, spelen andere dingen.

Het is goed dat de onderzoekers van Futureconsult de verschillende opties en kanalen naast elkaar zetten: de vraag is immers waar we met de sector naartoe gaan. Juist die gezamenlijkheid is belangrijk, omdat we deel uitmaken van een 36

netwerk.’

In grote lijnen komen de ontwikkelingen die worden geschetst in het innovatieonderzoek van KVB Boekwerk en het strategisch plan van CB overeen, zegt Cortenraad. ‘Er is altijd ruimte voor aanscherping, maar ik herken alle onderwerpen. De forse groei van e-books, de nieuwe dragers, de verschuiving van bezit naar gebruik, die opeens de bibliotheken weer in een interessante positie brengt. CB houdt ook scherp in de gaten wat er gebeurt in de educatieve en de wetenschappelijke sector.’

Maar het belangrijkste is volgens Cortenraad nog steeds de verhouding tussen offline en online. ‘In het onderzoek zie ik regelmatig referenties naar Bol.com terugkomen. Terecht, maar wij verwachten dat de markt – ook al gaat het meren-

www.boekblad.nl

deels om Nederlandstalige boeken – verder zal gaan internationaliseren. Partijen als Amazon en Alibaba zullen ook in Nederland in toenemende mate hun invloed doen gelden. De vraag is hoe disruptief die partijen zullen worden.’

Voor CB zelf zijn de ontwikkelingen op het gebied van printing on demand (POD) buitengewoon interessant, zegt Cortenraad. En dan doelt hij niet alleen op de single-copytechniek, maar ook op de mogelijkheid kleine oplages digitaal te drukken. ‘POD zien wij een belangrijke vlucht nemen. Nu Printforce met alle activiteiten bij ons in Culemborg is ingetrokken, en wij ook een aandeel in het bedrijf hebben genomen, is dat voor CB zeer relevant. Dankzij de POD-techniek zijn boeken eeuwigdurend leverbaar en kunnen uitgeverijen gemakkelijker kie-

INNOVATIESPECIAL

TRACTIE CREËREN

zen voor een kleinere startoplage. Dat kan het businessmodel volledig op zijn kop zetten.’

AANSLUITING ZOEKEN

Welbeschouwd heeft het boekenvak al enkele disruptieve ontwikkelingen achter de rug, stelt Cortenraad. ‘Vergis je niet in wat de komst van de online boekverkoop heeft betekend voor de boekhandel. Dat heeft de markt ontzettend veranderd. De gevolgen daarvan zullen alleen maar groter worden, ook voor de infrastructuur van de sector, een onderwerp dat voor CB van belang is maar minder pregnant naar voren komt in het onderzoek. En wat te denken van het leesgedrag van jongeren? De youngsters van vandaag lezen misschien wel meer dan ooit, maar geen boeken.

Lezen nu is iets anders dan lezen toen ik jong was. We hebben echt te maken met grote, belangrijke ontwikkelingen.’

Cortenraad pleit daarom voor gezamenlijk optrekken. ‘Er zijn verschillende partijen bezig met interessante initiatieven, maar mijn indruk is dat zij vaak vergeten de bedrijfskolom daarin mee te nemen.

Dan verklein je de slagingskans van de innovaties. Je moet aansluiting zoeken.

We zijn afhankelijk van elkaar en kunnen samen meer bereiken. Er is nu al sprake van een groot tempoverschil tussen uitgeverijen en boekhandels, en zelfs binnen die groepen: Bruna, RDC of Libris hebben veel meer innovatiekracht

HANS WILLEM CORTENRAAD

‘ ER IS NU AL SPRAKE VAN EEN GROOT TEMPOVERSCHIL TUSSEN UITGEVERIJEN EN BOEKHANDELS.’ FOTO CB

dan de kleinere, zelfstandige boekhandel, die vaak in beslag wordt genomen door de beslommeringen van alledag.

Maar het boekenvak heeft juist veel te danken aan zijn organisatiegraad. Als je het historisch bekijkt, is het ontstaan van de Stichting CPNB en CB ook te danken geweest aan die collectieve gedachte. Dat moeten we koesteren.’

Zeker bij technologische innovaties is het noodzakelijk om tractie te creëren, zegt Cortenraad. ‘Bij POD is het misschien minder belangrijk, maar bij blockchain bijvoorbeeld hebben we elkaar nodig. Ik denk dat deze techniek een rol kan gaan spelen in de afwikkeling van het financiële verkeer en in het delen van data, zodat we bestaande informatie nog beter kunnen benutten voor de business intelligence. Betere data-analyse zou ons echt vooruit helpen. Denk alleen al aan de verschijningsdata. We hebben begin oktober een enorme piek gehad, 25 procent hoger dan een jaar eerder, omdat er op dat moment veel nieuwe, goede boeken verschenen. Waarom dat niet beter gespreid? De uitgeverijen zijn daar zelf wel mee bezig, maar hoe krijg je die informatie in het netwerk? CB is daar al mee bezig, waarbij we natuurlijk wel opletten dat wij een level playing field creeren, zodat alle partijen – online en fysieke boekhandels en uitgeverijen – ervan kunnen profiteren. Wat mij betreft zouden die ontwikkelingen versneld mogen worden, want we hebben niet zoveel tijd als sector. Daar lijkt – getuige dit innovatieonderzoek – gelukkig iedereen wel van doordrongen. De grote vraag is daarom hoe we de innovatiekalender gaan vullen, zoals ik het maar zal noemen. Wie neemt het initiatief?’

‘WE ZIJN AFHANKELIJK VAN ELKAAR EN KUNNEN SAMEN MEER BEREIKEN’ oktober 2018 jaargang 185

37

Annet Scheermeijer (Bol.com):

‘Wij zetten in op de kracht van het netwerk’ Een mooie thermometer om inzicht te krijgen met welke vernieuwingen en innovaties iedereen bezig is in het vak, noemt Annet Scheermeijer van Bol.com het innovatieonderzoek van KVB Boekwerk. ‘De volgende stap voor het boekenvak is om samen proactief met de inzichten aan de slag te gaan.’

Volgens Annet Scheermeijer, Head of merchandising & sourcing Lezen & Leren bij Bol.com, is het goed dat KVB Boekwerk het innovatieonderzoek heeft laten uitvoeren. ‘Wat er uit naar voren komt, is dat iedereen bezig is, maar dat alleen niet iedereen het van elkaar ziet. Dat is ook niet zo gek: soms mislukken dingen, dat hoort bij innoveren, dus dan zullen vakgenoten er niet zo snel van horen. Het zijn kleine stapjes, het boekenvak heeft niet zoveel middelen tot zijn beschikking. Maar om alle trends en initiatieven op een rijtje te zien, is interessant en inspirerend. Er zijn echt dingen gaande, op uiteenlopende gebieden: digitaal lezen, abonnementsmodellen, evenementen. In die zin is het een mooie thermometer van de stand van zaken. De volgende stap is om proactief met de inzichten aan de slag te gaan.’

De experts van buiten het boekenvak die in het onderzoek aan het woord komen, lichten er twee belangrijke ontwikkelingen uit: die van drager naar inhoud en die van fysieke naar digitale drager. Dat is misschien wat beperkt, erkent Scheermeijer. ‘In het onderzoek komen zowel grote innovaties als trends aan de orde. De ontwikkeling dat consumenten steeds meer lezen op digitale dragers in plaats van op papier, heeft ook een grote invloed op de tijdsbesteding, een van de trends die wordt aangestipt. In het tijdsbestedingsonderzoek van het SCP zijn grote verschillen te zien met hoe wij een aantal jaren geleden lazen. Het lezen van boeken, waar je echt aandacht aan moet besteden, vinden consumenten steeds lastiger. Ze lezen nog steeds heel veel, maar vooral korte stukjes. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de apparaten die wij gebruiken: er is steeds iets anders dat onze aandacht vraagt.’

YOGA EN MEDITATIE

Scheermeijer is geschrokken van de precieze cijfers die uit het SCP-onderzoek naar voren komen. Slechts 40 procent van de Nederlandse jongeren tussen 13 en 19 jaar 38

zegt weleens een boek te lezen, tegen 65 procent in 2006. En onder Nederlanders van 20 tot 34 jaar leest zo’n 49 procent wel eens een boek, terwijl dat in 2006 nog 87 procent was. ‘Dat is een zorgelijke ontwikkeling, dat jongeren zo weinig boeken lezen. Het is ook opvallend, omdat iedereen tegenwoordig op zoek lijkt te zijn naar rust en aan yoga en meditatie doet. Die rust kun je ook vinden in boeken.’

Het is volgens Scheermeijer heel belangrijk dat ouders en leerkrachten kinderen stimuleren om te blijven lezen. ‘Vorige week waren we met een groep Bol.com’ers nog op een basisschool en daar zie je meteen hoe leuk kinderen het vinden om voorgelezen te worden en zelf te lezen. Ik moest meteen terugdenken aan mijn eigen schooltijd, toen ik een leraar had die elke dag begon met voorlezen uit Alleen op de wereld. Dat vond ik zo mooi, dat is mij altijd bijgebleven.’ De rol van het onderwijs kan niet genoeg benadrukt worden, vindt Scheer-

ANNET SCHEERMEIJER

‘WIJ ZOUDEN DE SAMENWERKING MET BOEKHANDELS BEST WILLEN INTENSIVEREN.’ FOTO MARIJN SCHEERES

www.boekblad.nl

meijer. ‘Het is niet voor niets dat wij de Voorleesexpres ondersteunen.’

SAMENWERKINGSVORMEN

In diverse trends die in het onderzoek naar voren komen, is de rol van Bol.com, dat zelf de grootste disruptie in het boekenvak van de laatste 25 jaar is geweest, goed zichtbaar. De gemakstrend: Bol.com streeft ernaar het de klanten zo gemakkelijk mogelijk te maken, zowel in de bestelprocedure als in de distributie. De nieuwste trend is de verschuiving van eigendom naar gebruik: met Kobo Plus bedient Bol.com een groeiend aantal klanten. ‘We zien dat meer mensen ook na hun vakantie lid blijven’, zegt Scheermeijer. ‘Maar of in 2025 30 procent van de Nederlandse boekafzet door abonnementsdiensten wordt behaald, vind ik lastig in te schatten.’

De gezamenlijke ontwikkeling van Kobo Plus laat zien hoe Bol.com tegen de innovatiekansen in de markt aankijkt. De online retailer is vanouds geïnteresseerd in samenwerking in de keten. ‘Wij zetten in op de kracht van het netwerk’, zegt Scheermeijer.

‘Wij zijn goed in e-commerce, marketing en logistiek, en we kennen onze klanten, zodat wij persoonlijke aanbiedingen kunnen doen. Andere partijen hebben hun eigen sterke punten, dus samen hebben we veel meer slagkracht. Wat dat betreft is het wel eens jammer dat boekhandels nog terughoudend zijn in het aanbieden van hun assortiment op Bol.com. Dat kan nieuwe perspectieven bieden, zoals wanneer een boek in herdruk is en er geen voorraad meer is, of wanneer een boekhandel unieke exemplaren heeft. Die samenwerking zouden wij best willen intensiveren. Op dit moment is het nog niet mogelijk om bestellingen af te laten halen in boekhandels, maar ik kan mij voorstellen dat dit iets is wat wij in de toekomst gaan oppakken.

Wij kijken altijd naar innovaties die het leven van de klant makkelijker en leuker maken.’

INNOVATIESPECIAL

Innovatiedeskundige Hans van der Loo:

‘Het boekenvak heeft een energieboost nodig’ Wat moet het boekenvak nu met het innovatieonderzoek van KVB Boekwerk? Innovatiedeskundige, motivator en auteur Hans van der Loo is kritisch. ‘Het boekenvak is in de basis een heel innovatieve bedrijfstak, die in het verleden grote ontwikkelingen in gang heeft gezet. Maar het vak lijkt zich te hebben teruggetrokken achter dikke muren.’ Van der Loo heeft wel een paar aanbevelingen.

Het innovatieonderzoek maakt een enigszins gezapige indruk, stelt Hans van der Loo zonder veel omwegen vast. ‘Welke vragen zijn nu eigenlijk beantwoord? Ten eerste hoe innovatief de branche zelf denkt te zijn. Dat is een aardige vraag, maar ook een gevaarlijke. Je kunt je vast nog wel herinneren hoe de telecomsector reageerde op de komst van de mobiele telefoon. Zo’n vaart zou het allemaal niet lopen, dachten ze. Dat hebben ze geweten. En ten tweede welke trends er zijn. Dat levert een interessant, maar heel gefragmenteerd beeld op.

Wat kun je daarmee? Ik mis in het stuk een poging om een visie neer te zetten.’

Van der Loo vertelt dat hij bij het lezen van het onderzoek onwillekeurig aan het circus van de jaren zeventig moest denken. ‘Het circus had in die tijd te maken met teruglopende bezoekersaantallen. Dus wat deden zij? Ze probeerden andere doelgroepen te bereiken, verkochten een snackje, ontsloegen een paar mensen uit het orkest. Die branche was zo doods als wat, totdat het Cirque du Soleil ten tonele verscheen. Die organisatie durfde echte, nieuwe keuzes te maken en heeft de branche echt op zijn kop gezet.’ Dat komt omdat Cirque du Soleil het lef had om een van de belangrijkste dingen in het formuleren van een nieuwe strategie te doen: de vraag stellen wat stopgezet moest worden. De wilde dieren verdwenen, het showkarakter werd ingrijpend veranderd en het type acts werd aangepakt. Zo ontstond een volledig nieuw concept. Zulke ingrijpende maatregelen zie ik in het boekenvak niet zo snel genomen worden. Men zegt wel te willen innoveren, maar er gebeurt weinig.’

ACHTERHAALD

Kritiek heeft hij ook op het onderzoek zelf.

‘In de literatuurlijst kwam ik Diffusion of innovations van Rogers tegen, een totaal achterhaald model uit 1962. Rogers gaat uit

het zo druk, ja maar we moeten eerst onze klanten helpen… Onderzoek naar de echt grote vernieuwers leert dat niet de sense of urgency bepalend is, maar de sense of excitement. Grote innovaties worden in gang gezet door mensen die graag willen. Niet door mensen die moeten.’

AMAZON

HANS VAN DER LOO:

‘DE WINKEL VAN AMAZON IN NEW YORK IS ÉÉN GROOT LABORATORIUM.’

van golven die ingezet worden door vernieuwers, die vervolgens steun krijgen van early adopters en zo voort. Tegenwoordig hebben we te maken met wat ze omschrijven als shark fins, hele hoge golven die meteen grote bewegingen in gang zetten.

Denk aan wat er in 2007 gebeurde met de introductie van de iPhone. Miljoenen mensen wilden hem meteen hebben. Zo’n grote golf, in gang gezet door een wavemaker als Steve Jobs, ontstaat in een heel kort tijdsbestek. Dat idee ontbreekt totaal in dit onderzoek.’

Een ander kritiekpunt is de nadruk op het urgentiegevoel. ‘Dat speelt in op het gevoel dat je iets móét doen. Je voelt de tegenwerpingen al aankomen. Ja maar we hebben

oktober 2018 jaargang 185

Afgelopen najaar is Van der Loo samen met zijn coauteur Patrick Davidson nog op werkbezoek geweest in New York, waar hij ook de nieuwe boekhandel van Amazon bezocht. ‘Een heel interessante ervaring.

Die winkel wordt niet op gevoel geleid, maar puur op basis van data, van algoritmes. De hele winkel is opgezet vanuit de optiek van de klant, het is een levend laboratorium. Van de boeken zijn alleen de covers te zien, er is geen enkele titel die met de rug naar je toe is geplaatst, net als op Amazon.com. Geen enkel boek staat te hoog. Het assortiment is niet supergroot, hoewel ik best verrassingen tegenkwam. Bij elke titel is extra informatie te zien: reviews, ranking en wat kopers van dit boek nog meer hebben gekocht. De collectie gaat elke week volledig op de schop, waarbij de bestsellers natuurlijk wel in de winkel blijven staan. Als zich een actualiteit voordoet, wordt de collectie meteen aangepast. En denk niet dat de boekverkopers er niets vanaf weten: ze zijn prima op de hoogte, net als hier. Het gaat Amazon natuurlijk niet alleen om de boekverkoop, ze willen ook klanten werven voor hun Prime-dienst, maar het is een heel fascinerend concept: een website vertaald in een fysieke omgeving. Een zo fundamentele keuze heb ik in Nederland nog nooit gezien.’

RECENSIE-EXEMPLAAR

Het valt Van der Loo op dat de innovaties in het boekenvak kleine stapjes zijn, defensief en reactief, en bovendien ad hoc. ‘Dan 39

gaat zo’n boekhandel een keer ’s nachts open, omdat er een nieuwe Harry Potter verschijnt. Zulke dingen moet je in feite elke dag doen. En je gaat toch niet zomaar een recensie-exemplaar opsturen naar een influencer, zoals iedereen in het vak doet?

Als je iets van iemand gedaan wilt krijgen, nodig je hem uit voor een etentje en maak je een plan. Het is allemaal zo halfslachtig.’

Van der Loo pleit voor meer onderlinge samenwerking. ‘Dat is echt een van de belangrijkste hoofdstukken uit het strategisch handboek. Zoek samenwerking in een ecosysteem. Het draait om connecting the dots.

Er zijn veel stippen, maar wie legt het verband? Het boekenvak is in de basis een heel innovatieve bedrijfstak, die in het verleden grote ontwikkelingen in gang heeft gezet. Denk alleen al aan de uitvinding van de boekdrukkunst. De creativiteit van toen, moet je nu opnieuw activeren. Om dat te

kunnen doen, moet je er eerst energie instoppen. Want als je er geen energie in steekt, komt het er ook niet uit. Dat is wat er nu gaande is. Het is allemaal wat futloos en bestaat uit een bont palet van dingetjes.

De energie en samenhang ontbreken. Dat is jammer want vanuit de veranderkunde weten we dat er zonder energie en verbinding weinig concreets gebeurd. Zeker wanneer het om innoveren gaat, draait het om willen, niet om moeten. Het gaat om positieve energie. Om de drive en durf om golven te maken, om beweging op gang te brengen. Het vak heeft juist een boost nodig.’

EEN PROCES

Van der Loo heeft een aantal aanbevelingen. ‘Ten eerste: richt je op de kleine groep – vaak niet meer dan 10 procent – die écht wil vernieuwen. Ten tweede: stel prioriteiten, maak je ambities concreet en

‘GROTE INNOVATIES WORDEN IN GANG GEZET DOOR MENSEN DIE GRAAG WILLEN. NIET DOOR MENSEN DIE MOETEN’

40

www.boekblad.nl

visualiseer wat je in de toekomst wilt bereiken. Als je met alle trends aan de slag gaat, weet je zeker dat het mis gaat. Ik vind De Drvkkery in Middelburg een mooi voorbeeld van een boekhandel die met visie is opgezet, als ontmoetingsplek voor de inwoners van de stad. Er is heus wel wat op aan te merken, maar er is over nagedacht. Ten derde: ga aan de slag. Je moet van innovatie een proces maken, geen ad hoc activiteit. Reserveer tachtig procent van je tijd voor innovatie, in plaats van dat je het erbij doet. Maak er een gewoonte van, net als in de tijd van de uitvinding van de boekdrukkunst. En laat je niet leiden door de waan van de dag. En ten vierde: maak het vak groter. Maak verbindingen met andere partijen. Zie de wereld als jouw werkgebied. Ik mis het internationale aspect. Kijk wat ze in het buitenland doen, probeer te leren van de creativiteit in andere landen. Daar zie ik bij uitgevers veel meer inspanning om van een titel een succes te maken. Als een boek in Nederland de eerste zes weken niets doet, laten zij het lopen. In het buitenland beginnen ze dan vol overtuiging te zoeken naar manieren om er toch een succes van te maken. Dat mis ik wel eens in Nederland. Het boekenvak heeft een rijke geschiedenis van innovaties, dus ik hoop dat we die traditie weer nieuw leven in kunnen blazen.’

Máxima, een koningin om van te houden Een kroonjuweel op de koffietafel!

De stralende Máxima is ruim 5 jaar onze koningin. Ter ere van dit lustrum brengen wij speciaal voor u het jubileumboek over onze vorstin: Een koningin om van te houden. Onmisbaar op elke koffietafel of in de boekenkast.

Bovenstaande uitgave is het tweede boek uit de serie van het Koninklijk Huis die CS publishing & media heeft geproduceerd. Wij helpen corporates en uitgeverijen met het uitgeven van publicaties.

Van concept, redactie, tot en met drukwerk en sales van uw uitgave.

Mocht u interesse hebben in een van onze diensten of in een afname van onze publicaties, neem dan contact op met Jappe Croon voor een prijsopgaaf, nadere kennismaking en presentatie.

Wenckebachstraat 142-144, 1951 JW Velsen-Noord, t.088 - 0107900, info@colorscan.nl, colorscan.nl

MICHAEL TAMBLYN, KOBO:

‘Als je kiest voor digitaal lezen, wil je de best mogelijke leeservaring’ Alle mogelijke manieren uitproberen om meer mensen digitaal te laten lezen én bestaande klanten meer te laten lezen. Met die strategie boekt Kobo al jaren wereldwijd een gestage groei, vertelt CEO Michael Tamblyn bij de promotie van een nieuwe e-reader in Amsterdam.

Tekst Maarten Dessing, Beeld Kobo

Trots probeert Michael Tamblyn de nieuwe premium e-reader van Kobo te buigen.

De Kobo Forma, sinds 23 oktober te koop, heeft een compleet vernieuwde e-inkttechnologie. Het scherm zit niet meer gesandwicht tussen twee glasplaten, maar in een dunne laag plastic. En dat geeft het apparaat een zekere mate van flexibiliteit. En duurzaamheid. Tamblyn laat hem nog net niet op de grond vallen om ook te laten zien tegen welke schokken de e-reader bestand is. Zelfs een val van twee meter hoog zou hij moeten overleven.

‘Elke nieuwe reader is een benchmark van hoe mensen op dat moment digitaal lezen’, zegt de CEO van Kobo. ‘Elke nieuwe reader, waar we gemiddeld een jaar of twee aan werken, begint bij de vraag wat onze meest gepassioneerde consumenten wensen. Welke blokkades om meer te lezen ervaren zij? Dat heeft ons in het verleden gebracht tot devices met lampjes die je partner niet langer wakker houden ‘s nachts. Tot waterbestendige readers, omdat de helft van de klanten dichtbij water leest – in bad, op het strand. En tot de Comfort Light Pro-schermverlichting, die blauw licht filtert zodat je slaap niet wordt aangetast.’

In dit geval was de leidende wens van de lezer: een groter scherm. ‘Hoe meer het normale formaat van een hardcover wordt benaderd, hoe gelukkiger lezers zijn.

42

Maar als we het scherm groter zouden maken, dreigde de reader zwaarder en fragieler te worden. En dus hebben we ten eerste het hele industriële design van de reader hertekend. De Forma is asymmetrisch en heeft knoppen op de rug, zodat hij toch maar 197 gram weegt. En ten tweede hebben we de e-inkttechnologie totaal vernieuwd.’

Samenwerking Tamblyn is echter niet in Nederland om alleen reclame te maken voor het nieuwste product van Kobo. Een nieuwe reader is altijd een goed moment om met journalisten te praten over het belang van readers, digitaal lezen, de e-boekmarkt en de vraag hoe het dochterbedrijf van het Japanse Rakuten daarop inspeelt. De Canadees, die ooit de eerste online boekhandel van zijn land oprichtte en sinds 2009 in de Kobo-directie zit, maakt daarom voorafgaand aan de Frankfurter Buchmesse een intensieve toer door Europa.

Hij is blij met de ontwikkeling van het bedrijf. Kobo is eigenlijk de enige van ‘de eerste generatie e-boekbedrijven’ die als specialist de concurrentiestrijd met giganten uit de techindustrie heeft overleefd. ‘Wij namen vanaf het begin aan dat e-boeken een wereldwijde markt zouden zijn. Niet één markt, zelfs de Amerikaanse niet, zou groot genoeg zijn voor een lokale kampioen. En: maar een paar

www.boekblad.nl

bedrijven zouden op die wereldschaal kunnen opereren. Ons zou dat alleen lukken door samen te werken met lokale partijen die hun klanten wilden behouden als zij digitaal zouden gaan lezen.’

De omzet komt nu gelijkelijk verdeeld over de hele wereld: een derde NoordAmerika, een derde Azië, een derde Europa. ‘Aanvankelijk meden we Amerika.

Omdat dat het slagveld zou worden tussen Apple, Amazon, Google en Barnes & Noble gingen wij eerst naar Europa, zodat we hier een sterke positie hadden als deze bedrijven de oversteek zouden wagen. Tegelijk konden we hier ons model perfectioneren, zodat Walmart in Amerika – waarmee we sinds de zomer samenwerken – ziet dat het kan werken voor hen.’

Over de samenwerking in Nederland is Tamblyn vol lof. Niet alleen over het partnerschap met Bol.com (en via Tolino opnieuw met Libris), maar ook over de sterke boekcultuur, de hoge acceptatiegraad van readers en de samenwerking met uitgevers. ‘Zij zijn werkelijk bereid nieuwe dingen te proberen. Daarom experimenteren we hier met de abonnementenservice Kobo Plus. Met heel goede resultaten trouwens, nu het abonnement de verkoop van losse e-boeken niet blijkt te kannibaliseren.’

Vanaf de oprichting kende Kobo een gestage groei. De kern van dat succes is de

DIGITAAL LEZEN

strategie om alle mogelijkheden te benutten om én meer lezers te overtuigen digitaal te gaan lezen én bestaande klanten meer te laten lezen. Daarom ontwikkelt Kobo voortdurend betere devices, maar probeert het ook klanten beter te verleiden om sneller een volgend boek te openen en biedt het nieuwe modellen aan (abonnementen als Kobo Plus) en andere vormen van een titel (luisterboeken).

‘De aanname was dat de e-reader een overgangstechnologie was’, zegt Tamblyn over het eerste element. ‘In de toekomst zou iedereen op smartphones en tablets lezen. Maar in de praktijk blijkt je telefoon de fysieke verschijningsvorm van je hele digitale leven. Alles wat je moet doen, zit in dat apparaat. Alles wat er gebeurt, is daar te beleven. De telefoon is een heel drukke plek. En boeken zijn juist een ontsnapping aan de drukte.

Onze premium e-reader verkoopt daarom veel beter dan wij zelf dachten.’

Toen het bedrijf in 2013 met de eerste Kobo Aura HD als premium reader kwam, ‘dachten we: dit is een nicheproduct; goed voor hooguit 5 procent van de verkoop. Nu is het, samen met de middelste reader in ons gamma, goed voor de helft van de afzet. De rest is voor ons instapmodel, waarvan in mei een nieuwe versie uitkwam: Kobo Clara HD. Maar eigenlijk is het logisch. Als je kiest voor digitaal lezen, wil je de best mogelijke leeservaring.

Zoals een muziekliefhebber investeert in de beste koptelefoon of een sportliefhebber een tv-scherm koopt dat zo groot is dat het amper aan zijn muur past.’

Het bedrijf ziet weliswaar het aantal klanten groeien dat leest via de app – dus op een smartphone en laptop. ‘Maar de fanatiekste lezers, die minstens een boek per week lezen, geven bijna allemaal de voorkeur aan een e-reader. Tegen ieders verwachtingen in is de readermarkt daarom zeer consistent. In Amerika en Engeland was er in het begin een enorme piek, toen in één jaar iedereen een reader met Kerst kreeg, maar zeker in West-Europa laat de markt een solide jaarlijkse groei zien. Heel fijn.’

‘betere boekverkoper’ te zijn, zoals Tamblyn het noemt. ‘Het grootste risico is dat iemand een boek uitleest en dan wat anders gaat doen. Er kunnen zomaar drie weken overheen gaan voor hij weer gaat lezen. We moeten hem verleiden, zoals Netflix zijn gebruikers verleidt tot bingewatchen. Dat kan, is onze overtuiging, nooit door een algoritme alleen. Wij investeren daarom ook in getrainde boekverkopers die met behulp van big data dát boek uit de zes miljoen kiezen dat je wil lezen.’

‘MET KOBO ORIGINALS ZIJN WE NIET BEGONNEN OM UITGEVERS IN DE WEG TE ZITTEN’

Kobo Originals Ook probeert Kobo voortdurend een

oktober 2018 jaargang 185

Of dat lukt, is moeilijk te meten. ‘Er zijn wel aanwijzingen. Dat zit in de groei van de backlist. In het begin draaide de e-boekmarkt op bestsellers. Die kozen mensen. Nu ontdekken ze veel vaker titels die al ouder zijn, maar wel nieuw voor hen. Ook de groei van selfpublished auteurs is tekenend. Wereldwijd is die nu goed voor 10 procent van onze e-boekomzet. In sommige markten, zoals de Amerikaanse, is die zelfs 25 procent.

Voor een deel komt dat omdat selfpublished auteurs veel professioneler zijn geworden.’

De groei van Kobo loopt nu parallel met de groei van de e-boekmarkt. Die markt is per definitie beperkt. Niemand gelooft nog dat digitaal papier vervangt. Ook Tamblyn niet. ‘Sommige boeken blijf je op papier kopen. Boeken voor kinderen.

Boeken om cadeau te geven. Kookboeken. Andere boeken worden in digitale vorm eerder digitale services, zoals reisgidsen waarvan de functie wordt overgenomen door Tripadvisor. De fanatiekste e-lezers kopen dan ook gemiddeld nog zestien papieren boeken per jaar.’

Hoe groot kan de markt maximaal worden? In Nederland is het marktaandeel nu 7,4 procent, in Amerika en Engeland is het tussen de 20 en 30 procent. Dat ziet Tamblyn als de natuurlijke grens om potentieel geïnteresseerden met betere devices of nieuwe businessmodellen over te halen digitaal te gaan lezen. Wie daarboven wil groeien, zal eerder andere of nieuwe content moeten bieden die als fysiek boek amper of niet bestaan. Denk aan series of korte vormen. Om die reden is Kobo vorig jaar begonnen zelf content te maken.

‘Met Kobo Originals zijn we niet begonnen om uitgevers in de weg te zitten’, zegt Tamblyn. ‘Wij hebben er alleen maar baat bij als het hun goed gaat. Maar hun manier van werken is geoptimaliseerd om een bepaald soort boek te produceren en vermarkten. Kobo Originals zijn daarom een experiment dat we ook voor hen doen. Hoe werken series met cliffhangers? Wat is het effect als je ze daarna samenvoegt tot boek? Wat is de ideale prijs? Zeker, wij willen het zelf ook begrijpen. Maar niet om die lessen voor onszelf te houden.’

43

Kees de Bakker draagt na 35 jaar zijn uitgeverij over aan Singel

‘DE NAAM CONSERVE BLIJFT BESTAAN’ Per 1 januari 2019 komt een einde aan de zelfstandige uitgeverij Conserve.

Het merk blijft bestaan, maar trekt in bij Singel Uitgeverijen, waar oprichter Kees de Bakker een adviserende rol krijgt.

Tekst Enno de Witt, Beeld Chris van Houts

44

www.boekblad.nl

PORTRET

In het jubileumboek Onbeperkt houdbaar, dat tien jaar geleden bij Conserve verscheen, wordt een gedetailleerd beeld geschetst van de eerste kwart eeuw. Dat De Bakker de uitgeverij in ging was toeval. Hij was journalist geweest, schreef vanaf 1970 veel over popmuziek, had een korte carrière in Noorwegen als journalist, diskjockey en manager van het trio Oriental Sunshine, met wie hij een plaat maakte en het nationale songfestival won.

Terug in Nederland pakte hij de draad weer op, waarbij de longziekte sarcoïdose (Besnier-BoeckSchaumann) die hem acht maanden rust kostte geen obstakel was. Artiesten die in het verspreidingsgebied van het Noordhollands Dagblad optraden kwamen voor een interview naar zijn ouderlijk huis in Alkmaar.

De Bakker maakte vervolgens de overstap naar de platenwereld, waar hij de pr deed voor CBS en Polydor en grote namen onder zijn hoede kreeg.

Dat was niet altijd een genoegen, vertelt hij: ‘Terwijl journalisten op de Walker Brothers zaten te wachten, kreeg ik de bandleden hun bed niet uit.

Stond ik daar al om half tien met een limousine voor het Marriott Hotel. Toen ze eenmaal wakker waren in razende vaart naar Hilversum voor Toppop en daarna gauw weer terug naar Schiphol.’

De hectiek brak hem na een aantal jaren op en ondanks de luxe van een eigen secretaresse en het vooruitzicht van een auto van de zaak besloot hij de pijp aan Maarten te geven. Zijn echtgenote Ingrid speelde bij die beslissing ook een rol: ‘We moesten om drie uur ’s nachts nog even dag gaan zeggen tegen Chick Corea in het Concertgebouw.

Ze zei: ik ga naar huis. Ik besloot ermee te stoppen.’

groep Kilima Hawaiians. Met Herman Arnolds van boekbindersfederatie FGE maakte hij een boek over vijftig jaar Boekenweekgeschenken, dat verscheen onder de imprint van de CPNB. Zo raakte hij steeds dieper verstrikt in het boekenvak. Van 1980 tot 1987 was De Bakker in dienst van Boekblad, waar hem het trieste nieuws bereikte dat zijn uitgever failliet was en hij dus kon fluiten naar zijn royalty’s, geld dat hij wilde gebruiken voor het opzetten van een eigen uitgeverij dan wel een schrijverscarrière. Complicerende factor was dat hij intussen vader was geworden van zoon IJsbrand en dochter Merel, zodat er serieus brood op de plank moest komen.

De baan bij Boekblad kwam dan ook als geroepen en het zag er enige tijd naar uit dat hij daar carrière zou kunnen maken. Hij was eindredacteur, toen in 1984 hoofdredacteur Marieke Bemelman vertrok. Negen maanden lang nam hij haar taken waar, voor het geld dat hem als eindredacteur toekwam, in de hoop en verwachting dat de Koninklijke Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels hem onvermijdelijk de touwtjes in handen zou geven. Die ging echter op zoek naar een kandidaat van buiten, waarop De Bakker vol overtuiging zijn vertrek aankondigde.

Tot driemaal toe, want Boekblad wilde hem niet kwijt en hij kon zich het verlies van zijn salaris niet veroorloven, al bleef het hoofdredacteurschap buiten bereik. Overeengekomen werd dat hij vier dagen per week zou gaan werken, tegen zijn oude salaris, gebaseerd op vijf dagen: ‘Midden in de week, de woensdag, was ik vrij. Ik moest nadenken over wat ik zou gaan doen, schrijven of uitgeven.’

Boekblad De Bakker en zijn vrouw huurden een woonboot in de Leidsevaart en genoten van de landelijke rust: ‘Ik werkte toen als perschef voor Polydor en op mijn laatste dag kwam een nieuwe plaat uit van Eric Clapton. Ik kreeg die middag vijfenveertig telefoontjes. Op de boot rinkelde de telefoon de volgende dag helemaal niet, als ik uit het raam keek zag ik de waterhoentjes voorbijkomen. Het was wel even afkicken.’

Na enige tijd stak toch de onrust weer de kop op.

De Bakker ging stukjes schrijven voor het Weekblad voor de Bollenstreek en MO-Nederlands studeren, een studie die hij in het derde jaar beëindigde, want hij ging schrijven. Bij uitgeverij Tiebosch publiceerde hij Mijn eerste boek, over schrijversdebuten. Het werd een groot succes. Hij schreef ook een boek over de legendarische Nederlandse

Non nobis Hij was nog in dienst van Boekblad, toen hij in 1983 uitgeverij Conserve oprichtte. De naam verwijst naar het prozadebuut van schrijver W.F. Hermans. Zijn vader verkocht naast verse groenten en fruit ook conservenblikjes, De Bakker werd een soort conservator van de meest beklijvende boeken. In 1986 kwam hij met de eerste aanbieding, een velletje papier met drie titels. De volgende – najaars-aanbieding was al wat uitgebreider en in het voorjaar van 1987 kwam er een folder met voornamelijk literatuur en boeken over de regio (Groet, waar de uitgeverij is gevestigd, en omstreken), twee genres die altijd pijlers onder het fonds zijn gebleven.

Dat jaar was cruciaal. De Bakker werd op 1 september lid van de uitgeversbond, maar belangrijker nog was de ontmoeting die Ingrid in mei

oktober 2018 jaargang 185

‘Non nobis was niet alleen goed geresearched, maar ook buitengewoon spannend, spannender dan De naam van de roos’

45

‘Je bent natuurlijk hartstikke gek en er zijn later ook momenten geweest dat ik dacht: was ik nog maar in loondienst’

1986 had op de tennisbaan. Ze raakte in gesprek met Hanny Alders, die veertien jaar had gewerkt aan een immens dik boek over de Tempeliers. Ze had het aangeboden aan uitgeverij Luitingh, maar die was van mening dat je met zo’n pil niet kon debuteren. De Bakker en zijn vrouw lazen het manuscript en waren meteen enthousiast: ‘Zevenhonderdzeventig aan twee kanten dicht betikte blaadjes in een multomap, dat las niet echt lekker, maar we rukten elkaar zowat de bladzijden uit handen. Het was in de tijd dat De naam van de roos een bestseller was. Non nobis was beter leesbaar dan het wat elitaire boek van Umberto Eco. Non nobis was niet alleen goed geresearcht, maar ook buitengewoon spannend, spannender dan De naam van de roos.’

De Bakker vroeg om raad bij Jaap Verheij van drukkerij Bariet: ‘Die raadde me aan er een echt mooi, kloek boek van te maken, met een middeleeuwse signatuur op het omslag.’ Dat was slim, want verwees direct naar Eco’s succesnummer. En het werkte. De eerste oplage bedroeg vijfduizend exemplaren, ook op advies van Verheij, want dan kom je tenminste op een redelijke winkelprijs, waarvan er bij de aanbieding drieduizend werden besteld. ‘Ik zei toen tegen Ingrid: we gaan voor onszelf beginnen, met ook tweeduizend verkochte boeken van een novelle van Jos Vandeloo, in totaal dus vijfduizend.’ De Bakker nam afscheid van Boekblad en volgde de introductiecursus voor de uitgeverij van de Vakopleiding, vooral theoretisch en schriftelijk, maar ook met een aantal bezoeken aan uitgeverijen en een cursus Verkoopmanagement.

Pavarotti Financieel legde Non nobis een flink fundament onder het bedrijf. Voldoende was dat voor de eerste twee jaar, maar ze moesten verder: ‘Mijn vrouw Ingrid heeft aandelen van haar moeder verkocht, we hebben de hypotheek wat verhoogd, zo probeer je een solide basis te creëren. Vooral in het begin is het heel veel investeren en maar afwachten of het allemaal iets opbrengt. Je bent natuurlijk hartstikke gek en er zijn later ook momenten geweest dat ik dacht: was ik nog maar in loondienst. Maar we hebben ook veel plezier gehad. En zonder de uitgeverij was ik nooit zeven keer in Suriname geweest.’

Na Non nobis probeerde De Bakker in 1989 het succes te evenaren met de ook al enorm dikke historische roman Hannibal, kroniek van Carthago van de Duitse schrijver Gisbert Haefs. Die had er in eigen land de Top tien mee gehaald. In Nederland deed het boek zo weinig, dat Conserve voor

46

www.boekblad.nl

het eerst en voorlopig voor het laatst rode cijfers schreef. Het duurde even totdat het tekort was weggewerkt, maar tot 2012 bleef het bedrijf in de zwarte cijfers. Het verlies had De Bakker extra strijdbaar gemaakt, vooral nadat hij in de beginjaren toevallig zijn accountant, tevens zijn achterneef, had horen opmerken dat hij er beter mee kon ophouden.

Nieuwe kansen dienden zich al snel aan. ‘Ik had in 1990 op tv een concert gezien van de Drie Tenoren en dat sprak me als voormalige platenjongen aan. Het was net een popconcert en ik dacht: daar moet ik iets mee doen. Het idee was dat ik van alle drie een (auto)biografie zou brengen, maar dat bleek te moeilijk en te duur, dus het plan verdween in de ijskast. In 1991 las ik op een camping in Frankrijk in Vrij Nederland dat de autobiografie My own story van Pavarotti was verschenen. Dat was nummer één. Ik betaalde voor de rechten vierduizend gulden.’ De rechten van het levensverhaal van Placido Domingo kostten hem hetzelfde bedrag. ‘In Frankfurt, een maand later, kwam ik Willem-Jan van de Wetering tegen die zei: Ik hoor dat jij Pavarotti gaat doen. Ik heb Carreras aangeboden gekregen, daar doe ik toch niks mee. Die kon ik voor 2.500 gulden krijgen.

In het voorjaar verschenen onder grote belangstelling de drie boeken, we verkochten er 15.000.’

Cynthia McLeod Dat het ook daarna de goede kant op bleef gaan kwam door een andere succesauteur: de Surinaamse Cynthia McLeod. Terwijl Non Nobis in binnen- en buitenland een groot succes was, in totaal wereldwijd een half miljoen keer werd verkocht (met name de Spaanse en Duitse edities) en in 1988 het Gouden Ezelsoor voor bestverkopende debuut won, kwamen de De Bakkers in oktober 1994 in contact met McLeod en ontstond een vruchtbare samenwerking. Vooral de roman Hoe duur was de suiker? werd een langlopend succes, ook over de grens. McLeod liet er zelf een Engelse vertaling van maken, die ze in Suriname verkocht aan toeristen.

‘In oktober 1994 was ze toevallig in Nederland en het klikte, ook al heb ik haar letterlijk op moeten vangen toen ze hier bijna van de trap viel, omdat de leuning loszat. Hoe duur was de suiker? verkocht het eerste half jaar vierduizend exemplaren per maand. De filmeditie die in 2013 uitkwam ging nog dertigduizend keer over de toonbank. In totaal gaf Conserve van McLeod meer dan tien titels uit, waarvan met name De vrije negerin Elisabeth ook een succes werd. McLeod werd een veelgevraagde auteur voor lezingen. Bij het thema van

PORTRET

de Boekenweek in 1996, Eeuwig Eldorado, hield ze in maart dat jaar zelfs dertig lezingen. ‘Ze is net 82 geworden en heeft twee weken geleden nog meegedaan aan een universitair seminar.’

Conserve groeide uit tot een heuse onderneming en dat vergde wat aanpassingen. Nadat dozen vol Non nobis in het huis waar het gezin woonde alle hoeken en gaten vulden, werd vanaf oktober 1987 besloten voortaan toch maar de voorraad integraal bij Centraal Boekhuis onder te brengen.

De redactie en correctie deed De Bakker zelf, maar nadat een boek vol fouten van de drukker kwam leek het hem toch raadzaam om daarvoor externe expertise in te schakelen. Hij deed een beroep op correctrice Evelien Bergström, die 25 jaar voor de uitgeverij werkte tot ze een paar jaar geleden overleed aan alvleesklierkanker. Ze kreeg een waardige opvolger in Peter Dicker, sinds vijf jaar de vaste zetproefcorrector en redacteur bij de uitgeverij. Oud-Hooibergzetter Bert Hanekamp en zijn vrouw Coby verzorgen sinds twee jaar de omslagen, nadat ontwerper Jeroen Klaver dat bijna twintig jaar had gedaan. Ernst van de Reep is al vanaf 1997 de vaste vertegenwoordiger. In België zwaaide Karl Daeseleire de scepter over de Vlaamse inkoop. Zo groeide langzaam maar zeker

een uitgeverij die als vaste kern de De Bakkers heeft, met daaromheen een schil van freelancers, waar vaak al jaren mee wordt samengewerkt.

Voetbalgoden Het karakter van het fonds veranderde mee. Literatuur bleef, net als de boeken over de streek rond Groet, Schoorl en Bergen. Literatuurliefhebbers werden en worden bediend met literaire gidsen. Er kwamen reeksen rond thema’s die het echtpaar na aan het hart lagen: Indische, negentiende-eeuwse en Scandinavische letteren. Verder had De Bakker een scherpe neus voor wat op zijn pad kwam.

Een voorbeeld is de NOS-Correspondentenreeks.

Peter d’Hamecourt schreef over Moskou, Andrea Vreede over Rome, Henna Draaibaar over Paramaribo en Margriet Brandsma over Berlijn. Presentator en voormalig correspondent Philip Freriks publiceerde De meridiaan van Parijs, inmiddels vertaald in het Frans en Pools. Het grote voordeel: de auteurs waren al bekend en hadden in de media hun netwerken, zodat het weinig moeite kostte om ze in de populaire praatprogramma’s te krijgen. De vier correspondenten (d’Hamecourt, Vreede, Draaibaar en Brandsma) zaten binnen

oktober 2018 jaargang 185

47

een jaar bij De Wereld Draait Door. Er waren meer successen die wat verder aflagen van de literatuur, zoals de Voetbalgoden-reeks die halverwege de jaren negentig verscheen. Intussen bleef De Bakker de literatuur trouw, met herdrukken van debuten van Nederlandse auteurs. De eerste was in 1998 Hermans’ Conserve. De uitgave was binnen drie maanden uitverkocht zodat er meer volgden, waaronder een heruitgave van De Bakkers eersteling Mijn eerste boek.

Champagne Het gevoel voor handel, gekoppeld aan discipline en hard werken, heeft De Bakker van zijn vader: ‘In het begin was ik vooral idealistisch, dat is nu wel wat minder. Je moet ook boeken verkopen. Ik heb een hart voor literatuur en een neus voor wat verkoopt.’ En gevoel voor wat je allemaal zou kunnen doen om die verkoop te stimuleren.

Toen in 2004 het Boekenweekthema ‘Gare du Nord’ was opperde hij met enige nadruk bij Philip Freriks het idee van een lezingtournee door het gehele land. Freriks moest overtuigd worden van de noodzaak, hij had al een eerste theatervoorstelling gemaakt, Ik herinner me, maar De Bakker trok hem over de streep. Het zorgde voor flinke verkopen van zijn boek over Parijs, waarvan 25.000 exemplaren werden verkocht.

Aantallen die nog maar zelden worden gehaald, 48

www.boekblad.nl

maar daar staat Conserve niet alleen in. Ook De Bakker zag de branche veranderen: ‘Je maakte vroeger een eerste oplage van tweeduizend of vierduizend, maar dat is minder geworden. Het is ook moeilijker een oplage vast te stellen. Je kunt wel dingen plannen, maar dat wil niet zeggen dat het ook zo gebeurt.’

En soms was er mazzel. Aan de vooravond van het huwelijk van dochter Merel was hij in 2011 bezig het boek De smaak van de macht, waarin prinses Annemarie (Gualthérie van Weezel) gesprekken voert met vijf voormalige premiers, aan Pauw & Witteman te slijten. ‘Die wilden scoren op de eerste uitzenddag dat seizoen, maar ze twijfelden, we voelden dat het niet door zou gaan. Knevel wilde haar ook hebben en we besloten op safe te spelen. Toen Pauw & Witteman inderdaad afbelden en we zeiden: is niet erg, we hebben al een ander programma, wilden ze weten wie en wat. Je voelde dat ze dachten dat ze iets gemist zouden kunnen hebben en waren lichtelijk geïrriteerd. Annemarie is toen bij Knevel drie kwartier aan het woord geweest. Dat weekend verkochten we vierhonderd exemplaren. Ik heb meteen champagne voor het huwelijksfeest besteld.’

Luisterboeken Ook technisch bleef de uitgeverij bij. Van iedere titel verschijnt sinds 2014 een e-boek: ‘We zien

PORTRET

een stijgende lijn in de verkopen, het laatste half jaar zelfs fors, maar dat kan aan één of enkele titels liggen. Het Darwin dilemma van de Nederlandse Dan Brown Han Thomas bijvoorbeeld doet het erg goed als e-boek.’ Ook aan die titel zit nog een verhaal vast. De Bakker had begrepen dat de auteur bij de KBb werkte, maar niet dat hij zich van een pseudoniem bediende. Een telefoontje naar Bilthoven leverde dan ook niets op, tot Ike Bekking van de Bilthovense Boekhandel hem erop wees dat achter die nom de plume Hans van Driel schuilging. En die kenden ze bij de KBb wel.

Inzetten op e-boeken is verder niet zo ingewikkeld: ‘Het is net zoals we vroeger in het platenvak deden met een muziekcassette. Je had de muziek, een hoes, het binnenwerk, dus was het maken van een cassette een fluitje van een cent.’

Conserve brengt verder al langere tijd luisterboeken uit, gemaakt bij Rubinstein. Voor het succes was de correspondentenreeks cruciaal, maar ook Hoe duur was de suiker? werd een audioboek, gelezen door Denise Jannah en uitgebracht op acht schijfjes. Actuele titels worden nog steeds wel verluisterboekt, oud fonds niet. De Bakker gelooft diep in zijn hart ook niet echt in de enorme doorbraak van het luisterboek waarover veel wordt gesproken de laatste tijd.

Nieuwe rol Per 1 januari aanstaande komt er dan een einde aan het zelfstandige bestaan van de uitgeverij, al blijft Conserve bestaan op de imprints van Singel.

De Bakker was al enige tijd in gesprek over een overname en had contact met Paulien Loerts van Singel Uitgeverijen. ‘Ik ken Paulien al uit de tijd dat ze eigenaar was van de Larense Boekhandel.

We hadden Plattelandjes uitgebracht, een boek met Larense columns van Carry van Bruggen die eerder waren verschenen in het Algemeen Handelsblad tussen 1921 en 1926, samengesteld door Diny Schouten en Jan Fontijn. Paulien vroeg of ze er daar een aantal van mocht gebruiken voor een eigen uitgave. Dat boek hebben we later feestelijk ten doop gehouden in de boekhandel. Een paar jaar geleden, hebben we een gesprek gehad in het Novotel in Amsterdam. Ze had haar handen vol aan de overname van De Geus, reed steeds heen en weer naar Breda, en had ook nog de verhuizing van het Singel naar het Spui en daarna de Weteringschans. Ze kon het er even niet hij hebben, we zouden te zijner tijd verder praten.

Dit voorjaar zijn we rond de tafel gaan zitten en na een maand of vier waren we eruit.’

De Bakker blijft als adviseur een aantal projecten binnen Singel begeleiden. De regionale boeken blijven in Groet, de rest gaat naar Amsterdam.

Conserve wordt geen achtste uitgeverij of imprint binnen Singel, de typische Conserve-titels worden toegevoegd aan de bestaande uitgeverijen, met de naam, de meeste bij Volt en De Geus: ‘Je krijgt dan bijvoorbeeld een spannend boek dat verschijnt bij Volt-Conserve of De Geus-Conserve.

Paulien wil voorkomen dat er weer allemaal merken bijkomen, maar voor mij is het belangrijk dat de naam blijft bestaan, die komt dus op het omslag en de titelpagina. Daar hebben we afspraken over gemaakt.’ Hij ziet uit naar zijn nieuwe rol als adviseur, waarin hij onder meer een boek gaat maken met Dumani Mandela, een kleinzoon van Mandela: ‘Nu doe ik vrijwel niets anders dan de dagelijkse dingen, veel rompslomp, je redigeert een boek, je produceert een boek, je zorgt voor de distributie, de presentatie. Soms is het slopend en vergt veel van jezelf. Ik denk dat ik er op tijd een punt achter heb gezet, want een uitgeverij is een hele verantwoordelijkheid. Ik ben tenslotte al 68 en wil nog een tijdje genieten van mijn kleinkinderen, verre reizen maken en wegdromen.’

oktober 2018 jaargang 185

‘Ik heb een hart voor literatuur en een neus voor wat verkoopt’

49

Een zaak van evenwicht

WEET WAAR JE KOOPT 150 JAAR BROEKHUIS

Ondanks de gebrekkige archieven van bedrijven in het mkb, zoals boekhandels per definitie zijn, is het zeer te prijzen dat boekhandels ter gelegenheid van een jubileum hun eigen geschiedenis voor het voetlicht plaatsen. Ook uit het jubileumboek van Boekhandel Broekhuis zijn nuttige lessen te trekken.

Tekst Maarten Dessing

Al bij het 125-jarig bestaan van Boekhandel Broekhuis in 1993 wilde toenmalig eigenaar Gerard van der Maar een boek uitbrengen over de eigen geschiedenis.

Ter voorbereiding daarvan plaatste hij maar liefst zeven jaar eerder een advertentie in het Hengelo’s Weekblad. Of iemand hem iets kon vertellen over de familie die zijn naam had gegeven aan de iconische Twentse boekhandel. ‘Iedereen die iets weet, hoe ogenschijnlijk onbelangrijk het ook moge zijn, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met Gerard van der Maar.’

Het heeft uiteindelijk een kwart eeuw langer geduurd voor de geschiedenis van Broekhuis is geboekstaafd. Niet meer door Van der Maar, die in 2007 overleed, maar door Joep Scheffer, van 1999 tot en met 2006 medewerker van de boekhandel. Hij memoreert de advertentie in het eerder dit jaar verschenen Een zaak van evenwicht. Honderdvijftig jaar Boekhandel Broekhuis – om er nuchter aan toe te voegen: ‘Het levert bitter weinig op’.

Scheffer stuitte op dezelfde grote witte vlekken. Het doen en laten van Egbert Broekhuis en zijn familie is in nevelen gehuld. Wat bekend is van de vroege bedrijfsgeschiedenis zijn enkele data.

Broekhuis sr. schreef zich op 7 februari 1868, amper 25 jaar oud, als boekbinder in Hengelo in. Zijn zoons Lambert en 50

Johan werden in 1906 medefirmant, waarna vader in 1927, enkele maanden voor zijn dood, uit het bedrijf stapte. Het archief bevat niet meer dan een paar advertenties, brieven, rekeningen (voor diverse verbouwingen) en een stapeltje kasboeken.

Met name uit de kasboeken valt nog iets af te leiden, zoals Van der Maar deed in zijn Nieuwjaarstoespraak van 1992. Zoon Lambert Broekhuis, zo vertelde hij zijn gehoor, ging in 1889 gemiddeld om de twee maanden naar de kapper. Hij gaf in vier maanden 1,10 gulden uit aan tabak.

Hij verloor in december van dat jaar regelmatig met kaarten: 12 cent, 3 cent, 7,5 cent en dat in een tijd waarin de kapper 10 of 15 cent kostte. En enkele dagen na zijn zeventiende verjaardag ontving hij maar liefst 2,50 gulden van zijn vader. Zo ontstaat toch een vaag beeld van de jonge boekverkoper in opleiding.

Maar een volwaardige bedrijfsgeschiedenis van de eerste tachtig jaar Broekhuis?

Die is onmogelijk te vertellen.

Het blijft daarom gissen waarom uitgerekend Broekhuis de eeuwige concurrentiestrijd heeft overleefd. In 1933, somt Scheffer op, telde Hengelo vier boekbinderijen, veertien boekhandels (inclusief speciaalzaken als Muziekboekhandel H.F. van Baaren) en zeven boek- en handelsdrukkerijen. Behalve kantoorvakhan-

www.boekblad.nl

del Höfte en Broekhuis zijn ze allemaal verdwenen. Maar waar dat aan lag?

Scheffer noemt Egbert Broekhuis ‘een ondernemer pur sang’, maar als je eerlijk bent, moet je toegeven dat daar geen bewijs voor is. Ook het aantal personeelsleden zegt zonder context niet veel.

Bovendien: het had gemakkelijk anders kunnen lopen. Direct na de Tweede Wereldoorlog is Boekhandel Broekhuis ernstig in het slop geraakt. De kinderloos gebleven broers, inmiddels dik in de zeventig, kunnen niet meer de benodigde energie opbrengen. ‘Als iemand komt informeren naar een bestelling gaat één van de broers naar achteren, loopt eenmaal om de inpaktafel heen, vraagt niets, loopt vervolgens weer naar de winkel en vertelt de klant dat de bestelling nog niet binnen is.’ Als Cor van der Maar, de vader van Gerard, in 1949 niet had aangeklopt bij Broekhuis, was het net zo roemloos ten onder gegaan als al die andere firma’s.

Ook recent had Broekhuis zomaar het loodje kunnen leggen. Scheffer staat uitgebreid stil bij de recente crisisjaren, toen het bedrijf als gevolg van de ontwikkelingen op de educatieve markt gedwongen was de lucratieve verkoop van schoolboeken te staken en het opeens moest hebben van de al jaren verlieslatende algemene boekhandels. En dat in een tijd waarin niemand van de familie

VAKLITERATUUR

‘DE WINKEL WAS ALLEEN EEN VISITEKAARTJE. MAAR LEVEN VAN EEN VISITEKAARTJE GAAT NIET.’

de inmiddels ernstig ziek geworden Gerard van der Maar wilde opvolgen. ‘De winkel was alleen een visitekaartje’, moest huidige eigenaar Kees Schafrat hard constateren. ‘Maar leven van een visitekaartje gaat niet.’

Ondanks de gebrekkige archieven van bedrijven in het mkb, zoals boekhandels per definitie zijn, is het toch zeer te prijzen dat boekhandels ter gelegenheid van een jubileum hun eigen geschiedenis voor het voetlicht plaatsen. Het straalt trots uit naar de eigen klantenkring, die zich met de historie van hun boekhandel in handen op een of andere manier opgenomen voelen in iets wat groter is dan zijzelf. Het versterkt zo de campagne waar Schafrat zich de afgelopen jaren sterk voor heeft gemaakt: weet waar je koopt – in Twente dus bij Broekhuis in plaats van bij een anonieme webwinkel.

Minstens zo belangrijk zijn de lessen die er uit de geschiedenis zijn te trekken. Alles is al eens gedaan. Filialen in kleinere plaatsen om Hengelo heen, zoals Haaksbergen, zijn gekomen en gegaan. Uitbreidingen tot in Zwolle zijn overwogen. Er

waren verschillende manieren om de studenten en medewerkers van de universiteit te bedienen. De experimenten met eigen uitgaven gaan zelfs al meer dan een eeuw terug. Al die gebeurtenissen kan de huidige eigenaar mee laten wegen om iets wel of niet te doen, maar alleen als ze zwart op wit zijn opgetekend, kunnen ze daadwerkelijk van betekenis zijn.

De belangrijkste van deze lessen is waarschijnlijk dat je altijd de klant centraal moet stellen. Ook bij Broekhuis stuit je herhaaldelijk op directeuren die er bij hun medewerkers op aandringen dat het niet gaat om het boek of de processen, maar om de klant. (Helaas moet ik daarbij aantekenen dat men in Hengelo sommige klanten blijkbaar bijzonderder vindt dan andere. Als een oud-gouvernante van koningin Juliana tussen 1948 en 1966 elk jaar een boek naar prinses Beatrix laat opsturen worden deze cadeau’s ‘met extra zorg ingepakt’, aldus Scheffer.)

Hoe voor de hand liggend ook, steeds opnieuw blijkt die waarschuwing nodig. En dan kom ik weer op de verschillende keren dat Broekhuis langs de rand van de afgrond scheerde. Alleen een winkel die

nummer 0 maand 2018 jaargang 185

voortdurend innoveert om de klant in een altijd veranderende omgeving te blijven bedienen, kan dat voorkomen. Denk nooit dat je je zaakjes op orde hebt, zoals de families Broekhuis en Van der Maar op een gegeven moment wél lijken te hebben gedacht. Gelukkig beseft Schafrat dat best, ook zonder lezing van Een zaak van evenwicht, blijkens het interview uit Tubantia waarmee het boek besluit.

Abonnees van Boekblad die een (gratis) exemplaar willen ontvangen van Een zaak van evenwicht.

Honderdvijftig jaar Boekhandel Broekhuis kunnen dit aanvragen bij Kees Schafrat: k.schafrat@ boekhandelbroekhuis.nl. Er is per bedrijf een exemplaar beschikbaar.

Een zaak van evenwicht.

Honderdvijftig jaar Boekhandel Broekhuis, Joep Scheffer, 208 p., € 15,- (Broekhuis, 2018).

51

Cultuurminister Van Engelshoven:

‘WAT DE SECTOR NODIG HEEFT IS RUST’ Bij haar aantreden vorig jaar oktober als minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap maakte Ingrid van Engelshoven (D66) meteen duidelijk dat wat haar betreft de vaste boekenprijs niet ter discussie staat. Dat zorgt voor rust in de sector.

En bovendien: ‘Welk probleem lossen we op als we hem loslaten?’

Tekst Enno de Witt, Beeld Rijksoverheid

Van Engelshoven (1966) was eerder lid van de Tweede Kamer, wethouder in Den Haag en landelijk voorzitter van D66. Ze groeide op in het Vlaamse Beerse, onder de Baarle-enclaves, ‘in een huis met ingenieurs, allemaal bèta’s en die lazen allemaal wiskundeboeken, behalve mijn moeder. Zij was een échte lezer.’ Vanaf dat ze zelf lezen kon was ze vaste klant bij de kleine bibliotheek in het dorp. Een openbaring was de openbare bibliotheek in de meest nabijgelegen grote stad, Turnhout.

‘DE WET IS EFFECTIEF ALS HIJ ADDITIONELE RUIMTE BIEDT VOOR KRUISSUBSIDIES EN ALS DEZE MIDDELEN WORDEN GEÏNVESTEERD IN EEN BREED EN DIVERS SAMENGESTELD BOEKENAANBOD’

‘Ik heb altijd graag gelezen. De jeugdbibliotheek was tot twaalf jaar, op mijn elfde was ik er doorheen. Als grote uitzondering mocht ik boeken lenen uit de volwassenenbibliotheek. Dat vond ik wel heel bijzonder. Als kind haalde ik iedere week een paar boeken op. Ik las alles.

Sommige dingen wilde ik gewoon zelf hebben. Als kind was dat alles van Thea Beckman en van Tonke Dragt. Ik heb Dragt wel eens een brief geschreven over haar boek De zevensprong, en daar kreeg ik ook keurig antwoord op. Dat vond ik echt geweldig. Later ben ik A.F.Th. van der Heijden gaan verzamelen, daar heb ik alles van.’

Aan haar jonge jaren heeft ze nog een voorkeur overgehouden voor Vlaamse schrijvers. Van Tom Lanoye heeft ze het meeste in de kast staan. Ze koestert een bij Crossing Border gesigneerd exemplaar van de bij Prometheus verschenen bundel Niemandsland/Overkant, met gedichten over de Eerste Wereldoorlog: ‘De verschrikkingen aan het front zijn zelden mooier beschreven. Er zit ook heel veel Belgische pijn in.’

Emancipatie Van Engelshoven heeft als minister een zeer druk leven. Desondanks maakt ze regelmatig een uur vrij voor boekhandelsbezoek. Haar lokale boekhandel is Paagman aan de Frederik Hendriklaan in Den Haag, maar als het even kan bezoekt ze ook boekhandels elders: ‘Ik was voor een conferentie in Porto en ben toch even naar Lello geweest, de prachtige oude boekhandel, met de Harry Potter-trap. Ik lees geen Portugees, dus ik vond er weinig van mijn gading, maar het langs de rijen boeken lopen was al geweldig.’ Bij Paagman neemt ze de tijd voor koffie en het uitzoeken van een boek: ‘Recensies in de krant lees ik, vrienden geven me tips, ik ga op zoek naar favoriete auteurs en ik geef mezelf de tijd om flappen te lezen en iets uit te zoeken.’

Van Engelshovens passie voor deze schrijver begon met De tandeloze tijd: ‘Dat was Brabant, Amsterdam en de advocaat in dat boek, Ernst Quispel, heeft als motto “het leven in de breedte”. Hij doet het op een heel bijzondere manier, met om de paar maanden enorme drankgelagen, maar ik 52

vind wel dat je zoveel mogelijk uit het leven moet halen. Heerlijk. Het heeft iets bourgondisch, maar het daagt je ook uit.

Hoe kun je er zoveel mogelijk uithalen.’

www.boekblad.nl

INTERVIEW

Bovenaan op het nachtkastje ligt Zuivering van Tom Lanoye (Prometheus).

Daaronder De dienstmeid van Fairbourne Hall van Julie Klassen, dat ze cadeau kreeg van voormalig Kamerlid en Kamervoorzitter Gerdi Verbeet (PvdA). Het sluit aan op een belangrijke drijfveer voor Van Engelshoven: de emancipatie van vrouwen. Ze zet zich sterk in om meisjes zoveel mogelijk kansen te geven op onderwijs en ontwikkeling. De beheersing van de taal was en is daarbij een speerpunt. Ook zet ze zich in voor financiële onafhankelijkheid van vrouwen.

Eerder dit jaar bepleitte ze meer aandacht voor vrouwen in de canon van Nederland.

Kruisbestuiving Bij haar aantreden kende Van Engelshoven het boekenvak tot op zekere hoogte: ‘Ik was vooral een lezer, ik wist wat de CPNB doet en heb alle discussies over de vaste boekenprijs gevolgd. Dat was ook in mijn partij een ding. In mijn toespraak op het Boekenbal heb ik gezegd dat die er blijft. Natuurlijk, er zijn bezwaren tegen te bedenken. Maar ik ben echt de overtuiging toegedaan dat als we hem loslaten de grote auteurs het wel gaan redden, terwijl de jonge schrijvers niet meer aan de bak komen. Ik vind het belangrijk dat we jonge makers de kans geven een boterham te verdienen, dan mag een boek ook wel wat kosten. Het houdt ook de diversiteit in de literatuur in stand, zeker in een klein taalgebied als het onze. We mogen blij zijn dat we zoveel keuze hebben.’

Ze kent de kritiek, zoals die bijvoorbeeld door de Duitse Monopolkommission werd geuit, die vond dat een vaste boekenprijs te marktverstorend is en derhalve moet worden afgeschaft. Dat laat onverlet dat prijsbescherming een belangrijke functie heeft, zegt Van Engelshoven: ‘Het werkt wel en de taak waarvoor hij in het leven is geroepen wordt vervuld. En welk probleem lossen we op als we hem loslaten? Met de vaste boekenprijs hebben we een probleem willen voorkomen.

Verandering is niet altijd nodig, en het verrast mij meer dan ik gedacht had hoeveel rust het in de sector brengt als je als minister aan het begin van een periode vastlegt dat je de vaste boekenprijs gaat bewaken. Daar is ook iets voor te zeggen.’

boekhandel omzet kosten, ontlezing en de gestage opmars van het digitale lezen: ‘Als het gaat om lezen en het boekenvak ligt er een aantal uitdagingen. Prominent voor mij is nu het leesplezier bij jonge mensen. Hoe krijgen we die aan het lezen en hoe zorgen we ervoor dat ze blijven lezen. Het begint ermee dat mensen willen lezen en willen blijven lezen. De Onderwijsraad en de Raad voor Cultuur komen volgend jaar samen met een advies over hoe we het leesplezier bij jonge mensen kunnen bevorderen. Dat is mijn primaire zorg.’

‘PROMINENT VOOR MIJ IS NU HET LEESPLEZIER BIJ JONGE MENSEN. HOE KRIJGEN WE DIE AAN HET LEZEN EN HOE ZORGEN WE ERVOOR DAT ZE BLIJVEN LEZEN’

Vorig jaar december sprak ze daarom in een brief aan de Kamer haar tevredenheid uit over het feit dat kruisbestuiving – het financieren van minder gewilde titels met de opbrengst uit de verkoop van bestsellers – aantoonbaar werkt: ‘De Wet is effectief als hij additionele ruimte biedt voor kruissubsidies en als deze middelen worden geïnvesteerd in een breed en divers samengesteld boekenaanbod. Ik constateer dat uitgevers en boekverkopers een groot deel van hun omzet inzetten voor de opbouw van hun fonds of de samenstelling van een breed boekhandelsassortiment en dat de gemiddelde nettowinsten relatief bescheiden zijn.’

Ook prees ze de activiteiten van KVBkennisplatform Boekwerk, dat tenminste tot en met 2019 op subsidie kan blijven rekenen.

BTW Van Engelshoven beseft dat er in de dynamiek van het boekenvak meer onderwerpen spelen dan alleen de vaste boekenprijs, van een verhoging van de BTW tot de online verkopen die de fysieke

oktober 2018 jaargang 185

Het vraagstuk van toenemende online verkopen ligt buiten haar bevoegdheid, maar houdt haar wel bezig: ‘Het is een uitdaging voor veel steden. De fysieke winkels houden je binnenstad aantrekkelijk. Het is belangrijk dat we blijven vertellen: ja, online iets kopen kan handig zijn, maar als je alles alleen maar online doet verdwijnt er ook iets prettigs in je omgeving. Het is aan de boekverkopers om de winkel aantrekkelijk te houden.

Bij Paagman krijg ik een kop koffie, ik vind er alles wat ik nog meer nodig heb, er zijn interessante lezingen, ik kan er een gesigneerd boek kopen.’

Blijft de vraag, zeker voor een liberaal als Van Engelshoven, in hoeverre de overheid zich actief met het boekenvak moet bemoeien. Ze heeft daar zelf ervaring mee als Haags wethouder, en noemt ook de huidige discussie over blurring, het aanbieden van alcoholische dranken buiten horeca en slijterij: ‘Paagman wilde een winkel combineren met een AH To Go, het hele Statenkwartier stond op zijn achterste benen. Maar winkels moeten wel interessant blijven.’

Een actueel onderwerp is de verhoging van de BTW, waarover steen en been wordt geklaagd omdat die kleine uitgeverijen de kop zou gaan kosten. Van Engelshoven begrijpt dat: ‘Ik hoor het in de hele culturele sector, maar ook bij de groenteboer. Het is een generieke verhoging. Ik weet het, hij is niet leuk, maar we hebben ook te maken met een rijksbegroting die sluitend moet blijven. Dat is niet altijd voor iedereen alleen maar feest. Het zijn geen enorme bedragen, het gaat om dubbeltjes, dat hebben de meeste mensen wel over voor een boek. Ik zal er geen boek minder door kopen.’

53

Herman Krans leest:

Filosofie voor een weergaloos leven

11FOTOCRED IT

‘MET KENNIS EN KUNDE SPEELT KAMPHUIS HET FILOSOFENSPEL MEE ZOALS DAT AL 2500 JAAR GESPEELD WORDT’

Sinds 1987 is Herman Krans advocaat in Zutphen. Hij houdt zijn hele leven al van boeken (‘Wat is er leuker dan boeken?’) en werkt met groot genoegen op vrijdagavond en zaterdag in boekhandel Van Someren & Ten Bosch in Zutphen, de winkel van zijn vrouw Ine Soepnel. Hij las onlangs een zelfhulpboek en voelde enthousiasme én weerzin.

Het lemma zelfhulpboek geeft in minder dan een halve google-seconde ruim 80.000 resultaten. Met titels als Hoe word ik gelukkig?; Wanneer kap jij ermee?; Je gevoel de baas en Uit de ban van je fobie.

Deze boeken schrijven je leefregels voor.

Ze geven je raad en roepen in koor: zo moet je leven! Aan het begin van de zomer heeft Lammert Kamphuis aan die grote stapel zijn Filosofie voor een weergaloos leven (De Bezige Bij) toegevoegd met als motto: ‘Je leeft maar één enkele keer, en denk er goed over na hoe je jouw eenmalige rol op het toneel spelen wilt.’

De flaptekst van de uitgever belooft troost, rust, meer plezier in je werk, begrip voor andersdenkenden, verrijking van vriendschappen. Kortom: een in 54

voor- en in tegenspoed rijkgevuld leven.

En dat alles door de kracht van filosofisch denken, met hulp van grote filosofen.

Toen ik het boek voor de eerste keer gelezen had, voelde ik naast enthousiasme ook een beetje weerzin. De kracht die Kamphuis ziet in het gesprek met jezelf onder begeleiding van grote filosofen doet bijna religieus aan en dat blief ik niet zo graag in een non-fictieboek.

Mijn lichte aversie was reden om Kamphuis’ hoofdstuk over geloof nog eens te lezen. Daarin geeft hij de tip om het gesprek over religie – dat maar al te vaak ontaardt in een handgemeen of erger – te vervangen door een gesprek over grondstemmingen: Wat is jouw grond-

www.boekblad.nl

stemming? Met hulp van filosofen als Heidegger, Augustinus, Robbie Williams, Nietzsche, Daniël Lohues, Gerard Reve en Plato komen zeven grondstemmingen voorbij, waaronder de grondstemming ‘spel’: mensen geloven omdat ze er plezier aan beleven. En precies dat plezier hoorde in de kerk van mijn jeugd bij het jongleren met woorden vanaf de preekstoel. Iedere week werd van een klein bijbelcitaat een heel gebouw neergezet.

De aversie maakte zo plaats voor waardering. Met kennis en kunde speelt Kamphuis het filosofenspel mee zoals dat al 2500 jaar gespeeld wordt. Hij maakte een eigentijds handboek voor, ouderwets gezegd, levensvragen. Die vragen (wat

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

FILOSOFIE VOOR EEN WEERGALOOS LEVEN LAMMERT KAMPHUIS (DE BEZIGE BIJ, € 17,99)

kan, moet of wil ik met kunst, met seks, met geloof, met vriendschap, met werk, met dood, met …) krijgen in eenvoudige woorden een prachtige verdieping.

Reden genoeg om het boek te lezen en weg te geven.

Als bijvangst maak je met het boek ook nog eens kennis met 2500 jaar filosofen in makkelijk te onthouden one-liners. Eén voorbeeld, als appetizer: ‘Woede is een mooie soldaat, maar een slechte generaal’.

Sjoerd Agterhof van Boekhandel Jaspers (Badhoevedorp):

Jannie Muilenburg van boekhandel Muilenburg (Bleiswijk):

Rutger Vos van New Book Collective maakte mij attent op De tragische eindes van Boris Bastarache van Koen Strobbe. Ik kocht het klein in, ging het lezen en was verkocht. Al snel hadden nog twee collega’s het gelezen en we waren het roerend eens, het is een topboek. Dus collega-boekverkopers; allemaal lezen en nomineren voor de Boekhandelsprijs!

Koen Strobbe blijkt een productieve auteur, want zijn nieuwe boek Gras ligt al in de winkel. De tragische eindes houdt het midden tussen een literaire roman en een thriller. Gras is echt een thriller, met een originele setting rond de steenrijke sjeik Rahman el Siouffi. Ook een heerlijk boek met opnieuw veel vaart. Het ligt nu een paar dagen in de winkel en een vaste thrillerklant kwam na lezing al enthousiast terug om iets uit de backlist van Koen Strobbe te bestellen. Het smaakt naar meer!

Bijna twintig jaar na het verschijnen van Aprilheks heeft Majgull Axelsson een nieuwe roman uitgebracht. In Jouw leven en het mijne is het de zeventigjarige Märit die terugkijkt op haar leven.

Ze heeft een alter ego dat ongevraagd haar mening geeft en Märit confronteert met haar tekortkomingen en schuldgevoelens.

Märit heeft al vroeg de wens arts te worden. Zij wordt er om bespot, maar ze houdt vol. Ze kon niet voorzien hoe de meedogenloze tradities in de gezondheidszorg haar studie onmogelijk zouden maken. Haar geheim sleept ze een leven lang met zich mee, totdat haar alter ego ‘De Ander’ haar dwingt open kaart te spelen.

Het is een schokkend verhaal, aangrijpend en dramatisch. De eenzaamheid van het individu is een belangrijk thema, maar ook het begrip voor de diverse personages: er is meestal een bijzondere reden voor hun egoïstische handelen. Dit boek houdt je tot de laatste letter gevangen.

GRAS

JOUW LEVEN EN HET MIJNE

KOEN STROBBE

MAJGULL AXELSSON

(ANGÈLE, € 19,99)

(DE GEUS, € 21,99)

oktober 2018 jaargang 185

55

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

56

Mieke van Dooren van Linnaeus Boekhandel (Amsterdam):

Carolien Rip van boekhandel Coelers (Rotterdam):

Irene Megens van Boekhandel Adr. Heinen (Den Bosch):

Merijn Schipper van boekhandel Bijleveld (Utrecht):

Het is 1959. De 12-jarige Roza woont met haar vader, moeder en broertje Oleg in Serov, een klein dorpje in de Oeral. Op een dag komen er negen studenten op school om te vertellen over de tocht die ze gaan ondernemen op de Cholattsjachl – de Lijkenberg. Als ze na twee weken niet zijn teruggekeerd begint er een geheime zoektocht. Roza’s vader is erbij betrokken en andere dorpelingen gedragen zich ook vreemd. De verdwijning van de studenten is een van de grootste mysteries van Rusland. Ruim een halve eeuw later vertelt Roza haar verhaal, hoe ze als kind te veel heeft gehoord en daardoor moest vluchten. Maar klopt haar verhaal wel?

Olivier Willemsen liet in Morgen komt Liesbeth al zien dat hij een meesterlijke auteur is die op onnavolgbare wijze duistere zaken aan het licht brengt. Hij verstaat de kunst om de lezer verdwaasd en met veel vragen achter te laten zodat er maar één ding opzit: het boek opnieuw te lezen.

Psycholoog James Cobb heeft opdracht gekregen van de terminaal zieke Joshua Fleischer om hem onder hypnose te brengen.

Allemaal omdat hij zich één nacht wil herinneren waarin hij wakker werd in een hotelkamer met een dode vrouw in de kamer: De nacht in Parijs… James weet als geen ander dat ons geheugen vaak steekjes laat vallen en besluit na het overlijden van Joshua verder in deze zaak te spitten. Wanneer James meerdere kanten van Joshua’s herinnering te horen krijgt, lijkt de zaak steeds ingewikkelder te worden.

Doordat James zich in deze zaak verdiept, krijg je als lezer verschillende kanten/herinneringen van hetzelfde verhaal te lezen.

Waardoor je het gevoel hebt de personages beter te leren kennen en je je eigen verwachtingen over de moord krijgt. Nacht in Parijs is een spannende roman, waarin Chirovici ons laat zien hoe bedrieglijk ons geheugen kan zijn.

Wat een bijzonder en geweldig mooi boek heeft Ted van Lieshout geschreven! Een dichter heeft liefdesverdriet en is niet in staat zijn dichtbundel af te maken. Daarna nemen de letters van het boek het over en gaan ze op zoek naar een andere dichter.

Het ‘sollicitatiegesprek’ wordt afwisselend weergegeven in rode en zwarte zinnen en het loopt helemaal uit de hand. De rode letters duwen de zwarte letters weg en er ontstaat een hevige strijd. Vervolgens komen de rode letters met een gedicht over de Eerste Wereldoorlog.

Naast dit gedicht over het slagveld staat de letteroorlog tussen de rode en zwarte letters. Dit boek is moeilijk uit te leggen en moet je daarom gelezen hebben; de humor waarmee het begint en de diepere gelaagdheid van de Eerste Wereldoorlog is met deze bijzondere typografie geweldig uitgebeeld.

Ted van Lieshout op zijn best en beslist niet alleen voor kinderen!

De niet veel later overleden dichter F. Starik schreef voor poëzietijdschrift Awater in zijn In Memoriam van Menno Wigman: ‘De dood berooft ons van een van onze beste dichters, maar ook van een literair geweten dat zich realiseerde dat poëzie geen kwestie van toevalstreffers en losse gedachten is, maar van overgave en concentratie’. Ook dit met foto’s gelardeerde kleinood onderschrijft dat. Voorafgegaan door een ruime inleiding, bevat de bundel bijzonder consequente gedichten in de hem eigen muzikale, ritmische stijl, vol inlijstbare vondsten. Wigman schreef ze onder de vlag van stichting De eenzame uitvaart, een initiatief van Starik. De deelnemende dichters maakten op oproep gedichten voor in eenzaamheid en meestal zonder nabestaanden gestorvenen. Dat levert hartbrekend mooie regels op, zoals: ‘Hoelang was je al in jezelf verongelukt? / Waar kon je heen met die beladen huid?’ en ‘Aarde, hier komt een eerzaam lichaam aan, / waarin een magistrale zon is opgestaan’.

ROZA

NACHT IN PARIJS

ZE GAAN ER MET JE NEUS VANDOOR

IK WEET NIET GOED TOT WIE IK SPREEK

OLIVIER WILLEMSEN

E.O. CHIROVICI

TED VAN LIESHOUT

MENNO WIGMAN

(DE HARMONIE, € 17,90)

(A.W. BRUNA, € 19,99)

(LEOPOLD, € 14,99)

(PROMETHEUS, € 17,99)

www.boekblad.nl

BOEKENPOST is hĂŠt blad voor boekenliefhebbers!

Word nu abonnee voor 38 eur o jaar en ontv per a twee numm ng ers gratis van Boekenpost

Aanmelden kan door een mail te sturen met uw gegevens naar info@stipmedia.nl o.v.v.

Abonnement Boekenpost.

B o e k e n p ost 1 57

75

Boekblad was erbij:

20 jaar Sebes & Bisseling Op 5 oktober vierde SEBES

& BISSELING LITERARY AGENCY het feit dat Paul Sebes twintig jaar geleden begon als literair agent en dat Willem Bisseling sinds 2016 mede-directeur is. De ‘publishing nobility’ (zoals Sebes het in navolging van een Amerikaanse cliënt noemde) van Nederland, Scandinavië en Amerika kwam naar Zoku op de Weesperstraat in Amsterdam om het glas te heffen. Behalve veel uitgevers en BN-ers waren er vooral ook New Yorkse agenten, scouts en rights managers die op weg naar de Buchmesse een paar dagen Amsterdam aandeden om Nederlandse collegae te ontmoeten. ‘Little Frankfurt’ noemden ze het.

‘ANNIE!’

BEELD WOUT JAN BALHUIZEN

Vlnr Willen Bisseling, Huub Nelis (Youngworks), Eveline Aenderkerk (directeur CPNB), Yvonne van Sark (Youngworks), Annemarie Oster (actrice/schrijver)

‘FULL HOUSE!’ Iedereen was aanwezig om 20 jaar Sebes & Bisseling te vieren

AL VANAF HET BEGIN BIJ S&B Vlnr Manon Uphoff, Paul Sebes, Willem Bisseling, Patricia de Groot (Querido)

STERAUTEUR In het midden Murat Isik (Libris-winnaar)

58

www.boekblad.nl

Groen drukken

High-Tech Offset

Een super kwaliteit

Veldhuis Media niet zomaar een drukker!

Met 45 medewerkers verzorgen we dagelijks de productie van vele brochures, magazines, kalenders en boeken.

Met onze DTP-studio en moderne prepress verwerken we de orders via internet en ftp applicaties.

Onze drukkerij beschikt over drie 5-kleuren persen op het formaat 72 x 102 (16 pag. A4 per drukvel).

In onze binderij verzorgen we het vouwen, hechten en de postale verwerking van periodieken en brochures.

Bovendien beschikken we over apparatuur om Wire-O kalenders te maken.

Veldhuis Media is FSC- en ISO 12647 gecertificeerd. Daarnaast zijn we een erkend BPV-bedrijf.

Dit betekent voor U: High-Tech Offset volgens s Prettige samenwerking op menselijke maat. s Een leverancier die met u mee denkt, óók op het gebied van MVO. Veldhuis Media s Al uw grafische wensen worden door één bedrijf uitgevoerd. s Door vergaande automatisering enheeft onderlinge afstemming een Veldhuis Media het drukproces voorspelbaar drukresultaat. volledig geïntegreerd, geautomatiKortom: Uw drukwerk top verzorgd, is voor u eenDitzorg minder. seerd en gedigitaliseerd. supersnelle en slimme concept noemen we Meer informatie?

Offaccount set.

High-Tech Neem contact op met één van onze managers.

Door uw en ons drukwerkproces

Volg ons ook op Twitter: @veldhuismedia

volledig en naadloos op elkaar aan te

u uw kwaliteitsdrukwerk Veldhuis Media daarsluiten, krijg je krijgt een kleur van! een stuk sneller, efficiënter en toch voordelig.

Een super kwaliteit voor een nog

T 0572 - 34 97 00 F 0572 - 34 97 99

F I ME

D

I

T. 0572 - 34 97 00 F. 0572 - 34 97 99 info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

C

ER

R

E

D

SCGM ISO 12647 G

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte

Veldhuis Media b.v.

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte Postbus 2 8100 AA Raalte

RA

A

G

betere prijs.

T I FI C EE

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

PLAATS DAN NU UW VACATURES OP BOEKBLAD!

Uw vacature: • Staat 4 weken online op Boekblad.nl • Wordt gedeeld op onze social media • Verschijnt ook in Boekblad Magazine • Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

Ga meteen naar www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl