Boekblad 10 2018

JAARGANG DECEMBER185 2018

Vakblad voor het boekenvak www.b oe k b l a d . n l

Boekverkoper van het Jaar Nadine Mussert over 2018:

‘ ER KWAM ZOVEEL OP ME AF’ december 2018  jaargang 185

00

Voor fullcolour

interieur boeken

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

Uitgave van: 24U Media en Hans Kuijten | www.hanskuijten.nl

IN DIT NUMMER:

12

Boekverkoper van het Jaar Nadine Mussert over 2018:

‘ER KWAM ZOVEEL OP ME AF’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres

4

Medewerkers aan dit nummer Maarten Dessing, Constantijn Hoffscholte, Hans van der Klis, Herman Krans, Lisette Noordzij, Bas Pauw, Inge Roos, Jacinthe Sykora, Liesbeth Uilenbroek, Sander Verheijen, Ingrid Verkiel, Paul Vigeveno, Yvonne van der Wal, Nienke Willemsen, Enno de Witt, Marjoleine Wolf.

Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar Advertenties Hannah Kriek, sales T (072) 531 49 78 E verkoop@stipmedia.nl

Foto omslag Chris van Houts

www.boekblad.nl

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur T (072) 531 49 78 E info€stipmedia.nl Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer (basisontwerp) Jan Scholtus

Druk Veldhuis (Raalte) © 2018 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd. Zie voor meer informatie www. reprorecht.nl.

INHOUD

18

EN VERDER 06 Vooraf

Kinderboekwinkels ‘Achterover hangen is geen optie’

38

Vincent van de Vrede over: Oud en Nieuw

08 Over het nieuws

Bas Pauw, Sander Verheijen, Ingrid Verkiel, Paul Vigiveno

24 Bookarang

Victor Bergen Henegouwen over aanbevelingssysteem Alice

Ma

rtin

DE DE MOE VRO DER UW hof

f, 193

4

Boekenweek

28 Boekhandels en leesclubs

‘Wij faciliteren en maken er een feestje van’

‘De moeder de vrouw’ in de boekwinkel

33 Column

44

Start-up Musebooks ‘De markt voor digitale kunstboeken moeten

Abonnementsprijzen 2018 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201. ZZPen studentenabonnement € 81.

Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenabonnement € 45. Zie de

us Nij

Ik gin Ik zag g naa de nier Bom die elk uwe mel om worde aar de n weevroege brug. dat Tw bru r mij ik daa r bur schene ee ove g te zie r n en. laa hoofd lag, in Een n te ver rzijden n. t een mij daa vol van't gras, minuut mijden ste m ver r mid het lanmijn the of tien , nem den uit dsc e Het hap gedron en kwa was een dat de one wij ken d mij Zij m langza vrouw. n oreindigh en zijd , was n klo eid alle am stro Het sch nke en en om ip aan n. wat dek af doo dat zij O, dac zij , zij zon sto r de brubevoer Prijs ht ik, g hoo nd g God o, bij rde 't roe gevare , zon dat daa ik dat n. r, g zij, r psa Zijn mijn mo lme han ede n war d zal r voe en. u bew r. are n.

omschrijving van de verschillende abonnementen op www. boekblad.nl. Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten.

Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonne-

mentsperiode.

Zie www.boekblad.nl/voorwaarden.

Marjoleine Wolf, De Amsterdamse Boekhandel

34 Bibliotheek van het Boekenvak

Klaas de Boer: ‘Het is onze taak te zorgen voor de historische dimensie’

42 Vakliteratuur

Berichten uit de periferie.

Wim Huijser, In Luiletterland

48 Boekverkoper schrijft Nienke Willemsen (Literaire Boekhandel Lijnmarkt in Utrecht) beleeft geluksmomentjes

49 Boekverkopers lezen

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

ISSN

december 2018  jaargang 185

5

00

www.boekblad.nl

VOORAF

We zitten weer in die tijd van het jaar waarin terugkijken en vooruitblikken centraal staan. Een tijd van jaaroverzichten, lijstjes van de beste boeken van het afgelopen jaar, maar ook van goede voornemens en al dan niet grootse visies op de toekomst.

Om Oud en Nieuw draait het om diverse redenen ook in dit nummer. Er is het afgelopen jaar veel gebeurd rondom Boekblad en dat heeft in eerste instantie veel aandacht gevraagd voor de organisatie en de logistiek. Nu we dat grotendeels achter de rug hebben, kijken we graag vooruit en gaan we met een team waarin ‘oud en nieuw’ verenigd zijn voor u aan de slag.

Verleden en toekomst van het boekenvak komen op uiteenlopende manieren langs op de volgende pagina’s. De rijke geschiedenis van ons werkterrein wordt geconserveerd in de Bibliotheek van het Boekenvak, een collectie die het onderhouden waard is en ons aller steun kan gebruiken. Terugblikken op het afgelopen boekenjaar doen we met Nadine Mussert, Boekverkoper van het Jaar. De blik is op de toekomst gericht in bijdragen over de start-up MuseBooks en de activiteiten van Bookarang.

Al heel dichtbij is uiteraard de komende Boekenweek.

Waar heeft het veelbesproken thema ‘De moeder de vrouw’ de uitgeverijen toe geïnspireerd? We inventariseerden het aanbod. En het dappere initiatief voor het starten van een nieuwe kinderboekwinkel in Doetinchem in een tijd dat collega’s de deuren sluiten, vormde de aanleiding voor een uitgebreide bijdrage over de situatie van deze specifieke boekwinkels.

Namens het team van Boekblad wens ik u prettige feestdagen en uiteraard een heel goed boekenjaar 2019. We hopen u ook komend jaar weer als lezer te mogen begroeten.

Vincent van de Vrede (Hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

december 2018  jaargang 185

Foto: Maglara /iStock/Thinkstock

OUD EN NIEUW

00

Home

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Agenda

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

BAS PAUW Bij het Nederlands Letterenfonds verantwoordelijk voor de campagnes om Nederlandse literatuur in het buitenland onder de aandacht te brengen

Kinderboekenweek 2019: ‘Reis mee!’ met Anna Woltz, André Kuipers en Natascha Stenvert Anna Woltz schrijft het Kinderboekenweekgeschenk van 2019 en het thema van de Kinderboekenweek is ‘Reis mee!’. Zij reist deze week zelf mee met het Nederlands Letterenfonds naar de kinderboekenbeurs van Montreuil, een voorstad van Parijs. Nederland en Vlaanderen zijn er gastland op de Salon du Livre et de la Presse Jeunesse, de belangrijkste en grootste kinderboekenbeurs van Frankrijk. Dertien Nederlandse en Vlaamse auteurs en illustratoren treden er op, signeren hun boeken en gaan met hun lezers in gesprek.

De Nederlandse stand is ingericht als een atelier, waar Franse schoolkinderen samen met de illustratoren aan de slag gaan om ‘nos futurs’ in beeld te brengen, het thema van de Salon. Nederlandse en Vlaamse uitgevers nemen deel aan de MÏCE, het rechtencentrum van de beurs. Dit najaar verschijnen er nieuwe Franse vertalingen van boeken van Anna Woltz, Jan Paul Schutten en Floor Rieder,

8

Mark Janssen, Leo Timmers, Bart Moeyaert en Gerda Dendooven.

De Nederlands-Vlaamse presentatie is onderdeel van ‘Les Phares du Nord’, een campagne die de literatuur uit Nederland en Vlaanderen onder de aandacht brengt in Frankrijk – de tweede boekenmarkt in Europa en de vijfde boekenmarkt ter wereld. ‘Les Phares du Nord’ wordt georganiseerd door het Nederlands Letterenfonds, in nauwe samenwerking met het Vlaams Fonds voor de Letteren, de Nederlandse ambassade in Parijs en intendant Margot Dijkgraaf.

Hendrik Groen wint NS Publieksprijs 2018 Zolang er leven is van Hendrik Groen was in 2018 de favoriet van het Nederlandse publiek. Minder bekend bij datzelfde publiek is misschien dat Hendrik Groen ook internationaal een zeer succesvol auteur is. Er verschenen inmiddels 54 vertalingen van zijn werk, in niet minder dan 28 talen. In Japan staat Pogingen iets van het leven te maken nu op #1 in Amazons bestsellerlijst van vertalingen.

Voor alle andere genomineerden van de Publieksprijs geldt dat er werk van hen in vertaling is verschenen – met Tommy Wieringa als uitschieter (65 vertalingen in 26 talen). Ook Anna Woltz, uit het bericht hierboven, kan zich verheugen in een omvangrijk internationaal lezerspubliek, met

www.boekblad.nl

vertalingen in liefst zestien talen.

De Nederlandstalige literatuur kunnen we met recht een succesvol exportproduct noemen. Dit alles is in de eerste en in de laatste plaats de verdienste van de auteur. In de tweede plaats is het te danken aan de inspanningen van vertalers en van de Nederlandse uitgevers.

Het Letterenfonds draagt aan die export het zijne bij – door middel van onder andere vertaalsubsidies, het Amsterdamse Vertalershuis, projectbeurzen voor auteurs en internationale promotie, zoals het gastlandschap op de Frankfurter Buchmesse in 2016 en de huidige Franse campagne. We doen dat vanuit de overtuiging dat de Nederlandse auteur een groter, internationaal lezerspubliek verdient; of dat nu een romancier is, een auteur van non-fictie, een kinderboekauteur of een dichter. Alle vertalingen van Nederlandstalige literatuur zijn te vinden in de vertalingendatabase.nl.

Nederlands Letterenfonds richt zich op Engelse markt in 2020 En na Duitsland in 2016 en Frankrijk in 2017-2018 volgt er in 2020 een campagne gericht op de promotie van de Nederlandse literatuur in het Verenigd Koninkrijk.

Ik hoef de lezers van Boekblad niet uit te leggen dat Engeland een even moeilijke als belangrijke markt is. Een Engelse vertaling biedt Nederlandse auteurs in

potentie toegang tot een groot publiek en prominente internationale podia. En er is momentum voor de Nederlandse literatuur in Engeland, getuige het succes dat bijvoorbeeld Pushkin Press heeft met vertalingen van klassieke titels van Tonke Dragt, Gerard Reve en Willem Frederik Hermans. De campagne startte dit najaar met fellowships voor Britse (en een aantal Amerikaanse) uitgevers van fictie en non-fictie; komende week is er een fellowship voor internationale poëzie-uitgevers en begin volgend jaar volgt een bezoek van Britse uitgevers van kinder- en jeugdliteratuur. Hopelijk leidt dit tot een substantiële groei in vertalingen in 2019 en 2020. Om die vertalingen actief te promoten, gaat het fonds nauw samenwerken met de Britse uitgevers en de literaire festivals. Een lastige markt – maar het past de Nederlandse literatuur om ambitieus te zijn.

SANDER VERHEIJEN

Foto Frank Ruiter

General manager en hoofdredacteur van Hebban.nl, van 28 januari t/m 3 februari 2019 medeorganisator van de eerste Week van de Leesclub

De Volkskrant begint eigen boekverkoperspanel Boekverkopers zijn hot. De Volkskrant gaat doen wat De Wereld Draait Door en Hebban.nl al jaren doen: boekverkopers iets laten vertellen over boeken. Dat levert vrijwel altijd interessante content op en verhalen die wij lezers graag willen

lezen. De artikelen van ons boekverkoperspanel over een nieuw verschenen boek (‘Hot or not’) scoren zonder uitzondering enorm goed.

Interessante gedachte trouwens dat kranten – de bakermat van onafhankelijkheid – nu juist verkopers van producten vertrouwen in hun oordeel over de producten die ze verkopen. In elk ander vakgebied zouden we juist deze afzenders wantrouwen waar het gaat om geven van onafhankelijk en betrouwbaar advies, immers: ‘Wij van wc-eend adviseren wc-eend’. Het is een compliment aan het boekverkopersgilde dat zij het wel geloofwaardig kunnen. Er kan tenslotte nooit genoeg over boeken worden gesproken in de media.

Boekhandelaren blij met literaire romans voor Nijmegen Ik dacht eerst: ‘hey wat een leuk idee’. En vrij snel daarna sloeg dat om in nog veel meer enthousiasme.

Het is eigenlijk een fantastisch idee.

Hoe mooi is het om literatuur (in de volle breedte van het woord) te omarmen in steden en gemeenten en daarmee lokale verhalen te helpen ontstaan, te vertellen en te bewaren. Ontlezing op landelijk niveau op de kaart zetten en succesvol aanpakken is een enorme uitdaging en elk initiatief wat kan helpen bij meer boekenbeleving dichtbij (want daar begint het) is pure winst. Het is natuurlijk prachtig dat auteurs daarvoor ook nog eens betaald worden en dat het boek bij hun eigen uitgever verschijnt is de kers op de taart. Ik hoop dat het voorbeeld snel navolging krijgt vanuit andere steden, dorpen en gebieden

INGRID VERKIEL december 2018  jaargang 185

Foto Eveline van Egdom

Lees de besproken artikelen op boekblad.nl

Adjunct-directeur en hoofd publiekszaken & tentoonstellingen van het Literatuurmuseum/Kinderboekenmuseum Den Haag, dat eind november zijn 100.000ste bezoeker van het jaar verwelkomde

A.W. Bruna opent Omdenken pop-upstore op Utrecht CS Van huis uit ben ik een marketeer, dat was ook mijn richting tijdens mijn opleiding Boekhandel & uitgeverij. Zo ben ik bij het Literatuurmuseum/Kinderboekenmuseum binnengekomen. Als hoofd Publiekszaken & Tentoonstellingen vind ik niets leuker dan steeds weer bedenken hoe we een prachtige inhoud – (jeugd)literatuur – op een aantrekkelijke en prikkelende manier aan de man kunnen brengen. Zonder de kwaliteit of diepgang kwijt te raken. De afgelopen jaren heeft het boekenvak het erg zwaar gehad, net als de museale sector. Dat was moeilijk, maar dwingt je tegelijk om creatief te zijn, om nieuwe paden te zoeken en bewandelen. Initiatieven zoals dit kan ik dan ook zeer waarderen.

1 op de 13 uitgeleende boeken is digitaal boek Digitaal versus fysiek/analoog, het blijft een ding. In mijn omgeving is het met regelmaat onderwerp van gesprek, waarbij de meesten pro klassiek boek zijn en houders van e-readers met scheve ogen aankijken, bijna alsof ze een misdaad begaan. Anderzijds zijn mijn kinderen nauwelijks van een digitaal schermpje weg te slaan. Voor mij

9

Home

Magazine

Boekblad was erbij

ligt het niet zo zwartwit. Ik zie veel voordelen van dit digitale tijdperk; zeker ook bij ons in het museum.

Wij omarmen moderne technieken en zetten ze in om ons archief aantrekkelijk te tonen en het klassieke medium boek op een inspirerende wijze te presenteren. Toch moet ik bekennen dat ik zelf nog nooit digitaal een boek heb gelezen. Om aan te sluiten bij een uitspraak van Umberto Eco: voor mij is het papieren boek de perfecte vorm.

Voortbestaan Woutertje Pieterse Prijs komende jaren gewaarborgd Daar ben ik nou blij om: de Woutertje Pieterse Prijs voor kinder- en jeugdliteratuur blijft – voorlopig althans – bestaan. Wij beheren de prijzen van de Campert-stichting en de Stichting P.C. Hooft-prijs voor Letterkunde en ik zie wat de toekenning van een prijs kan doen. Zoals gezegd ben ik voorstander van moderne marketing tools, maar ik zie een klassieke literaire prijs nog steeds als een belangrijk instrument om een titel of oeuvre in de spotlights te plaatsen.

Ik vind het ook zeer hoopvol om te zien dat er partijen zijn die zonder er meteen exposure, branding et cetera voor terug te willen, puur uit liefde voor het boek, deze prijs financieel mogelijk maken.

10

PAUL VIGEVENO

Eigenaar van reisboekhandel Pied à Terre (Amsterdam) die in november een nieuwe webshop opende

Vogelatlas van Nederland in één dag uitverkocht Hier word je vrolijk van! De combinatie van een kwalitatieve, veelomvattende atlas, veel publiciteit en een prachtige reportage in Vroege Vogels die tot een explosie van verkoop kan leiden. Ook al is het een kostbaar boek. Dat is wat wij ook merken: mensen willen gedegen informatie, toegankelijk gebracht op een manier die tot de verbeelding spreekt. Liefst door een instelling of auteur van formaat. Geld speelt dan een minder grote rol dan waar we altijd maar van uitgaan. Als nieuwkomer in de branche vind ik het ongelooflijk leuk dat zowel uitgeverijen als boekhandels zich identificeren met hun product en kiezen voor kwaliteit. Geweldig ook dat aan deze uitgave duizenden vrijwilligers hebben meegewerkt.

www.boekblad.nl

Vacatures

Agenda

Nieuwe kinderboekwinkel Meester Mokka wil klanten verrassen In de afgelopen week kon je op Boekblad.nl lezen over twee winkelsluitingen. Gelukkig opende tegelijkertijd een nieuwe winkel in Doetinchem met kinderboeken, cadeau-artikelen en koffie met taart. Als ik in de buurt woonde, ging ik er direct heen om een boek voor m’n neefje en nichtje te kopen. Hoe leuk om een (kinder-) boekwinkel te combineren met koffie en taart. We doen dat in Pied ook, de cafétafels staan tussen de boeken, wandkaarten en globes. In de winkel worden taart en cake zelf gebakken, ook hebben we homemade soep. Het kopen van een boek of inspiratie opdoen is immers iets leuks. Mensen zitten soms urenlang met hun wandelclub of fietsgroepje routes uit te stippelen.

Nieuwe webshop Pied à Terre online Het stond bovenaan mijn lijstje.

Toen ik vorig jaar de prachtige Pied à Terre reisboekwinkel kocht, was de noodzaak van een nieuwe website de hoogste prioriteit. Talloze verbeteringen hebben we aangebracht in de winkel, maar ‘een nieuwe webshop’ was het belangrijkste. Het werd een enerverend traject, met het resultaat zijn we heel blij. We hebben getracht met prachtige fotografie de voorpret van een reis te vergroten. 

Máxima, een koningin om van te houden Een kroonjuweel op de koffietafel!

De stralende Máxima is ruim 5 jaar onze koningin. Ter ere van dit lustrum brengen wij speciaal voor u het jubileumboek over onze vorstin: Een koningin om van te houden. Onmisbaar op elke koffietafel of in de boekenkast.

Bovenstaande uitgave is het tweede boek uit de serie van het Koninklijk Huis die CS publishing & media heeft geproduceerd. Wij helpen corporates en uitgeverijen met het uitgeven van publicaties.

Van concept, redactie, tot en met drukwerk en sales van uw uitgave.

Mocht u interesse hebben in een van onze diensten of in een afname van onze publicaties, neem dan contact op met Jappe Croon voor een prijsopgaaf, nadere kennismaking en presentatie.

Wenckebachstraat 142-144, 1951 JW Velsen-Noord, t.088 - 0107900, info@colorscan.nl, colorscan.nl

NADINE MUSSERT

1986 Geboren te Leiden 2007 School voor Journalistiek, Utrecht 2007-2013 Freelance journalist, met bijbaan bij Van der Meer 2013Boekhandel van de Meer, sinds dit jaar als eigenaar

12

www.boekblad.nl

DE VISIE

BOEKVERKOPER VAN HET JAAR NADINE MUSSERT OVER 2018:

‘Er kwam zoveel op me af’

Nadine Mussert nam dit voorjaar Boekhandel van der Meer in Noordwijk over. Vier maanden later werd ze verkozen tot Boekverkoper van het Jaar.

Aan de hand van vijftien nieuwsfeiten uit het boekenvak kijkt zij terug op het afgelopen jaar.

Tekst Maar ten Dessing Beeld Chris van Houts

12

Januari Mizzi van der Pluijm start Pluim ‘Het is altijd mooi als er nieuwe uitgeverijen bij komen. Niet alleen Pluim, waar ik na de lancering eerlijk gezegd weinig van heb gehoord. Ik hoorde dit jaar regelmatig dat er een nieuwe uitgeverij was gestart.

Wel is het voor een boekhandel fijn als ze vervolgens samenwerken zoals binnen New Book Collective, zodat we met maar één partij afspraken kunnen maken.

Zeker New Book Collective doet het goed. Ze hebben inmiddels een breed aanbod – van Young Adult tot kookboeken – waar we van alles mee kunnen. En we kunnen afspraken met hen maken over marges, activiteiten, consignatieregelingen. Nu Van der Meer na de overname een krappere kredietlimiet heeft, moeten we creatief zijn om onze voorraad op peil te houden.

Met sommige uitgeverijen lukt dat beter dan met andere.’

1 Maart ECI wordt BookSpot

‘Daar kan ik weinig over zeggen. Met mijn zes jaar ervaring in het boekenvak heb ik het gevoel dat de boekenclub van voor mijn tijd is. Ik hoor nooit iemand zeggen dat hij daar lid van is. Het abonnementsidee van BookSpot, wat hen ondanks een nieuwe imago als online boekhandel nog altijd uniek maakt, vind ik wél interessant. Van der Meer is begin dit jaar, in samenwerking met Singel Uitgeverijen, ook begonnen met zijn eigen boekenclub. De leden krijgen zes keer per jaar een boek uit hun fondsen plus een attentie van ons en een activiteit zoals een leesclubavond of een bezoek van de auteur. De laatste titel was Foon van Marente de Moor, die in de winkel is geweest. De leden, we hebben er nu twintig, krijgen alleen geen korting. Dat kan denk ik veel meer worden, omdat mensen nu eenmaal naar Van der Meer komen om advies van ons te krijgen. Deze boekenclub ís ons advies. We moeten er alleen meer promotie voor maken.’

december 2018  jaargang 185

13

30

Maart Stip Media nieuwe eigenaar Boekblad ‘Fijn dat Boekblad bleef bestaan. Zoals elke beroepsgroep moeten we een overkoepelend nieuwsorgaan hebben. Natuurlijk heb je ook een Facebookgroep met Libris-boekhandelaren om nieuwtjes te delen, maar Boekblad is nodig om het nieuws te verdiepen. Dan lees je ook eens meningen van anderen, zodat je je een beter beeld kunt vormen van de ontwikkelingen in het vak. Voor mezelf, als nieuwkomer, vind ik het belangrijk om te lezen waar alle collega’s zoal mee bezig zijn.’

23

April Tommy Wieringa geeft in eigen beheer uit ‘Begrijpelijk. Wanneer bekende auteurs als Tommy Wieringa of Paulien Cornelisse na zoveel jaar de ins en outs van het uitgeven kennen, willen ze een keer helemaal hun eigen plan uitvoeren. Dat lijkt me een

‘ELKE ZATERDAG EN ZONDAG IS HIER IETS TE DOEN. OOK ALS DE ACTIVITEIT MEER KOST DAN HIJ OPLEVERT’ heerlijke uitdaging. Dat de inkoopbeurzen daardoor nog groter en voller worden – zoals op de najaarsbeurs absoluut het geval was – is dan maar zo.

Iets anders is de groei van selfpublishing onder amateurschrijvers. Wij zijn ermee gestopt om alle boeken van iedere auteur die hier aanklopt in consignatie neer te leggen. Het zijn er zoveel geworden, dat het totale aanbod dreigt te verschralen en het onze reputatie als experts over wat wel en niet de moeite waard is kan schaden. Ook moet iedere plek in de winkel

wél iets opleveren. Boeken over Noordwijk nemen we nog altijd aan, maar de zoveelste roman? Het is alleen lastig dat goed uit te leggen. De amateurschrijvers zijn vaak ook klant. En ja, dat gaat weleens fout. Momenteel ligt een roman van een lokale schrijfster overal in Noordwijk, tot aan de bloemist aan toe, behalve bij ons – vermoedelijk omdat ze beledigd was nadat wij afhoudend reageerden op haar verzoek om de presentatie bij ons te houden.’

25

April Nadine Mussert nieuwe eigenaar Van der Meer ‘Toen ik midden in de overname zat, leek het een grote chaos. Een vrije val, er kwam zoveel op me af. Achteraf ging het juist soepel. Het was aan het begin van een rustige tijd, we hadden de ruimte om als team op elkaar ingespeeld te raken en de beste indeling van de winkel te vinden. Ik heb daardoor echt mijn eigen stempel kunnen drukken, wat de klanten ook opvalt – ik hoor regelmatig dat er een nieuwe energie in de winkel hangt. En nu merk ik dat er in het najaar juist veel meer op me afkomt. Sinds de Kinderboekenweek is het zo druk, zeker in de weekenden is het bizar.

Het nadeel van het gekozen moment was dat ik in de rustige zomer dacht dat het kwam omdat de vorige eigenaren Peter van Blanken en Martha Baalbergen er niet meer waren. En niet aan de zomer, die voor iedereen pittig was. Omdat het weer zo mooi was, had niemand zin om naar de boekhandel te gaan.

En omdat er weinig grote titels waren, had niemand een reden om te gaan. Ik had daar best moeite mee.

Ik krijg altijd stress van financiële zaken. Persoonlijk, maar zeker ook als eigenaar van een boekhandel. Elke keer aan het einde van de maand verwachten zeven man personeel hun salaris. Elke maand ben ik daar weer nerveus over en kijk ik in die periode drie keer per dag op de rekening.

Toch schrik ik ook niet terug voor een gok. Toen Jimmy Nelson naar de winkel kwam, kocht ik 100 exemplaren van Homage to Humanity in. We wisten een goede deal te maken, maar toch: 100 exemplaren, terwijl Bol.com en Amazon in de onderlinge concurrentie elkaar bestoken met belachelijke kortingen.

Ik hoorde van meerdere mensen: ga je die wel kwijtraken? Wij verkochten hem voor 100 euro in plaats van 125 euro. Maar dat bleek niet eens nodig. Ze gingen allemaal weg. We hebben zelfs mensen moeten teleurstellen. Ik denk dat deze activiteit daarom mijn hoogtepunt van het jaar was.’

12

Juni Kobo Plus haalt top 20-uitgeverijen binnen ‘Wij verkopen de Kobo-readers niet meer. Wij verkopen de Tolino, waar ik superblij mee ben. Maar het is jammer dat als Kobo met een abonnement komt, wij daar niet meteen Tolino Plus tegenover kunnen zetten. Ik hoor van Caroline Damwijk [directeur Libris Blz, red.] dat er gesprekken zijn, ook over bijvoorbeeld de mogelijkheid om het e-boek bij het papieren

14

www.boekblad.nl

DE VISIE

boek te verkopen, maar het is nog afwachten waar dat toe leidt. Want het e-boek is belangrijk, dat bewijst de groei van Kobo Plus. Anders dan van de boekenclub hoor ik wél van mensen dat ze een Kobo Plus-abonnement hebben. Ik vraag me alleen af hoe belangrijk het e-boek precies is. Ik zie klanten met Tolino nog steeds papieren boeken kopen of weer teruggaan naar papieren boeken. Alleen tijdens vakantie is het handig. Ook voor mezelf: hoe fijn is het dan dat je ver weg toch bij een Nederlandse winkel – boekhandelvandermeer.nl!

– e-boeken kunt kopen. Ik promoot de Tolino daarom niet actief. Het zwaartepunt ligt bij de winkel.’

13

Juni KBb-vergadering in teken Boekenbon ‘Toen werd de noodklok geluid. Ik schrok daar van.

Ik was misschien naïef, maar ik wist niet dat de omzet van de boekenbon zó gekelderd was. Wij verkopen de bon goed en nemen hem vaak in. Ik vind ook dat hij moet blijven en heb daarom voor het KBb-plan gestemd. Ik snap de aantrekkingskracht van een eigen bon. Wij schrijven ook, bij wijze van Van der Meerbon, een postkaart uit waarin de ontvanger als het ware wordt uitgenodigd om ons te bezoeken. Maar alleen als klanten er expliciet om vragen. In de Sintperiode is dat hooguit tien keer gebeurd. Ik geef dan toch de voorkeur aan de Boekenbon, ook al levert dat minder op. Het is een serviceproduct. Zodat klanten van Bruna hem hier kunnen inwisselen. Zodat je mensen die niet precies weten wat ze cadeau moeten geven, toch kunt helpen. Het scheelt daarbij dat we in Noordwijk weinig concurrentie hebben. De meeste bonnen die we innemen, hebben we zelf verkocht.’

14

Juni Boekenweekthema 2019

‘VOOR MEZELF, ALS NIEUWKOMER, VIND IK HET BELANGRIJK OM TE LEZEN WAAR ALLE COLLEGA’S ZOAL MEE BEZIG ZIJN’ is ‘De moeder de vrouw’ ‘Ik dacht in eerste instantie alleen maar: leuk, daar kan ik wat mee. De vrouw als steunpilaar: van het gezin, maar net zo goed van de maatschappij of een bedrijf. Toen daarna de discussie losbarstte dacht ik: heel goed, die publiciteit. Publiciteit is altijd goed voor het boek. De ophef zelf deel ik niet. Vorige generaties zijn denk ik feministischer dan de mijne.

Toen ik de boekhandel overnam, keek daar ook niemand van op. Ja, sommigen noemden me een “stoere vrouw”, ook omdat ik het in mijn eentje doe. Tegen mannen zouden ze dat niet zeggen. Maar toch. Ik zag in het protest vooral nóg meer mogelijkheden om op het thema in te spelen. Inmiddels hebben we Els Kloek vastgelegd, de samensteller van 1001 vrouwen in de 20ste eeuw. Ook komt er een bandje liedjes spe-

len over moeders en oma’s. En we gaan iets doen met een babyshower. Ook omdat ik tegen die tijd, eind maart, hier met een behoorlijk dikke buik rondloop.’

6

Juli Blokker begint bestelservice per Whatsapp ‘Goed bedacht van Arno [Koek, red]. We hebben het idee meteen gekopieerd. Whatsapp wordt niet veel gebruikt: hooguit een keer per week, door bestaande klanten die anders zouden bellen of langskomen voor hun bestelling. Maar we hebben het ook niet echt gepromoot, buiten vermelding op de site en boekenleggers en een paar posts op Facebook. Dat is sowieso een probleem met internet. We zijn een winkel. Dáár gaat de aandacht naar uit. En we zijn maar een klein team, met weinig kennis van online. We zijn wel actief

december 2018  jaargang 185

15

met nieuwsbrieven en sociale media. Dat werkt goed.

De verkoop via internet moet overigens wel beter.

Voorafgaande aan de KBb-vergadering was ook de Libris-vergadering. Daar zei Caroline Damwijk: het gaat goed met het boek, maar de omzetstijging zit vooral online en gaat niet naar ons. We moeten daarom alles proberen om te profiteren van de groei van online. Een mooie pilot is de mogelijkheid om vanuit de winkelvoorraad te leveren. Als wij een internetbestelling krijgen, hebben we tot 16 uur de tijd om van daaruit de klant te helpen. Pas daarna gaat de bestelling naar CB. Zo kunnen we nog sneller zijn. Jammer is alleen dat we die deadline van 16 uur wel eens missen. Of dat de voorraad niet helemaal klopt, omdat sommige retouren niet automatisch worden verwerkt.

Het is een kwestie van organisatie om dat goed op te pikken.

We willen klanten – zeker ook uit Katwijk en Teylingen [de gemeente van Sassenheim, Voorhout en Warmond, red.], die ons goed kennen maar die iets verder wonen – meer verleiden om op internet bij ons te bestellen.

Daar moeten we alleen nog meer werk van maken.

‘ ELKE KEER AAN HET EINDE VAN DE MAAND VERWACHTEN ZEVEN MAN PERSONEEL HUN SALARIS’ Tegelijk blijven we de voordelen van de winkel benadrukken. Tijdens de feestdagen spelen we in op de onzekerheid over de bezorging door PostNL. We schreven in onze nieuwsbrief: wilt u zeker zijn van uw cadeau, bestel dan bij ons.’

2

Augustus AKO neemt RDC over ‘Dat zijn spannende ontwikkelingen. AKO met RDC – en ze waren dit jaar ook begonnen met campusboekhandels en de boekenafdelingen van De Bijenkorf.

Daarmee ontstaat er een wel heel grote partij naast Libris Blz, waar Van der Meer bij is aangesloten. Ik heb er persoonlijk geen last van: in Noordwijk zit geen AKO. Maar zulke groepen hebben een grote invloed op het hele boekenvak. Toen Polare en Libridis vlak na elkaar verdwenen, werd CB gedwongen de kredietlimieten te verscherpen. Daar kreeg iedereen mee te maken.

In Noordwijk zit alleen een Bruna. Maar ik kan niet zeggen dat ik op de voet volg wat deze keten doet.

Belangrijk is vooral dat ik de goede relatie met deze ondernemer behoud. Hij is heel actief in de winkeliersvereniging. Daar heb je wat aan. En we hebben er het meest baat bij als we samen opkomen voor het belang van het boek. Als wij lokale uitgaven inkopen, zoals ieder jaar de Noordwijkagenda, verkopen we een deel van de oplage altijd aan hem door. Er zijn

16

nu eenmaal mensen die liever naar de Bruna gaan.

Prima. Dus “de concurrent helpen”, zoals een klant laatst zei? Nee, zo zie ik dat niet.’

27

Augustus Nadine Mussert Boekverkoper van het jaar ‘Dat was een groot feest natuurlijk. Dat begon al in de aanloop naar de uitreiking. Dat leefde echt in het dorp en zorgde voor een boost in de omzet. Belangrijk, omdat de zomer zo pittig was en ik toen nog echt twijfelde of het door de overname kwam. Na de uitreiking bracht het me alleen maar meer. In de eerste plaats aandacht, uit het vak en van klanten. En daar had de winkel direct baat bij. Omdat ik bekender was in het vak, waren uitgevers sneller bereid te helpen.

En omdat er meer aanloop was van klanten, tot mensen uit Brabant aan toe die eens wilden komen kijken, ook meer omzet. Het is steeds drukker geworden. En in november hadden we voor het eerst een plus ten opzichte van dezelfde maand vorig jaar.’

1

September Eveline Aendekerk begint als directeur CPNB ‘Toen de CPNB mailde dat zij stageplaatsen zocht, heb ik Eveline Aendekerk gelijk uitgenodigd. Wij zijn het helaas niet geworden, dus ik heb haar nog niet ontmoet. Dat komt nog wel. Als de CPNB maar doorgaat met collectieve promotie. Daar hebben wij veel aan. De Kinderboekenweek was dit jaar een groot succes. Anders dan voorgaande jaren, toen nog wel eens een klant verdwaasd was door de grote aandacht voor kinderboeken in de winkel, leek iedereen het te weten. Tegelijk is het goed dat er gesneden is in het aantal acties. Juist omdat ze collectief zijn, ben je haast verplicht om mee te doen. Neem de Maand van de Spiritualiteit. Een dag is prima. Maar een hele maand? En nog wel in januari? We hebben het essay van Daphne Deckers nog steeds liggen.

Een van de redenen om minder collectieve acties te doen, is de ruimte als individuele winkel om acties te organiseren. Dat zijn we alleen maar meer gaan doen sinds ik eigenaar van Van der Meer ben, die al een reputatie had op dit gebied. Elke zaterdag en zondag is hier iets te doen. Ook als de activiteit meer kost dan hij oplevert: het levert altijd aandacht op in de lokale media, die dat niet beschouwen als reclame maar als nieuws. Zo blijft de winkel op het netvlies. Een van de nieuwe dingen is, sinds half oktober, de mogelijkheid om hier te eten. Iedere donderdag koken we voor maximaal twintig mensen uit een recent verschenen kookboek. Na een paar keer zat het al iedere donderdag vol. En ja, dan verkopen we ook exemplaren van het kookboek van die week.’

18

September Kabinet zet btw-verhoging door ‘Op 1 januari is mijn voorraad in een klap 3 procent minder waard. Mijn boekhouder zegt dat het om zulke kleine bedragen gaat dat ik me er niets van moet aantrekken, maar ik maak me wel zorgen. Ook

www.boekblad.nl

DE VISIE

omdat ik zo groen ben in het vak. Wat als de media in januari een beeld schetsen dat alles zoveel duurder is geworden? Wat betekent dat voor de omzet? En wat doen uitgevers? Ze zijn al lang begonnen met de prijs te verhogen. De paperback van Michelle Obama kost nu al 26,99 euro. Best veel geld, ik kan me niet voorstellen dat die na 1 januari nog duurder wordt.

Tegelijk gaat de btw op e-boeken op termijn omlaag, nu is afgesproken dat ze onder het lage tarief gaan vallen. Ook dat maakt mij nerveus. Het prijsverschil valt nu mee. Ik hoor klanten vaak genoeg zeggen: voor vijf euro meer heb ik een fijn papieren boek dat mooi in de kast staat. Maar als dat prijsverschil groeit en klanten opeens wél kiezen voor de digitale versie?

Ik probeer daar nu al op in te spelen door het aanbod uit te breiden: spellen, kraamcadeautjes zoals servies en kleding. Allemaal producten waar de btw niet zo’n grote invloed heeft, omdat je met de prijs kunt variëren. Op termijn willen we naar een assortiment met 60 procent boeken. Nu is dat iets tussen de 70 en 80 procent – maar wel al gedaald.’

21

September De Kler opent winkel in Woerden ‘En Libris Woerden sloot daarom. Dat vond ik geen goed nieuws. Het is erg als concurrentie ertoe leidt dat andere winkels moeten verdwijnen. Ik denk niet dat in Noordwijk hetzelfde kan gebeuren, ook al groeit het aantal regionale ketens. De Kler heeft nu tien vestigingen in Leiden en omgeving. Paagman is uitgebreid naar Delft. H. de Vries en Van Stockum profileren zich door de naamswijziging sterker. Maar wij hebben zo’n sterke naam in het dorp dat ik me niet kan voorstellen dat klanten ons zomaar in de steek laten als een van deze partijen hier een winkel begint.

Wel hou ik de plaatsen in de omgeving in de gaten om eventueel zelf uit te breiden. Katwijk heeft geen boekhandel. Teylingen ook niet. Als daar een pand vrij komt dat geschikt is voor een boekhandel sluit ik niet uit dat wij de stap wagen. Niet meteen, de focus ligt nu echt op deze winkel, maar tussen nu en vijf jaar gaat dat zeker spelen. En dan ligt Katwijk het meest voor de hand. Wie daar woont, gaat nu vaak eerder in Noordwijk winkelen dan in Leiden, dat groter is en waar je meer problemen met parkeren hebt.

Parkeren is absoluut geen issue in Noordwijk.’

9

November Harry Potterpop-upstore sluit jubileumjaar af ‘Uitgevers verkopen steeds vaker zelf hun boeken via pop-upstores. Ik denk dat die aandacht voor de boeken ook goed voor ons is. Onze Young Adult-leesclub is bijvoorbeeld naar de Harry Potterwinkel gegaan.

Maar voor de boekhandels naast de deur is zo’n pop-upstore misschien minder leuk. Ik heb er ook moeite mee als uitgevers leveren aan andere partijen in Noordwijk. Voor de Kinderboekenweek 2017 hadden we een Superjuffie-display gekocht, waarna de supermarkt mocht stunten met een andere editie. Dit

jaar lag hier recht tegenover bij de Action de oudere druk van een reisgidsenserie tegen fors lagere prijs.

Ik begrijp dat uitgeverijen wel moeten als de boekhandel niet genoeg heeft ingekocht. Maar leg het allemaal maar uit aan je klanten. Lastig.Ik vind het wel een voordeel dat ik nu verantwoordelijk ben voor de inkoop. Peter en Martha kenden het spelletje met de uitgever goed en dachten daarom misschien makkelijker: laat maar zitten. Zij kenden de grenzen. Ik niet, ik ben megagroen in dat onderhandelen, en ik zeg daarom misschien wél: voorlopig koop ik even niets in van die of die uitgeverij. Wellicht kan ik zo de grenzen oprekken. Want er zijn best mogelijkheden. Ik heb van sommige uitgeverijen minder ingekocht omdat er minder makkelijk afspraken te maken waren – wat door de krappere kredietlimiet moest – en dan merk je dat dat toch wordt opgemerkt. Een aantal van hen heeft me dit najaar opgebeld om alsnog te proberen tot zaken te komen.’ 

december 2018  jaargang 185

17

BOEKHANDEL

Kinderboekwinkels voorzichtig optimistisch over de toekomst

‘Achterover

hangen is geen optie’ Tekst Constantijn Hoffscholte

Klanten gaan er vrijwel altijd vrolijk naar buiten, toch is het voortbestaan van kinderboekwinkels in deze tijd allerminst vanzelfsprekend. Online winkelen en jongeren die minder boeken lezen zijn slechts een paar van de uitdagingen die deze speciaalzaken het hoofd moeten bieden. Boekblad vroeg vijf kinderboekwinkels hoe zij ervoor staan.

E

nkele bekende kinderboekhandels sloten afgelopen jaar om uiteenlopende redenen hun deuren. In augustus kwam er na bijna dertig jaar een einde aan De Boekenwurm (Maastricht). Eigenaresse Hanneke Koene nam de beslissing onder meer omdat de omzet na een verhuizing drastisch daalde. Een reddingsplan van haar en andere ondernemers om meer loop in de straat te creëren kreeg geen steun van de overheid. Boekhandel Nooitgenoeg (Den Bosch) was half december voor het laatst open. Boekhandelaar Stephanie de

18

Josien en Lotte Pera van Meester Mokka, Doetinchem

december 2018 î ‰ jaargang 185

00

Coo gaat zich weer op haar illustratiewerk richten, een opvolger voor de winkel heeft ze niet gevonden.

Ook bij de oudste kinderboekwinkel van Nederland, De Kinderboekwinkel in Amsterdam, was het een roerig jaar. In januari 2018 werd de vestiging aan de Nieuwezijds Voorburgwal gesloten. Alle aandacht ging daarna naar de overgebleven, grotere vestiging aan de Rozengracht. Toch besloot uitgeverij De Wakkere Muis, sinds 2014 eigenaar van De Kinderboekwinkel, om deze winkel per september te koop te zetten. Bij het ter perse gaan van dit nummer was er nog geen overnamekandidaat gevonden.

Tegenover de sluitingen stond in oktober de komst van Meester Mokka, een nieuwe kinderboekwinkel-met-koffiecafé in het centrum van Doetinchem. In voorgaande jaren waren er meer nieuwe initiatieven, zoals het vanuit een webwinkel ontstane De Vrolijke Boekenwurm (Alkmaar) en kinderboekwinkel Ver van Hier (Rotterdam), die naast de verkoop van kinderboeken ontbijt en lunch serveert en in het koffiecafé ook kinderfeestjes organiseert.

In Nederland zijn momenteel zo’n dertig gespecialiseerde kinderboekwinkels actief.

Hoe gaat het met hen en wat verwachten zij van de toekomst? Wij vroegen het aan Ilse Bloemen van De Arnhemse Kinderboekwinkel (Arnhem), Jessica Jongkind van Kiekeboek (Haarlem), Inge Roos van In de Wolken (Voorburg), Aby Hartog van De Kinderboekwinkel (Amsterdam) en Josien Pera van Meester Mokka (Doetinchem).

Randassortiment ‘Het is on-ge-loof-lijk druk, echt niet normaal’, zegt Inge Roos, als ze na winkelsluiting in de auto op weg naar huis even tijd heeft gevonden voor een praatje. De Sinterklaastijd zorgt bij kinderboekwinkel In de Wolken voor topdrukte. ‘Veel klanten zeggen dat ze speciaal naar ons toekomen voor hun cadeaus, al hadden ze die misschien ook online kunnen bestellen. Ze gunnen het ons.’ Roos kijkt tevreden naar de ontwikkeling van haar winkel. ‘Wij groeien nog steeds, niet veel, maar wel elk jaar. In 2019 bestaan we twintig jaar. De moeilijke periodes zijn we altijd goed doorgekomen.

Van de crisis hebben wij weinig last gehad, al moeten we er veel voor doen. Wij zijn enorm

20

‘Het is zoeken naar gaatjes in de markt’

actief. Alleen maar boekverkoper spelen en wachten tot de klanten komen kan echt niet meer.

Je moet kansen zien en creëren om bij te blijven. Ondernemer zijn.’

Ilse Bloemen is sinds 2016 eigenaar van De Arnhemse Kinderboekwinkel. Al is ze relatief kort bezig, de winkel heeft een stijgende lijn te pakken. Volgens Bloemen is dat aan een paar dingen te danken: ‘Wij organiseren veel activiteiten, altijd gratis en zonder inschrijving vooraf. Het is daardoor heel laagdrempelig. Onze knutselactiviteiten zijn het meest succesvol, die organiseren we samen met het knutselatelier dat boven de winkel zit. Voor schrijversbezoeken is ook wel belangstelling, maar toch minder dan voor het knutselen. Kinderen vinden dat waarschijnlijk leuker dan naar een schrijver luisteren.’ Wat volgens Bloemen ook omzetverhogend werkt, is het randassortiment.

‘Naast boeken verkopen we spelletjes, speelgoed en knutselspullen. Bezoekers komen hier meestal binnen voor de boeken en nemen vaak iets extra’s mee van de andere spullen.’Voor Aby Hartog, bedrijfsleider van de Amsterdamse Kinderboekwinkel, levert de vraag ‘hoe gaat het?’ gemengde gevoelens op. Sinds het bedrijf in januari 2018 de kleine vestiging aan de Nieuwezijds Voorburgwal sloot, gaat het stukken beter met de hoofdvestiging aan de Rozengracht. Maar of het genoeg is? ‘Deze winkel heeft perspectief’, zegt Hartog, ‘de omzet is dit jaar met 15 à 20 procent gestegen. Door de focus op één winkel is het een stuk makkelijker geworden.

Er komen meer mensen en we krijgen meer scholen als klant. Ondertussen vergt het een grote inspanning om de zaak vlot te trekken.

Een eigenaar moet die inspanning willen en kunnen leveren.’ De huidige eigenaar, uitgeverij De Wakkere Muis, wil zich concentreren op haar kernactiviteiten en heeft de winkel daarom te koop gezet. Sindsdien wordt Hartog wekelijks benaderd door geïnteresseerden. ‘Ik heb goede hoop dat er iemand tussen zit die het aandurft.’

Koffie Het modewoord voor elke fysieke winkel die zich wil onderscheiden van online verkopers

www.boekblad.nl

In de Wolken, Voorburg

BOEKHANDEL

koffie met taart kunnen krijgen. De boeken nemen driekwart van de winkel in, daar ligt voor ons wel de nadruk. We zorgen voor een warme uitstraling binnen, mensen moeten zich hier prettig voelen en verrast worden.

Natuurlijk wordt er tegenwoordig veel via internet gekocht, maar er zijn ook genoeg mensen die nog niet weten wat ze zoeken als ze gaan winkelen. Die kunnen hier lekker rondkijken en zich laten verrassen door mooie boeken en leuke cadeaus.’

Voor Jessica Jongkind van Kiekeboek in Haarlem zorgt vooral het brede assortiment van de winkel voor beleving. ‘Wij hebben bewust veel enkele exemplaren, op die manier kunnen we voor een breed titelaanbod zorgen. Natuurlijk komt het voor dat een boek dan net weg is, maar klanten waarderen de brede keuze wel.’ Het toevoegen van horeca is voor Jongkind geen optie. ‘Daar is deze winkel te klein voor.’ Waar ze wel blij mee is, is de Grote Vriendelijke Podcast. Dit initiatief van kinderboekrecensenten Bas Maliepaard en Jaap Friso wordt opgenomen bij Kiekeboek. ‘Het draagt bij aan onze naamsbekendheid en de uitstraling van de winkel.’

De Amsterdamse Kinderboekwinkel heeft afgelopen jaar ingezet op een groot aantal activiteiten in de winkel.

‘Boekpresentaties, feesten en partijen, theatervoorstellingen. We hebben ook het netwerk van kinderboekenschrijvers geactiveerd, vanuit het idee dat zij dan misschien aan ons denken als ze wat te vieren hebben’, zegt Hartog, zelf eveneens kinderboekenauteur. Het idee van een koffiecorner komt ook regelmatig ter sprake. ‘Als je aangeeft dat de boekwinkel het zwaar heeft, roept de helft van je kennissenkring: waarom begin je geen koffiehoek? Maar hallo, wij zitten in Amsterdam. In onze straat alleen zitten al tien koffiezaken. In andere plaatsen werkt dat misschien, maar hier niet.’

‘Facebook is een prima middel, maar onze strooifolder wordt nog altijd beter gelezen’ is ‘beleving’. De winkel moet méér bieden dan alleen verkoop, het moet een ervaring op zich zijn. Ook de ondernemers achter Meester Mokka, de zussen Josien en Lotte Pera, hebben daar over nagedacht. ‘Met alleen kinderboeken gaan wij het niet redden, daarom hebben we bedacht om er een koffiecafé bij te doen’, zegt Josien, die kinderboekwinkel Ver van Hier in Rotterdam als inspiratiebron noemt. De zussen zochten bewust naar een pand waarbij van buitenaf zichtbaar is dat zij zowel kinderboekwinkel als kleinschalige horecagelegenheid zijn. Zij vonden dat in de Boliestraat, net achter de hoofdwinkelstraat in Doetinchem. ‘De deur van het pand zit in het midden, aan de ene kant zie je kinderboeken, aan de andere kant staan tafeltjes waar mensen een kop

december 2018  jaargang 185

Social media Aan de andere kant gelooft Hartog in de potentie van een stad als Amsterdam. ‘Er wonen hier 180.000 kinderen, dat is natuurlijk enorm. Onze kracht is dat wij een winkel hebben met een breed aanbod en deskundige medewerkers. Er zijn heel veel kinderen

21

met specifieke interesses, die hebben een gerede kans dat zij bij ons iets van hun gading vinden. Kortom, de potentie is er. Het is alleen de vraag hoe je mensen naar je winkel krijgt – daar moet je tegenwoordig van alles voor doen.’

Een onderdeel dat bijna alle ondernemers noemen is het gebruik van social media.

Inge Roos van In de Wolken (2.322 volgers op Facebook, 820 op Instagram) besteedt er veel aandacht aan. ‘Minstens één à twee keer per dag post ik een bericht. Het slokt veel tijd op, ik snap ook dat het niet iedereen ligt. Aan de andere kant hoort dit er tegenwoordig gewoon bij. Wij krijgen er veel respons op.’

Ook De Kinderboekwinkel (Facebook: 1.894, Instagram: 1.212) heeft hard gewerkt aan de zichtbaarheid op internet, zegt Hartog.

Meester Mokka (Facebook: 957, Instagram: 1.154) begon al ruim voor de opening in oktober 2018 met het opbouwen van een online publiek. Kiekeboek (Facebook: 1.061, Instagram: 391) is er eveneens dagelijks mee bezig. Hetzelfde geldt voor De Arnhemse Kinderboekwinkel (Facebook: 1.350, Instagram: niet actief), al relativeert Ilse Bloemen het belang: ‘Facebook is een prima middel, maar onze strooifolder wordt nog altijd beter gelezen.’

De winkels beschikken allemaal in meer of mindere mate over een webshop ter ondersteuning van de fysieke winkel. Grootse resultaten levert dat (nog) niet op. ‘Het zijn vaak klanten die al bij ons kopen’, zegt Bloemen. Hartog ziet wel nieuwe klanten die online bestellen. ‘Wij hebben de naam mee, kinderboekwinkel.nl zit hoog in de rankings. Bovendien zetten we veel inhoudelijke info in onze webshop. Het is wel iets dat je constant moet bijhouden en vernieuwen.’

veel, maar ze gebruiken andere dragers. Zelf lees ik de krant ook op Facebook en alleen in het weekend nog op papier. Kinderen lezen niet minder, alleen is de concurrentie van andere apparaten steeds groter.’

Hartog onderschrijft die visie: ‘Kinderen vinden lezen nog steeds leuk, als ik als auteur op een school kom houden ze net als vroeger nog allemaal een boek omhoog. Dat er sprake is van ontlezing is logisch, omdat er meer alternatieven zijn. Is dat erg? In sommige opzichten wel, maar er komen ook voordelen voor terug. Ik kan me daar niet zo druk om maken.’

Voor bijna alle kinderboekwinkels – en veel algemene boekhandels – is de samenwerking met scholen een essentieel onderdeel van de bedrijfsvoering.

Voor Jongkind was het versterken van de contacten met het basisonderwijs een speerpunt toen zij vijf jaar geleden Kiekeboek overnam.

En dat heeft gewerkt.

‘Wij leveren aan tientallen scholen uit Haarlem en omgeving, het is goed voor ongeveer twintig procent van de totale omzet. Er gaat veel tijd inzitten en je levert ook wat marge in omdat de scholen korting krijgen, maar het is heel belangrijk om op deze manier niet alleen afhankelijk te zijn van de verkoop in de winkel.’

‘Scholen zijn absoluut niet trouw, als ze ergens anders een betere aanbieding zien stappen ze zo over’, zegt Inge Roos van In de Wolken. ‘Het betekent dat je voortdurend contact moet blijven leggen om de banden warm te houden. Alleen contact zoeken voor de Kinderboekenweek is echt te weinig.’ In de Wolken heeft ongeveer veertig scholen uit Voorburg en omgeving als klant. ‘Het verschilt enorm wat ze te besteden hebben.

Bij de ene school is het een paar duizend euro per jaar, bij de andere een paar honderd. Ik bied altijd aan om gratis de schoolbibliotheek te reorganiseren, dat levert uiteindelijk vaak meer op.’

De Arnhemse Kinderboekwinkel stuurt drie keer per jaar een ‘leesbingo’ rond aan

‘Ontlezing vind ik een hysterische term’

Leesbingo Als het over jeugd en boeken gaat valt tegenwoordig al snel de term ontlezing. Met dat begrip hebben de kinderboekverkopers weinig op. ‘Ik vind het een hysterische term’, zegt Inge Roos. ‘Kinderen lezen nog steeds

22

www.boekblad.nl

Foto Roos Swaap

De Kinderboekwinkel, Amsterdam

BOEKHANDEL

Interieur Kiekeboek, Haarlem.

basisscholen. ‘Het is een spel met opdrachten, dat ten doel heeft om kinderen ook in de vakantie elke dag minimaal een kwartier te laten lezen. Een volle spelkaart levert een presentje op dat ze bij ons kunnen ophalen’, zegt Ilse Bloemen. De schoolverkoop is ook voor haar een substantieel deel van de omzet, al fluctueert het behoorlijk. ‘We hebben vrij veel concurrentie van organisaties die rechtstreeks boeken leveren aan de scholen en de boekhandel overslaan.’

Wat sommige kinderboekwinkels ook parten speelt, is de concurrentie van algemene boekhandels met een grote kinderboekenafdeling. ‘Natuurlijk zitten er in Haarlem een paar prima boekhandels die veel bezoekers trekken’, zegt Jongkind. ‘Onze kracht is toch het brede assortiment en onze deskundigheid op dit gebied. Het voordeel is dat Haarlem een groeigemeente is, met de laatste jaren een flinke overloop vanuit Amsterdam.

Vooral in Haarlem-Noord zijn er veel jonge gezinnen bijgekomen, wij zitten wat dat betreft in een goede gemeente.’

Pionieren Over de nabije toekomst zijn alle boekhandelaren voorzichtig optimistisch. ‘Je moet alert blijven op wat er speelt. Het is zoeken naar gaatjes in de markt’, zegt Jongkind. Ilse Bloemen durft eigenlijk geen voorspellingen te doen: ‘De markt is vrij stabiel, maar ik kan niet in de toekomst kijken. Over een jaar of tien kan de wereld er heel anders uitzien. Misschien zijn er dan apparaten uitgevonden die alles veranderen.’

Voor Josien Pera van Meester Mokka is het vooral nog pionieren. ‘Wij genieten van wat

december 2018  jaargang 185

we doen en gunnen onszelf de tijd om aan het boekenvak te wennen. Ik heb tot nog toe ervaren dat er vrij veel is dat we zelf moeten uitvinden. CB is bijvoorbeeld een wereld waar je als buitenstaander totaal geen weet van hebt. Ook zijn er nog zoveel uitgeverijen om te leren kennen.’

‘Ik ben niet optimistisch, maar ik zie het ook niet somber in’, aldus Aby Hartog. ‘Veel partijen in het vak zitten toch wel in zwaar weer. De kinderboekenmarkt is redelijk stabiel, maar het hangt van veel factoren af hoe het zich ontwikkelt. Het is een ingewikkelde markt.’

Voor Inge Roos is één ding duidelijk: bij de pakken neerzitten heeft geen zin. ‘Wij doen er alles aan om zoveel mogelijk mensen te bedienen en om zichtbaar te zijn. Dat gaat van acties in de winkel tot het zoeken naar samenwerking met allerlei lokale partijen.

Door voortdurend actief te zijn vallen wij op en dat is goed voor de winkel. Achterover hangen is geen optie, je moet er continu mee bezig zijn.’ 

Kinderboek stabiel De verkoopcijfers van kinder- en jeugdboeken zijn al jaren vrij constant. Het aandeel van kinder- en jeugdboeken (inclusief e-boeken) in de totale Nederlandse boekverkoop steeg van 21 procent in 2012 naar 26 procent in 2017. Dit betekent dat een op de vier verkochte exemplaren een kinder- of jeugdboek is.

Gemeten naar omzet bedroeg het aandeel van kinder- en jeugdboeken 18 procent in 2017.

(Bron: KVB Boekwerk)

23

2019 moet het jaar worden dat het werk van Bookarang in volle glorie naar buiten komt.

Het techbedrijf, dat een baanbrekende toepassing heeft ontwikkeld om lezers boekaanbevelingen te doen, gaat exclusief samenwerken met BookSpot en komt met een eigen website. ‘Het is een onvoorstelbaar elegante techniek: je stopt er dingen in en dan gaat ons systeem het zelf uitzoeken’, aldus Victor Bergen Henegouwen, CEO en medeoprichter van Bookarang.

Tekst Hans van der Klis Beeld Jan-Reinier van der Vliet

H

et systeem heet Alice. Naar Alice in Wonderland, vertelt Victor Bergen Henegouwen. ‘Al die boeken samen, dat is toch een wonderland?’ Alice heeft zich voor Bookarang de laatste vijf jaar een weg gebaand door tienduizenden boeken die verkrijgbaar zijn in Nederland. Het doel?

24

www.boekblad.nl

Het DNA van de boeken blootleggen, vertelt de 55-jarige Bergen Henegouwen. Consumenten helpen nieuwe boeken te ontdekken.

‘De bestaande systemen in Nederland maken gebruik van metadata: NUR-codes en misschien nog wat extra aanduidingen. Maar wat weet je dan van een boek? Hoogstens dat het een thriller is en over politiek gaat. Niet meer. Ulysses van

ACHTERGROND

Victor Bergen Henegouwen (Bookarang):

‘Ons aanbevelingssysteem helpt mensen uit hun bubbel te komen’ James Joyce heeft dezelfde NURcode als Vijftig tinten grijs van E.L. James. Maar waar speelt een boek zich af? Is de hoofdpersoon een man of een vrouw? Is het een donkere thriller of juist een lichter boek? Wat is de stijl? Dat kom je niet te weten.’

De meeste grote online boekverkopers, zoals Bol.com en Amazon, verlaten zich daarom voor hun

aanbevelingen op het kopersgedrag. Mensen die dit boek kochten, waren ook geïnteresseerd in…, zie je op hun sites staan. Een beetje lui. Steeds dezelfde titels komen bovendrijven en het aanbod wordt steeds kleiner. Het aanbevelingssysteem van Bookarang breekt daar radicaal mee, vertelt Bergen Henegouwen. ‘Bij ons zijn de boeken zelf de metadata’, zegt hij.

december 2018  jaargang 185

‘Wij analyseren het volledige boek: alle woorden, de combinaties, de stijl, het genre, de herkomst. Onze computer draait dag in dag uit en analyseert de teksten steeds opnieuw. Van de meeste uitgeverijen krijgen wij de digitale bestanden, die we meteen inlezen. En omdat we gebruik maken van artificiële intelligentie, van een zelflerend systeem, wordt Alice steeds beter in het analyseren en adviseren. Zo kunnen wij aanbevelingen doen op basis van je leesgeschiedenis, je voorkeuren en interesses, in plaats van op het koopgedrag van anderen. Alice is een geweldige manier om niet alleen bestsellers te promoten, maar ook de verborgen parels die voor de meeste lezers verborgen blijven. Dat is echt iets totaal anders dan online winkels als Bol.com doen. Als zij zeggen welke andere boeken hun klanten hebben gekocht, is dat per definitie waar. Maar als wij zeggen dat een bepaald boek bij jou past, hoe waar is dat dan? Hoe goed is dat advies? Wij zijn overtuigd van de kwaliteit van ons werk, bibliothecarissen ook, in 2019 gaan we zien of de consument dat ook is.’

Veertig achterflappen Bookarang bestaat nu vijf jaar.

Twee van de drie oprichters, artificial intelligence-expert Niels Bogaards en Bergen Henegouwen zelf, hadden voorheen een bedrijf in software dat iets vergelijkbaars deed als Bookarang, maar dan voor muziek: music similarity, in jargon. Ze leverden destijds onder andere aan Spotify. ‘Audio analyseren is heel lastig, je hebt te maken met de lagen die over elkaar heen liggen, toonsoort, beat, tempo, allemaal in een bepaald spectrum.’ Die tijd ligt alweer even achter hen. Toen zij de schrijver en journaliste Frederique Schut tegen het lijf liepen, besloten zij hun kennis – en de basis van de bestaande software – te gaan gebruiken voor boeken. Niet de meest kapitaal-

25

krachtige branche, maar wel een wereld waar alle drie affiniteit mee hebben. ‘Bij Spotify werken de aanbevelingen uitstekend’, zegt Bergen Henegouwen. ‘Het is een van de redenen dat Spotify iTunes van de troon heeft gestoten. Het is ongekend, een start-up die Apple verslaat. Maar bij boeken zijn aanbevelingen nog veel belangrijker. Een boek kost twee tientjes en levert uren leesplezier op, dus de investering in het lezen van een boek is veel groter. Maar alle drie hadden wij moeite om een goede, beredeneerde keuze te maken.

Hoe maak je een keuze uit die honderdduizend leverbare titels?

vakmanschap aangeraden, De ambachtsman van R. Sennet. Mooie, verrassende suggesties.’

Bookalikes Op dit moment is Alice nergens in haar volle omvang te zien. Op verschillende plaatsen draaien wel al losse toepassingen. Onder andere bij BookSpot, het vroegere ECI. ‘Zij zijn vanaf het begin geïnteresseerd in ons idee, zij waren een van de eersten die in ons geloofden. In 2019 gaan BookSpot en Bookarang nauw samenwerken en zal er steeds meer techniek van Bookarang in de site van BookSpot geïntegreerd worden. Mensen ad-

‘Alice is een geweldige manier om niet alleen bestsellers te promoten, maar ook de verborgen parels die voor de meeste lezers verborgen blijven’ De meeste mensen zijn afhankelijk van hun vriendenkring en van boekverkopers. Maar je wilt ook wel eens iets anders lezen dan je vrienden. En boekverkopers weten ook niet alles. In een goede boekhandel staan misschien tienduizend boeken op de plank. Als je een boek wilt kopen, vraag je advies aan de boekverkoper en lees je misschien veertig achterflappen.

Negentig procent van de boeken in de winkel blijft buiten beschouwing. Dat is ergens heel jammer.’

Bergen Henegouwen heeft zelf natuurlijk al ervaring opgedaan met het systeem. Op basis van zijn leesgeschiedenis en enkele korte vragen heeft Alice een profiel van hem opgebouwd. Zo kreeg hij de aanbeveling om Naar de haaien van Erich Kästner te gaan lezen, de klassieker die Lebowski opnieuw heeft uitgegeven. ‘Ken je het? Een schitterend boek. Daar was ik nooit zelf opgekomen. Ik kreeg ook een obscuur boek over

26

www.boekblad.nl

vies geven, maar ook actief helpen zoeken en ontdekken.’ Op de site van BookSpot is nu al te zien hoe Bookarang bij Naar de haaien van Kästner verschillende ‘Bookalikes’ geeft en een aantal extra aanbevelingen, onder de noemers ‘romans over de maatschappij’, ‘Duitse literatuur’ en ‘meer van deze auteur’.

Zo verschijnen bijvoorbeeld Dieren voor gevorderden van Eva Menasse en, grappig genoeg, De hoofdstad van haar broer Robert Menasse op het beeldscherm. Inderdaad niet de grote titels die bij andere webshops naar boven komen drijven.

‘Dat is de consequentie van onze aanpak’, legt Bergen Henegouwen uit. ‘Ons systeem vindt boeken die bij jouw zoektocht en profiel passen, in plaats van alleen bestsellers. Wij kijken breder. En morgen kunnen de aanbevelingen weer anders zijn. Daarom zijn uitgeverijen ook blij met ons systeem. Het helpt mensen uit hun bubbel te komen.’

Commercieel hoeft het op dit moment misschien niet eens de meest aantrekkelijke aanpak te zijn, erkent Bergen Henegouwen. ‘Het zou best kunnen dat het aanbevelen van bestsellers commercieel interessanter is. Sommige commerciële zenders zijn ook populairder dan de publieke omroep. De vraag is welke keuze je maakt als retailer: wil je goede adviezen geven of gemakkelijk verkopen? Toch denk ik dat wij met ons systeem op termijn aan het langste eind zullen trekken. Dat laat Spotify ook zien.

Zelf ben ik elke week blij met hun Discover Weekly-aanbevelingen.

Wanneer de voordelen van dit systeem breed bekend worden, zullen partijen als Bol.com hierin mee moeten gaan. Het is gewoon een betere service. Het gaat erom dat je de consument het juiste boek kunt voorleggen. En ik ben ervan overtuigd dat de klant bij gelijke tarieven uiteindelijk altijd voor de beste service zal kiezen.

Bol.com heeft nu nog een grote voorsprong, maar die zou ook best eens remmend kunnen zijn.’

ACHTERGROND

Maar als retailers of bibliotheken commerciëlere suggesties willen tonen, kunnen zij de software ook afstellen, vertelt Bergen Henegouwen. Geen enkel algoritme is neutraal. In het dashboard van het algoritme zitten veel knoppen verborgen, waarmee klanten de resultaten kunnen beïnvloeden: meer nadruk op bestsellers, of juist literairder, of meer op recent verschenen boeken. ‘Je kunt allerlei bewerkingen uitvoeren’, vertelt Bergen Henegouwen. ‘De keuze is aan de klant. Natuurlijk kun je de software beïnvloeden. Dat kan ook bij de systemen die zich baseren op het koopgedrag. Maar wij zullen de resultaten bijvoorbeeld niet laten afstemmen op bepaalde uitgeverijen. Dat zou meteen ten koste gaan van onze geloofwaardigheid.’

Zou dit systeem, dat zoveel boeken heeft geanalyseerd, niet bij uitstek geschikt zijn voor het plan van WPG om op basis van algoritmen bestsellers te gaan voorspellen? De software zal niet gebruikt worden voor andere doeleinden, zegt Bergen Henegouwen. ‘WPG wil in feite precies het tegenovergestelde van wat wij doen. Zij willen iets voorspellen, wij analyseren alleen de boeken die al klaar zijn.

Daarnaast: is het kenmerk van een echte bestseller niet dat je hem niet ziet aankomen? Wie had er nou gedacht dat wij met z’n allen heel graag over heksen en bezems wilden lezen? We zien natuurlijk wel wat er in de smaak valt. Toen Ventoux van Bert Wagendorp verscheen, ontdekten wij een ander boek dat er heel dicht op zat. Het had alleen een afwijkende cover.

Dat hebben wij de uitgever gemeld, maar die heeft er niets mee gedaan. We zullen nooit weten waartoe dat had kunnen leiden.’

Zou de technologie van Bookarang ook als schrijfhulp kunnen worden ingezet? ‘Ik denk dat je dat niet moet willen. Schrijvers moeten van zichzelf uitgaan, hun eigen creatieve talent gebruiken.

‘Negentig procent van de boeken in de winkel blijft buiten beschouwing. Dat is ergens heel jammer’

Ik weet dat het mogelijk is met behulp van kunstmatige intelligentie een Rembrandt te creëren, als je er eerst honderd Rembrandts in stopt. Maar dat brengt geen vernieuwing en verrassing. Ons gaat het echt om de analyse en de aanbevelingen.’

Intuïtie BookSpot is niet de enige klant van Bookarang. Het systeem draait ook in de winkels van AKO en op de sites van de KB, de OBA in Amsterdam, de Vlaamse bibliotheken en NBD-Biblion. Al die projecten – Bookarang verzorgt inmiddels meer dan 600.000 aanbevelingen per week bij de uitleen van e-books – helpen de zelflerende software zich te verbeteren. Eigenlijk zou het systeem ook een geweldig hulpmiddel voor boekverkopers in echte winkels kunnen zijn. ‘Er zijn gesprekken geweest met CB om dit beschikbaar te stellen voor alle boekverkopers, zodat zij hun

december 2018  jaargang 185

klanten nog beter kunnen helpen’, vertelt Bergen Henegouwen. ‘Maar die gesprekken hebben helaas nog niets opgeleverd. Boekverkopers staan een beetje vijandig tegenover computers, is mijn indruk. Het mooie van boekverkopers is natuurlijk dat zij intuïtie hebben, wij onderschatten ze niet. Maar toch denk ik dat wij daar iets aan toe kunnen voegen.’

Vijf jaar geleden, toen Bookarang begon, moest Bergen Henegouwen nog uitleggen wat kunstmatige intelligentie was, vertelt hij. ‘Mensen zeiden ons: wat jullie willen, kan helemaal niet. Maar ik ben blij dat we doorgezet hebben. De aanloopperiode naar een goed werkend systeem heeft wel iets langer geduurd dan ik had gehoopt, dat wel.

Maar 2019 moet het jaar worden dat ons werk in volle glorie naar buiten komt. We gaan een eigen website opzetten, waar het systeem ook voor het publiek zichtbaar wordt. En met BookSpot gaan we dus grote dingen doen. Daar kijk ik echt naar uit.’

‘De prijs die wij in 2015 hebben gewonnen bij Renew The Book was een belangrijke steun in de rug’, vervolgt Bergen Henegouwen.

‘Nu durf ik te zeggen: de software is goed, ons systeem werkt en de conversie is buitengewoon hoog.

Het is een onvoorstelbaar elegante techniek: je stopt er dingen in en dan gaat Alice, ons systeem, het zelf uitzoeken. Dat vind ik geweldig om te zien. Laatst hebben wij een zoektocht gedaan op gewelddadige scènes en ontdekten wij iets heel bijzonders. Alice was op een zin gestuit waarvan je op het eerste gezicht zou denken dat hij helemaal niet zo gewelddadig was: ‘We kunnen ze ook levend bevriezen, lachte hij’, stond er. Geen van die woorden is op zichzelf gewelddadig, maar die zin is het natuurlijk wel. Toen de software die eruit pikte, waren wij echt heel trots.’ 

27

LEESCLUBS

Boekhandels dragen bij aan leesclubcultuur in Nederland

H

Het merendeel van de Senia-leden is hoger opgeleid en met pensioen, zegt directeur Ineke van de Rotte, die wel een verklaring heeft voor de grote populariteit van leesclubs in dit land: ‘Iedereen heeft haast, er zijn zoveel prikkels, een leesclub is een stok achter de deur om een boek te gaan lezen. Maar we merken ook dat mensen vooral na hun pensioen anderen op gaan zoeken. De clubs hebben ook een sociale functie, het gaat niet alleen om het boek.

Het zijn vaak hechte clubs, zeker bij een onderwerp als filosofie, waar voortgeborduurd wordt op boeken die eerder zijn gelezen.’

Het accent in leesclubland is de afgelopen jaren verschoven, aldus Van de Rotte: ‘Eerst werkten we vooral samen met de bibliotheken, maar die hebben moeten inkrimpen. Nu zien we dat een derde van onze leden een boek koopt,

28

‘Wij faciliteren en maken er een feestje van’

Vergeleken met ons omringende landen is het enorme aantal – niemand weet precies hoeveel – leesclubs in Nederland uniek. Veel speelt zich af in huiskamers, maar een deel van de talrijke leesclubs werkt samen met de boekhandel, waarbij koepelorganisatie Senia vaak een rol speelt.

Tekst Enno de Witt

een derde leent en de rest laat het afhangen van de omstandigheden.

Boekhandels hebben ook steeds meer ruimte om leesclubs te ontvangen.’

Best kept secret Toch komt het niet heel vaak voor dat een leesclub van Senia ook daadwerkelijk in de boekhandel bijeenkomt: ‘Ze maken daar af-

www.boekblad.nl

spraken en komen dan bij iemand thuis samen. Dat is ook logisch, een boekhandel als H. de Vries in Haarlem heeft wel twintig leesclubs, dat zou een enorme drukte geven. Niet alle boekhandels doen mee, het zijn vooral de voortrekkers, de winkels die het belang van beleving zien. Ze willen dingen uitproberen, ook in combinatie met andere activiteiten. Lemniscaat

Senialeesclub bijeen in boekhandel Voorhoeve, Hilversum

riep ooit de boekhandel op met ons samen te werken, dat leverde weinig reacties op. Momenteel werken we met rond de vijftig boekhandels samen, die zijn allemaal enthousiast over onze werkwijze.

Wij zijn een soort best kept secret in boekenland. Vandaar ook dat we de Week van de Leesclub (zie kader) mee organiseren.’

Ook voor uitgevers en auteurs kunnen de leesclubs van belang zijn, en dan vooral doordat ze trager opereren dan het steeds hectischer boekenvak, waar een nieuwe titel soms al na enkele weken oud nieuws is. Bij Senia plannen ze een half jaar tot een jaar vooruit. Dat kan voor een uitgever aanleiding zijn een titel langer in leven te houden. ‘Het komt voor dat een in het voorjaar verschenen titel in oktober al niet meer leverbaar is, de auteur heeft zijn rondje al gedaan en dan begint ons seizoen.

Bij onderwerpen als filosofie en

kunstgeschiedenis is dat veel minder aan de orde, het speelt vooral bij moderne literatuur.’

Het ledenaantal van Senia groeit gestaag, met tien tot elf procent per jaar. De verwachting is dat het huidige peil van ruim 8.400 volgend voorjaar stijgt naar 10.000.

Het gaat dan om netto groei, want er is ook verloop. Dit jaar kwamen er 2.200 nieuwe leden bij, 1.200 schreven zich uit.

Senia zou graag organisch verder willen groeien, maar de zonder subsidie draaiende stichting loopt op tegen prozaïsche beperkingen als een beperkt budget en een nog te beperkte naamsbekendheid. Op het kantoor in het Overijsselse Olst werken vier parttimers. Onlangs is toch besloten om een aparte promotiemedewerker aan te gaan stellen. Potentie is er genoeg, de primaire doelgroep – pas gepensioneerden – is gigantisch.

december 2018  jaargang 185

Gewoon doen Willemien Wagner ontvangt in haar boekhandel in Sassenheim alweer vele jaren leesclubs en werkt al langere tijd samen met Senia.

‘Het leuke daarvan’, zegt ze, ‘Is dat het allemaal overdag gebeurt, tussen tien en twaalf, als je wel wat extra reuring in de winkel kunt gebruiken. De avonden zitten bovendien al zo vol met activiteiten dat er amper nog ruimte is.’

De samenwerking met Senia bevalt haar goed, de organisatie regelt alles: de lijsten met boeken waaruit gekozen kan worden, samenvattingen, de vragenlijsten aan de hand waarvan de discussie kan losbarsten: ‘Wij faciliteren alleen en maken er een feestje van. Het is voor ons ook prettiger dat we de lezers in de winkel hebben, andere leesclubs komen vaak bij iemand thuis samen.’

Ieder jaar komen ongeveer zes groepen in Wagner regelmatig

29

bijeen, de grootte varieert van zes tot negen personen: ‘Dat is precies de goede omvang. Ze kiezen de boeken zelf. Soms adviseren wij, maar onze vaste klanten hebben natuurlijk al veel affiniteit met boeken. We adviseren over praktische dingen, bij het kiezen van de boeken.’

En je maakt als boekhandelaar nog eens wat mee, zoals de keer dat Pelgrim van Philip Droge werd

die ook met leesclubs aan de Seniaslag willen heeft Wagner leesclub niet: ‘Of het moet zijn: Engels om de gewoon doen. Maar het tafel in boekhandel helpt wel als je er zelf bij Wagner, bent wanneer een leesSassenheim club in jouw winkel bij elkaar komt.’

Over wat het meewerken aan leesclubs boekhandel De Drvkkery in Middelburg oplevert wil medeeigenaar Jan de Vlieger het niet eens hebben: ‘We doen het voor de leesbevordering in de algemene zin des woords. Dat vinden wij erg belangrijk. Ik heb geen idee of het iets bijdraagt aan de omzet, besproken en Wagner de schrijver dat is ook eigenlijk niet meetbaar. onaangekondigd naar de bijeenHet gaat ons om de algemene komst haalde: ‘Ik kende hem en doelstelling.’ Het past binnen heb hem zonder dat de groep het het streven van De Drvkkery om wist een appje gedaan. Dat was een positieve rol te spelen in de een groot succes. Later hebben we Zeeuwse samenleving, in het kader het nog een keer gedaan met de van maatschappelijk verantwoord Engelse schrijver Nicholas Evans, ondernemen, waarbij slechts één die vaker naar ons pittoreske dorp criterium grenzen stelt: ‘Het moet komt. Die schoof onverwacht bij de wel boekgerelateerd zijn.’ groep aan.’

In De Drvkkery zijn de bijeenkomEchte tips voor boekhandelaren sten in het kader van De Litera-

Senia: ruim 1250 leesclubs

Ineke van de Rotte, directeur Senia

30

Van de drie leescluborganisaties in Nederland die centraal voor bij hen aangesloten leesclubs titels selecteren en materiaal ontwikkelen is Senia veruit de grootste, met ruim 1250 leesclubs. Dat zijn niet alleen leesclubs die zich bezighouden met (moderne) literatuur, maar ook groepen die zich bezighouden met geschiedenis, filosofie en kunstgeschiedenis en groepen die specifiek biografieën bespreken. Via een netwerk van ambassadeurs worden maandelijks in bibliotheken en boekhandels introductiebijeenkomsten georganiseerd voor belangstellenden en vaak komen daar nieuwe leesclubs uit voort. Werkgroepen selecteren jaarlijks voor ieder vakgebied/genre een aantal titels waaruit leesclubs een keuze www.boekblad.nl

kunnen maken. Bij alle titels worden ‘leeswijzers’ gemaakt, met achtergrondinformatie bij het boek en tips voor discussie. Aan het begin van een seizoen (dat start in oktober) krijgen alle leden de leesclubwijzers die zij met hun club hebben geselecteerd thuisgestuurd. Dit seizoen werden bijna 50.000 leeswijzers verzonden. Toptitels bij de leesclubs moderne literatuur waren De heilige Rita, Kolja en Wees onzichtbaar waarmee respectievelijk 2500, 2300 en 2200 lezers aan de slag gingen. Deelname aan een leesclub van Senia kost 35 euro per jaar.

In 2017 kreeg Senia de Jan van Luxemburg Prijs toegekend, bedoeld voor initiatieven die het leesplezier bevorderen. Meer informatie op www.senia.nl.

LEESCLUBS

tuurfabriek, onder leiding van Lidewijde Paris en Frank van Boeselaar, steevast overtekend. Sinds vorig jaar werkt De Vlieger ook samen met Senia. Hij laat de leesclubleden vooral hun eigen gang gaan. De boekhandel fungeert als locatie waar ze afspraken kunnen maken, de eigenlijke leesclubs zoeken daarna een eigen plek, bijvoorbeeld bij mensen thuis. ‘Wij hoeven daar eigenlijk niets voor te doen, het gaat heel democratisch en loopt eigenlijk vanzelf. Al jeuken mijn vingers soms om ze te wijzen op een titel: “Dat boek! Dat Boek!”’

Terugkoopregeling Ook bij boekhandel Verkaaik in Gouda komen de leden van de Senia-clubs alleen in de winkel om afspraken te maken, zegt eigenaar Bart Jansen, maar ze doen daar veel meer met leesclubs, alles in het kader van leesbevordering en met een schuin oog op de verkopen. Bijzonder is de terugkoopregeling: leden van een Senialeesclub kunnen de boeken die ze in dat kader hebben gekocht, mits in verkoopbare staat, voor de helft van de prijs terugverkopen aan de winkel, waar ze weer worden verkocht. Dat komt overigens sporadisch voor, zegt Jansen, het is vooral bedoeld om mensen over de drempel te helpen.

Verkaaik doet meer met leesclubs en daar is ook goed over nagedacht. De YA-leesclub in wording heeft als bedoeling jongeren aan het lezen en in de winkel te krijgen. De vijf leden zoeken een boek uit en spreken daar dan over onder

het genot van thee en koek, waarvoor Verkaaik twee euro vijftig per persoon rekent. ‘Dat is altijd heel gezellig en duurt tot elf uur, half twaalf. Voor mij is dat belangrijk omdat ik deze groep graag in de winkel zie.’

In Verkaaik komt ook een alternatieve leesclub samen met ongeveer zeventig leden, die niet allemaal naar alle bijeenkomsten komen. Dat kan ook helemaal niet, daarvoor is de winkel te klein. Daarom is een systeem opgezet van wie het eerst komt, het eerst maalt, zegt Jansen: ‘We kondigen een titel aan in de nieuwsbrief en mensen kunnen dan inschrijven, de eerste vijftien die reageren mogen meedoen. Het idee erachter is dat mensen vaak geen zin hebben in weer een verplichting. Nu moeten ze eerst enthousiast worden, daarna kijken ze of ze tijd hebben. Wij doen dan iets extra, bijvoorbeeld door de auteur uit te nodigen, of een uitgever doet iets leuks met leesexemplaren. Soms krijgen we heel veel aanvragen als een auteur wordt aangekondigd.

Die kunnen we allemaal honoreren, maar dan krijg je al gauw dat een publiek alleen maar zit te luisteren.

We laten het meestal aan de schrijver over.’

De aankondigingen in de nieuwsbrief hebben direct een meetbaar effect, een titel verkoopt in de week erna drie keer zoveel: ‘Maar niet alles wat wij als boekhandel doen is gericht op verkoop. Het gaat ons om de lange termijn. Als mensen in Gouda aan boeken denken, dan moeten ze denken aan Verkaaik.’ 

‘ Ik heb geen idee of het iets bijdraagt aan de omzet, dat is ook eigenlijk niet meetbaar. Het gaat ons om de algemene doelstelling’ december 2018  jaargang 185

Van 28 januari tot en met 3 februari vindt de eerste Week van de Leesclub plaats. Doel van deze campagne is het stimuleren van mensen om met anderen over boeken te praten door deel te nemen aan leesclubs. Leesclubs zijn er in allerlei vormen, voor mensen met veel leeservaring en voor mensen voor wie lezen moeilijk is. Van clubs die zich bezighouden met moderne literatuur, thrillers of jeugdboeken tot groepen die boeken over geschiedenis of filosofie lezen. De deelnemers variëren van jeugdige boekenfans tot lettervreters op leeftijd. De Week van de Leesclub laat die variatie zien en geeft tips aan mensen die mee willen gaan doen aan een leesclub of er zelf een willen starten.

De Week van de Leesclub is een initiatief van de leescluborganisaties Senia, Stichting Literatuurclubs Drenthe en Boekentaal Mondiaal, de bibliotheekorganisaties ProBiblio (Noord- en Zuid-Holland), Rijnbrink (Overijssel en Gelderland) en Bibliotheek Dommeldal (Brabant en Limburg), de boekenwebsite en lezerscommunity Hebban.nl en het magazine voor lezers en leesclubs Boekenpost.

Op veel plaatsen in het land worden gedurende de week introductiebijeenkomsten georganiseerd die tot nieuwe leesclubs leiden.

Daarnaast bieden bestaande leesclubs die plaats hebben voor nieuwe leden gelegenheid om kennis te komen maken. De website weekvandeleesclub.nl biedt een overzicht van de mogelijkheden, bundelt tips en presenteert ervaringen van deelnemers. Bij het begin van de Week van de Leesclub wordt het Hebban Leesclubboek van het Jaar bekendgemaakt.

31

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,-

voor

15,-

p/m

p/m

Kortingscode: online2018

32

p/m

Kortingscode: boekblad2018

www.boekblad.nl

* Genoemde prijzen zijn exclusief BTW. * Deze actie is geldig t/m 1 maart 2018

COLUMN Marjoleine Wolff UNIQUE SELLING POINTS Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

Regelmatig komen klanten licht paniekerig de boekhandel binnen met de vraag of wij ook in tweedehands boeken ‘doen’. Als echte verkopers prijzen ze hun waren aan. Zo zijn de boeken natuurlijk ‘zo goed als nieuw’, zitten er ‘heel bijzondere uitgaven’ tussen en hebben ze voor die 25-delige Winkler Prins ooit wel 2000,- betaald. Guldens hè, zeggen ze er voor de volledigheid nog bij.

Naast klanten die geld willen zien voor hun tweedehands ‘ juweeltjes’ is er ook een steeds groter wordende groep van mensen die simpelweg van hun boeken af willen. Ze gaan kleiner wonen of zijn aan het ‘ontspullen’ en een imposante boekenkast is niet langer een statussymbool. Met pijn in het hart zoeken deze boekenliefhebbers een goed tehuis voor hun boeken. Onder geen beding mogen deze ‘papieren wezen’ de papierbak in, want op het weggooien van boeken rust een waar taboe. Een tijdje geleden kwam een klant hevig verontwaardigd de boekhandel binnen met in zijn handen een bananendoos vol boeken. Gevonden naast de vuilcontainer! Hij had het niet over zijn hart kunnen verkrijgen ze te laten staan en hoopte dat wij ze wilden hebben.

Het ‘ontspullen’ en ook het wegdoen van boeken past bij de maatschappelijke trend die al langer terrein wint waarbij we van ‘bezit’ steeds meer naar ‘gebruik’ gaan; een ontwikkeling die ook de boekhandel voor nieuwe uitdagingen plaatst. Want het is natuurlijk duurzaam, maatschappelijk verantwoord en (vaak) goedkoper om te delen, lenen of te ruilen dan om te ‘hebben’, maar als boekverkoper zie ik in deze trend vooralsnog geen verdienmodel.

Liever focus ik me daarom op andere maatschappelijke trends om de klant aan de boekhandel verbonden te houden zoals die van ‘gemak’.

Zo brengen we bij mensen die (tijdelijk) slecht ter been zijn de boeken langs aan huis en helpen (oudere) klanten om hun e-books op hun ereader te zetten.

Maar als het gaat om de toekomst van de boekhandel heb ikzelf het meest vertrouwen in onze - om in marketingtermen te blijven - Unique Selling Points (U.S.P.). In hectische en roerige tijden vertegenwoordigt de boekhandel een plek waar de tijd nog wél even stil mag staan: een sfeervol baken van rust en onthaasting. Een plek waar je op je gemak rond mag kijken, papier kunt ruiken, een praatje kunt maken, persoonlijk advies en ook koffie kunt krijgen. Waar interessante lezingen en feestelijke boekpresentaties plaatsvinden. Waar leuke workshops zijn en voorleesochtenden. Kortom een fijne plek waar ruimte is voor bezinning, aandacht en menselijk contact. En dat is niet alleen onvervangbaar, maar ook onbetaalbaar en tijdloos. Ik zie 2019 vol vertrouwen tegemoet. 

december 2018  jaargang 185

33

Klaas de Boer (voorzitter Stichting Bibliotheek van het Boekenvak):

‘ Het is onze taak te zorgen voor de historische dimensie’ Tekst Enno de Witt

e Bibliotheek van het Boekenvak werd in 1845 opgericht door de boekhandelaren J.L.C. Jacob en Frederik Muller, begon klein, maar groeide in de loop der jaren flink en dat leverde een aantal uitdagingen op. ‘Het oorspronkelijke idee was dat het een boekencollectie zou worden’, zegt De Boer, ‘maar daar kwamen in de loop van de tijd ook archieven bij. Dat leverde niet alleen problemen op door de omvang, je moet ze ook op een goede manier bewaren.’

D

In 1958 werd de Bibliotheek daarom in bruikleen gegeven bij het onder de UvA ressorterende Bijzondere Collecties. De toezichthoudende functie ging over naar een nieuwe Stichting, onder de paraplu van de KVB. Twee jaar geleden werd de formele, directe band verbroken: ‘De rol van de KVB in het boekenvak is ook anders en minder prominent geworden.’ Bij het werk wordt de Stichting onder meer geholpen door het Marleen van Vollenhoven Fonds, dat het beheer, de ontsluiting en digitalisering van boekenvakcollecties bij Bijzondere Collecties ondersteunt.

Het bestuur van de Bibliotheek bestaat naast De Boer namens de uitgeverijen uit Jan-Peter Wissink (AUP),

34

Gert Jan Schinkel (Sdu), Eva Cossée en Annette Portegies (Querido). De boekhandel wordt vertegenwoordigd door Ineke Verkaaik (Verkaaik, Gouda) en Cor Wiersma (Los, Bussum). Frank Rutten van Brinkman in Amsterdam vertegenwoordigt de antiquariaten.

De doelgroep is tweeledig, de wetenschap wordt bediend, maar de Bibliotheek richt zich nadrukkelijk ook op algemene belangstellenden.

Het mission statement is daarbij zeer summier, zegt De Boer: ‘Het is onze taak te zorgen voor de historische dimensie. Die heeft in het boekenvak geen prioriteit. We willen dat boekenvakkers zich ervan bewust zijn dat ze in een historische traditie staan.

Je geeft iets door. Wij staan op de schouders van onze voorgangers, de nieuwe generatie op de onze. Voor de geschiedenis van het boekenvak is zeker belangstelling, alleen het besef moet vaak nog indalen. Als je boekenvakkers over de geschiedenis van hun vak vertelt, vinden ze het altijd interessant. Dus ontvangen we graag mensen en laten we zien hoe nuttig het is wat we hier doen, wat er gebeurt in de boekenwereld en waar we trots op kunnen zijn.’

Ontdekkingstocht Onder het voorzitterschap van De Boer wil de Bibliotheek nadrukkelijker aan de weg gaan timmeren, met

www.boekblad.nl

publicaties en activiteiten als rondleidingen. Dat is ook bittere noodzaak.

Het aantal donateurs, die in ruil voor een bijdrage het tijdschrift Boekenwereld in de bus krijgen, loopt langzaam maar gestaag terug, vooral door natuurlijke oorzaken. Met name familiebedrijven sterven uit: ‘Het is voor ons dan ook zaak dat we de volgende generaties bereiken, dat lukt nog te weinig. Het zou leuk zijn als andere organisaties in het boekenvak het belang daarvan inzien en aanhaken, maar die zijn weer met heel andere dingen bezig, met actuele onderwerpen als fusies en de transformatie van het vak, wat ze overigens erg goed doen. Maar laten we vooral ook het langere termijnperspectief in het oog houden.’

Als delen van de Bibliotheek worden ontsloten wordt dat aangevlogen als een apart project met een eigen begroting. Een voorbeeld is het archief van uitgever en boekhandelaar Van der Peet, van de jaren veertig tot eind jaren zestig uitgever van onder meer Pippi Langkous en Paulus de Boskabouter, befaamd om de zorgvuldige uitgaven. Bij de ontsluiting van het archief, De Boer spreekt van ‘een ontdekkingstocht’, kwamen niet alleen bekende kinderboekenschrijvers als Mies Bouhuys tevoorschijn, maar ook auteurs als Remco Campert en Jef Last en ontwerpen van Helmut Salden en Lucebert. Van der Peet gaf

ACHTERGROND

Bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam (UvA) is de Bibliotheek van het Boekenvak ondergebracht. Opgericht halverwege de negentiende eeuw, met als doel het voor het nageslacht bewaren van archieven van boekhandels, uitgeverijen en andere bedrijven die tot het boekenvak behoren. De Bibliotheek viel lang onder de KVB via de Stichting Bibliotheek van het Boekenvak, maar kreeg toen de KVB zich enkele jaren geleden ging concentreren op andere prioriteiten een eigen voorzitter in de persoon van Klaas de Boer, senior consultant bij 227 Media en interim-uitgever bij de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging.

Het paardje Balthasar, uit het archief van uitgever en boekhandelaar Van der Peet

Frederik Muller, een van de oprichters van de Bibliotheek van het Boekenvak

Boekomslag ontworpen door Lucebert, uit het archief van uitgever en boekhandelaar Van der Peet december 2018 î ‰ jaargang 185

35

ACHTERGROND

bovendien boeken voor volwassenen uit, waaronder enkele jaren de Schrijversalmanak, waarin jonge talenten als Bert Schierbeek en Jan Walravens een kans kregen, en titels op het gebied van esoterie. Daarnaast was hij jarenlang een belangrijk antiquaar.

De ontsluiting van dit specifieke archief kostte 30.000 euro. De Stichting droeg daar de maximale bijdrage per project van 7.500 euro aan bij. De rest kwam van meerdere fondsen, een deel daarvan van de UvA. In voorkomende gevallen wordt ook een beroep gedaan op het bedrijfsleven. Zo heeft uitgeverij Brill fors bijgedragen aan de ontsluiting van het eigen archief. Verder zijn er fondsen buiten de UvA en kent het Rijk ook nog regelingen. De UvA zelf draagt bij door het beschikbaar stellen van menskracht en ruimte.

theekbijt zijn twee drukpersen en de volledige letttercatalogi van Tetteroo, want ook het drukkerijvak hoort erbij.

Een belangrijke taak is de digitalisering van de Bibliotheek. Het gaat dan in eerste instantie niet om het materiaal zelf. Daar is ooit wel een poging toe gedaan, maar die moest wegens gebrek aan middelen worden gestaakt: ‘Er was drie ton voor nodig, terwijl net de crisis was losgebarsten. We hebben besloten niet het hele archief te digitaliseren, maar ons te concentreren op de catalogus. Zo kan iedere onderzoeker, waar ook ter wereld, die raadplegen. We hebben al onderzoekers uit Australië kunnen helpen. Maar als iemand aanbiedt de digitalisering van het hele archief te financieren is hij welkom.’

Uiteraard heeft De Boer zelf ook zo

Schaapskooi Het werkt brengt De Boer soms op de vreemdste plaatsen. Het archief van uitgeverij Zomer & Keuning lag opgeslagen in een schaapskooi. Dat van Kluwer in een kelder. Waarbij het mazzel was dat De Boer bij de uitgeverij werkte en dus wist dat daar jarenlang een bibliothecaris had gezeten die alles bijhield, anders was het wellicht in de nevelen van de tijd verloren gegaan. Zoals meer bedrijven en archieven spoorloos zijn verdwenen.

Wordt een archief van bijvoorbeeld een verdwenen bedrijf aangeboden, dan wordt het eerst zorgvuldig uitgezocht en geïnventariseerd, voordat het in zuurvrije dozen gaat. Niet alles komt per definitie in de Bibliotheek terecht. De afspraak is dat boeken in principe naar de Koninklijke Bibliotheek (KB) gaan en correspondenties tussen auteurs en uitgevers naar het Literatuurmuseum. Helemaal strikt valt de grens volgens De Boer niet te trekken: ‘Er zal altijd enige overlap zijn.’ Doublures worden vaak niet opgenomen: ‘Je komt vaak hele jaargangen Boekblad tegen, die hebben we al.’ Ook bij het doen van onderzoek is het uitgangspunt dat iedereen doet wat het beste bij hem past. De Leidse universiteit doet onderzoek naar innovaties, vanuit Amsterdam worden met name de bedrijfsmatige zaken bekeken. Vreemde eenden in de Biblio-

‘Als je boekenvakkers over de geschiedenis van hun vak vertelt, vinden ze het altijd interessant’

36

zijn voorkeuren. Desgevraagd noemt hij de affiches van de CPNB, die in de collectie zijn opgenomen: ‘Die worden al vanaf de jaren vijftig mooi vormgegeven. Het zijn altijd bijzondere ontwerpen. Maar ook erg mooi is het archief van letterzetter Tettero. Als je ziet met hoeveel zorg die zijn letters, maar ook zijn monsterboeken maakte.

Die boeken hebben we wel opgenomen, ze waren niet bestemd voor de handel, maar bedoeld als catalogus, vergelijkbaar met een moderne uitgeverscatalogus.’

Digitalisering Het is volgens De Boer niet zo dat de Bibliotheek alle archieven wil hebben: ‘Dat is onbegonnen werk, we hebben nu al vier kilometer. We zijn altijd op zoek naar de smaakmakers.’ Met uitgeverijen die potentieel interessante archieven op zouden kunnen leveren wordt wel contact gehouden, zoals met De Geus, vanwege de Scandinavische

www.boekblad.nl

connectie, en de Wereldbibliotheek, waarvan de historie breder is dan alleen het boekenvak. Die uitgeverij had een uitgesproken idealistisch uitgangspunt. Dat zou het archief ook weer interessant kunnen maken voor instellingen die zich bezighouden met sociale geschiedenis.

Het actief verzamelen van actuele aanbiedingscatalogi valt buiten de activiteiten van de Bibliotheek, pas als een compleet archief wordt overgedragen komen die in beeld. De Bibliotheek is daardoor wel weer afhankelijk van de zorgvuldigheid waarmee een uitgeverij zijn eigen archief bijhoudt. Daar komt nog bij dat tegenwoordig catalogi steeds vaker digitaal verschijnen en het niet ondenkbeeldig is dat een papieren variant helemaal verdwijnt.

Dat levert weer geheel nieuwe proble-

men op. Normaal zitten archieven al vol gaten, doordat onderdelen verdwenen of werden weggegooid. Een in principe perfect bijgehouden digitaal archief kan lacunes vertonen doordat voortschrijdende technologie delen ervan ontoegankelijk maakt, denk aan externe geheugens als floppy discs: ‘En als er een nieuwe server komt is al het oudere materiaal weg, dat baart ons grote zorgen. De UvA is nu bezig met het inrichten van een digitale repository, zodat het ergens kan worden opgeslagen, maar het besef moet bij uitgevers doordringen dat ze daar terechtkunnen. Zo verbindt de Bibliotheek het verleden met het heden.’

Wie eens een kijkje wil nemen of donateur wil worden kan terecht op de website: www.bibliotheekvanhetboekenvak.nl. 









6x Boekenpo 20 % korti st ng € 31,95 6x st Boekenpoek + gratis bo € 38,95

In iedere Boekenpost: Volop nieuws, recensies en leestips Artikelen met achtergronden en verdieping Klassieke én moderne literatuur van grote en kleine schrijvers Agenda van markten, veilingen en exposities

Neem of geef een jaarabonnement!

Jaarabonnement met 20 % korting € 31,95 Jaarabonnement + gratis Büch boek € 38,95 Boudewijn Büch in memoriam.

Met bijdragen van o.a.

Maarten ’t Hart en Max Pam.

Ga naar www.boekenpost.nl of bel 072-531 49 78 Deze actie is geldig t/m 31 december 2018 en zolang de voorraad strekt. De actie B o e2018 k e n post 1 5 8 185 11 00 december jaargang geldt alleen voor nieuwe abonnees en voor abonnementen binnen Nederland.

Uitgeverijen en het boekenweekthema

‘De moeder de vrouw’ in de boekwinkel Tekst Maar ten Dessing

Het Boekenweekthema 2019 zorgde eerder dit jaar voor hoogoplopende beroering. Hoe gaan uitgeverijen ermee om? Een aantal verzet zich actief tegen de keuze van de CPNB, de meeste haken er echter traditioneel op in, zo blijkt uit de pas verschenen voorjaarsaanbiedingen.

38

www.boekblad.nl

BOEKENWEEK

De moeder de vrouw? Marketing manager Taïs Vezo van Atlas Contact was ‘verbaasd’ toen de CPNB in juni het thema van de Boekenweek 2019 bekendmaakte, vertelt ze. Waarom zette het pr-bureau van het boekenvak van 23 tot en met 31 maart het debat over vrouwelijkheid en moederschap centraal? Waarom richtte het zijn pijlen niet op vrouwelijke auteurs? Toen ze vervolgens de talloze afwijzende reacties zag, dacht ze: misschien kunnen we er een positieve draai aan geven als we zélf zoiets opzetten.

Nog dezelfde dag stond de campagne ‘De schrijver, de vrouw’ in de steigers, waarvoor Vezo het bedrijf direct achter zich kreeg. Hierin zet de uitgeverij acht auteurs in de spotlights. Vijf Nederlandse: Mensje van Keulen, Maartje Laterveer, Vonne van der Meer, Nelleke Noordervliet en Niña Weijers. En drie buitenlandse: Nino Haratischwili, Elizabeth Jane Howard en Hilary Mantel. Ieder van hen figureert met een titel uit hun oeuvre in abri’s door heel Nederland, in advertenties in landelijke media (zowel hun fysieke uitgave als hun websites), op sociale media en pos-materiaal voor de boekhandel.

‘We zochten een mix van auteurs die

al lang schrijven en jonge auteurs’, verklaart Vezo de keuze. ‘Ze hebben gemeen dat ze allemaal een krachtige stem hebben. Het is niet in de eerste plaats bedoeld om pas verschenen titels te promoten. De Cazulets-serie van Elizabeth Jane Howard loopt al een tijdje. En voor Niña Weijers gaat het om De consequenties, dat in 2014 verscheen. En niet om haar nieuwe roman Kamers, antikamers die in mei uitkomt.’

Atlas Contact verwacht ook niet de voor een uitgeverij behoorlijke investeringen terug te verdienen. ‘De campagne is eerder een statement. Wij willen er enkele vrouwelijke auteurs mee belichten die wij belangrijk vinden.

Maar het is natuurlijk wel fijn dat de boekhandel zo enthousiast is. Toen we de campagne presenteerden op onze gebruikelijke sneak preview, kregen we alleen maar lovende reacties.’

Sterke vrouwen De keuze van het Boekenweekthema riep dit jaar zeldzaam hoogoplopende discussie op. Direct na bekendmaking van ‘De moeder de vrouw’, naar het gedicht van Martinus Nijhoff, bleek Vezo lang niet de enige die er vraagtekens bij zette. Hoe ouderwets kon

december 2018  jaargang 185

de CPNB zijn, was de breed gedeelde teneur op sociale media, dat het vrouwen met moederschap associeerde?

Dat het geschenk en essay door twee mannen, respectievelijk Jan Siebelink en Murat Isik, werd geschreven, voelde daarbij als een trap na.

Alle media stonden stil bij de ophef.

Er was een petitie die door honderden auteurs werd ondertekend. Op de deur van de CPNB werd zelfs de tekst ‘Conservatieve Patriarchale Nuffige Barbaren’ gespoten. Er ontstond overleg tussen vertegenwoordigers van de boze auteurs en de marketeers om te proberen ‘een positieve wending te geven aan de commotie’, zoals de CPNB het noemde. Dat leidde tot de belofte van de laatste om een extra gedicht door een vrouwelijke auteur te laten maken en vanaf heden de opdracht voor de actietitels van de Boekenweek evenredig aan mannen en vrouwen te gunnen.

Nu de uitgeverijen hun voorjaarscatalogi naar de boekhandel hebben gestuurd, is het mogelijk te zien hoe zij op dit gevoelige thema inspelen. Een aantal blijkt, net als Atlas Contact, ‘de moeder de vrouw’ anders te hebben geïnterpreteerd: als een mogelijkheid om – mede met het oog op Interna-

39

tionale Vrouwendag op 8 maart – sterke vrouwen onder de aandacht te brengen. Nijgh Cuisine brengt in dat verband bijvoorbeeld het kookboek Vrouwvolk van Marianne Pfeffer Gjengedal en Klaudia Iga Pérès, waarin de favoriete recepten van vrouwen als Coco Chanel en Björk zijn verzameld.

Vantilt zet opnieuw de twee 1001 vrouwen-boeken van Els Kloek in de etalage. 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis en het net verschenen 1001 vrouwen in de 20e eeuw kregen beide een volle pagina in de voorjaarscatalogus. Daarnaast verschijnt in februari De ongehoorde helft. De eerste vrouwen op het politieke pluche van Paul van der Steen: een nieuwe titel over het eerste vrouwelijke staatshoofd en de eerste vrouwelijke burgemeester, staatssecretaris, minister en commissaris van de koningin.

‘Mijn eerste reactie op het thema was ook: gênant en denigrerend’, licht uitgever Marc Beerens toe. ‘Maar daarna dacht ik: frappez toujours, natuurlijk kan ik hier wat mee. Kloek laat in haar boeken juist zien welke belangrijke rol vrouwen in de Nederlandse geschiedenis hebben gespeeld.

Dat blijven we benadrukken. Alleen niet met de slogan van de CPNB. Ik kan het niet over mijn hart krijgen die te gebruiken. Daarom dopen we het thema om tot: “Vrouwen in de Nederlandse geschiedenis”.’

Mythe en misverstand Of ook Cossee protesteert tegen de keuze van het thema, mag de lezer zelf uitmaken. De uitgeverij brengt een heruitgave van De biecht van Marianne Philips (1886-1951) én van haar Boekenweekgeschenk van 1950: De zaak Beukenoot – nota bene in de oorspronkelijke vormgeving. Het eerste boek past in een reeks herontdekte klassiekers van Nederlandse schrijfsters waarin werk van Ida Simons, Dola de Jong, Josepha Mendels en A.H. Nijhoff is ondergebracht.

Het tweede is bedoeld als knipoog.

‘Marianne Philips stond al in de planning’, vertelt uitgever Eva Cossée.

‘Na het succes van de boeken van Ida Simons, die ik had meegenomen uit het huis van mijn moeder toen we dat moesten leegruimen, brengen wij

40

elk jaar een ten onrechte vergeten schrijfster, die zij graag las. Een boekverkoper noemde die reeks ooit: “uit de boekenkast van mijn moeder”. Vanwege het Boekenweekthema presenteren wij deze boeken nu ook onder deze naam.

Door alle commotie rondom het thema wilden we toen ook De zaak Beukenoot in onze Broekzakbibliotheek brengen. Om te laten zien dat ook vroeger al vrouwen goed genoeg waren om het Boekenweekgeschenk te schrijven – en omdat klassenjustitie, waar het boek over gaat, nog steeds voorkomt.

Marianne Philips stuurde het in voor de prijsvraag die de CPNB destijds organiseerde.’

Maar of dat een protest is? ‘Dat laat ik in het midden’, zegt Cossée.

‘Je kunt deze uitgave interpreteren als: zo’n mannelijke voorkeur als de CPNB nu heeft, hadden ze niet altijd.

Maar het kan ook een steun in de rug zijn, omdat we laten zien dat er altijd goede vrouwelijke auteurs zijn geweest en dat ze de moeite waard zijn om te herlezen. Want je moet een boek natuurlijk op zijn eigen merites beoordelen en dan blijken beide boeken nog heel interessant te zijn. De biecht is een van de eerste romans in de Nederlandse literatuur die ingaat op het belang en de gevolgen van psychotherapie.’

Daarnaast brengt Cossee als enige uitgeverij een boek over het gedicht waaraan de CPNB het motto ontleende: het essay De moeder de vrouw. Mythe en misverstand rond het beroemde gedicht van Martinus Nijhoff van Andreas Oosthoek. ‘Hij beheert de nalatenschap van Nijhoff.

Toen de CPNB hem om toestemming vroeg en er zoveel opschudding ontstond, wilde hij dit essay schrijven.

Natuurlijk, reageerden wij, graag. Het is tegelijk een soort voorpublicatie van een groter boek in voorbereiding over

www.boekblad.nl

de

familie Nijhoff.’

Bloemlezingen en heruitgaven Toch zijn de uitgeverijen die zich afzetten tegen het gekozen thema in de minderheid. Er zijn weliswaar meer sterke vrouwen-boeken. Denk aan Benoîte Groult, van wie Meulenhoff haar succesroman Zout op mijn huid herdrukt en het Iers dagboek uitgeeft.

Maar er wordt lang niet altijd de link gelegd met de Boekenweek. Thomas Rap meldt in zijn catalogus alleen dat Wat zou Cleopatra doen? Levenslessen van 50 uitzonderlijke vrouwen van Elizabeth Foley en Beth Coates op 7 maart verschijnt. Daags voor de Internationale Vrouwendag dus. Boom koppelt De liberale strijd voor vrouwenkiesrecht van Fleur de Beaufort en Patrick van Schie alleen aan de herdenking van het eeuwfeest van het vrouwenkiesrecht.

De meeste uitgeverijen lijken het thema klassiek aan te pakken. Bijvoorbeeld met speciale bundelingen en

BOEKENWEEK

bloemlezingen die het gekozen thema een op een vertalen en waarvan de verkoop moet pieken tijdens de Boekenweek zelf. Er is de al eerder aangekondigde essaybundel Wolf, die Maartje Laterveer samenstelde voor Atlas Contact over de vraag: wat maakt de vrouw? Dertien uiteenlopende essayisten, van Marja Pruis tot Naema Tahir, werken eraan mee. Maar de gebruikelijke thematische bundelingen overheersen.

Kampioen is Prometheus dat een proza- en een poëziebloemlezing brengt. Isa Hoes bracht de mooiste verhalen bijeen in Mijn moeder is..., Ester Naomi Perquin de gedichten in Wij zijn de menigte die moeder heet.

Maar de uitgeverij is de enige niet.

Voor Meulenhoff verzamelden Eva Kelder en Annemarie de Gee nieuw geschreven verhalen over moeders in Ik, moeder. Manon Duintjer liet

voor Ambo|Anthos overwegend nonfictieauteurs in Wat ik van mijn moeder leerde vertellen over, inderdaad, wat zij van hun moeder hebben geleerd. En Querido verzamelde de beste verhalen, liedjes en gedichten over moederschap van Annie M.G. Schmidt: Moeder, loop toch niet zo mank.

Daarnaast zijn er de boeken die hoe dan ook zouden verschijnen, maar die – soms met enig kunst- en vliegwerk – binnen het thema passen en daarom tot Boekenweek-titel worden verheven. Voorbeelden: de roman Een liefde, in gedachten van de Duitse schrijfster Kristine Bilkau (Cossee), de biografie Samenloop van omstandigheden van de acteur Saman Amini (Xander), de nieuwe essaybundel van Marja Puis Oplossingen – Het leven, mijn handreiking (Nijgh & van Ditmar) en het definitieve moeder en zoon-boek Klaar van F. Starik (Nieuw Amsterdam).

Verder zijn er natuurlijk de heruitgaven. Zo brengen zowel Querido als Podium werk van de dit jaar overleden Renate Dorrestein onder de aandacht.

De eerste bundelt onder de titel De moeder de vrouw de romans Ontaarde moeders en Mijn zoon heeft een seksleven en ik lees mijn moeder Roodkapje voor. De tweede herdrukt De stiefmoeder. Podium herlanceert daarnaast Ik omhels je met duizend armen van Ronald Giphart. Een andere heruitgave is bijvoorbeeld de midprice-editie van Jij bent niet zoals andere moeders van Angelika Schrobs-dorff (Nieuw Amsterdam).

En er is lopend fonds met een relevante thematiek dat opnieuw onder de aandacht wordt gebracht – en met extra korting in te kopen is. Wereldbibliotheek wijst de boekhandel bijvoorbeeld op het bestaan van Mijn moeder en haar zoon van Markus van der Graaff, Tussen april en november van Tomas Espedal en Het behouden kind van Janneke Holwarda. Soms lijkt het er daarbij op alsof een uitgeverij alles op alles heeft gezet om maar iets te brengen. Zo heeft Leopold het ‘mooi-

december 2018  jaargang 185

ste kinderboek voor de Boekenweek’ in huis: En toen Sheherazade, en toen van Imme Dros.

Overkill Maar er zijn ook uitgeverijen die de Boekenweek ogenschijnlijk aan zich voorbij laten gaan. De Arbeiderspers, Athenaeum-Polak & van Gennep, Balans, De Bezige Bij, A.W. Bruna en haar literaire imprint Signatuur, BBNC, de Fontein, Gottmer, KokBoekencentrum enzovoorts. Het aantal uitgeverijen waarvan de voorjaarscatalogus geen enkele verwijzing naar de Boekenweek bevat is legio – al heeft De Bezige Bij wel Boekenweekgeschenkauteur Jan Siebelink in huis. Is dat een teken dat het thema te gevoelig is?

Welnee, bezweert Arbeiderspersuitgever Peter Nijssen. ‘Het thema is altijd zo ruim geformuleerd dat iedereen wel iets in het fonds heeft dat erbij past en we zijn allemaal opportunistisch genoeg om geen principiële bezwaren te hebben. Maar die brede formulering is tegelijk de zwakte van ieder Boekenweekthema.

Je kan er zó veel onder brengen dat er al gauw overkill optreedt. Je moet dan alleen iets doen als je een goed idee hebt. Sommige jaren hadden we dat, dit jaar niet. En natuurlijk gaan we, buiten de catalogus om, bestaand fonds opnieuw promoten bij boekhandel en publiek. Denk aan een titel als Magdalena van Maarten ‘t Hart, waar al 120.000 exemplaren van zijn verkocht.’

Ook voor De Bezige Bij telt het economisch argument. ‘Inmiddels weten we van eerdere Boekenweken dat uitgaven rondom het Boekenweekthema geen extra uplift krijgen qua verkoop in die week’, zegt pr-medewerker Soesja Schijven. ‘De voorgaande jaren hebben wij ook geen herdrukken uit de backlist gemaakt die passen bij het thema. Daarnaast hebben we met Siebelink en zijn backlist genoeg moois om mee voor de dag te komen.

Denk ook aan een aantal toepasselijke nieuwe uitgaven.’ Zij wijst in dat verband op Moeders lichaam van Joris van Casteren, maar die titel is (in de najaarsaanbieding) nooit in verband gebracht met de Boekenweek. 

41

In Luiletterland

Berichten uit de periferie Vijftig jaar geleden verscheen de roman Tjeempie! of Liesje in luiletterland van Remco Campert, die zich naar de geest des tijds Remko Kampurt liet noemen. Het was een satirische blik op het literaire leven van destijds, volop voorzien van seks en dus een schandaal. Het was niet direct de aanleiding voor Wim Huijser om een aantal van zijn eerder in diverse aan de letteren gewijde periodieken verschenen beschouwingen over literatuur te bundelen, maar kwam wel aardig uit.

Tekst Enno de Witt

Huijser was ruim een kwart eeuw bladenmaker en omschrijft de locatie van zijn werkzaamheden als het snijvlak van geschiedenis, literatuur en landschap. Dat zijn meteen ook de drie rode draden in deze bundel, die verder bijeen wordt gehouden door een fascinatie voor de schrijver C. Buddingh’ (1918-1985), over wie hij de in 2015 bij Nijgh & Van Ditmar verschenen biografie Hoe dichter bij Dordt schreef. Die titel verwijst naar het spreekwoord dat eindigt met ‘hoe rotter het wordt’, waarvan niemand de betekenis weet.

Buddingh’ was in zijn hoogtijdagen één van de bekendste dichters van ons land, onder meer door zijn nonsensicale gorgelrijmen (‘Ik ben de blauwbilgorgel,/Mijn vader was een porgel,/Mijn moeder was een porulan,/Daar komen vreemde kind’ren van./Raban! Raban! Raban!’). De laatste regel klinkt na in de naam van het antiquariaat van Mats Beek in Veenendaal, waarover Huijser dit jaar voor Boekenpost een liefdevol portret schreef, dat hier ook is opgenomen en wonderwel past bij de overige bespie-

42

gelingen, over onder meer het Britse boekendorp Hay-on-Wye. Het is hier, in wat Huijser de buitengebieden van de literatuur noemt, dat de nodige pareltjes zijn te vinden, betoogt hij in zijn woord vooraf, en dat is natuurlijk ook zo – met de kanttekening dat het dan vaak vooral om curiositeitswaarde gaat. In de loop der tijden vormt zich van iedere periode in de literatuurgeschiedenis een canon en het komt maar hoogst zelden voor dat een vergeten auteur wordt opgegraven die daar eigenlijk ook bij had moeten horen maar ten onrechte wordt buitengesloten. Andersom is dat uiteraard wel vaak het geval, de meeste auteurs zijn direct na hun overlijden of zelfs al veel eerder tot onbetekendheid vervallen, slechts een enkeling houdt het wat langer vol.

Maar dat niemand meer weet wie Multatuli was en dat ook niet meer onderwezen hoeft te worden zegt eigenlijk al genoeg over de eeuwigheidswaarde van de vaderlandse letteren.

Juist buiten die canon is veel boeiends te vinden. Een voorbeeld is de reconstructie die Huijser maakte van de www.boekblad.nl

‘literaire Rijnreis’ die een aantal lang geleden in de mist van de eeuwen verdwenen auteurs uit landen gelegen aan de rivier in 1984 maakten. De bedoeling was nobel, in de praktijk draaide het uit op chaos en heel veel drank, behalve voor Buddingh’, ‘die vanwege zijn gezondheid matig met drank moest omgaan, (en) onder het toeziend oog van zijn vrouw Stientje geregeld met een glaasje fris voor zich uit (zat) te turen’.

Het boek heeft twee geografische zwaartepunten. Het ene oostelijk, waar Huijsers tegenwoordige woonst staat, het andere de zuidwesthoek van de provincie Zuid-Holland, zijn bakermat. Zo wandelen we literair met hem mee over de Veluwe en vernemen we van alles over het literaire leven in steden als Rotterdam en Dordrecht. Maar daar beperkt hij zich niet toe. Als het maar interessant is en met boeken te maken heeft, dat is het motto. Dus lezen we over de ook al grotendeels vergeten, excentrieke Vlaamse dichter Gust Gils en diens vrijwel tot stof verwaaide Muzeum voor Kleine Kurioziteiten, waar zich

VAKLITERATUUR

enig erfgenaam. Als ze haar boekhandel in 2008 verkoopt, kan ze samen met haar “woestijnprins” van het leven gaan genieten. Maar het loopt dramatisch anders. In mei 2012 overlijdt zij aan de gevolgen van vergiftiging met het bestrijdingsmiddel dat haar man gedurende enige tijd voorzichtig in haar Beerenburg heeft gegoten.’ Deze Nasr S. blijft ontkennen, wordt in 2013 veroordeeld tot achttien jaar cel, gaat in beroep en krijgt vervolgens exact dezelfde straf opgelegd.

Huijser woonde ten tijde van de moord nog niet in Wageningen, maar kwam wel regelmatig bij Kniphorst, waar hij inmiddels alweer enige jaren wekelijks te vinden is en een goede band heeft opgebouwd met bedrijfs-

Als het maar interessant is en met boeken te maken heeft, dat is het motto een verstandskies van Buddingh’ bevindt. En over het literaire tijdschrift De schone zakdoek, in de oorlogsjaren verschenen in een oplage van telkens één exemplaar, zodat de abonnees het niet kregen thuisgestuurd, maar zich naar het redactieadres begaven. Wat weer aansluit op een verdwenen literair fenomeen dat ook aan de orde komt: de neiging van vooral wat perifere schrijvers om clubs van gelijkgestemden op te richten die de literaire wereld wel eens even zouden opschudden, en steevast in onmin en vergetelheid eindigden. Het heeft iets treurigs, maar is ergens ook wel mooi, als een afspiegeling van ons aller lot: we maken ons korte tijd druk en schikken ons dan noodgedwongen in wat komen gaat.

Ook typische boekenvakonderwerpen komen aan bod, zoals de zacht gezegd curieuze Nederlandse uitgeefgeschiedenis van Ayn Rands, volgens Geert Mak gevaarlijke, vuistdikke roman Atlas Shrugged, in vertaling voor het eerst verschenen bij de Haagse uitgeverij Morgenstern. Een latere nieuwe vertaling kwam als

POD-versie uit bij Boekenmaker.nl en werd gedistribueerd door het christelijke Johannes Multimedia. Waarna Luitingh Sijthoff, waar eerder Rands De eeuwige bron was verschenen, het uiteindelijk aandurfde met een eigen vertaling. Aanzienlijk positiever is het wonderlijke succesverhaal van de MatchBoox, ‘literaire juweeltjes in een doosje’, een prachtvoorbeeld van innovatie met behoud van traditie.

Een tragisch hoofdstuk naar aanleiding van Frank Westermans bij Fosfor verschenen true crime-boek De moord op de boekverkoopster behandelt het verhaal van Maria Heij.

Huijser ontdekt bij een bezoek aan Waanders in de Broeren in Zwolle een stapel exemplaren en beziet die met gemengde gevoelens, twijfelt er zelfs aan of hij er één zal aanschaffen. Het boek gaat over de moord op Maria Heij, die in 2006 eigenaar was van boekhandel Kniphorst in Wageningen. Ze kreeg, schrijft Huijser, ‘een verhouding met een Marokkaan die geregeld bij haar aan de leestafel zat.

Ze neemt hem mee naar huis, trouwt kort daarna met hem en maakt hem december 2018  jaargang 185

leider Niek Smaal, met wie hij ook in diens huisdrukkerij een aantal handgezette poëziebundels heeft gemaakt.

In deze bijdrage komt ook Ayn Rand weer om de hoek kijken, van wie Heij een bijzonder groot liefhebber was geworden. Huijser vraagt zich af of er enige connectie gemaakt kan worden tussen de ‘gevaarlijke’ auteur en het moorddrama, maar slaagt daar niet in. Dat zou ook te mooi zijn geweest.

Het is kortom aangenaam lezen en bladeren in deze verzameling, waarvan de onderdelen eerder behalve in Boekenpost verschenen in De parelduiker, Inkt!, Bobschrift, Nieuwe Veluwe, Te voet en het internetplatform BiografiePortaal.nl. Alleen ‘In een roes van woorden en ideeën’, over de ‘Dordtse school’ verschijnt hier voor het eerst. Wim Huijser – In Luiletterland: tussen schrijvers, uitgevers en andere curieuze letterheren m/v/x.

Uitgeverij Kontrast, 288 p. € 19,90.

43

Start-up Musebooks

‘De markt voor digitale kunstboeken moeten wij zelf maken’ Tekst Maar ten Dessing

Ook kunstboeken zijn tegenwoordig goed op je laptop of tablet te lezen. Vanuit Hasselt probeert Musebooks de wereldwijde markt daarvoor te veroveren met een eigen techniek. In potentie is die markt 500 miljoen dollar groot.

W Waarom kun je zo weinig kunstboeken digitaal lezen? Noël Slangen vond het maar vreemd.

44

De communicatieadviseur, die in Vlaanderen ook bekend is als columnist en oud-politicus, wist als fanatiek stripliefhebber dat je heel goed strips digitaal kunt lezen.

Via het Amerikaanse Comixology (dochterbedrijf van Amazon), het Franse Izneo of het Vlaamse Yieha (van Standaard Uitgeverij en Ballon Media). Dan moest toch ook een platform te bouwen zijn waarop je perfect de afgebeelde schilderijen in een monografie over Rembrandt of de catalogus

www.boekblad.nl

DIGITAAL LEZEN

Sophia Rochmes en Kutlu Taskin Tuna

van een Rubens-tentoonstelling kunt bekijken?

Sinds 2016 is er daarom Musebooks. Dit is een digitale applicatie waarmee consumenten ieder kunstboek op drie manieren kunnen lezen. Ten eerste als doorlopende tekst, met de afbeeldingen op de plek waar ze worden besproken. Deze versie lijkt nog het meest op een e-boek. Ten tweede is er een databank van alle afbeeldingen in hoge resolutie, waar gebruikers kunnen inzoomen. En ten derde is de titel beschikbaar als doorbladerbaar boek – alsof je door de pdf’s scrollt. Uiteraard is het mogelijk om moeiteloos tussen tekstweergave, beeldweergave en paginaweergave te switchen.

De Musebooks worden gemaakt door het gelijknamige bedrijf dat Slangen een jaar eerder had opgericht met eigenaar Peter Ruyffelaere van kunstboekenuitgeverij Ludion en ondernemer Dominique de Rijcke, die verschillende bedrijven bezit. Het vijf man sterke bedrijf wordt geleid vanuit de Campus Corda – een bedrijvencommunity in Hasselt, waar verschillende innovatieve start-ups zijn gevestigd – door Sophia Rochmes en Kutlu

december 2018  jaargang 185

Taskin Tuna. De eerste is een Amerikaanse kunsthistorica, de tweede is een Vlaamse bedrijfskundige die in het verleden als market data analist voor Twitter werkte.

Dat er – jaren na de lancering van het e-boek – nu pas een digitaal platform is voor kunstboeken, heeft een aantal oorzaken, legt Rochmes uit. ‘Er was geen disruptieve factor die de markt opschudde. Er is niet zoiets als digitale piraterij van kunstboeken, waardoor uitgevers de noodzaak voelen om zelf iets te ontwikkelen voor deze doelgroep. En voor musea is zoiets geen prioriteit. Ze zetten van alles online: van afbeeldingen van de collectie tot allerlei data over tentoonstellingen en kunstenaars.

Soms maken ze een digitale versie van een catalogus. En dat is het dan: iets eenmaligs.’

Dat partijen als Google hier niet op in zijn gesprongen, vult Tuna aan, is een gevolg van keuzes maken. Ja, het bedrijf is al in 2002 begonnen met het massaal digitaliseren van boeken. ‘Maar Google Books concentreert zich op tekstboeken – niet op boeken waar afbeeldingen minstens zo belangrijk zijn. En dat zijn er zo veel dat nog

45

Kutlu Taskin Tuna: ‘We zijn tevreden over de ratio tussen de kosten en het aantal nieuwe gebruikers’ altijd niet iedere roman of elk leerboek digitaal beschikbaar is.’ En ja, Google Arts & Culture maakt sinds 2011 afbeeldingen in extreem hoge resolutie van kunstwerken. ‘Maar kunstboeken zijn gewoon nog niet aan bod gekomen. Ook Google kan niet alles doen.’

Prijsstelling De eerste taak van Musebooks was dan ook het ontwikkelen van een geheel nieuwe techniek en manier van presenteren. Er waren daarbij twee grote uitdagingen. Het bedrijf moest de pdf van uitgeverijen, waar het proces mee begint, converteren in ‘iets waar we mee konden spelen’, aldus Tuna. Ofwel: tekst, afbeeldingen, voetnoten en andere elementen moesten uit elkaar worden getrokken. ‘Maar de voornaamste uitdaging was het vinden van een presentatie die aantrekkelijk was voor kunstliefhebbers. Dat werd uiteindelijk het idee van tekstweergave, beeldweergave én paginaweergave.’

Dat moest tegen zo laag mogelijke kosten. De drie oprichters legden een startkapitaal van 66.000 euro in – dat daarna in verschillende financieringsrondes werd aangevuld met een half miljoen door een tiental business angels en investeringsmaatschappijen zoals de Vlaamse Jonge Ondernemingen (VLAJO) en de Limburgse Reconversie Maatschappij (LRM).

‘We hadden maar twee developers’, zegt Tuna. ‘Door strak lean management wisten we onze burn ratio laag te houden. Vanuit een grafisch model van wat we wilden, maakten de developers steeds betere versies van wat uiteindelijk hét

46

Musebook werd.’

Tegelijk moest er een e-commerceplatform komen. De specifieke techniek maakt het onmogelijk om de Musebooks via Amazon of Bol. com te verkopen. Klanten kunnen de kunstboeken alleen lezen via een account op www.Musebooks. world of via de app, die beschikbaar is voor iOS en Android. Zij moeten bovendien permanent online blijven. Het is niet mogelijk om de digitale kunstboeken te downloaden, om de simpele reden dat de afbeeldingen in hoge resolutie het boek zo zwaar maken dat het geheugen van laptop of smartphone te veel zou worden belast.

De verkoopprijs wijkt, ondanks de rijke inhoud van een Musebook, niet af van de reguliere e-boekprijzen. Er zijn introducerende titels over Gustav Klimt en Leonardo da Vinci voor 2,99 euro. Een Taschenachtige uitgave als Art of Islam kost 9,95 euro. How to Use Graphic Design van Michael Bierut is te koop voor 19,95 euro. ‘Uitgevers stellen de prijzen van hun eigen titel vast’, zegt Rochmes, ‘maar wij adviseren 40 procent van de prijs van het papieren boek als norm te nemen.

Zoals gebruikelijk bij e-boeken.

Nu de technologie er is, kost het produceren ons niet veel. En wij krijgen 50 procent van de royalty’s.’

Bookkey Natuurlijk waren er partners nodig die de – vooralsnog hoofdzakelijk Engelstalige – content konden aanleveren. Musebooks werkt daarvoor momenteel samen met uitgeverijen als Ludion, Abrams en Thames & Hudson. Ook is ieder nummer van het tijdschrift Open-

www.boekblad.nl

baar Kunstbezit Vlaanderen (zes per jaar) digitaal te lezen. En daarnaast zijn er tal van prominente musea die, vaak in relatie met een expositie, hun catalogi via Musebooks aanbieden. Dat gaat van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten (KMSK) in Brussel tot het MoMa in New York en de Tate Galleries in Londen.

Rochmes schat de verhouding tussen uitgevers en musea op fifty-fifty.

‘Het kost ons tussen de zes maanden en twee jaar om tot een overeenkomst te komen. Uitgevers zijn wel makkelijker over te halen, zeker als ze al hebben geëxperimenteerd met digitale uitgaven of de digitale rechten hebben geregeld. Dat komt vooral omdat boeken uitgeven hun kerntaak is. Voor musea is het bijzaak. Daarbij hebben ze vaak vaste zakelijke relaties met uitgevers. Het is makkelijker als we die uitgevers eerst aan boord hebben. Maar zoals gezegd: bij gebrek aan een disruptieve factor is lang niet iedere uitgever even gretig.’

Tweeëneenhalf jaar na de lancering gaat het naar eigen zeggen goed met Musebooks. Het bedrijf heeft inmiddels meer dan 50.000 gebruikers. De meesten zijn bezoekers van onder meer de Bosch-tentoonstelling in het Noordbrabants Museum en de Bruegel-expositie in het KMSK, die bij aanschaf van de catalogus met een bookkey gratis toegang kregen tot de digitale versie. Gezamenlijk kochten zij ook ruim 2000 exemplaren. En het aanbod groeit steeds harder: waren er begin dit jaar nog zo’n 100 titels beschikbaar, inmiddels zit dat al boven de 250.

Ook verwerft Musebooks inkom-

DIGITAAL LEZEN

sten uit het ter beschikking stellen van de techniek voor anderen. Zo digitaliseert het bedrijf met enige regelmaat gidsen voor regionale of stedelijke toeristische centra in voornamelijk het eigen Vlaanderen. Een voorbeeld is de Limburgse vakantiegids, gemaakt voor de Provincie Limburg, die uitsluitend op de site van deze organisatie is te lezen. Ook heeft Musebooks voor TEFAF een stadsgids voor Maastricht gemaakt. Wie een kaartje voor de kunstbeurs kocht, kreeg een bookkey om hem gratis te raadplegen. ‘Maar dat is allemaal extra’, aldus Tuna.

voornamelijk op sociale media.

Hoewel het in principe liefhebbers in de hele wereld wil binnenhalen, focust het vooralsnog op vier markten: Nederland, België, Amerika en Groot-Brittannië. ‘We hebben hiervoor gekozen vanwege de taal van de boeken én omdat klanten in het Nederlandse taalgebied erg open staan voor digitale boeken.

Ik kan niet onthullen hoeveel geld we hierin steken, maar we zijn tevreden over de ratio tussen de kosten en het aantal nieuwe gebruikers’, aldus Tuna.

In een volgende ronde gaat Musebooks zich ook richten op

we ook graag met musea en kunstinstellingen’, vult Rochmes aan.

‘Door de bookkeys levert het niet veel omzet op, maar we krijgen zo wel veel gebruikers die in aanraking komen met ons product en zo kopers worden. De musea en instellingen helpen ons bovendien Musebooks te promoten door op een enthousiaste manier aandacht te besteden aan de digitale versie van hun catalogus.’

Tot slot zoekt Musebooks groei op de professionele markt, zegt Rochmes. ‘Bibliotheken van universiteiten en onderzoeksinstellingen besteden in de VS zo’n 75

Sophia Rochmes: ‘Er is niet zoiets als digitale piraterij van kunstboeken, waardoor uitgevers de noodzaak voelen om zelf iets te ontwikkelen voor deze doelgroep’ Daarmee is het bedrijf uiteraard nog niet winstgevend. Dat heeft nu eenmaal tijd nodig. Tuna: ‘Er ís nog geen markt voor digitale kunstboeken. Die moeten wij zelf maken. Maar de potentie is er zeker. De wereldwijde markt voor kunstboeken is vier miljard dollar.

Wij schatten de markt voor digitale kunstboeken op 500 miljoen euro. En ik doe het berekenen van marktwaarden als beroep – naast mijn werk bij Musebooks doceer ik onder andere dit soort dingen aan de University Colleges LeuvenLimburg. Ik durf daarom wel te zeggen dat ik behoorlijk goed ben in dergelijke berekeningen.’

Professionele markt Om de markt te ontwikkelen, volgt Musebooks drie routes. Ten eerste adverteert het bedrijf online,

de Duits- en Franstalige markten.

‘Om die reden hebben we de interface inmiddels in deze talen beschikbaar. Maar we hebben ook al een overeenkomst met het National Palace Museum in Taiwan om hun uitgaven via ons beschikbaar te maken. Het grootste deel is Engelstalig, maar een aantal titels is in het Chinees. We hebben inmiddels een uitgave gemaakt om te laten zien dat onze techniek ook Chinese karakters aankan. Die hebben we deze zomer meegenomen op een handelsdelegatie van Startups.be naar China en Hong Kong om contacten te leggen.’

Naast betaalde online advertenties is iedere titel in de catalogus ook een marketinginstrument. ‘Ieder boek heeft zijn eigen aantrekkingskracht, die we proberen te benutten’, zegt Tuna. ‘Daarom werken

december 2018  jaargang 185

procent van hun aankoopbudget aan digitale bronnen. Ook kunsthistorici, inclusief de studenten, willen betaalbare bronnen waar veel materiaal bij elkaar is gebracht. Juist voor deze markt zijn we daarom begonnen met onze eerste catalogue raisonné: van René Magritte. Zulke werken zijn doorgaans interessanter voor researchers dan voor het algemene publiek. Het vereist overigens wel aanpassing van onze techniek.’

En als ook deze groep eenmaal klant is bij Musebooks – wie zal dan nog ooit de vraag opwerpen: Waarom kun je zo weinig kunstboeken digitaal lezen? 

47

BOEKVERKOPER SCHRIJFT

Nienke Willemsen beleeft:

Geluksmomentjes Nienke Willemsen van de Literaire Boekhandel Lijnmarkt in Utrecht heeft dagelijks kleine boek-geluksmomentjes: door een toevallige verwijzing naar een boek op straat, dankzij haar proeflezende buurjongetje en van fijne klanten in de winkel.

‘Geluksmomentjes zorgen ervoor dat ik, misschien tegen beter weten in, blijf geloven in het papieren boek en de boekhandel’

Zaterdagochtend, ik fiets naar de boekhandel voor een lange dag werken.

De zon schijnt volop en hoewel nog vroeg, zijn er al veel mensen op pad. Op het fietspad is het vooral druk met jonge ouders die met kinderen in voetbal- en hockeytenuetjes enthousiast richting de sportvelden fietsen. Ik geniet van de omgeving en al zou je het misschien niet verwachten in de Vinex Leidsche Rijn, het is hier prachtig, bijna landelijk fietsen. Het fietspad naar Utrecht voert mij over een oude weg tussen de nieuwbouw. De sloten zitten er vol meerkoeten, eenden en waterhoentjes.

Vlak voor ik linksaf draai richting de Dafne Schippers-fietsbrug komt mij een jonge moeder met een jongetje van een jaar of zeven op de fiets tegemoet. Van ver kan ik zien

48

dat het jongetje druk en enthousiast aan het praten is tegen zijn moeder. Als ze langsfietsen vang ik slechts één woord op: ‘tirriteren’.

Mijn boekverkopershart gaat sneller kloppen want tirriteren… dat is nog veel erger dan irriteren volgens Karlsson van het dak! Glimlachend fiets ik verder, mijn werkdag is in elk geval goed begonnen!

Dit soort kleine ‘boek-geluksmomentjes’ heb ik in de boekhandel gelukkig veel vaker. Het zorgt ervoor dat ik, misschien tegen beter weten in, blijf geloven in het

www.boekblad.nl

papieren boek en de boekhandel.

Kinderen die graag lezen, die mij in de boekhandel enthousiast vertellen over de boeken die ze lezen, ze zijn er nog en het zijn er meer dan je zou denken.

Omdat mijn eigen kinderen te groot worden is mijn buurjongen van 8 sinds kort mijn proeflezer voor kinderboeken. Ik kan hem veel laten lezen, hoewel hij een voorkeur heeft voor ‘grappig en een beetje spannend’. Laatst kwam hij een boek terugbrengen en mij vertellen wat hij van het

boek vond. Hij neemt zijn taak erg serieus, vertelde honderduit over het gelezen boek. Zijn moeder en ik probeerden met een paar gerichte vragen wat structuur in zijn enthousiast vertelde recensie aan te brengen. Wie weet kan ik hiermee bewerkstelligen dat hij goed onder woorden leert brengen waarom hij een boek mooi, leuk of goed vindt of juist niet. Een echte win-winsituatie lijkt me: hij heeft toegang tot veel leuke boeken en ik hoor wat de doelgroep zelf vindt van de nieuwste kinderboeken.

Als boekverkoper in een literaire boekhandel ben ik niet alleen verwend met mijn kleine klanten.

Ook mijn volwassen klanten zijn fijne lezers. Lezers die houden van onze eigenzinnigheid, van het feit dat wij, onafhankelijk van verkoopcijfers, ons eigen assortiment en boekentips kiezen.

Dagelijks, soms zelfs meerdere keren per dag hoor ik: ‘Ik ben zo blij dat jullie er nog zijn’. Ik snap dat wel, er verandert veel in de Utrechtse binnenstad, in veel panden waar kleinere zelfstandige ondernemers zaten, zit nu een ketenwinkel.

Mijn reactie op een dergelijke uitroep is steevast dat wij daar natuurlijk ook heel blij mee zijn, dat wij ons uiterste best blijven doen, maar dat zij, als klant, daar ook een verantwoordelijkheid in hebben. Zolang zij van de bank en achter hun bureau vandaan komen om daadwerkelijk in de boekhandel op zoek te gaan naar mooie boeken kunnen wij en andere onafhankelijke boekhandels blijven bestaan.

Natuurlijk helpt het dat uitgevers enorm hun best doen op de vormgeving van boeken. Zoveel boeken zien er zo prachtig uit, dat zowel kinderen als volwassen verleid kunnen worden door de schoonheid van het ‘echte’ boek.

En zo zit een dag werken in de boekhandel vol met kleine geluksmomentjes: gesprekken met enthousiaste klanten, kinderen met wie je heerlijk over door hen gelezen boeken kan praten en het uitpakken van nieuwe, vaak schitterend vormgegeven boeken! 

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Jacinthe Sykora van boekhandel Van Someren & Ten Bosch (Zutphen): Eerder liet kinderboekenschrijfster Martha Heesen zich in een interview nog ontvallen misschien wel met schrijven te willen stoppen, maar toen was daar ineens Zeiseman, haar eerste roman voor volwassenen. Voor wat dit etiket waard is, want haar jeugdboeken overstijgen moeiteloos iedere leeftijdsaanduiding. Ze schrijft ook helemaal niet speciaal voor kinderen, vertelt ze vaak. Zeiseman is het verhaal van de oude Remigius, die zijn dagen in de afzondering van zijn tuin onder een ritselende abeel slijt. Zo nu en dan neemt hij de zeis ter hand om de brandnetels in zijn tuin te lijf te gaan, maar gaandeweg wordt hij steeds meer in beslag genomen door zijn herinneringen. Snel schakelend tussen heden en verleden geeft Heesen in korte hoofdstukken geraffineerd stukje bij beetje zijn geschiedenis prijs; hij is veel kwijtgeraakt (zijn vrouw, een zoon, een vriend). Zo rijst in prachtige taal een beeld op van de verschillende jongens en mannen die hij is geweest. Gelukkig schuwt Heesen het grote drama en laat zij veel onuitgesproken

Liesbeth Uilenbroek van boekhandel Muilenburg (Bleiswijk):

ZEISEMAN MARTHA HEESEN (VAN OORSCHOT, € 18,99)

HET EEUWIGE LEVEN MATT HAIG (LEBOWSKI, € 19,99

december 2018  jaargang 185

Tom Hazard is geboren in 1581 en heeft een merkwaardige ziekte, namelijk ‘anageria’. Tom ziet eruit als een 41-jarige, maar hij leeft al meer dan 400 jaar. Dit klinkt allemaal zeer onwaarschijnlijk, maar vanaf het begin geloof je zijn verhaal en heb je sympathie voor de hoofdpersoon. Toms jeugdige uiterlijk en eeuwige leven zorgen niet voor rozengeur en maneschijn; de ‘jonge’ jaren van Tom staan bol van persoonlijk leed. Tom is op zoek naar zijn verdwenen dochter, die ook anageria heeft. Bij de zoektocht naar haar wordt hij geholpen door Hendrich, die anageriapatiënten beschermt door ze iedere acht jaar een nieuwe identiteit te geven. Dit boek heeft heel veel facetten. Het tijdreizen, de avonturen van Tom en de zoektocht maken dat dit boek niet in een genre is onder te brengen. Geschiedenis, depressies, humor en spanning zijn er allemaal in aanwezig. Tom vindt de rust waar hij naar op zoek was pas als hij vrede heeft met zijn verleden en in de toekomst durft te kijken.

49

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Yvonne van der Wal, mobiel winkelmanager Bruna: Omdat ik onder de indruk was van Birk van deze auteur, was ik ook zeer benieuwd naar zijn nieuwe roman. Zomervacht grijpt je van begin tot eind bij de keel. Brian (dertien jaar) woont met zijn vader in een caravan op het terrein van twee louche schroothandelaars. Tijdens de zomervakantie komt Brians verstandelijk en lichamelijk gehandicapte broer Lucien tijdelijk bij hen wonen in verband met een verbouwing van het instituut waar hij woont. Vader Maurice stemt hier mee in, omdat er een financiële vergoeding tegenover staat. Maurice ontloopt de situatie door hele dagen weg te gaan en de beide zoons aan elkaar over te laten. Brian begint zich noodgedwongen steeds verantwoordelijker te voelen en leert Lucien zelfs kleine stapjes lopen. Hij wordt hierbij tegen de zin van Maurice geholpen door Emile, een man die een paar weken in een nabijgelegen caravan bivakkeert. Waar Birk ging over overweldigende liefde, wordt deze roman overheerst door een dreigende schuldvraag en een gevoel van eenzaamheid. Weer heeft Robben bewezen een rasverteller te zijn, die de verschillende verhaallijnen mooi met elkaar verbindt.

ZOMERVACHT JAAP ROBBEN (DE GEUS, € 21,99)

50

Herman Krans van boekhandel Van Someren & Ten Bosch (Zutphen): Het verhaal van ridder Jan van Brederode (rond het jaar 1400) is zo fantastisch, zo absurd, dat het in boekvorm alleen geloofwaardig is wanneer het echt gebeurd zou zijn. En het is echt gebeurd, zoals Van Oostrom aantoont met onder meer originele documenten; zelfs de kwitantie van onze Jan voor de huurlinggage staat in het boek afgebeeld. Op de website nobelstreven.nl staan verder aantekeningen met bewijsplaatsen van het verhaal. Mijn enthousiasme voor dit boek komt door de inhoud én de verpakking. De inhoud is wetenschappelijk verantwoorde geschiedschrijving en de verpakking is een bijzondere vorm van literaire non-fictie: Van Oostrom schrijft origineel en ritmisch – je leest als vanzelf door, met her en der een onverwacht hedendaags woord als crowdfunding, kwaliteitsimpuls, streetwise of geitenpaadje.

Dergelijke woorden leggen een brug van 600 jaar, en Van Oostrom trekt je zo nog dieper het verhaal in, niet een verhaal over karikaturale middeleeuwers, maar over echte mensen.

Lezen!

Lisette Noordzij, van boekhandel Roodbeen (Nijkerk): De hemel verslinden is een wervelend geschreven boek, een boek om in een ruk uit te lezen. Paolo Giordano is echt gegroeid in zijn schrijverschap en het boek staat als een huis, het verhaal vraagt om oplettendheid van de lezer. Ik vind dat heerlijk wanneer zaken er niet ‘bovenop’ liggen, maar zich ontvouwen. Giordano neemt je mee in de wereld van Teresa en drie broers in het zuiden van Italië. Het is een verhaal over idealen, verlangens, spiritualiteit en volwassen worden. De complexiteit van de levens van de jongeren over een tijdspanne van twintig jaar is ontroerend, geloofwaardig en zet je aan het denken.

Het boek raakt veel thema’s, maar dit alles klopt, het is een boek van nu over het leven van nu. Voor jonge lezers, voor oudere lezers – mijn tip voor onder de boom als cadeau aan iedereen die van lezen houdt en meegenomen wil worden in een spectaculair verhaal.

Inge Roos, van kinderboekwinkel In de Wolken (Voorburg): Loeispannend, deze jongerenroman (14+) van Wendy Brokers. Vanaf hoofdstuk 1 word je het verhaal ingesleurd. Jonas, Loïs, Naima en Ralph gaan met hun havo 4-klassen op werkweek naar Londen. Ze hebben eigenlijk niet zoveel met elkaar en dragen allemaal een groot verdriet met zich mee. Als ze met z’n vieren in een groepje worden ingedeeld, moeten ze elkaar wel leren kennen. Ze gaan samen in Londen op pad, maken allerlei opdrachten en langzaam ontstaat een bijzondere vriendschap. En niet alleen dat, ook de liefde ontluikt, ontroerend om te lezen en met humor heel herkenbaar geschreven voor jongeren.

Het verhaal wordt vanuit het oogpunt van alle vier verteld, dat maakt dat het veel vaart heeft. Wanneer het groepje vrienden op de metro wacht, vindt er een terroristische aanslag plaats.

Je zit als lezer op de eerste rij in deze afschuwelijke nachtmerrie. Er is absoluut helemaal niks moois aan een aanslag, maar het zorgt er in dit verhaal voor dat alle hoofdpersonen hun leven opnieuw bekijken. Een absolute pageturner om in één keer uit te lezen.

NOBEL STREVEN FRITS VAN OOSTROM (PROMETHEUS, € 24,99)

DE HEMEL VERSLINDEN PAOLO GIORDANO (DE BEZIGE BIJ, € 24,99)

DE LAATSTE HALTE WENDY BROKERS (VAN GOOR, € 15,99)

www.boekblad.nl

everij.be of

VERTEGENWOORDIGER Inky Menssink 06 - 203 69 003 i.menssink@debezigebij.nl VERKOOP BINNENDIENST 020 - 305 98 10 verkoop@debezigebij.nl LEZINGEN EN BOEKHANDELSOPTREDENS lezingen@debezigebij.nl PUBLICITEIT Anne Kramer, publiciteit De Bezige Bij, non-fictie 020 - 305 92 65, a.kramer@debezigebij.nl Nanda Brouwer, publiciteit De Bezige Bij, vertaalde fictie 020 - 305 98 35, n.brouwer@debezigebij.nl Soesja Schijven, publiciteit De Bezige Bij, fictie 020 - 305 92 01, s.schijven@debezigebij.nl

VERKOOP EN DISTRIBUTIE BELGIË Rijnkaai 100/A11 2000 Antwerpen 03 285 72 00

Uitgeverij De Bezi

PUBLICITEIT EN MARKETING BELGIË Chris Boudewijns 03 285 72 57 Mobiel 04 96 16 13 91 chris.boudewijns@standaarduitgeverij.be VERTEGENWOORDIGER BELGIË Ilse Trimborn 03 285 72 61 Mobiel 04 91 86 73 20 ilse.trimborn@standaarduitgeverij.be

ge Bij

Van Mierevelds traat 1-3 1071 DW Amsterdam Postbus 75184 1070 AD Amsterdam Telefoon algem een: 020 - 305 98 10 info@debezigeb ij.nl

VERKOOP EN DISTR IBUTIE BELGIË Rijnkaai 100/A11 2000 Antwerpen 03 285 72 00 PUBLICITEIT EN MARKETING BELGI Ë Chris Boudewijn s 03 285 72 57 Mobiel 04 96 16 13 91 chris.boudewijn s@standaarduitg everij.be

VERTEGENWOORD IGER Inky Menssink 06 - 203 69 003 i.menssink@debe zigebij.nl VERKOOP BINNE NDIENST 020 - 305 98 10 verkoop@debezi gebij.nl

VERTEGENWOORD IGER BELGIË Ilse Trimborn 03 285 72 61 Mobiel 04 91 86 73 20 ilse.trimborn@st andaarduitgeverij

LEZINGEN EN BOEK HANDELSOPTRED ENS lezingen@debezi gebij.nl

BESTELADRES IN BELGIË: Bestellingen in België via boekenbank, cbonline, of via besteldienst@standaarduitgeverij.be of 03 285 72 00

PUBLICITEIT Charlotte Huizin k, hoofd publiciteit en promotie 020 - 305 92 12, c.huizink@debezi gebij.nl Anne Kramer, public iteit De Bezige Bij, non-fictie 020 - 305 92 05, a.kramer@debezi gebij.nl Nanda Brouwer, publiciteit De Bezig e Bij, vertaalde fictie

020 - 305 98 35, n.brouwer@debe zigebij.nl Soesja Schijven, publiciteit De Bezig e Bij, fictie 020 - 305 92 01, s.schijven@debe zigebij.nl

debezigebij.nl

debezigebij.nl

@UitgeverijDeBe zigeBij

@UitgeverijDeBezigeBij @debezigebij

VO O RJAA R 20 19

Alle prijzen en versc

Alle prijzen en verschijningsdata in deze brochure zijn onder voorbehoud.

De Bezige Bij NAJAAR 2018

hijningsdata in deze

brochure zijn onder

Vormgeving: bij Barbara | Amster dam Prepress & beeldb ewerking: Pluswo rks | Amsterdam

Vormgeving: bij Barbara | Amsterdam Prepress & beeldbewerking: Plusworks | Amsterdam

ZO M ER 20 18

.be

BESTELADRES IN BELGIË: Bestellingen in België via boekenbank, cbonl ine, of via besteldienst@sta ndaarduitgeverij .be of 03 285 72 00

@debezigebij @debezigebij

@debezigebij

DE BEZ IGE BIJ ZOM ER 201 8

verij.be

Van Miereveldstraat 1-3 1071 DW Amsterdam Postbus 75184 1070 AD Amsterdam Telefoon algemeen: 020 - 305 98 10 info@debezigebij.nl

DE BEZIGE BIJ - NAJAAR 2018

geverij.be

Uitgeverij De Bezige Bij

VOO RJA AR 201 9 DE BEZ IGE BIJ -

IË

Voor het Boekblad en brochures over boeken

voorbehoud.

Z18_DBB-FNF_

cover.indd 1

N18_DBB_FNF_cover01.indd 1

26-06-18 15:56

24-10-18 15:10

26-02-18 14:03

Cargo NAJAAR 2018

voorjaar 2019

Thomas Rap

Thomas Rap 19 VO O RJ AA R 20

V19_brochure Cargo_cover.indd 1

d 1

s Rap.ind V19-cover Thoma

NAJAAR 2018 23-10-18 13:56

23-10-18 14:15

N18-cover Rap.indd

1

25-06-18 15:41

N18_brochure Cargo_o

mslag.indd 1 25-06-18 15:34

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

www.debezigebij.nl

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

Plaats dan nu uw vacatures op Boekblad!

Uw vacature: 

Staat 4 weken online op boekblad.nl



Wordt gedeeld op onze sociale media



Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

a meteen naar G www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl

