Boek & Lezer (Boekblad 7/8 en Boekenpost 168)

www.boekenpost.nl 

www.boekblad.nl

BOEK& Lezer

BOEKBLAD JAARGANG 187 NUMMER 7/8 BOEKENPOST JAARGANG 28 NUMMER 168 JULI/AUGUSTUS 2020

Zomerspecial van Boekblad en Boekenpost

Meer saamhorigheid in het boekenvak door corona?

Uitgeverij Van Oorschot 75 jaar Stille krachten in het boekenvak

50

jaar literatuurclubs in Drenthe

Gerwin van der Werf: ‘Ik breng graag uitersten bij elkaar’ Herlezen: Genieten omdat je weet wat er gaat komen

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Wij drukken

uw boeken

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

om te beginnen

Colofon

Boek & Lezer is een gezamenlijke uitgave van Boekblad en Boekenpost, verschijnend als juli/augustusnummer 2020 van beide titels.

Uitgever en hoofdredacteur: Vincent van de Vrede Eindredacteur: Frank Hockx Vormgeving: Jan Scholtus Druk: Veldhuis Media – Raalte Medewerkers aan dit nummer: Joop Berding, Martijn Couwenhoven, Maarten Dessing, Lot Douze, Inge van Es, Wim Hazeu, René Hesselink, Ruben Hofma, Chris van Houts, Wim Huijser, Steven de Joode, Jesse Keff, Marlene Lunter, Iris Meijer, Marlen Nolta, Henrike Olasolo en Cristina Richarte, Wytske Roodbergen, Wilma Seijbel, Nico van Splunder, Anton Scheepstra, Mik Vaes, Marc Vleugels, Enno de Witt.

Coverfoto’s: PeopleImages/iStock Fjodor Buis

A

Abonnementen Boekenpost (6 nummers): Nederland € 31,95 / Europa € 46,50.

Meer informatie: www.boekenpost.nl.

Abonnementen Boekblad: Kijk voor de diverse abonnementsvormen op www.boekblad.nl/abonneren.

Uitgeverij en klantenservice: Stip Media Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T: 072-531 49 78 E: info@stipmedia.nl I: www.stipmedia.nl Adreswijzigingen en opzeggingen Uw adreswijziging of opzegging dient minimaal één maand voor het verschijnen van het eerstvolgende nummer te zijn doorgegeven aan onze klantenservice.

ISSN Boekblad: 1586-2897 Boekenpost: 0928-4230 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming worden overgenomen. Ingezonden berichten worden eigendom van de uitgever c.q. de redactie.

De uitgever heeft ernaar gestreefd om de rechten betreffende illustraties te regelen volgens de wettelijke bepalingen.

Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich richten tot de uitgever.

4

ls trouwe lezer van Boekblad en/of Boekenpost kijkt u misschien wat verrast tegen deze uitgave aan. Is uw lijfblad plotseling veranderd van titel? Nee, dat is niet het geval. Maar de redacties van beide bladen hebben de handen ineengeslagen om een zomerspecial uit te brengen die hopelijk boekenvakkers en boekenlezers kan boeien en inspireren.

In dit nummer komt de hele keten van het boek langs, van maker tot eindgebruiker. Het begint allemaal natuurlijk met de schrijver, die staat centraal in het Leesclubdossier, een vast onderdeel van Boekenpost.

We kozen deze keer voor Gerwin van der Werf en zijn roman Strovuur, verschenen bij Atlas Contact. De volgende schakel in het proces vormen de uitgevers die besluiten een titel al of niet uit te brengen. Uitgebreid aan het woord in dit nummer komt Mark Pieters, directeur van Van Oorschot, een van de meest eerbiedwaardige literaire uitgeverijen in Nederland die dit jaar het 75-jarig jubileum viert, al verloopt die viering anders dan gepland.

Is de uitgeefbeslissing eenmaal genomen, dan zijn er heel wat mensen betrokken bij de feitelijke totstandkoming van een boek. Denk aan redacteuren, vertalers, omslagontwerpers en rechtenmanagers. We laten zes van deze ‘stille krachten in het boekenvak’ aan het woord over hun werk.

Volgende schakel in de keten zijn de boekverkopers. Er zijn sombere voorspellingen gedaan over het aantal winkels dat als gevolg van de coronacrisis zal gaan verdwijnen. De komende maanden zal blijken in hoeverre die juist zijn, maar aan de bevlogenheid van de boekhandelaren zal het niet liggen. Een aantal van hen reikt op de recensiepagina’s met verve leestips aan. En Lot Douze van boekhandel Over het water in Amsterdam schrijft over de energie die het organiseren van leesclubs in de winkel haar geeft. Daarmee zijn we aanbeland bij de laatste schakel in de keten: de lezer en de genoegens die hij aan boeken beleeft.

Door ze in stilte zelf te lezen, door er over in gesprek te gaan met anderen in leesclubs, door titels die hem na aan het hart liggen te herlezen of door boeken te hamsteren in coronatijd.

Mensen doen veel rondom boeken, boeken doen veel met mensen. Ik wens u, ondanks alles wat er om ons heen gebeurt, een mooie leeszomer!

Vincent van de Vrede Uitgever en hoofdredacteur Boekblad en Boekenpost

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Inhoud 7

Nieuw elan en meer

saamhorigheid Optimisme bij boekenvakkers over najaar

ACHTERGROND

12

Mark Pieters

(Van Oorschot): ‘We veranderen zonder afbreuk te doen aan het merk’

24

20

Herlezen

Genieten omdat je weet wat er gaat komen

27

Leesclubdossier

Gerwin van der Werf - Strovuur

36

Wie maken boeken mogelijk?

Stille krachten in het boekenvak

COLUMNS 19 35 46

Boekverkoper schrijft

Lot Douze: Verdienmodel

Wim Hazeu: Hamsteren in virustijd René Hesselink: Winkeldagboek

55

Lopen in Luiletterland

Wandelen met Maarten Koning

EN VERDER 50 jaar literatuur-

clubs in Drenthe Leeservaring verrijken en leesplezier stimuleren

42

Eenmaal andermaal

Bijzondere veilingopbrengsten

43

In boeken gevonden

Van oude mensen, en de verzamelingen,

die voorbijgaan…

44

52

Literaire

48 57 58

De Klassieker Bert Wagendorp leest: Moby Dick Leestips Europese Literatuurprijs Puzzeltijd

passievruchten ‘Kleine’ uitgevers over hun toptitels voor het nieuwe seizoen

b o e k & l e z e r - 2 02 0

5

OPTIMISME BIJ BOEKENVAKKERS OVER NAJAAR

Nieuw elan en meer saamhorigheid

Na een periode waarin vrees het soms van hoop dreigde te winnen, waart een nieuw elan door het boekenvak.

Natuurlijk, er gaan klappen vallen en het is nog maar afwachten hoe het straks met de feestdagen zal gaan, maar over de rest van het door corona getekende jaar 2020 heerst opvallend veel optimisme.

Tekst Enno de Witt

K

ijk eens naar de omzetcijfers, zegt Libris Blz-directeur Caroline Damwijk: ‘Die laten midden in de corona-crisis een omzetgroei zien van 2 procent. Mensen kopen dus nog steeds boeken, wat hoop biedt op een goede afloop. Maar de wereld van het boek is ingrijpend veranderd, heel veel maken we voor het eerst mee. Tegen de stroom in hebben we ons marketingbudget verdubbeld. Boekhandels in de grote steden minnen, boekhandels in de regio plussen. Er is een verschuiving van de omzet van de fysieke boekhandels naar online, onze online omzet is mede daardoor met een factor drie gestegen. Boekhandels bezorgen steeds vaker bestellingen aan huis, ook het reserveren voor het ophalen bij de boekhandel kent een forse groei en klanten die komen, kopen meer maar snuffelen minder.’

Voelsprieten ‘Er zijn veel onbekende factoren’, zegt uitgever Janneke Louman van Uitgeefhuis Nieuw Amsterdam. ‘Veel uitgevers en agenten houden nu grote titels bij zich. We hebben er ook last van dat festivals en auteursbezoeken niet doorgaan. We hebben alle publieksactiviteiten tot 1 september geschrapt, daarna zien we verder.’

Dat het ook zonder activiteiten kan bleek uit de opmars van LvG, de biografie van Louis van Gaal waarvoor een grote presentatie werd geschrapt. Het boek kwam toch op 1 binnen in de bestsellerlijst. ‘Maar deze tijd is wel minder inspirerend’, zegt Louman. ‘Je mist de onverwachte dingen. De mensen die je tegenkomt, de journalisten die enthousiast worden als ze een auteur live horen spreken.

Aan de andere kant hebben internationale topauteurs als Leïla Slimani en Elif Shafak ineens veel meer tijd om interviews online te doen. Er zitten overal twee kanten aan.’

Ook directeur van Luitingh-Sijthoff Febe van der Wardt

7

mist de lijfelijke ontmoetingen. Dat heeft volgens haar te maken met de aard van het boekenvak: ‘We zijn een sociaal vak. Onze voelsprieten staan altijd uit.’

Vooral de eerste week van de coronamaatregelen werd getekend door grote onzekerheid, zegt Van der Wardt, maar die was al vrij snel verdwenen: ‘We konden aan de omzetten meteen zien dat er iets aan de hand was. In Vlaanderen gingen de boekwinkels dicht, dus daar kwam geen omzet meer vandaan.

Boekhandels vroegen ons of in nota staande bestellingen konden worden aangepast, daar hebben we aan meegewerkt. We hebben wat verschijningsdata verschoven, een stuk of zeven, en zijn nog strakker op onze voorraden gaan zitten. Maar we zagen in Nederland veel ondernemerschap. Boekhandels gingen bezorgen, werden zichtbaarder online.

We hebben als boekenvak met de actie #IkLeesThuis laten zien dat we een mooi collectief zijn en dat gaf een nieuw elan, hoe zorgelijk de situatie ook is.’

Caroline Damwijk, Libris Blz. LVG, ook op 1 zonder grote presentatie

Creatieve boekhandels ‘De boekenverkoop stijgt’, zegt manager marketing en sales bij Singel Uitgeverijen Nathalie Doruijter, ‘maar het type boek dat het goed doet verandert. Het zijn nu de kinderboeken, de Lucinda Rileys, de spannende boeken. Wij hebben niet meer dan één titel in de Bestseller 60, Grand Hotel Europa, en die staat ook nog op zestig. Maar alle verkopen helpen en alle titels zijn belangrijk voor de boekhandel, Nathalie Doruijter, al zal het niet voldoende zijn om de neergang Singel Uitgeverijen op te vangen. Wij gaan het wel redden, we zijn een gezond bedrijf. Met een mooie backDe nieuwe list. Daarin zit bijvoorbeeld Paolo Coelho’s De Saskia Noort, alchemist, een titel die dertig jaar oud is en verschijnt in juli nu weer komt bovendrijven. Maar we acquireren nog scherper, omdat we ieder dubbeltje niet twee keer, maar wel zes keer omdraaien.’

Halverwege maart, toen de vergaande maatregelen werden afgekondigd, wist niemand wat de no time Een nieuw begin, een boek dat helemaal bij deze gevolgen zouden zijn en was het improviseren geblazen. In tijd past.’ één van de scenario’s zouden alle uitgevers de presentatie van nieuwe titels uitstellen tot betere tijden, wat ergens in ‘We merkten wel terugloop bij Nieuw Amsterdam’, zegt oktober tot een stuwmeer van elkaar de tent uit concurLouman, ‘maar nu gaat het weer erg goed, met naast LvG onder andere Zwarte Golf van Kim Ghattas. We blijven rerende boeken zou leiden. In de praktijk blijkt het mee te positief. Ook omdat we in de boekhandel mooie dingen vallen, en dat komt ook doordat de boekhandel er op aan zien. Om de boekhandel te helpen krijgen ze op al onze bleef dringen om toch vooral wel met die grote titels te titels uit de Bestseller 60 extra korting. De acquisitie gaat blijven komen. Dus verscheen Heerlijk duurt het langst van gewoon door, thuiswerken gaat opvallend goed.’

Jill Mansell gewoon in april bij Luitingh-Sijthoff. ‘We zien Doruijter is niet ontevreden over de digitale aanbiedingen ook kansen’, zegt Van der Wardt. ‘Tony Crabbe schreef in

8

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Harold Zwaal, Scheltema

‘De stapels uit de Bestseller 60 zijn wat lager. Maar als ze op zijn hebben we overmorgen weer nieuwe’

Bij uitgeverij Overamstel waren ze in zekere zin al voorbereid op de nieuwe situatie, vertelt PR Director Jochem Bouwens. Er wordt gewerkt met Biblio, een geavanceerd systeem dat thuiswerken een fluitje van een cent maakt, en de nieuwe titels werden al digitaal bij de media en boekhandel onder de aandacht gebracht. ‘We hadden de mazzel dat de boeken over Nouri en van Patty Brard op één en vier binnenkwamen in de bestsellerlijst tijdens de crisis, al zat Patty vast op Ibiza. Normaal drinken we met elkaar een glas op de uitgeverij om de nummer één te vieren, nu kreeg iedereen een fles Cava thuisbezorgd en deden we dat met z’n allen online.’

Afwijken van drie aanbiedingen per jaar aan de boekhandel doet Overamstel al geruime tijd. Dat boekhandels minder inkopen leidt niet tot grote zorgen: ‘Ze kunnen altijd nabestellen. We hebben maar een paar titels doorgeschoven, zoals Groen geluk van Lodewijk Hoekstra, waarvoor uitgebreide fotografie nodig was die onmogelijk kon plaatsvinden. We zijn alweer aan het kijken wat we buiten kunnen organiseren, voor de presentatie van Bonuskind van Saskia Noort in juli bijvoorbeeld. Carry Slee komt met een nieuw boek. Daar zou een tv-serie bij komen, maar daar kan door de maatregelen nog niet mee worden begonnen. Dat is wel jammer. Maar we gaan uitpakken met Wesley Sneijder en met Familieopstelling, de nieuwe Kluun. Heleen van Royen komt met een bundel ter ere van twintig jaar schrijverschap en zo is er nog veel meer.’

Frontlinie

waarmee uitgeverijen hun nieuwe titels aan boekhandels hebben gepresenteerd: ‘Op zich vind ik het slim om het zo te doen, in plaats van met Jan en Alleman in een overvolle beurszaal. Al is het natuurlijk wel wennen. Kookboeken en kinderboeken deden het goed evenals de nieuwe titels van Pieter Waterdrinker, Arthur Japin en Frank Westerman. We hebben bijna geen titels uitgesteld, in goed overleg met de inkopers. We zien dat boekhandels inspelen op de nieuwe situatie. Het zijn vooral de boekhandels die hiervoor al veel deden die heel creatief worden.’

Caroline Damwijk ziet het gedrag van de boekhandelaren veranderen, en dat heeft ook verder consequenties: ‘Vanwege de onzekere situatie zitten ze kort op de bal, ze kopen liever per maand in dan drie keer per jaar bij een aanbieding. Voor de uitgevers betekent dat onzekerheid over de oplages, die zullen omlaag gaan en daardoor duurder worden. Je weet ook niet wat de klant gaat doen.

We zien nu al dat het door de week drukker is en in de weekenden rustiger. Mensen anticiperen op eventuele drukte. Boekhandels anticiperen door boeken meer plat te presenteren, want klanten blijven korter binnen en willen dus sneller kunnen beslissen. Winkels zullen daardoor ook visueler worden ingericht, maar dat kost wel allemaal ruimte. Er wordt nog breed ingekocht, maar de aantallen zijn lager.’

Boekverkoper Ronnie Terpstra van Van der Velde in Leeuwarden beaamt dat: ‘De anderhalvemetereconomie is lastig. De kans is groot dat er dit jaar geen vaccin komt. Dan loop je op een gegeven moment toch tegen de grenzen van je omzet aan. De boekhandel staat nu in de frontlinie, we moeten waken voor kaalslag. We beknibbelen niet op de breedte van het aanbod, wel op de aantallen. Die zijn meer dan de helft minder.’ Bij Scheltema in Amsterdam

b o e k & l e z e r - 2 02 0

9

‘Je merkt dat mensen niet meer in hokjes denken, er is veel meer verbinding en saamhorigheid’

Vé Bobelyn, GAU/VBK

Challenges wordt ook voorzichtiger ingekocht, zegt directeur Harold Zwaal: ‘De stapels uit de Bestseller 60 zijn wat lager. Maar als ze op zijn hebben we overmorgen weer nieuwe.’

Een deel van de boekenverkoop is verschoven naar online, en niet alleen naar Bol.com. De webwinkels van fysieke boekhandels konden op verhoogde belangstelling rekenen, waarbij de neiging om ook online lokaal te kopen een rol speelde. Genoeg is het nog niet. ‘We hebben de helft van onze verloren omzet teruggevonden in de webshops’, zegt Damwijk. ‘Maar het verdienmodel van online is nog te mager. Iedereen krijgt dus een flinke tik.’

In de eerste twee weken na de heropening van Scheltema lag de omzet op min tien procent. ‘We konden niet voorspellen wat er zou gebeuren’, zegt Zwaal. ‘We hadden veel lager verwacht, dus ik mag niet klagen. We bekijken het van week tot week. Het is spannend, maar brengt ook dingen. Online heeft flink geprofiteerd. De marges zijn iets lager, maar we leveren wel uit voorraad. We hebben hier iedere dag een fietskoerier door de hele stad rijden.

En zelf breng ik op de fiets ook bestellingen weg.’

Ook de marketing is onderhevig aan verandering. Uitgevers blijven promotiemateriaal maken, maar nu langere bezoeken aan de fysieke boekhandel er niet meer inzitten, richt promotie van nieuwe titels zich vaker op het moment waarop de consument een keuze maakt, voordat die een snel bezoek aan een winkel brengt. ‘Acties doen we niet, dat heeft geen zin’, zegt Doruijter. ‘In de marketing kijken we goed naar hoe we ervoor kunnen zorgen dat mensen weten wat ze willen voordat ze naar de boekhandel komen, want daar kunnen we ze niet meer verleiden.’

10

De sluiting van de boekhandels in Vlaanderen heeft nog steeds grote gevolgen. Bedrijven worden door de regering ondersteund met verschillende maatregelen waarop men een beroep kan doen. Sinds de heropening in mei zijn de resultaten nog niet om over naar huis te schrijven, zegt Vé Bobelyn, voorzitter van de Vlaamse Groep Algemene Uitgevers (GAU) en directeur van VBK België: ‘Veel uitgeverijen kijken afwachtend naar hoe de markt zich deze zomer gaat herstellen en wat de boekhandel inkoopt. Afhankelijk van hoe de omzet evolueert, wordt besloten of titels worden uitgesteld of helemaal geschrapt.

De eerste twee weken nadat de boekwinkels weer open gingen lagen de omzetten nog tussen -50 en -60 procent, uitgevers krijgen bovendien veel retouren terug uit de tijd dat de winkels dicht waren. We verwachten tijdens de vakantieperiode wel een positieve boost. Boekhandels en uitgeverijen zijn optimistisch over de maanden juni, juli en augustus, maar zolang er geen vaccin is, zal het spannend worden hoe het najaar er zal uitzien. Hopelijk niet opnieuw een lockdown; dan wordt het voor iedereen vooral overleven.’

‘Sinds de beslissing om de Antwerpse Boekenbeurs in november dit jaar te schrappen zijn we achter de schermen bezig met het ontwikkelen van alternatieve activiteiten om het boek onder de aandacht te brengen, daar worden nu met alle betrokkenen de laatste puntje op de i over gezet. Ik heb al heel wat mooie puzzelstukjes, die gaan we nu in elkaar leggen. Je merkt dat mensen niet meer in hokjes denken, er is veel meer verbinding en saamhorigheid. Met digitalisering zijn we bezig met een versnelde inhaalbeweging. We willen alle negativiteit ombuigen tot challenges. Het kan zijn dat we aan het einde van het jaar zeggen: het was niet best, maar we hebben overleefd.’

b o e k & l e z e r - 2 02 0

ANNET SCHEERMEIJER (BOL.COM):

‘Samen boeken en lezen promoten’ Online boekverkopen zijn door corona flink gegroeid, maar dat wil niet zeggen dat alles automatisch bij Bol.com terechtkomt.

Clusterdirecteur lezen en leren Annet Scheermeijer wil liefst met alle partijen in het boekenvak samenwerken aan de promotie van boeken en lezen – ook met de fysieke boekhandel.

Hoe gaat het met jullie sinds de crisis losbarstte?

‘Goed. We zien dat mensen veel lezen en boeken kopen, maar dat doen ze ook bij andere partijen. Voor de fysieke boekhandel is het lastiger. In Vlaanderen waren de winkels helemaal gesloten, in Nederland vinden mensen het spannend om de straat op te gaan, of naar een boekwinkel, dus kopen ze boeken op verschillende manieren online.’

Wat hebben jullie gedaan op het moment dat de maatregelen op 17 maart werden afgekondigd?

‘We zijn eerst het thuiswerken gaan organiseren, zodat we goed konden doorgaan. Het gebeurde letterlijk van de ene op de andere dag, dus dat moesten we eerst regelen.

We hebben ook iets bedacht om alle mensen die thuis moesten werken en daar ook de kinderen hadden een hart onder de riem te steken: de Thuisblijvertjes. Boeken die we eerst gratis wilden weggeven. Dat kon technisch niet, dus kostten ze een cent. Kinderboeken doen het over de hele linie nog steeds goed en ik hoop dat wij daar een bijdrage aan hebben kunnen leveren.’

Hebben jullie verder nog speciale dingen gedaan om in te spelen op de situatie?

‘Eigenlijk zijn we doorgegaan met waar we mee bezig waren. We zagen wel dat logistieke aanbieders het druk hadden, omdat heel veel artikelen in Nederland en België nu online werden verkocht. We zijn met hen en CB in gesprek gegaan, om te bepalen of we onze leveringsbelofte konden houden. Waar dat niet lukte hebben we de aangepaste levertijd direct gecommuniceerd bij de artikelen.

We zijn lid van de CPNB, dus we hebben meegedaan met de actie #IkLeesThuis.’

Is het lees- en bestelbedrag als het om boeken gaat veranderd?

‘Riley was al groot en blijft dat. Mensen bestellen luchtige boeken, maar ook De pest en andere boeken over epidemieën.’

Speelt de komst van Amazon naar Nederland nog een rol?

‘Amazon is zo ongeveer begonnen op het moment dat de crisis uitbrak, die zullen het ook lastig hebben. Door de vaste boekenprijs kunnen ze niet zoals in andere landen stunten met de prijs. Ik denk dat de klant blijft kiezen voor Bol.com, omdat we betrouwbaar zijn, goede service leveren en op dit moment een assortiment aanbieden van zestien miljoen titels.’

Hoe gaat het nu verder?

‘We hebben een nieuwe forecast gemaakt, maar het blijft koffiedik kijken. Het is voor ons nu belangrijk dat we voor onze klanten, zeker bij verjaardagen en straks de feestdagen, doen wat we beloven. We zijn verder bezig met het uitbouwen van luisterboeken en Kobo Plus [ebooks en luisterboeken op abonnementsbasis, red.]. En we willen graag de boekenmarkt ondersteunen, daar worden we allemaal beter van: boekhandel, uitgeverij en auteur. We zullen met elkaar duidelijk moeten maken hoe belangrijk lezen is, voor het ontwikkelen van empathie, voor schoolprestaties. We hebben allemaal de onderzoeken gezien, er is nog veel te doen.’ 

b o e k & l e z e r - 2 02 0

11

Mark Pieters 1964 Geboren te Zaandam 1983-1987 Hogere Zeevaartschool,

stuurman Grote Handelsvaart 1988-1997 Studie Nederlands UvA 1989-2012 Redacteur en uitgever

Athenaeum-Polak & Van

Gennep en Querido 2012-2013 directeur WPG Unlimited 2015- Directeur Van Oorschot

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Mark Pieters (Van Oorschot):

‘ We veranderen zonder afbreuk te doen aan het merk’ Uitgeverij van Oorschot viert dit jaar haar jubileum anders dan verwacht. Gelukkig is de sfeer feestelijk nu de omzet ondanks de coronacrisis blijft groeien. De 75e verjaardag krijgt daarmee de gehoopte bekroning van de verandering die is ingezet nadat het familiebedrijf in handen kwam van een groep cultureel begane investeerders – onder wie de directeur sinds de overname: Mark Pieters.

Tekst Maarten Dessing Beeld Chris van Houts

Het jubileum ter ere van het 75-jarig bestaan van Uitgeverij Van Oorschot is niet in het water gevallen, al moest Mark Pieters, vijf jaar geleden aangetreden als directeur, vanwege het coronavirus enkele activiteiten afgelasten, zoals de maandelijkse ‘diners parlants’ met schrijvers in Amsterdam en de pop-upwinkels, waar de uitgeverijmedewerkers zelf het fonds zouden verkopen in boekhandels, zoals op Bookstore Day bij Van Someren & Ten Bosch in Zutphen. Maar mislukt? Misschien kan in het najaar veel doorgaan, hoopt hij. Ook de open dag op 13 september – de oprichtingsdag van de uitgeverij – staat vooralsnog gewoon op de agenda.

‘Het voordeel is dat we het jubileum vooral vieren met boeken’, vertelt hij. ‘Er is een maandelijkse kortingsactie.

In december sluiten we die groots af met de driedelige Casanova-uitgave. En bij elke aanbieding aan de boekhandel dit jaar hebben we iets bijzonders gelanceerd. In het voorjaar de Kleine Russische Bibliotheek, die acht paperbacks op compact formaat bevat. In de zomer een nieuw Verzameld werk van Vasalis dat niet eerder gepubliceerde gedichten en – voor het eerst – haar proza bevat. En in het najaar iets heel nieuws: speciaal geschreven verhalen van twaalf Nederlandstalige auteurs, plus een verhaal van Carl Friedman uit haar nalatenschap, die we in een bijzondere verpakking zullen steken, zodat je als koper niet weet welk verhaal je krijgt. Het idee is dat je blind kunt vertrouwen op de kwaliteit van Van Oorschot. We hopen dat lezers ze allemaal willen verzamelen, ook via ruilbeurzen. Ze zijn ook niet duur.’

Al deze uitgaven zijn gewoon verschenen of gaan verschijnen, coronacrisis of niet. ‘Die maandelijkse aanbiedingen, die bij de kassa moeten liggen, hebben misschien minder goed verkocht dan ze anders zouden hebben gedaan. Er waren veel minder mensen in de boekwinkel. Maar over het algemeen moeten wij het niet van impulsaankopen hebben. En we hoorden van boekverkopers dat de mensen die kwamen, zeker in het begin, vaste klanten waren die gericht aankopen deden en met hele stapels naar buiten kwamen.’

De grote Russen Wat heeft de uitgeverij gemerkt van de coronacrisis?

‘Zoals elk jaar plussen we ten opzichte van het jaar ervoor.

We hebben geluk dat we een paar heel goed verkopende titels hebben. Natuurlijk moeten we het zoals de meeste uitgeverijen vooral van het najaar hebben, het is dus afwachten hoe 2020 in zijn geheel uitpakt. Maar tot nu toe loopt het goed. En: in de volle breedte. Van een heruitgave van Ten oosten van Eden van John Steinbeck, die paginagroot in NRC Handelsblad is geprezen, tot Marijke Scher-

b o e k & l e z e r - 2 02 0

13

Waren ze gewoon open? Of kozen ze voor een tussenvorm met bijvoorbeeld een afhaalbalie?’

Merkten jullie een sterkere behoefte om de grote klassiekers te gaan lezen?

‘Eindelijk tijd voor de grote Russen! Ik heb dat sentiment ook gehoord. Eerlijk gezegd had ik daar meer verkoop van verwacht. De klassiekers lopen goed door, maar niet extreem. We hebben Oorlog en vrede niet hoeven herdrukken. Wat dat betreft profiteren enkele nieuwe titels die precies op het goede moment blijken te zijn verschenen, meer van de situatie. Denk aan De kunst van het nietsdoen van de Japanse monnik Kenko- en de nieuwe reeks wandelboekjes die we hebben gelanceerd. Een daarvan, Je keek te ver van Marjoleine de Vos, hebben we wél al drie keer herdrukt.’

‘Ik heb moeite met mensen die nu uitspreken hoe het allemaal gaat lopen’ mer, wier Liefde, als dat het is veel aandacht kreeg nadat het op de shortlist van de Libris Literatuurprijs belandde.

We hebben niet één grote bestseller die ons er doorheen moet slepen.’

Hoe komt dat? De Van Oorschot-titels liggen bij uitstek bij literaire boekhandels in de grote winkelsteden, die er de afgelopen tijd verlaten bij lagen.

‘Bij literaire boekhandels, dat klopt. Maar die heb je gelukkig ook op veel andere plekken. Het beeld is wisselend.

Onze boeken liggen weinig bij de AKO [die veel filialen moest sluiten en op andere plekken aanzienlijk minder traffic heeft, md]. Wij profiteren minder van de verschuiving naar internet. Ik begrijp dat dat kanaal met 30 procent is gegroeid. Bij ons is die groei net onder de 20 procent. En van de fysieke winkels die onze titels goed inkopen, horen we zeer uiteenlopende geluiden. Van “halvering van de omzet” tot “bijna geen effect”. Ik vind het moeilijk te bepalen waar dat aan ligt. Locatie natuurlijk, maar ook het beleid van de winkel speelt een rol. Waren ze dicht zoals Scheltema?

14

Heeft Van Oorschot titels moeten uitstellen?

‘Wij hadden voor ons doen een uitgebreide zomeraanbieding. Die was natuurlijk al lang in gang gezet toen de crisis uitbrak. Daar heb ik me zorgen over gemaakt. Het stond vast: de boekhandel gaat minder inkopen. Moeten we alles nog brengen? De nieuwe vertaling van Joseph Roths Radetzkymars of de eerste nieuwe roman van Jannie Regnerus sinds ze is overgestapt naar onze uitgeverij? Dat zijn echt belangrijke titels voor ons. Gelukkig was de overheersende tendens bij de boekhandels die we ernaar vroegen, dat we deze wel moesten brengen. Daarom hebben we alleen enkele herexploitaties uitgesteld. En – evident – een speciaal boekje van Maarten Biesheuvel over het EK voetbal.’

Ben je desalniettemin bang dat deze titels in de nieuwe werkelijkheid minder goed verkopen dan gedacht toen je ze inplande?

‘Dat weet ik niet. Ik denk dat je voor sommige titels, zoals Het wolkenpaviljoen van Jannie Regnerus, de trouwe groep volgers van die auteur op een andere manier moet benaderen: via sociale media. Dat lukt aardig. En verder is het afwachten. Ik heb moeite met al die mensen die nu uitspreken hoe het allemaal gaat lopen, bijvoorbeeld als straks de verwachte recessie begint. Dat wéét je niet, deze situatie is zo nieuw. Veel uitgeverijen hielden in maart rekening met een forse omzetdaling. Ik maakte me zoals gezegd ook zorgen. En dat is niet uitgekomen. Wij verkopen goed door, de acht tot tien collega’s die ik heb gesproken óók.

Het enige wat je dan kunt doen, is doorgaan met wat je normaal doet – totdat er signalen zijn dat het anders moet.’

Kettingactie Zal de coronacrisis het vak fundamenteel veranderen?

‘Ongetwijfeld. Maar hoe? Wij hebben de afgelopen vijf jaar al een verandering ingezet. Wij hadden één persoon

b o e k & l e z e r - 2 02 0

die verantwoordelijk was voor de verkoop en publiciteit.

Vertegenwoordiging had de uitgeverij niet. Nu hebben we voor die drie taken apart iemand in dienst. Ook op het gebied van sociale media hebben we onze achterstand ingehaald. Dat kwam voort uit het besef dat alleen maar mooie boeken maken niet langer genoeg is. Iedere titel, en zeker van debutanten, moet je actief onder de aandacht brengen. Die tendens zal alleen maar sterker worden. Maar nogmaals: hoe precies? Als ik iemand anders daar antwoorden op zie geven, denk ik alleen maar: welke kennis heeft die persoon die ik niet heb?’

Dertig procent van de boekhandelaren verwacht zelf de crisis niet te overleven.

‘Ik zie dat vooralsnog niet gebeuren. Wellicht komt dat nog en speelt het meer bij boekhandels waar wij niet afhankelijk van zijn en hoor ik dat daarom niet. Ik bestrijd niet dat veel boekhandels het zwaar hebben en het voor sommige kritisch is. Het zou voor een uitgeverij als Van Oorschot heel erg zijn als de fysieke boekhandel verdwijnt, met zijn mogelijkheden om ontdekkingen te doen en advies te krijgen. De klanten die de afgelopen maanden bij Bol.com hebben besteld, moeten snel terug naar hun vaste winkel – al was het maar naar diens site, die precies hetzelfde aanbod tegen dezelfde condities biedt.’

Hoe heeft Van Oorschot de fysieke boekhandel gesteund?

‘We zijn een kettingactie gestart. Wij hebben allemaal drie tot vijf mensen een boek cadeau gedaan – in de boekhandel gekocht, zij het vaak wel uit eigen fonds – en de ontvangers verzocht twee mensen een boek cadeau te doen, met uiteraard weer hetzelfde verzoek. Wie de aankoopbon aan ons liet zien, maakte kans op een boekenpakket. De respons was goed, al kunnen we niet echt meten hoe de actie zich heeft verspreid. Daarnaast hebben we de boekhandel laten weten: we zijn overal voor in. Gelukkig is daar het besef doorgedrongen dat er bij ons meer kan dan in het verleden. Wij proberen daar zo creatief mogelijk in te zijn.’

Is het mogelijk om even creatief te zijn nu iedereen thuiswerkt?

‘Eerlijk gezegd niet. In het begin dacht ik: vergaderen via Zoom gaat best. Meer dan “gaat best” is het echter niet.

Normaal beginnen we de dag met een gezamenlijke kop koffie. En we lunchten altijd samen. Op die momenten wordt al zoveel geopperd, besproken of afgetimmerd. Nu doet iemand per mail een voorstel. Via Zoom kan ook maar één iemand tegelijk spreken. Het maakt de communicatie formeler. En dan komt er minder uit brainstorms. Gelukkig woont op de productieman na iedereen in Amsterdam en hebben we op kantoor genoeg ruimtes. Daarom werken sinds half mei hier weer vijf mensen tegelijk, ieder op een eigen kamer, en kunnen we via de deuropening makkelijk overleggen.’

Geert van Oorschot, de stichter van de uitgeverij, en zoon Wouter.

Topjaren Heeft Van Oorschot dit voorjaar gevierd dat het vijf jaar geleden is overgenomen?

‘Nee. We hadden afgesproken dat we – voor het eerst – met de eigenaren [naast Pieters zelf Jaco Groot van uitgeverij De Harmonie, oud-uitgeefster Gemma Nefkens, schrijver Maarten Asscher en directeur van investeringsmaatschappij DIF Menno Witteveen, md] en het personeel in april een gezamenlijke borrel zouden organiseren. Door corona is dat er niet van gekomen. En dan is het niet belangrijk genoeg om er op de exacte datum aandacht aan te besteden.’

Hoe kijk je terug op de afgelopen vijf jaar?

‘Positief. We hebben met het hele team een plan gemaakt om een uitgeverij te kunnen blijven die ertoe doet. En wat we daarna hebben uitgezet, is uitgekomen zoals bedacht.

Dat zit in versterking van verkoop, marketing en publiciteit, zodat we beter zouden presteren met de auteurs die al bij ons zaten: Stephan Enter, Marijke Schermer, Marjoleine de Vos, Ester Naomi Perquin, Sander Kollaard, enzovoort.

En in verbreding van het fonds. We wilden meer non-fictie brengen, dat het nu beter doet en ook makkelijker te pro-

b o e k & l e z e r - 2 02 0

15

moten is, en nieuwe Nederlandse auteurs aan ons binden.

Dat begint inmiddels zijn vruchten af te werpen. Redacteur Frederike Doppenberg, die is aangetrokken voor de nonfictie, heeft bijvoorbeeld de reeks wandelgidsen bedacht.

En er zijn veel nieuwe auteurs bijgekomen.’

Met als effect: een structureel hogere omzet?

‘We zijn sinds 2015 gemiddeld met 15 procent per jaar gestegen. Het is moeilijk om te zeggen: we zijn structureel zoveel groter dan in de vorige periode, toen de uitgeverij werd geleid door Wouter van Oorschot en Gemma Nefkens. Van Oorschot heeft enorme topjaren gekend, dankzij bijvoorbeeld Het bureau van Voskuil of een nieuwe vertaling van een Russische klassieker, die toen van groter commercieel belang waren dan tegenwoordig. We wilden los van de fluctuaties als gevolg van onverwachte bestsellers wel een stevigere basis. Om ons plan uit te voeren waren extra mensen nodig – ook omdat we de sterke redactie wilden handhaven. Daarvoor moet je een bepaalde omzet hebben. Dat niveau hebben we nu bereikt.’

De extra omzet uit e-books en audioboeken is wel structureel?

‘Dat vergat ik nog te zeggen. Ook digitaal een inhaalslag maken was onderdeel van het plan destijds. Dat is gelukt.

Ik zag dit jaar voor het eerst aan de royaltyafrekeningen hoe wezenlijk e-books onderdeel van de totaalomzet zijn geworden. Inmiddels is het 8 procent van onze omzet. Dat is niet zoveel als sommige andere uitgeverijen. We hebben, met boeken die vaak fysiek aantrekkelijk zijn, ook niet het perfecte fonds voor e-books. Maar het stijgt behoorlijk. En omdat we bijvoorbeeld met terugwerkende kracht de Russische klassiekers als e-book brengen, zie je daar meteen resultaat van. Dat is omzet die gewoon klaarlag voor ons.’

En audioboeken?

‘Ook met audioboeken maken we nu een grote inhaalslag.

Vergeleken met bijvoorbeeld Singel Uitgeverijen liggen we daarin achter. Ze zijn wél kostbaar om te maken en terugverdienen duurt, dacht ik, gemiddeld drie jaar. Maar we brengen grote nieuwe titels nu wel tegelijk met of kort na verschijnen als audioboek: van Pastorale van Stephan Enter tot straks de nieuwe Jannetje Koelewijn. En dan zien we eerst hoe dit gaat voordat we, zeg, Oorlog en vrede laten inlezen. Die investering zou ons een klein vermogen kosten.’

Herkenbare uitstraling Waarom moest Van Oorschot groter worden om relevant te blijven?

‘Een uitgeverij die ertoe doet, brengt zijn uitgaven zo goed mogelijk onder de aandacht – van de boekhandel, de media, de lezer. Daarvoor is tegenwoordig een flinke afdeling

16

verkoop en publiciteit nodig. Ook start je af en toe nieuwe dingen. Dat kan alleen als je op een bepaalde schaal opereert. Natuurlijk hadden we er voor kunnen kiezen om alleen de sterke redactie te behouden. De nieuwe Stephan Enter of Marijke Schermer hadden dan ook hun lezers wel gevonden. Maar die uitgaven hadden dan minder impact gehad, terwijl we hun werk juist groter willen maken.’

En nu heeft de uitgeverij dus het gewenste niveau bereikt?

‘Ja. We hebben nu een omvang waarmee we én met het fonds kunnen doen wat we willen én nieuwe dingen kunnen proberen. En we hebben gelukkig geen eigenaren die eisen dat er minimaal zoveel omzetgroei en zoveel winst wordt gehaald. We hoeven dus niet nog een redacteur aan te nemen die ook weer eigen fondslijnen uitzet. Nee, het is precies goed zo om het fonds volgens de uitgezette lijnen gestaag te verbeteren. Het enige wat fijn zou zijn, is een beetje meer reserves, waarmee je slechtere jaren kunt overbruggen. De reserves waren vroeger groter, maar na de verkoop van de uitgeverij heeft de eigenaar dat geld meegenomen. Terecht natuurlijk, het was zijn eigen geld.’

Is dat het doel voor de komende jaren: reserves opbouwen – in plaats van nieuwe dingen bedenken?

‘Dat kun je zo niet zeggen. Dat gaat prima samen. We hebben niet de luxe dat we bij een minder jaar kunnen denken: geen probleem. Integendeel. Met wat meer reserves zou de coronacrisis of de vermoedelijke recessie niet onmiddellijk zo bedreigend zijn als nu het geval is. We zouden dan ook meer kunnen investeren in audioboeken.

Maar de doelen zijn zoals ik eerder heb geformuleerd: nonfictiefonds uitbouwen, nieuwe auteurs op de kaart zetten en bestaande auteurs beter verkopen. En dat is genoeg om ons de komende jaren op te concentreren.’

Waait de geest van de Van Oorschots die de uitgeverij zo iconisch heeft gemaakt nog door het bedrijf?

‘De familie Van Oorschot én Gemma Nefkens. Zij heeft jarenlang als uitgeefster een stempel op het fonds gedrukt.

Omdat ze geen Van Oorschot heet, wordt dat vaak vergeten. Maar het antwoord op de vraag is: ja. Veel auteurs uit die tijd zitten nog steeds bij de uitgeverij. De recent overleden Carl Friedman, van wie we het verzameld werk zullen brengen. Frida Vogels, van wie in juli een nieuwe titel verschijnt. Willem Jan Otten, Otto de Kat, Stephan Enter, zo kan ik nog wel even doorgaan. In de Russische Bibliotheek brengen we nieuwe vertalingen, zoals recentelijk van Toergenjev. Wouter van Oorschot had de noodzaak daarvan al ingezien. Dat waardevolle gezicht behouden we. Alleen, zoals Di Lampedusa schrijft: “alles moet veranderen opdat alles hetzelfde blijft”.’

Alles moet veranderen?

‘Dat wil zeggen: het is zoeken naar een balans tussen het

b o e k & l e z e r - 2 02 0

mensen onze uitgaven herkenbaar vinden. We zullen ook niet snel fondslijnen voor thrillers of esoterie opzetten. En misschien brengen we niet snel een roman van een vlogger.

Maar: niet uit principe. Als de roman kwaliteit heeft, brengen we hem toch. Vijf jaar geleden wilden we de ramen van de uitgeverij openzetten, zodat de schroom en afstandelijkheid die de uitgeverij opriep, zouden verdwijnen. Dat is gelukt. Het aantal titels dat ons wordt aangeboden is echt fors toegenomen, we kiezen alleen het beste uiteraard. Dat heeft geleid tot nieuwe auteurs als Evelien Vos en Femke Vindevogel met boeken die zich in heel andere milieus afspelen.’

‘Het zou voor Van Oorschot heel erg zijn als de fysieke boekhandel verdwijnt’ behouden van je herkenbare uitstraling en het meegaan met je tijd. Kijk ook naar de vormgeving. Christoph Noordzij doet nog steeds heel veel titels, maar we geven tegelijk nieuwe vormgevers een kans. Er zal heus wel eens een titel verschijnen waarvan Wouter denkt: is dat Van Oorschot?

Dat zij dan maar zo. De mensen zijn veranderd, de tijden ook, en dus maak je andere keuzes. Het is onmogelijk om uit te geven vanuit het hoofd van andere mensen – ook als dat Geert en Wouter van Oorschot zijn. Je kunt alleen uitgeven vanuit je eigen visie.’

Wat is de ‘herkenbare uitstraling’ van de uitgeverij?

‘Dat we veel gebonden boeken brengen. Niet alleen oude klassiekers als Stefan Zweig en Joseph Roth, maar ook nieuwe boeken van Martin Michael Driessen of Marijke Schermer. En de uitstraling blijft zorgvuldig. Van het papier tot het leeslint, het moet er goed uitzien. En dat werkt.

We krijgen veel positieve reacties van de boekhandel, dat we duidelijk veranderen zonder afbreuk te doen aan het merk.’

Vertaalde fictie Toch heb ik de indruk dat het fonds gewoner is geworden: meer titels die ook elders hadden kunnen verschijnen.

‘Wat is gewoon? Voor het grote publiek is het nog steeds onbelangrijk waar een boek is uitgegeven. Van Oorschot geldt als een uitzondering en nog altijd horen we dat

Maar een roman van de Vlaamse politicus Rik Torfs?

‘Akkoord, dat type boek hadden we ook niet kunnen doen.

Maar voor ons gold alleen de kwaliteit van zijn roman. Die was goed. En zo zijn er meer boeken waarvan de buitenwereld vreemd opkijkt. Neem Hongerklop van Peter-Henk en Hille Steenhuis: een vader en dochter over de eetstoornis van de laatste. Daar hebben wij zelf geen seconde over getwijfeld, omdat het heel goed is geschreven en goed in elkaar zit. Als je dat vervolgens op aanbieding vertelt, accepteert de boekhandel dat snel: “Als Van Oorschot erachter staat, zal het kwaliteit hebben”. Klaar. En zo komt er meer goede non-fictie aan over onderwerpen waarin we geen geschiedenis hebben.’

Waar gaan alle nieuwe initiatieven ten koste van?

‘De catalogi waren een tijdje dikker, omdat al voor de veranderingen ingezette boeken ook zouden verschijnen. Dat wisten we van tevoren. Maar ook: dat het tijdelijk is. We zijn vooral voorzichtiger geworden met vertaalde fictie.

De oplages in dit genre zijn al langer aan het dalen. De vertaalkosten zijn hoog, en het risico dat je minder dan 1000 exemplaren van een titel verkoopt steeds groter. De coronacrisis zal dat mogelijk versterken. Maar dat betekent niet dat we helemaal geen vertaalde literatuur meer doen.

Kijk maar naar recente uitgaven van Joseph Roth en John Steinbeck. Zeker voor dat soort klinkende namen blijft het publiek omvangrijk genoeg.’

In september verschijnt zelfs een ruim 1600 pagina’s tellende roman van Uwe Johnson: Een jaar uit het leven van Gesine Cresspahl.

‘Dat zijn vaak juist zulke risicovolle projecten die al langer geleden zijn ingezet – al kregen we deze kant en klaar aangeboden door de vertaler. Maar in bijvoorbeeld Menselijke voorwaarden van Junpei Gomikawa, dat in 2018 verscheen, zit jaren voorbereiding: 1440 pagina’s. Het is leuk om eens in de zoveel tijd iets megalomaans te doen. De aandacht die je voor zulke titels krijgt, is vaak groter. Dat verkleint het risico in vergelijking met een roman van gewone lengte.

Maar of we dat nu nog proberen? In deze tijd? Als je miskleunt, is het gelijk helemaal mis. Ik ben bang dat daarom zulke projecten voorlopig on hold staan.’ 

b o e k & l e z e r - 2 02 0

17

meer dan

6 miljoen titels

6700 verkopers

particulieren en antiquaren

Ook boeken verkopen? Dat kan vanaf 1 euro p/mnd!

www.boekwinkeltjes.nl

18

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Foto: Lilianne Vloet

opinie

Wim Hazeu

Schrijver en biograaf Wim Hazeu vertelt over zijn passie voor oude boeken

Hamsteren in virustijd Het was een week na het Boekenbal op 7 maart duidelijk dat een virusaanval moest leiden tot het beperken van onze vrijheid van bewegen. Tijdens het Boekenbal ben ik niet besmet geraakt, wat gelet op de dicht langs elkaar bewegende mensenmassa in slecht geventileerde ruimtes een wonder mag heten. Hoewel ik een grote bibliotheek heb, en het herlezen van romans en dichtbundels geen straf is, besloot ik boeken te gaan hamsteren. Ik bestelde bij mijn boekwinkel in Baarn en bij enkele antiquariaten het nodige aantal titels. Ze werden prompt geleverd.

Ik zette tijdens het lezen, zoals gebruikelijk, streepjes in de boeken. Nu ik er enkele uit heb en lees wat er aangestreept is, zie ik dat bijna alle gemarkeerde regels te maken hebben met de situatie waarin het virus ons heeft gebracht. Wat te denken van het volgende citaat uit Belangrijk is dat ik niet aan lezers denk (2006) van A.L. Snijders?

‘Geheimzinnig proces, de natuur is in een wachtkamer terechtgekomen, alles is hetzelfde gebleven, maar nep geworden’, schreef hij op 3 december 2001.

Op 5 maart 1981 noteerde de Vlaamse dichter Leonard Nolens in Stukken van mensen. Dagboek 1979– 1982 (1989): ‘Het teveel aan informatie dat wij door onze openingen naar binnen proppen – dit is een tijd waarin de mens zich soms moet dwingen om niet te willen weten.’

In Onzichtbare inkt (2020) van Patrick Modiano, de Franse Nobelprijswinnaar, streepte ik de volgende woorden in de vertaling van Maarten Elzinga aan: ‘Ik ben bang dat het leven, wanneer je eenmaal een antwoord op alle vragen hebt, achter je dichtklapt als een val, met het gerinkel van de sleutels van een gevangeniscel. Zouden we niet liever een paar onbetreden zones in stand houden, waarin je altijd nog kunt ontsnappen?’

Opvallend vaak werd de afgelopen maanden in kranten en weekbladen de stoïcijnse filosoof Seneca, die rond het begin van onze jaartelling leefde, geciteerd. Ik voeg er het door mij gekozen Senecacitaat uit het boek Vragen en antwoorden (1983), vertaald door Cornelis Verhoe-

ven, aan toe: ‘Gelukkig is hij wie tevreden is met wat er nu is, wat het ook moge zijn, en die zijn situatie voor lief neemt.’

Even opvallend zijn de met voorrang gepubliceerde boeken over het thema ‘nietsdoen’. Uitgeverij Van Oorschot beet in maart met De kunst van het nietsdoen van de Japanse middeleeuwer Kenko- het spits af. Jos Vos tekende voor de vertaling en de annotaties.

Helemaal nietsdoen, aan helemaal niets denken, is een manier van leven die ik tot mijn schade niet heb geleerd.

Wie dat kan heeft in deze tijd een streepje voor op wie er moeite mee heeft.

Remco Campert schreef dertig jaar geleden de column ‘Niets’. Ik kwam hem tegen in Camperts bundel Graag gedaan (1990).

De column begint aldus: ‘Gisteren geprobeerd om aan helemaal niets te denken. Ik was er de hele dag zoet mee. Aan helemaal niets denken, is iets anders dan niet denken. Dat laatste is makkelijk. Daar draai ik mijn hand niet voor om. Kwestie van ervaring en van aanleg. Maar aan helemaal niets denken, is andere koek. Daar moet je reuze je best op doen. Je moet denken en blijven denken dat je aan helemaal niets denkt. Ga er maar aan staan.’

Campert kwam er niet uit, stelde zichzelf voor om dan maar een beetje te gaan uitwaaien op de IJ-pont, of de trein naar Alkmaar te nemen en terug. Dat voorstel heb ik nagevolgd. Als ik het door een teveel aan virusinformatie benauwd krijg en lezen even geen uitweg biedt, ga ik maar wandelen of fietsen, om daarna bij een door monniken gebrouwen biertje het volgende boek uit de hamstervoorraad op te pakken: Mijn geliefde boekhandel (2014, vertaling 2017) van Petra Hartlieb. Zij begon, tegen de verdrukking door Amazon in, een boekwinkel in Wenen, en deed dat met succes. ‘Natuurlijk zullen er altijd boekhandels zijn’, schreef zij. ‘Iets anders kan ik er niet van maken.’ Hamsteren was niet nodig: mijn boekwinkel en de antiquaren bleven bereikbaar.

‘Gelukkig is hij wie tevreden is met wat er nu is, wat het ook moge zijn, en die zijn situatie voor lief neemt’

b o e k & l e z e r - 2 02 0

19

HERLEZEN

Genieten omdat je weet wat er gaat komen Soms zou je boeken die ooit een grote indruk hebben gemaakt of waarvan je enorm hebt genoten graag herlezen. Maar er liggen nog zoveel nieuwe boeken die je niet gelezen hebt. En voortdurend word je verleid door het nieuwe aanbod in de boekhandel.

Waarom dan toch herlezen? Wat is het genot en het gevaar ervan?

Waarom is het herlezen van het ene boek een verrijking en van het andere een deceptie? En welke boeken moet je beslist in je leven hebben herlezen? Vragen die Wim Huijser onlangs opwierp in Boekenpost en die échte lezers uitdaagden om te antwoorden.

Tekst Wim Huijser

20

b o e k & l e z e r - 2 02 0

‘Herlezen is een feest’, schrijft theatermaker-auteur Rob Hoekstra.

‘In mijn boekenkast staat ongeveer een derde deel stil. Dat zijn de boeken die ik gelezen heb en waarvan ik weet dat ik ze nooit meer ter hand zal nemen. Een tweede deel staat verwachtingsvol te wachten op het moment dat ik ze voor het eerst van de plank neem. En het derde, min of meer beduimelde deel, is gelezen en wacht op herlezing. Dat zijn de boeken die ik nooit weg zal doen.’

Veel lezers zullen die driedeling herkennen. Regelmatig gaat je oog langs de titels waarvan je ooit zo genoten

hebt. Af en toe haal je er een uit de kast, blader je wat en hoop je iets terug te vinden van dat eerste moment. Hoekstra is wat je noemt een echte herlezer: ‘Als een koe herkauw ik mijn boeken. Soms herlees ik een roman of een hele verhalenbundel, maar vaker gedeelten of geselecteerde verhalen. Ik zal ze altijd in de oorspronkelijke vertaling lezen. Die van Dostojevski, Proust en Céline uit de jaren zeventig en tachtig mogen dan gedateerd zijn, toch lees ik ze liever dan opnieuw vertaalde en modern gespelde uitgaven.’

Terug in de tijd Voor literatuurwetenschapper Margreet den Buurman blijft het vaak bij het voornemen om een boek te herlezen. De eerste pagina’s of bepaalde hoofdstukken kunnen soms genoeg zijn. Volgens haar schuilt het genot van herlezen in het teruggaan in de tijd. Het ‘oja-gevoel’, zoals in De boeken der kleine zielen van Louis Couperus, een roman die naar haar gevoel moeiteloos overeind blijft. Als herlezen ook een gevaar kent, dan is het dat je niet meer kunt invoelen waardoor je een schrijver of boek ooit zo geweldig vond, zoals haar

overkwam met Reve. ‘Bij Bezorgde ouders maakte ik een omslag mee in waardering. Ik kreeg genoeg van de racistisch-ironisch bedoelde understatements en van de jongetjesromantiek en schreef daarover een kritisch stuk.’ Met terugwerkende kracht is herlezen van Reve voor Den Buurman een deceptie geworden, hetzelfde geldt voor Hermans. ‘Veel van zijn werk is nu gedateerd. Malle Hugo (1994) is niet meer invoelbaar.

De issues in zijn polemische stukken blijven niet overeind. Maar toen het verscheen lagen we collectief in een deuk.’

Volgens een andere literatuurwetenschapper, Rob Wolfs, voor wie herlezen lange tijd beroepspraktijk was, krijg je bij herlezing pas echt zicht op een roman, ontdek je verbanden en relaties die je bij een eerste lezing niet ziet. Al heel lang wilde hij Don Quichot herlezen, een boek waar hij dertig jaar geleden helemaal weg van was. Een nieuwe, bejubelde vertaling was de aanleiding om er weer aan te beginnen. ‘Voor mij was het de oerroman over het spel tussen werkelijkheid en verbeelding, hét thema van alle voor mij interessante schrijvers en romans. Sinds enkele weken lees

b o e k & l e z e r - 2 02 0

ik vrijwel iedere avond voor het slapen een paar bladzijden. Maar zoals te verwachten is de eerste ervaring niet meer te herhalen. En hoe kan het ook anders. Je bent zoveel ouder, hebt zoveel meer leeservaring.’

Dat is precies de reden waarom schrijfster Annie van Gansewinkel maar niet aan herlezen begint: ‘Omdat ik bang ben dat het na die overweldigende leeservaring tegenvalt. Ooit herlas ik, vele jaren en een studie Nederlands verder, een verpletterend en ontroerend boek uit mijn kindertijd. Meteen zag ik het effectbejag. Maar toch, na ongeveer twintig bladzijden voelde ik opnieuw een brok in mijn keel en was ik alle literatuurtheorie vergeten.’ Toch is het haar ervaring dat een boek ook met je mee kan veranderen, zoals de kleine klassieker Le petit prince van Antoine de Saint-Exupéry die zij las op de middelbare school, tijdens haar studie Frans en nog tienmaal daarna. ‘En elke keer lees ik weer een ander boek, want ik ben zelf anders geworden.’

De toverberg Het is de ervaring van veel lezers dat klassieke titels meestal een verrijking vormen. Doctor Faustus van Thomas Mann, De man zonder eigenschappen van Robert Musil en Schuld en boete van Dostojevski. Het zijn zoals Den Buurman schrijft ‘lastige boeken, maar als je je ertoe kunt zetten haal je er weer meer uit’. Opvallend in de reacties is de waardering voor De toverberg van Thomas Mann.

Voor boekhandelaar Walter Jansen is het de ideale roman tijdens een lockdown. ‘Iedere tien jaar herlas ik de roman en iedere keer las ik een ander boek.’ Hoofdpersoon Hans Castorp denkt voor drie weken op bezoek te gaan bij zijn neef Joachim.

Op de heenreis is hij in zijn hoofd al bezig met de toekomst na deze trip.

Maar zijn verblijf in Davos zal zeven jaar duren. ‘Het is deze tijdsbeleving die op zijn kop wordt gezet die we momenteel herkennen’, schrijft Jansen. ‘Hoewel er weinig op de wereld

21

van nu lijkt, is de roman vanwege de langzaam verlopende tijd onverminderd actueel. Tergend traag proza, heerlijk.’ Voor hem is het nu bij uitstek de tijd van de dikke boeken en is De toverberg de ultieme aanrader.

‘Fantastisch dat het boek verschijnt in een goedkope editie waarmee het voor een breder publiek binnen handbereik komt.’

Ook voor bibliotheekmedewerker Vesna Gulin is de roman het voorbeeld van de boeken die je, nog voor je ze uit hebt, al opnieuw zou willen lezen. ‘Je ontdekt er laagjes in waarvan je de magie niet helemaal kunt doorgronden door alleen “lineair” het verhaal te volgen.’ Als opgroeiende puber had zij meer aan de romantiek en pathos van Edgar Allen Poe en Charles Baudelaire en weinig met de ruwe stijl van Ernest Hemingway.

‘Enkele decennia later zoekt mijn andere ik juist die laatste op, terwijl ik de eerste twee met respect op afstand bekijk.’

Leesmoment Voor veel lezers zijn herinneringen aan romans sterk gekoppeld aan het leesmoment. Zo herleest procesbegeleider Bert den Boer met name boeken die hij tijdens vakanties voor het eerst las. Zo blijft Alleen met de goden van Alex Boogers voor hem verbonden met verregende vakantiedagen op Terschelling. ‘Het fijne vind ik dat je weet wat je te wachten staat. Zowel de schrijver, zijn schrijfstijl als het verhaal zijn vertrouwd.

De valkuil is wel dat het je vanwege de bekendheid niet altijd lukt om opnieuw in de stemming te komen.

Een boek kan ook té vertrouwd zijn.

Soms ligt het op mijn nachtkastje vanwege het prettige gevoel, terwijl ik eigenlijk weet dat herlezen er niet van gaat komen.’

Uitgever Bart Wessels herkent dat: ‘Het genot zit in de herkenning. Soms omdat je weet wat er gaat komen, maar vaak ook omdat je weer beseft waarom je het zo goed vond. Ik kan mij herinneren dat toen de beide derde delen van De tandeloze tijd

22

van A.F.Th. van der Heijden eraan kwamen ik alle andere delen (1, 2 en 4) als voorbereiding herlas en ze allemaal opnieuw geweldig vond.

Vertrouwd én nieuw.’ Toch zijn er voor hem ook boeken waarvan hij zich afvraagt of herlezen ze goed doet omdat de tijd waarin hij ze las onderdeel is van de leeservaring. Zo maakten Less than zero, Gimmick! en On the road grote indruk op hem, maar weet hij niet of dat weer zou lukken. ‘De boeken zijn niet minder, maar ik zou zelf vermoedelijk iets missen, dus probeer ik de deceptie voor te blijven.’ Dat neemt niet weg dat hij als student De idioot van Dostojevski binnen een jaar herlas.

Datzelfde gold voor De valsemunters van Gide en Het land van herkomst van E. du Perron (‘daar schijn ik wel een uitzondering in te zijn’). Ook de

b o e k & l e z e r - 2 02 0

verhalen van Borges of Babel las hij meerdere keren en niet voor het laatst. ‘Die van Borges kun je eindeloos vaak lezen; je komt er steeds nieuwe dingen in tegen.’

Kinderboeken Het herlezen van kinderboeken vormt een hoofdstuk apart. Daarbij draait het vooral om het gevoel van nostalgie. Zoals Peter Kouwenhoven beschrijft: ‘Lezen op een kleed voor de kolenkachel. Knalrode wangen van de hitte en vanaf half december stond er een pannetje met stukjes banket op het treefje en rook je de eerste hyacinten.’ Het is die vertrouwde sfeer van thuis die maakt dat hij sommige kinderboeken bijna uit het hoofd kent. Ook Dirk Hoogendoorn, inmiddels 87 jaar, blijft de titels uit zijn jeugd herlezen: werk van

W.G. van der Hulst en C. Joh. Kievit.

Zijn favoriete boeken waren Fulco de Minstreel, Ivanhoe van Walter Scott en De Leeuw van Vlaanderen van Hendrik Conscience. ‘Ik vond ze schitterend. Mijn oudere zus zat op het gymnasium en haar was aangeraden deze boeken te lezen. Daar heb ik toen gebruik van gemaakt.’

Veel boeken uit zijn jeugd vindt hij nog zeer lezenswaardig, behalve De Leeuw van Vlaanderen. ‘Dat vind ik nu een draak, zo vreselijk uit de tijd.’

Voormalig docent Casper Markesteijn las op de kweekschool bij toeval Arenden vliegen alleen van Tonny Vos-Dahmen von Buchholz, ‘een boek voor de jeugd over de Kanaaleilanden in de negende eeuw’, zoals op de achterflap staat. ‘Ik wist niet dat er zulke prachtige jeugdboeken bestonden. Ik was verbijsterd.

Ik heb het destijds herlezen en later voorgelezen in de klas. Ik wilde de jeugd laten zien wat voor prachtigs er bestond, in de hoop dat zij bibliotheek en boekwinkel stormenderhand zou veroveren. Ik weet alleen niet of dat helemaal gelukt is.’

Arendsoog herlas hij min of meer uit noodzaak toen hij deel uitmaakte van het auteursteam dat Grootboek.

Bloemlezing en Geschiedenis van de Jeugdliteratuur (1988) schreef. ‘Dat viel vies tegen. Wat ik als jongen geweldig had gevonden bleek een misbaksel van de eerste orde, met een Bob Stanhope als protagonist die alleen maar goede eigenschappen en kwaliteiten kende. Zeer ergerlijk.’

Jan Hoogendoorn schrijft: ‘Het is een heerlijke gewoonte die hoort bij de donkere dagen en het eindejaarsgevoel. Vorig jaar kon dat zelfs real time, omdat 22 december, net als in het boek, op een zondag viel. En nog steeds is de sfeer van die naoorlogse jaren voelbaar.’

Het Bureau van J.J. Voskuil wordt ondanks de omvang van duizenden pagina’s door de liefhebbers soms wel tien keer gelezen. ‘En iedere keer is het weer prachtig’, schrijft Peter Kouwenhoven. Het maakt hem niks uit dat hij soms al weet wat de volgende zin is. Datzelfde is het geval bij pedagoog/hogeschooldocent Joop Berding. Alle romans van Voskuil herlas hij recent achter elkaar. ‘Het was een indrukwekkende en vaak ook ontroerende leeservaring. Ten eerste vanwege de literaire kwaliteiten van het werk. Maar ook vanwege de twintig jaar tijdsverschil tussen eerste en tweede lezing. Toen ik nog midden in het werkzame leven zat, dat door Voskuil zo indringend en schrijnend wordt beschreven, herkende ik heel veel. Nu zit het er voor mij op.’

En dan zijn er in alle reacties nog de vele andere herleestips: ‘de Grote Russen’, Louis-Ferdinand Céline, Al-

bert Camus, Marcel Proust, Fernando Pessoa, Philip Roth, William Faulkner, Saul Bellow, Sir Arthur Conan Doyle, de zusjes Brönte, Jane Austen en niet te vergeten Virginia Woolf.

Bij de modernere schrijvers worden vooral Ian McEwan, Julian Barnes, Alan Hollinghurst en Jonathan Safran Foer als uitermate herleesbaar beschouwd. Je moet er alleen de tijd voor willen nemen. 

De avonden Op de vraag wat nu de boeken zijn die je beslist meerdere malen moet hebben gelezen, worden van de ‘grote vier’ Harry Mulisch en W.F. Hermans zelden genoemd. Bij de Nederlandse auteurs is het vaak Couperus die terugkeert, evenals E. du Perron en A.F. Th. Van der Heijden. Maar geen Elsschot, Nescio of Vestdijk. De avonden van Gerard Reve is misschien wel de meest herlezen roman in het Nederlands taalgebied. Zoals voormalig docent

b o e k & l e z e r - 2 02 0

23

50 JAAR LITERATUURCLUBS IN DRENTHE

Leeservaring verrijken en leesplezier stimuleren De doelstellingen zijn in de loop der jaren veranderd, maar de formule is nagenoeg ongewijzigd: circa 230 leesclubs lezen in Drenthe gedurende een seizoen dezelfde vier boeken. De jubilerende Stichting Literatuurclubs Drenthe zorgt met die centrale titelselectie jaarlijks bij een paar uitgevers voor een feestje, omdat uitverkiezing van een boek voor een flinke extra bestelling zorgt.

Het jubileumjaar pakt anders uit dan voorzien, maar gaat niet ongemerkt voorbij. En het biedt aanleiding om vooruit te kijken.

Tekst Frank Hockx Beeld Nelleke van de Wege

Het beloofde zo mooi te worden: het startschot voor het jubileumseizoen van de Stichting Literatuurclubs Drenthe (SLD) zou op 12 september gegeven worden met een groot leesclubfestival in schouwburg De Tamboer in Hoogeveen waarvoor Arnon Grunberg en Lidewijde Paris gestrikt waren. Maar het coronavirus gooide ook hier roet in het eten.

Met noordelijke kordaatheid werd daarom besloten om dit feest én de andere grote publieksactiviteiten die in de planning stonden, een jaar uit te stellen. Kleinschaliger activiteiten, zoals een tournee door Drenthe om citaten te verzamelen voor een literaire landkaart ‘Leesbaar Drenthe’, kunnen waarschijnlijk wel doorgang vinden. En de SLD heeft het jubileum aangegrepen om studenten van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) enkele onderzoeken te laten doen.

‘Om antwoord te krijgen op de vraag: zit de SLD nog op de juiste koers?’, zegt bestuurslid Joke Rosier.

Maatschappelijke thema’s

Veel belangstelling toen Stefan Hertmans te gast was in het seizoen dat zijn De bekeerlinge op het programma stond.

24

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Terug naar Oegstgeest van Jan Wolkers, Het jongensuur van Andreas Burnier en De Karakoliërs van Ward Ruyslinck, dat waren in het seizoen 1970-1971 de eerste titels waarmee de literatuurclubs in Drenthe aan de slag gingen. Het initiatief kwam van de culturele commissie van de afdeling Drenthe van de Nederlandse Bond

Leeswijzer bij de hand tijdens de bespreking van Huis in brand van Kamila Shamsie, afgelopen seizoen een van de geselecteerde titels.

van Plattelandsvrouwen (tegenwoordig Vrouwen van Nu). Die benaderde de toenmalige Provinciale Bibliotheek Centrale voor Drenthe omdat er bij de leden van de bond behoefte was aan meer informatie over moderne literatuur. Die behoefte kwam voort uit enige zorg over de boeken waarmee hun kinderen op de middelbare school kennismaakten. Het leidde tot de oprichting van literatuurclubs die, met begeleiding vanuit de bibliotheek en hulp van door deskundigen geschreven informatie, twee avonden aan een boek besteedden: de eerste was gewijd aan het boek, de tweede aan het maatschappelijke thema dat aan de orde kwam. Aan de genoemde titels uit het eerste seizoen werden respectievelijk de thema’s ‘generatieconflict’, ‘homoseksualiteit’ en ‘rassendiscriminatie’ gekoppeld.

Na twee jaar verdwenen de themaavonden en kwam de nadruk meer te liggen op waar die tegenwoordig nog sterker ligt: het verrijken van de leeservaring door middel van literaire analyse en het bieden van leesplezier.

Er ontstond toen ook samenwerking met leesclubs in Groningen en Overijssel die ook ondersteund werden door de bibliotheken. De titels voor een leesclubseizoen kiest men sindsdien gezamenlijk.

Het eerste seizoen functioneerden er in Drenthe vijftien groepen met in totaal 219 deelnemers. In 1977 lag

Rob van Essen, geïnterviewd door Louis Stiller, met naast zich de SLD ‘Wall of Fame’ met handtekeningen van auteurs die te gast zijn geweest.

dat deelnemeraantal op 500, in 1983, toen de SLD werd opgericht en meer los kwam te staan van de bibliotheekcentrale, waren het er 1000, in 1992 1600.

Leesniveau In de jaren nadien maakte de SLD, die sinds 2012 zelfstandig functioneert en ondersteuning ‘inkoopt’ bij het huidige Biblionet Drenthe, een gestage groei door tot op het hoogtepunt 2500 leden in 270 leesclubs bijeenkwamen. De laatste jaren is het ledenaantal teruggelopen tot 1700.

Dat heeft te maken met zaken als veranderend mediagedrag en meer mogelijkheden tot vrijetijdsbesteding.

‘Mensen hebben het langer druk en we zien dat de leeftijd waarop ze zich aanmelden hoger komt te liggen’, zegt Joke Rosier.

Uiteraard is dit voor de SLD wel een punt van zorg. Het is een van de redenen dat men de RUG benaderde.

Onder leiding van hoogleraar Mathijs Sanders en universitair docent Sandra van Voorst voerden tweedejaarsstudenten Nederlandse Taal en Cultuur een enquête uit onder huidige deelnemers en onderzochten zij het gebruik van de door de SLD geleverde ‘leeswijzers’. Ook onderzochten zij bij twaalf door de SLD geselecteerde titels hoe de waardering van de lezers voor die boeken zich verhield tot die van de selectiecommissie.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

De conclusie dat de commissie die de titels selecteert op een hoger competentieniveau leest dan de leden is op zich niet verrassend: mensen worden immers vaak lid van een leesclub om meer te weten te komen over literatuur en boeken te lezen die men zelf niet zou kiezen. Maar de SLD moet er uiteraard voor waken dat de verschillen niet te groot worden. In het nieuw te formuleren beleidsplan moeten de definitieve aanbevelingen van de studenten een plaats krijgen.

Titelkeuze Het centraal kiezen van vier boeken voor de leesclubs in Drenthe, Groningen en Overijssel is een tijdrovend proces. Waar in het verleden onderhandeld moest worden tussen vertegenwoordigers van de afzonderlijke provincies, is er nu gezamenlijk overleg en worden in een vergadering van twintig personen de knopen doorgehakt. De deelnemers hebben dan gezamenlijk circa honderd boeken gelezen. Er verschijnen meer literaire titels uiteraard, een eerste schifting wordt gemaakt aan de hand van recensies. Op basis daarvan worden bij uitgevers leesexemplaren opgevraagd, waarna de selectie zich steeds verder verfijnt. Het blijft een moeilijke keuze en in de afsluitende vergadering worden weliswaar geen provinciale robbertjes meer uitgevochten, maar spelen individuele

25

titels 2020-2021 voorkeuren natuurlijk wel.

Literaire kwaliteit en geschiktheid voor leesclubs zijn de belangrijkste selectiecriteria en bij dat tweede punt gaat het er dan om dat het titelpakket variatie in thematiek biedt en de afzonderlijke titels gespreksstof en leesplezier garanderen. Daarnaast is het streven om twee recente Nederlandstalige boeken te selecteren, waarvan de auteurs kunnen worden uitgenodigd, en twee vertaalde titels. Verder spelen onder andere leverbaarheid en prijs een rol.

‘We hebben het nooit over uitgevers’, bezweert Joke Rosier, die zelf meedraait in de selectiecommissie. Beïnvloedingspogingen van uitgevers zijn kansloos, zegt ze, terwijl anderzijds het best mogelijk is dat er twee titels van dezelfde uitgever worden geselecteerd.

Nadat de titelkeuze voor het nieuwe seizoen bekendgemaakt is (in maart), kunnen leden van de SLD de boeken centraal aanschaffen, maar uiteraard ook lenen bij de bibliotheken (die extra exemplaren van de titels kopen) of kiezen voor een e-book. Die laatste optie begint wat aan terrein te winnen, maar de SLD kan ook nu nog bij de uitgevers van de uitverkoren titels een bestelling doen van circa 1200 exemplaren. Daarvoor wordt samengewerkt met boekhandel Van der Velde in Assen, die de exemplaren aflevert bij Biblionet [in Overijssel wordt samengewerkt met boekhandel Westerhof in Zwolle, red.]. Vrijwilligers van de SLD maken vervolgens de pakketten gereed die uiteindelijk door de contactpersonen van elke leesclub bij de lokale bibliotheken in Drenthe worden opgehaald. Een fikse logistieke operatie die men voor de zomer probeert af te ronden, omdat de leden vaak in vakantietijd al aan de boeken willen beginnen. Of in elk geval aan het eerste boek dat op de planning staat, want de volgorde waarin de boeken besproken worden ligt vast. Dat heeft ook te maken met de informatie-avonden per titel die gedurende het seizoen op diverse plaatsen

26

in de provincie (en in Groningen en Overijssel) worden georganiseerd.

Contactpersonen van de literatuurclubs kunnen daar luisteren naar een presentatie van de schrijvers van de ‘leeswijzers’ die de SLD bij ieder boek ontwikkelt.

‘Je bent als uitgeverij blij en trots als je wordt uitgekozen.

Dat komt maar eens in de zoveel jaar voor’, zegt Erik Dasselaar, manager Marketing & Sales van De Bezige Bij, de uitgever van

Week van de Leesclub

het door de SLD uitverkoren

De gestructureerde aanpak met een voorselectie van titels, informatieavonden en leeswijzers waarderen de deelnemers, blijkt uit de enquête die de RUG-studenten uitvoerden.

Maar ook klinkt wel de wens om wat meer inspraak bij de keuzes en zijn er vragen om klassiekers op de leeslijst. De SLD is daar de laatste jaren aan tegemoetgekomen door de deelnemers de keuze te bieden voor een vijfde boek. Hiervoor wordt een shortlist opgesteld van titels uit verschillende genres. Bij het boek dat de meeste stemmen krijgt, wordt een extra leeswijzer gemaakt. Tot nu toe valt de keuze op een geschiedenisboek, zoals vorig jaar Het huis aan het meer van Thomas Harding en dit jaar Nobel streven van Frits van Oostrom.

Het boek van Harding was zo populair dat een van de geplande jubileumactiviteiten een reis naar het Alexander Haus in Berlijn was, het decor van het boek, waar de schrijver voor het bezoek uit Nederland een lezing zou geven. De beschikbare plaatsen waren snel vergeven, maar ook dit feestje is een jaar verplaatst.

Het jubileumjaar gaat na de zomer dus zonder feestgedruis van start, maar wel met een nieuwe website en een tijdens de hoogtijdagen van de coronacrisis begonnen eigen YouTube-kanaal. En met het voornemen om de literatuurclubs nadrukkelijker onder de aandacht te brengen, ook met nieuwe activiteiten. De belangstelling is er, daarvan is Joke Rosier overtuigd. ‘Tijdens de Week van de Leesclub in januari organiseerden we een avond met Libris-winnaar Rob van Essen. Daar kwamen ook veel niet-leden op af en na afloop hadden we 15 nieuwe aanmeldingen.’ 

Lanny van Max Porter. Het boek

b o e k & l e z e r - 2 02 0

verscheen in het voorjaar van 2019, voor uitgeversbegrippen al weer lang geleden. De uitverkiezing van de SLD zorgt voor een impuls, zegt Dasselaar: ‘Dit is een flinke order, we hadden er onvoldoende voorraad voor en daarom hebben we het boek laten herdrukken in de mooie gebonden uitgave van de eerste editie.’

Ook bij Ambo Anthos was er reden tot gejuich vanwege de uitverkiezing van het Nederlandse debuut De kaalvreter van Machteld Siegmann. ‘De selectie van de Drentse literatuurclubs doet veel, met name voor een debuut, en niet alleen in verkoopaantallen’, zegt acquirerend redacteur Liesbeth Vries.

‘We zijn dan ook heel trots dat

De kaalvreter geselecteerd is.

Een uitverkiezing door Drenthe is vaak reden voor een nieuwe druk, want de bestelde aantallen zijn altijd prachtig.’

Naast deze twee romans lezen de literatuurclubs komend seizoen Op aarde schitteren

we even van Ocean Vuong (verschenen bij Hollands Diep) en het veelbesproken Vallen is als

vliegen (Querido) van Manon Uphoff.

leesclubdossier

Foto Fjodor Buis

Gerwin van der Werf

b o e k & l e z e r - 2 02 0

leesclubdossier GESPREK MET GERWIN VAN DER WERF

‘Ik breng graag uitersten bij elkaar’ Gerwin van der Werf (1969) is musicoloog en muziekdocent. Sinds 2008 is hij ook schrijver. In die tijd won hij de ene na de andere schrijfwedstrijd, waaronder die van Trouw, de Volkskrant en de VPRO. In 2010 won hij de Turing Nationale Gedichtenwedstrijd, waarvan hij de prijs uitgereikt kreeg door Gerrit Komrij. Van der Werf debuteerde in datzelfde jaar met de roman Gewapende man, waarin een musicoloog verzeild raakt in de geheimen van een Zeeuws dorp.

Tekst Marlene Lunter

28

b o e k & l e z e r - 2 02 0

In Van der Werfs volgende romans bleek zijn grote bereik, niet alleen qua locaties, maar ook qua personages. In Wild (2011) vlucht een 12-jarige jongen het bos in. Luchtvissers (2014) speelt zich af op een Deens eiland dat ontruimd zou moeten zijn, maar als Joshua er arriveert, ontmoet hij de ene vreemde vogel na de andere.

In Een onbarmhartig pad (2018) neemt Tiddo zijn gezin mee naar IJsland om zijn huwelijk te redden, maar niets loopt zoals gewenst.

In Schooldagen (2014) en Stampen & Zingen (2018) schreef Van der Werf over zijn ervaringen met zijn leerlingen. Strovuur is zijn vijfde roman.

Hoe is die mooie en passende omslag tot stand gekomen?

‘Aan de hand van de samenvatting was het voor de vormgever meteen duidelijk dat de Mitsubishi Sapporo in beeld moest. En al snel ontstond het idee van de strakke, moderne letter, heel passend bij het boek. Die uitlaatgassen zijn helemaal briljant.

Die zeggen iets van hoe de hoofdpersonages, Fay en Elvin, zijn. Ze hebben schijt aan wat ze achterlaten.

Mooi is ook dat je door zo’n stoot uitlaatgas minder zichtbaar bent en dat willen ze. Die rook krijgt nog een extra dimensie omdat hij op het papier ligt. Je kunt het voelen. Het sluit aan bij het ruwe kantje aan het verhaal. Schitterend.’

Wat was de kiem van Strovuur?

‘Tien jaar geleden schreef ik voor een wedstrijd een kort verhaal waarin twee jongens in een oude auto gaan tanken. Toen ik vastliep met een ander boek en het plezier in schrijven verloor, ging ik terug naar dat verhaal.

Dat had zo’n energie. De absurditeit van een verhaal dat alle kanten op kan, dat wilde ik weer. Een van de

jongens heb ik vervangen door Fay, over haar wilde ik vertellen.’

Had je toen al het verhaal voor ogen?

‘Nee, mijn idee behelsde niet meer dan dat Elvin en Fay een afslag nemen en verdwaald raken op het Vlaamse platteland. Dat vind ik het leukste aan schrijven, dat ik tijdens het schrijven ontdek wat de verhaallijn wordt en wie deze mensen zijn. Al schrijvend denk ik daarover na. Als ik halverwege ben, dan weet ik wel welke richting het opgaat, wat het conflict is, waar het wringt.

Wel heb ik van tevoren in grote lijnen de personages bedacht, maar de details volgen tijdens het schrijfproces.

Welke baantjes heeft Elvin gehad?

Hoe gedraagt Fay zich op school?

Wat is er met haar vader aan de hand? Beiden moet een echte reden hebben om weg te willen.’

Welke rol speelt het landschap?

‘Ik heb altijd een decor nodig om ideeën te krijgen voor het verhaal, maar ook voor de sfeer. Heel vaak vinden mijn verhalen hun oorsprong in een natuurbeleving. Ik heb nog nooit een boek geschreven dat zich in de stad afspeelt. Hoewel ik nu in de stad woon, ben ik helemaal geen stadsmens. Ik hou wel van de levendigheid, van de mogelijkheden die de stad biedt, maar ik verlang steeds vaker terug naar de Veluwe waar ik ben opgegroeid.

Met mijn gezin zoek ik vaak het noorden op: Schotland, Noorwegen, IJsland. Die landschappen overkomen je. Toen ik in IJsland was, wist ik: met dit extreme landschap moet ik iets.

Dat werd Een onbarmhartig pad.

Het Vlaamse platteland heb ik al fietsend leren kennen. Het is een desolaat landschap, er is veel vergrijzing, er zijn spookdorpen, nauwelijks

b o e k & l e z e r - 2 02 0

winkels, veel is dichtgespijkerd, heel onwerkelijk. Af en toe draait er een trekker de weg op waar je een poosje achter hangt en die slaat dan af en dat was het weer. Dat vind ik een aantrekkelijk decor voor een boek.

Het landschap werkt heel sterk op mij en op mijn personages in.’

De roman heeft een sterke link met de jaren 80 van de vorige eeuw.

‘Het begint al met die auto, die is uit 1980. Uit de radio komt, toevallig of niet, alleen maar jaren 80-muziek, heel mysterieus, alsof die auto een eigen wil heeft. Fays vader is in die tijd geboren. Zelf was ik een tiener in die tijd. Ik heb met die sfeer gespeeld.

Maar het verhaal speelt zich in 2019 af. Ik moest een truc uithalen om telefoons en het moderne leven dat erbij hoort buiten de deur te houden. De techniek en googlemaps en appjes mochten mijn verhaal niet verstoren.

29

leesclubdossier GERWIN VAN DER WERF Fay en Elvin willen kappen met hun oude leven, ze hebben afgesproken de telefoon thuis te laten.

Fay blijft wel een kind van haar tijd.

Enerzijds zet ze zich af tegen alle moderne middelen, anderzijds denkt ze “je zit wel erg met jezelf opgescheept zonder telefoon”. Dat maakt een personage interessant, dat zij twijfelt aan haar eigen zekerheden.’

Er zijn enkele mysterieuze ontmoetingen die het verhaal voor mij iets magisch-realistisch geven. Maar aan het einde geef je de lezer de kans om aan de magie te ontsnappen.

Waarom heb je daarvoor gekozen?

‘Een van de centrale ideeën achter het boek is dat het samenstellen van je eigen verhaal belangrijk is voor ieder mens. Fay is op zoek naar haar eigen narratief, zij neemt haar eigen leven ter hand. Dat de lezer dan de controle verliest, is minder belangrijk.

Hij mag zelf zijn eigen weg kiezen. Fay formuleert het zo dat je uiteindelijk niet weet wat wel en wat niet gebeurd is. Dat vind ik leuk, van fictie werkelijkheid maken en van werkelijkheid fictie, dat dat in elkaar overloopt.’

De eerste geheimzinnige ontmoeting die Fay heeft, is met een koekjesbakker. Hij zegt: ‘Koekjes zijn belangrijker dan literatuur’. Als schrijver lijkt me dat een gewaagde uitspraak.

‘In de schrijvers- en uitgeversomgeving is literatuur natuurlijk belangrijker dan koekjes. Ik vind het boeiend een waarheid die voor mezelf evident is te bevragen.

Ik ben geneigd om het nut van literatuur in twijfel te trekken. Ik ga altijd in de contramine als ze zeggen dat literatuur empathisch maakt. Ik ben niet empathisch geworden van lezen.

Het kan wel zijn dat ik, omdat ik empathisch ben, het leuk vind om een boek te lezen, omdat ik me goed kan verplaatsen in anderen. En zelfs als

30

je er empathischer van zou worden, is het niet zo dat dat het belangrijkste is van een boek. Een tekst kan boeien of verrukken of afstoten. Een tekst kan er niet op uit zijn een lezer empathisch te maken of boodschappen over te brengen. Die haal je maar bij Albert Heijn, zoals Reve al zei.’

Welke rol speelt het graduale dat Fay ontvreemdt?

‘Graduales zijn muziekmanuscripten die elke kathedraal vroeger had. De oudste zijn van 700-800 na Christus. De muziekgeschiedenis begint daarmee. De graduale in de roman is nog vrij jong en vrij groot. Hij wordt in Venetië bewaard. De eerste bladzijde van die graduale staat achter in de roman. Door de miniatuur ben ik op het verhaal van Rogier, de kopiist, gekomen. Hij is een van Fays mysterieuze ontmoetingen. Het graduale staat voor schoonheid, het hemelse, het sublieme waar Fay naar op zoek is. De Mitsubishi staat voor vuiligheid, voor lelijkheid. Het is echt een pooierbak. Hij staat voor Elvin en voor zijn platte grappen en gedoe.

Er zijn veel boeken over jongelui in een auto en er zijn heel wat verhalen over mysterieuze middeleeuwse manuscripten. Ik vond het interessant om die twee uitersten bij elkaar te brengen in een boek.

De vriendschap tussen Fay en Elvin is heel bijzonder. Ze kunnen niet verder van elkaar af staan. Er is voortdurend frictie tussen wat zij zoekt en wat hij kan geven. Maar ze hebben ook een vervelend verleden gemeen en ze bewonderen in elkaar hoe de ander ermee omgaat. Ze vullen elkaar mooi aan.’

Fay en Elvin zijn jonge personages.

Heb je al reacties gehad van jonge lezers?

‘Nog voor Strovuur uit was, mocht een aantal leerlingen bij mij op school

b o e k & l e z e r - 2 02 0

het voor de lijst lezen en kregen ze er mondeling examen over. Sommigen vonden het leuk om over een boek te praten waarover ze niks konden opzoeken, want nu mochten ze zelf nadenken. Dat impliceert dat als ze de geijkte boekenlijst lezen, ze alles opzoeken in plaats van zelf na te denken, want dan zouden ze de plank weleens mis kunnen slaan. Ze mochten mij wel vragen stellen.

Ik heb gezien dat leerlingen met plezier lezen over zulke hoofdpersonages. Maar ik heb het niet voor hen geschreven. Het is een literaire roman, maar ook geschikt voor young adultlezers. Ik was niet met ontlezing bezig.’

Lukt het je om in deze corona-tijd aan een volgend boek te werken?

‘Het is heel lastig. Er komen nu al boeken uit over corona. Dat iemand zo snel schrijft, daar verbaas ik me over. Zijn het dan wel goede boeken?

Willen we ze wel lezen? Ik vraag het me af.

Ik worstel ermee. Ik ben altijd met ideeën bezig, in mijn hoofd, niet op papier. Kun je nog iets schrijven waarin corona geen rol speelt? Is het dan automatisch een historische roman? Dat vind ik behoorlijk irritant.

Maar je hebt eigenlijk geen keuze.

Je moet een kunstgreep uithalen om corona erbuiten te houden, maar de lezer ziet het dan als een roman uit de pré-coronatijd.

En een roman die speelt in post-corona? We weten nog niet hoe dat eruit zal zien. Ik kan nu wel gaan schrijven, maar dan doe ik een aanname hoe het er de komende tijd uit zal zien. Het is een dilemma, waarover ik nog niemand heb gehoord. We zijn nog te druk met de alledaagse, triviale dingen. Met de koekjes, zeg maar.’

ANALYSE

GERWIN VAN DER WERF

Strovuur Uitgeverij Atlas Contact

bij het ogenblik. De Mitsubishi is zijn trots. Hij is een grote steun voor Fay. Fays vader leed aan terugkerende depressiviteit en perfectionisme.

Hij hield zielsveel van zijn dochter en vertelde haar zelfverzonnen verhalen. Waarschijnlijk was hij graag schrijver geworden.

Fays moeder wilde van haar depressieve man scheiden en heeft zich daarom schuldig gevoeld over zijn dood. Ze heeft geprobeerd er voor Fay te zijn, maar lijkt het nu opgegeven te hebben. Ze werkt hard als makelaar en is veel van huis.

Thema

Tekst Marlene Lunter en Frank Hockx

Het verhaal

Fay en haar drie jaar oudere neef Elvin besluiten in een opwelling naar Parijs te gaan. Hun vervoermiddel is de oude auto van Elvin, een bijzonder model Mitsubishi uit 1980. Al snel belanden ze in België in een file en wanneer de impulsieve Elvin plotseling de auto via de vluchtstrook naar de afslag bij het dorp Kruishoutem stuurt is dat het begin van zes avontuurlijke dagen vol spectaculaire gebeurtenissen en vreemde ontmoetingen. Dagen waarvan Fay, die houdt van schrijven, verslag doet.

Personages

Fay (17) voelt zich anders dan haar leeftijdgenoten en blijft op school het liefst ‘onder de radar’. Ze is muzikaal en heeft schrijftalent.

Ze had een goede band met haar vader en sinds zijn dood heeft ze depressieve gevoelens. Het leven noemt ze een ‘aanwezigheidsplicht’.

Ze neemt het haar moeder kwalijk dat die weer een leven heeft opgebouwd na haar vaders dood, maar ze begrijpt het wel. Ze durft het aan om zichzelf, anderen en de gebeurtenissen kritisch onder de loep te nemen.

Dat doet ze met gevoel voor humor.

Elvin (20), de neef en enige vriend van Fay, is opgegroeid in een problematisch gezin. Zijn moeder had meer aandacht voor spirituele zaken dan voor haar kinderen, zijn vader zat in de gevangenis en zijn zus is in een psychiatrische inrichting beland.

Elvin heeft last van stemmingswisselingen en gebruikt in bijna elke zin een vloekwoord. Hij verzorgt zichzelf slecht en wordt telkens ontslagen. Erg slim is hij niet en hij leeft

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Fay onderneemt een queeste waarin ze op zoek gaat naar zichzelf en naar haar vader die zelfmoord heeft gepleegd. Op haar reis maakt ze van alles mee en ontmoet ze diverse figuren waardoor ze beseft dat ze het verhaal van haar vader los moet laten en haar eigen verhaal moet schrijven.

Of deze reis nu echt gebeurd is of alleen maar in Fays fantasie maakt niet zoveel uit.

Motieven en symbolen De reis De reis is het dynamische motief dat het verhaal op gang brengt. Elvin nodigt Fay uit om samen naar Parijs te rijden in zijn Mitsubishi Sapporo coupé. Voor beiden is het een vlucht omdat ze moeite hebben zich staande te houden in het dagelijkse leven.

Depressie, rouw en zelfmoord Fay rouwt om haar vader die vier jaar geleden zelfmoord pleegde. Haar sombere gevoelens neigen naar depressiviteit, een aandoening waarvan ook haar vader last had. Net als hij vertelt Fay graag verhalen en geniet

31

leesclubdossier GERWIN VAN DER WERF ze van schoonheid. Die schoonheid vindt ze terug in het graduale, het middeleeuwse liedboek dat ze ontvreemdt uit een klooster waar ze vroeger met haar vader is geweest.

Het graduale symboliseert de band tussen vader en dochter. Fays reis eindigt in Metz, de plaats waar haar vader zelfmoord heeft gepleegd.

Ook Elvin heeft een vader die er niet voor hem was. Zowel Fay als Elvin spelen met het idee van zelfmoord.

De slaappillen die ze te pakken krijgen staan daar symbool voor.

De ontmoetingen Fay heeft onderweg een aantal ontmoetingen, sommige zijn heel reëel, andere zijn mysterieus. Sommige zijn een combinatie van beide.

Op de avond van de eerste dag ontmoet Fay, op een stil landweggetje, een koekjesbakker. Hij ontfutselt haar dat ze vroeger schrijver wilde worden. Zijn beroep is veel hoogstaander dan dat van schrijver, zegt hij, maar, wat je ook doet ‘alles draait om toewijding en precisie’ (p. 48). Hij brengt haar terug naar haar schrijfdroom en naar haar vader, die ook achter het principe van toewijding en precisie stond.

Op dag twee nodigen Florine en Sven, een jong stel, Elvin en Fay uit voor een nachtje seks met zijn vieren. Fay schrikt ervoor terug en gaat nadenken over haar eigen seksualiteit. Haar ervaringen zijn minimaal en onbevredigend. Ze komt tot de ironische conclusie dat een leuke jongen daarbij misschien wel onmisbaar is.

Aan het einde van dag drie verschijnt Grijze Gijs, een figuur uit de verhalen van Fays vader. Grijze Gijs had altijd elk probleem eerder opgelost dan haar vader. Hij vertelt over een kleermaker die liever twee benen had in zijn droom, dan twee benen in de

32

werkelijkheid. Net als de koekjesbakker wijst hij Fay weer op de schrijfdroom die ze weg heeft gestopt.

Aan het einde van dag vier slaat Fay op de vlucht als ze tot haar eigen schrik haar seksuele driften heeft uitgeleefd op Elvin. Ze ontmoet Rogier van Messancy, een kopiist, afkomstig uit Metz. Hij heeft rond 1500 het graduale, dat Fay gestolen heeft, gemaakt. Zijn levensverhaal draait om hoe belangrijk het is jezelf te zijn. Hij is verbonden met Fays vader door het graduale en door Metz, de plaats van beider dood.

Op de vijfde dag krijgt Fay hulp van Lucie, een vrouw die het goed voor heeft met haar. Ze zet Fay op de trein naar Metz. Daar brengt een jongetje haar naar de plek waar haar vader is overleden. Als het jongetje weg is, is het graduale samen met hem verdwenen. Dat symboliseert hoe Fay zich van haar vader los aan het maken is en aan haar eigen verhaal kan beginnen.

Op de laatste dag blijkt dat Elvin ook een helper is. Dat was hij al door haar reis in gang te zetten, dat is hij nu door haar in Metz op te pikken en het laatste stukje van haar queeste met haar af te leggen. Samen vinden ze het graduale terug in de kathedraal. Fay kan haar vader in Metz loslaten.

Verval en groei De groei van Fay spiegelt het verval van de Mitsubishi. Op dag één raken ze de tankdop kwijt. Vervolgens valt er op dag twee een fietser door een zijruit. Op dag drie slaat een woeste pompbediende de zijspiegel eraf plus een paar flinke deuken in de motorkap. Op dag vier verzuipt de motor.

Elvin weet met de auto Metz te bereiken, maar daar staat hij weer stil.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Sociale media Fay zet zich af tegen de sociale media, maar ze vindt het ook wel jammer dat ze hun avonturen niet kan vloggen. Met Elvin heeft ze afgesproken dat ze hun telefoon thuis zouden laten. Fay heeft dat braaf gedaan, maar merkt dat je zonder wel erg ‘met jezelf opgescheept’ zit (p. 61).

Elvin heeft de zijne wel stiekem meegenomen, gelukkig, want zo kan hij haar in Metz vinden.

Titel

Op pagina 13 ontstaat er een file omdat er ‘een hooiwagen in de fik’ staat. Als Fay en Elvin over plattelandswegen rijden, komen ze achter een trekker ‘met balen hooi’ (p. 40) terecht. Op de voorlaatste bladzijde vertelt Fay aan haar moeder dat ze opgehouden zijn door een hooiwagen en neemt ze het woord ‘strovuur’ in de mond.

Op pagina 223 heeft ze haar eigen houding ten opzichte van haar vader bekritiseerd. Ze was jaloers omdat ze hem al die jaren met zijn depressie heeft moeten delen. Slachtoffergedoe noemt ze het nu. ‘Niet zielig wilde ik zijn, natuurlijk niet, dat is een tactiek die heel kort werkt, die snel opbrandt, als stro.’

Structuur en tijd

De roman bestaat uit zes delen. Elk deel beschrijft één dag. Deel één heet Eerste dag, deel zes Zesde dag. De delen zijn in hoofdstukken ingedeeld en zijn doorlopend genummerd van 1 tot en met 25. Elk deel telt drie of vier hoofdstukken, uitgezonderd Tweede dag, dat heeft er acht.

Het verhaal speelt zich af in de nazomer van 2019, aan het begin van een nieuw schooljaar. Als het boek opent, is het bloedheet, later vallen

er flinke plensbuien. De hitte heeft iets onheilspellends, het noodweer symboliseert Fays innerlijke nood.

Omdat de auto waarin ze rijden uit 1980 stamt en ze voortdurend jaren 80-muziek horen, is er een sterke band met die tijd, de tijd waarin Fays vader is geboren.

Fay vertelt het verhaal chronologisch vanaf zaterdag tot aan donderdag.

De herinneringen aan vooral haar vader zijn als gedachtes beschreven.

De roman kent een cirkelstructuur: in het begin is er sprake van een hooiwagen die in brand staat. Op het einde keert die terug.

Ruimte

Fay en Elvin zijn op weg naar Parijs, maar raken zo erg verdwaald op het

platteland dat ze eigenlijk niet zeker weten of ze in België of in Frankrijk zijn. De autotocht die nergens heen gaat en het vormeloze Vlaamse landschap waarvan ze de ‘uitgang’ niet kunnen vinden, symboliseren de chaotische zoektocht van Fay. Onderweg doen ze een klooster en een camping aan. Uiteindelijk eindigt het verhaal in de kathedraal van Metz. Alle drie de plaatsen zijn verbonden met Fays vader.

Verteller

Fay vertelt als ik-verteller het hele verhaal als een monoloog: ‘Dit is mijn verhaal’ (p. 37). Ze vertelt achteraf en kan daardoor vooruitwijzen: ‘… alles is daarna erger geworden’ (p. 68). De lezer spreekt ze aan: ‘… jullie denken

toch wat jullie willen’ (p. 179).

Aan het einde oppert ze het idee dat ze de hele reis verzonnen heeft: ‘Weet je wat? Deze hele trip is door mij bedacht terwijl ik thuis zat’ (p. 243). Ze doet dat op zo’n manier dat de lezer nog alle kanten op kan.

Schrijfstijl

Dialogen, handelingen, overpeinzingen, herinneringen en verhalen wisselen elkaar af. Soms is het tempo hoog. Op andere plekken, zoals tijdens overpeinzingen, is het tempo laag. Tijdens de ontmoetingen staat de reis stil.

In de dialogen is het taalgebruik modern, met woorden als ‘gast’ en ‘makker’. Vooral Elvins taalgebruik is grof.

Zijn stopzinnetje is ‘fuck dat’.

Origineel taalgebruik vind je in zinnen als: ‘Zo ouwehoerde het wat heen en weer’ (p. 101) en: ‘Ik verdomde het om als een bezorgde moeder de woorden uit hem te zwijgen’ (p. 117).

Humor brengt hier en daar wat verlichting in het verhaal: ‘zij kreunde zich richting een loonsverhoging’ (p. 27) en ‘zijn ijdelheid, die is volledig zelfvoorzienend’ (p. 62).

Fay gebruikt beeldspraak: ‘De stilte was de baas’ (p. 22, personificatie).

‘Het vuur en ijs dat ik uitzond’ (p. 106, metafoor). ‘Ik was een beerput met een staaf dynamiet erin’ (p. 108, vergelijking).

Gerwin van der Werf aan de rand van Kruishoutem, het dorp waar de dwaaltocht van Fay en Elvin begint.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

33

leesclubdossier GERWIN VAN DER WERF Persstemmen ‘Strovuur is een authentieke comingof-ageroman van uitzonderlijk formaat.

Het is te hopen dat veel docenten het aanraden aan jongeren in de bovenbouw van havo en vwo, want deze fonkelende roman verdient het om op hun literatuurlijsten te prijken.’

(Miriam Piters, www.tzum.info, 12-2-2020) ‘De zeventienjarige Fay steelt je hart met haar doorzettingsvermogen en niet kapot te krijgen streven naar eigenheid.’

(Koen Eykhout, De Limburger, 25-2-2020)

Discussietips 1

Op de eerste pagina introduceert Fay zichzelf. Hoe heb je de manier waarop ze dat doet ervaren? Welk beeld krijg je hier van haar?

2

Hoe kijkt Fay naar haar leeftijdgenoten? Hoe verklaar je dat ze haar best doet om niet op te vallen?

de reis verzonnen heeft. Wat is jouw conclusie?

9

Als Fay de gebeurtenissen niet heeft verzonnen, is Strovuur een magisch-realistische roman.

Waaraan (en waarom) geef je de voorkeur: een realistische roman of een roman met onverklaarbare, magische gebeurtenissen?

10

‘Een klein kritiekpunt is dat de karakterisering van beiden door de expliciete vermelding van hun schoolopleiding (hij vmbo’er, zij gymnasiaste) nogal beeldbevestigend is. Een beeld dat overigens (je zou bijna zeggen: gelukkig) doorbroken wordt doordat juist Fay een diefstal pleegt. Kortom, een zeer vlot lezende roman met personages die tot leven komen.’

(Jogchum Zeilstra, Nederlands Dagblad, 13-3-2020)

3

‘Het succes van Strovuur zit hem in de uitgekiende, charmante vertelstem die deze roman samenbindt en voortdrijft, waardoor de verbeelding van de auteur onbezorgd uit de bocht kan blijven vliegen.’

(Lodewijk Verduin, De Groene Amsterdammer, 18-3-2020)

Taal en verhalen zijn belangrijk voor Fay. Op welke manieren is dat uitgewerkt in de roman?

In hoeverre maken Fay en Elvin een ontwikkeling door? Hoe zijn ze er aan toe aan het eind van de roman?

6

13

‘Al met al valt Strovuur te categoriseren als een ‘tussenboek’: het zou behalve tussen de romans in de boekhandel zeker niet misstaan in de young adult-kast. Van der Werf, die naast schrijver ook leraar is, weet hoe een zeventienjarige in elkaar kan zitten.’

(Judith Eiselin, NRC Handelsblad, 20-3-2020)

Welk beeld heb je gekregen van de relatie tussen Fay en haar moeder?

4

Hoe zou je Fays vader omschrijven? In hoeverre heb je voor zijn zelfdoding redenen gevonden in het boek?

5

Wat heeft haar tattoo voor betekenis voor Fay?

7

Hoe heb je de vreemde ontmoetingen van Fay (met de koekjesfabrikant, Grijze Gijs en de vijftiende-eeuwse monnik) ervaren? In hoeverre speelt het al of niet geloofwaardig zijn van de gebeurtenissen in het boek een rol in je waardering?

8

Er zijn aanwijzingen, en Fay zinspeelt daar ook op, dat ze

34

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Hoe vind je de ‘vertelstem’ van Fay? Heeft Gerwin van der Werf voor jou een geloofwaardige 17-jarige gecreëerd? Waarom wel of niet?

11

Hoe heb je de seksscène tussen Fay en Elvin ervaren?

12

In de wereld van de literatuur wordt momenteel nogal gediscussieerd over de vraag of een schrijver kan en mag schrijven over werelden of vanuit personages die hij zelf niet kent. Wie de mening is toegedaan dat dat niet kan, kan stellen dat Van der Werf niet goed vanuit een vrouwelijk perspectief kan schrijven en dat ook niet zou mogen. Hoe denk jij daarover?

Donderdag 7 mei

Onlangs ontving ik van de hoofdredacteur van Boekenpost een mailtje met de ironische titel ‘fanmail’. Het ging om een bericht van lezer Hans Moolenbel. Hans Moolenbel is doorgaans heel tevreden over het blad, maar: ‘Dit keer was er echter een bladzijde die ik met stijgende verbazing heb gelezen. De column van de heer René Hesselink is over het algemeen niet het sterkste deel van het blad. Hoewel we begrip moeten hebben voor de moeilijkheden van de tweedehandsboek verkoper, is zijn eindeloos negatief gemopper soms wel even genoeg.’ Nu krijg ik wel vaker het verwijt dat ik zo negatief ben, maar volgens mij valt dat best mee. Natuurlijk, er gebeuren altijd vervelende dingen, en vervelende dingen nopen nu eenmaal tot boekstaven – zoals in de krant ook veelal niet leuke berichten staan, wat goed gaat is minder vermeldenswaard. En, trouwens, van teveel blije berichten word ík in ieder geval ook bepaald niet vrolijk.

Zoals Özcan Akyol in zijn Boekenweekessay verontwaardigd reageerde op een boekhandelaar uit Veenendaal die minder vleiende dingen zei over De zeven zussen van Lucinda Riley, vindt Hans Moolenbel dat wat ik opmerkte over die boekenreeks ‘tenenkrommend’: ‘Leeft deze meneer onder een steen?’ schrijft hij over mij. ‘Komt hij nooit in een boekwinkel? Hoe kan iemand nog nooit van deze serie gehoord hebben, terwijl boeken zijn vak is. En hoe durft iemand de kwalificatie pulp te plakken op iets waar hij nog niet van heeft gehoord? Terwijl hij zelf een veronderstelde onbekendheid bij een aspirant-koper zo genadeloos weet neer te sabelen.’ Nu kom ik weleens in een winkel met nieuwe boeken, maar ik moet eerlijk toegeven dat ik dan niet geïnteresseerd ben in populaire boeken. De ‘kwalificatie pulp’ heb ik echter niet op De zeven zussen geplakt. Ik schreef alleen dat ik vermoed dat ik het pulp zou vinden.

Zaterdag 9 mei

Sinds donderdag is de winkel weer open. ‘Maximaal vijf personen binnen’ staat optimistisch op de deur, maar er zijn nog niet meer dan twee klanten tegelijk binnen geweest.

Gisteren en eergisteren omzetten van rond de honderd euro, wat nog helemaal niet slecht is voor die paar mensen.

Zeven weken is de winkel dicht geweest. Zaterdag 14 maart was de laatste dag en die dag voelde het niet goed om meerdere mensen in de winkel te hebben. Reden genoeg om de tent te sluiten. De weken daarna kwam af en toe iemand een besteld boek halen, maar verder heb ik alleen omzet kunnen halen door pakjes te maken. En ik heb er een hoop gemaakt! In tijden van corona bestelt men graag per internet. Misschien ook bestelt men extra om Hinderickx & Winderickx te steunen?

Een derde tot de helft van de boekhandels overleeft deze crisis niet, meldde de krant, maar tijdens het overleg van de Utrechtse boekhandels bleek het in Utrecht tot nu toe erg mee te vallen. Een kleine omzetvergelijking van de eerste maanden van dit jaar met die van vorig jaar laat zien dat het eerste kwartaal 25 procent beter was dan vorig jaar. Maar in de maand april was de omzet 20 procent lager dan vorig jaar. Al met al nog geen reden om me zorgen te maken.

Vandaag overigens is het nog niks.

In twee uur één klant, omzet twintig euro.

Vrijdag 15 mei

Wederom doodse stilte in de zaak.

Men blijft nog altijd liever binnen.

Wel veel telefoontjes van mensen die van hun boeken af willen, maar er is geen ruimte meer voor nieuwe inkoop.

Er belde onder anderen een man die een boek had van Barbara Taylor Bradford waarvoor op Boekwinkeltjes maar liefst 69 euro wordt gevraagd, althans dat zei hij. Of ik dat wilde kopen. Nee, dat wilde ik niet.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

winkeldagboek

Belevenissen in het Utrechtse antiquariaat Hinderickx & Winderickx Door René Hesselink

‘Ook niet voor tien euro?’ Nee, ook niet voor tien euro.

Ik kijk op Boekwinkeltjes en daar wordt inderdaad een boek van Taylor Bradford aangeboden voor 69 euro: De macht van een vrouw, nieuw, Grote Letter Bibliotheek…

Zaterdag 23 mei

Gisteren en vandaag voor het eerst weer eens een beetje druk in de winkel. Vanmiddag heb ik even het hekje voor de deur gezet, toen er vijf mensen binnen waren.

Ik las laatst een stuk van Houellebecq in de krant. Over de vraag of corona veel zou veranderen. Nee, was Houellebecqs conclusie, alles blijft hetzelfde, het wordt alleen iets erger. Ik vrees dat hij wat de boekhandel betreft gelijk gaat krijgen. De trend tot afnemende boekenverkoop – en wat er gekocht wordt wordt via het internet gekocht – zal alleen maar doorzetten. Bij Bol.com kunnen ze het nu al niet meer aan, zoveel wordt er besteld, maar bij de fysieke boekhandel is het de laatste weken stiller dan ooit. 

35

wie maken boeken mogelijk

Stille krachten in het boekenvak We vinden het zo gewoon, de enorme hoeveelheid boeken in boekhandels en bibliotheken. Maar hoe komt dat aanbod tot stand? Wat speelt zich af tussen manuscript en publicatie en wie werken er mee aan het mysterieuze proces dat het ontstaan van een boek is? In deze zomerspecial aandacht voor zes gepassioneerde creatievelingen met beroepen in het boekenvak die vaak onzichtbaar blijven.

Foto: Zofia de Ruyter

Tekst Wytske Roodbergen

36

1

Kjeld de Ruyter – Grafisch ontwerper studio Puntspatie Kjeld De Ruyter (1972) volgde een grafische opleiding en besloot in 1998 na vijf jaar werken bij een kleine uitgeverij voor zichzelf te beginnen als grafisch vormgever, letterlijk op tweehoog achter in Amsterdam. Via via kwamen er opdrachten van drukkers, uitgeverijen en communicatiebureaus en gestaag breidde hij zijn netwerk uit. Sinds 2005 ontwerpt hij de prachtigste boeken in zijn studio in een oude winkelruimte schuin tegenover Artis, met in de etalage maandelijks wisselende raamexposities. Het liefst doet hij de hele boekverzorging, van omslag, binnenwerk en papiersoort tot lettertype en de kleur van het leeslintje. ‘Vormgeving moet het oorspronkelijke idee naar een hoger plan tillen. Als grafisch ontwerper heb je afstand en zie je beter wat werkt, je kunt de vertaalslag maken tussen opdrachtgever en gebruiker. Vormgeven is

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Foto: Hannie van Herk

voor mij lezen tussen de regels op een blanco pagina. Je kunt zoveel doen met vorm.’

In de huidige coronatijd heeft hij genoeg werk, al worden opdrachten uitgesteld of afgezegd. Momenteel werkt hij aan meerdere boeken. ‘Ik ben bezig met een boekje voor New Scientist, R.I.P. Heelal, en deze zomer verschijnt Voordeuren van Amsterdam, met foto’s van Thomas Schlijper.’ Bijzonder is een project voor uitgeverij JEA: de Koot&Bie Encyclopedie (circa 500 pagina’s), gepland voor dit najaar. Gebruik van foto’s is juridisch ingewikkeld, qua vorm is daarom gekozen voor veel tekst (o.a. een ABC van typetjes) en illustraties van attributen die Van Kooten en De Bie gebruikten. De opzet voor binnenwerk en omslag staan al.

‘Ook de Codex Hortus Conclusus, die verschijnt in een oplage van slechts 25 exemplaren, is fraai. Een project van bevlogen kunstenaar Ton Kruse die open of leeg gelaten ruimte onderzoekt middels een essay van filosoof Gerard Visser. Een boek als kunstwerk op zich.’ De Ruyter heeft hart voor elk van zijn boeken: ‘Het Geheim van Marten Toonder, een eenmalige luxe verzamelaaruitgave in cassette (1500 exemplaren) uit 2019 was wel heel speciaal. Ik werkte er twee jaar aan. Met liefde, want fraaie boeken ontwerpen die door liefhebbers worden gewaardeerd, is mijn passie.’

een woordenboek.’ De tournee zou dit jaar extra feestelijk zijn vanwege het tienjarig jubileum, maar speelde zich vanwege de coronacrisis online af op Vertalersgeluk.nl en Hebban.nl.

Tijdens de crisis heeft Hoekmeijer onverminderd door kunnen werken. Wel werkte ze vaker thuis, de eerste zes weken zelfs volledig. In de werkruimte die ze deelt met vier collega-vertalers wordt mondjesmaat weer gezamenlijk gewerkt, op afstand en nooit met zijn vijven tegelijk.

‘Mijn workshops op de Vertalersvakschool gaan via Zoom.

Dat is te doen, al zijn discussies minder interactief, minder spontaan.’

Recent leverde ze een vertaling in bij De Bezige Bij van Transcendent Kingdom (Verheven Koninkrijk), het nieuwste boek van de Ghanees/Amerikaanse schrijfster Yaa Gyasi. ‘Een prachtig persoonlijk boek over ontheemding, verslaving, familiebanden, het zoeken naar houvast in religie versus wetenschap, en de dood. In september verschijnt het.’

Soms wisselt Hoekmeijer het vertalen van een roman af met het vertalen van journalistiek werk. ‘Maar het liefst werk ik aan één boek, zodat ik mijn hoofd niet hoef te “kantelen”. Zoeken naar de juiste toon, de juiste stem; heerlijk als je die eenmaal te pakken hebt.’

3

2

Irwan Droog – Redactie, correctie en vormgeving

Nicolette Hoekmeijer – Literair vertaler

Nicolette Hoekmeijer (1962) studeerde Engelse taal- en letterkunde. Ze wilde het onderwijs in maar werd vertaler – zonder een vertaalopleiding te hebben gevolgd. Inmiddels vertaalt ze al dertig jaar, de laatste jaren vrijwel uitsluitend literatuur. Voor verschillende uitgeverijen vertaalde ze zo’n vijftig titels, waaronder werk van Edward St. Aubyn en Toni Morrison. Met Molly van Gelder vertaalde ze boeken van John Irving en Valeria Luiselli: ‘Zo leuk, samen woorden zoeken.’ Hoekmeijer geeft les aan de Vertalersvakschool in Amsterdam en is mede-initiator van de jaarlijkse Vertalersgeluktournee, waarbij vertalers in boekhandels praten over hun werk.

‘Dit initiatief is mijn “missie”. Ik vind het leuk om duidelijk te maken hoe mooi, opwindend en spannend ons vak is.

Vertalers zijn veelal onzichtbaar en dat is prima, maar meer kennis over het vertaalproces zou fijn zijn. Mensen hebben vaak geen idee. Vertalen is meer dan opzoeken in

Irwan Droog (1984) studeerde Nederlandse letterkunde en literatuurwetenschap aan de VU in Amsterdam, destijds ingegeven door zijn wens ‘iets met boeken’ te doen. Na een stage bij Uitgeverij Cossee kon hij daar aan de slag als redacteur.

Gedurende vijf jaar begeleidde hij auteurs en hun manuscripten, redigeerde vertalingen en werkte mee aan alle aspecten van redactie en boekproductie, waaronder de vormgeving van boekomslagen. In 2017 koos hij ervoor om als freelancer verder te gaan en inmiddels werkt hij voor zo’n twintig uitgeverijen als redacteur, corrector en vormgever.

‘Ik ben meestal betrokken bij de laatste fase van een boek, voor het naar de drukker gaat. Als persklaarmaker en corrector zet ik de puntjes op de i. Vaak denk ik ook mee over verhaallijnen, maak de tekst strakker, kort hier en daar wat in of doe andere suggesties. Dan is het een kwestie van zo objectief mogelijk kijken naar hoe de tekst werkt.’ Voor Jurgen Maas, Cossee en een handvol andere

b o e k & l e z e r - 2 02 0

37

4

Hayo Deinum – Senior Rights Manager Atlas Contact ‘Ik verkoop rechten, daar komt het in feite op neer.’ Hayo Deinum heeft een dynamische, internationale baan. ‘Werken bij een uitgeverij is geen 9-5 baan, het is een manier van leven. Het is een peoples business. Je promoot je titels en onderhoudt contacten met auteurs, vertalers, theater- en filmproducenten en buitenlandse uitgevers. Altijd op zoek naar mogelijkheden.’ Deinum rondde de HEAO af en studeerde een aantal jaar rechten en Nederlands in Amsterdam.

Tijdens een auteursrechtstage bij Prometheus merkte hij dat het juridische aspect, het opstellen van contracten en het erover onderhandelen, hem lag, in combinatie met zijn liefde voor literatuur. Elk woord relevant en op de juiste plaats, echt maatwerk. Deinum wilde aan de slag in de culturele sector, niet bij een bank of consultancybureau. ‘Het is geweldig om onderdeel te zijn van het maken en op de markt brengen van boeken, om om te gaan met

38

vrije, creatieve geesten.’ Deinum heeft een enorm netwerk. ‘Vier jaar Prometheus, vijftien jaar De Bezige Bij en alweer zes jaar Atlas Contact, daar hou je veel contacten aan over. Internationale beurzen als de London Book Fair en de Frankfurter Buchmesse zijn geweldige ontmoetingsplekken. Londen werd dit jaar afgelast, Frankfurt gaat door.’ Sinds de coronacrisis werkt Deinum voornamelijk vanuit huis. Hij is momenteel intensief bezig met Marieke Lucas Rijnevelds De avond is ongemak uit 2018. ‘Begin april hoorden we dat Rijneveld op de shortlist van de International Booker Prize 2020 staat. De bekendmaking van de winnaar, in Londen, is uitgesteld tot einde zomer.’

De rechten werden inmiddels aan negentien landen verkocht.

Deinum merkt dat contacten tijdens de crisis vertrouwelijker zijn; mails en telefoontjes zijn persoonlijker. Maar hoe leuk en informatief dat ook is, hij mist het menselijke contact.

5

Foto: Catharina Tews

uitgeverijen ontwerpt Droog boekomslagen, enkele werden genomineerd voor de jaarlijkse verkiezing van het Mooiste Boekomslag. ‘Het leuke aan werken voor meerdere uitgeverijen is dat het breed zicht op het literaire landschap biedt; je blijft op de hoogte van wat er zoal verschijnt. En het is leuk om je “eigen” boeken te volgen in de media.’

Droog vertaalde drie boeken, waaronder Vrouw of vos van David Garnett. Ook maakte hij auteursfoto’s. Momenteel vult hij zijn dagen voornamelijk met redactie- en correctiewerk, vanuit huis. ‘Ik heb eigenlijk altijd volop werk; aan het begin van de lockdown heb ik mezelf een paar weken vakantie gegeven. Recent rondde ik de correctie en het boekomslag af van De luiaards in de vruchtbare vallei, een prachtig vertaalde roman van Albert Cossery, een Egyptische auteur die in Frankrijk woonde.’

Dat de huidige tumultueuze tijd gevolgen zal hebben voor het boekenvak, staat voor Droog vast. ‘Uitgeverijen stellen boekpublicaties uit en er verschijnt straks een vloedgolf aan coronaliteratuur. Met een crisis als deze kun je waarschijnlijk pas over tien jaar aanwijzen welke roman de tijdgeest het beste heeft weergegeven.’

Yulian Ide – PR- en Marketingmanager Uitgeverij Pluim Sinds oktober 2019 is Yulian Ide (1987) PR- en Marketingmanager Nederland bij Uitgeverij Pluim, een jonge uitgeverij met acht medewerkers, twee stagiaires en zo’n vijftig auteurs die ‘goede, urgente boeken schrijven’. Ide, een van oorsprong Duitse Neerlandicus, schrijft columns in de Berliner Zeitung en woont en werkt sinds 2019 in Amsterdam. ‘Mijn taak begint als de redactie bijna klaar is en het boek in digitale proef bestaat. Dan ga ik bellen met de media en begin ik mailings te versturen. Ik ken inmiddels behoorlijk wat journalisten, ik weet welk boek voor wie geschikt is. Zo help ik het boek de wereld in.’ Voorafgaand aan de lancering is er uitgebreid contact met de auteur over wensen en voorkeuren: wel of geen boektournee; optreden in welk radioprogramma; welke zaken mogen wel of juist niet naar de media worden gecommuniceerd. Als een auteur deelneemt aan een praatprogramma, ondersteunt Ide hem of haar daarbij. Vooral debutanten begeleidt hij intensief: ‘In de briefing wordt besproken wat de auteur kan verwachten. Welke vragen off limits zijn, welke onderwerpen taboe. Een goede mediastrategie is nodig om de auteur te beschermen: media-aandacht is al lastig genoeg.’ De plotse invasie van het coronavirus heeft hem qua werkzaamheden veel interessants gebracht. ‘We

b o e k & l e z e r - 2 02 0

werden gedwongen te brainstormen en nieuwe ideeën te lanceren. Lezingen, boekpresentaties en feestjes konden niet meer, de nadruk kwam te liggen op online en social media. Dat betekende meer werk maar met goed resultaat. Onze auteur Michael Bijnens maakte met hulp van bevriende acteurs rond zijn roman Het beste uit onszelf een podcast, we hadden quarantaine-lezingen op Facebook en Instagram en Dimitri Verhulst schreef een online dagboek. En in maart verscheen ons e-book Handboek voor de burger in tijden van corona.’ Boeken waarvan de publicatie in april/mei was gepland, zijn uitgesteld. ‘Alleen Tussenruimte van Vanessa Oostijen verscheen volgens plan. Ondanks alle beperkingen oversteeg de roman alle verwachtingen.’ De grote titel van deze zomer voor Pluim is Suikerbastaard van Jaap Scholten. De roman verscheen eind mei, Scholten ging in juni op een ‘Tropische Tuinen’leestournee door heel Nederland. ‘Een zomers avontuur, net als Suikerbastaard.’

De wisselwerking tussen taal en beeld is leidend. Het inspireert en levert een interessante kruisbestuiving op.

‘Schrijvers kunnen slecht denken in beeld en beeldend kunstenaars kunnen zich moeilijker uiten in taal.’ De fysieke verzorging van een boek als onderdeel van het ontwerpproces neemt ze heel serieus. ‘De bindwijze, afwerking en papiersoorten zijn belangrijk.’

Van der Waals merkt dat uitgevers momenteel voorzichtiger zijn, wat onzeker. Zij zag ook werk verloren gaan dat ze al had gedaan voor een tentoonstelling die werd afgelast. En toch: ‘Ik zit in een niche met veel opdrachten van enkele trouwe opdrachtgevers. Mijn werk gaat door, anders dan in de muziek- en theaterwereld.’ Dit najaar verschijnen bij Atlas Contact verzamelde essays van Oek de Jong en bij Prometheus Het landschap, de mensen.

Nederland 1850-1940 van Auke van der Woud. Beide in een uitvoering ontworpen door Van der Waals. 

6

Tessa van der Waals – Grafisch ontwerper en boekverzorger

‘Ik ben bezig met het typograferen van coronavoorschriften voor Museum De Pont in Tilburg. Het museum is een van mijn vaste opdrachtgevers. Deze coronatijd vraagt om de vreemdste boodschappen op stickers en informatieve bordjes. Voor Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, gesloten wegens renovatie, werk ik aan een boekje over de hoogtepunten uit hun collectie. Voor straks, bij de opening van het depot.’

Tessa van der Waals (1960) is grafisch ontwerper. Na haar afstuderen aan de Gerrit Rietveld Academie begon ze als vormgever van het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad, waar ze veel auteurs leerde kennen. Als zelfstandig ontwerper bleef zij werken in de culturele sector, voor literaire uitgevers en musea en met beeldend kunstenaars en fotografen. Van der Waals werkt alleen, vanuit huis. In een grote werkruimte, waar de houten vloer vaak bezaaid ligt met beeld. In een archief bewaart ze beeld en knipsels. ‘Veel gebeurt in mijn hoofd; ik werk het liefst alleen.’

Voor Prometheus en Atlas Contact ontwerpt ze boekomslagen, vaak voor dezelfde auteurs. Voor onder anderen Oek de Jong, Adriaan van Dis en Nelleke Noordervliet verzorgde zij het ‘jasje’ waarin hun geesteskind de wereld inging. ‘Langdurig samenwerken met uitgeverijen maakt dat je elkaar leert begrijpen.’

Door Tessa van der Waals ontworpen cover voor essaybundel Oek de Jong, verschijnt in november bij Atlas Contact.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

39

AND N H E

Winkel: Middenweg 161, Midden Beemster Iedere Zaterdag van 11 tot 17 uur

L

AR EN IN

Tel. zaterdag 06-45487439 Tel. overige dagen 0299-685666 E-mail: serendipity.book@worldonline.nl

O

UD

E BOE

A

Behalve verrassingen veel over geschiedenis, Tweede wereldoorlog, amsTerdam, KoKen, nederlandse liTeraTuur, KunsT en archiTecTuur.

www.serendipity-books.

Antiquariaat Klikspaan Antiquariaat Traddles, Books in English Tommy Traddles, a good man from Dickens, David Copperfield.

Pilatus 18, 1186 EL Amstelveen NL, 06 51045602 e-mail: heny54@ziggo.nl Kamer van koophandel Amsterdam, 75564416 Antiquariaat Traddles

antiquarische en 2e hands boeken, gespecialiseerd in Engelse en Amerikaanse literatuur, biografieĂŤn, geschiedenis en poĂŤzie.

Bezoek ons bij:

WWW http://traddles.Boekwinkeltjes.nl en bij Bol.com en Antiqbook.com (zoeken op Antiquariaat Traddles)

Wij kopen ook in:

Bel of mail ons wij kopen alleen Engelstalige hardbacks en een enkele paperback in.

Hooglandse Kerkgracht 49 2312 HS Leiden

Een ruim assortiment wetenschappelijke boeken.

Elke vrijdag op de boekenmarkt op het Spui in Amsterdam en zaterdag op de Leidse markt voor de winkel.

Tel. 071-5144630 / 5234734 E-mail: maanen@antiqklikspaan.demon.nl Web: http://www.antiqbook.nl/klikspaan Facebook: https://www.facebook.com/AntiquariaatKlikspaan/

VEILING RESULTATEN

Meiping vaas, China Hamerprijs € 82.000,-

Boeddha, verguld brons Hamerprijs € 19.000,-

H E T G RO O T S T E VEILINGHUIS

DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN Wij kunnen voor u veilen, van 1 item tot een gehele inboedel of verzameling.

Van kunst tot antiek, van juwelen tot zilver en van design tot aziatica.

Hiervoor berekenen wij géén inbrengcommissie.

Wij kunnen u van dienst zijn voor het taxeren van een erfenis verdeling.

Uniek door simultaan met de zaal, live te veilen op de 8 grootste internet platforms.

Door onze persoonlijke en discrete benadering, hét veilinghuis voor al uw kostbaarheden.

0%

Zilveren theedoos, Hamerprijs: € 9.000,-

Vaas, Copier Hamerprijs € 6.000,-

Schilderij Ben Viegers Hamerprijs € 7.500,-

Vaas Georg Jensen Hamerprijs € 6.000,-

Armband, 19e eeuw Hamerprijs € 5.000,-

Pendule, ca. 1810 Hamerprijs € 11.000,-

Collier, 3 rijen bloedkoraal Hamerprijs: € 30.000,-

Staand horloge Hamerprijs € 13.000

U betaalt achteraf slechts € 15 per kavel

Vaas Daum Nancy Hamerprijs € 3.800,-

VEILING RESULTATEN

Spiegeltelescoop, Hamerprijs € 7.500,-

INBRENGCOMMISSIE

Klokset, 19e eeuws Hamerprijs: € 12.500,-

Barometer, 18e eeuw Hamerprijs € 3.200,-

VA N Z U I D -W E S T N E D E RL A N D

Wapenschotel, 18e eeuw Hamerprijs € 22.000,-

Diamant 4.20 Ct. Hamerprijs € 15.000,-

Empire klok Hamerprijs € 16.000

19e eeuws ivoor Hamerprijs € 46.000,-

Wu Shuang Pu Hamerprijs € 28.500,-

Sculptuur bloedkoraal Hamerprijs € 28.000

Rosenburg Den Haag Hamerprijs € 3.200,-

Broche met diamanten Hamerprijs € 8.000,-

UW ITEM HIERONDER? Yixing theepot 19e eeuw Hamerprijs € 16.000,-

Bijbel, 19e eeuw Hamerprijs € 2.200,-

Van 1 Item Hamerprijs € ?

Armband jaren ’70 Hamerprijs € 4.400

Glas, 18e eeuw Hamerprijs € 1.900,-

tot en met Hamerprijs € ?

verzameling Hamerprijs € ?

of inboedel Hamerprijs € ?

Neemt u dan vrijblijvend contact met ons op

Drakenvaas, China Hamerprijs € 56.000,-

Kom, Chinees porselein Hamerprijs € 24.000

Jaeger LeCoultre Hamerprijs € 13.000,-

Collier, bloedkoraal Hamerprijs € 19.000,-

Keizerlijk tapijt Hamerprijs € 16.000,-

Schilderij, Jan Sluijters Hamerprijs € 9.500

Dekselpot, ca. 1780 Hamerprijs € 20.000,-

Karel Appel, 1958 Hamerprijs € 6.500,-

Hermes tas, jaren ‘80 Hamerprijs € 3.000,-

Kandelaren, 18e eeuw Hamerprijs € 26.000,-

Wanli kom ca. 1600 Hamerprijs € 28.000,-

Vergulde brons Kangxi kaststel Hamerprijs € 32.000,- Hamerprijs € 24.000,-

WIJ TAXEREN DOOR GEHEEL NEDERLAND EN BELGIË

Yixing, 18e eeuw Hamerprijs € 16.000,-

b o e k (& 0 l e)z6 e r42 - 211 02 0 Livingstoneweg 18, 4462 GL Goes • 0031 45 42 • info@veilinghuisdejager.nl

WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL

eenmaal andermaal Recente opvallende veilingopbrengsten

Steven de Joode is boekenexpert bij veiligsite Catawiki en runt zijn eigen online antiquariaat Black Dog Rare Books. Hij signaleert voor Boek & Lezer opvallende titels die hij tegenkomt en hun opbrengst.

Jacques Callot.

Capitano de Baroni. [Ca. 1660].

24 etsen. [Gebonden met:] Salvatore Rosa. [Serie van 60 genummerde etsen].

Parijs, Nicolas de Poilly, [ca. 1660]. € 1000

Biblia: Dat is, De gantsche heylighe Schrift.

Dordrecht, Peeter Verhaghen, 1583.

Een Deux-Aesbijbel, met 6 kaarten in houtsnede. De Deux-Aesbijbel is genoemd naar een aantekening bij Nehemia 3:5: ‘Deux aes en heeft niet, six cinque en gheeft niet, quater dry die helpen vrij’. Wat zoveel wil zeggen als: de armen hebben niets, de rijken geven niets, maar de middenklasse is bereid te helpen. € 1720

Louis Couperus. De Ode. Rotterdam, Nijgh en Van Ditmar, 1918.

Nummer 61 van de 250 genummerde en gesigneerde exemplaren. Gebonden in halfperkament. € 495 Thomas Salmon. Lo Stato Presente di Tutti i Paesi e i Popoli del Mondo.

Venetië, Giambattista Albrizzi, 1738-1762.

24 delen. De Italiaanse editie van Salmons bekende en geliefde Modern History, or the Present State of all Nations, rijk geïllustreerd met kaarten en platen. € 4400

42

b o e k & l e z e r - 2 02 0

in boeken gevonden

Van oude mensen, en de verzamelingen, die voorbijgaan…

Dagelijks vinden wij in de boeken in ons antiquariaat allerlei zaken die de vorige eigenaren daarin achter hebben gelaten: bidprentjes, foto’s, voedselbonnen, ansichtkaarten. We hebben er op Facebook een expositie met een paar duizend items mee samengesteld en elke week komen er minstens drie nieuwe vondsten bij.

Tekst Nico van Splunder Antiquariaat ’t Ezelsoor, Amersfoort Regelmatig vinden wij in boeken ook sigarenbandjes en lucifermerken.

Ze liggen vaak los in het boek als bladwijzer of zijn daarin neergelegd om ze mooi vlak te kunnen bewaren.

Maar steeds vaker zitten tussen de boeken die we hebben ingekocht ook hele schriften en albums vol met deze verzamelobjecten, omdat mensen op leeftijd er afstand van doen wanneer ze kleiner gaan wonen of omdat nabestaanden niets meer in deze hobby zien.

Hoogtepunt voor het verzamelen van bovenstaande items waren vooral de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Het was de tijd van toenemende welvaart en daarmee gepaard gaand meer vrije tijd. Ook was er met de opkomst van de consumptiemaatschappij een vloedgolf aan reclame. Het verzamelen van triviale dingen als luciferdoosjes, suikerzakjes, speldjes en sigarenbandjes was een goedkope manier om een hobby te beoefenen. Allemaal spulletjes die wij nu in toenemende mate in ons antiquariaat in partijen boeken aantreffen.

De generatie die dit nog verzamelt is nu zeventig plus. De betreffende verenigingen lopen de laatste jaren in ledenaantal hard achteruit. De

b o e k & l e z e r - 2 02 0

vereniging van verzamelaars van lucifermerken, ‘Vonkvrij’ (!) bijvoorbeeld, telde op haar hoogtepunt drieduizend leden, maar heeft er nu nog slechts vijftig. De jaarlijkse beurzen zijn er vaak nog wel, maar er komt maar een handjevol mensen op af. Nieuwe uitgaven van die verzamelobjecten stopten eind vorige eeuw al omdat bijvoorbeeld kleine luciferfabriekjes opgingen in een paar grote bedrijven die wereldwijd produceren. En ook de reclameuitingen veranderden sterk door de opkomst van televisie en later pc.

Steeds vaker komen delen van verzamelingen voor een habbekrats in het tweedehandscircuit terecht.

Het aanbod wordt steeds groter, de vraag steeds kleiner en het is een kwestie van tijd of de betreffende verzamelverenigingen stoppen bij gebrek aan belangstelling. Het is spijtig, maar over pakweg vijftien jaar weet waarschijnlijk bijna niemand meer wat toch de charme van schriften volgeplakt met voorkanten van luciferdoosjes was, denkt iedereen, ten onrechte, dat Eindhoven Lichtstad slaat op gloeilampen en weet men niet meer dat Nederland ooit zo veel verschillende lucifer- en sigarenfabriekjes rijk was. 

43

de klassieker

Bert Wagendorp leest Moby Dick Tekst Wytske Roodbergen ‘“Call me Ishmael.” Met die drie woorden – samen een van de beroemdste openingszinnen uit de wereldliteratuur – trekt de Amerikaanse schrijver en dichter Melville, die zelf een tijdje walvisvaarder was, de lezer zijn roman Moby Dick in. Een vertelling over het gevecht van mens tegen natuur, en vooral tegen het lot. Over de wraak van kapitein Ahab die een been verloor in een gevecht met de witte walvis Moby Dick en over zijn obsessieve jacht op zijn kwelgeest. Over vriendschap en veel meer.

Moby Dick kwam op mijn pad toen ik een jaar of achttien was, tijdens mijn studie Nederlands in Groningen. Ik las dat Maarten Biesheuvel Moby Dick het mooiste boek vond dat hij ooit had gelezen. Voor mij reden om het meteen aan te schaffen bij Boekhandel Scholtens aan de Grote Markt. Amstelpocket nummer 60-61, 485 pagina’s lang, in de vertaling van Emy Giphart uit 1961. De vertaling van Barber van de Pol uit 2008, in de prachtige Perpetua-reeks van Atheneum, staat ook in de kast. Ik heb nu de uitgave in de Library of America klaarliggen, want ik wil het boek eindelijk in het Engels lezen.

Ik was het meteen met Biesheuvel eens: Moby Dick bleek geweldig, een boek zoals ik nooit eerder had gelezen. Melville was zijn tijd ver vooruit; trok zich niks aan van verhaaldogma’s en liet zich ook weinig gelegen liggen aan de traditionele romanstructuur.

Vele korte hoofdstukken, 135 om precies te zijn, soms ellenlange zijpaadjes over hoe het eraan toegaat in de walvisvaart, over spiritualiteit en geloof, de kleur wit en cetologie, walviskunde.

Moby Dick staat bomvol metaforen

44

en Bijbelse symboliek die ik als protestantse jongen kon herkennen en waarderen. Jonah en de walvis, namen van hoofdpersonen, thema’s als schuld en boete: het maakt dat je het boek op veel niveaus kunt lezen.

Melvilles experimentele verhaalstructuur kwam hem duur te staan: bij verschijning in 1851 was het boek bepaald geen succes, zijn roman Typee (1846) bleef veel populairder. Tijdens Melvilles leven werden er maar 3715 exemplaren van Moby Dick verkocht.

Herwaardering kwam pas veel later toen vooral collega-auteurs het bijzondere ervan inzagen. Voor William Faulkner was het het enige boek dat hij zelf had willen schrijven. Hemingway zei dat Melville de enige schrijver was die hij nog moest zien te verslaan.

D.H. Lawrence noemde het ‘een van de vreemdste en prachtigste boeken ter wereld’. Een boek van Nathaniel Philbrick heet Why Read Moby Dick?.

Volgens hem bevat het boek de ‘genetische code van Amerika’.

Wat ik mooi vind aan Moby Dick is dat

b o e k & l e z e r - 2 02 0

het een mengeling is van fictie en nonfictie. Daar hou ik van, ik doe het zelf ook graag. In Ferrara vlecht ik door het verhaal ook feiten over de stad, en de achtergrond van mijn nieuwe roman, De bitterzoete herinneringen van Abel Sikkink, is volledig gebaseerd op feiten: het Amerika van de negentiende eeuw. Met kloppende details uit de werkelijkheid verleid je de lezer mee te gaan. Als schrijver kun je daar veel mee doen.

Ik hou van de grootsheid van Amerikaanse literatuur, van het avontuur, in tegenstelling tot de navelstaarderij in de Nederlandse letteren. Dat begon me tijdens mijn studie al tegen te staan. Nederlandse schrijvers zouden veel ambitieuzer moeten worden.

Zoals Buwalda en Pfeijffer, die voor hun verhalen zijn weggegaan uit Nederland. Groots, wijds, alle remmen los en dan een verhaal vertellen. Na Melville ben ik Twain gaan lezen. Ook daar de grote blik en het spannende jongensverhaal.

Melvilles taalgebruik is buitengewoon.

Weelderig, met ellenlange zinnen en vele metaforen. Bijna Bijbels, soms.

Stijl vind ik geen kwaliteit op zich, die moet ongemerkt tot je komen en het verhaal versterken. Bij Melville lezen de zinnen soms als een gedicht, poëtisch en toch feitelijk en verhalend.

Het boek heeft mij de ogen geopend over wat literatuur kan doen; het kan je blik veranderen. Er is geen grens aan de verbeelding, in een verhaal kun je kennis combineren met avontuur en filosofie. Alles is mogelijk, alles mag.

Moby Dick laat zien wat literatuur in mijn beleving moet zijn: een onuitputtelijk middel om licht te werpen op de werkelijkheid en die te duiden.’ 

Foto: Lukas Gรถbel

Schrijver en Volkskrantcolumnist Bert Wagendorp (Groenlo, 1956) studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde in Groningen. Hij werkte als sportverslaggever bij de Leeuwarder Courant (1985-1988) en later, tot 1994, bij de Volkskrant. Van 1996 tot 2000 was Wagendorp voor die krant correspondent in Londen, sinds december 2006 is hij nieuwscolumnist. In 1995 verscheen De Proloog, een roman over een wielrenner. Na een verhalenbundel en een bundel columns verscheen in mei 2013 de roman Ventoux, waarmee Wagendorp doorbrak als schrijver. Van het boek zijn inmiddels 200.000 exemplaren verkocht. Het werd in zeven talen vertaald en in 2015 verfilmd.

In datzelfde jaar verscheen het Vader & Dochter boek, geschreven samen met zijn dochter Hannah. In 2017 verscheen de roman Masser Brock en in 2019 Ferrara, de opvolger van Ventoux, een in de Italiaanse fietsstad Ferrara gesitueerde roman over vriendschap en vergankelijkheid die eveneens wordt verfilmd. Wagendorp is ook medeoprichter en hoofdredacteur van het literaire wielertijdschrift De Muur. Momenteel werkt hij aan een nieuwe roman die speelt in de periode 18451900, over een jonge Achterhoekse landverhuizer die in 1847 de ramp met de SS Phoenix op Lake Michigan overleeft en voor de New York Herald journalist is tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog.

Wagendorp woont samen met Wilma de Rek, chefboeken bij de Volkskrant.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

45

boekverkoper schrijft

Lot Douze:

Verdienmodel

Lot Douze van boekhandel Over het water in Amsterdam organiseert leesclubs in haar winkel. ‘Verdien je daar nou wat aan’, vragen mensen haar regelmatig. Als je alleen naar de cijfers kijkt niet, maar er is meer.

‘Ik wil iets tegen je zeggen’, zegt de vrouw. Ze heeft een doorrookte stem en een mening die ze niet onder stoelen of banken steekt. Het gebeurt niet vaak dat ze iets zegt tijdens de leesclubbijeenkomsten in onze winkel, maar haar bijdragen zijn tegendraads en soms kritisch. Ze is niet bang een ander standpunt in te nemen dan de groep.

Dat maakt het spannend als ze iets gaat zeggen.

Wat ik nu ga vertellen, vertelde ze me een aantal jaar geleden. De winkel was nog niet zo lang open. Ik moest het wiel nog een beetje uitvinden, ook wat betreft het leiden van de leesclubs, de frequentie, het soort boeken.

Eén ding had ik al wel geleerd: aan het eind van het jaar, zeg maar in de maand december, hebben mensen andere dingen aan hun hoofd dan lezen. Een leesclub met een voorgeschreven boek heeft dan geen zin.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Dat jaar bedacht ik dat we in december bij elkaar konden komen om te bespreken wat we dat jaar hadden gelezen, privé en voor de leesclub. Wat was het mooist? Wat viel het meest tegen? Wat is je het best bijgebleven? Ik had me erop verheugd. Dit soort rubrieken vind ik in kranten en tijdschriften en online heerlijk om te lezen. De opkomst viel tegen. Als ik me goed herinner waren er drie deelnemers.

Een van hen was bovengenoemde dame. Ik kende haar nog niet zo lang. Ik keek een beetje gespannen uit naar haar bijdrage. ‘Ik wil iets tegen je zeggen’, zei ze dus. En toen begon ze te vertellen. Ze had haar leven lang veel gelezen, maar het laatste decennium niet meer. Haar tijd en concentratie waren opgeslokt door mantelzorg voor verschillende mensen in haar omgeving. Lezen ging niet meer. ‘Jouw leesclub’, zei ze, ‘is mijn stok achter de deur om weer te lezen. Ik vind de concentratie zo moeilijk dat ik een lineaal op de pagina moet leggen om regel voor regel te lezen. Daarom krijg ik niet altijd het boek uit.

Maar de discussies hier zijn me zo waardevol dat ik toch elke keer weer mee wil doen. Je geeft me het lezen terug.

Daar wil ik je voor bedanken.’

‘Maar verdien je nou wat aan die leesclubs?’ vragen klanten regelmatig. Een valide vraag. Een boekhandel is een commerciële instelling, geen liefdadigheidsorganisatie. Als

ik de voorbereiding, de tijdsinvestering en andere kosten afzet tegen de inkomsten van extra boekverkoop en de bijdragen voor deelname aan de leesclub, is de uitkomst onderaan de streep nul. Voor de specialistische leesclubs die ik aanbied, ligt de prijs voor deelname fors hoger, maar is de voorbereidingstijd ook langer. En de groep is kleiner.

Desalniettemin broeien er plannen in mij voor het uitbouwen van het aantal leesclubs en activiteiten die te maken hebben met inhoud en interactie. Het voegt namelijk wel waarde toe aan de winkel. Dat is gebleken tijdens de coronacrisis. We hebben het in de afgelopen maanden heel druk gehad. Klanten kwamen vaker dan ooit bij ons kopen en ze zeiden keer op keer: ‘Jullie moeten blijven. Ik wil jullie steunen, want jullie zijn belangrijk voor mij.’ Tal van redenen noemden ze, maar de kern ervan was: klantenbinding door persoonlijke service en kennis. Dat stond in mijn bedrijfsplan en dat blijkt nu de basis waarop mijn winkel in deze tijd inderdaad blijft floreren.

De uitkomst van de directe rekensom – nul – zorgt ervoor dat ik heb getwijfeld aan mijn idee, maar dat ik heb doorgezet komt door het verhaal van de dame van de leesclub. Weten hoe mijn werk belangrijk is voor een ander heeft me de energie gegeven om door te gaan, ook als het niet direct iets oplevert. 

(advertentie)

Lees de mooiste natuurgedichten De stilte der natuur heeft veel geluiden De stilte der natuur heeft veel geluiden en is toch vol van rust voor ziel en zinnen die druppelt zacht en ongemerkt naar binnen tot in ons hart een zilv’ren toon gaat luiden gelijk met haar. Als we dan weer beginnen te denken aan wereld-dingen en ze te duiden merken we dat een kracht, als die van kruiden in ons gekomen is en ons kalm doet minnen.

Er zijn nu veel, die dit geluid nooit horen: zij missen het aandachtige en het tere als wie als kind geen moeder heeft gehad.

Maar de tijd die komt zal mensen weer leren gelukkig te zijn onder haar akkoorden en drijven uit hun bloed de koorts der stad.

Henriëtte Roland Holst

ISBN 978 90 417 4107 3 GEBONDEN UITGAVE PRIJS € 17,50 | 304 PAGINA’S

RAINBOW P OËZIE

leestips

De nieuwe rivier Eva Meijer Das Mag 296 pagina’s € 23,50

In hechtenis Nicci French Ambo Anthos 437 pagina’s € 22,99

Lichter dan ik Dido Michielsen Hollands Diep 272 pagina’s € 21,99

J

W

D

anet, een jonge Britse journalist, reist af naar een land in ZuidAmerika om verslag te doen van een fascinerend natuurverschijnsel: er is plotseling een nieuwe rivier ontstaan.

Is dit domweg het gevolg van de massale sojateelt of nemen de goden wraak nu de mensen de aarde zo respectloos hebben behandeld?

Terwijl Janet aan haar artikel werkt, wordt de machtigste sojaboer in de regio vermoord. Opvallend detail: hij laat poëtische teksten na waarin de natuur een hoofdrol speelt. Tijdens het onderzoek stapelen de raadsels zich op. Hebben milieuactivisten deze Frys omgebracht of hebben corrupte bestuurders dit op hun geweten? En wat heeft de rivier ermee te maken?

Eva Meijer heeft geen hapklaar verhaal geschreven. Gelukkig maar, de werkelijkheid is vaak genuanceerder dan je zou denken. De nieuwe rivier is een spannend en mysterieus boek; toen ik het uit had begon ik direct weer van voren af aan!

aarom zou je tijdens een pandemie waarin je je zoveel mogelijk moet afzonderen een thriller gaan lezen over een vrouw die vanuit de gevangenis haar onschuld wil bewijzen aan een moord, gepleegd in een klein dorpje dat ook nog eens afgesloten was van de buitenwereld ten tijde van die moord? Simpel: omdat In hechtenis een van de beste boeken van Nicci French is.

De setting lijkt bijna op een toneelstuk: er is een hoofdpersonage, twijfelend aan haar eigen geheugen, dat probeert haar zaak voor te bereiden en er zijn enkele dorpelingen die haar mondjesmaat een beeld helpen schetsen van de gebeurtenissen op de bewuste dag maar die ook hun eigen agenda hebben. Wie kun je geloven? Is ze wel onschuldig?

Met minimale middelen en in de beste traditie van Agatha Christie weten de auteurs een spanning op te bouwen die de lezer niet los meer loslaat en hem in het verhaal trekt.

Een prototype pageturner!

Inge van Es van Boekhandel Kooyker (Leiden)

Jesse Keff van Athenaeum Boekhandel (Amsterdam)

48

b o e k & l e z e r - 2 02 0

eze bijzondere roman speelt op Java van 1840 tot 1917 en is gebaseerd op het levensverhaal van Isah, de betovergrootmoeder van de schrijfster. Isah groeit op in de kraton, het islamitische vorstenverblijf in Djokja.

Als Isah zestien is merkt ze dat haar moeder bezig is met een koppelaarster om een zo goed mogelijke partij voor haar uit kiezen. Ze is een eigenzinnige jongedame die daar geen trek in heeft en zich aangetrokken voelt tot de levenswijze van de blanke heersers van het land. Stiekem gaat ze op zoek in de rijke Hollandse wijken naar een alternatief. Zij idealiseert de gemengde huwelijken die gemeengoed lijken te zijn geworden in de Indische gemeenschap, vlucht uit de kraton en wordt de huishoudster en minnares van de Hollandse officier Gey. Zij krijgen twee dochters en haar droom is dat hij met haar zal trouwen en hun kinderen echten. De werkelijkheid blijkt heel anders uit te pakken. Een meeslepend verhaal over onze koloniale tijd in Indonesië, actueel en aangrijpend. Een prachtig geschreven weglezer!

Marlèn Nolta van Boekhandel Van Pampus (Amsterdam-Zeeburg)

Nu het nog kan Extinction Rebellion De Bezige Bij 192 pagina’s € 10

Hoe je thuis de wereld kunt redden – een ding tegelijk Tara Shine Kosmos Uitgevers 256 pagina’s € 22,50 lles wat we doen heeft gevolgen en dat geldt helemaal voor alles wat we gebruiken. Vrijwel al die gevolgen zijn niet goed tot bar slecht.

Dit boek laat zien wat die impact is en hoe je die kunt verkleinen. Van tandenborstels tot boormachines, van cosmetica tot inpakpapier, in dit boek staat wat de beste opties zijn. Dit komt vaak neer op; heb ik dit wel nodig? En zo ja, kan ik het tweedehands krijgen? Zo nee, wat zijn andere mogelijkheden?

Ik las het achterelkaar en terwijl ik dat deed bekroop mij een akelig gevoel.

Waar zijn wij helemaal mee bezig?

Wij laten een ongelooflijke puinhoop achter met onze collectieve zucht naar bezittingen, hygiëne en comfort.

Zelfs als je erg je best doet kun je niet zonder schade toe te brengen leven. Een sombere boodschap. Wat niet wil zeggen dat je dus maar niets moet doen. Dit boek maakt je bewust van je impact en het kan je helpen keuzes te maken.

e zitten midden in een klimaatcrisis en ecologische crisis die volgens de schrijvers van deze SOS binnenkort – lees: binnen enkele jaren – cruciale momenten bereikt. Daarom is dit hét boek dat zo gauw mogelijk door zoveel mogelijk mensen gelezen moet worden.

Het gaat over wereldwijde ontwikkelingen die elkaar versterken als bij een sneeuwbaleffect: van de rigoureuze teloorgang van flora en fauna tot klimaatvluchtelingen en van de groeiende afstand tussen arm en rijk tot de toename van natuurrampen.

Voordat ik dit behapbare boek las, dacht ik redelijk laconiek over het verval van onze wonderlijke planeet, maar nu ik de uiteenzettingen van de schrijvers, wetenschappers, deskundigen en rebellen heb gelezen, zie ik in hoezeer het roer om moet. Hoe cruciaal het is dat we inzien dat we zelf het verschil moeten maken. Lees dit boek en beperk de schade, nu het nog kan.

Mik Vaes van Boekhandel Savannah Bay (Utrecht)

Ruben Hofma van boekhandel Novita (Bennekom)

A

W

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Jaag je ploeg over de botten van de doden Olga Tokarczuk De Geus 304 pagina’s € 22,50 e eigenzinnige en teruggetrokken Janina Duszejko woont in een gehucht in de bossen van Polen.

Ze heeft last van iets wat je zou kunnen omschrijven als ‘onderliggend lijden’, vooral door haar opspelende ‘Kwalen’. Ze heeft maar heel weinig op met mensen die zich verheven voelen boven de natuur, laat staan met de plaatselijke jachtvereniging.

Waar ze wél gelukkig van wordt is astrologie, het berekenen van horoscopen en het vertalen van het werk van William Blake. Al op bladzijde acht (dus dit is niet echt een spoiler) vinden Janina en dorpsgenoot Eunjer hun buurman Grootvoet dood in zijn huis. Het blijkt de eerste van enkele heel griezelige moorden te zijn die het kleine dorp treffen. Naast dat dit een roman is over de kracht van de natuur, eenzaamheid en tradities is dit ook een heel grappig en scherp geschreven boek. En de scène over het bal van de Vereniging van Paddenstoelenplukkers verdient een eervolle vermelding!

D

Iris Meijer van Linnaeus Boekhandel (Amsterdam)

49

leestips

Midzomer, stadsmoe Bernard Wesseling Querido 272 pagina’s € 20,99

Beschavingen Laurent Binet Meulenhoff 368 pagina’s € 24,99

Suikerbastaard Jaap Scholten AFdH Uitgevers/Uitgeverij Pluim 576 pagina’s € 26,50

‘

W

F

Het waait dat de bomen kraken als deuren. Nesten zwiepen op hun takken. Een spreeuwenvolk zwermt uit van kruin naar kale kruin.

Een vlag aan een frietkraam zweept de lucht. Uitzinnige struiken. Bladafval waait in mijn gezicht. Een grote boom heeft in één machtig gebaar de overkant van de straat gehaald, om daar samen te vallen met zijn schaduw, en wacht ruiming.’ Rochus Veldman is fietskoerier in Amsterdam. Hij doorkruist de stad en denkt aan zijn oudste vriend Sjako, die als vermist is opgegeven. Straten en cafés roepen zijn aanwezigheid op, vaak meent Veldman hem te zien. Over de vermiste schrijven lijkt de enige remedie tegen kopje-onder gaan in verdriet.

Echter, pogingen zich zijn vriend te herinneren hebben een ontregelend effect op Veldman. Zijn onmacht om aan het leven deel te nemen wordt doorbroken door de ontmoeting met Alma. Zij voert Veldman mee naar het Griekse eiland Lesbos, waar hij wordt uitgedaagd de activist te worden die zijn vriend naliet te zijn.

Wytske Roodbergen

50

at een fenomenaal boek schreef de Franse auteur Laurent Binet! Zijn debuut HhhH was al geweldig en daarna kwam het humoristisch-absurdistische (en door en door filosofische) De zevende functie van taal, maar Beschavingen gaat daar flink overheen. In vier episodes, twee korte, een zeer lange en afsluitend weer een korte vertelt Binet het ‘what-if’-verhaal van de Inka’s die Europa ‘ontdekken’ en gaandeweg veroveren. Het is een combinatie van sagen, mythen, brieven, verhalen en dagboeken, steeds met een logica die buitengewoon overtuigend is. De Inka’s komen na veel gevaren in Portugal aan en treffen daar, als aanbidders van de Zon, tot hun verbijstering gelovigen in een ‘vastgespijkerde god’. Overigens arriveren ze in Lissabon kort na de aardbeving op 1 november 1755, een gebeurtenis die de westerse wereld ook op zijn (filosofische) grondvesten deed schudden.

Binet heeft zich buitengewoon goed ingelezen. Aan bekende historische feiten heeft hij veel nieuwe historische ‘feiten’ toegevoegd. Ik las het boek ademloos.

Joop Berding

b o e k & l e z e r - 2 02 0

rederik Spengler, bekend uit Tachtig en De wet van Spengler, leeft teruggetrokken in een Roemeens dorp. Zijn kinderen zijn het huis uit. Als op een avond een zwarte man in het televisieprogramma Spoorloos beweert familie te zijn, besluit Frederik met jeugdliefde Mila Capitani af te reizen naar de Hoorn van Afrika om de man te zoeken. In de jaren vijftig en zestig vertrokken tientallen Twentse jongens naar het Abessinië van Keizer Haile Selassie en stampten er suikerfabrieken uit de grond. De jongens belandden in een exotisch universum met bedienden, vrouwen, motoren, paarden.

Ze waren koningen – maar niet lang.

Zodra hun driejarig contract afliep moesten ze terug naar de stempelklok en de draaibank in Hengelo. Een van de jongens kon dat niet. Scholten zoekt op geraffineerde wijze de grenzen tussen feit en fictie op en zo wordt deze roman een ode aan Hollandse inventiviteit en industrieel avontuur, een zoektocht naar een vader en een romantische roadtrip door het woeste Ethiopië.

Wytske Roodbergen

or Sh

a tv s i tl

r kju

y

vertaling Martine Woudt

vertaling Frans Denissen

vertaling Mari Alfรถldy

vertaling Charlotte Pothuizen

vertaling Martine Vosmaer & Karina van Santen

vertaling Gerda Baardman

vertaling Martine Woudt

vertaling Liesbeth van Nes

vertaling Jan van der Haar

ist ur y e stude.nnlt!enjury l t or j met d ebban Sh enteneze zomleeresmceluebs op H d Leinesdde online u t s

vertaling Martine Vosmaer & Karina van Santen

Europese Literatuurprijs 2020 10 jarig jubileum!

De Europese Literatuurprijs bekroont jaarlijks de auteur en de vertaler van de beste hedendaagse Europese roman die het afgelopen jaar in het Nederlands is vertaald.

Dit jaar viert de prijs zijn tiende editie met twee bekroningen.

Zowel de vakjury als een studentenjury selecteerde een shortlist.

De prijsuitreikingen volgen op zaterdag 7 november op Crossing Border in Den Haag.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Aanbod voor leesclubs Leest u met uw leesclub een van de voor de Europese Literatuurprijs genomineerde romans? Dan kunt u tegen een aantrekkelijk tarief de genomineerde vertaler bij uw leesclub uitnodigen.

Meer over dit aanbod op www.europeseliteratuurprijs.nl onder Leesclubs. europeseliteratuurprijs.nl vertalersgeluk.nl #ikleesthuis #ikleesEuropees @EuropeseLiteratuurprijs

‘KLEINE’ UITGEVERS OVER HUN TOPTITELS VOOR HET NIEUWE SEIZOEN

Hoewel veel lezers geen idee schijnen te hebben van uitgeversnamen, zullen literatuurliefhebbers en regelmatige boekenkopers namen van grote uitgevershuizen als De Bezige Bij en Querido wel kennen. Maar Nederland kent ook een flink aantal kleine literaire uitgeverijen, vaak voortkomend uit persoonlijke passie van één of twee personen. Ze specialiseren zich bijvoorbeeld in Franse literatuur, eigenzinnige Nederlandse literatuur, vergeten auteurs of literatuur uit kleinere en zelden vertaalde talen. Ze brengen interessante boeken uit, maar hebben niet de mogelijkheden om die met veel fanfare onder de aandacht van lezers te brengen. Ook recensenten zien hun titels wel eens over het hoofd, zoals dit voorjaar bleek toen de roman De herinnerde soldaat van Anjet Daanje, verschenen bij de Groningse uitgeverij Passage, zonder veel voorafgaande persaandacht de longlist haalde van de Libris Literatuur Prijs. NRC Handelsblad publiceerde vervolgens een uitgebreide, zeer lovende bespreking, waarin ruiterlijk werd erkend dat de redactie het boek gemist had. Anton Scheepstra van Passage en vier van zijn collega’s vertellen over een boek dat zij binnenkort uitbrengen en dat lezers niet mogen missen.

52

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Foto: Seijbel Photography

Literaire passievruchten

Wilma Seijbel (Uitgeverij Karmijn) Willa Cather (1873-1947) doet in Nederland niet bij iedereen een belletje rinkelen, maar in Amerika is ze een beroemde auteur. Ze haalde als jonge vrouw een graad in Engelse letterkunde en begon met het schrijven van romans. Veel van haar boeken werden bestsellers; het winnen van de Pulitzer Prize in 1923 was de kroon op haar werk.

Boeken, auteurs die vergeten zijn: als uitgever heb ik er een enorm zwak voor, misschien omdat ik ook historicus ben. Een aantal van Willa’s romans werd door de jaren heen in het Nederlands vertaald, maar van haar bekende Great Plains-trilogie, die geïnspireerd was op haar jeugd in Nebraska, werden twee romans nooit vertaald. Oh pioniers! (1913) is een van hen.

Willa’s taalgebruik is buitengewoon helder en modern, haar natuurbeschrijvingen zijn fabelachtig; je hebt geen moment het idee dat je een roman zit te lezen die al meer dan

honderd jaar oud is. Voor mij toont alleen dát al haar grote talent.

De hoofdpersoon in Oh pioniers! is de jonge Alexandra Bergson, dochter van Zweedse immigranten.

Op het sterfbed van haar vader krijgt Alexandra de zieltogende boerderij van haar ouders als erfenis toegeschoven. Haar vader had scherp gezien dat zij als enige van zijn kinderen genoeg spirit en gezond verstand heeft om de boerderij overeind te houden. Terwijl Alexandra’s bloeiende bedrijf een begrip wordt in de wijde omgeving, ploeteren haar broers voort op hun eigen stukje land.

Er is iets met een jeugdliefde, en een tragische moord… Maar ik zou zeggen: lezen, dit prachtige boek!

Foto: Lieve Monette Couwenhoven

Oh pioniers! – Willa Cather Vertaling: Johannes Jonkers Prijs: € 19,99 ISBN: 9789492168320 Verschijnt: september 2020

Martijn Couwenhoven (Uitgeverij Oevers) Vertaalster Nini Wielink tipte me deze titel. ‘Een echt Oeversboek,’ zei ze. En ze heeft gelijk: in Het lichtje in de verte maakt Antonio Moresco van een klein gegeven een groots

verhaal. Literatuur om in alle rust te lezen, een boek waarin Moresco in een continue dialoog met de wezens die het bos bevolken – luchtwortels, bomen, vuurvliegjes, zwaluwen –, reflecteert over eenzaamheid en de pijn van het bestaan, over leven en dood, maar ook over wat mensen en dieren bindt.

Het lichtje in de verte, in 2018 genomineerd voor de International Dublin Literary Award, gaat over een man die in totale eenzaamheid in een verlaten bergdorp leeft. Elke nacht verschijnt er een mysterieus lichtje aan de andere kant van de vallei. Wat is het? Iemand in een ander verlaten dorp? Een vergeten straatlantaarn?

Als hij op onderzoek uitgaat, vindt hij een jongen die ook alleen woont, in een huis midden in het bos. Maar wie is dit kind echt?

‘Het boek is fascinerend,’ aldus Ronnie Terpstra van boekhandel Van der Velde in Leeuwarden. ‘Je denk al snel aan Murakami of Edgar Allen Poe, want er komen wat duistere elementen in voor, maar het is toch volstrekt anders. Het is een geweldige vertelling die je tot de laatste bladzijde aan toe in de greep houdt.’

Antonio Moresco (1947) wordt vergeleken met Don DeLillo en Thomas Pynchon. La lucina (Het lichtje in de verte) verscheen in 2013 en werd in 2018 verfilmd, met Moresco zelf in de hoofdrol. ‘Antonio Moresco is literair erfgoed, een schrijver aan wie je, als je hem leest, niet meer ontsnapt,’ aldus auteur Roberto Saviano.

Het lichtje in de verte – Antonio Moresco Vertaling: Nini Wielink Prijs: € 18,95 ISBN: 9789492068422 Verschijnt: 14 augustus 2020

b o e k & l e z e r - 2 02 0

Anton Scheepstra (Uitgeverij Passage) Bill Mensema is met iets bijzonders bezig: een romanreeks van tien delen waarin hij het doemdenken van de jaren 80 ontleedt. De reeks heet Decade en in het najaar breng ik het derde deel uit: Ik wil naar Oss. Met deze reeks sluiten we aan bij de gewoonte die menigeen dankzij Netflix heeft ontwikkeld: bingereading. Dat past ook uitstekend bij de unieke schrijfstijl van Bill Mensema.

In het gebruik van ironie en zelfspot herkent de lezer zijn half-Engelse afkomst. Hij schrijft bovendien luchtig, heeft helder geschreven scènes waarin slapstick en overdrijving een prominente rol spelen. Zijn vlotte vertelwijze en het unieke gebruik van dialogen doen de rest.

Die humoristische stijl bepaalt ook dat dit niet in één dik boek uitgegeven moest worden. Tenslotte bestaat er van een comedy als Fawlty Towers ook geen speelfilm. Ook in het geval van Mensema voldoen losse afleveringen beter. We hebben bepaald dat er elk halfjaar een nieuw deel verschijnt. De delen zijn overigens ook heel goed afzonderlijk te lezen. Zo breiden we de serie langzaam uit en voeren we de aandacht ervoor stap voor stap op.

Bij Uitgeverij Passage specialiseer ik me in eigenzinnige Nederlandstalige literatuur. Dat betekent dus ook altijd

53

een zoektocht naar een nieuwsgierig publiek voor die uitgaven. Schrijvers als Anjet Daanje, Meindert Talma en Lupko Ellen zijn inmiddels bij een breder publiek bekend, met deze reeks zal Bill Mensema dat ook overkomen. Zoals ik zei: stap voor stap.

Ik wil naar Oss (Decade 3) – Bill Mensema Prijs: € 15 ISBN: 9789054523864 Verschijnt: september 2020

gen hoog gebouw met een houten trap. Het was het enige houvast in die ongedifferentieerde massa van huizen, winkels en straatjes.

Jaren later probeerden we met de hulp van Google Maps weer het huis van onze vriendin te vinden – ze is inmiddels gescheiden en woont daar niet meer. Het was alsof de geschiedenis zich herhaalde. Een digitale speurtocht leverde ook geen resultaat op. We zagen bovendien dat van dat gebouw met de houten trap niet meer over was dan een kale kavel wachtend om bebouwd te worden.

Er was nog een derde keer waarop het leek dat we in Setagaya terecht waren gekomen. Toen Lentetuin van Tomoka Shibasaki in onze handen viel: een prachtige roman over verlies, vriendschap en architectuur in deze buurt van Tokio die langzamerhand gentrificeert. Eigenlijk een roman over loslaten in tijden van verandering.

Lentetuin – Tomoka Shibasaki Vertaling: Luk van Haute Prijs: € 19,50 ISBN: 9789490042172 Verschijnt: juli 2020

Henrike Olasolo en Cristina Richarte (Uitgeverij Zirimi Press) We bezochten Setagaya, een populaire wijk van Tokio, in 2007. We logeerden bij een Japanse vriendin die op tien minuten loopafstand van Station Shimotakaido midden in een wirwar van straten woonde. De eerste dag waarop we in ons eentje buiten de deur kwamen, twijfelde ze of we de weg terug naar huis gemakkelijk zouden kunnen vinden, in die smartphoneloze tijden achteraf gezien een zware klus in zo’n wijk.

Tot onze verbazing – arme zelfverzekerde toeristen – kostte het ons die keer niet tien minuten, maar een uur om thuis te komen. Gelukkig herkenden we op tijd een twee verdiepin-

54

Marc Vleugels (Uitgeverij Vleugels) In 2018 leerde ik via vertaalster Katelijne De Vuyst de Franse romancier Olivier Rolin kennen. Samen realiseerden we de Nederlandse vertaling

b o e k & l e z e r - 2 02 0

van Veracruz. Het boek werd positief ontvangen en kende een groeiend succes, zodat we afspraken om ook zijn volgende roman in vertaling uit te brengen.

Dat boek verscheen in 2019 bij Éditions Gallimard en had als titel Extérieur Monde. Prompt haalde het de eindronde van de Prix Goncourt. Uiteindelijk werd het niet bekroond, kennelijk omdat het niet echt als een roman werd bestempeld. Zelf durf ik te beweren dat Extérieur Monde ‘te literair’ was om bekroond te worden. Een geuzenkwalificatie!

In Extérieur Monde (Gesmoorde woorden) maakt de schrijver een voorlopige balans op van zijn leven, zijn reizen, zijn ontmoetingen met schrijvers, verzetslieden, met bekende en onbekende mensen… Tegelijkertijd is het een gedreven reflectie op de kunst, op de schoonheid en soms de gruwel van het bestaan op aarde. Op basis van de sporen die de tijd heeft achtergelaten, schetst Rolin niet alleen het beeld van die tijd, maar schildert hij tussen de regels door ook zijn zelfportret.

Met ontwapenende eerlijkheid schrijft hij over alles wat hem na aan het hart ligt, wat hem heeft gevormd, over zijn verwachtingen en desillusies, zijn geliefden, zijn verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis en ook, met veel zelfspot, over zijn zwaktes.

Bovenal is zijn boek een prachtige, universele ode aan het leven en de literatuur. Gesmoorde woorden is een zoektocht naar het verleden, een uitnodiging tot een reis om de wereld in woorden…

Gesmoorde woorden – Olivier Rolin Vertaling: Katelijne De Vuyst Prijs: € 24,95 ISBN: 9789493186095 Verschijnt: 3 september 2020 

lopen in luiletterland

Schrijver/publicist Wim Huijser bewandelt beschreven paden in het literaire landschap.

Wandelen met Maarten Koning de Vijzelstraat. Soms wordt er gewandeld in het VondelEr is mij geen oeuvre bekend waarin zoveel wordt gepark, met de moeder van Nicolien. Tussen de middag is wandeld als dat van J.J. Voskuil.

Maarten graag alleen, en maakt hij meestal een wandeVanaf de jaren vijftig maakte de schrijver met zijn vrouw ling over de grachten of een ‘ommetje’ naar de Amstel, Lousje wandeltochten in heel Europa, maar met name in wat vaak leidt tot scherpe waarnemingen: ‘Op het stille Frankrijk en het liefst in de Auvergne. Van iedere vakanstukje voorbij de Blauwbrug zaten als altijd wanneer het tie werden uitvoerig dagboeken bijgehouden die werwarm was, in het tuintje voor een van de hoge, oude huiden gebundeld onder de titels Terloops, Buiten schot en zen, twee debielen. Toen hij langskwam, richtten ze zich Gaandeweg. De bij elkaar 34 voettochtverslagen geven wat op, boven de struiken uit, de een in een wit hemdje een uitstekend beeld van de naoorlogse ontwikkeling en met korte mouwen, de ander in een blauw. En boven die de teloorgang van het boerenland. Dorpjes verdwijnen, hemdjes twee precies dezelfde oude debielenhoofden, asfalt rukt op en het leven wordt almaar luxer; de Voseen tweeling van zijn leeftijd, die ook geen professor kuils zien het met lede ogen aan. Daarbij blijft het wanwaren geworden.’ Wandelendeweg verandert Konings delechtpaar onderweg weinig bespaard. Door regen, onverhouding tot de stad. Wanneer hij in 1973 door regen weer, hagel en kou in de zomer en een verschroeiende en wind naar zijn werk loopt, moet hij denken ‘aan het hitte in oktober ploeteren ze voort naar hotels die soms Amsterdam van zijn studententijd, een herinnering die bij aankomst niet meer blijken te bestaan. Tot zover het op weg naar het Bureau als weemoed bij hem bleef’. feitelijke werk.

Er wordt ook ‘buiten’ gewandeld. Bij een bezoek Voskuils alter ego Maarten Koning wandelt ‘Een aan de ‘Boerenhuisclub’ wandelt Maarten in de romans Bij nader inzien en Het Bubloemlezing vanuit het station door het Arnhemse Sonsreau echter niet minder, en als het even met alle beekpark, als Nicoliens moeder wordt kan in het gezelschap van zijn vrouw bezocht wandelen ze samen door het Den Nicolien. Hun wandelingen door AmMaarten KoningHaag van hun jeugd, in de weekends zijn sterdam zijn goed te volgen. Ondanks wandelingen achter er de Kennemerduinen en na een vergadedat Maarten aanvankelijk weinig van elkaar, dat zou ring van de Zeemuseumcommissie wandelt de stad moet hebben, maakt hij in Bij pas mieters hij over de dijk van Enkhuizen naar Hoorn. nader inzien al drie weken na het begin zijn!’

‘Laag over het door sloten versneden groene van zijn studie in 1946 een middagwandeland hing een grauwe bewolking, die in het wesling. Vanuit zijn kamer aan het Frederiksplein ten steeds zwarter werd.’ Het is ook daar dat Maarten loopt hij langs de Amstel en het Waterlooplein Koning zijn laatste wandeling maakt en de trein mist: ‘Hij verder de stad in. Een voorliefde heeft Maarten voor keek naar het licht dat diffuus boven de stad hing en wandelen in de schemering, bijvoorbeeld wanneer hij stelde vast dat hij triest was.’ uit de mensa komt: ‘Hij liep de Nes uit en sloeg rechtsaf In Wat doe je in mijn stad? nam Onno-Sven Tromp liefdoor de Enge Lombardsteeg, de brug over naar het Rusland. Er was niemand op straat. De tegels van het hebbers al op ‘drie mieterse wandelingen’ mee door het trottoir lichtten grijs op, het asfalt was vaal. Hij keek om Amsterdam van Voskuil. Maar een bloemlezing met alle zich heen naar de gevels van de huizen.’

Maarten Koning-wandelingen achter elkaar, dat zou pas Ook de zeven delen van Het Bureau staan vol met wanmieters zijn! En dan elke namiddag, met een kelkje jenever bij de hand, een fictief ommetje maken. Op pagina delingen, zoals die van en naar zijn werk. Eerst vanuit de 305 van Bij nader inzien had Maarten het al vastgesteld: Jordaan naar de Nieuwe Hoogstraat, later na de verhuizing van ‘de Konings’ en ‘het Bureau’ van het begin van ‘Het enige wat zin heeft is wandelen en een borrel drinde Herengracht naar de Keizersgracht ter hoogte van ken.’

b o e k & l e z e r - 2 02 0

55

Het magazine voor echte boekenliefhebbers

Jaart n e m e n n abo 95 , â‚Ź 26

Neem nu een jaarabonnement!

Ga naar www.boekenpost.nl/boekblad of bel 072 531 49 78 b o e k & l e z e r - 2 02 0

Nominaties Europese Literatuurprijs 2020 De Europese Literatuurprijs selecteert ieder jaar de mooiste hedendaagse romans die in Nederlandse vertaling zijn verschenen: een ideale manier om nader kennis te maken met bekende en onbekende literaturen van ons continent.

Dit jaar viert de Europese Literatuurprijs, die zowel auteur als vertaler van de winnende roman bekroont,

zijn tiende editie met twee prijzen: een van een vakjury onder leiding van Abdelkader Benali en een van een studentenjury onder voorzitterschap van schrijfster Alma Mathijsen.

De vakjury heeft de volgende vijf titels genomineerd: Meer dan een broer van David Diop (vertaling Martine Woudt), SS Proleterka van Fleur Jaeggy (vertaling Frans Denissen), Baron Wenckheim keert terug van László Krasznahorkai (vertaling Mari Alföldy), De koning van Szczepan Twardoch (vertaling Charlotte Pothuizen) en Lente van Ali Smith (vertaling Van Santen en Vosmaer).

De studentenjury selecteerde eveneens de boeken van David Diop en

(Advertentie)

Ali Smith en koos daarnaast voor: Normale mensen van Sally Rooney (vertaling Gerda Baardman), M. De zoon van de eeuw van Antonio Scurati (vertaling Jan van der Haar) en Het veld van Robert Seethaler (vertaling Liesbeth van Nes).

Hebban Op Hebban.nl gaan juryleden, vertalers en lezers deze zomer in gesprek over de vijf romans op de shortlist van de studentenjury. Wie zich voor 1 juli aanmeldt voor een van de online leesclubs, maakt kans op een gratis exemplaar van het boek!

Aanbod voor leesclubs Leest u met uw eigen leesclub een van de voor de Europese Literatuurprijs genomineerde titels? Dan kunt u voor een aantrekkelijk tarief de vertaler van dit boek bij uw leesclub uitnodigen. Dankzij een bijdrage van de Schrijverscentrale en het Nederlands Letterenfonds betaalt u daarvoor dit jaar slechts 100 euro plus reiskosten.

Kijk op www.europeseliteratuurprijs. nl/leesclubs.

Als u alvast kennis wilt maken met de voor de shortlist genomineerde vertalers, kunt u een kijkje nemen op www.vertalersgeluk.nl. Hier vindt u van bijna alle vertalers van de twintig romans die op de eerder bekendgemaakte longlist stonden, een verhaal over het boek en de vertaling ervan.

Op het Crossing Border festival in Den Haag worden beide prijzen op zaterdagavond 7 november feestelijk uitgereikt aan de winnende auteurs en vertalers. Publiek is daarbij van harte welkom. 

b o e k & l e z e r - 2 02 0

57

15 22

16

17

18

23

puzzeltijd

28

2

38

3

13 17

22

23

47

28

55

47

61

44

50

65

66

54

72 65

77

43

68

58

68

69

74

70 75

79

60

71

76 80

83

84

86

69

59

7464

63

83

63

53

57

67

58

49 52

82

86

52 57

62

78 82

77

32

46

62 73

73

27

56

67

72

21

46

42

56

Horizontaal

11

42

37

51

78

10

20

31

48

61

37 9

26

45

66

19

41

55

32

14

36

51 40

8

41

48 35

50

39

54

40 45

30

27

36 7

25

29 34

6

18

24

33 38

44

21

26

35

5

20

31

34 4

39 12 16

25 30

33

15

24

29

1

19

79

81 85

87

87 2

Oplossing 54

54

44

44

26

29

26

35

29

87

8

35

49

87

Doe mee en win!

58

8

49

58

Atlas Contact verschenen roman die in dit nummer centraal staat in het leesclubdossier!

Kans maken op dit boek? Mail de oplossing van de kruiswoordpuzzel en uw adresgegevens vóór 1 september naar info@ boekenpost.nl onder vermelding van ‘puzzel’. Winnaars krijgen bericht.

Onder de inzenders met de juiste oplossing verloten we drie exemplaren van Strovuur van Gerwin van der Werf, de bij

58

De oplossing van de puzzel in het vorige nummer van Boekenpost 167 luidt: Bevrijding. De prijswinnaars zijn: Petra Dobbe uit Zaltbommel, Bob Baljet uit Hoorn en Bea van Koert uit Veldhoven.

b o e k & l e z e r - 2 02 0

1. toevoeging aan spijzen; 7. plaats in Fries43 land; 12. drankbuffet; 13. Fins hete luchtbad; 14. vrouwtjesschaap; 15. muzieknoot; 17. leesmateriaal; 19. deel van camera; 21. rivier 49 in Rusland; 22. lage vrouwen zangstem; 24. onfris (niet proper); 27. projectieplaatje; 28. zintuig; 30. onnozel persoon; 53 31. telwoord; 32. laster (spot); 33. deel van gelaat; 35. voor 59 het gerecht 60 roepen; 37. baardje; 38. menselijk geraamte; 41. nietsnut (sukkel); 42. rauwkostgerecht; 64 44. niet afgemaakt; 46. plaats in Oekraïne; 47. visgerecht; 48. 71 lussenweefsel; 49. plaats 70 in Gelderland; 50. geestdrift; 52. grote zanggroep; 54. lepel, 75 76 vork en mes; 56. horizon; 58. eerwaarde grijsaard; 61. ogenblik; 62. startpunt (aanvang); 64. vogeleigen80 81 schap; 65. naaldboom; 67. laagte tussen bergen; 68. explosieven opruimingsdienst (afk.); 84 85 70. aardbewoner; 72. rekenopgave; 73. adellijke dame; 76. hoogste punt van een huis; 77. titel (afk.); 78. kledingstuk; 79. lof en eer; 2 81. deel van een mast; 82. bitter lichaamsvocht; 83. tafelgasten; 84. muzieknoot; 86. tropische mier; 87. eenvoudig restaurant.

Verticaal

1. arbeidsloon; 2. laag getij; 3. Engelse taxi; 4. god van de liefde; 5. zeer lage temperatuur; 6. vraag- en antwoordspel; 7. zakken onder de ogen; 8. inwendig orgaan; 9. sluw dier; 10. kippenproduct; 11. Europees land; 16. Engels bier; 18. Duitse badplaats; 20. vordering; 21. onderzoeker in opleiding (afk.); 23. fijn weefsel; 25. geestdrift; 26. lastdier; 27. donkere kamer (afk.); 29. lengtemaat; 32. plaats in Noord-Holland; 34. schrijfgerei; 36. batig (positief); 37. son altesse eminentissime (afk.); 39. jonge jenever; 40. rookartikel; 42. stankafsluiter in een afvoer; 43. dansgelegenheid; 45. enthousiast bewonderaar; 46. keukenmeester; 51. deel van oor; 53. sterk ijzerhoudende grondsoort; 54. contrabasspeler; 55. deel van een boom; 56. beker op een voet; 57. ijverig insect; 59. telwoord; 60. risicovol; 62. officiële maaltijd (diner); 63. Europese vrouw; 66. duw of zet; 67. droog en kaal; 69. tweetal muzikanten; 71. gevangenis; 73. hooimaand; 74. deel van been; 75. windrichting; 78. zoet broodbeleg; 80. insect; 82. gewicht (afk.); 85. Frans lidwoord.

Schwob leest u door de zomer

Een beklemmend, pervers en ontroerend verhaal

Zelden was Cossery’s spottende humor zo scherp

www.schwob.nl

De Habsburgse monarchie volgens Joseph Roth

Meesterwerk over het impressionisme

Een catastrofe die zich tergend langzaam voltrekt The New York Times

Bekentenissen van een literaire buitenstaander

De mooiste boeken die u nog nooit heeft gelezen b o e k & l e z e r - 2 02 0