Boekblad magazine 7 2018

JAARGANG 185 SEPTEMBER 2018

Vakblad voor het boekenvak WWW.BOEKBLAD.NL

Henk Brandsen (Boekholt Holding)

‘MIJN BOEKHANDELS STIMULEREN ELKAAR EN PRESTEREN DAARDOOR BETER’

Uw alternatief voor

full colour

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00 Kanaaldijk OZ 3

8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

IN DIT NUMMER:

12 Henk Brandsen (Boekholt Holding)

‘MIJN BOEKHANDELS STIMULEREN ELKAAR EN PRESTEREN DAARDOOR BETER’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (web- en eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Medewerkers aan dit nummer Sjoerd Agterhof, Rosa Bernhard,Gerben de Bruin, Maarten Dessing, Monique Eskens, Anthoni Fierloos, Yannick Geens, Frank Hockx, Ruben Hofma, Constantijn

4

Hoffscholte, Hans van der Klis, Arno Koek, Niels Nijborg, Marlèn Nolta, Angelique Salvaggio, Rudy Vanschoonbeek, Wirt Soetenhorst, Enno de Witt, Marjoleine Wolf, Willy Wouters.

Uitgever Vincent van de Vrede vincent@stipmedia.nl Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media

Uitgeverij Stip Media Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar Advertenties Hannah Kriek, sales T (072) 531 49 78 E verkoop@stipmedia.nl Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur T (072) 531 49 78 E info@stipmedia.nl

www.boekblad.nl

Vormgeving colorscan, Velsen-Noord www.colorscan.nl Druk Veldhuis (Raalte) © 2018 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever. Voor het kopiëren van artikelen in reprorecht verschuldigd. Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl

INHOUD

EN VERDER 06 Vooraf Vincent van de Vrede, uitgever Stip Media

24

Boekhandel Nauta Boek op Texel Lokale helden van het eerste uur

08 Over het nieuws Rudy Vanschoonbeek, Angelique Salvaggio, Arno Koek, Yannick Geens, Rosa Bernhard en Wirt Soetenhorst

18 Crowdfunding Het risico van crowdfunding: kwaliteit of marktvervuiling?

23 Column Marjoleine Wolf, De Amsterdamse Boekhandel

32 Achtergrond Nieuwe wet frustreert zelfstandige boekhandels: Vlaamse bibliotheken kiezen voor grote leveranciers

40

35 Kinderboekhandels en de Kinderboekenweek ‘Kinderen zijn het lezen echt niet moe’

CB en Printforce Printing on demand: sneller, mooier, goedkoper

38 Vakliteratuur Jaarboek van de Nederlandse boekgeschiedenis

44 Interview Coen de Leeuw (Uitgeverij De Leeuw): ‘Ik krijg bij Betapress echt geen voorkeursbehandeling’

48 Uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig In het voetspoor van de uitgever

57

Wim Waanders ‘Ik ben niet zo’n strategisch denker’

52 Blurbs ‘Dit boek is geweldig: koop het’

64 Boekverfilmingen Uitgevers en producenten vinden elkaar steeds makkelijker

68 ‘Je verkoopt niet zomaar aan China’: Vlaamse uitgevers over hun succes in het buitenland

72 Boekverkoper schrijft Gerben de Bruin van boekhandel Post Scriptum in Schiedam Abonnementsprijzen 2018 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201. ZZP- en studentenabonnement € 81.

Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenabonnement is € 45. Zie de omschrijving

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl. Toeslag buitenland is € 63. Alle abonnementen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement. Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode

Zie www.boekblad.nl/voorwaarden ISSN 1586-2897 Persberichten welkom op redactie@boekblad.nl Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan

september 2018 jaargang 185

73 Recensies Boekverkopers lezen

76 Uitgave Mijn strijd Een terughoudend gebrachte bestseller

80 Boekblad was erbij

5

Nhung Dam, Tim Hofman en Raoul de Jong, auteurs van de geschenkbundel voor de Boekenweek voor Jongeren.

6

VOORAF

BLOEDWORST Vincent van de Vrede, uitgever en hoofdredacteur ad-interim

Het zal eind jaren negentig geweest zijn toen ik van een kennis die werkte bij een organisatie waarvan een rechtsopvolger nu de Boekenweek voor Jongeren sponsort, hoorde dat hij daar boven het bureau van een collega van de afdeling leesbevordering een krantenkop zag die luidde: ´Leesbevordering: alsof je bloedworst aan een vegetariër wilt verkopen’.

Een cynische tekst die voor de betreffende medewerker kennelijk een relativering vormde van de effectiviteit van de inspanningen die onderwijs en boekenvak zich getroosten om jongeren aan het lezen te krijgen en te houden.

Als ik dit schrijf staat de eerste eigen Boekenweek voor Jongeren op het punt van beginnen. Een initiatief waarvoor diverse partijen in boekenland de handen ineen geslagen hebben. Daar kun je cynisch over doen (weer een poging om te trekken aan een dood paard), maar het is een begrijpelijk offensief dat steun verdient van iedereen die boeken en lezen een warm hart toedraagt.

Een recent onderzoek in opdracht van Stichting Lezen en De Schrijverscentrale concludeert dat kinderen en jongeren auteursbezoeken op school niet alleen leuk en leerzaam vinden, maar dat het hen ook motiveert om een boek te gaan lezen van de auteur die zij in levende lijve in de klas hebben gehad. Alex Boogers, wiens manifest Lang leve de lezer in deze Boekenweek verschijnt, is een vurig pleitbezorger van schrijvers op school. Niet om alleen maar aan jongeren te vertellen over hun nieuwste boek, maar om met leerlingen in gesprek te gaan, aldus Boogers, ‘over boeken, de literatuur, de maatschappij, het godverdomse leven zelf’.

Aan de inzet van auteurs heeft het in deze Boekenweek niet gelegen: een flink aantal van hen ging op tournee langs scholen voor voortgezet onderwijs.

FOTO: KLAAS HENDRIK SLUMP.

Hopelijk gaat het boekenvak een beetje merken dat vegetariërs aan de bloedworst gaan, hoewel in deze tijd een omgekeerde route correcter en verstandiger is: carnivoren aan de vleesvervangers. Maar u begrijpt het punt.

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

7

Home

Nieuws

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Blogs

Agenda

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

RUDY VANSCHOONBEEK

Europees Parlement schuift beslissing over auteursrecht door Vooral het brute geweld waarmee giganten als Google, Apple, Facebook en Amazon campagne hebben gevoerd bij Europarlementsleden (Google alleen al besteedde € 31 miljoen campagnebudget!) vind ik stuitend. Duizenden mailberichten overvoerden de mailboxen en imponeerden sommige politici die free internet bedreigd zagen door artiesten, muzikanten, schrijvers, producenten en uitgevers. Alsof die niet allemaal voor freedom of speech zijn.

Haatmail voor de FEP (Federation of European Publishers) vol ‘fuck you’s’ en andere fraaie bedreigingen hoorden er ook bij; gelukkig ontvingen wij geen doodsbedreigingen, zoals sommige parlementariërs wél concreet kregen. Ik zie ons na de vakantie een nieuwe en gunstiger stemming als uitkomst bereiken, zeker als we decent én aanhoudend blijven aandringen bij de parlementsleden en daarin gesteund worden door de Paul McCartneys van de Nederlandse en Vlaamse auteurs.

in Nederland communiceert haast volledig met de daling in Vlaanderen.

Een gevolg van de impact van online verkopen, de verbolling van het boekenvak? Amazon is niet eens actief aan de slag op onze markt: vanaf dan daalt immers de omzet aan beide kanten van Wuustwezel en stijgen de verkopen in Duitsland. Nog altijd krijg ik als uitgever geen inzicht vanwege bol. com in het omzetaandeel per land.

Toen ik bij ECI (nu Bookspot) werkte, ging een derde van de omzet van dit in Nederland gevestigde verkoopkanaal naar Vlaamse klanten. Vandaag is elke boekhandel bezig hoe zijn klantenbestand is samengesteld en deelt met uitgevers hoe je daar adequaat op kunt anticiperen met voorstellen of bijzondere aanbiedingen. Een betrouwbaar landelijk beeld ontbreekt.

GfK registreert nog altijd lang niet alle verkochte exemplaren, we hebben kortom slechts een fragmentair inzicht in de werkelijke verkopen. Nochtans is eenieder gebaat bij transparantie en uitwisseling van gegevens. De Europese boekensector schatten we nu in op netto 24 miljard euro, dat is groter dan de staalindustrie. Er zijn weliswaar maar enkele staalreuzen, maar die spelen hun impact (die ze kennen) uit. Juist onze diversiteit kan een krachtige tool zijn. Mits we met ampleur onze waarde (inhoudelijk zowel als financieel) kennen, uitdragen en verdedigen. Hoe dan ook: buy local.

Omzet A-boeken in week 27 in Nederland 10,6 miljoen euro De stijging van de cumulatieve omzet

‘De Brief voor de Koning’ van Tonke Dragt wordt Netflix-serie Klassiekers die een volgend leven

Directeur Uitgeverij Vrijdag en sinds juli voorzitter van de Federatie van Europese Uitgevers FEP

8

www.boekblad.nl

en een nieuw publiek verwerven: een van de kurken waarop ons vak drijft. Dat de volgehouden inspanningen van Tonke Dragts uitgever tot zo’n indrukwekkend resultaat leiden, is een opsteker voor alle energie die het kost om boek en auteur blijvend onder de aandacht te brengen en houden. Ons is dat bijvoorbeeld aan het lukken met Woesten, de debuutroman van Kris Van Steenberge, die vijf jaar na eerste publicatie erg stevig blijft verkopen. Helaas vergt (literair) debuteren vandaag andere inspanningen en opportuniteiten dan voorheen. Recensies bestaan bijna niet meer, zijn gekrompen tot citaten uit de achterflap van het boek.

De Vlaamse boekenbijlage Standaard der Letteren vindt het intussen niet eens meer nodig om de eigen literaire productie te overschouwen en plaatst foto’s groter dan beschouwingen. Influencers daarentegen zorgen voor toenemende impact. Twee weken geleden verbaasde ik me over 700 nabestellingen voor onze debuutroman Het wordt spectaculair. Beloofd. van Zita Theunynck die ruim een jaar geleden (toen al succesvol, dankzij social media, met slechts twee echte recensies) verscheen. Bleek dat – buiten ons weten of aanbod – twee populaire radio-DJ’s op Instagram en in Flair opriepen om alleen maar dit boek op vakantie te lezen.

Herdruk negen en tien dankzij twee social-media-posts… wat een wendbaar vak zit ik in. Moedig voorwaarts.

LEES DE BESPROKEN ARTIKELEN OP BOEKBLAD.NL

ANGELIQUE SALVAGGIO Opent in september haar boekhandel Pezzi Pazzi in Weesp

Boekverkoop voor de zomervakantie: lichte plusjes in Tilburg en Sittard Ook al ben ik nog niet open met mijn fysieke winkel deze zomer, mijn online boekhandel staat in de startblokken. Aankomende week gaat die live.

Als zelfstandige boekhandelaar ben ik aangesloten bij Libris/Blz. wat dit mogelijk maakt. Op deze manier kan Weesp en omgeving terecht bij hun lokale boekhandel voor de mooiste zomerboeken. Dit type artikel lees ik altijd graag. Het is waardevol en interessant om te horen hoe de ervaringen van collega’s zijn. Voor het CPNB een opsteker dat de campagne ‘Vakantielezen’ in goede aarde valt en dat wordt uitgesproken. Ik hoop dat de positieve geluiden uit regio Zuid over de zomerverkoop voor alle regio’s gaan gelden.

Athenaeum Roeterseiland verkoopt voorraad Nijhof & Lee uit Nieuws waarin voor mij een aantal elementen samenkomen.

Weemoedigheid omdat ik tijdens mijn studie graag binnenliep bij Nijhof & Lee in de Staalstraat. Enthousiasme: bij Nijhof & Lee was altijd veel aandacht voor typografie. Momenteel ben ik bezig met grafisch ontwerper Niels Biersteker om de puntjes op de i te zetten voor mijn logo en huisstijl. Een creatief proces dat veel energie geeft. Waardering: hoe spijtig het ook is dat er wederom een specialistische boekhandel verdwijnt, gun ik het Dorien van der Poll, oud-collega, van harte dat ze zich op deze wijze als algemene

boekhandel onder de aandacht kan brengen.

Berichtgeving over het thema Boekenweek 2019 ‘De moeder de vrouw’ Als startende vrouwelijke eigenaar van een boekhandel kan ik die commotie rond het boekenweekthema 2019 niet onbesproken laten. Het is namelijk voor mij kenmerkend wat dit vak ook zo mooi maakt. Direct na de bekendmaking door het CPNB zijn er alternatieven geopperd en creatieve manieren ontplooid om een eigen invulling aan de Boekenweek te geven. Ik zuchtte wel even toen ik vernam van de bekladding van het CPNB-pand, want welke boodschap wordt hier gegeven?

Vrouwen zijn maar wezens die handelen uit emotie en irrationaliteit?

Het is een schoolvoorbeeld van hoe een mooi uitgangspunt, dit keer een gedicht, in de praktijk averechts kan uitpakken. Mijn advies: vier volgend jaar tijdens de Boekenweek de vrouw, punt.

ARNO KOEK Introduceerde WhatsApp-bestelservice voor zijn boekhandel Blokker in Heemstede

Boekverkoop voor de zomervakantie: lichte plusjes in Tilburg en Sittard Dat het met pieken en dalen gaat met de omzet in de fysieke boekhandel is duidelijk. Ik vind het fijn om te lezen dat de vakantie weer zorgt voor een lichte plus.

Bij ons was het eerste kwartaal heel goed en het tweede weer heel slecht.

Daarin staan we niet alleen. Een plus voor de vakantie is hoopvol en ik gun mijn collega’s ook beloning

voor inzet en enthousiasme. Het materiaal van het CPNB is inderdaad heel goed bruikbaar voor een langere periode, maar ook zomerse lekkere leesboeken zoals Hendrik Groen (Leven en laten leven), Jonas Jonasson (De 100-jarige man die terugkwam om de wereld te redden) en Lucinda Riley (De zeven zussen). Daarnaast verkopen wij Murat Isiks Wees onzichtbaar ook nog heel goed en is er een mooie doorloop. Tot slot is het mooi om te zien dat mijn persoonlijke (niet-DWDD-) tip Licht van Onno Wesseling ook een heel fijn leesboek is. Ik wens alle collega’s dus een prachtige omzet en dan hoop ik dat ik het ook heb!

Bilthovense Boekhandel werkt aan cultuurpodium in de kelder Wat doe je als ondernemer als je een ruimte ter beschikking hebt en deze niet wil inzetten voor boeken? Dan ga je, zoals Ike Bekking doet, bekijken hoe het anders kan. Ik vind het prachtig om te zien hoe zij met crowdfunding een mooi bedrag bij elkaar krijgt om vervolgens deze kelderruimte op allerlei verschillende manieren te gaan inzetten. Verder kijken dan je neus lang is en mogelijkheden zoeken om mensen naar de winkel (en kelder) te krijgen. Of het succesvol zal zijn, dat kun je pas over twee jaar zien, maar dat Ike (deelnemer aan de BovT) dit aanpakt vind ik een stimulans voor het vak. Laten we elkaar vooral op de hoogte houden van dit soort acties en ervan leren. Uiterst interessant. Momenteel ben ik met acht Heemsteedse ondernemers onze winkelvisie van het centrum aan het herdefiniëren, en hebben we goede gesprekken over de toekomst van de retail. Samen met bureau WSSLWRK!NG hebben we vier bijeenkomsten van drie uur, waarin hard gewerkt wordt. Ik merk dat we elkaar enthousiast maken en daardoor scherp blijven.

september 2018 jaargang 185

9

Home

Nieuws

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Blogs

Agenda

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

YANNICK GEENS Onderzocht de genderverhoudingen bij toekenning van beurzen door het VFL

CPNB en opstellers petitie voerden ‘open en constructief gesprek’ Toen een tijd geleden de CPNB het Boekenweekthema 2019 bekendmaakte, deed dat aardig wat stof opwaaien. Dat is niet zo verwonderlijk: wie de woorden ‘moeder’ en ‘vrouw’ als vanzelfsprekend na elkaar noemt, gaat voorbij aan heel wat gevoeligheden. Jaren, decennia, eeuwen waarin het ene zonder dispuut gelijkstond en ook moest staan aan het andere. Dat op het voorstel van de CPNB reactie komt is niet alleen evident, maar ook wenselijk: het kan en moet beter. Uit de reactie van de organisatie, die nu ook zelf het initiatief neemt tot dialoog, blijken bovendien geen slechte bedoelingen. Het voorval illustreert daarentegen net weer hoe stereotiepe denkbeelden nog heel onbewust aan het werk zijn. Het recente onderzoek van dr. Corina Koolen (Reading beyond the female: The relationship between perception of author gender and literary quality, mei 2018) en ook mijn eigen masterthesis komen grotendeels tot dezelfde conclusie.

In tijden waarin we denken dat we de traditionele verwachtingspatronen al lang achter ons hebben gelaten, is dat geen fijne vaststelling.

10

Voor de betrokken organisaties is de blinde vlek nog pijnlijker. Verandering verloopt maar moeizaam. Tegelijkertijd stemt deze toenadering tussen CPNB en de opstellers van de petitie mij hoopvol. Het topic is hot.

Er is momentum. En waar vroeger niemand over viel, staat nu wel ter discussie (zie bijvoorbeeld het uit de handel nemen van het kinderboek Suriname, here we come! dat vijf jaar eerder nog zonder problemen verscheen). Belangrijkst is nu vooral de bereidheid aan beide kanten van het verhaal om verandering in gang te zetten. Dat zou nu wel eens écht kunnen gaan gebeuren, althans zo hoop ik.

Boekhandel Blokker introduceert WhatsApp-bestelservice Het is erg fijn om te lezen hoe boekhandelaren inventieve oplossingen proberen te bedenken om de voorsprong van webwinkels als Bol.com in te halen. Sommigen spelen hun eigenheid uit (persoonlijke service, bar, ‘gezelligheidsfactor’), anderen willen in diensten en service aanhaken bij de troeven van webwinkels. Die zijn immers snel, toegankelijk en vervullen onze wensen meteen, efficiënt en zonder veel gedoe. De WhatsApp-service van boekhandel Blokker in Heemstede wil nu een even makkelijke service als online winkels aanbieden. De hindernis om naar een boekhandel te stappen wordt op deze manier alvast overwonnen. Op één punt blijft het slagen van deze poging echter

www.boekblad.nl

nog gevoelig: hoe snel ligt het boek ook effectief op de toonbank? Met een krankzinnige levertermijn van vaak minder dan één dag, blijft Bol. com in het voordeel ten opzichte van een traditionele boekhandel die niet alles op voorraad kan nemen.

De snelheid om te bestellen is dan misschien wel een stuk beter, aan hoe snel je het boek ook effectief in handen hebt, verandert niets en daar hangt naar mijn mening veel van af. Hoe daar verder aan gesleuteld kan worden, blijft open voor discussie.

ROSA BERNHARD Lanceerde uitgeverij Boycott Books, naast de gelijknamige boekhandel

Btw-verhoging mogelijk fataal voor kleine en middelgrote uitgeverijen Als beginnende uitgever trok dit nieuwsbericht mijn aandacht. Wij zullen het verhoogde btw-tarief inderdaad doorberekenen aan de consument. Maar ik vraag me af of die 3% echt een verschil gaat uitmaken voor onze uitgeverij. Misschien zullen de koopjesjagers door deze kleine verhoging nu niet onze boeken kopen, maar zij zijn ook niet ons publiek. We richten ons op iedereen die een kwalitatief goed, slim, bijzonder boek waardeert. Zij

LEES DE BESPROKEN ARTIKELEN OP BOEKBLAD.NL

zullen een boek niet laten liggen omdat het een euro duurder is.

Waar de echte klappen gaan vallen, is denk ik bij de dertien-in-een-dozijn-boeken. Bij die boeken luistert de prijsstelling erg nauw: er zit namelijk een grens aan wat je voor zo’n boek kunt vragen. Ik heb dan ook meer het idee dat niet kleine en middelgrote uitgeverijen hoeven te schrikken van dit bericht, maar eerder uitgeverijen van slechte en middelmatige boeken.

Maartje Wortel en Marjolijn van Heemstra organiseren een alternatief boekenbal Mooi dat Das Mag de boel altijd weet op te schudden. De vergelijking met ‘het tweede huwelijk van je oom’ vind ik hilarisch, hoewel dat wel volgens mij het feestje is waar je altijd ongegeneerd dronken mag worden. Top ook dat iedereen uit het boekenvak is uitgenodigd (plus dingen en dieren), ik doe mijn rode glimlegging aan en ik neem mijn reuzeslak mee!

Boycott Books lanceert uitgeverij en sluit een van de twee vestigingen De afgelopen weken ben ik bij veel boekwinkels op bezoek geweest om onze eerste aanbieding te presenteren, van het Stedelijk Museum tot de Utrechtse Boekenbar. Ik vind het belangrijk om de boekhandels zelf te bezoeken, in plaats van dit aan een vertegenwoordiger te overhandigen. Ik zie waar de boeken komen te liggen, wat de reactie is op de boeken en bovenal heb ik persoonlijk contact met de boekverkoper.

En dat laatste vind ik voornamelijk belangrijk. Je komt als uitgever niet weg met het enkel dumpen van je boeken met een stapeltje gratis boekenleggers. Samen interessante eve-

nementen organiseren en zorgen dat het boek niet met de rug in de kast verdwijnt, daar ligt pas echt de uitdaging.

Nog een optimistische noot: ik kreeg niet de indruk dat het slecht gaat met de boekhandel. Zelfs met het mooie weer stonden de winkels vol met klanten!

WIRT SOETENHORST Uitgever bij Boom Juridische uitgevers, dat dit jaar twintig jaar bestaat

van mijn overgrootvader Chris Verwey maar dat terzijde). Ook een heel mooi uitgegeven wetenschappelijk werk waarbij er niet bespaard is op de uitvoering van het binnenwerk. Wij proberen ook af en toe meer wetenschappelijke boeken en auteurs de meer algemene markt op de krijgen maar dat blijft een uitdaging. Onlangs verscheen onder de titel De glijbaan van een president bijvoorbeeld een boek bij Boom juridisch van topjurist Eric Daalder over de rol van juristen in het Watergateschandaal met prachtige doorkijkjes naar de situatie nu in de VS. Actueler kan niet, maar het moet nog een beetje gaan lopen…

Van Stockum sluit filiaal Leiden per 1 januari Ik kreeg gisteren een mail van twee van mijn juridische auteurs van de Juridische faculteit in Leiden. Ze vroegen mij “Tompoes, verzin een list” naar aanleiding van de aangekondigde sluiting van de Leidsche vestiging van Van Stockum in een fraai diep pand aan de Breestraat, om de hoek bij de juridische faculteit aan het Rapenburg. Ik denk dat dat niet meer gaat lukken, ook omdat bijvoorbeeld de studieboekenmarkt en het beleveren van de studieverenigingen inmiddels in handen is van Studystore.

Vertaling wetenschappelijke uitgave van ‘Mein Kampf’ verschijnt na zomervakantie Ik weet dat het een gigantisch en kostbaar project is geweest waar wetenschappers in Duitsland jaren aan gewerkt hebben. Ik vind het mooi dat een uitgeverij als Prometheus zijn nek uitsteekt een dergelijke vertaling ter hand te nemen en ik ga het boek zeker kopen. Bij Prometheus verscheen ook het boek van Madelon de Keizer over de dichter Albert Verwey (overigens de broer

september 2018 jaargang 185

11

HENK BRANDSEN 1960 Geboren te Amsterdam 1995 Rechten aan de VU Amsterdam 1996 – 2008 Diverse functies bij verschillende rechtbanken 2008 – 2011 Sabbatical 2011 – heden Boekhandelaar

12

www.boekblad.nl

DE VISIE

Henk Brandsen (Boekholt Holding)

‘MIJN BOEKHANDELS STIMULEREN ELKAAR EN PRESTEREN DAARDOOR BETER’

E

Een kwart eeuw was Henk Brandsen (58) vaste klant bij Zwart op Wit aan de Utrechtsestraat in Amsterdam. Een van de voornaamste redenen om steeds terug te komen, was de manier waarop de toenmalige rechtbankmedewerker werd geholpen. Zo ter zake kundig, zo persoonlijk. ‘Vroeger had Mark [Carpentier, md] een hoekje homoboeken staan. Maar toen het niet meer rendeerde en hij het wegdeed, zei hij tegen mij: maar de boeken voor jou hou ik apart. Dat bedoel ik.’

HENK BRANDSEN bouwde de afgelopen jaren een keten aan boekhandels in het centrum van Amsterdam op. DE BOEKHOLT HOLDING, momenteel vier winkels groot, leidt een licht omzetverlies. Door in te zetten op de combinatie instore en onlineverkoop wil Brandsen het tij keren. Behoefte aan literaire buurtboekhandels blijft er wat hem betreft zeker.

Auteur Maarten Dessing, Foto’s Jan Reinier van der Vliet

Sinds hij zelf met de Boekholt Holding een keten van boekhandels in Amsterdam begon op te bouwen, momenteel bestaande uit De Dolfijn (sinds 2011), Island, A la Carte (beide sinds 2017) en Pantheon (sinds 1 april jl.), is zijn bewondering voor de medewerkers in de winkel alleen maar toegenomen. ‘Bij de klanten treedt regelmatig enige verwarring op wanneer zij geholpen worden bij een Boekholt Boekhandel. De klant komt binnen, op zoek naar een boek. Zij/hij heeft wel iets gehoord, of iets gelezen, over een nieuw boek en het had iets te maken met Canada. De medewerker zegt: “Ik pak het boek even voor u.”, de klant in verwarring achterlatend omdat die dacht dat het nog een moeilijk verhaal zou gaan worden. Ze zijn allemaal zo toegewijd aan de klanten en aan de winkel. En ze werken er allemaal al jaren.’

Het personeel, heeft Brandsen geleerd, is de kurk waar boekhandels op drijven. ‘Hun inzet is ongelooflijk. Ik word er iedere keer weer door geraakt.

En dat voor een salaris – ik durf eigenlijk niet hardop te zeggen hoe laag dat is in de detailhandel.’

Waarom wilde u boekhandelaar worden?

‘Ik was in de zomer van 2010 al drie jaar met sabbatical. Het was mooi geweest. Mijn man - ouder-

september 2018 jaargang 185

13

wetser dan ik - vond ook dat ik weer wat moest doen met mijn tijd. Ik wilde graag een winkel, en omdat ik van kinds af aan dol op lezen ben geweest, besloot ik al snel dat het een boekhandel moest worden.’

Eentje zoals Zwart op Wit? ‘Die had ik best willen hebben. Het is een schitterende winkel, al denk ik nu – met mijn nieuwe kennis van omloopsnelheid, gemiddelde kassa-aanslag en marges – dat hij te veel tijdschriften heeft. Mark wilde toen niet verkopen.’

Hoe heeft u toen Boekholt De Dolfijn gevonden?

‘Ik vond het prettig om te worden ondersteund door een grotere organisatie. Niet bij het ondernemen. Dat leek me niet zo moeilijk, ook al had ik het nog nooit gedaan. Maar bij het boekenvak, dat ik helemaal niet kende. Dan heb je de keuze uit RDC en Libris. Bij de eerste had ik niet zo’n prettig gesprek met een accountmanager die wei-

‘IK VRAAG ME EERDER AF OF ZO’N GROTE WINKEL ALS SCHELTEMA OVERLEEFT’ nig meer zei dan: vul deze formulieren maar in.

Bij de tweede had ik wél een klik met Andries Gulliker, hoewel hij aanvankelijk sceptisch was.

“Ja ja, dus je houdt van lezen.” Maar toen ik hem overtuigde dat ik echt mijn geld erin wilde investeren, schakelde hij de makelaar van Libris in. Samen hebben we een aantal panden bezocht. Andries stak er echt tijd en moeite in. Hij tipte me uiteindelijk dat De Dolfijn op de markt kwam en hielp bij de overname. Bij het bepalen van de waarde van de voorraad bijvoorbeeld.’

Dat was 2011. Toen begon de economische crisis zich te verdiepen.

‘Ik wist dat het minder zou worden. Maar zo’n klap? Het is maar goed dat ik dat niet wist. Anders had ik De Dolfijn misschien niet gekocht en had ik nu veel spijt gehad. Vooral 2013 was een héél moeilijk jaar. Ik kon een jaarcontract van een medewerker niet verlengen en moest zelf op de vloer staan. Omdat ik mezelf niet uitbetaalde – wat ik me dankzij mijn thuissituatie kon veroorloven – scheelde dat al gauw 25.000 euro aan kosten.

Best mogelijk dat ik het daarom net heb gered.’

14

www.boekblad.nl

Het was nooit uw bedoeling zelf op de vloer te staan?

‘Niet structureel. Ik wilde op freelancebasis een keer op zaterdag of een vaste dag in de week meewerken. Ik keek eerder al snel uit naar een tweede winkel. Maar toen stond ik opeens vast ingeroosterd op maandag, woensdag, vrijdag en – na invoering van de zondagopening – een keer in de twee weken op zondag. Dat heb ik vier jaar lang gedaan.’

Wat heeft u daarvan geleerd?

‘Voor de schermen hoe je klanten begroet, hen helpt, netjes afrekent. En achter de schermen al het reilen en zeilen. Hoe je bestelt, wanneer je voor welke leverancier kiest, de boekhouding.’

Ook hoe u de koers van De Dolfijn moest bijsturen om hem weer rendabel te maken?

‘Ik wilde er niets aan veranderen. Het was een bestaande winkel, die al sinds 1997 op de Haarlemmerdijk was gevestigd, met een bepaald assortiment dat goed lag bij de mensen in de buurt. Een mooi breed algemeen aanbod, met relatief veel titels uit het hogere segment en verhoudingsgewijs weinig thrillers. Als je dat verandert door bijvoorbeeld meer nadruk te leggen op bestsellers, raak je klanten kwijt. Zij merken zulke veranderingen onmiddellijk.’

Wilde u geen nevenproducten erbij nemen?

‘Ook niet. Ik heb altijd gezegd: ik ben een boekhandel, ik blijf een boekhandel. Dat moet een klant onmiddellijk zien. Dus: geen zeepjes op de toonbank. Absoluut niet. Er was wel tegendruk.

Mijn man, die nu commissaris is van de Boekholt Holding, vond dat ik leesbrillen moest verkopen.

Libris vond dat ik moest diversifiëren. Maar ik heb maar 94 vierkante meter verkoopvloeroppervlak. Waarom dan leesbrillen neerleggen die de opticien aan de overkant ook voor 6,95 verkoopt?

Nee. Ik heb volgehouden – wat natuurlijk een bétje een gok was – en ben er doorheen gekomen.’

Waarom wilde u toen alsnog meerdere boekhandels bezitten?

‘Leek me leuk. Ik word toch ouder en vond het ook niet erg om het leven van een pensionado te leiden. Ik doe nu iedere ochtend van 6 tot 9 de administratie en denk dan vrolijk: wat zal ik vandaag eens doen. De bedrijfsleiders runnen de winkel. Ik word nu betaald voor mijn diensten.

Ook heb ik alle winkels gekocht met eigen kapi-

DE VISIE

taal. De winkels betalen hun schulden terug met rente. Dat zijn mijn inkomsten.’

Heeft een keten ook bedrijfseconomisch nut?

‘Natuurlijk, maar niet zozeer door gezamenlijke inkoop, wat je zou denken. Als je dat wil bundelen, moet je één aansluiting bij CB hebben en de boeken dus op één plek laten bezorgen en moet ik kosten maken om iemand die boeken binnen Amsterdam te laten verspreiden. Pas als ik een boekhandel of zes, zeven zou hebben, heeft het zin op een bedrijventerrein een loods te huren.

En grotere marge kan ik toch nauwelijks krijgen.

Ik zit binnen Libris al bijna in de hoogste groep.

Nou ja, misschien is het ook wel gemakzucht. Wil ik op dit moment niet een hele administratie daarvoor opzetten.’

Wat is het voordeel wel?

‘De holding betaalt mijn diensten. De boekhandels hoeven dat niet individueel in te kopen. Dat zou duurder zijn. Ze stimuleren elkaar ook en gaan daardoor beter presteren. Misschien laat ik me in de luren leggen door het economisch herstel, maar de omzet gaat momenteel minder hard achteruit dan voorheen. En ze leren van elkaar.

Bij Boekholt Pantheon zijn ze sterk in het organiseren. De bedrijfsleider deelt de evenementennota daarom met de anderen. Boekholt Island doet om historische redenen veel verkoop buiten de deur. De Dolfijn is erg goed in etaleren en de inrichting van de winkel. De andere winkels kunnen van die kennis profiteren.’

En wat doet u zelf nog – behalve de administratie?

‘De bedrijfsleiders hebben alle vrijheid om hun eigen koers te bepalen. Ik kom zelf eens in de twee, drie weken in de winkels. In Pantheon misschien iets vaker, omdat we die verbouwen nu A la Carte er intrekt. Dan kijk ik vooral naar de inrichting: ziet die er netjes uit? Daar ben ik heel strikt op. Een keer in de maand is er een bedrijfsleidersoverleg – het blo, jawel; gelukkig de enige afkorting in de hele holding. En verder hou ik me bezig met de strategie.’

ieder geval op. Ik zal voor nieuwe winkels een lening moeten regelen bij mijn huisbankier ABN AMRO.’

Hoe groot moet de holding worden?

‘Dat maakt me niet uit. Ik voer op dit moment geen gesprekken. Binnenkort waarschijnlijk wel.

Iemand heeft me benaderd naar aanleiding van een interview in Het Parool onlangs. En dan moeten we zien of we eruit komen. Het eigen geld waarmee ik de huidige winkels heb gekocht, is in

Had u, gezien uw achtergrond, vorig jaar geen doorstart willen maken met homoboekhandel Vrolijk?

‘Nee. Ik werd eerlijk gezegd overvallen door dat faillissement, maar dan nog weet ik niet of homo’s nog behoefte hebben aan zo’n winkel. Vrolijk draaide lange tijd op de pornofilms die bo-

september 2018 jaargang 185

15

DE VISIE

‘De bedrijfsleiders hebben alle vrijheid om hun eigen koers te bepalen’

ven lagen. Dat is nu allemaal op internet te vinden. En de tijd dat algemene boekhandels voorzichtig deden met homoseksuele boeken en non-fictie, is voorbij. Als nu een film als Call Me By Your Name draait, ligt de roman van André Aciman waarop hij is gebaseerd in heel Amsterdam in de etalage. Bovendien wil ik het liefst algemene boekhandels. Dat ik een reisboekhandel heb, waar heel specifieke kennis voor nodig is, vind ik al lastig.’

Kunnen dergelijke algemene buurtboekhandels in een stad als Amsterdam nog floreren?

‘Zeker! Ik draai bij De Dolfijn een omzet van zes ton. Stel dat ik daar, zonder personeel, zes dagen in de week zou willen werken, dan heb ik daar een goed inkomen aan. Kijk ook naar Premsela of Over het Water, waar Sander Smit en Lot Dou-

‘MENSEN VINDEN HET LEUK ALS ER JUIST IN HUN EIGEN BOEKHANDEL IN HUN EIGEN BUURT IETS GEBEURT’ ze precies hetzelfde doen. Ik vraag me eerder af of zo’n grote winkel als Scheltema overleeft.’

Waarom?

‘Toen Scheltema opende op het Rokin zag je beneden aanvankelijk geen enkel boek. Als je een boekhandel binnenstapt wil je toch meteen zien dat het een boekhandel ís? Er zijn ook zo veel koffiehoeken dat je denkt: was een coffeecorner begonnen. Het gevolg is dat er in Scheltema eigenlijk net zo veel verschillende titels staan als in De Dolfijn – alleen hebben ze van elke titel drie of vier exemplaren, en wij eentjes.’

De ideale boekhandel is klein maar fijn?

‘Dat denk ik wel. De Dolfijn en Island bij elkaar, zo’n 250 vierkante meter, is volgens mij ideaal.

Met daarin een mooie collectie die klanten het gevoel geeft iets te ontdekken. Bij Scheltema zag ik ooit bij de ingang een pallet van 150 exemplaren van Charlotte Salomons Leven of theater. Schitte-

16

www.boekblad.nl

DE VISIE

rend boek, 130 euro. Maar met zulke stapels gaat toch iets verloren van de uniciteit van het boek?

Dat nodigt toch niet uit om het te kopen?’

Uw winkels zitten wel allemaal in het centrum. Dat wordt overgenomen door toeristen.

‘Ik vind dat meevallen. Het centrum loopt niet leeg. En de stad als geheel zal alleen maar groeien. Binnenkort beginnen ze op een groot industrieterrein aan de binnenkant van de A10 50.000 huizen te bouwen. Havenstad, gaat die wijk heten.

Dat zijn zoveel mensen bij elkaar dat daar juist plek is voor een nieuwe boekhandel – een Boekholt-boekhandel, dat weet ik nu al, ook al is vanaf nul opbouwen iets nieuws voor me. En je kunt ook je assortiment aanpassen op toeristen. Meestal komen ze binnen voor een plattegrond, maar ze nemen vaak boekjes over Amsterdam mee die wij dan ook in alle talen, tot Chinees aan toe, hebben liggen.’

Veel winkels overleven door klanten aan zich te binden met activiteiten. Kan dat ook in een centrum waar al zó veel te doen is?

‘Pantheon had laatst een wijnproeverij met Nicolaas Klei. Dat was hartstikke gezellig. Een groot succes. Al is het waar dat je in Amsterdam genoeg kunt doen, mensen vinden het leuk als er juist in hun eigen boekhandel in hun eigen buurt iets gebeurt. In iedere buurt wonen ook veel schrijvers.

Pantheon wil daarom een driemaandelijkse debutantenavond organiseren waar auteurs uit de buurt zich voorstellen. Dat vinden mensen verschrikkelijk leuk.’

Toch daalt de omzet, vertelde u net.

‘Dat klopt. Een à twee procent per jaar.’

Baart u dat geen zorgen?

‘Nog niet. Maar ik begrijp ook wel dat je niet eindeloos door kunt met -2 procent per jaar. Ik wil dat de omzet in 2019 weer gaat stijgen, door aan de slag te gaan met online verkoop. Van de 6 ton omzet van Boekholt De Dolfijn komt 6.000 euro binnen via internet. Veel te weinig. We laten daar echt iets liggen. Binnen Libris is een clubje van ongeveer tien boekhandels bezig met een pilot om de online omzet te bevorderen. Ik heb mij daar na de laatste jaarvergadering van Libris in juni voor aangemeld. Al mijn medewerkers gaan

BOEKHOLT HOLDING vier winkels in het centrum van Amsterdam: De Dolfijn (sinds 2011), Island, A la Carte (beide sinds 2017) en Pantheon (sinds 1 april jl.) omzet: 2,3 miljoen euro medewerkers: 11,1 fte, 23 personen

op cursus klantbenadering. De websites gaan op de schop. Enzovoorts. Ik vind dat Libris mij daar erg goed bij ondersteunt. Ook met innovatieve projecten.’

Waar denkt u dan aan?

‘Dat ze een kopgroep hebben gevormd, zodat er bewijs is dat de strategie werkt. De online verkopen groeien bij deze winkels, zonder dat het de instore verkopen kannibaliseert. Mensen ontdekken namelijk mét je internetservice ook je fysieke winkel. Daarnaast werkt Libris aan een systeem om niet langer alle bestellingen via CB te laten lopen. Straks kan Libris in de winkelvoorraad kijken. Als een klant online bestelt en je hébt het boek staan, dan krijg je tot 16 uur de gelegenheid het zelf in een envelop te doen. Bestellingen na 16 uur en bestellingen waar je niet op reageert, gaan dan via CB. In plaats van een paar cent hou je zo je normale boekhandelsmarge over.’

september 2018 jaargang 185

17

Floris Tilanus: ‘Ik vind het wel ontroerend om te zien hoeveel mensen mij dit hebben gegund.’

Kwaliteit of marktvervuiling?

Het risico van crowdfunding Voor zijn boek Zoals het is, uitverkoren voor De Best Verzorgde Boeken, heeft tekenaar en auteur Floris Tilanus met behulp van crowdfunding ruim vijfduizend euro extra financiering ingebracht bij zijn uitgeverij. Is crowdfunding een goede manier om de kwaliz Auteur Hans van der Klis, Foto Govert Driessen

18

www.boekblad.nl

CROWDFUNDING

‘Denk goed na over de tegenprestatie die je belooft’

Ruim een half jaar na het verschijnen van Zoals het is, het prachtige, kleine boekje dat hij tekende voor Van Oorschot, is Floris Tilanus nog steeds bezig met de tegenprestatie die hij zijn donateurs beloofde op het crowdfundplatform Voordekunst. De ansichtkaarten die hij maakt, zijn al even zorgvuldig als de tekeningen in het boekje over Joachim Schwarz. En dan

moet hij ook nog een aantal aubades maken voor zijn donateurs, liedjes met een persoonlijke tekst. ‘Misschien is dat wel een aardig advies voor mensen die overwegen aan crowdfunding te gaan doen: denk goed na over de tegenprestatie die je belooft’, zegt Tilanus met een glimlach. ‘Niet dat ik er spijt van heb. Dit past nu eenmaal bij mijn manier van werken. Ik kan

september 2018 jaargang 185

mij er niet zomaar vanaf maken, ik hecht aan een bepaalde aandacht voor mijn pentekeningen.’

Crowdfunding is niet nieuw in het boekenvak. In 2010 ging het platform Tenpages van start, een initiatief van Valentine van der Lande, die manuscripten die aan de aandacht van de uitgevers waren ontsnapt een tweede kans wilde geven. Hoewel Tenpages twintigduizend donateurs wist te verleiden en uiteindelijk 66 titels in de boekhandel kreeg, was het initiatief niet succesvol genoeg om te overleven. Crowdfunding speelde ook een belangrijke rol in de doorstart van verschillende Polare-winkels, die na het faillissement van de boekhandelsketen dreigden om te vallen. En op het platform Voordekunst staat altijd wel een tiental boeken van kunstenaars, fotografen en andere auteurs die financiering zoeken voor hun vaak bijzondere uitgaven. Reguliere uitgeverijen hebben er tot nu toe echter weinig gebruik van gemaakt.

Fanbase Tilanus, ook de illustrator van de Fabels van La Fontaine, vertelt dat hij zijn toevlucht bij crowdfunding heeft gezocht omdat hij streeft naar de beste kwaliteit.

‘Een vriendin van mij, Anatal

19

Perlin, is marketingstrateeg in de culturele sector. Voordat het boek verscheen, hebben wij er uitgebreid over gesproken. Dit is mijn tweede eigen boek en ik wilde tot het uiterste gaan om het onder de aandacht te brengen. Anatal en ik waren het er snel over eens dat Zoals het is alleen een succes zou kunnen worden als het een hebbeding zou zijn. Het is een klein prentenboekje voor volwassenen, met 32 pagina’s. Een boekje voor liefhebbers. Dus moest het perfect gedrukt worden, op het beste papier, ook omdat mijn tekeningen dan het best tot hun recht komen. Het zijn pentekeningen met zoveel grijs- en zwarttinten, dat er bij een normaal drukproces te veel verloren zou gaan.’

Bijkomend voordeel: crowdfunding helpt een publiek te vinden nog voordat het boek is verschenen. Tilanus had ingezet op 3750 euro, een bedrag dat binnen een week al binnen was.

‘Het is geen overdreven bedrag, maar precies het verschil tussen gewoon en beter drukken. De teller stokte uiteindelijk bij vijfduizend euro. De rest hebben we gebruikt om de oplage iets te verhogen.’

De donateurs werden getriggerd door een fascinerend filmpje, waarin niets van het boek te zien was, alleen de ontroering van mensen die door het boek bladerden, onder wie Tommy Wieringa, Mariëlle Tweebeeke en Henk van Os. ‘We hebben enorm veel moeite gedaan om dat bedrag binnen te krijgen’, zegt Tilanus. ‘Eigenlijk staat het niet in verhouding tot elkaar.

Maar het is wel een geweldige manier om een fanbase te creëren. In die zin heeft dit ook veel meer betekenis dan het traditionele voorintekenen. Dat is een puur commerciële transactie. Bij crowdfunding krijgen mensen bijna een emotionele betrokkenheid. Je vraagt mensen om jou persoonlijk te steunen. Voordekunst adviseerde ons om eerst alleen een kleine kring van ken-

20

nissen te benaderen en de cirkel vervolgens steeds verder uit te breiden. Maar dat bleek helemaal niet nodig, zo snel kwam het geld binnen.’

Marktvervuiling Ondanks het prachtige resultaat is de uitgeverij van Tilanus, Van Oorschot, in principe geen voorstander van crowdfunding. ‘Het is een fascinerend mooi boekje geworden, zonder twijfel’, zegt redacteur Menno Hartman. ‘En het is natuurlijk geweldig dat je op voorhand al een manier hebt om je publiek warm te maken.’

Toch ziet hij verschillende problemen met crowdfunding. ‘Ten eerste kom je in de problemen als je een herdruk moet gaan maken. Er was veel geld beschikbaar voor de eerste druk, maar zo mooi kunnen we het niet nog eens doen. Zoals het is kost nu

16,50 euro, maar dat is lang niet kostendekkend. En je kunt niet ineens veertig euro gaan vragen.

Het gevolg is dat de tweede druk altijd een veel mindere uitvoering zal zijn.’

Het tweede probleem is volgens Hartman dat de consument verwend wordt. ‘Het is alsof de supermarkt met melk stunt. Dat is leuk voor de consument, maar niet voor de koe of de boer. Ik kan me goed voorstellen dat Floris het op deze manier aan wil pakken, hij heeft heel hard aan het boek gewerkt. Maar door de crowdfunding is het natuurlijk een zwaar gesubsidieerd product geworden. Als uitgeverij willen wij in principe zelf bepalen hoe wij onze boeken uitgeven. Van vermogende mensen krijgen wij regelmatig een zak geld aangeboden, bijvoorbeeld met het verzoek hun gedichten uit te geven.

Eindelijk: Der Schwarze Als alles goed gaat, ligt in september de vertaling van Der Schwarze Herr Bahßetup van de Duitse schrijver Albert Vigoleis Thelen in de winkel, in de uitgave van Cossee. Een regelrecht meesterwerk, vinden zijn bewonderaars, en dus een grote omissie dat De zwarte heer Bazetub nooit eerder in het Nederlands is verschenen.

Het verhaal, de ‘Ulysses van de Lage Landen’, voor het eerst verschenen in 1956 bij uitgeverij Desch, speelt zich af in Amsterdam. Maar hoewel Thelen in de jaren vijftig een bekende naam was in Nederland en zijn eerdere boek Die Insel des zweiten Gesichts oorspronkelijk in het Duits bij Van Oorschot was verschenen, durfde tot nu toe geen enkele uitgeverij zijn vingers te branden aan de vertaalkosten.

Met behulp van crowdfunding op het platform Voordekunst heeft het Thelen Genootschap nu de benodigde vijftienduizend euro bij elkaar gebracht.

Eigenlijk kent het verhaal een iets ingewikkelder voorgeschiedenis. Folef van Nispen en Floor Plikaar, de drijvende krachten achter Home Academy, namen in 2012 de exploitatie van Thelens andere meesterwerk Het eiland van het tweede gezicht over van Signatuur. Puur uit liefhebberij, vertelt Van Nispen, eveneens een groot liefhebber van Thelen. Daardoor kwamen zij in contact met vertaler Wil Boesten en besloten zij hem te vragen of hij interesse had om ook Der Schwarze Herr Bahßetup te vertalen. Dat wilde Boesten wel, maar het zou hem behoorlijk wat tijd kosten. De vertaalkosten werden begroot op vijftienduizend euro. Om de vertaling te kunnen financieren, besloten Van Nispen en Plikaar samen met Boesten en Christoph Buchwald van uitgeverij Cossee het Thelen Genootschap op te richten.

‘Floor en ik hebben de kar getrokken bij het project’, vertelt Van Nispen. ‘Dat was wel nodig, want het kost echt veel energie om het goed te doen. Je moet een

www.boekblad.nl

CROWDFUNDING

Dat willen wij niet. Wij bepalen zelf ons uitgeefbeleid. Een van de kerntaken van de uitgeverij is zakelijk risico nemen. Als we al steun vragen, zoals bij vertalingen, dan moeten we net als alle andere uitgeverijen voldoen aan de regels van het Letterenfonds en zorgen dat de vertaler een fatsoenlijk honorarium krijgt. Die regels zijn voor alle uitgeverijen gelijk.’

En dan is er nog een derde probleem, zegt Hartman: de andere auteurs, die zien dat de uitgave van Zoals het is wel heel mooi verzorgd is. ‘Nogmaals, het resultaat is schitterend, wij zijn ook heel blij dat het boek, mede dankzij de vormgeving van Tessa van der Waals, de selectie van De Best Verzorgde Boeken heeft gehaald. Maar het is een klein beetje marktvervuiling.’

Ontroerend Volgens Hartman moet je terughoudend blijven met het inzetten van crowdfunding. ‘Je kunt het voor bijzondere projecten gebruiken, maar ik denk dat het geen gewoonte moet worden.

Het moet buitenregulier blijven.’ Floris Tilanus weet ook nog niet of hij Voordekunst nog eens zal gebruiken. ‘Ik weet niet of het nog een keer zou werken.

Op dit moment heb ik ook nog geen concrete plannen voor een nieuw project. Ik vind het wel ontroerend om te zien hoeveel mensen mij dit hebben gegund.

In feite hebben zij mij de mogelijkheid geboden om hier een heel bijzonder, mooi boek van te maken. Maar het is wel een heel intensief project geweest. We hebben veel energie in het filmpje en de tegenprestaties gestoken. Je kunt niet zomaar iets op

‘Het is alsof de supermarkt met melk stunt’

Voordekunst plaatsen, er moet wel een gedachte achter zitten.’

Zou crowdfunding dan de ideale manier zijn om commercieel niet haalbare projecten toch uit te kunnen brengen? ‘Het stelt je inderdaad in staat om er een deel van het risico uit te halen, projecten waarvan uitgeverijen zeggen dat zij het niet aandurven’, zegt Tilanus. ‘Maar het is ook een vorm van marketing: je kunt met behulp van crowdfunding veel meer aandacht genereren voor je boek, nog voordat het boek in de winkel ligt en daar misschien onvoldoende opgemerkt zou worden. In die zin draait het de stroom tussen product en doelgroep om en dat is een interessante bijvangst.’

Herr Bahßetup in het Nederlands goed verhaal hebben, liefst ook een goede video. Voordekunst helpt je bij het opzetten van de crowdfunding: de communicatie is goed, de begeleiding is strak en ze waarschuwen voor valkuilen. Dat heb ik als zeer prettig ervaren. Wij hebben het geluk gehad dat verschillende fondsen een stevige bijdrage hebben gedaan, net als Maarten ’t Hart, die ook een bewonderaar is. Die grote donaties hebben veel tijd gescheeld. Toch moet je aan veel touwtjes blijven trekken.’

Van Nispen heeft ook overwogen om meteen verschillende fondsen aan te schrijven voor hulp bij de financiering. ‘Maar daar zou nog meer tijd in gaan zitten, omdat zij allemaal hun eigen regels hebben. Voordekunst heeft bovendien als voordeel dat het niet alleen helpt bij de financiering, maar ook bij de marketing. Er ontstaat meteen veel reuring.’

De tegenprestaties voor een bijdrage liepen uiteen van een e-book tot een door de vertaler gesigneerd exemplaar of zelfs een lezing van Wil Boesten. ‘We kregen meteen commentaar van de boekhandel omdat wij aan voorverkoop deden. Dat vind ik echt probleemdenken. De potentie van het boek is zoveel groter dan alleen de voorverkoop aan de mensen die een donatie hebben gedaan. Er gaat juist een heel grote kracht uit van een groep enthousiastelingen die zich inzet voor een boek als dit.’

Marktverstorend vindt Van Nispen het ook niet. ‘Dan zou je ook geen subsidies meer moeten toekennen. Je moet dit soort projecten per stuk bekijken. In dit geval zijn de vertaalkosten heel hoog, dus moesten wij een oplossing verzinnen. Natuurlijk is Cossee voorzichtig, het is geen grote uitgeverij. Zonder crowdfunding hadden zij dit project nooit kunnen dragen.’

september 2018 jaargang 185

21

COLUMN Marjoleine Wolf

HUPPELEN Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

Op 3 oktober gaat alweer de 64ste editie van de Kinderboekenweek van start. Het thema dit jaar is ‘Vriendschap’. De Kinderboekenweek is voor scholen, bibliotheken en natuurlijk de boekhandel de periode om de jeugd in aanraking te laten komen met boeken. En dat is hard nodig, want de ontlezing schrijdt voort en uit onlangs verschenen onderzoek van de Raad voor Cultuur blijkt dat kinderen aan het lezen krijgen - en jongeren aan het lezen houden - steeds moeilijker wordt. Met alle negatieve gevolgen vandien. Zo toont onderzoek aan dat er een sterk verband bestaat tussen geringe leesvaardigheid, lage lonen, werkloosheid en beperkte carrièrekansen.

Daar tegenover staat de positieve leesspiraal: wie jong begint met lezen wordt taalvaardiger, gaat lezen leuker vinden en gaat het daarom vaker doen. De sleutel tot meer lezen en vooral blijven lezen is dus leesplezier, maar helaas is het ook hiermee slecht gesteld. Op het gebied van leesplezier scoren Nederlandse jongeren van 15 jaar het laagst op een lijst van 65 landen!

Werk aan de winkel dus voor alle partijen die betrokken zijn bij het aan het lezen krijgen - en ook houden - van kinderen. Tal van organisaties houden zich op dit moment bezig met leesbevorderingsactiviteiten om het tij te keren. Zo zorgt Stichting de Schoolschrijver ervoor dat kinderboekenauteurs voor een langere periode aan een basisschool verbonden zijn en de resultaten daarvan zijn positief. De komst van een echte schrijver in de klas blijkt stimulerend voor kinderen op het gebied van creatief schrijven en lezen. Schrijvers maken kinderen enthousiast voor taal en dat vergroot ook het leesplezier.

Ik denk opeens aan een beeld uit het Polygoonjournaal over de Kinderboekenweek ergens in de jaren zestig waar een jongetje van een jaar of negen huppelend (wie huppelt er sowieso nog tegenwoordig?) naar de boekhandel gaat, zijn neus verlangend tegen de winkelruit drukt en ziet dat het boek dat hij wil hebben in de etalage staat. Hij rent naar binnen, legt zijn spaargeld op de toonbank en loopt dolgelukkig met zijn ‘schat’ de winkel uit.

Die tijden zijn misschien voorbij, maar gelukkig bestaat de traditie van ouders en grootouders om met hun kinderen of kleinkinderen naar de boekhandel te gaan tijdens de Kinderboekenweek nog steeds. Families van soms wel vier generaties staan ieder jaar weer verwachtingsvol voor onze volle boekenkasten. Nieuwe en bekroonde titels worden enthousiast bekeken en ook klassiekers worden weemoedig uit de kast gepakt. En het is natuurlijk het mooist als kinderen dan zelf een boek mogen uitkiezen. Want leesplezier begint met lezen van de boeken die je zelf het meest aanspreken. Het boek waar je meteen in wilt beginnen en waarmee je blij de boekhandel uit huppelt.

23

Boekhandel Nauta Boek op Texel

Lokale helden van het

eerste uur

Vader Daan Welboren is inmiddels met pensioen, maar nog wel ďŹ rmant en regelmatig in de winkel te vinden. Dochters Marrit en Cindy staan als vierde generatie boekverkopers aan het roer van Nauta Boek in Den Burg, het grootste dorp op Texel, waar ze deel uitmaken van een hechte gemeenschap.

Auteur Enno de Witt , Foto’s Jan Reinier van der Vliet

24

www.boekblad.nl

BOEKHANDEL

De boekhandel is onderdeel van een blok winkels aan de rand van het oude hart van het dorp. Hij bestaat uit een rechthoekige ruimte van 145 vierkante meter met in het midden een kassa-eiland, langs de wanden boeken en tijdschriften en op tafels nog meer boeken en andere artikelen als leesbrillen. De kasten zijn van licht hout en staan onder een systeemplafond met verzonken lampen. De voorheen dichte etalage is onlangs afgezaagd tot een meter of anderhalf, zodat meer licht de zaak binnenkomt en vanaf de straat ook in de winkel kan worden gekeken. Voordat de boekhandel erin kwam was deze ruimte het middelste deel van een Spar-supermarkt.

Daar schuin achter is in 2010, op de plek van een verwaarloosde tuin, een tweede

heeft niets met het boekenvak, maar is een geslaagd ondernemer en wethouder geweest.’ Als rechtsvorm werd voor een vennootschap onder firma gekozen.

Daans twee jaar geleden overleden echtgenote deed de administratie, dochter Marrit heeft dat van haar overgenomen.

De afhandeling van de jaarcijfers is in handen van Nauta.

Net als hun vader kwamen Marrit en Cindy Welboren via een omweg in de boekhandel. Marrit deed een zorgopleiding, Cindy deed een modestudie in Amsterdam. Zij werd in 1995 firmant, Marrit in 1999, nadat ze eerst een aantal jaren in loondienst had gewerkt. Verder werken er drie parttimers en een vakantiehulp.

‘WE ZIJN ALTIJD EEN GEZOND BEDRIJF GEWEEST’

Marrit, Daan en Cindy Welboren

ruimte aangebouwd van nog eens 120 vierkante meter. ‘De verbouwing hebben we betaald uit eigen middelen’, zegt Daan Welboren. ‘We zijn altijd een gezond bedrijf geweest.’ Ramen zijn hier niet, daglicht komt binnen via een koepel in het plafond, waaronder een glazen tafel staat met vier stoelen. In deze achterruimte zijn twee wanden boeken met veel frontale presentatie. Er staat verder een vitrinekast met alle Boekenweekgeschenken – afgesloten, want niet te koop – en er is een expositie van kunstenaar Roel Brakenhoff , van wiens hand ook kaarten en geluksblokjes te koop zijn. Een trapje leidt naar een tegenwoordig afgesloten deur die vroeger toegang gaf tot een opgedoekt cultureel centrum, waar de winkel tot voor kort mee samenwerkte. Er is verder een afdeling tweedehands met boeken over Texel, die sinds het enige antiquariaat op het eiland zijn deuren sloot hier terechtkomen als bijvoorbeeld na een overlijden een huis wordt ontruimd.

Het pand is eigendom van de Texelse onroerend goedtycoon Joop Nauta, de vierde firmant in het bedrijf, die een cruciale rol speelt in de geschiedenis van de boekhandel. ‘Hij geeft de zakelijke kaders aan’, zegt Daan Welboren. ‘Hij

september 2018 jaargang 185

Chinezen Daan Welborens grootvader van moederskant stichtte in 1920 de Helderse boekhandel Daan Schreuder, die tot in de jaren zestig heeft bestaan. Zijn ouders werkten daar samen met Daan Welborens grootmoeder tot 1954. Uiteindelijk zijn ze op Texel beland, waar ze zes jaar werkten in boekhandel Het Boekhuis, die onder de naam Het Open Boek nog steeds bestaat.

Welboren maakte zo al op jonge leeftijd kennis met het boekenvak, ook al omdat zijn vader kinderboeken schreef, maar kwam via de omweg van het onderwijs in de boekhandel terecht. Hij was bevriend met Nauta, diens zus dreef een roomskatholiek boekhandeltje aan de overkant van de huidige winkel. Toen zij van Texel wegging in 1970 kreeg hij de vraag of hij daar niet in wilde stappen, waarbij hij de vrije hand zou krijgen.

De winkel was aanvankelijk eerder een warenhuis met boeken dan een algemene boekhandel. Er zaten afdelingen fotografie, filatelie en muziek in en men verkocht kantoorartikelen, papier en karton. Gitaarsnaren verkoopt Nauta Boek nog steeds. ‘Als iemand er één nodig heeft omdat hij anders niet bij het

25

kampvuur kan spelen trekken wij een la open’, zegt Cindy Welboren. Daarvoor reclame maken is niet nodig: ‘Iedereen op Texel weet het en verwijst door.’

In 1987 verhuisde de boekhandel naar de huidige winkel, die nog steeds krap was, maar wel meer mogelijkheden bood. Met zijn echtgenote en later ook met hulp van zijn dochters bouwde Daan Welboren een algemene boekhandel op met een breed assortiment – en enkele eigenaardigheden, die vaak te maken hebben met de unieke locatie.

Was er vroeger een echt hoogseizoen langs de hele kust en op de Wadden, tegenwoordig komen de toeristen in meerdere golven en is het eigenlijk het hele jaar seizoen. Dat merken ze in de boekhandel ook. Staan aan het einde van het schooljaar de kasten met kinderboeken erg vol, dan maken ze zich geen zorgen, die gaan wel weg als de vakanties zijn begonnen. Voor toeristen is er een beperkt aanbod Duits- en Engelstalige boeken. In het hoogseizoen zijn er verder ruim duizend tijdschriften te koop, vooral door Betapress, Aldipress en VMBpress geleverde specials over onderwerpen als spoorwegmodelbouw en auto’s. Sinds Lonely Planet Texel uitriep tot must go-bestemming is het aantal toeristen uit andere dan de gebruikelijke landen aanzienlijk toegenomen. Bussen met Chinezen bezoeken het eiland en eten haring met patat, maar bij Nauta Boek merken ze daar in de omzet weinig tot niets van.

Texeliana Een bezoek van Nicci French was onlangs één van de meer succesvolle activi-

‘ALS IEMAND EEN SNAAR VOOR ZIJN GITAAR NODIG HEEFT OMDAT HIJ ANDERS NIET BIJ HET KAMPVUUR KAN SPELEN TREKKEN WIJ EEN LA OPEN’ teiten. Niet altijd komen er zoveel mensen op af, presentaties en signeersessies doen ze bij Nauta Boek dan ook weinig.

Een positieve uitzondering was de presentatie van het boek Een roerig voetballeven over Johnny Rep, dat in 2010 verscheen bij De Arbeiderspers. Nauta Boek had 150 exemplaren in huis gehaald, die

26

gingen dezelfde dag schoon op. Meegeholpen zal hebben dat de international vaak op het eiland komt en van 2003 tot 2006 trainer was van de toenmalige vierdeklasser VV Texel ‘94.

Op kleine schaal geeft Nauta Boek ook zelf – Texel-gerelateerde – boeken uit, waarbij wordt samengewerkt met druk-

www.boekblad.nl

kers aan ‘de overkant’ en op het eiland.

In de winkel is de afdeling Texeliana opmerkelijk klein. Dat is iets van de laatste tijd, vertelt Daan, die privé twee kasten over het eiland in huis heeft: ‘Het publiek daarvoor vergrijst, de jongeren interesseert het veel minder. Vroeger maakten we oplages van duizend tot vijf-

BOEKHANDEL

beraad twee exemplaren in van de Nederlandse vertaling van Spenglers De ondergang van het Avondland, winkelprijs tachtig euro, die ze allebei verkocht. Wat niet wegneemt dat de breedte van het aanbod minder is geworden. Op Texel stonden vroeger de fondsen van De Bezige Bij en zelfs de Kritiese Bibliotheek van Van Gennep.

tienhonderd, dan verkocht je de helft al voor verschijnen en was de rest binnen twee jaar weg. Die tijd is voorbij.’

Crisis De crisis is niet aan de boekhandel voorbijgegaan, al schijnt alles op Texel later en minder heftig te gebeuren. Dit jaar werd voor het eerst sinds 2013 weer een plusje genoteerd, de hoop is nu op twee plussen. Enige jaren werd in wezen met te weinig personeel gewerkt, waardoor

de rest een tandje bij moest zetten. Ook het assortiment werd wat voorzichtiger bijgehouden, van de zes kasten literatuur en vijf kasten spanning is bijvoorbeeld de helft overgebleven. Lastig daarbij is dat de levensduur van een titel steeds korter wordt, en het dus telkens weer wikken en wegen is bij de nabestellingen.

Dat weerhoudt Cindy Welboren niet van moedige keuzes. Ze kocht nadat Boom een mooi voorstel deed en na het nodige

september 2018 jaargang 185

Bij de inkoop van non-books wordt altijd gezocht naar iets wat bijzonder is en exclusief voor tenminste Den Burg én een link heeft met het eiland. Een voorbeeld zijn vogels van metaal, gemaakt in Zimbabwe van autowrakken, met vogelboeken voor de voorbeelden. Opvallend zijn ook de stapels legpuzzels. Het is net als bij andere artikelen die ze inkopen, zegt Cindy Welboren: ‘Als we kaarten kopen, dan ook meteen de hele molen. En niet drie puzzels, maar veel en dan ook de moeilijke. We dachten dat het een echt winterartikel was, maar het kan ook heel goed in de caravan. Het was een succesvolle aanvulling.’

Libris Vijf jaar geleden sloot Nauta Boek zich aan bij Libris, vooral om gebruik te kunnen maken van de webshop. Voor Daan Welboren was het imago doorslaggevend, Primera, AKO en Bruna waren voor hem niet aan de orde: ‘De uitstraling, met sigaretten en staatsloten, past niet bij ons.

27

Bovendien ben ik misschien wat traditionalistisch en conservatief, maar wij willen zelf bepalen wat wij inkopen.’

Het digitale beursplein van Libris vinden ze ideaal en meer in het algemeen zijn ze zeer tevreden over de organisatie.

Over de mogelijkheid bijvoorbeeld om een boek dat een toerist bestelt op diens thuisadres te laten bezorgen. Veel boeken die via de webshop worden besteld gaan bovendien naar de overkant. De scheidslijn tussen eilanders en bezoekers is ook niet echt heel scherp, met veel toeristen hebben de Welborens een band opgebouwd.

Minder hebben ze met alle leuke dingen die het hoofdkantoor bedenkt en over de winkels uitstort. Zo ontbreekt een top-10, al liggen de bordjes nog wel in het magazijn. ‘De eerste Libris-dag kwamen we met een kofferbak vol spullen terug’, zegt Cindy Welboren. ‘De helft hebben we nooit gebruikt. Ik vind een top-10 met drie gaten geen gezicht, net als een kookboek en een thriller naast elkaar. Ik ben zo iemand die niet vier gele boeken op een tafel legt en let op de hoogte. Van der Velde in Leeuwarden is een prachtige winkel, maar daar hebben ze de reisboeken gesorteerd op land en niet op serie. Ik zou daar stapelgek van worden. Wat beweegt iemand nou om iets zo slordig in de kast te zetten?’

Het e-boek werd lange tijd ook gezien als typisch iets voor als je met vakantie gaat, maar bij Nauta Boek moeten ze er wei-

28

nig van hebben. De Kobo was geen succes. Er werden er wel wat van verkocht, maar het leverde ook veel gedoe op als de machines niet naar behoren functioneerden en er werd niets aan verdiend.

De ReadR lijkt ook die kant op te gaan.

Ze zijn naar de voorlichtingsavond in Zwolle geweest, maar de tijd ontbreekt om er serieus aandacht aan te besteden

pen voordat ze naar hun vakantiebestemming gaan, hebben soms de titels die ze willen aanschaffen al omcirkeld.

Nauta Boek adverteert verder altijd op een vaste plek in het huis aan huisblad, met varianten op de Libris-slogan ‘Vol van’ en sinds enige tijd een verwijzing naar de webshop. Online is een grote

BIJ HET OVERLEVEN VAN DE CRISIS SPEELDEN DE TOERISTEN EEN DOORSLAGGEVENDE ROL en bij de klanten zijn kaart en app ook nog niet geland. Dan besteden ze hun tijd liever aan het maken van buikbandjes met persoonlijke aanbevelingen, waar ook klanten bij worden ingeschakeld.

Reclamebord Bij het overleven van de crisis speelden de toeristen een doorslaggevende rol, de aankopen van de circa veertienduizend Texelaars zouden daarvoor niet voldoende zijn geweest. Harde cijfers zijn er niet, zeker is wel dat bezoekers ruimschoots meer dan de helft van de verkopen voor hun rekening nemen. Niet voor niets heeft Daan Welboren een boekenpagina in het gratis tweewekelijkse blad Texel dit Weekend, dat ook op de boot ligt. Ook de Libris-krant wordt meegevouwen. En het werkt. Mensen komen eerst boeken ko-

www.boekblad.nl

concurrent, maar afgeven op bijvoorbeeld Bol.com doen ze niet. Ze profiteren er zelfs van. ‘Bol.com komt op Google altijd bovenaan, klanten printen dat dan uit en komen hier het boek kopen’, zegt Marrit Welboren.

De boekhandel is van oudsher een lokale held, wat weer te maken heeft met de Texelse volksaard: eigengereid, harde werkers, beetje dwarsig en erg betrokken bij elkaar en het eiland. Iedereen doet vrijwilligerswerk, de ondernemers laten zich niet onbetuigd. ‘Je toont als winkel ook je betrokkenheid’, zegt Marrit Welboren, ‘je adverteert in alle krantjes, zorgt voor een prijsje voor de bejaardensoos en een reclamebord langs het voetbalveld.’

High-Tech Offset

Een super kwaliteit

High-Tech Offset volgens Veldhuis Media Veldhuis Media heeft het drukproces volledig geĂŻntegreerd, geautomatiseerd en gedigitaliseerd. Dit supersnelle en slimme concept noemen we High-Tech Offset.

Door uw en ons drukwerkproces volledig en naadloos op elkaar aan te sluiten, krijgt u uw kwaliteitsdrukwerk een stuk sneller, efficiĂŤnter en toch voordelig.

Een super kwaliteit voor een nog betere prijs.

F I ME

D

I

A

G

RA

T 0572 - 34 97 00 F 0572 - 34 97 99

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

C

ER

R

G

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte

E

D

SCGM ISO 12647 T I FI C EE

Zaterdag

Zondag

Oktober

Oktober

13.00–18.00

11.00–17.00

6

7

38 E EDITIE boeken, prenten, kaarten, tekeningen, manuscripten & andere werken op papier

Marriott Hotel Amsterdam Stadhouderskade 12, 1054 ES Amsterdam

www.amsterdambookfair.net

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,p/m

Kortingscode: online2018

p/m

voor

15,p/m

Kortingscode: boekblad2018

* Genoemdeprijzen prijzen zijn zijn exclusief actie is geldig t/mt/m 1 december * Genoemde exclusiefBTW. BTW.* Deze * Deze actie is geldig 1 maart2018 2018

Vlaamse bibliotheken kiezen voor grote leveranciers

Nieuwe wet frustreert zelfstandige boekhandels

32

www.boekblad.nl

ACHTERGROND

Wie mogen in Vlaanderen boeken aan bibliotheken leveren? Lokale spelers die bijdragen aan de plaatselijke economie en cultuur, of landelijk opererende partijen die betere voorwaarden kunnen bieden? De wet op de gereglementeerde boekenprijs had de strijd in het voordeel van de eerste moeten beslechten. De praktijk wijst op het tegendeel. De politiek moet daarom ingrijpen, vinden Vlaamse boekhandelaren.

Auteur Maarten Dessing, Foto’s De Krook/Marijke Mahieu

Een bittere pil voor Patrick Melis. De uitbater van de Standaard Boekhandel in Hoogstraten had gehoopt ook dit jaar weer boeken aan de lokale bibliotheek te mogen leveren. Maar het contract met een looptijd van twee jaar werd na een aanbestedingsprocedure gegund aan een online aanbieder in Grimbergen – meer dan tachtig kilometer rijden verderop. In plaats van een gecumuleerde omzet van 150.000 euro binnen te halen heeft de ondernemer een medewerker moeten ontslaan.

Melis begreep het gewoon niet. Het bestuur van de plaats tegen de Nederlandse grens aan heeft de mond vol over duurzaamheid en milieu. ‘Na de levering bij mij lever ik alle boeken met mijn karretje of de fiets. Best milieuvriendelijk dus. Ik zie het de firma uit Grimbergen niet doen’, vertelde hij in

online concurrentie en zo de plaatselijke leescultuur versterken.

In de jaren daarvoor hadden bibliotheken van de korting een steeds zwaarder criterium gemaakt. Ze moesten wel, omdat hun gemeenten hen bezuinigingen oplegden en andere kosten, van personeel tot elektra, bleven stijgen. Tussen 2008 en 2015 liep het gezamenlijke aankoopbudget van de Vlaamse bibliotheken daarom met bijna tien procent terug: van iets minder dan 24 miljoen naar ruim 21 miljoen euro. Kortingen van 30 tot 35 procent waren al gauw geen uitzondering meer.

Welke onafhankelijke boekhandel kon het zich veroorloven zoveel marge weg te geven? Steeds meer lokale bedrijven gaven het op om te concurreren met gespecialiseerde aanbieders als Medio-Europe en Distri-Bib en grote partijen als

‘WAAR DE BIBLIOTHEKEN HUN NIEUWE BOEKEN KOPEN IS HÉT CRITERIUM OM HET SLAGEN VAN DE WET AAN AF TE METEN’ Het Laatste Nieuws. Ook heeft de gemeente steun aan lokale bedrijven hoog in het vaandel staan. ‘Waarom staat er in de aanbesteding dan niets over lokale verankering?’

Gebouw van De Krook, Gent

Korting Vlaanderen kent sinds 1 juli 2017 een wet op de gereglementeerde boekenprijs. De korting op de levering voor bibliotheken van boeken in de eerste zes maanden na verschijnen is daarin gemaximeerd op 20 procent. Daarmee zouden lokale boekhandels meer kans krijgen om grote contracten binnen te halen, aldus een steviger fundament hebben om te kunnen blijven voortbestaan in het tijdperk van toenemende

september 2018 jaargang 185

Standaard Boekhandel – ironisch genoeg, gezien de recente gunning in Hoogstraten. Hun gezamenlijk marktaandeel zakte naar 27 procent (tegen 42 procent voor Standaard Boekhandel).

Voor sommige onafhankelijke boekverkopers was het verlies van dat ene contract de nekslag.

De korting moest daarom omlaag. Aanvankelijk kwam de boekensector met de minister een maximum van 15 procent overeen, de korting waar zij ook op inzette. Dat leidde echter tot een stevige lobby vanuit de bibliotheek. Dit plafond zou de bibliotheken 2,3 miljoen euro per jaar kosten, berekende de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie (VVBAD) op basis van

33

de steek die net zo sterk bijdragen aan dat sociale weefsel. Waarom?

Het stadsbestuur verdedigde zich door te wijzen op de wettelijke verplichting om grote contracten Europees aan te besteden. Ook wees de verantwoordelijke wethouder op het succes van de nieuwe bibliotheek. Er waren sinds de opening van de Krook zo’n 15.000 nieuwe gebruikers van de bibliotheek bijgekomen, de ‘vibe’ rond het gebouw was goed. Dat draagt allemaal bij aan een gezonde leescultuur in de stad. En dat is uiteindelijk goed voor de lokale boekhandel. een enquête onder haar leden. Het maximum zou daarom 25 procent moeten zijn.

Tot spijt van bijvoorbeeld de Confituur Boekhandels, het samenwerkingsverband van onafhankelijke boekhandels, rolde er uiteindelijk een compromis precies halverwege uit. De bibliotheekleveringen dreigden nog steeds ‘omzet zonder marge’ te worden, waarmee de hele wet een ‘lege doos’ kon worden.

Want zoals voorzitter Gert De Bie (Het Voorwoord, Heist-op-den-Berg) van Confituur het verwoordde: waar de bibliotheken hun nieuwe boeken kopen is hét criterium om het slagen van de wet aan af te meten.

nen doen. ‘Het slaat nergens op’, verzuchtte de boekhandelaar in mei gefrustreerd. ‘De korting die de andere partijen extra geven, komt neer op een verschil van hooguit 1.500 euro. En vier dagen! Dat is omdat ik rekening hou met enkele drukkerijen die minder snel leveren.’

Spelregels De grootste rel was begin dit jaar de gunning van de bibliotheek in Gent. De Krook, zoals de organisatie na opening van het gloednieuwe gebouw heet, gunde een contract ter waarde van 960.000 euro (ex. btw) aan Standaard Boekhandel. De keten mag daarvoor drie jaar

‘IK SNAP DAT BOEKHANDELAREN NIET GELUKKIG ZIJN, MAAR DAT IS NU EENMAAL EEN GEVOLG VAN DE SPELREGELS’ En wat blijkt al een jaar na invoering van de gereglementeerde boekenprijs? De centralisering van bibliotheekaankopen zet onverminderd door. De korting voor nieuwe titels is dan wel gemaximeerd, het is bij lange niet het enige criterium in een aanbestedingsprocedure. En op die punten – deels van financiële aard, deels betrekking hebbend op service, zoals snelheid van leveren – verliezen lokale winkels het nog steeds van partijen met een grotere slagkracht.

Dat heeft ook Melis gemerkt. Op titels ouder dan zes maanden gaf hij 26 procent, de concurrentie 33 procent of meer. Op levertijd gaf hij vier dagen, de concurrentie gaf aan het sneller te kun-

34

lang alle nieuwe boeken voor volwassenen in het Nederlands en alle nieuwe kinder- en jeugdboeken leveren. De partij won de aanbesteding omdat ze, alles bij elkaar, de hoogste korting gaf.

Woedend waren lokale boekverkopers als Gert Brouns (Limerick), Bart Van Aken (Paard van Troje) en Paul Luyten (Walry) – die zeiden vanwege de gestelde eisen niet eens te hebben meegedongen in de procedure. Investeert de gemeente voor miljoenen in een nieuw landmark voor de stad dat nota bene moet bijdragen aan de versterking van het sociale weefsel in Gent, laat het net zo makkelijk de lokale ondernemers in

www.boekblad.nl

De VVBAD is niet verbaasd. Bruno Vermeeren, coördinator van de brancheorganisatie van bibliotheken, legde onlangs in De Standaard uit dat ze van tevoren hadden gewaarschuwd dat de wet niet zou leiden tot meer bestellingen voor zelfstandige boekhandels. Eerder het tegendeel. ‘Precies omdat de randvoorwaarden en dienstverlening nu belangrijker zijn geworden, krijgen grote spelers meer grip op de markt. Ik snap dat de Gentse boekhandelaren niet gelukkig zijn, maar dat is nu eenmaal een gevolg van de spelregels.’

Het enige wat rest zijn daarom maatregelen van de overheid om onafhankelijke boekhandels toch een kans te geven een aandeel te verwerven of te behouden in de circa twaalf miljoen euro aan omzet die bibliotheken in Vlaanderen jaarlijks genereren. Te beginnen bij de lokale overheid, die heel snel creatiever moet aanbesteden, zodat alle partijen in een gemeente meedoen – zoals bijvoorbeeld in Mechelen wél het geval is, waar de stad nota bene slechts 15 procent korting vraagt.

Gent bestelt bepaalde genres ook bij speciaalzaken. Kunstboeken komen van Copyright, strips van De Poort en Italiaanse boeken van Limerick. Dan moet er voor de hoofdgenres toch ook iets te bedenken zijn. ‘Het is larie dat de stad al jaren het tegenovergestelde beweert’, zei Luyten in De Morgen. ‘Mocht de stad de onafhankelijke boekhandels echt willen steunen, dan moet daar iets op te vinden zijn. Dat betekent niet dat je moet sjoemelen, je kunt dat ook op een correcte en transparante manier doen.’

Zowel in Hoogstraten als in Gent hebben de wethouders aangegeven daar bij een eerstvolgende aanbesteding open voor te staan. Voor nu is echter het kwaad al geschied.

KINDERBOEKENWEEK

Kinderboekhandels en de Kinderboekenweek

‘KINDEREN ZIJN HET LEZEN ECHT NIET MOE’ De jaarlijkse Kinderboekenweek is voor de meeste boekhandels een belangrijke periode. Dat geldt natuurlijk zeker voor de gespecialiseerde kinderboekwinkels. Boekblad informeerde bij drie van hen naar de plannen en verwachtingen voor de editie van dit jaar.

Auteur Frank Hockx

Ingeborg Simonetti is sinds september 2016 eigenaar van de Kinderboekwinkel Nijmegen die bijna dertig jaar geleden werd geopend door niemand minder dan Roald Dahl. Zij is enthousiast over het thema ‘Vriendschap’ – ‘Het heeft iets liefs’ – en vindt de auteurs van geschenk en prentenboek slim gekozen. Van het geschenk van Jozua Douglas heeft ze circa 1200 exemplaren ingekocht. Dat is niet echt meer dan vorig jaar, toen ze perfect uitkwam met de voorraad.

Het thema ‘Vriendschap’ geeft Simonetti ook invulling bij de organisatie van activiteiten: ‘Trap er nou niet in om te veel geld uit te geven’, hield ze zichzelf voor.

Ze nodigde daarom lokale organisaties uit om onder de noemer ‘Vrienden van de winkel’ een activiteit te verzorgen en dat leverde op de activiteitenagenda onder andere een poppenkastvoorstelling, een knutselmiddag en een ‘wobbelyogales’ op. Een samenwerkingspartner is uiteraard ook de bibliotheek. Deze verzorgt in de winkel een middag waarop kinderen samen met hun vriend of vriendin op de foto kunnen in een spannend decor. Samen met de bibliotheek en boekhandel Dekker v.d. Vegt organiseert Simonetti verder het jaarlijkse Nijmeegse Kinderboekenfeest ter afsluiting van de week. Ondanks de voorgenomen financiële voorzichtigheid besloot ze op

een laat moment om, samen met een school, toch nog een bezoek te organiseren van Milja Praagman. Dat was vooral ingegeven door een zekere verontwaardiging toen ze zag dat er geen enkele kinderboekhandel was opgenomen in Praagmans tournee tijdens de Kinderboekenweek.

‘VOOR DE JAAROMZET IS DE KINDERBOEKENWEEK NAGENOEG ONMISBAAR’

september 2018 jaargang 185

De samenwerking met de bibliotheek leidde in september al tot een inspiratieavond voor leraren rond de Kinderboekenweek. Vorig jaar organiseerde Simonetti zo’n bijeenkomst in eigen huis, maar met dertig deelnemers is de ruimte daar wel vol en ze moest veel mensen teleurstellen. In de bibliotheek konden dit jaar ruim 75 leraren zich op de Kinderboekenweek voorbereiden. Ze kregen titels aangereikt en lessuggesties bij meer boeken dan alleen de kerntitels.

Waar kijkt ze vooral naar uit de komende Kinderboekenweek? ‘De eerste zaterdag.

Dan staan er rijen tot buiten, allemaal ouders en grootouders die met hun (klein)kinderen komen om een boek uit te zoeken. Het is dan heel gezellig, niemand vindt het erg om te wachten. Het blijft een mooie, met de Kinderboekenweek verbonden traditie: met je kind naar de boekhandel gaan. Voor de jaaromzet is de Kinderboekenweek dan ook nagenoeg onmisbaar.’

35

INTERIEUR KIEKEBOEK, HAARLEM.

Over het thema ‘Vriendschap’ kan De Leest alleen maar tevreden zijn: ‘Een universeel thema waarover veel boeken geschreven zijn. De keuze voor Douglas als auteur van het geschenk is ook prima omdat hij een grappige schrijver is die het verdient extra in de aandacht te staan. Klanten waarderen het geschenk sowieso altijd.’

Bij de organisatie van activiteiten gaat De Boekenberg graag uit van de eigen kracht van de medewerkers en locatie.

Over het algemeen kiest men voor korte activiteiten in de beide winkels en voor kleinschalige poppenkast- en theater-

Foto Mark Kohn

De Boekenberg bestaat sinds 1986 en is met 150 vierkante meter en 15.000 titels op voorraad een van de grotere kinderboekwinkels. Het is een winkel, met in Eindhoven twee locaties, die zich nadrukkelijk richt op basisscholen en een belangrijke jaarlijkse activiteit in het kader van de Kinderboekenweek is daarom het ontwikkelen van een eigen Boekenberglesbrief voor leraren. Deze ook landelijk verspreide lesbrief is gepresenteerd tijdens twee informatieavonden in

september en evenals in Nijmegen komen daar veel leraren op af. In de lesbrief voor de komende Kinderboekenweek is voor ieder leerjaar een boekproject uitgebreid uitgewerkt, om docenten handvatten te bieden om gedurende de hele periode dagelijks iets te doen rond een boek.

voorstellingen draaien de medewerkers hun hand niet om. Niet alleen vriendschap in boeken, maar ook vriendschap met (figuren uit) boeken staat dit jaar centraal. En niet te vergeten vrienden worden met een Griffelwinnende auteur: schrijfster en stadgenote Suzanne Wouda, bekroond met een Zilveren Griffel voor Sabel, krijgt een Griffelfeestje aangeboden in de winkel.

De Boekenberg presenteert tijdens de week verder onder andere een ‘Boek van de Dag’,een voorstelling van Kindertheater Knorr! en een bezoek van de kleine mol met de drol uit het bekende kinderboek. Maar de afsluiting van de Boekenbergse Kinderboekenweek speelt zich af buiten de winkels: in een nabijgelegen theater organiseren De Leest en haar collega’s, samen met een lokale partner, een ‘Verhalenfeest voor Boekenvrienden’. Winkeleigenaar Jos Walta treedt daar zelf op als verteller van twee Kikker en Pad-verhalen van Arnold Lobel, Iene Biemans leest voor en met handpoppen worden verhalen van Toon Tellegen rond de mier en de eekhoorn tot leven gebracht.

Jessica Jongkind is sinds 2013 eigenaar van de Haarlemse Kinderboekwinkel Kiekeboek die begin september het 35-jarig bestaan vierde. Sinds 2016 is de winkel gevestigd in een pand dat wat meer ruimte biedt dan voorheen. Op ongeveer 60 vierkante meter staan rond de 5000 titels voor lezers van 0 tot 18. Over het thema van dit

JOZUA DOUGLAS EN MILJA PRAAGMAN.

36

Foto Roos Swaap

Dat enthousiasme van kinderen en ouders is ook waar Jozefien De Leest van De Boekenberg in Eindhoven het meest naar uitkijkt: ‘Je merkt vooral in de Kinderboekenweek dat kinderen het lezen echt niet moe zijn en dat mensen heel blij zijn dat wij er als kinderboekwinkel zijn. De Kinderboekenweek geeft ons bovendien een extra kans om enthousiasme voor boeken en lezen over te brengen.’

www.boekblad.nl

KINDERBOEKENWEEK

De Kinderboekenweek wordt officieel geopend op 2 oktober met het Kinderboekenbal. Bij die gelegenheid wordt de winnaar van de Gouden Griffel bekendgemaakt. Van 3 tot en met 14 oktober staan boekhandels en bibliotheken onder het motto ´Kom erbij!´ in het teken van het thema Vriendschap. Het Kinderboeken-

INTERIEUR DE BOEKENBERG, EINDHOVEN

weekgeschenk van dit jaar, De eilandenruzie van Jozua Douglas, verschijnt in een oplage van 355.000 exemplaren. De oplage van het prentenboek Kom erbij van Milja Praagman ligt op 41.000 exemplaren. Op de laatste dag van de Kinderboekenweek vindt op de stations van Utrecht CS en Den Haag CS voor de vierde keer de door sponsor NS georganiseerde Kinderboekenruil plaats. Schrijvers en conducteurs lezen die dag ook voor in speciale mini-voorleescoupés.

‘MENSEN ZIJN HEEL BLIJ ZIJN DAT WIJ ER ALS KINDERBOEKWINKEL ZIJN’

jaar is Jongkind wat minder enthousiast dan vorig jaar toen alles draaide om griezelen. ‘Vriendschap is niet heel sprankelend.

Een kind wordt enthousiaster als je zegt dat een boek heel spannend is, dan wanneer je zegt dat het zo’n mooi verhaal over vriendschap is. Maar het is natuurlijk wel een breed thema, met veel aanknopingspunten.’ Over de keuze voor Douglas en Praagman als auteurs van de speciale Kinderboekenweekuitgaven is ze enthousiast.

‘Het is prettig als een auteur al bekend is en het met een Zilveren Penseel bekroonde werk van Praagman vind ik mooi.’ Jongkind heeft van het geschenk van Douglas 1250 exemplaren ingekocht.

Kiekeboek heeft bekende namen gestrikt voor de activiteiten in de Kinderboekenweek: Anna Woltz en Erna Sassen komen langs, evenals Loes Riphagen. In de bibliotheek organiseert Kiekeboek op

september 2018 jaargang 185

10 oktober een meespeelvoorstelling naar Riphagens prentenboek De gele olifant. Deze samenwerking met de bibliotheek is er al enkele jaren, maar werd dit jaar geïntensiveerd doordat de ook in Haarlem gebruikelijke inspiratieavond voor leraren nu gezamenlijk werd georganiseerd en wat grootser werd aangepakt: kinderboekenambassadeurs Hans en Monique Hagen waren aanwezig om docenten van tips te voorzien en ook ‘leesbevorderaar’ Liselotte Dessauvagie gaf een presentatie.

De enthousiaste reacties van kinderen die een boek krijgen zijn ook voor Jongkind de mooie momenten van de Kinderboekenweek. En omdat ze die reacties bij zoveel mogelijk kinderen wil zien, ook bij moeilijke lezers, heeft Kiekeboek een flinke stapel van de grote letter-uitgave van het geschenk bij de kassa liggen.

37

Jubileumeditie Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis

‘IS HET BOEK NIET EEN VERSCHIJNSEL VAN VOORBIJGAANDE AARD?’ Voor de vijfentwintigste keer verscheen het Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis, uitgegeven door de Nederlandse Boekhistorische Vereniging en uitgeverij Vantilt. Het werd een extra fraaie, feestelijke editie, met aandacht voor een lange reeks boekgerelateerde onderwerpen.

Auteur Enno de Witt

De inhoudsopgave zal het hart van iedereen die op welke wijze dan ook iets met het boek heeft vanzelf al wat sneller laten kloppen. Het jaarboek biedt een overvloed aan interessante artikelen, over zulke uiteenlopende onderwerpen als het merkwaardige schilderij dat het omslag siert, miniboekjesuitgever The Catharijne Press, boekontwerper Irma Boom en het proto-broodfonds dat in de achttiende eeuw de knechten van Utrechtse drukkers en zetters bijstond in tijden van nood, alles peer reviewed. Ruim aandacht is er ook voor de vereniging en het jaarboek zelf, achterin is bovendien een index opgenomen met alle artikelen die in de vijfentwintig jaarboeken zijn verschenen.

glimmend zilver willen tonen. Het geeft al aan hoe breed het begrip boekgeschiedenis wordt getrokken.

Uit alles spreekt de passie die de diverse auteurs hebben voor hun onderwerp, zoals uit de hartenkreet van boekbeslagdeskundige Loes Dorrestein, die oproept te stoppen met poetsen, omdat daardoor veel historische informatie verloren kan gaan, louter omdat musea hun publiek

Hoe relevant kennis van de boekhistorie ook voor de hedendaagse praktijk kan zijn laat de Utrechtse hoogleraar Wijnand Mijnhard zien, in een uiteenzetting die de prikkelende titel Het mislukte offensief van de drukpers kreeg. ‘We zijn gewend de geschiedenis van de omgang

38

Dat blijkt ook uit het pièce de résistance, een essay door historici Jeroen Bos en Lizet Kruyff, ‘een boekhistorische en culinaire verkenning van het bezoek van stadhouder Willem V aan Amsterdam in 1768’, waarin alle historische registers opengaan. Het wordt opgeluisterd met een prachtige, uitklapbare contemporaine afbeelding van het banket dat deel uitmaakte van de festiviteiten, één van de vele treffende illustraties die zijn opgenomen in het door meesterontwerper Martien Frijns zeer fraai vormgegeven boek.

www.boekblad.nl

met gedrukte tekst als een succesverhaal te zien’, schrijft hij. Er verschijnen steeds meer boeken over een uitdijend aantal onderwerpen, boeken komen steeds breder beschikbaar ‘en tegenwoordig is lezen en de regelmatige consumptie van gedrukte tekst de norm geworden. We beoordelen daarom weinig of gebrekkig lezen en analfabetisme als een misstand die bestreden moet worden’, maar alles bij elkaar leeft het idee dat het steeds beter gaat met het lezen. Alleen niet bij Mijnhard: ‘Bij die optimistische voorstelling van zaken zet ik vraagtekens.’

Mijnhard schetst het beeld van een Nederlandse Republiek die tot 1660 toonaangevend was en aan de wieg stond van de moderne communicatiesamenleving.

Tussen 1600 en 1800 steeg het aantal titels spectaculair, maar het lezende publiek bleef daarbij achter. Met andere woorden: de kleine groep die al las ging steeds meer lezen. Dat waren voor een aanzienlijk deel doorsnee lezers die doorsnee boeken lazen: ‘Het was de ont-

VAKLITERATUUR

TUSSEN 1600 EN 1800 STEEG HET AANTAL TITELS SPECTACULAIR, MAAR HET LEZENDE PUBLIEK BLEEF DAARBIJ ACHTER

wikkeldencultuur van de middelmaat, met maar zelden een culturele of intellectuele uitschieter.’

Het feit dat meer Nederlanders beter onderwijs ontvingen en de groeiende economie zorgden er eind negentiende eeuw wel voor dat het aantal lezers toenam, al zal het aantal regelmatige lezers volgens Mijnhard geschommeld hebben tussen de vijf en tien procent van de bevolking. Waarna hij tegen het probleem oploopt dat over de periode van 1870 tot 1970 te weinig bruikbare gegevens beschikbaar zijn. ‘Veel onderzoek richt zich op leesbevordering en is door sociale wenselijkheid gekleurd. De effecten van de vele maatregelen worden helaas zelden of nooit onderzocht.’ En als er al iets wordt onderzocht zijn de uitkomsten onderling weer lastig vergelijkbaar.

Vergelijkingen met vroegere perioden noemt hij daarom ‘hachelijk’, maar als hij toch een poging doet is de verrassende uitkomst dat er anno 2000 weinig an-

ders is dan rond 1800. De vraag is vervolgens waarom dat zo is, terwijl al ruim twee eeuwen ‘met een steeds grotere tempoversnelling indrukwekkende pogingen in het werk worden gesteld om de transfer van kennis en burgeridealen voortaan per gedrukte tekst te laten plaatsvinden: het beschavingsoffensief, het bibliotheekoffensief en vooral een scholingsoffensief.’ In weerwil van al die inspanningen maken we heden ten dage zelfs een daling mee van het percentage lezers.

Mijnhard draagt twee mogelijke verklaringen aan. Het kan zijn dat we ons gewoon niet voldoende hebben ingespannen, het idee waarop het huidige overheidsbeleid volgens hem is gebaseerd: ‘Daarom gaan we, ondanks de ontmoedigende signalen, voort op de oude weg: een extra subsidie voor het bibliotheekwerk, nog maar weer eens een leesbevorderingsoffensief of zelfs de inzet van een heuse prinses bij de campagnes tegen het analfabetisme.’ Een tweede verklaring zou kunnen zijn dat we ge-

september 2018 jaargang 185

woon aan de max zitten, dat er een natuurlijk bovengrens is die we nu hebben bereikt. Wat daarbij een rol speelt is dat het belang van beeldcultuur en orale cultuur al lange tijd wordt onderschat, doordat de gedachte heerst dat uiteindelijk het geschreven woord zal overwinnen.

‘Is het boek niet een verschijnsel van voorbijgaande aard?’ vraagt Mijnhard zich af. Een prikkelende vraag, die de aanzet kan zijn voor een boeiende discussie – waar het volgende jaarboek vervolgens dan weer uitgebreid verslag van kan doen. Want misschien heeft Mijnhard gelijk. Wat dit boek in ieder geval duidelijk maakt, is dat in Nederland de boekgeschiedenis nog springlevend is.

Jaarboek van de Nederlandse boekgeschiedenis/‘Yearbook for Dutch Book History’ 25/2018 – Uitgeverij Vantilt & Nederlandse Boekhistorische Vereniging – 304 blz. – € 29,50

39

SNELLER, MOOIER, GOEDKOPER PRINTING ON DEMAND In september 2017 nam CB de helft van de aandelen van digitaal printbedrijf Printforce over. CB en Printforce wilden hun processen volledig integreren, zodat (on demand) productie en distributie van het boek naadloos op elkaar zouden aansluiten. Het betekende de verhuizing van Printforce van Alphen aan den Rijn naar Culemborg, zodat de on demand geprinte boeken niet eerst van Alphen aan de Rijn naar CB hoeven te worden gedistribueerd om daar te worden ingeklaard. Eind april van dit jaar was de eerste grote stap van de gefaseerde verhuizing een feit. Boekblad sprak met Mathijs Suidman, directeur Media bij CB, en Thom Ringsma, Managing partner van Printforce.

Auteur Geraldine te Gussinklo, Foto’s Stijn Rademaker

CB en Printforce werken al sinds 2011 samen in een joint venture, genaamd JointBookServices (JBS). Hieronder valt de printing on demandstraat die bij CB in Culemborg staat. ‘Een tijd geleden merkten we: de printstraat groeit zo hard en de uitgevers hebben zo’n manifeste wens voor POD, daar moeten we op inspringen’, vertelt Suidman. ‘Daarom hebben we ons belang in Printforce vergroot.’

Printforce, gevestigd in Alphen aan den Rijn, was van origine vooral groot in het maken van boeken speciaal voor de wetenschappelijke markt; denk aan uitgevers als Springer, Kluwer, Brill, maar ook Taylor & Francis – veel voor het buitenland. Zo produceerden ze al 3,5 miljoen exemplaren per jaar. Het bedrijf telt 85 medewerkers en heeft een jaaromzet van 20 miljoen euro. Bij de printstraat van het CB werden vorig jaar tussen de 600.000 en 700.000 boeken geprint, voornamelijk voor algemene uitgevers maar ook veel schoolboeken. Die activiteiten zijn nu in Culemborg samengebracht.

‘POD draait bij ons alleen maar om beschikbaarheid. In een heel veeleisende markt moet je

40

kunnen leveren, de consument wil het meteen hebben.’ Met POD kan het CB de boeken in 24 uur leveren, in plaats van de 3 tot 6 werkdagen van offset drukkers. ‘De jaren 2010 tot 2013 waren zwaar, toen zijn we zo’n 25 procent van de totale boekenmarkt kwijtgeraakt. De markt is toen weer gaan stabiliseren, maar je hebt een efficiëntere boekenproductie nodig. Bij oplages tot 100 is print efficiënter. De uitgever weet niet hoeveel hij er gaat verkopen; nu hoeft hij dan niet meer een onverkochte voorraad bij CB te laten verstoffen. Uitgeverijen kunnen niet alleen geld besparen op opslag, maar lopen ook minder risico. Wij wilden niet alleen inspelen op de marktontwikkeling, maar ook nog eens de productie integreren.’

Zowel Suidman als Ringsma hebben alle vertrouwen in het slagen van deze samenwerking.

Suidman: ‘Het kan haast niet misgaan. JBS was al jaren aan het groeien, Printforce groeit al jaren. En vergeet niet: CB is een BV, in handen van het boekenvak; deze stap moest worden voorgelegd aan de aandeelhouders, oftewel aan de bonden van uitgevers en boekhandelaren.

Zij gingen akkoord, wat betekent dat dit iets is waar de markt om vraagt.’

www.boekblad.nl

INTERVIEW

‘Onze verwachting was oorspronkelijk dat POD vooral geschikt zou zijn voor heel kleine oplages. Educatieve uitgevers bijvoorbeeld willen methodes die primair digitaal worden gebruikt voor een enkeling op papier beschikbaar houden. Maar er zijn situaties waarin het wordt aangewend voor succesvolle titels: als een boek een prijs wint bijvoorbeeld stijgt de vraag plotseling heel sterk. Of denk aan het Boek van de Maand bij De Wereld Draait Door: de ochtend na de bekendmaking wil iedereen het hebben. De wens is om steeds flexibeler te kunnen anticiperen op de markt. Je moet dan in één nacht 1.000 exemplaren kunnen bijmaken. Je wil dus een short print run met razendsnelle en naadloze inslag.’

CB’s eerdere printstraat JBS produceerde alleen single copy, wat al heel snel heel duur wordt als er flinke oplagen moeten worden gemaakt. Ook is nu overigens de levertijd voor meerdere uitvoeringen, bijvoorbeeld hardcover, verkort.

Technologische ontwikkelingen maken op dit gebied ook steeds meer mogelijk. ‘De kwaliteit is geen issue meer. Print was vroeger – en dan bedoel ik 4-5 jaar geleden – van beduidend min-

‘DEZE SAMENWERKING IS IETS WAAR DE MARKT OM VRAAGT’ der mooie kwaliteit dan offset, zeker waar je het hebt over boeken met kleurenafbeeldingen, maar die tijd is voorbij. Zelfs een kenner zal moeite hebben met het onderscheiden van een POD-boek van een offset-boek. Verder groeit het aanbod aan titels heel snel; inmiddels zijn 30.000 van de 115.000 titels leverbaar in POD. Dus van een heel groot deel hebben uitgevers al een POD aangemaakt.’

De oude printstraat, die print op vellen, was heel geschikt voor de productie van boeken die een wat langere omlooptijd hebben. Bij Printforce produceren ze van de rol; dat betekent dat je maar één papiersoort kunt aanbieden, maar wel tegen een zeer lage kostprijs. Thom Ringsma: ‘Je bent inderdaad wat beperkter wat betreft papiersoort. Maar de massa standaardi-

september 2018 jaargang 185

41

‘

seert. Men staat open voor efficiency, dus men staat open voor standaardisering. Overigens zijn alsnog allerlei wensen mogelijk, zelfs offsetkwaliteit voor bijvoorbeeld kunstboeken. En Printforce is echt uniek in de wijze waarop ze hardcover boeken maken tot een oplage van 1.’

Begin 2017 maakten CB en Printforce bekend dat zij een verdergaande samenwerking aan het onderzoeken waren. In september bleek dat CB voor 50 procent eigenaar zou worden van Printforce, en dat de bedrijven ook fysiek bij elkaar zouden komen: het Alphense Printforce zou alle activiteiten gefaseerd naar Culemborg verhuizen. Inmiddels is een pand op het bedrijventerrein van CB, voorheen een logistieke hal, in gebruik door Printforce. ‘Dit gebouw stond er al, maar we hebben het volledig verbouwd’, vertelt

42

UITGEVERS STAAN OPEN VOOR EFFICIENCY, DUS MEN STAAT OPEN VOOR STANDAARDISERING’

Suidman. ‘Wat een logistieke hal vol stellingen was moest omgebouwd worden tot drukkerij. Je hebt het dan echt over rijen enorme machines, dus we moesten alle vloeren versterken, bijvoorbeeld. Op 1 april kon de eerste machine het pand in – door het dak, want op een andere manier paste het niet.’ Om de klanten bij het hele traject te betrekken organiseerde CB op 17 april een bouwborrel, op het hoogtepunt van de bouw. Kort daarna begon het proefdraaien.

Sinds begin juli wordt het gehele productgamma, inclusief hardcover, in de nieuwe hal geproduceerd.

Volgens Ringsma heeft de klant van dit alles niets gemerkt: ‘Bij iedere verhuizing heb je natuurlijk wel zaken die anders lopen dan verwacht, maar het kon natuurlijk niet zo zijn dat de verhuizing bijvoorbeeld onze leveringen zou vertragen.

www.boekblad.nl

Eventuele problemen wilden we ondervangen.

Daarom bleven wij volledig doorproduceren in Alphen, en hebben we gefaseerd producties bij Culemborg ingeschoten. Op termijn, zeg in het eerste kwartaal van 2019, verlaten wij Alphen helemaal.’ Suidman vult aan: ‘Het is een natuurlijke ontwikkeling: Printforce is in Alphen aan de Rijn nog open, en hier is JointBookServices ook nog open. JBS hopen we eind 2018 hier bij Printforce geïntegreerd te hebben.’

Ook Printforce is erg gelukkig met de nieuwe situatie, en zal de vestiging in Alphen aan den Rijn niet snel missen. Ringsma: ‘Printforce zat in Alphen al 15 jaar op die locatie. Het groeit zo’n 25 procent per jaar; dat betekende dat we daar steeds weer machines aan het bijplaatsen waren.

We zaten inmiddels wel wat krap in ons jasje ja.

De routing was ook toe aan een update. De ver-

INTERVIEW

huizing bood ons de mogelijkheid om die te heroverwegen en vernieuwen. In dit nieuwe pand is er een goede flow; het papier gaat maar één kant op, namelijk richting de uitgang. En met deze locatie, naast CB, zitten we nu midden in onze commerciële markt met onze activiteiten. Daardoor kunnen we nog sneller leveren.’

Was er dan helemaal geen weerstand binnen Printforce tegen de verhuizing, bijvoorbeeld onder de medewerkers? Ringsma: ‘De reacties waren in eerste instantie wisselend, maar we hebben een goed sociaal plan neergezet. 15 procent van de 80 werknemers is elders gaan werken; de rest vindt het een mooie stap. Het geeft toch ook verfrissing binnen het bedrijf. En het gaat natuurlijk niet om een fusie, dus we hebben geen ontslagronde hoeven doorvoeren en er is

geen enkele functie geschrapt. Op het moment hebben we zelfs best wat openstaande vacatures; hopelijk komen daar veel Culemborgers op af, want we willen graag ook wat lokale mensen.’

CB verwacht een aanzienlijke groei van het aantal boeken dat door CB/Printforce wordt geprint. ‘We zijn nu druk in gesprek met uitgevers’, zegt Suidman. ‘Veel uitgeverijen komen met hun productiemanagers kijken naar de Printforce-hal hier in Culemborg; zien is geloven. En wie hier langskomt, is onder de indruk; het ziet eruit als een drukkerij, de schaal is eigenlijk gewoon die van een offsetdrukker, alleen dan digitaal. Printforce heeft de bindmachines die je bij een offsetdrukker ziet. Maar Printforce is in staat die machines zo aan te sturen dat je er

‘PRINT WAS VROEGER BEDUIDEND MINDER VAN KWALITEIT DAN OFFSET, MAAR DIE TIJD IS VOORBIJ’ september 2018 jaargang 185

ook ééntjes op kunt produceren.’ De productie is voor een heel groot deel geautomatiseerd, doordat de machines barcodes kunnen scannen. Zo kunnen instellingen per boek worden aangepast. Ringsma: ‘Op dit moment verwerken we zo’n 10.000 tot 15.000 unieke opdrachten per dag. Voor boeken is de gemiddelde oplage ongeveer 1,6.’

‘We kunnen nu de vraag naar POD blijven faciliteren en verwachten dat het percentage van door ons geprinte boeken dat het magazijn verlaat, in een jaar of vijf zal stijgen van 1 procent nu naar 5 procent’, zegt Suidman.

‘Algemene uitgevers kunnen nog beter omgaan met de onvoorspelbaarheid van de vraag, educatieve uitgevers hebben de mogelijkheid om te personaliseren met bijvoorbeeld unieke codes om leerlingen toegang te geven tot een portal. En ook voor anderstalige titels kan POD een uitkomst zijn, omdat klanten ook daarvoor steeds snellere levertijden vragen. Dit najaar gaan wij met allerlei buitenlandse uitgevers in overleg over het beschikbaar maken van hun titels voor het on demand printen door ons. Met JBS zaten we op circa 600.000 geprinte exemplaren per jaar; met de huidige samenwerking willen we dat laten groeien naar 2,5 miljoen exemplaren. Ik ga ervan uit dat die groei zeker mogelijk is.’

43

Coen de Leeuw, Uitgeverij De Leeuw:

‘Ik krijg bij Betapress echt geen voorkeursbehandeling’ Drie jaar geleden begon Coen de Leeuw, neef van Audax-oprichter Jacques, zijn eigen uitgeverij: Uitgeverij De Leeuw, gespecialiseerd in strips en licenties. Hij heeft het idee dat de bodem in de stripmarkt nu wel bereikt is, maar de groei zoekt hij bij de grote retailers, zoals Blokker en Action. ‘Dat is harde handel, er is geen ruimte voor foutjes.’

Auteur Hans van der Klis

44

www.boekblad.nl

ONTMOETING

Ergens weggestopt op het terrein van Audax in Gilze, bij ‘deur 30’, waar de trucks hun lading laden of lossen, is het eenvoudige kantoortje waar Coen de Leeuw (38) zetelt. Tegen de wand een klassiek presentatiemeubel met daarin de uitgaven van zijn nog jonge uitgeverij: pockets van Garfield, stripalbums van Rooie Oortjes en The Champions, een paar scheurkalenders en vakantieboeken van uiteenlopende licenties als Asterix, Paw Patrol van Nickelodeon en Disney-merken als Cars, Emoji, Miraculous en Frozen. Wat bij de eerste blik meteen opvalt: ze zijn verzorgd gedrukt. Dat is geen verrassing:

september 2018 jaargang 185

Coen is de zoon van Rob de Leeuw, de jongste broer van Audax-oprichter Jacques. Rob was veertig jaar lang verantwoordelijk voor de eigen drukkerij op het terrein van de groothandel, distributeur en uitgeverij. ‘Behalve de tijdschriften drukten we alles voor Audax’, vertelt Coen de Leeuw.

‘Briefpapier, enveloppen, bijzondere uitgaven, je kunt het zo gek niet bedenken. En we drukten ook voor uitgeverij De Boemerang.’

Coen spreekt in het meervoud, want al op 6- of 7-jarige leeftijd hielp hij tijdens de vakanties mee in het bedrijf.

45

‘Geweldig vond ik dat. Ik ben nog steeds dol op de geur van drukinkt.’ De familie De Leeuw is hecht; niet alleen zijn vader was werkzaam op het terrein van Audax, zijn moeder was jarenlang de secretaresse van Jacques en heeft samen met hem distributeur Betapress opgezet. En Coen onderhoudt goed contact met zijn neef Hubert, die bij het concern vorig jaar de leiding overnam van zijn vader Jacques, die inmiddels in de tachtig is en voor de derde keer afscheid nam.

Een rotjaar Zelf had Coen de Leeuw de leiding over de drukkerij al eerder overgenomen, in 2011. Maar die liep op zijn laatste benen.

De grafische sector is al jaren een slagveld. De grote orders waren naar rotatiedrukkerijen gegaan, briefpapier en enveloppen werden steeds minder gebruikt.

Dus sloot de drukkerij de deuren en ging De Leeuw verder als drukwerkintermediair. Dat liep eigenlijk heel aardig, totdat Coens vader eind 2014 op 63-jarige leeftijd overleed. ‘Een rotjaar’, vertelt hij.

Het was een van de redenen dat Coen besloot het roer om te gooien. ‘Ik moest opeens alles alleen doen, ik kwam een beetje vast te zitten. Ik geloof dat ik nog drie ordertjes over had. Daar hoef je het niet voor doen.’

Juist in die periode raakte hij in gesprek met Rob Harre, eigenaar van uitgeverij De Boemerang. Harre had nog een paar goedlopende titels, waaronder Rooie oortjes, de strip die vroeger in het Audax-tijdschrift Aktueel verscheen, en De Champions, maar verlangde eigenlijk naar zijn pensioen. Coen had wel oren naar een frisse start. Begin 2015 nam hij De Boemerang over en begon hij zijn eigen Uitgeverij De Leeuw. En meteen in 2016 draaide hij een uitstekend jaar met zijn strips en licenties. ‘Natuurlijk heb ik ook wel wat missers gehad, zoals een activity book met Asterix en Obelix. Daar had ik er 35.000 van gedrukt en aanvankelijk slechts 9.000 van verkocht. Asterix-lezers zijn niet de mensen die activity books kopen, heb ik ondervonden. De restpartij heb ik voor het grootste deel nog wel kunnen wegzetten, maar een succes was het niet.’

De andere boeken en kalenders gaven meer vertrouwen. De films waarvoor hij de licenties heeft, hoeven het niet eens zo goed te doen om een succes te kunnen maken van de vakantieboeken en scheurkalenders, heeft hij gemerkt. ‘De film Frozen is al vijf jaar oud, maar de pro-

46

‘Ik ben er via-via binnengekomen, eerst met een paar placemats’.

ducten lopen nog steeds. En zowel Emoji de Film als de laatste Cars bleek geen doorslaand succes, maar ook daar heb ik weinig over te klagen. De hype rond Cars duurt onverminderd voort.’

Geen voorkeursbehandeling Coen de Leeuw heeft het voordeel dat hij de weg in de distributie goed kent.

‘Maar ik krijg bij Betapress echt geen voorkeursbehandeling’, verzekert hij.

‘Mijn producten gaan gewoon mee in de aanbiedingscatalogus en net als andere uitgevers moet ik hopen op een mooi plekje in winkels als Bruna, AKO, The Read Shop en Primera, en in België bij De Standaard, de Press Shop en Carrefour. Als kleine uitgever heb ik geen geld om daar een speciale positie te bedingen.’

Groeikansen ziet hij in het ontwikkelen van nieuwe producten voor grote retailers, zoals Blokker, Kruidvat en Intertoys.

‘En dan met de nodige creativiteit de licenties uitsmeren’, zegt De Leeuw. Hij heeft namelijk niet de volledige rechten: Big Balloon heeft in feite alle aansprekende titels in het portfolio, maar De Leeuw mag voor een aantal titels de kalenderproducten maken. En dat is soms balanceren op het randje, erkent hij. Het Vakantie-Doe-Boek van Frozen en Cars – de ene kant is voor meisjes, de andere voor jongens – draagt bijvoorbeeld de aanduiding ‘Zomerkalender’. ‘Ach, zo’n groot probleem vinden ze dat niet’, zegt De Leeuw. ‘Als ik ze bij Bruna had gelegd, hadden ze misschien wel bezwaar gehad. Maar ik spreek mijn collega’s bij Big Balloon regelmatig en ik heb groot respect voor ze. Veelbelovende titels hebben zij altijd lang tevoren in de gaten. Ze hebben een uitstekend netwerk en dat moet ik nog opbouwen.’

De Leeuw heeft zelfs al eens een aantal speciale kalenders voor Action mogen

www.boekblad.nl

maken, een droom voor een uitgever in dit marktsegment. Action staat garant voor enorme verkoopcijfers. Maar de marge is er ook naar, zegt hij. ‘Ik ben er via-via binnengekomen, eerst met een paar placemats. Vervolgens heb ik een scheurkalender van Cars, Frozen en de Prinsessen mogen leveren, met een winkelprijs van 3,49 euro. Dat is een hele scherpe prijs, ja. Voor die prijs kun je niet in Europa laten drukken, dat is in India gedaan. Gelukkig weet ik goed de weg in die wereld en is de order perfect verlopen. Want de eisen bij Action zijn heel streng. Het is harde handel, er is geen ruimte voor foutjes.’

De bodem bereikt Het netwerk in de retail uitbreiden vindt hij nu het spannendste aspect van zijn werk. ‘De rest loopt nu wel. Ik heb het idee dat bij de strips de bodem nu wel bereikt is. De overname van Bruna zorgt ook voor stabiliteit in de markt. Print wordt nooit meer wat het was, maar ik ben ervan overtuigd dat het blijft bestaan. Zeker voor mijn doelgroep. Ik heb ook niet echt een digitale strategie. Kinderen zitten nu al veel te veel achter beeldschermen en het besef dat dat geen positief effect heeft, begint steeds meer door te dringen.’

Verder hoopt hij op de beurzen die hij bezoekt nog eens tegen een paar veelbelovende licenties aan te lopen. ‘Ik hoop gewoon op iets leuks, zodat ik mijn assortiment verder kan uitbreiden. Ik kijk niet ver vooruit, daar is de markt te moeilijk voor. Wel probeer ik steeds meer business-to-business te werken. Daar zit meer zekerheid. Ik heb al eens iets voor ING Spaarpunten en voor Renault gemaakt, dat zijn aantrekkelijke opdrachten. Als ik meer kan doen voor zulke klanten, kan ik ook meer gaan insourcen. En dat helpt weer verder te groeien.’

Het beste van twee werelden

SHOB! Scanlaser Hoge Oplage Boeken De voordelige tarieven van offset gecombineerd met de exibiliteit van POD

Het bepalen van de juiste oplage voor boeken blijft een lastig vraagstuk. Te veel produceren betekent een lage kostprijs per exemplaar maar met het risico van hoge opslagkosten en mogelijk zelfs hoge vernietigingskosten.

Te weinig bestellen kan duur uitpakken omdat bij laten drukken kostbaar is.

Scanlaser heeft de oplossing voor dit dilemma in huis! U kunt nu uw offset oplage bestellen in kleinere hoeveelheden tegen de offset prijs. Wij garanderen dit tarief voor 12 maanden. Heeft u vanwege het succes van een titel extra exemplaren nodig, dan kan dat tegen hetzelfde voordelige tarief. Blijft de verkoop achter bij de verwachtingen dan is er geen verplichting de gevraagde oplage af te nemen.

Naast de genoemde voordelen kunt u bij een POD herdruk de cover aanpassen met een mooie recensie die is gepubliceerd of een kleine correctie doorvoeren in het binnenwerk. Bovendien is met deze methode de kans op papierverspilling nihil!

Meer weten? www.scanlaser.nl/shob of bel met onze verkoop binnendienst op 075 – 655 4360 per mail bereikbaar onder sales@scanlaser.nl

Scanlaser werkt inmiddels voor ca. 200 uitgeverijen.

www.scanlaser.nl

Bart van der Mark (links) en Lourens Vellinga

48

www.boekblad.nl

UITGEVERIJ

‘DE MEELOPERS ZIJN ONZE FANCLUB’

IN HET VOETSPOOR VAN DE UITGEVER Drie keer per week trekken de uitgevers van Gegarandeerd Onregelmatig erop uit met de gebruikers van hun wandelgidsen.

Dat is niet alleen leuk. Het is ook noodzakelijk om het grote doel te bereiken: break-even in 2018.

Auteur Maarten Dessing, Foto’s Jan Reinier van der Vliet

september 2018 jaargang 185

De website van Gegarandeerd Onregelmatig laat er geen misverstand over bestaan: niemand mag zich meer dan één keer per maand inschrijven voor de wandelingen die de uitgeverij van wandelgidsen organiseert. De uitgevers lopen gemiddeld drie keer per week met een groep van acht tot tien mensen verspreid door heel Nederland hun eigen routes. Maar deze evenementen zijn zo populair dat er een grens moet worden getrokken.

‘We moeten onze routes controleren’, vertelt Maarten Metz. ‘En dus deden we een keer een oproep: wie wil er met ons meelopen? Wij dachten toen nog: wat bijzonder dat mensen dat inderdaad willen. Maar ze vertelden het door, “meelopen met de uitgever” werd al snel populair. Als we nu de nieuwe wandelingen in de nieuwsbrief aankondigen, zijn de meeste binnen een dag vol. We zouden makkelijk meer mensen mee kunnen nemen, maar met grotere groepen wordt je te veel een reisleider. En je gaat trager. De een moet plassen, de ander wil een informatiebord lezer. En wat als iedereen apart zijn koffie gaat afrekenen?’

Op jaarbasis lopen een kleine vierhonderd verschillende men-

49

UITGEVERIJ

sen ten minste één keer mee.

Bijna altijd zijn dat vrouwen van boven de zestig. ‘Zij hebben de tijd en vinden zoiets gezellig’, vertelt mede-uitgever Lourens Vellinga. ‘Sommigen zitten er twee uur voor in de trein, ze maken er een dagje uit van. We eindigen ook altijd in een café. Ze vinden bij ons gelijkgestemden, maar wandelen ook graag samen omdat ze navigeren lastig vinden of niet alleen het bos in durven.’

Gegarandeerd Onregelmatig geeft al sinds 1990 wandelgidsen uit. Lange tijd was het een hobby

50

naast Metz’ werk als grafisch vormgever. Maar toen in 2007 De mooiste bergwandelingen van Nederland mede door de intrigerende titel een onverwacht groot succes was, begon langzaam het idee te rijzen om het serieuzer aan te pakken. Oók omdat andere uitgevers, onder invloed van gratis routes op internet, steeds minder wandelgidsen maakten.

In 2014 waagden Metz en zijn compagnons Bart van der Mark en Vellinga de sprong om van Gegarandeerd Onregelmatig een normaal renderende uitgeverij te maken. Ze stopten met

www.boekblad.nl

acquisitie van nieuwe klanten voor hun ontwerpbureau, ze deden sindsdien alleen nog het werk dat vanzelf naar hen toe kwam. Zo veel mogelijk energie ging naar het bereiken van het gestelde doel om binnen vier jaar break-even te draaien.

Het ‘meelopen met de uitgever’ is daarbij meer dan een leuk uitje om even het kantoor in Velp te kunnen verlaten. ‘Want naast het controleren van de routes en het maken van foto’s voor onze eigen gidsen – mét wandelaars erop, zodat ze lezers sneller verleiden de routes ook te gaan lo-

pen – worden de meelopers enthousiaste ambassadeurs voor ons fonds’, vertelt Metz. ‘De meelopers zijn onze fanclub. Zíj vertellen over de gidsen en geven ze vaak cadeau.’

De wandelaars moeten zo veel mogelijk rechtstreeks worden bereikt. ‘Ik denk dat maar zo’n 20 procent van de boekhandels ons werk heeft liggen’, zegt Vellinga. ‘Voor de rest zijn we te klein. Of niet relevant, omdat we geen gidsen voor hun regio in ons fonds hebben. En dan nog zijn het maar kleine boekjes. Als die in de kast staan vallen ze amper op en worden ze eigenlijk alleen verkocht aan mensen die heel gericht naar een bepaalde uitgave op zoek zijn.’

De uitgeverij hanteert wel een systeem van gouden en zilveren boekhandels. De acht gouden boekhandels in Nederland krijgen van iedere gids twee exemplaren gratis, de zestig zilveren boekhandels één exemplaar – op voorwaarde dat ieder verkocht exemplaar wordt nabesteld. Dat heeft ertoe geleid dat grote boekhandels als Broese (Utrecht) en Waanders (Zwolle), die zich een ruime collectie reisgidsen kunnen veroorloven, één hele plank voor het Gagarandeerd Onregelmatig-fonds hebben.

Toch zet dat onvoldoende zoden aan de dijk. ‘Daarom ook doen we veel moeite om het aantal abonnees van de nieuwsbrief te verhogen’, aldus Vellinga. ‘Iedere maand verloten we ons volledige leverbare fonds – nu veertig titels, ter waarde van € 622,90 – onder nieuwe inschrijvers.’

De strategie werkt voor de uitgever van de Wandelroute van het jaar 2018 (een route rondom Zuid-Limburg). Het aantal verkochte exemplaren is gestegen naar 25.000 per jaar. In de zomer van 2017 ging het 100.000e exemplaar over de toonbank – een feit dat dit jaar nog eens is gevierd met de uitgave Alle 13

goed, een ‘best of’ die iedereen gratis krijgt bij besteding van ten minste 20 euro op de webshop van Gegarandeerd Onregelmatig. Vorig jaar was nog verlieslatend, maar het break-evenpunt is in zicht.

De belangrijkste concurrentie komt van internet. Andere uitgevers brengen amper nog wandelgidsen op de markt. Alleen het NIVON doet dat nog structureel.

Daarnaast hebben bijvoorbeeld reisgidsuitgevers incidenteel een wandelgids. Ook uit het buitenland waait zo nu en dan iets over.

De ANWB, die wel alle gidsen van Gegarandeerd Onregelmatig op de plank heeft staan, is na een korte opleving eerder dit decennium alweer zo’n 2,5 jaar geleden gestopt met het uitgeven van wandelgidsen.

‘Maar op internet zijn ontelbare gratis routes te downloaden’, zegt Metz. ‘Daar kun je niet mee concurreren. Sterker: onze routes zijn óók gratis te downloaden. Voor een deel als service naar de kopers van onze gidsen, omdat routes na een half jaar al niet meer kunnen kloppen. Er is een hek neergezet, een landgoed gaat dicht, er is een nieuw paadje gelegd etcetera. We werken daarbij samen met wandelzoekpagina.nl, dat jaarlijks een miljoen bezoekers trekt.’

Gegarandeerd Onregelmatig moet het dan ook niet hebben van de routes zelf – net zomin als kookboekuitgevers boeken verkopen dankzij sec de recepten. De gidsen bieden altijd méér: extra informatie, sfeer. De uitgaven moeten ware cadeautjes zijn – om te hebben of om te geven. Vellinga: ‘Daarom is het juist goed dat veel vrouwen met ons meelopen. Voor hen is een wandeling vaker een uitje. Mannen willen eerder lopen; kilometers maken.’

Om deze reden richt Gegarandeerd Onregelmatig zich ook het liefst op het uitgeven van themagidsen. De mooiste wan-

delingen in Salland of Midden-Brabant? Daar is weinig onderscheidend aan. Maar de mooiste vinexwandelingen?

Campuswandelingen op de terreinen van Nederlandse universiteiten? Of wandelingen in de geest van Jac. P. Thijsse, langs de Verkadeplaatjes van weleer? Alleen de titels doen al vermoeden: die uitgaven bevatten meer

DE UITGAVEN MOETEN WARE CADEAUTJES ZIJN – OM TE HEBBEN OF OM TE GEVEN dan routes alleen.

‘Het zijn ook de uitgaven die we zelf het liefste maken’, zegt Vellinga. ‘Helaas verkopen themagidsen toch minder goed. Dat komt omdat boekhandels in bijvoorbeeld Salland bij een gids over Salland denken: doe er maar tien, daar leg ik een stapel van neer. Terwijl in een gids Campuswandelingen maar één route in de buurt van de boekhandel is. Dan zeggen ze: vooruit, we nemen er eentje. Die vervolgens, in de kast in plaats van op een tafel, niet opvalt.’

Ook zijn de uitgevers bij de ontwikkeling van dergelijke gidsen afhankelijk van auteurs. Zij zijn niet in een positie om opdrachten te verstrekken. ‘De opbrengsten voor auteurs zijn minimaal.

Je kunt er hooguit een nieuwe wandeljas of gps van kopen, terwijl er wel veel tijd in gaat zitten.

De auteurs zijn dan ook vaak 65-plussers die financieel vrij zijn en genoeg tijd en dadendrang hebben. Wij volgen daarom vooral hun ideeën.’

Gelukkig levert dat nog steeds voldoende mooie uitgaven op.

En evenzoveel redenen om er met lezers op uit te trekken.

september 2018 jaargang 185

51

Over de kunst van het blurben

‘Dit boek is geweldig: koop het!’

Maar weinig boekenkaften gaan níet vergezeld van een blurb van een recensent, een collega-schrijver of ander bekend persoon of een boekhandelaar. Maar wat zeggen goede aanbevelingen? Van wie zijn blurbs afkomstig en wat staat erin?

Kloppen ze? En worden ze nog wel gelezen?

Auteur Ruben Hofma

‘Een boeiend portret van een ogenschijnlijk perfecte stad en een spannende roman over het moederschap. Indrukwekkend.’ – Publishers Weekly (Kleine brandjes overal, Celeste Ng, Signatuur); ‘Als je er eenmaal in begint laat het je niet meer los.’ – DWDD-boekenpanel (Het einde van de eenzaamheid, Benedict Wells, Meulenhoff); ‘De nieuwe literaire superster uit Latijns-Amerika.’ – The New Yorker (Mijn documenten, Alejandro Zambra, Karaat). Een greepje uit de denderende aanbevelingen op de vooren achterkanten van boeken. Ze vertellen wat over de inhoud, de ervaring van een eerdere lezer of de status van de schrijver, en allemaal hebben ze gemeen dat ze onderdeel zijn van marketingstrategieën. ‘Wat het met een lezer doet, welke inzichten het verschaft, triggert vaak meer dan een quote die alleen zegt dat het boek goed is. Ook heel krachtig: alles wat de autoriteit van de auteur versterkt’, zegt Janneke Sinot van Boekenbusiness, dat redactie en coaching verzorgt op het gebied van non-fictie.

Met een blurb wordt voornamelijk de flaptekst bedoeld, maar soms is de definitie beperkt, zoals in dit artikel, tot geciteerde aanbevelingen van recensenten, collega-schrijvers, andere beroemdheden, boekhandelaren, et cetera, op de kaft, in het boek of op promotiemateriaal. De term werd ruim een eeuw geleden gemunt – in 1907 – door de Amerikaanse schrijver Gelett Burgess. Hij liet later een eigen woordenboek publiceren waarin hij de term opnam. De betekenis luidde: ‘1. Een schreeuwerige adverten-

52

tie; een vurige aanbeveling; 2. Strooplikkerij; een geluid als een uitgever... Op het “omslag” van de ‘nieuwste’ fictie vinden wij de blurb, die met een overvloed van soepele adjectieven en bijwoorden getuigt dat dit boek”de sensatie van het jaar” is.’

In 1947 werd het woord blurb voor zover bekend voor het eerst in Nederland gebruikt, in een recensie die de flaptekst vergeleek met het verhaal zelf.

Uitroeptekens Dat blurbs effect hebben, staat buiten kijf. Hoeveel effect precies is nagenoeg onmogelijk meetbaar. In elk geval moeten de aanbevelingen, kort en krachtig, de interesse wekken van de potentiële

‘WIJ HEBBEN DE ONGESCHREVEN REGEL DAT HET MAG ZOLANG JE DE ESSENTIE VAN DE BOODSCHAP VAN DE RECENSENT NIET SCHAADT’ koper en hem of haar binnen een paar seconden ervan verzekeren dat het een goed boek is, het geld waard. Het gaat om het etaleren van de kwaliteiten van het boek en/of de auteur. Daarbij helpt het volgens Luc de Rooy, uitgever van Karaat, als de klant zich identificeert met de bron van de blurb. ‘Ik neem aan dat

www.boekblad.nl

iemand dan al snel geneigd is de blurb te geloven. Dat is de reden dat wij wel zoeken naar de juiste persoon daarvoor.

Uitgeverij Karaat zit in het hoekje waar de fijnproevers van de literatuur zich ophouden. Een blurb van bijvoorbeeld een SBS6-boegbeeld zou bij ons potsierlijk zijn. Wij zoeken dus vooral naar blurbs van andere schrijvers of recensenten.’

Dat De Rooy als uitgever over blurbs wil praten is uitzonderlijk: gevraagd naar hun quotebeleid hullen veel uitgeverijen zich in stilzwijgen. Een medewerker van Meulenhoff Boekerij zegt dat het quotebeleid niet openbaar is voor publiek, maar een reden hiervoor wordt niet gegeven.

Een goede blurb is een kunst, want hoe maak je zoveel mogelijk potentiële kopers nieuwsgierig? De kunst van het blurben zit hem in de juiste, prikkelende woorden, inhoudelijke dan wel waarderende. Paulien Cornelisse onderzocht in 2009 welke waarderende woorden het goed doen. Dat leverde een klinkend rijtje op: ‘indringend, zinderend, vertelplezier, scherpzinnig, verbeeldingskracht, subliem, rasverteller, dwingend, duister, meeslepend, messcherp en ontroerend.

En natuurlijk het blurbwoord aller blurbwoorden: verontrustend.’ (uit: Taal is zeg maar echt mijn ding).

‘Bij ons hebben álle boeken blurbs’, vertelt De Rooy. ‘Ik vind ze onmisbaar, omdat ze iets toevoegen aan de flapteksten.

In de meer zakelijke inhoudstekst probeer je als uitgever jezelf niet te overstemmen. Natuurlijk gebruik je wel ron-

ACHTERGROND

kende termen, maar om ernstig genomen te worden kun je beter geen driedubbele uitroeptekens in de flaptekst opnemen. En juist daarvoor dienen de blurbs: blijkt dat een recensent een boek prachtig vond en het de hemel in heeft geprezen, dan is soms al één term uit de recensie genoeg om achterop een boek te zetten.’

Het komt vaak voor dat uitgeverijen of schrijvers bekende personen vragen om een quote over hun boek. Daar wordt ook wel eens geld voor neergeteld. Uitgeverij Karaat vraagt zelden om quotes, omdat de noodzaak ontbreekt, en de uitgeverij betaalt er ook niet voor. ‘Over het algemeen geven wij vertaald werk uit.

Dan heb je al keuze uit een rits recensies van de oorspronkelijke versie. Op de een of andere manier voelt het ook vreemd om iemand om twee losse regels te vragen voor op een boek. Ik zou al van iemand moeten weten dat hij een schrijver of een titel geweldig vindt voor ik hem of haar benader voor een losse blurb.’

Knip- en plakwerk Regelmatig worden de quotes op kaften misleidend genoemd. Niet omdat ze een kwestie van smaak betreffen, of omdat maar een klein en positief fragment van een recensie geciteerd wordt, maar omdat de tekstjes geregeld inadequaat overgenomen worden tijdens het knippen en plakken, bewust dan wel onbewust. In 2013 onderzocht NRC Handelsblad twintig quotes op boeken. Dat bleek niet voor niets. Vier ‘citaten’ strookten niet met hun oorspronkelijke hoedanigheid. Refereerde bijvoorbeeld het waardeoordeel ‘meesterlijk’ in een recensie aan de uitwerking van de hoofdpersoon; de uitgever liet dat oordeel op het gehele verhaal slaan. Bij een ander boek verwees het waardeoordeel ‘verrukkelijk’ naar een eerder verschenen boek van dezelfde auteur en de citaten voor de overige boeken werden verkeerd vertaald uit anderstalige media. De betreffende uitgeverijen – Luitingh-Sijthoff, De Boekerij en Cargo – verklaarden dat de onjuiste quotes door menselijke fouten waren ontstaan.

september 2018 jaargang 185

Geen enkele uitgeverij ontkomt aan knip- en plakwerk, willen de blurbs logisch blijven lopen bij overname uit de originele tekst. De Rooy: ‘Soms plak je twee in de recensie los van elkaar staande zinnen aan elkaar. Soms gebruik je maar één woord, meestal maar één zin.

Wij hebben de ongeschreven regel dat het mag zolang je de essentie van de boodschap van de recensent niet schaadt. Het enige positieve woord uit een negatieve recensie gebruiken valt daar dus niet onder, hoe geestig het misschien ook kan zijn om de recensent eens ‘even goed terug te pakken voor die slechte recensie’.’

De recensenten die gequoot zijn, laten wel eens van zich horen als ze een foutje ontdekken. Begin juli nog schreef NRC Handelsblad-criticus Rob van Essen op zijn weblog over een verdraaiing van zijn waardeoordeel over de roman Oogst van Jim Crace. ‘Een klein wonder van vakmanschap’ was oorspronkelijk ‘Dat Crace die stijl consequent weet vol te houden zonder dat de lezer zich erbij gaat vervelen, is een klein wonder dat pleit voor zijn vakmanschap.’ ‘Nou ja, geen groot verschil,’ is de reactie van Van Essen, ‘en het is de sport om uit recensies nu juist die ene zin te knippen die, eenmaal losgeknipt, veel lovender lijkt dan ie in zijn oorspronkelijke context was, maar als je er dan toch aanhalingstekens omheen zet, zorg er dan wel voor dat het om een daadwerkelijk citaat gaat, en niet om iets dat bij elkaar is geknipt en geplakt en nooit zo in de recensie heeft gestaan.’

Prometheus zorgde afgelopen mei voor een bijzondere situatie met een quote uit een privémail. ‘Verpletterend’ prijkte toen in kapitalen op posters van Mano Bouzamours Bestsellerboy. Veel media schreven erover en de uitgeverij werd beschuldigd van misleidende reclame. Het zou een quote zijn uit de Volkskrant, maar de krant had nog geen recensie gepubliceerd over het boek en het woord verpletterend was ook niet gebruikt. De quote – die bovendien dubbelzinnig bedoeld was – kwam uit

53

een persoonlijk mailtje van een Volkskrantinterviewster in reactie op Bouzamours vraag wat ze van het boek vond. Prometheus noemde het een grote fout, bood excuses aan en liet de posters vervangen.

Een twitteraar noemde de actie ‘een sterk staaltje ambush marketing’.

Nog iets geks; in juni verscheen de tweede druk van De val van Oranje, waarop Das Mag de quote van Wim Kieft – ‘Ik begrijp helemaal geen bal van wat Pieter Zwart allemaal zegt.’ – onduidelijk had gemaakt, want Kieft wilde helemaal niet geciteerd worden. ‘Een mooie illustratie van de kloof tussen de oude voetbaljournalistiek en de nieuwe zoals Pieter die voorstaat: gebaseerd op nieuwe tactische inzichten, wetenschappelijk onderzoek en nieuwsgierigheid’, motiveerde Das Mag het citaat. De uitgeverij was wel zo aardig om de quote te ‘verwijderen’ – iets waartoe Das Mag niet verplicht was omdat het gaat om een uitspraak van Kieft, tijdens een talkshow.

‘Stront’ Niet alle schrijvers en lezers zijn gecharmeerd van aanbevelingen op het omslag of in het boek zelf. In de Volkskrant schreef Peter Buwalda in 2013 over zijn aversie tegen blurbs. ‘Op geen van de drukken van Bonita Avenue staat een blurb. Een blurb is vies, mensen, en ik wil geen viezigheid op mijn boek. […]

Het probleem met blurbs is dat ze uitgescheten worden in achterkamertjes, blurbs zijn onderhands, corrupt, bekonkeld. En erger: afgebedeld. Je uitgever, want zelf vind je het ook wel een beetje gênant, bedelt bij een betere schrijver dan jijzelf (anders hoef je z’n stront niet, laten we wel wezen) om een complimentje.’ De tijd haalde Buwalda overigens in, want de laatste druk van Bonita Avenue kreeg de dubbelzinnige quote van A.F.Th. Van der Heijden: ‘Onontkoombaar. Hier komt mijn hoed.’ W.F. Hermans was in zijn tijd vooral tegen blurbs vanwege de sfeer van sensatiezucht en omdat ze in de ogen van de critici hun beloften wellicht niet nakwamen.

Wat lezers betreft: recensent Marja Pruis schreef in 2010 in De Groene Amsterdammer zich te ergeren aan de aanbevelin-

54

gen van enkele schrijvers, omdat ze quotes van die schrijvers op heel veel boeken tegenkwam: ‘Inmiddels wordt het zo vaak gedaan dat het lachwekkend slash ergerlijk is, zeker als je voortdurend dezelfde marktkooplui aan het werk ziet. […] Terwijl het zo’n goed idee leek ooit, want wat is meer vertrouwenwekkend dan een persoonlijke, enthousiaste aanprijzing, bij voorkeur van iemand die je kunt verdenken van enige smaak?’

Er zijn lezers die zeggen niet eens in quotes geïnteresseerd te zijn. De website Hebban stelde in 2015 aan leden de vraag: ‘In hoeverre laat je je beïnvloeden door de reclameteksten achterop (en soms voorop) een boek?’ Niet, blijkt uit de reacties.

Lezers negeren de blurbs zelfs. ‘Ik heb zoveel boeken gelezen waarbij achteraf de lovende citaten op de voor- of achterflap niet bleken te kloppen dat ik gestopt ben me daardoor te laten leiden. Ze hebben niet zozeer het doel de lezer te informeren over de essentie van het boek maar meer een potentiële koper over te halen het boek aan te schaffen. Ook het aanprijzen van boeken door auteurs van naam maakt op mij geen indruk meer’, vertelt iemand, en een ander schrijft: ‘Ik laat me nooit leiden door de kretologie van de uitgever op de achterflap. Ik selecteer mijn boeken op basis van auteur/verhaal, en maak kennis met mij nog onbekende auteurs/verhalen door het lezen van (het slot van) recensies uit een paar kranten en sites van een beperkt aantal recensenten.’

Stoppen met blurben is echter onverstandig. ‘Blurbs werken nog steeds’, zegt Sinot. ‘Zelfs al zijn mensen zich er niet van bewust, ze laten zo’n aanbeveling toch in hun beslissing meewegen.’ Uitgeverij Karaat blijft dan ook blurben, al is De Rooy bereid om de proef op de som te nemen. ‘Ik rolde zelf in 2002 in het boekenvak, dat was volgens mij de tijd dat het niet meer vies was om zelfs voorop een boek een blurb te plaatsen. Dat is in zestien jaar tijd steeds meer gemeengoed geworden. Misschien is het nu wel weer de tijd om bij bepaalde boeken helemaal af te stappen van blurbs. Ik ga eens nadenken over een titel waarmee we dat kunnen doen.’

www.boekblad.nl

‘ZELFS AL ZIJN MENSEN ZICH ER NIET VAN BEWUST, ZE LATEN ZO’N AANBEVELING TOCH IN HUN BESLISSING MEEWEGEN’

Uitstapjes voor boekenliefhebbers in oktober Zeven tips om de komende maand literaire inspiratie op te doen. Kijk voor informatie over evenementen ook op de agenda op www.boekblad.nl.

1

Maand van de geschiedenis

De vijftiende editie van dit ‘grootste geschiedenisevenement’ in het land. Thema dit jaar: ‘Opstand’. In de boekhandel verkoopt u waarschijnlijk het speciale essay van Nelleke Noordervliet, Door met de strijd. Nederland en opstand. Aan het eind van de maand de bekendmaking van de winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs. www.maandvandegeschiedenis.nl / www.librisgeschiedenisprijs.nl

Matilda uit ‘Matilda’ van Roald Dahl (1988, Jonathan Cape) © Quentin Blake, 1988

Deze expositie, waarvoor de Koninklijke Bibliotheek en Meermanno samenwerken met het Engelse House of Illustration dat het archief van Blake beheert, biedt een beeld van zijn complete oeuvre als illustrator. www.meermanno.nl

roman waarmee Alice Walker in 1983 de Pulitzer Prize won.

5

Geen Daden Maar Woorden (13 oktober)

Literair evenement in Rotterdam, op vier locaties rond het Deliplein (Katendrecht). Geen Daden Maar Woorden draait om het geschreven, gezongen en gesproken woord en stelt ‘jong talent’ centraal. Maar dat wil niet zeggen dat er geen bekende namen op de gastenlijst staan: Nina Polak, Marjolijn van Heemstra, Marieke Lucas Rijneveld en Radna Fabias bijvoorbeeld. www.gdmw.nl

maar ook theater, film, een ‘thrillermusical’ en een Roald Dahl-diner. Voor alle leeftijden valt er te griezelen of nagels te bijten. www.nederlandsthrillerfestival.nl

7

Jubileum uitgeverij Conserve (21 oktober)

Een feestmiddag in Schoorl ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan van uitgeverij Conserve, de uitgeverij van een van de eerdere hoofdredacteuren van Boekblad, Kees de Bakker. Met onder andere de presentatie van een jubileumuitgave en de bekendmaking van de winnares van de Eline van Haarenprijs. www.conserve.nl/nieuws

3

Read My World (11-13 oktober)

Foto Jitske Schols

Tijdens de zesde editie van dit festival in Amsterdam staat literatuur uit Turkije centraal. Poëzie, proza, muziek, film en theater, voornamelijk in het Tolhuistuincomplex. www.readmyworld.nl

2

De vrienden van Quentin Blake: Matilda, Mr Stink en de Minpins (6 oktober-3 maart)

4

Illustrator Quentin Blake is vooral bekend geworden door zijn verbeelding van creaties van Roald Dahl: Matilda, De GVR en Sjakie.

Voor de zomer alleen te zien in Amsterdam, maar vanaf oktober in theaters door het hele land: de musicalbewerking van de succes-

Musical The Color Purple op tournee (12 oktober tot en met 13 januari)

6

Nederlands Thrillerfestival (26 oktober tot en met 4 november)

Het spannende verhaal in alle soorten en maten staat centraal tijdens het Nederlands Thrillerfestival in Zoetermeer dat voor de tiende keer plaatsvindt. Dat betekent een programma waarin het niet alleen draait om boeken,

september 2018 jaargang 185

55

Mussenlust

de huismus in 50 gedichten en 150 tekeningen van Peter Vos In deze bundel zijn 50 gedichten over de huismus bijeengebracht, 39 gebloemleesd uit binnen- en buitenland en 11 nieuwe, geschreven voor deze gelegenheid (o.a. Esther Jansma, T. van Deel, Eva Gerlach, Mark Boog en Ad Zuiderent). En dan de tekeningen van Vos! Veelal niet eerder gepubliceerd: dankzij de bijzondere vormgeving met transparanten zijn de drie fasen naar het eindresultaat zichtbaar. En dat maakt dit boek tot een kleinood, volgens voorwoordschrijver JeanPierre Geelen.

Uitgeverij Müller Verkoopprijs € 29,50 ISBN 9 789081 388726 Levering met boekhandelskorting Formaat 20 x 28 x 1,5 cm 136 pagina’s In alle fysieke en online boekhandels Vertegenwoordiging en distributie (via CB)

..1

Ulco Wind postbus@ulcojwind.demon.nl Uitgeverij Müller

www.uitgeverijmuller.nl

De mus, de ‘gewoonste’ van alle vogels, is voor velen veel meer dan een alledaags beestje. In de dichtkunst staat hij symbool voor de liefde, zorg, seksualiteit, religie, spiritualiteit, nietigheid, moed, brutaliteit.

In al die verscheidenheid komt de vogel naar voren als metafoor voor zo ongeveer het hele bestaan. Het tekent de veerkracht van de huismus, dat onopvallende vogeltje waar werkelijk niets gewoons aan is. Een bijzonder beestje is het, een trouwe metgezel die een monument verdient. Een standbeeld, gehakt uit woorden.

) 2 ( - ) 7 4 %8 . ) 7 , 3 6 ) 2 ) 6 ) ' , 8

Ode aan brutale rakker

INTERVIEW

end Vertrekk , uitgever en drukker er kop boekver ders an Wim Wa ug blikt ter

‘Ik ben niet zo’n strategisch denker’ Wim Waanders

september 2018 jaargang 185

57

Na 54 jaar in het boekenvak neemt Wim Waanders afscheid. Uitgeverij en drukkerij Waanders waren al verkocht, de boekhandel gaat naar Van der Velde. Daarmee komt een einde aan een geschiedenis van Waandersmannen aan het roer van dit boekenbedrijf.

De naam Waanders leeft in het boekenvak nog wel voort, nu in de uitgeverij van zijn dochter Marloes.

Auteur Enno de Witt, Foto´s Jan Reinier van der Vliet

Het begon in 1836, toen Waanders’ overgrootvader de al bestaande boekhandel, drukkerij, uitgeverij en binderij van Robijns overnam. In het statige kantoor aan de Grote Markt, waar van 1904 tot 2002 de boekhandel zat, worden boven nog de archieven over die hele, lange geschiedenis bewaard: kasboeken, registers, maar ook algemene observaties.

Op de gevel staat naast de firmanaam ‘uitgevers, drukkers en boekverkopers’, en dat is ook de volgorde die Waanders gevraagd naar zijn voorkeuren noemt: ‘Ik ben ook niet een groot lezer en niet verslingerd aan literatuur, maar ik ben wel graag bezig met het product, het boek.’ Hij begon in 1964, negentien jaar oud, toen zijn vader onverwacht overleed. In de familie bestond de – contractueel vastgelegde – regel dat opvolging alleen via de mannelijke Waanderslijn mocht. Wim Waanders had totaal geen plannen om het boekenvak in te stappen.

Wat dat betreft lijkt hij op zijn vader, die als accountant in Den Haag werkte, nooit naar Zwolle verhuisde en als eigenaar – erfgenaam door het overlijden van zijn broer in het kamp Vught in 1943 – de dagelijkse gang van zaken overliet aan het personeel.

Vanuit de familie was er wel enige druk op hem, hoewel hij weinig tot niets met het boekenvak had: ‘Ik ben eerder een bèta dan een alfa, was net begonnen aan een studie economie in Tilburg, heb ook nog even Delft overwogen en wilde eigenlijk econometrie studeren. Maar het waren andere tijden en het voelde toch als een plicht. Als mijn vader een jaar of vijf langer had geleefd en ik mijn studie had afgerond, was de kans groot geweest dat ik niet in de zaak was gestapt.’

In Zwolle was hij maar een enkele keer geweest. Zijn ouders hadden geen auto, geen rijbewijs, familiebezoek werd per trein afgelegd. ‘Voor mijn vader was Zwolle echt een last op zijn nek. Hij deed het omdat het zijn voorouderlijke plicht was, maar hij was geen ondernemer en personeel vond hij maar niks.’

58

‘Amsterdammers denken dat ze naar Zwolle een dag onderweg zijn en boterhammen mee moeten nemen’

Industrieterrein Wat Wim Waanders onder meer aantrof was een ‘redelijk archaïsche’ boekhandel en kantoorboekhandel aan de Grote Markt, een prominente plek in de stad en dat is ook zijn redding geweest. ‘Er was geen ondernemer die de boel trok, de wereld had stilgestaan, men had niets gedaan aan reclame of marketing. Eén van de dingen die me echt verbaasde in Zwolle was dat als het stadhuis tussen twaalf en twee gesloten was, de ambtenaren gingen dan eten, de boekhandel ook gesloten was. De algemeen bedrijfsleider was net weg, in het totaal liep er een man of vijfentwintig rond. Daarachter, maar niet ermee verbonden, zaten in een aantal panden de drukkerij en binderij. De uitgeverij publiceerde niet meer dan enkele op de Rooms-katholieke clerus gerichte uitgaven.’

Waanders is dan ook van oudsher een rooms-katholiek bedrijf, in een overwegend protestantse, maar levensbeschouwelijk zeer pluriforme stad, met ruim dertig officieel geregistreerde kerkgenootschappen. De enige concurrerende boekhandel is vandaag de dag de van

www.boekblad.nl

INTERVIEW

Wim Waanders met dochter Marloes

oorsprong protestantse boekhandel Westerhof en het onderscheid leeft nog steeds: ‘Het staat niet op de gevel, maar iedereen weet het en dat merk ik.’

Begin jaren zestig brak in ons land de welvaart aan, inclusief loongolven, waar hij als eigenaar ook mee te maken kreeg: ‘Ik heb me wel afgevraagd hoe ik daarmee moest omgaan. De oplossing was zorgen dat er meer omzet kwam.’ Hij sloot bovendien de binderij: ‘Een handbinderij waar dure registers werden gemaakt voor speciale gelegenheden, voor de kerk bijvoorbeeld, om zaken als huwelijken en geboortes in op te tekenen. Die kostten een kapitaal.’ Er werkten een man of zes, zeven, maar hij zag er geen toekomst meer voor.

Na twee jaar begon hij bovendien te bouwen aan een nieuw onderkomen voor de drukkerij, op een net ontwikkeld industrieterrein aan de oostkant van de stad: ‘Zeshonderd vierkante meter. We waren de tweede die ons daar vestigden, “tussen de koeien”. De panden waar de drukkerij in zat waren oud, ze waren al 120 jaar in de familie, er moest iets gebeuren.’ Wat meespeelde was ook

een weer door Waanders in gang gezette omschakeling van klein drukwerk als geboortekaartjes naar handelsdrukwerk: ‘Dan is zo’n hal op een industrieterrein logisch.’

Geschiedenis De drukkerij werd ook ingezet voor de eigen uitgeverij.

Die bouwde onder zijn leiding aanvankelijk aan een fonds met boeken over Zwolle en omgeving. Zo maakte Waanders een voorloper van de reeks In oude ansichten, waar de Europese Bibliotheek later heel veel succes mee zou hebben. Alleen waren zijn boeken niet oblong, maar gewoon quarto. Op die manier kon hij er veel – door de stadshistoricus geschreven – tekst in kwijt: ‘Iedereen wiens familienaam erin voorkwam wilde er één hebben, mensen kochten er soms vier tegelijk.’

In de jaren zeventig volgde een klapper met de serie Ach, Lieve Tijd, een zogenaamd partwork: klanten kochten iedere week een ‘hoofdstuk’ in tijdschriftvorm, als een serie compleet was kon die in een speciale band zelf wor-

september 2018 jaargang 185

59

Het Waanders-pand aan de Grote Markt in Zwolle

60

www.boekblad.nl

INTERVIEW

den ingebonden. ‘Het idee was niet nieuw’, zegt hij, ‘in de achttiende eeuw had je die al en na de oorlog had mijn vader, in tijden van schaarste, de Dikke Van Dale als losse katernen gekocht.’

de gelederen rond de boekenclubs aan het sluiten waren, nadat de uitgevers daar de geest uit de fles hadden gelaten. Dat was een beweging, dat zat in die tijd in de lucht.’

Het commerciëlere denken leidde tot de behoefte aan Wat Ach Lieve Tijd bijzonder maakte was dat de geschiedeeen organisatie. Waanders kende Gerard Scholten, die nis niet chronologisch werd benaderd, maar thematisch. directeur was van textielinkoopcombinatie Topkring Dat deed ook de in 1977 uitgezonden, razend populaire Ceniko, wat later Intres werd en nu Euretco heet, en televisieserie 58 miljoen Nederlanders, vijftien documentaicommissaris bij CB: ‘Daar kende ik hem weer van, want res waarin verschillende aspecten van de Nederlandse gein de Vereeniging heb ik enige tijd de portefeuille Censchiedenis werden belicht aan de hand van historische traal Boekhuis gehad. Ik sprak er met hem over en hij reconstructies, prenten, schilderijen, foto’s en manuszei: waarom komen jullie niet bij ons?’ Zo werd in 1980 cripten. Waanders bracht bij elke aflevering een magaboekendivisie Libris geboren. zine uit, op te bergen in een bewaarband.

Een voordeel was dat Zwolle in 1980 zijn 750-jarig beZwolle staan vierde. Dat wakkerde alles bij elkaar de belangstelEind jaren zeventig breidde Waanders het winkelbedrijf ling voor geschiedenis aan, waar Waanders dan weer van uit. Er kwam een filiaal in de nieuwbouwwijk Zwolle profiteerde. De reeks Ach Lieve Tijd begon met Zwolle, Noord en hij nam boekhandel Tulp over, om de hoek in een deel waar 13.000 exemplaren van de Diezerstraat, beide gingen later naar werden verkocht, breidde in de loop der Bruna. En hij kocht een pand dat ooit in jaren uit naar tal van andere steden en de familie had gezeten terug, zijn vrouw streken, en werd een ongekend succes in begon er een giftshop in: ‘Maar toen kreNederland en België. Wat Waanders weer gen we gelukkig onverwacht in vijf jaar in de gelegenheid stelde om te investetijd vier dochters en ging daar veel aan‘Van procenten ren in een fonds van kwalitatief hoogdacht naartoe.’ waardige boeken over vooral kunst, culkun je niet tuur en geschiedenis.

Voor de nieuwe eigenaren van Waanders leven, wel van is de Zwolse winkel het begin van een centen’ Libris nieuwe cluster van boekhandels, naar De uitgeverij deed Waanders er al die tijd analogie van wat Van der Velde in het bij, tussen de boekhandelsbedrijven en noorden aan het doen is. Waanders zelf drukkerij door. Na zijn overname van het heeft nooit pogingen ondernomen om bedrijf moest hij eerst die branche leren buiten de stad filialen te openen, maar voor de uitgeverij ligt dat, zij het bescheikennen. ‘In het begin ben ik geholpen den, iets anders. Al lag daar geen doorwrochte strategie door mijn schoonvader, die net zijn familie-metaalbedrijf aan ten grondslag: ‘Ik ben niet zo’n strategisch denker, ik naar de beurs had gebracht. Boeken waren ver van zijn bed, maar hij was wel iemand met kennis van zaken. Het vond bijvoorbeeld al die uitgaven over religie prima, dat viel me al snel op dat in het boekenvak niet veel over de deel van het fonds heeft mijn opvolger pas verkocht, aan economische kant werd gepraat. Midden jaren zestig ben Kok, waar het prima op zijn plaats is. Ik kom nog wel in ik betrokken geweest bij de start van ICOB, waar ik enige de kerk, voor mij is dat cultuur. Ik ben ook met kunst, tijd in het bestuur zat, samen met Louis Los. Die was ecocultuur en geschiedenis opgegroeid. Op dat gebied kon noom geweest bij AKZO en had boekhandel De Kler in ik me met de uitgeverij gaan uitleven.’

Leiden gekocht. Als wij binnenkwamen werd soms schuins gezegd: daar heb je de rekenmeesters weer. Maar Eind jaren tachtig opende Waanders een kantoor in wat ik wist dat je van procenten niet kunt leven, wel van centoen zeker nog het absolute hart van de Nederlandse uitten. Mijn benadering was puur pragmatisch. Je bent zelfgeverswereld was, aan het Amsterdamse Singel, op nummer 265, pal tegenover de uitgeverijen op Singel 262. standig ondernemer, je moet zelf je broek ophouden.

‘Dat was meer een plek om te werken en mensen te kunDat waren ze zeker in die tijd niet gewend.’ nen ontvangen’, zegt hij, ‘niet echt een vestiging, zoals bijvoorbeeld Boom heeft. Toen ik Openbaar Kunstbezit Waanders werd ook commissaris van ICOB-dochter Sephad overgenomen van de Staatsdrukkerij ging dat wel tuaginta, uitgever van ramsj, en richtte met een aantal naar Amsterdam, met een man of vijf. Voor ons was Amcollega’s binnen de NBb de Groep Assortimentsboekhansterdam ook niet zo ver weg, we gingen op een ochtend delaren (GAB) op: ‘Wij wilden commerciëler gaan opeheen en weer. Andersom is dat heel anders, Amsterdamreren, maar dat wilde niet iedereen en het kon ook eimers denken dat ze naar Zwolle een dag onderweg zijn genlijk niet onder de noemer van de bond, dus toen is en boterhammen mee moeten nemen. We hebben ook aan deze tafel, hier, Libris geboren. Ik was de eerste voornooit groots bekendgemaakt dat we er zaten, er hing zitter, maar ik deed het niet alleen, er waren mensen bij geen bord en er was ook geen ambitie om er te blijven. als Ad Heinen, Veenstra, Paagman, Van der Maar, een Wij waren echt Zwolle, daar zat de centrale administratie, man of twaalf. Ik zat ook in het bestuur van de KVB (de de drukkerij, we woonden hier. We waren ook enorm self Vereeniging) en hoorde bij wat genoemd werd de club supporting. We bezorgden zelfs in België, met vijf auto’s vijf voor twaalf, vijf uitgevers en twaalf boekverkopers die

september 2018 jaargang 185

61

reden we daarheen, we haalden de retouren op en het kon nog uit ook. Het heeft er ook mee te maken dat ik de controle wilde hebben, en dat gaat niet als je her en der zit. Je kunt het bedrijf wel opsplitsen in aparte divisies, maar daar heb je dan weer een ander soort manager voor nodig.’

Toch ging de komst naar Amsterdam niet aan iedereen voorbij. In het boek dat voor Waanders’ vijftigste verjaardag werd gemaakt schreef Geert Mak: ‘Waanders, allemaal prachtig die ambassade in Amsterdam, maar je blijft toch wel in Zwolle zitten, want dat is een stukje van jullie cultuur’. ‘Dat is ook zo, we zijn een goed provinciaal bedrijf.’ Bij wijze van ludieke actie werd voor een foto een spandoek aan het pand gehangen met de tekst: ‘Waanders rot op’.

Zwarte bladzijde Intussen begonnen uitgeverij en drukkerij meer en meer van Waanders’ tijd te eisen. De machines werden steeds groter en konden meer: twee-, vier-, vijfkleurendruk en op het laatst een enorme, geavanceerde Heidelberger die het perfecte drukwerk leverde dat nodig was voor de zeer fraaie kunstboeken en catalogi, die vaak werden gemaakt in samenwerking met musea. Kwaliteit en tijd stonden voorop, wat ook consequenties had voor de inzet van personeel: ‘Dat zou eigenlijk in ploegendienst moeten werken, maar dan raak je de alertheid en het groepsgevoel kwijt. We zijn gaan werken met verlengde dagdiensten.’

In 2009 verkocht Waanders, in de veronderstelling dat hij op korte termijn met pensioen zou gaan in verband met zijn gezondheid, uitgeverij en drukkerij aan Roelant Hazewinkel, onder meer ex-Kluwer, die de drukkerij een jaar later verkocht aan Piet Sloot, daarvoor directeur van Thieme Mediacenter Zwolle, die het bedrijf voortzette als Epospress. Sloot werd ongewild het slachtoffer van het latere faillissement van de uitgeverij. Piet Sloot werkt nu bij Wilco Art Books en de Heidelberger draait in China.

De fusie in 2010 van de uitgeverij met d’Jonge Hond van Steven Hond werd voor Uitgeverij Waanders weer een zwarte bladzijde in de geschiedenis. Door de samenwerking zou bij Uitgeverij Waanders de focus nog meer op moderne kunst gericht worden, maar minder dan een jaar later werd de samenwerking alweer ongedaan gemaakt en vertrok Hond. Omdat de bedrijfsnaam net als de gestileerde W in het logo in bezit was gebleven van Waanders kreeg de uitgeverij als nieuwe naam WBooks.

In 2012 maakte WBooks in afgeslankte vorm een doorstart na een volgens Waanders dubieus faillissement.

‘Het gedoe met de uitgeverij heeft pijn gedaan en ook veel geld gekost’, zegt hij daarover. ‘Ik had het niet van dit soort mensen verwacht. Het is jammer. Ik heb zelf ook fouten gemaakt met die verkoop, het zit heel diep.

Het was een onverkwikkelijke periode.’ Het zit hem ook dwars dat in Zwolle in brede kring nog steeds wordt gedacht dat de W in WBooks voor Waanders staat. Volgens Waanders heeft dochter Marloes, die met

62

succes sinds 2010 uitgeverij Waanders & De Kunst leidt, daar last van.

Broerenkerk Inmiddels vroeg ook de uit zijn jas groeiende boekhandel aandacht: ‘Ik heb in 1998 eerst nog een kerk overwogen, daarna hebben we een voorlopig koopcontract getekend voor het oude binnenstadspostkantoor, maar ik voelde me zo langzamerhand een projectontwikkelaar en dat wilde ik niet.’ Gekozen werd voor een pand in Het Eiland, een nieuw winkelcentrum aan de rand van de binnenstad. Waanders had daar niet eens een eigen kamer: ‘Het liep daar begin deze eeuw prima, ik hoefde daar alleen maar te komen voor het beleid en de cijfers.’

In 2008 kwam alsnog een kerk, de Broerenkerk, in beeld als nieuwe locatie en begon een project dat veel meer tijd nodig zou hebben dan Waanders verwachtte. De verbouwing liep van meet af aan tegen belemmerende regelgeving aan en bovendien moest het budget naar boven worden bijgesteld, wat ook te maken had met het monumentale karakter van het uit 1466 stammende gebouw. Waanders, die toen al veel had geïnvesteerd, maakte duidelijk dat hij geen miljoenen in een huurpand zou steken. Het liep uit op wat hij een ‘schaakspel tussen mij en de gemeente’ noemde, totdat hij het pand kon kopen.

En er was meer tegenslag. In de kelder moesten onder andere toiletten en een keuken komen. De verhuizing naar een begraafplaats van de resten van circa 2.500 mensen die daar lagen was al geregeld, toen duidelijk werd

www.boekblad.nl

INTERVIEW

naar mijn idee ook nooit in geslaagd een goede structuur in de organisatie te krijgen en dat ligt aan mij. Ik geef niet zo makkelijk dingen uit handen. Ze zeggen dat ik dominant ben. Dat vind ik zelf niet, maar het kan komen doordat ik op mijn negentiende op eigen benen stond en beslissingen moest nemen. Ze zagen dat ik relatief jong was en dan vroegen ze: u moet zeker even overleggen met uw familie. Het zal dus best dat ik dominant ben. Ik wist van tevoren niet dat de boekhandel zo uit de hand zou lopen, ik dacht de toekomst van de boekhandel te verzekeren, zodat ik afscheid kon nemen, maar was er tot zeer recent veertig uur per week mee bezig en dat was niet de bedoeling, ook al vond ik het wel leuk.’

Incunabelen Als hij zijn lange loopbaan in het boekenvak overziet noemt hij één doorslaggevende verandering: ‘Vroeger was het boek een must, een middel bij uitstek voor educatie, recreatie, noem maar op. Een boek moest je hebben.

Die tijd is voorbij. Het boek moet zich opnieuw uitvinden, moet iets worden wat je niet moet, maar wilt hebben. Dat is de meest elementaire verandering. Het vak heeft veel moeite met die omschakeling en is aan het zwerven geslagen. Dat zie je vaker. Kijk maar eens hoe de Kluwers en Elseviers aan het sukkelen zijn geweest voor ze hun huidige vorm hadden gevonden. De traditionele boekhandel is er nog steeds niet uit. Veel zal verdwijnen, wat blijft zijn de grote assortimentsboekhandels met ondernemers aan het roer.’

‘Dat het boek blijft is zo klaar als een klontje, de vraag is in welke vorm’

dat het ontwerp van de architect de fundering en daarmee de gewelven in gevaar zou brengen. Voor de toiletten moest een aanbouw komen, wat ook weer een vergunning vereiste. De horeca werd groter dan aanvankelijk de bedoeling was. Verder maakte Waanders zich druk om de omgeving, waar veel leegstand was en nog steeds is, maar die door de gemeente stiefmoederlijk wordt behandeld. ‘Het was vechten’, zegt hij. ‘Er zijn momenten geweest dat ik wilde stoppen, maar dat zou me teveel gaan kosten.’

Terwijl dat allemaal gaande was raasde een crisis door het land, die het boekenvak extra hard leek te treffen. Bij boekhandel Waanders merkten ze daar weinig van, wat mede te maken had met het karakter van de stad: ‘De omzet is op peil gebleven, hoewel we die niet helemaal hebben kunnen vasthouden, doordat Zwolle economisch op peil bleef. De Randstad loopt over, wat zorgt voor economische verschuivingen, de infrastructuur is in orde, we profiteren van onze centrale ligging en we hebben nooit grote industrie gehad die verdween, zoals bijvoorbeeld Deventer. Zwolle is een ambtenarenstad met een diensteneconomie, dat zal zeker gescheeld hebben.’

De winkel, dochter Ellen is er nu verantwoordelijk voor de brasserie, draait sinds de opening in 2013 uitstekend, maar over zijn eigen rol is hij kritisch: ‘Voor de centen had ik de kerk nooit moeten doen, ik deed het uit sentiment, voor de continuïteit van de onderneming. Ik had met de uitgeverij door moeten gaan en niet met de boekhandel. Dat heb ik niet goed gedaan. In de kerk ben ik er

Daarbij is een herkenbare identiteit volgens Waanders van levensbelang: ‘Dat is een grote fout die Selexyz en Polare hebben gemaakt, daar moest alles onder dezelfde naam. Binnen Libris is daar ook discussie over geweest, maar Waanders is Waanders gebleven. Dat moet je niet willen veranderen.’

Toch had het in 1979 weinig gescheeld, of de boekhandel was naar Kluwer gegaan. Topman Joop Alberdingk Thijm wilde hem hebben als directeur van Boekhandelsgroep Nederland (BGN). ‘De drukkerij kon naar Tulp, de uitgeverij naar Veen en de boekhandel zou aanschuiven bij de rest. Ik heb daar maanden over nagedacht en gepraat. Ik vroeg me af of ik het wel kon. Ik dacht het eigenlijk niet. En ligt me dat? Ik ben te veel de zelfstandige ondernemer die liever de kleine baas is dan de grote knecht. Alberdingk Thijm is toen wel bij ons in de raad van advies gekomen.’

De grote vraag, of het boek zal blijven bestaan, beantwoordt Waanders ten slotte met een volmondig ja, zij het met een kanttekening: ‘Ik verzamel incunabelen, de oudste is van 1479 – en ziet er trouwens beter uit dan menig boek van nu. Dat het boek blijft is zo klaar als een klontje, de vraag is in welke vorm. Het e-boek is geen hebbeding, een gedrukt boek is tastbaar en kun je mooi uitvoeren.

Maar je ziet het consumentisme veranderen, van bezit naar gebruik. Ik hecht nog aan een auto, mijn kleinkinderen willen alleen maar ergens naartoe.’

september 2018 jaargang 185

63

‘ER ZIJN HONDERDEN GOED VERFILMBARE TITELS, HET GAAT EROM DAT JE EEN GOEDE MATCH VINDT’ 64

www.boekblad.nl

BOEK 15RUBRIEK EN FILM

Boekverfilmingen

UITGEVERS EN PRODUCENTEN VINDEN ELKAAR STEEDS MAKKELIJKER Op het afgelopen festival Film by the Sea in Vlissingen vormde de pitchbijeenkomst ‘Van Boek naar Doek’, georganiseerd in samenwerking met de CPNB en Shared Stories Rights Agency Amsterdam, opnieuw een belangrijk programma-onderdeel. Uitgevers pitchen professioneler en dat heeft resultaat.

Auteur Enno de Witt, Beeld Film by the Sea

Directeur Dorien van Londen van Shared Stories ziet de belangstelling voor boekverfilmingen toenemen: ‘Ik heb nog nooit zo’n drukke zomer gehad, naast vertaalrechten worden filmrechten steeds belangrijker.

Er is veel belangstelling voor ‘Van boek naar doek’. Het is dan ook een prettig podium, waar auteurs en producenten elkaar ontmoeten. Ik zeg wel eens dat heel Amsterdam naar Vlissingen afreist. Je ziet dezelfde gezichten, maar dan op de boulevard achter de mosselen.’

De eerste vrijdag van het festival pitchten uitgevers en auteurs hun voorstellen. Dat gebeurt steeds professioneler: ‘Niet lukraak, maar gericht. Er zijn honderden goed verfilmbare titels, het gaat erom dat je een goede match vindt. Het doel is dat de producenten blij zijn, we faciliteren in de organisatie daarom ook andere uitgeverijen dan die van VBK (waar Shared Stories onderdeel van is, red.). Wat goed is voor de branche is ook goed voor ons. Al moet ik uiteindelijk natuurlijk wel verantwoor-

ding afleggen. Uitgevers kunnen daarbij van elkaar leren. De hoofdzaak blijft mooie boeken maken, maar dit is een belangrijke bijzaak. Ze kunnen hier tips en trends delen met elkaar.’

Van Londen ziet een verschuiving van films naar televisieseries, onder invloed van Netflix en bingewatchen: ‘Dan praat je over een ander productieproces, je moet nadenken over wat het seriematig goed zou kunnen doen. Het is verder leuk om te zien dat sommige genres het nog steeds goed doen, zoals RomComs.’

Ook in de onderhandelingen over de verkoop van filmrechten is een kentering aan de gang.

Voorbij zijn de dagen dat een producent een optie nam en het verder maar afwachten was wat ermee gebeurde: ‘Ik was ooit bij een agent die een kast vol boeken had, van allemaal waren de filmrechten verkocht. Ik vroeg hem hoeveel er verfilmd waren.

Hij gooide één boek op tafel. Je ziet nu dat gesprekken veel langer duren, soms wel maanden.

september 2018 jaargang 185

We kijken heel goed wat de producenten willen en wat we voor onze auteurs kunnen betekenen.

Het uiteindelijke doel is dat er een film komt. Vroeger gebeurde dat misschien met één op de tien opties, hoe die verhouding nu ligt zou ik niet precies weten, maar ik denk rond de vijftig procent. We zijn heel actief en de tijd die we erin stoppen werkt.’

Voor de nabije toekomst voorziet Van Londen een toename van het aantal producties op Europees niveau: ‘Voor ons is dat interessant omdat dan ook de boekvertalingen in de belangstelling komen. Je kunt de consument er op wijzen dat er een vertaald boek bij de film is. Ik verwacht ook dat het audioboek daarbij een belangrijke rol zal gaan spelen.’

Bij de eerste editie van het festival in 2006 was er al aandacht voor filmrechten van boeken, vertelt directeur Leo Hannewijk, maar toen lag het accent op ingewikkelde juridische kwesties: ‘Je had destijds bijvoorbeeld gedoe rond de verfilming van Joe

65

Speedboot. We hebben toen en ook in de jaren erna juristen uitgenodigd om hun licht daarover te laten schijnen. Vragen die aan bod kwamen waren bijvoorbeeld of en in hoeverre je als auteur betrokken moet zijn bij de verfilming van je boek.’

Het was duidelijk dat boeken niet zomaar hun weg naar filmproducenten vonden, zegt Hannewijk: ‘We zagen toen al dat er een leemte was.

Het festival was een goede plaats om auteurs, uitgevers, producenten en filmmakers met elkaar in contact te brengen. We hadden een prettige samenwerking met de CPNB

en Dorien heeft het initiatief genomen voor de pitchbijeenkomst, die ze inmiddels heeft doorgetrokken naar festivals als Cannes en Berlijn.’

Hannewijk ziet de laatste jaren de belangstelling voor het onderwerp toenemen: ‘Vroeger vroeg men zich soms af of dat nou nodig was, een boekverfilming, terwijl een kwart van alle films is gebaseerd op een boek.

Nu vindt men elkaar veel makkelijker, niet alleen hier, maar ook op het Nederlands Filmfestival en in het buitenland. Boekverfilmingen zijn meer geaccepteerd en de contacten worden makkelijker gelegd.’

De Parel voor beste boekverfilming ging vorig jaar naar Tonio, gebaseerd op het boek van A.F. Th. van der Heijden, dat uitkwam

bij De Bezige Bij. Van het boek verscheen ook een speciale filmeditie, vertelt rechtenmanager Marijke Nagtegaal: ‘Dat doen we bijna altijd bij boekverfilmingen, zeker als er mooie en beroemde acteurs op het affiche staan, want de producent heeft het liefst het posterbeeld op de cover. Dat lukt ook altijd wel, als wij het mooi vinden en de mensen die erop staan betaalbaar blijven. Het is moeilijk te zeggen of er een effect is op de verkopen. Maar we vinden het mooi dat de prijs er is, je krijgt toch weer aandacht voor een titel.’

Bij de Bij verschenen de afgelopen twee jaar filmedities van Knielen op een bed violen (Jan Siebelink), Het leven is vurrukkulluk (Remco Campert), Dubbelspel (Frank Martinus Arion) en Niemand in de stad (Philip Huff).

Deze laatste film is te zien vanaf 4 oktober.

Das schweigende Klassenzimmer bekroond Op het festival Film by the Sea is de Film- en Literatuurprijs, de prijs voor de beste boekverfilming (voorheen De Parel), toegekend aan Das schweigende Klassenzimmer van Lars Kraume.

De film is gebaseerd op het boek van Dietrich Garstka, dat in 2008 bij Mets & Schilt in vertaling verscheen onder de titel De zwijgende klas.

Overige boekverfilmingen die de komende weken in première gaan zijn: Oktober 10 Superjuffie! (naar het boek van Janneke Schotveld, verschenen bij Van Holkema & Warendorf) 11 Rafaël (Christine Otten, Atlas Contact) 11 Zwaar verliefd! (Chantal van Gastel,

66

www.boekblad.nl

The House of Books) 12 First Man (James R. Hansen) 18 Jungle Book (Rudyard Kipling, Het jungleboek, Clavis) 25 The Girl in de Spider’s Web (David Lagercrantz, Wat ons niet zal doden, Signatuur) November/December How the Grinch stole christmas (Dr. Seuss) Fantastic beasts and where to find them 2 (J.K. Rowling, Fabeldieren en waar ze te vinden, De Harmonie) The Black Hand (Stephan Talty) Bel Canto (Ann Patchett, Belcanto, Meulenhoff) All The Bright Places (Jennifer Niven, Waar het licht is, Moon)

BOEKENPOST is hĂŠt blad voor boekenliefhebbers!

Word nu abonnee voor 38 eur o jaar en ontv per a twee numm ng ers gratis van Boekenpost

Aanmelden kan door een mail te sturen met uw gegevens naar info@stipmedia.nl o.v.v.

Abonnement Boekenpost.

B o e k e n p ost 1 57

75

Vlaamse uitgevers over hun succes in het buitenland

‘Je verkoopt niet zomaar aan China’ Hoe kleiner het taalgebied, des te internationaler de aanpak. Voor een aantal Vlaamse uitgeverijen lijkt dat zeker op te gaan. Lannoo, Clavis en Ballon Media verkopen jaar na jaar meer titels aan het buitenland. Hun afdeling ‘foreign rights’ is een van de snelst groeiende bedrijfsonderdelen.

Azië is de grootste groeimarkt, maar eigenlijk vinden de Vlaamse titels - vooral kinderboeken - overal hun weg. ‘Succes brengt succes met zich mee. We gaan steeds een stapje verder.’

Auteur: Constantijn Hoffscholte

In China zijn vorig jaar ruim 17 miljoen kinderen geboren. Hoe vreemd het ook klinkt, de kans dat een substantieel deel van hen opgroeit met kinderboeken van oorspronkelijk Vlaamse bodem is reëel.

De verkoop van vertaalrechten aan China vanuit Vlaanderen is al een aantal jaar booming. Afgelopen juni nog verkocht Ballon Media de hele Jommeke-stripserie aan het Chinese Bright Media. Lannoo doet er al een tijd goede zaken met bijvoorbeeld de titels over Vos en Haas. En de Rikki-prentenboeken

68

van uitgeverij Clavis zijn er dermate populair dat auteur Guido Van Genechten bij een bezoek als een beroemdheid wordt ontvangen.

China is zeker niet het enige land waar de Vlaamse uitgeverijen hun titels goed verkopen. De wereld van licentiehandel, vertaalrechten en export blijft allang niet meer beperkt tot West-Europa en de VS. Toch is het succes van de Vlaamse (kinderboeken) uitgevers opvallend. Waar komt het vandaan? Wat bepaalt het succes? En waar ligt de grens?

www.boekblad.nl

UITGEVERIJ

Liesbeth De Bruyne, Lannoo Publishers:

Fot oL an n

‘WIJ KUNNEN DE MOGELIJKHEDEN VAN EEN TITEL VRIJ GOED INSCHATTEN’ oo

Chinese uitgave Lannoo

In 2005 begon Liesbeth De Bruyne bij Lannoo als Foreign Rights Manager. ‘Tot dat moment verliepen de buitenlandse contacten via de verschillende afdelingen.

Van een gecoördineerde opzet was nog geen sprake. Ik kreeg de kans om hier een afdeling op te zetten.’ Het foreign rights team bestaat inmiddels uit drie fulltime medewerkers. De Bruyne zag het aantal internationaal verhandelde titels van een bescheiden aantal groeien naar honderden per jaar. De precieze cijfers houdt Lannoo voor zichzelf, maar De Bruyne laat wel doorschemeren dat het om ‘een zeer aanzienlijke groei’ gaat.

Een verklaring is volgens haar te vinden in de voortschrijdende technologie. ‘Twintig jaar geleden moesten we nog faxen sturen om met het buitenland te corresponderen, nu gaat dat via e-mail of zet je met het grootste gemak een ‘conference-call’ op. De wereld is kleiner geworden en daardoor is het makkelijker zakendoen. Wij merken ook dat buitenlandse klanten steeds meer open staan voor onze titels. Trends worden sneller wereldwijd opgepakt. Iets wat nu bij ons populair is, kan dat over een tijdje ook aan de andere kant van de wereld zijn.’

De rechtenverkoop speelt zich af in drie segmenten: verkoop van vertaalrechten, het aangaan van coproducties met een buitenlandse partner en export, ofwel titels die Lannoo zelf in andere talen uitgeeft. De drie onderdelen zijn in aantal en omzet gelijkwaardig, zegt De Bruyne.

Naast kinderboeken behoren academische titels, hobbyboeken en luxe uitgaven op het gebied van kunst, lifestyle, fotografie en mode tot de meest verkochte genres. De Bruyne noemt kwaliteit, originaliteit en toegankelijkheid van de boeken als succesfactoren. ‘Bij non-fictie speelt nog mee dat de auteur een autoriteit moet zijn in zijn of haar vakgebied. Dat maakt een titel uniek en als iets uniek is, wordt het ook verkocht. Bij Lannoo kunnen we wat dat betreft trots zijn op de namen in ons fonds.’

Niet alles is direct een succes. ‘Soms zijn we twee à drie jaar bezig om een bepaalde titel aan het buitenland te verkopen. Als het dan toch lukt, maakt dat zeer gelukkig. Wat helpt is dat we de nodige naamsbekendheid hebben opgebouwd. Succes brengt succes met zich mee, van daaruit kunnen we steeds weer volgende stappen zetten en nieuwe landen bereiken. Maar het gaat niet vanzelf, de vruchten zijn niet meteen te plukken. Het is een kwestie van lange adem en doorzetten. Een factor is natuurlijk ook dat wij als uitgeverij sterk inspelen op de buitenlandse markt. Dat gebeurt al in de beginfase, onze uitgevers gaan meer en meer op zoek naar titels die niet alleen voor de binnenlandse maar ook voor de buitenlandse markt interessant zijn.’

Sinds Lannoo in 2011 voor het eerst aanwezig was op de Beijing Book Fair nemen de contacten met Azië exponentieel toe. ‘China, Japan en Zuid-Korea, maar ook Vietnam en India. Het zijn geen eenvoudige markten, omdat de verkoopprijzen er aanzienlijk lager liggen dan bij ons. Maar dat was in China aanvankelijk ook zo en daar is het toch bijgetrokken. Vlak ook Engeland en de VS niet uit, wij geven daar zelf veel uit. Ook in Oost-Europa en Latijns-Amerika liggen kansen. Het is kortom heel divers.’

september 2018 jaargang 185

69

Alexis Dragonetti, Ballon Media:

Foto Ba llo n

‘BUITENLAND IS EEN LOGISCHE KEUZE’

ia ed M

Reeks vertalingen Ballon Media

70

Ballon Media heeft becijferd dat het jaarlijks ongeveer 2,5 miljoen kinderboeken verkoopt in meer dan 100 landen en zo’n 70 verschillende talen. Van de totale omzet, circa 15 miljoen euro, is 40 procent afkomstig van de buitenlandse activiteiten. Niet zo vreemd dus dat CEO Alexis Dragonetti deze activiteiten als een essentieel onderdeel van de uitgeverij beschouwt. ‘Wij groeien gemiddeld 5 procent per jaar. De helft van die groei grijpt plaats in het buitenland.’

Dragonetti spreekt van een ‘natuurlijk traject’ als het over de internationale werkwijze van Vlaamse uitgeverijen gaat. Gezien de beperkte omvang van de thuismarkt is het volgens hem logisch om over de grenzen te kijken. ‘In Vlaanderen wonen 6,5 miljoen mensen, dat is te weinig om binnen eenzelfde productsegment structurele groei te realiseren. We zijn daarom bijna verplicht om naar andere opportuniteiten te kijken.’ Dat het de Vlamingen ogenschijnlijk gemakkelijk afgaat, verklaart hij mede vanuit een historische component. ‘Vlamingen zijn doorgaans aanpasbare mensen. Wij hebben in de geschiedenis verschillende overheersingen meegemaakt en kennen een grote culturele diversiteit. Die achtergrond draagt ertoe bij dat wij capabel zijn om cultuurneutrale content te brengen. Voor succes in het buitenland is dat niet onbelangrijk.’

De term is gevallen: cultureel neutraal. Volgens Dragonetti is het de belangrijkste voorwaarde om (kinder)boeken aantrekkelijk te maken voor wereldwijde verkoop. ‘De thema’s zijn vaak vrij algemeen, waar het vooral om gaat is de uitwerking. Die moet geschikt zijn voor verschillende culturen, zodat het boek in meerdere landen verkocht kan worden. Daarnaast moet het boek visueel aantrekkelijk zijn en een duidelijk herkenbaar concept uitstralen.’

De meest succesvolle titel van Ballon Media is Allereerste stapjes, een reeks educatieve kartonboeken met foto’s voor 0-3-jarigen. Deze serie verscheen al in 71 talen, waaronder het Papiaments en het Georgisch. Een recent succes is de verkoop van de Jommeke-stripboeken aan China. Verspreid over acht jaar verschijnen daar alle 290 titels van de reeks. Zonder slag of stoot ging die verkoop niet. ‘We zijn er 2,5 jaar mee bezig geweest, hebben in die tijd drie keer een dure stand gehad op de Beijing International Book Fair en lang gezocht naar de juiste Chinese agent. Je verkoopt niet zomaar aan China, er zijn allerlei zaken die kunnen tegenwerken zoals de censuur en importproblematiek. Maar uiteindelijk zijn we met Jommeke tot een tastbaar resultaat gekomen.’

Buiten Jommeke verkoopt Ballon Media jaarlijks van 60 tot 80 titels de vertaalrechten aan Chinese uitgevers. Voor rechtenverkoop is het de belangrijkste markt. Minstens zo belangrijk zijn de boeken die het onder eigen naam uitgeeft in landen als Frankrijk, Italië en Spanje. Dragonetti: ‘Vooral in de Spaanstalige uitgaven zitten groeikansen, dat is een grote markt. Onze activiteiten in Spanje en Portugal hebben de deur geopend naar Zuid-Amerika, we komen daar nu veel makkelijker binnen.

De grens is nog niet bereikt, ik voorzie dat wij met een aantal concepten zeker nog kunnen groeien.’

www.boekblad.nl

UITGEVERIJ

Nele Mathé, Clavis Publishing:

‘PERSOONLIJK CONTACT EN TALENKENNIS ZIJN CRUCIAAL’

Titels van Clavis voor de Russische markt

Fo

is av Cl to

Kinderboekenuitgeverij Clavis is al jarenlang een pionier in het verkennen van buitenlandse markten.

Nele Mathé kwam in 2015 de afdeling Foreign Rights versterken en werkt daar samen met drie collega’s, die elk hun eigen aandachtsgebieden hebben. Clavis geeft jaarlijks 200 tot 250 titels uit. Het grootste deel daarvan komt ook terecht in het buitenland, door rechtenverkoop of export. ‘Van onze prentenboeken wordt doorgaans het gehele aanbod verkocht aan één of meer landen’, zegt Mathé. ‘Prentenboeken zijn makkelijker te verkopen dan leesboeken omdat de vertaaldrempel lager is, maar toch vergt elke verkoop teamwork, passie en inzet.’

Het grootste succesnummer van Clavis is Rikki, het vrolijke konijn van illustrator/auteur Guido Van Genechten. Vooral in China is de reeks een enorme hit, zegt Mathé. ‘Het is daar zo populair dat we zelfs Rikki helpt Sinterklaas hebben verkocht, hoewel ze dat feest helemaal niet kennen.

De serie werd intussen al in meer dan 30 talen vertaald.’ Vanuit China is de belangstelling groot, maar niet voor alle titels. ‘Het is er strenger dan hier, wij hebben onze handen er vol aan om er goed mee te communiceren. In China kun je niet met alle onderwerpen aankomen, boeken over homoseksualiteit of seksueel misbruik zijn bijvoorbeeld uit den boze. Het vergt een goede voorbereiding.’

De boekenbeurzen wereldwijd zijn het moment om contacten te leggen en te onderhouden. Het Clavis-team vliegt dan ook de hele wereld over om ze te bezoeken, van de bekende beurzen in Frankfurt en Bologna tot aan de Eurasian Book Fair in Kazachstan en de Feria Internacional del Libro in het Mexicaanse Guadalajara. Persoonlijk contact blijft essentieel, ook buiten de beurzen om. ‘En talenkennis is een pré. Mijn collega Rose Janssens spreekt acht talen vloeiend en mijn andere collega’s Lise Merken en Irina Gribanova spreken respectievelijk Chinees en Russisch.

Het is echt van meerwaarde als je iemand in zijn eigen taal kunt aanspreken’, aldus Mathé, die zelf bezig is om Pools te leren. ‘Ik bezoek elk jaar de beurs in Warschau. De wat oudere generaties spreken daar soms nog geen Engels, dan is het voor mij handig om iets van de taal te begrijpen.’

Precieze cijfers laat Mathé in het midden, wel kan ze melden dat het groeipercentage op de buitenlandse markt bij Clavis in de dubbele cijfers loopt. Het aantal landen waarmee zaken wordt gedaan breidt nog steeds uit. Kroatië en Letland kochten onlangs de eerste titels aan en er werden recent ook boeken vertaald in het Kirgizisch, Papiamento (Nederlandse Caraïben) en Ests. Vanuit Rusland, Spanje en Zuid-Korea neemt de belangstelling toe. Ook in de VS is nog een wereld te winnen – Clavis brengt daar elk jaar zo’n 30 titels op de markt via een Amerikaanse dochterbedrijf.

Succes in het buitenland is volgens Mathé van veel factoren afhankelijk.

‘Belangrijk is dat het fonds een duidelijk profiel heeft en dat het voldoende groot is om de zware kosten van de internationale verkoop te verantwoorden. Elke titel moet kwaliteit én universaliteit combineren. Met deze aanpak draait Clavis nu evenveel omzet in Nederland als in Vlaanderen.

En zijn we uitgegroeid tot een van de grotere internationale uitgevers van de Lage Landen.’

september 2018 jaargang 185

71

11FOTOCRED IT

‘ELKE BOEKHANDELAAR KAN NOG HET VERSCHIL MAKEN, SOMS TEGEN DE KLIPPEN OP’

Gerben de Bruin

realiseert zijn droom Gerben de Bruin werkt bij boekhandel Post Scriptum in Schiedam. In januari neemt hij de winkel over van eigenaren Ruud en Anja Aret. Over banken, ondernemingsplannen, glitterjurkjes en inspirerende collega’s.

Na jaren hopen, dromen, wanhopen en verlangen kwam het nieuws toch wel als een donderslag bij heldere hemel. Mijn collega’s en werkgevers Ruud en Anja wilden per 1 januari afscheid nemen van hun levenswerk, boekhandel Post Scriptum, en ik mocht een poging doen om de winkel over te nemen, samen met mijn vrouw. Al bij mijn sollicitatiegesprek, een kleine vijftien jaar terug, hadden we het over de mogelijkheid gehad en in de loop der jaren was het idee steeds meer gaan groeien. Zelfs de crisis hadden we redelijk doorstaan door uitstekende stuurmanskunst en als nieuwe kapitein hoefde ik de koers van het schip daarom ook niet erg te verleggen. Maar in de afgelopen jaren had er ook vaak een stemmetje achterin mijn hoofd geklonken. Want ja, die banken. Hoe zouden zij over de financiering denken? Met weinig eigen geld zou dat best een probleem kunnen worden. Daar had ik allerlei sombere verhalen over gelezen, ook in dit onvolprezen Boekblad. Dus met knikkende knieën werd contact gezocht

72

met de wereld van het grote geld. De bank waar ik al klant was sinds ik de opbrengst van de tandenfee er gebracht had, liet me in alles weten dat ik bij hen tevergeefs aanklopte. Het moment waarop de gedroomde toekomst ver weg leek.

Maar toen was daar die coöperatie van boeren, de reddende engel van de middenstander, en die wilde wel praten. Natuurlijk moest er een stevig ondernemingsplan worden geschreven en onderwijl vond de Kamer van Koophandel het ook leuk om ons van het kastje naar de muur te sturen, maar uiteindelijk konden het powerpak en het glitterjurkje uit de kast gehaald worden en was het moment daar.

Lang verhaal kort: al tijdens het eerste gesprek werd het ja-woord gegeven. Het bleek dat positiviteit, vertrouwen en overtuiging heel belangrijke factoren zijn. Dat dat misschien wel het belangrijkste is. En eigenlijk wist ik dat stiekem ook al. Want in al die jaren had ik al genoeg succesverhalen gehoord en gele-

www.boekblad.nl

zen. Vooral bij het Boekondernemer van de Toekomst-programma, dat ik gelukkig kon volgen met Jose Ferdinandus, die haar klanten zo wist te inspireren dat zij met hen Het Leesteken kon doen ontluiken en laten bloeien. En met Nadine Mussert, van wie ik toen al zag dat zij vorige maand de Albert Hogeveen-bokaal zou winnen en Hubert van Belois, die zijn rijke ervaring met ons wilde delen.

Vol ideeën kwam ik uit deze wonderbaarlijke maanden. Maar ik wist het ook door gesprekken met Remco Houtepen, Anthoni Fierloos (was er maar een prijs voor de Zeeuwse boekhandelaar van het jaar, hij zou hem elk jaar winnen) en de koningin-moeder van het boekenvak Gerda Aukes. Iedereen weet op zijn/ haar eigen manier een succes te maken van het vak van boekhandelaar, door originaliteit, zelfvertrouwen en liefde voor het boek. Daarin kan elke boekhandelaar nog het verschil maken, soms tegen de klippen op. Het gevecht om tijd en aandacht winnen, van Facebook, Netflix en internetbedrijfjes.

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Want als iets mij blijft verbazen, is het het ongelofelijk grote belang dat onze klanten hechten aan het voortbestaan van de boekhandel. Ik vind het zelf heel belangrijk, maar dat al die mensen dat ook zo voelen... Alle liefde, steun en geluk die ons in de afgelopen weken zijn toegewenst, zorgen ervoor dat we door de wind gedragen aan het nieuwe jaar zullen beginnen.

Anthoni Fierloos van boekhandel Paard van Troje (Goes):

Monique Eskens van de Drvkkery (Middelburg):

Een vrouw die begin twintigste eeuw een man op het Binnenhof neerschiet. Dat is een bijzonder gegeven. Wie was deze vrouw en waarom deed ze dit? Hoofdpersoon Neeltje Lokerse groeit op in het Zeeuwse Yerseke. Om geld te verdienen gaat ze, zoals veel vrouwen in die tijd, werken als dienstmeid. Eerst in Goes, later in Amsterdam en Den Haag. Ze komt op voor deze groep vrouwen, waarvan er velen zwanger raken; als het kind vervolgens niet wordt erkend door de vader, komen ze in een nog groter isolement. Van armoede naar nog diepere armoede. Een waargebeurd verhaal, we kennen de afloop, maar dit boek lees je achter elkaar uit. Hoe een heel gewone vrouw op haar manier de geschiedenis kan beïnvloeden door doorzettingsvermogen en empathie. Geen heldin, maar iemand die opstaat tegen onrecht. Auteur Marlies Allewijn heeft dit verhaal voor iedereen toegankelijk gemaakt.

Als je op zoek bent naar een tip voor drukbezette vrouwen die op zoek zijn naar verstrooiing dan kun je dit boek met een gerust hart aanraden. Het is een verhaal om eens heerlijk in weg te duiken. Je kunt je helemaal verliezen in de strijd voor het behoud van het zwembad en wegzwijmelen bij het romantische kantje van het verhaal.

Het boek biedt ook wat meer inhoud voor degene die op zoek is naar meer dan alleen feelgood; de beschrijving van het verdwijnen van sociale voorzieningen uit gemeenschappen en wat de impact daarvan kan zijn voor de inwoners geven het verhaal meer diepte. En op het eind moest ik een traantje wegpinken, heerlijk! Een goed geschreven boek, met een sterk omslag en een prima prijs, geschikt voor een grote groep lezers. Bovendien leent het zich met een paar eenvoudige attributen voor een opvallende presentatie; succes gegarandeerd!

DE MEID

HET ZWEMBAD

MARLIES ALLEWIJN

LIBBY PAGE

(PEPPER BOOKS, €19,99)

(A.W. BRUNA, €17,50)

september 2018 jaargang 185

73

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

Niels Nijborg van boekhandel Hoogstins (Amsterdam):

Marlèn Nolta van boekhandel Pampus (Amsterdam-Zeeburg):

Een collega tipte mij dit boek. In haar woorden ‘vermakelijk en anekdotisch’.

Als voorbeeld vertelde ze dat de geslachtsziekte van Albert Victor, a.k.a. Eddy en tweede in opvolging van de Engelse troon mind you, in brieven en gesprekken van de uitgebreide koninklijke familie ‘Eddy’s jicht’ werd genoemd. Ik was verkocht, en ben dat nog steeds na lezing. De mix van eigenaardigheden, roddels en historische gebeurtenissen maken dit boek topvermaak voor de historisch geinteresseerde lezer. Zoals Annejet van Zijl het latere gedrag van Bernhard verklaart uit zijn adellijke opvoeding, zo stappen we in dit boek in een nog extremere wereld van absolute macht, maffe tradities en een totaal van de werkelijkheid losgezongen familie.

En ze bedoelde het zo goed, Victoria. Door haar kinderen te laten trouwen binnen alle Europese koninklijke en keizerlijke families streefde ze naar stabiliteit en liberalisme. Gelukkig stierf ze voordat de Eerste Wereldoorlog uitbarstte.

In dit deel van de gebundelde brieven ‘Faxen aan Ger’ (1997-1998) die onveranderd niet worden beantwoord, legt de schrijfster haar vergrootglas onder andere op de fnuikende gezinssituatie waarin ze is opgegroeid en waar ze gestaag beter zicht op krijgt. Met de niet aflatende steun van ‘het Orakel’, dat al eerder een prettige rol speelde in de geestelijke gezondheid van Nicolien, vrienden, God en Lucky Luke plus natuurlijk de Allesverpletterende Ger, trotseert ze weer veel ander intermenselijk ongemak. Het boek is een vervolg en verdieping van het beschreven leven van de hoofdpersoon in nietsontziende eerlijkheid. Ik vind het afwisselend hilarisch, pijnlijk, bevrijdend en troostend, in de geest van Gerard Reves Brieven aan Josine M., J.J.Voskuils Het bureau en Magdalena van Maarten ’t Hart. Een enorme aanrader voor de lezers die het werk van Mizee al kennen en voor degene die nieuwsgierig is geworden, leest u vooral eerst deel 1 De kennismaking!

Sjoerd Agterhof van boekhandel Jaspers (Badhoevedorp):

Willy Wouters van boekhandel de Boekenmolen (Meliskerke):

Is het de literaire roman van het jaar of de thriller van het jaar? Voor mij is De tragische eindes van Boris Bastarache tot nu toe beide. Dit boek begint geweldig. De eerste hoofdstukken deden mij wat denken aan Joe Speedboot van Tommy Wieringa. Daarna gaat het in volle vaart verder. De sfeer in de Franse Provence wordt prachtig beschreven. Er volgen scènes die doen denken aan In cold blood van Truman Capote. En het boek heeft ook nog eens een buitengewoon slot. Je begrijpt dat ik heel enthousiast ben. De hoofdpersoon is Boris Bastarache, die je vanaf zijn vroege jeugd tot op hoge leeftijd volgt. Met een groepje vrienden halen ze kattenkwaad uit om de Duitse bezetters dwars te zitten. Dit loopt uit de hand. Weet Boris zijn geheim te bewaren? Een boek voor een heel groot publiek, dus iedere boekverkoper moet dit lezen en nomineren voor de Boekhandelsprijs 2019!

Ik mijd boeken die ‘ramptoeristische’ lezers trekken, maar stop niet met lezen als ik het boek over de Moskouse, Siamese tweeling Masja en Dasja (19502003) in handen krijg. De auteur Butler was een bevriende plaatsgenoot. Psychologisch en historisch is het boek interessant. Ze wonen in een gesloten land waarin ‘beperkte’ mensen niet mogen bestaan, maar soms als buitenkans gezien worden om je buren medisch voor te blijven. De meest extreme experimenten volgen op de tweeling vanaf hun babytijd. Wat dit met hun persoonlijkheid doet, laat zich lezen. Twee meisjes die één romp, maar totaal verschillende persoonlijkheden hebben. Een haat-liefdeverhouding hebben, niet mét elkaar, maar ook niet zonder elkaar kunnen leven. De schrijfster brengt de twee dichtbij en laat gelukkig ook mensen zien die in staat zijn liefde te geven, zelfs als dat niet is toegestaan. Het beeld blijft me bij: een indringend boek over (on)menselijkheid.

KONINGIN VICTORIA ALS HUWE-

74

LIJKSMAKELAAR

DE PORSELEINKAST. FAXEN AAN GER 2

DE TRAGISCHE EINDES VAN BORIS

ONAFSCHEIDELIJK

DEBORAH CADBURY

NICOLIEN MIZEE

BASTARACHE

JULIET BUTLER

(NIEUW AMSTERDAM, €34,99)

(VAN OORSCHOT, €24,99)

KOEN STROBBE (ANGELE, €21,99)

(HARPERCOLLINS, €19,99)

www.boekblad.nl

(HQ NURRQMXZHHO RS GH NRͦHWDIHO 'H VWUDOHQGH 0£[LPD LV DO MDDU RQ]H NRQLQJLQ 7HU HUH YDQ GLW OXVWUXP EUHQJHQ ZLM VSHFLDDO YRRU X KHW MXELOHXPERHN RYHU RQ]H YRUVWLQ

(HQ SUDFKWLJ ERHN SDJLQD V PHW WDOOR]H HQ XQLHNH IRWR V GLH KDDU YHUKDDO RPOLMVWHQ 2QPLVEDDU RS HONH NRͦHWDIHO RI LQ GH ERHNHQNDVW %RYHQVWDDQGH XLWJDYH LV KHW WZHHGH ERHN XLW GH VHULH YDQ KHW .RQLQNOLMN +XLV GLH &6 SXEOLVKLQJ PHGLD KHHIW JHSURGXFHHUG &6 SXEOLVKLQJ PHGLD KHOSW FRUSRUDWHV PDDU RRN XLWJHYHULMHQ PHW KHW XLWJHYHQ YDQ SXEOLFDWLHV 9DQ FRQFHSW UHGDFWLH WRW HQ PHW GUXNZHUN HQ VDOHV YDQ XZ XLWJDYH 0RFKW X LQWHUHVVH KHEEHQ LQ HHQ YDQ RQ]H GLHQVWHQ QHHP GDQ FRQWDFW RS PHW 3DXO 5LMSNHPD YRRU HHQ QDGHUH NHQQLVPDNLQJ HQ SUHVHQWDWLH YDQ RQV EHGULMI

:HQFNHEDFKVWUDDW -: 9HOVHQ 1RRUG W LQIR#FRORUVFDQ QO FRORUVFDQ QO

Mijn strijd

Een terughoudend gebrachte bestseller In zijn eerste volledige week stootte Mijn strijd, de bij uitgeverij Prometheus verschenen Nederlandse vertaling van Hitlers Mein Kampf, door naar de derde plaats in de Bestseller 60. Een toch enigszins verrassend succes voor deze zwaar beladen sleuteltekst uit de jongste geschiedenis.

Auteur Enno de Witt Foto Cleo Campert

Het is niet de eerste vertaling van het oorspronkelijk in 1925 verschenen boek. In 1939 verscheen bij uitgeverij De Amsterdamsche Keurkamer Mijn Kamp, waarvan in totaal 150.000 exemplaren zouden worden verkocht, zeker in die tijd een indrukwekkend aantal.

Na de oorlog werd het boek, waarvan de rechten bij de Duitse deelstaat Beieren terechtkwamen, in zowel Duitsland als Nederland verboden. In veel andere landen was Mein Kampf wel verkrijgbaar.

In ons land werd aan het verbod ogenschijnlijk stevig de hand gehouden, een aantal handelaren werd voor de rechter gesleept, maar voor wie echt wilde was het geen enkel probleem om een exemplaar te bemachtigen. Dat werd met de opkomst van internet alleen maar makkelijker, of het nou ging om het bestellen van een fysiek exemplaar of het downloaden van een elektronisch.

Duits verkoopsucces In 2015, zeventig jaar na de dood van Hitler, vervielen de rechten. In Duitsland verscheen bij het Institut für Zeitgeschichte (IfZ) onder leiding van de historicus Christian Hartmann een we-

76

tenschappelijke editie, voorzien van niet minder dan 3.700 voetnoten. Daarop liet uitgever Mai Spijkers weten dat hij zat te denken aan een nieuwe Nederlandse vertaling, aanvankelijk zonder daarin erg concreet te worden.

‘Het was al langer een latent idee’, zegt Spijkers nu, ‘meerdere uitgevers dachten erover na. Een verboden boek met zo’n reputatie, daar zou je eigenlijk iets mee moeten doen. Maar Beieren wilde de rechten niet verkopen en ook de samenleving stond er veel kritischer tegenover dan nu. Ik sprak daar laatst nog over met Wim Pijbes. Die was in de jaren tachtig directeur van theater De Lantaarn in Rotterdam, waar Het vuil, de stad en de dood van Fassbinder werd gespeeld, wat als antisemitisch werd beschouwd. Dat leidde tot oproer en bommeldingen, het CIDI was enorm tegen, in dat klimaat kon je zoiets niet zonder kleerscheuren doen. Het was heftig.’ Voor de nieuwe vertaling werd ook op dat gebied niets aan het toeval overgelaten. De uitgeverij verzekerde zich van de steun van joodse organisaties als het CIDI en het NIW en Spijkers ging op bezoek bij de Anne Frank Foundation in Zwitserland, rechtheb-

www.boekblad.nl

bende van de door hem ook uitgegeven dagboeken.

Spijkers bezag met grote belangstelling wat er in 2016 in Duitsland met het boek gebeurde. De uitgave werd daar een enorm verkoopsucces en kreeg veel aandacht. ‘We zijn toen serieus gaan kijken wat de mogelijkheden waren. Wat we nodig hadden was een goede vertaler, die we vonden in Mario Molegraaf, en een kenner van de Weimar-periode, en dan ook zo dat het uit kon. In Duitsland en Frankrijk zat er een heel team achter, die mogelijkheid hadden wij niet.’ Wel werd een wetenschappelijke begeleidingscommissie samengesteld, met daarin NIOD-directeur Frank van Vree, oud-NIOD-directeur Hans Blom, de algemeen directeur van het Joods Historisch Museum Emile Schrijver, Wim van den Doel, hoogleraar algemene geschiedenis in Leiden, en Ton Nijhuis van het Duitsland Instituut.

Voetnoten Oorspronkelijk had het NIOD het plan om het boek uit te geven, maar dat zag er vanaf. Ewoud Kieft zou die uitgave verzorgen. Hij schreef nog wel een

ACHTERGROND

Mai Spijkers

september 2018 jaargang 185

77

boek over Mein Kampf, het bij Atlas Contact verschenen Het verboden boek.

Voor Prometheus ging de Leidse historicus Patrick Dassen aan de slag. Diens eerste taak was het wieden van de voetnoten, maar dat had hij onderschat en hij gaf de opdracht weer terug. Spijkers deed vervolgens een beroep op historicus Willem Melching, verbonden aan de UvA en auteur van een bij Prometheus verschenen Hitler-biografie. Ook hij liep rond met plannen voor een uitgave. Hij kwam met het idee om de voetnoten te schrappen en te gaan werken met verklarende inleidingen.

‘Voetnoten zijn interessant voor een wetenschapper’, zegt Spijkers ter verklaring van de keuze. ‘Het publiek leest ze nooit. En een wetenschapper leest de Duitse tekst, niet de Nederlandse vertaling.’

‘Ik ben begonnen met het doorstrepen van voetnoten die niet relevant waren’, zegt Melching, ‘maar daar ben ik na vijftig bladzijden mee gestopt. Ze waren te herhalerig en soms ook kinderachtig, al zaten er juweeltjes bij van eruditie, maar de Nederlandse lezer had daar geen boodschap aan. Ik dring niet mijn mening op, daar heb je talloze andere boeken voor, zoals dat van Kieft.

Ik wijs er wel op wat niet deugt en hoe je het moet zien in zijn tijd. Elk hoofdstuk heeft een eigen inleiding gekregen, daardoor breng je de tekst dichterbij. Het is het belangrijkste boek van de twintigste eeuw. We lezen ons drie slagen in de rondte over de Tweede Wereldoorlog, we kijken naar films, die nog steeds in hoog tempo worden gemaakt, en je zou dan de sleuteltekst die alles heeft veroorzaakt niet mogen lezen. Dat is raar.’

78

‘VOETNOTEN ZIJN INTERESSANT VOOR EEN WETENSCHAPPER’.

HET PUBLIEK LEEST ZE NOOIT. EN EEN WETENSCHAPPER LEEST DE DUITSE TEKST, NIET DE NEDERLANDSE VERTALING’

Nieuwsuur Het boek werd door vormgever Tessa van der Waals voorzien van een stemmig grijs omslag, de gebruikelijke promotie bleef grotendeels achterwege en de presentatie bestond uit een serieuze debatavond in De Rode Hoed. De boekhandel kocht op aanbieding opvallend weinig in, volgens Spijkers bleef het aantal bestellingen onder de tweeduizend: ‘We hebben

www.boekblad.nl

toen op hoop van zeggen gezegd: we zetten door. We konden ook moeilijk anders. We hadden een folder gemaakt en verder geen ondersteunend materiaal, we lieten het gewoon gebeuren en handelden naar bevind van zaken. Maar de pers begon het afgelopen zomer op te pakken en Nieuwsuur besteedde er aandacht aan, en dan ontstaat er toch een soort gezoem rond zo’n uitgave. Ik had het gevoel dat het twee kanten uit kon.

Het zou kunnen dat het totaal niet aansloeg. Dat mensen zouden denken: wat moet ik hier in hemelsnaam mee? Maar het kon ook dat er net als in Duitsland toch ook wel belangstelling voor zou zijn.

Dat het een snaar zou raken. Mensen die nieuwsgierig waren kunnen het boek nu op een verantwoorde manier bestuderen, of het in ieder geval aanschaffen zonder ingewikkeld te doen via internet of bij een tweedehands boekhandelaar een verboden exemplaar te kopen, maar gewoon normaal in de boekhandel, goed begeleid, geredigeerd, vertaald, vormgegeven en uitgegeven. Ik dacht dat dat mensen best aan zou kunnen spreken en dat is ook gebeurd.’

De verkopen begonnen in de anonimiteit van bol.com, de fysieke boekhandel bleef wat achter: ‘Ik snap dat wel, je vraagt je af of er wel klanten voor zijn, je weet niet zo goed hoe je het moet presenteren. Maar het begon ook daar te lopen. We lieten eerst vijfduizend exemplaren drukken, toen nog eens vijfduizend, inmiddels zijn er rond de veertienduizend verkocht en de vierde druk komt eraan. Of het door blijft rollen weten we niet, het kan ook zijn dat iedereen die het boek wilde hebben nu bediend is.’

Fragmentatiebom De ontvangst van de vertaling was vrij-

ACHTERGROND

wel louter positief, op één uitzondering na: Hartmann brak de staf over het schrappen van de voetnoten en haalde in de Süddeutsche Zeitung hard uit naar de uitgeverij. ‘Daar zit een verhaal achter’, zegt Spijkers. ‘We zijn in eerste instantie met hem gaan praten. We hebben gezegd dat we in principe hun editie als uitgangspunt wilden nemen, maar dat we 3.700 noten voor een Nederlandse uitgave niet nodig vonden.

Vervolgens trok Hartmann mijn reputatie in twijfel: niet een commerciële uitgever maar de overheid zou het moeten doen. Ik snap dat van hen wel, het is hun geschiedenis, maar het zou hier betekenen dat van Nederlands belastinggeld een vertaling van Mein Kampf betaald zou worden. Daar zou ik als belastingbetaler ook niet blij mee zijn.’

Spijkers is er nog boos over, net als Melching: ‘Die man gaat zijn boekje te buiten. Hij heeft een oordeel over een boek dat hij niet eens heeft gelezen. De Duitse pers beweert dat ik een inleiding schreef van vier bladzijden, terwijl het er honderdtien zijn. Van Vree noemde het zelfs een boek in een boek. Ik heb er echt werk van gemaakt. Mai is kwaad en ik als professioneel historicus ook.

Maar je kunt tegen een Duitse wetenschapper beter zeggen dat zijn vrouw hem bedriegt dan dat zijn voetnoten niet deugen. Gelukkig is de tijd voorbij dat Duitsers de inhoud bepalen van Nederlandse boeken.’

en vreemd aan de tijdgeest: ‘In de jaren twintig was zo ongeveer iedereen wel antisemiet, maar dat hebben we verdrongen. Wat Hitler opschreef was misschien radicaal, maar niet uitzonderlijk.’

Net als Spijkers vindt hij het integraal overnemen van de Duitse voetnoten zinloos: ‘In het Nederlandse onderwijs wordt voldoende aandacht aan deze pe-

‘IN DE JAREN TWINTIG WAS ZO ONGEVEER IEDEREEN WEL ANTISEMIET, MAAR DAT HEBBEN WE VERDRONGEN. WAT HITLER OPSCHREEF WAS MISSCHIEN RADICAAL, MAAR NIET UITZONDERLIJK’

Volgens Melching is de uitgave van belang, omdat die meer licht werpt op het ontstaan van het nationaalsocialisme en de gruwelen die dat heeft voortgebracht. In zekere zin nuanceert het ook het beeld dat we van het boek hebben, alsof het volkomen uniek zou zijn

september 2018 jaargang 185

riode besteed, je hoeft niet uit te leggen dat het nazisme verwerpelijk is, dat weet iedereen. Het is ook niet zo dat iemand zich hierdoor laat inspireren.

Als dat wel gebeurt zat er al een steekje los en leest zo iemand het alleen ter bevestiging van wat hij toch al vond. Voetnoten weerhouden iemand niet van vooroordelen. Het overgrote deel van de lezers begrijpt dat het over een historische tekst gaat, die gruwelijke gevolgen heeft gehad. Dan heb je meer aan samenhangende inleidingen dan aan een fragmentatiebom van duizenden voetnoten.’

Kelder Ook Melching is enigszins verrast door de uitstekende verkopen, al had hij wel verwacht dat het een succes zou worden: ‘Zeker ook omdat er een soort geheimzinnigheid omheen hing. Er was een stuwmeer van lezers die het altijd al wilden hebben, maar geen zin hadden om naar Antwerpen te gaan en bij een louche uitdrager een roofdruk te kopen, terwijl je nu een fraaie gebonden uitgave krijgt, met ook nog een leeslint.

Wat me wel verbaasde was de besmuikte manier waarop de boekhandel het verkoopt. Bij Athenaeum, waar ik mijn halve salaris naartoe breng, stond het niet in de etalage. Op de afdeling geschiedenis stond één exemplaar in de kast. De voorraad lag in de kelder, als dat exemplaar werd verkocht gingen ze daar een nieuw halen. Ik snap dat het geen tip voor de zomervakantie wordt, daarvoor is het iets te zware kost, maar ik vind het raar dat het nu half onder de toonbank wordt verkocht. Dat neemt niet weg dat ze natuurlijk graag die 49,90 euro op de kassa aanslaan – of de streepjescode laten bliepen.’

79

Boekblad was erbij:

Op maandag 27 augustus vond de vijfde editie plaats van DE BESTE BOEKEN LIVE, het jaarlijkse zomerevenement speciaal voor boekverkopers. Drie grote uitgeefconcerns (Lannoo Meulenhoff, Veen Bosch & Keuning Uitgeefgroep en WPG Uitgevers) presenteerden in Het Sieraad in Amsterdam samen een gevarieerd dagprogramma, waarmee ze vooruitblikten naar een groot aantal nieuwe boektitels en de marketingactiviteiten voor het najaar.

Een selectie van meer dan 30 SCHRIJVERS VERSPREID OVER DRIE PODIA vertelde over nieuwe boeken; sommigen werden geïnterviewd, lazen voor of gaven een kookdemonstratie. Een greep uit de aanwezige schrijvers: Peter Buwalda, Lieve Joris, Teun van de Keuken, Nathalie Pagie, Harmen van Straaten, Estee Strooker en Lex Heerma van Voss. Buitenlandse gasten waren Dave Allen, Samuel Bjørk, Marianne Power en Søren Sveistrup.

80

www.boekblad.nl

Foto’s Paul Bak

De Beste Boeken Live@Het Sieraad, Amsterdam

15RUBRIEK

In de stands van meer dan 12 UITGEVERIJENÂ werd materiaal gepresenteerd voor sales en marketing op de winkelvloer en waren er signeersessies en vooruitexemplaren van nieuwe boeken te krijgen.Â

september 2018 jaargang 185

81

Boekblad was erbij:

Bekendmaking Boekverkoper van het jaar

Foto’s Paul Bak

De finale van de verkiezing van de Boekverkoper van het jaar 2018 was ook op DE BESTE BOEKEN LIVE. Stichting Elspeet, met juryvoorzitter Jaap Robben, maakte aan het eind van de middag bekend wie van de vijf genomineerde boekverkopers met de Albert Hogeveen Bokaal naar huis zou gaan.

De winnaar werd: NADINE MUSSERT VAN BOEKHANDEL VAN DER MEER IN NOORDWIJK. Mussert is pas sinds eind april eigenaar van de boekhandel, nadat ze er in 2013 in dienst trad. De jury roemde haar om haar ambitie, energie en originaliteit. ‘Ze is niet alleen een goede verkoper, of een goede ondernemer, ze is het allebei. Nadine bindt jonge lezers aan de boekhandel en trekt niet-lezers naar binnen. En de boekenliefhebber kan bij haar zijn hart ophalen.’

82

www.boekblad.nl

October.

Frankfurt.

Join the Global Network

The world of publishing within walking distance: / 7 300 exhibitors from 102 countries / 172 084 trade visitors from 137 countries / 788 agents and scouts from 33 countries

International B2B highlights: / Free international matchmaking events for agents and scouts, distributors and publishers, booksellers, editors and many more / Panels and discussions on the International Stage and on more than 70 national stands / Business Club with premium service, Tuesday pre-fair conferences and networking formats

Book now: Trade visitor ticket

10 % off buchmesse.de/tickets

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

PLAATS DAN NU UW VACATURES OP BOEKBLAD!

Uw vacature: • Staat 4 weken online op Boekblad.nl • Wordt gedeeld op onze social media • Verschijnt ook in Boekblad Magazine • Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

Ga meteen naar www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl