Boekblad magazine 9 2018

JAARGANG 185 NOVEMBER 2018

Vakblad voor het boekenvak WWW.BOEKBLAD.NL

Wouter van der Meulen (KokBoekencentrum)

‘IK VOORSPEL EEN HERNIEUWDE INTERESSE IN RELIGIE’

Uw alternatief voor

full colour boeken!

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte 0572 - 34 97 00

info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

IN DIT NUMMER:

12

Wouter van der Meulen (KokBoekencentrum)

‘IK VOORSPEL EEN HERNIEUWDE INTERESSE IN RELIGIE’

COLOFON Redactie Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) Geraldine te Gussinklo (webredacteur) Frank Hockx (eindredacteur) Redactieadres Louise de Colignystraat 15 1814 JA Alkmaar T (072) 531 49 78 E redactie@boekblad.nl Persberichten welkom op bovenstaand mailadres.

4

Medewerkers aan dit nummer Gerda Aukes, Janny Beima, Ernst Bruinsma, Bob Jan ten Cate, Maarten Dessing, Simon Dikker Hupkes, Iris van Germeersch, Manda Heddema, Constantijn Hoffscholte, Walter Jansen, Jesse Keff, Hans van der Klis, Marlèn Nolta, Kristen van der Rijst, Jacqueline Smit, Mik Vaes, Enno de Witt, Marjoleine Wolf.

Foto omslag Stijn Rademaker Uitgeverij Boekblad is een maandelijkse uitgave van Stip Media Adres: Louise de Colignystraat 15, 1814 JA Alkmaar Advertenties Hannah Kriek, sales T (072) 531 49 78 E verkoop@stipmedia.nl

www.boekblad.nl

Abonnementen Onze klantenservice is van ma t/m vr telefonisch bereikbaar van 9.00-17.00 uur T (072) 531 49 78 E info@stipmedia.nl Vormgeving colorscan – Den Haag – Alphen aan den Rijn – Doetinchem – Deventer www.colorscan.nl

Druk Veldhuis (Raalte) © 2018 Stip Media Overname van artikelen is alleen toegestaan met bronvermelding en na overleg met de uitgever.

Voor het kopiëren van artikelen is reprorecht verschuldigd.

Zie voor meer informatie www.reprorecht.nl.

INHOUD

18

Utrechtse Boekenbar

EN VERDER

Een bruisende ontmoetingsplek

06 Vooraf

Vincent van de Vrede over: Passie

08 Over het nieuws

Manda Heddema, Bob Jan ten Cate, Jacqueline Smit, Ernst Bruinsma, Kristen van der Rijst, Simon Dikker Hupkes

30

23 Column

Marjoleine Wolf, De Amsterdamse Boekhandel

‘Neem gerust mee’

24 Achtergrond

Leesbevordering, duurzaamheid en gratis boeken

Classificatiesysteem Thema: Specifieker selecteren in een handomdraai

36 Portret

44

Abonnementsprijzen 2018 Jaarabonnement Boekblad compleet is € 261. ZZP- (kopie KVK-bewijs opsturen) en studentenabonnement (kopie studentenkaart opsturen) is € 141.

Proefabonnement van 3 edities en toegang tot alle online artikelen € 26,50. Boekblad volledig digitaal abonnement € 201. ZZP- en studentenabonnement € 81.

Boekblad tabletabonnement € 105. ZZP- en studentenabonnement € 45. Zie de omschrijving

Geert Cortebeeck (Horizon): ‘Andere uitgeverijen, met andere doelstellingen, moeten maar poëzie publiceren’

42 Vakliteratuur

‘Wie begeestert, overmeestert’.

Alex Boogers, Lang leve de lezer

‘Er is commitment nodig’

50 Boekhandel

Inclusiviteit in kinderboeken

52 Uitgeverij

van de verschillende abonnementen op www.boekblad.nl.

Toeslag buitenland is € 63.

Alle abonnementen zijn exclusief BTW en inclusief verzend- en administratiekosten. Abonnementen worden automatisch jaarlijks verlengd en tot wederopzegging aangegaan, met uitzondering van het proefabonnement.

Opzegging kan uitsluitend schriftelijk plaatsvinden tot 3 maanden voor het einde van de

lopende abonnementsperiode. Zie www.boekblad.nl/voorwaarden.

Per 1 januari 2012 is een nieuwe wet in werking getreden rondom verlengings- en opzegtermijnen van abonnementen voor consumenten. Dit geldt niet voor abonnementen op vakinformatie, die u uit hoofde van uw beroep of bedrijf bent aangegaan.

De andere hobby van Kees Schafrat

Treinboekenuitgever Uquilair vertrouwt op eigen kracht: ‘We hebben overal lijntjes’

56 De boekhandelaar Gerda Aukes van boekhandel Den Boer in Baarn

57 Recensies

Boekverkopers lezen

ISSN 1586-2897

november 2018 jaargang 185

5

6

VOORAF

PASSIE Mocht u hem nog niet herkend hebben: de man op de foto links is Kees Schafrat, boekverkoper in Twente. Het beeld straalt passie uit, dat zult u met me eens zijn. Schafrat is een man met in elk geval twee hartstochten, de muziek en het boekenvak. Elders in dit nummer leest u meer over die eerste passie.

Passie voor het vak is de meeste boekhandelaren (en uitgevers) eigen. Zoals een andere bekende boekverkoper, Gerda Aukes, in dit nummer schrijft: ‘Wij allemaal weten dat je als je rijk wilt worden nooit in een boekwinkel moet gaan werken. In de echte boekhandel vind je oprechte boekenliefde.’

Hoe ze één keer per jaar toch enigszins in de buurt komt van ‘het grote geld’ beschrijft een derde boekverkoper die in dit nummer aan het woord komt, onze columniste Marjoleine Wolf. Die gelegenheid doet zich voor in de periode van het jaar die nu is aangebroken, de tijd van Sinterklaas en Kerst. Een tijd die naast de ‘reguliere topdrukte’ boekhandels ook inspireert tot extra activiteiten, zoals het openstellen van de winkel voor nieuwjaarsborrels en het verzorgen van verkoop op locatie. Goed koopmanschap ongetwijfeld, maar verbonden met de passie en misschien dat tikje zendingsdrang van de echte liefhebber. Met een nieuwe Van der Heijden in de kasten, een kersverse BookSpot Literatuurprijs winnaar en een Lampje dat nog steeds straalt na vier jeugdliteratuurprijzen om maar wat titels te noemen, is de basis voor een mooie feestmaand hopelijk gelegd.

De goede wensen voor het nieuwe jaar komen volgende keer wel, voor nu wens ik u alvast in zakelijk opzicht een uitstekende decembermaand. May the force (and the bestsellers) be with you!

Vincent van de Vrede (hoofdredacteur) vincent@stipmedia.nl

Foto Gerhard Richter

Vincent van de Vrede, uitgever en hoofdredacteur ad-interim

7

Home

Nieuws

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Blogs

Agenda

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

MANDA HEDDEMA Eigenaar van boekhandel De Koperen Tuin in Goes en mede-organisator van de Week van het Zeeuwse Boek

Vaste uitgeversprefixen ISBN zullen na 1 januari geleidelijk verdwijnen Er zijn van die nieuwsberichten waardoor je in een klap weer voelt dat je echt ouder wordt, dat je al heel lang meedraait. Paul van Loon viert zijn 35-jarig schrijfjubileum (fantastisch, gefeliciteerd!) en de uitgeversprefixen gaan verdwijnen.

Ik herinner me dat ik werd ingewerkt in de winkel. Dat ik aanbiedingscatalogi moest opruimen in de desbetreffende hangmap en dat ik de prefixen van de belangrijkste uitgevers uit het hoofd moest leren.

Nog steeds gebruik ik die kennis.

Maar ik verlang deze parate kennis al in geen jaren meer van mijn medewerkers. Met het verdwijnen van de vaste prefix zal de wereld dus niet groots veranderen. Het wordt nostalgie, net als de microfiche.

DWDD-panel kiest Stephen Florida van Gabe Habash Wat is het toch geweldig dat De Wereld Draait Door een podium blijft geven aan boekhandelaren die vol enthousiasme hun vier beste boeken van de maand promoten en op die manier een reclamebord zijn voor ons prachtige boekenvak. En wat is 8

het geweldig dat vier boekhandelaren zich daar met zoveel energie en tijd voor inzetten. Ik verbaas me wel over de enorme bak zuur die zij van hun eigen branchegenoten over zich heen krijgen. Uiteraard, zet vier andere mensen aan tafel en je krijgt vier andere boeken. En ik snap ook dat de belangen voor uitgeverijen groot zijn. Maar kom op, laten we met z’n allen blij zijn dat dit podium er is voor ons vak.

Lemniscaat gaat samenwerken met de Kinderkunstweek Wij doen altijd mee aan de Kinderkunstweek, tot nu toe een Zeeuwse aangelegenheid. Dat kan heel klein zijn. We maken tafels en een etalage over het thema. En we organiseren een workshop. Afgelopen maart was bijvoorbeeld het thema: dieren in de kunst. We hadden toen een workshop waar kinderen leerden een portret te maken van hun lievelingsknuffel. Ze leerden op een andere manier kijken naar het pluche beest en legden hun persoonlijke gevoel vast op papier, met gemengde technieken. Dat Lemniscaat hierin wil participeren is natuurlijk goed nieuws. Want ik gun alle kinderen van Nederland een Kinderkunstweek.

BOB JAN TEN CATE Self-publisher van kinderboek Het griezelcircus, waarbij hij ook een app met animaties ontwikkelde

www.boekblad.nl

Debutant ontwikkelt zelf een app voor zijn kinderboek Als niemand anders het doet, doe het dan zelf. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. En soms kan het niet anders en heb je een outsider nodig om de verandering van de status quo te initiëren. De innovatie in de boekenindustrie is er niet een die zich zomaar aandient. Wat de reden daarvan is, is mij onbekend.

Zijn het te vaak schrijvers die boeken schrijven? Of te vaak uitgevers die boeken uitgeven? De boekenindustrie is misschien wel een beetje gek in zijn verwachting dat door constant dezelfde handelingen uit te voeren de resultaten toch verschillend zullen zijn. Willen we dat er iets verandert, zorg er dan voor dat er iets verandert. En misschien helpt het om de boekenindustrie en de creatieve sector eens met elkaar in gesprek te laten gaan. Het is maar een idee. En aan ideeën geen gebrek. Maar er is een ambassadeur nodig, iemand die het voortouw neemt, die ogen opent, die de mogelijkheden laat zien. Iemand die de potentie ziet. En als jullie toch eens zouden zien wat hij ziet dan zal de wereld van het boek, binnen afzienbare tijd, nooit meer hetzelfde zijn.

Frank Krake voert campagne voor NS-publieksprijs Het publiek houdt van outsiders. Ik ook overigens. Want voelen we ons niet allemaal een beetje een outsider?

En daarin ligt ook de kracht van de campagne van Frank Krake. Hoe kun je het publiek voor je in beweging krijgen? Door ervoor te zorgen

LEES DE BESPROKEN ARTIKELEN OP BOEKBLAD.NL

dat het publiek voor je in beweging wil komen. Omdat ze je snappen, omdat ze beseffen: jij bent er een van ons. En Frank, we willen je helpen omdat we daarmee ook onszelf een beetje helpen. Want in het geval van De laatste getuige is er een groter doel. Laten we eerlijk wezen, het gaat hier niet om het winnen van de NS-publieksprijs. Het gaat erom dat we ‘de herinnering’ in leven houden. De herinnering aan Wim Aloserij. De herinnering aan tijden die steeds verder van ons vandaan komen te liggen. De herinnering aan tijden die niet vergeten mogen worden. En het ons blijven herinneren helpt ons om vandaag te bouwen aan een toekomst van morgen die beter is dan gisteren was. Dus laten we ervoor zorgen dat De laatste getuige meer is dan de laatste getuige.

Bol.com bundelt en deelt data boekverkopen Bol.com en data. Die twee zaken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Al sinds het ontstaan van het platform is dataverzameling en de verwerking daarvan de backbone van het bedrijf. En als we kijken naar iets als de boekenbarometer, laten we dan ook de vraag stellen wat de bijkomende effecten kunnen zijn van die dataverzameling en de verwerking daarvan. Nu vertelt de barometer nog wie welke boeken koopt en hoeveel. Maar wat nu als de barometer ook gaat bepalen welke boeken er geschreven gaan worden en voor wie? Wat nu als uit de data blijkt dat de verwachting is dat je bij doelgroep x de meeste boeken verkoopt, ga je dan alleen nog maar focussen op het uitgeven van boeken voor die specifieke doelgroep?

Want daar valt geld te verdienen, aldus de data. Gaan die data dan ook het onderwerp bepalen? Hoe het verhaal wordt verteld? Welke perso-

nages er in het boek verschijnen?

En denk ook aan zaken als de hoeveelheid bladzijden, de perfecte lengte van zinnen en welke combinatie van woorden de verkoopcijfers het meeste doet stijgen volgens de data. Elk boek op maat gemaakt voor de doelgroep. Alleen dat wat verkoopt zal geschreven worden.

Het uniforme überboek.

JACQUELINE SMIT Mede-eigenaar van Uitgeverij Orlando, die de vertaalrechten verwierf voor de nieuwe romans van Maryse Condé

Maryse Condé wint alternatieve Nobelprijs voor Literatuur Vlak voor de Buchmesse hebben Ingrid Meurs en ik de vertaalrechten aangekocht voor de laatste twee romans van Maryse Condé, de grande dame van de Caribische literatuur. En dit is natuurlijk een geweldig eerbetoon aan haar schrijverschap. We zijn ons fonds aan het verbreden met wereldliteratuur, om een zo breed mogelijk palet van stemmen te laten horen – erg belangrijk in dit huidige politieke klimaat. Zo hebben we net de indrukwekkende roman Istanbul Istanbul van de Turkse auteur Burhan Sönmez uitgebracht en verschijnt deze maand De honderd waterputten van Salaga van de Ghanese Aysha Harruna Attah, dat we in samenwerking met Oxfam Novib uitgeven. Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana van Maryse Condé, een even prachtig als aangrijpend verhaal dat zijn oorsprong vindt in de aanslagen op Charlie Hebdo in Parijs, verschijnt in het voorjaar.

november 2018 jaargang 185

Bibliotheekcampagne Nederland Leest met thema ‘Voeding’ van start Tijdens de hele maand november geeft de bibliotheek het geschenkboek Je bent wat je leest cadeau aan leden én niet-leden. Wederom een heel mooie actie van de CPNB, VOB en NBD Biblion om lezen te promoten.

Bibliotheken zijn sowieso van groot maatschappelijk belang als ontmoetingsplaats waar je kennis kunt opdoen over onder andere kunst en cultuur. En gezonde voeding ligt aan de basis van alles, ‘je bent wat je eet’, dus het is belangrijk dat dit thema zo speels onder de aandacht wordt gebracht, met de onvolprezen culinaire schrijver Ronald Giphart als ambassadeur. Als foodie en groot liefhebber van kookboeken verheug ik me ook op de andere CPNB-actie in november voor de boekhandel: de Kookboekenweek, met als geschenk Smaakmaker – Bij wie crème fraîche in de aders vloeit van Paul de Leeuw.

Boekhandelaren blij met literaire romans voor Nijmegen De gemeente Nijmegen heeft Tessa de Loo en Thomas Verbogt opdracht gegeven om een roman over de stad en zijn geschiedenis te schrijven. Ik vind het geweldig dat Nijmegen – en ook Almere trouwens – literatuur inzetten voor citymarketing. Dat mogen meer steden doen! Het belang van verhalen vertellen en lezen krijgt zo weer een impuls en ook de lokale boekhandels kunnen hier hun voordeel mee doen. We praten hier bij Orlando ook veel over, hoe we de boekhandels kunnen steunen. Wij doen dat door het land in te gaan met leesclubavonden over onze boeken. We hebben bijvoorbeeld een heel boeiende lezing over de surrealistische kunstenares en schrijfster Leonora Carrington naar aanleiding van Alle verhalen en Beneden, ondersteund door Schwob.

9

Home

Nieuws

Magazine

Boekblad was erbij

Vacatures

Blogs

Agenda

Over het nieuws Boekenvakkers reageren op de voor hen belangrijkste en opvallendste nieuwsberichten van Boekblad.nl.

ERNST BRUINSMA Uitgever bij de Afûk in Leeuwarden en hoofdredacteur van het tweetalige literairculturele tijdschrift De Moanne

Vlaanderen eregast Foire du Livre in Brussel Van 1992 tot en met 2004 werkte ik als literatuurwetenschapper in Antwerpen. Dat ik een boontje heb voor de Vlaamse literatuur zal niemand verwonderen. Tijdens mijn Vlaamse jaren heb ik geleerd dat niet alleen in Nederland, maar ook in Franstalig België soms een wat beperkt begrip bestaat van wat de Vlaamse literatuur te bieden heeft. Iets dat veel meer is dan een sappig dialect alleen en zich ook niet eenvoudig laat vangen onder de noemer ‘engagement’. Dat er nu op de Foire du Livre in Brussel veel aandacht komt voor een Flamand-Campagne lijkt me kortom erg belangrijk. Zelf hoop ik dat het nog eens zover komt met een campagne voor Friese literatuur in Nederland of misschien zelfs op de Boekenbeurs in Antwerpen. Als promotor van Friese literatuur (zie het project ‘Boeken fan Fryslân’ dat jaarlijks ook aanwezig is op de Buchmesse), schrik ik toch telkens weer een beetje van de gebrekkige kennis in Nederland van dichters, romanciers en kinderboekenauteurs die voornamelijk in het Fries 10

schrijven. Ik wil zeker graag zien wat Foire du Livre kan doen voor het Vlaamse boek, misschien helpt dat bij toekomstige campagnes voor ’it Fryske Boek yn Amsterdam’.

Boekhandelaren blij met literaire romans voor Nijmegen Tessa de Loo en Thomas Verbogt hebben van de gemeente Nijmegen opdracht gekregen een roman te schrijven over de stad en haar geschiedenis. Eerder al schreef in dit kader A.F.Th. van der Heijden met De ochtendgave een boek over Nijmegen en dat had een grote impact op de boekverkoop in de stad. Ik vraag me af of het onovertroffen project ‘Citybooks’, van DeBuren in Brussel, ook dat effect heeft. Dat zou zomaar kunnen, al gaat het hierbij om digitale producten. In elk geval hebben dit jaar enkele schrijvers ook Leeuwarden Culturele Hoofdstad onder de loep genomen in een ‘Citybook’: de Irakese schrijver en filmmaker Hassan Blasim, de Vlaamse schrijver Erik Vlaminck, de Leeuwarder schrijver Arjan Hut en LaTasha N. Nevada Diggs, schrijver, stem- en geluidskunstenaar uit New York.

Het resultaat van deze eigenzinnige stadsportretten is in samenwerking met literatuurfestival Explore the North nog tot en met 8 december gratis te zien en te beluisteren in Obe, het bezoekerscentrum van Lân fan Taal in Leeuwarden.

www.boekblad.nl

KRISTEN VAN DER RIJST Sinds 1 november adjunct-directeur NBD Biblion

Innovatie in het boekenvak Een van de meest gestelde vragen aan mij de afgelopen maanden was: ‘Maar boeken, is daar nog wel een markt voor?’ Daar waar mijn vorige werkgever DHL te maken heeft met een enorme autonome groei, met name gevoed door een florerende economie en veranderende consumentenbehoeften, ligt in de bibliotheekwereld de situatie iets anders.

Het boek an sich is misschien niet een heel innovatief product, maar daaromheen kunnen we nog veel meer innoveren en uit de markt halen dan we nu doen. Denk aan apps bij boeken zoals de auteur van Het griezelcircus heeft ontwikkeld, maar ook aan innovaties die helpen de juiste boeken voor de juiste personen te selecteren, zoals Bookarang.

Na een kleine week bij NBD Biblion rond te hebben gelopen, kan ik in ieder geval zeggen dat er een wereld achter de boeken zit waar we nog heel veel uit kunnen halen!

Paul van Loon viert 35-jarig schrijverschap Bijzonder om te zien dat een schrijver al zo lang zo populair is! Ikzelf was vroeger meer van Thea Beckman en Tonke Dragt, maar mijn broertjes verslonden de boeken van

LEES DE BESPROKEN ARTIKELEN OP BOEKBLAD.NL

Paul van Loon. In verband met de eindejaarsdrukte ligt onze productievloer ook weer vol met kinderboeken. Waarbij ik hoop dat de kerstvakantie goed benut wordt om naar de bieb te gaan en veel boeken te lenen om lekker thuis op de bank te verslinden. Door het aanbod van zoveel meer media dan alleen boeken, zie je dat jongvolwassenen steeds minder lezen. Hopelijk denken zij nog eens met weemoed terug aan de tijd dat ze zo in bijvoorbeeld Dolfje Weerwolfje zaten, dat ze geen last van ‘Fear Of Missing Out’ hadden!

Bibliotheekcampagne Nederland Leest met thema ‘Voeding’ van start Wie staat zich niet regelmatig te verlekkeren aan de prachtige kookboeken in de boekhandel? Ik vind het moeilijk om die heerlijke recepten te weerstaan en rijd dan ook vaak met een nieuw kookboek in mijn tas naar huis. Wat mij betreft dus een heel mooi thema voor deze Bibliotheekcampagne van Nederland Leest. Stiekem ben ik vooral nieuwsgierig naar het geschenk voor junioren, alhoewel ik me daar helaas niet meer onder mag scharen. Maar in ieder geval is de campagne een heel goede reden om (ook) deze maand naar de bibliotheek te gaan, want zo te lezen valt er enorm veel te doen en te ervaren rondom dit thema!

Foto: Jelmer de Haas

SIMON DIKKER HUPKES Redacteur non-fictie bij Atlas Contact, ging in oktober als Frankfurt Fellow in de week voorafgaand aan de Buchmesse op tournee langs Duitse uitgeverijen

Vaste uitgeversprefixen ISBN zullen na 1 januari geleidelijk verdwijnen Een artikel voor de uitgeverijnerds.

Dit nieuws sloeg bij mij echt in als een bom. Ik ben erg gevoelig voor nostalgie en kan me er moeilijk bij neerleggen dat het systeem van vaste prefixen per uitgeverij voorbij zal zijn. Ik kan de prefixen van de uitgeverijen waar ik werkte dromen (De Bezige Bij 234, Ambo Anthos 263, Atlas Contact non-fictie 450). Blijkbaar was dit een typisch Nederlands systeem en is de internationale standaard al langer dat nieuwe titels willekeurig worden toegewezen, los van de uitgeverij. Zoals iedereen weet zijn de laatste vijf cijfers opgebouwd uit vier cijfers en een controlecijfer.

Om op de uitgeverij boeken te bestellen hoef je dus eigenlijk alleen vier cijfers op de lijst te zetten. Ik ben benieuwd hoe de mensen van Bureau ISBN hierop reageren. Dat vond ik altijd een raadselachtig clubje. Toen ik nog als coördinator digitaal op de afdeling verkoop werkte, sidderde en beefde iedereen als er bij het aanmelden van een titel een verkeerde auteursnaam was gebruikt. Dat betekende dat het Bureau gebeld moest worden en zij hadden de reputatie zeer streng te zijn. Jammer om te horen dat ze geen stand hebben weten te houden tegen ISBN International, die nu dit coole systeem de nek omdraait.

Boeken De Correspondent zetten in 2017 half miljoen om Uitgeverij De Correspondent is de boekentak van online platform De Correspondent. Hoewel ik daar zelf geen lid van ben, zie ik hun artikelen regelmatig voorbijkomen op Twitter en fiets ik dagelijks langs waar tot voor kort hun kantoor zat, op de Weesperzijde. Nieuwe uitgeverijen zijn altijd welkom, maar lang niet elk initiatief is natuurlijk levens-

november 2018 jaargang 185

vatbaar. Dat De Correspondent met bijna al hun titels De Bestseller 60 haalt, vind ik dan ook erg knap. Uitgever Milou heeft een interessante nieuwsbrief over het boekenvak. Ik sprak haar en adjunct Andreas eens op een borrel van het Letterenfonds en wij kwamen tot de conclusie dat we het uitgeven echt op een andere manier aanpakken. Zij begonnen helemaal nieuw, kenden nog niet alle wetten van het vak, maar dat is natuurlijk zowel een vloek als een zegen. Ik heb altijd bij redelijk traditionele huizen gewerkt – en hoewel dat goed bij me past, zou je soms willen dat je je hele backlist van je af kan gooien en opnieuw kan beginnen, zonder de last van een lange geschiedenis.

Amerikaanse pers duikt op de Dwarsligger flipbacks Tijdens het Fellowship in Duitsland heb ik veel met uitgevers van over de hele wereld gesproken en veel van hen waren ook geïnteresseerd in de Dwarsligger. Het laat ook zien dat dit soort dingen een proces van de lange adem zijn, want terwijl in Nederland binnenkort het tienjarig bestaan wordt gevierd weet het merendeel van de wereld nog van niets.

Leuk om te lezen dat de Dwarsligger (flipback in het Engels) nu ook in de VS een succesvolle exploitatie kent.

Het is goed beschouwd een van de weinige innovaties op het rudimentaire ontwerp van het papieren boek. Sinds de overstap van rol naar codex hebben we in feite twee millennia op dezelfde manier boeken gelezen. Ook de uitvinding van de boekdrukkunst heeft daar niets aan veranderd. Dat een ijverige Bijbeldrukker uit Friesland daar samen met mijn uitgeversgroep VBK nu verandering in brengt door het boek een kwartslag te draaien en wat kleiner te maken is iets om trots op te zijn.

11

12

www.boekblad.nl

DE VISIE

Wouter van der Meulen (KokBoekencentrum)

‘IK VOORSPEL EEN HERNIEUWDE INTERESSE IN RELIGIE’

H

WOUTER VAN DER MEULEN is sinds februari 2018 directeur van KOKBOEKENCENTRUM, de grootste christelijke boekenuitgever van het land. Als katholiek in een protestants milieu levert dat elke dag nieuwe inzichten op. Belangrijker is dat KokBoekencentrum na moeilijke jaren de weg omhoog heeft gevonden.

Verbreding en vernieuwing met respect voor de identiteit is waar Van der Meulen op inzet. Ook bij brancheorganisatie BCB, waar hij per 1 december de nieuwe voorzitter is.

Tekst Constantijn Hoffscholte, Beeld Stijn Rademaker

november 2018 jaargang 185

Het is een interessant jaar voor Wouter van der Meulen (53). Per 1 februari werd hij benoemd als directeur van de uitgeverijen Kok en Boekencentrum. Een nieuwe stap in een loopbaan die hem eerder langs onder andere VNU, PCM en WPG Media voerde. Na vele jaren het uitgeven van kranten – Van der Meulen was ruim vijf jaar uitgeefdirecteur van dagblad Trouw – en tijdschriften als stiel te hebben gehad, kwam hij voor het eerst in de boekenuitgeverij terecht.

Bij Kok en Boekencentrum, onderdeel van uitgeefconcern VBK, trof hij een bedrijf met twee uitgeverijen die nog maar kort geleden waren samengegaan. In 2017 nam VBK de van oorsprong hervormde uitgeverij Boekencentrum over en voegde deze samen met Kok, ooit opgezet door gereformeerde mannenbroeders uit Kampen maar inmiddels al heel wat jaren een algemene uitgever van christelijke boeken. De samensmelting kreeg in 2018 verder gestalte door de namen aan elkaar te plakken tot KokBoekencentrum.

Aan Van der Meulen de taak om de uitgeverij de toekomst in te leiden. Een functie die hij vanaf 1 december combineert met het voorzitterschap van de BCB, de brancheorganisatie voor het christelijke boekenvak. Bij de BCB zijn zo’n 170 verkooppunten, 45 uitgeverijen en een aantal distributeurs aangesloten. Zijn voorzitterschap maakt een einde aan de ambivalente houding die KokBoekencentrum voorheen innam ten opzichte van de brancheorganisatie. ‘Vanuit het verleden was er een bepaalde terughoudendheid om ten volle mee te doen. Ongetwijfeld waren daar destijds allerlei goede redenen voor, maar het is iets uit het verleden. Ik kijk met een frisse blik en wil mijn steentje bijdragen. Wie A zegt, moet ook B zeggen, dus toen ik werd gevraagd om voorzitter te worden ben ik daar met plezier op ingegaan. Al heb ik wel eerst laten toetsen of er be13

zwaren bestonden tegen een katholiek als voorzitter. Dat bleek geen probleem.’

Fascinerend Speelt het geloof voor jou een belangrijke rol?

‘Sinds ik hier werk ben ik weer veel meer bezig met het geloof. Ik merk dat het domein religie mij zeer interesseert. Neem alleen al het feit dat we in Nederland een kleine tweehonderd christelijke boekwinkels hebben, daar had ik geen idee van. Het verwondert mij dat dit gegeven al die tijd langs mij heen is gegaan.’

Wat is je opdracht als voorzitter van de BCB? ‘Daar moeten we nog over spreken. Ik ben nu eerst een rondje langs de velden aan het doen, zowel bij uitgevers als bij de aangesloten boekhandels. De branche heeft het natuurlijk lastig gehad, er is jaren een dalende markt geweest. De financiele problemen bij de BCB zijn nu achter de rug, de organisatie is aangepast en de grote jongens doen weer actief mee, zowel Jongbloed als KokBoekencentrum. Er is vanuit de branche ook kritiek, ik denk dat het mijn opdracht is die kritiek

‘WE HEBBEN HIER VEEL PROFIJT VAN DE PARTICIPATIE IN KOBOPLUS’ te pareren en duidelijk te maken waar de BCB voor staat.’

Waar gaat die kritiek over?

‘Over wat de BCB betekent voor de leden. Zij vragen zich natuurlijk af: wat krijgen we terug voor de bijdrage die we betalen en is het dat waard?

Wordt er naar hen geluisterd en is de BCB gepassioneerd genoeg bezig met de promotie van het christelijke boek? Het kan natuurlijk altijd beter.

Ik had onlangs een gesprek met een extreem kritisch lid dat het nooit meer goed zag komen met de organisatie. Tegelijkertijd ging er een enorme energie uit van die man. Ik heb gevraagd of hij die energie zou willen inzetten voor de BCB, en daar was hij zeer toe bereid. Dat kom ik bij veel mensen tegen, er is veel passie om werk te verzetten.’

Hoe is het om midden in het vakgebied te zitten?

‘Het is fascinerend. KokBoekencentrum is de grootste Nederlandse uitgeverij op het domein religie. Ik leer dagelijks inhoudelijk over het vak 14

www.boekblad.nl

en over dat domein. Hoeveel ik niet wist over de diverse geloofsstromingen en achtergronden!

Soms voel ik me daar heel stom over. Het geloof heeft een enorme invloed gehad op de vaderlandse geschiedenis. Daarom is het ook belangrijk om er kennis van te nemen.’

Hoe gaat het in jouw beleving met het christelijke boekenvak?

‘Het derde kwartaal schijnt stabiel te zijn, dat is goed nieuws. Maar het is moeilijk iets over de hele branche te zeggen, ik kan het alleen relateren aan hoe KokBoekencentrum het doet. Wij maken ten opzichte van vorig jaar een prima jaar door. Zowel in non-fictie, fictie als geschiedenis zit groei. Daar zijn verschillende redenen voor.

Boekencentrum had in het verleden nauwelijks toegang tot de algemene boekenmarkt. Sinds de overname door VBK wordt die markt beter bereikt, zo maakt de fictie die onder imprint Mozaiek verschijnt een flinke groei door. Een auteur als Irma Joubert bereikt nu een veel breder publiek, omdat VBK het algemene boekenkanaal heel goed bewerkt.’

En de andere redenen?

‘Een tweede reden is ons algemene geschiedenisfonds Omniboek. Daar wordt al een aantal jaar met heel veel liefde aan gewerkt en dit jaar valt alles op zijn plek. De titels krijgen veel media-aandacht en er zit een aantal bestsellers tussen, zoals De tijd in kleur. Als genre heeft geschiedenis het best lastig, maar de investering die bij ons is gepleegd betaalt zich nu uit. Daarnaast zien we een groei bij de romanseries van Zomer & Keuning, met bijvoorbeeld een auteur als Gerda van Wageningen. We hebben hier veel profijt van de participatie in KoboPlus. In een vroeg stadium hebben we ervoor gezorgd dat de volledige backlist digitaal beschikbaar is. Het is een “guilty pleasure-genre” dat blijkbaar veel wordt gelezen door KoboPlus-gebruikers.’

Napalmmeisje Hoe is het om als ervaren uitgever van kranten en tijdschriften in het boekenvak te werken?

‘Je kunt dit alleen maar doen als je liefde voor het boek hebt, daarmee zit het bij mij wel goed. Boeken uitgeven is een echt vak, het is geen trucje.

Gelukkig hebben wij veel kennis in huis. Zo zit de voormalig directeur van Boekencentrum, Nico de Waal, tegenover mij op kantoor. Hij wordt wel eens gek van alle vragen die ik stel over het christelijke landschap. Ik heb mezelf als doel gesteld om elk jaar één titel zelf te begeleiden om me de

DE VISIE

aspecten van het vak eigen te maken. Dat is een doel voor volgend jaar.’

Wat kun jij, als iemand die van buiten het boekenvak komt, toevoegen?

‘Ik ben van de nieuwe zakelijkheid, ik hou ervan om planmatig te werken. We zijn bijvoorbeeld bezig om onze aanbiedingen beter te structureren.

Tegelijkertijd besef ik dat dit vak een zekere mate van ongrijpbaarheid in zich draagt. Iedereen in het boekenvak zal het gevoel kennen van de titel waarvan je zeker weet dat het een succes wordt, en die het dan toch niet blijkt te doen. Soms is het moeilijk te verklaren. Het omgekeerde gebeurt gelukkig ook. We hebben dit jaar De Dertigjarige Oorlog van historicus Dick Harrison uitgegeven. Dat kreeg een schitterende recensie in het NRC en beng! Het vloog opeens de deur uit, tegen de verwachting in. Als directeur wil ik op dat soort processen toch zoveel mogelijk grip krijgen.’

In hoeverre ben je zelf betrokken bij de titels die jullie uitgeven?

‘Wij hebben een tweewekelijks uitgeefoverleg waarin de acquirerend redacteuren en uitgevers hun uitgeefplannen presenteren. De uitgever of redacteur is de vakman of vakvrouw. Het is aan mij om de vraag te stellen waarom de consument iets zou willen lezen. Een tweede belangrijke vraag is of een titel alleen relevant is voor het christelijke kanaal of voor een breder publiek.

Dat moeten wij ons telkens weer afvragen. We zijn trots op de identiteit die we uitdragen, maar we laten onszelf ook wel eens teveel “framen” als puur christelijke uitgever.’

Leg uit.

‘Een goed voorbeeld is Het napalmmeisje van Kim Phuc Phan Thi. Die titel is geacquireerd als een christelijke uitgave, maar is dat helemaal niet. Geloof speelt wel een rol in het boek, maar niet op zo’n manier dat je kunt spreken van een christelijk boek. Dan zou je alle boeken van Jan Siebelink ook christelijk moeten noemen. Het napalmmeisje is een iconisch beeld. Toen wij dit boek aan collega’s bij VBK presenteerden vroeg iemand hoeveel we er dachten te verkopen. “Een paar duizend”, zeiden we. Een collega-directeur riep meteen: veertigduizend! De boodschap was duidelijk: kruip uit je schulp, breng het groot. De verkoopafdeling van VBK heeft ons hier vervolgens erg bij geholpen. Dan merk je dat het een voordeel is onderdeel te zijn van een concern.’

UITGEVERIJ KOKBOEKENCENTRUM is marktleider in christelijke boeken.

Jaarlijks geeft de uitgeverij ongeveer 300 nieuwe titels uit. Naast boeken exploiteert KokBoekencentrum 23 tijdschriften, 36 websites en 2 databases. De uitgeverij is onderdeel van VBK. Er werken 35 mensen.

november 2018 jaargang 185

Hoe leer je mensen om minder bescheiden te zijn?

‘Het is ook een kwestie van tijd. Deze titel kwam uit de voormalige Boekencentrum-stal. Bij Boekencentrum had men voor de overname door VBK geen toegang tot de algemene markt, dus je kunt niemand die manier van denken kwalijk nemen. Maar we moeten elkaar wel wakker schudden: we zijn een nieuw bedrijf, we hebben andere kanalen.’

Islam Beschouw je de samensmelting van Kok en Boekencentrum reeds als voltooid?

‘Het eerste jaar na de overname van Boekencentrum is er organisch gewerkt aan het afstemmen van interne processen. Tijdens mijn kennismaking is nog gezegd: dit is het Kok-deel en dit is het Boekencentrum-deel. Aan mij was de opdracht om die integratie te finaliseren. Dat was eigen15

DE VISIE

lijk gewoon een kwestie van doen. De Boekencentrum-mensen hebben nog wel iets met elkaar, dat is logisch. Maar in zijn algemeenheid speelt het steeds minder een rol wie bij wie hoort.’

‘We zijn trots op de identiteit die we uitdragen’

Spelen de twee geloofsrichtingen die van oudsher ten grondslag liggen aan de uitgeverijen nog een rol?

‘Het is een onderdeel van onze identiteit. Ik denk dat alle stromingen hier wel vertegenwoordigd zijn, inclusief een paar ongelovigen. Die diversiteit is ook van belang omdat we de kennis nodig hebben. Waar we intern nog wel enige discussie over hebben is of we nou uitgever zijn op het christelijke domein of op het brede domein van de religie.’

Een boek over de islam uitgeven, zou dat bij jullie kunnen?

‘De islam heeft dermate veel paralellen met het christendom dat ik me kan voorstellen dat zo’n titel onderdeel zou kunnen uitmaken van onze portfolio. We hebben daar nog nooit actief op geacquireerd, maar ik zou het een fascinerende toevoeging vinden.’

Kortom, de toekomst ligt volgens jou op het brede domein van religie.

‘Inderdaad. Journaliste Yvonne Zonderop heeft eerder dit jaar een heel mooi boek geschreven – helaas niet bij ons verschenen – over de comeback van religie in de huidige samenleving. Zij voorspelt een terugkeer van de interesse in godsdienst en spiritualiteit. Bij die beweging past het om je op het brede domein van de religie te richten en niet slechts op één aspect daarvan, namelijk het christelijke. Ik voorzie en voorspel, met anderen, een hernieuwde interesse in religie.’

Merken jullie het ook aan de verkoop dat religie een comeback maakt?

‘Wij laten omzetgroei zien, dus ja. Maar we hebben het hier niet over dagkoersen natuurlijk. Het gaat om een maatschappelijk verschijnsel voor de langere termijn.’

We moeten KokBoekencentrum voortaan dus een levensbeschouwelijke uitgever noemen in plaats van een christelijke?

‘Christelijk heeft een bijklank alsof het iets uitsluit. Ben je christelijk of niet? Ik denk dat een groot deel van de mensen op die vraag nee zou antwoorden, terwijl velen wel interesse hebben in religie. De term levensbeschouwelijk heeft voor veel mensen een linkse associatie. Daarom spreek ik van het brede domein religie, dat is het gebied waarop wij actief zijn. Juist door de samenstelling van onze uitgeverij slechten wij de barrières tussen het algemene en het christelijke boek.’

16

www.boekblad.nl

DE VISIE

Bij de BCB is de discussie over wel of niet christelijk nog wel een dingetje lijkt me.

‘Die discussie moet je daar ook niet voeren, dat zou oneerbiedig zijn. Als ik dat zou doen zou ik laten zien dat ik niet begrijp waar veel leden voor staan. Je moet je ook realiseren dat de meerderheid van de christelijke boekhandels vrijwilligersorganisaties zijn. Geld verdienen is voor hun niet het primaire doel, het gaat om het verspreiden van het woord. Dat moet je respecteren. Wel vind ik dat de BCB met een zakelijke blik naar de markt moet kijken en zich niet moet verliezen in allerlei geloofsdiscussies.’

Preekwijzer Het aantal christelijke boekhandels loopt al jaren terug. Kan deze tendens gestopt worden?

‘Ik geloof dat er nog wel innovatie mogelijk is, bijvoorbeeld qua assortiment. Er zijn nog steeds christelijke boekhandels met drie bijbelkasten. Je zou kunnen aantonen dat een selectie daarvan ook voldoende is en dat aanpassing van het assortiment hen kan helpen. De BCB kan hierin optreden als kenniscentrum om ondernemers te helpen. We moeten onszelf overigens ook niet de put in praten, er zijn ook winkels die het heel goed doen. Ik was laatst op een dinsdagmiddag bij boekhandel Gebr. Koster in Barneveld, daar stonden vier of vijf medewerkers op de winkelvloer klanten te adviseren. Fantastisch toch?’

Het contact met de consument is er wel, vooral via onze tijdschriften en websites. We kunnen de informatie die dat oplevert nog beter benutten.

Er zitten trouwens geweldige onderdelen bij.

Neem Preekwijzer, een online platform voor dominees. Dat heeft 800 betalende abonnees. 800!

Voor een online platform is dat echt veel. We zouden zulke dingen best iets vaker van de daken mogen schreeuwen. Wist je dat we ook mede-eigenaar zijn van een van de bestverkochte boeken van Nederland? Van het nieuwe liedboek zijn 350.000 exemplaren verkocht. Het is toch fantastisch dat je dat in deze tijd nog voor elkaar krijgt?

Als dit allemaal nog kan, ben je voorlopig niet klaar als uitgeefhuis.’

Jullie imprint voor kinderboeken, Callenbach, is afgelopen voorjaar opgeheven. Wat zijn de plannen op dit vlak?

‘Het kinderboekenassortiment is een beetje verwaarloosd, we zijn bezig om dat nieuw leven in te blazen. Er zit nu een aparte redacteur op het

‘WE MOETEN ONSZELF NIET DE PUT IN PRATEN, ER ZIJN WINKELS DIE HET HEEL GOED DOEN’

Ben je optimistisch over de toekomst van het uitgeefvak?

‘Ja. Ik heb in de tijdschriftenbranche gewerkt, met een structurele marktdaling van 30 procent en een advertentiemarkt die praktisch verdwenen is. Dat zijn ingrijpende wijzigingen in de verdienmodellen waar je bijna niet tegenop kunt. In het boekenvak gaat het slechts om enkele procenten daling. En wij groeien momenteel, laat dat een positief teken zijn. Ik zeg wel eens gekscherend: ik heb twintig jaar omzetdalingen moeten rapporteren, maar nu kan ik een omzetgroei laten zien.

Het voordeel van KokBoekencentrum is bovendien dat wij een breed uitgeefhuis zijn, met naast boeken ook tijdschriften en online platforms.’

jeugdfonds, voorheen werd het er door iemand bijgedaan. We gaan dit jaar ook weer naar de beurs in Bologna. Dat er sprake is van ontlezing onder de jeugd kan zo zijn, maar ik weiger me daar bij neer te leggen.’

Hoe ligt de verhouding tussen papier en digitaal in jullie verkoop?

‘Vijftien procent van onze verkochte boeken is digitaal. Ik maak me er wel zorgen over dat in het vak weinig wordt gesproken over de illegale downloads. Volgens mij is dat probleem groter dan wij allemaal denken. Maar wat je niet moet vergeten: het papieren boek is ook een cadeauartikel. Dat is een heel krachtig aspect.’

Is er sprake van synergie tussen die verschillende media?

‘Onderling kunnen de onderdelen elkaar nog beter versterken, door meer gebruik te maken van de kennis die we hebben over consumenten. In het boekenvak hebben we met twee afnemers te maken: de consument en de boekhandel. Kranten en tijdschriften zijn meer consumentgedreven, je krijgt daar directer feedback van de afnemer. Op dat vlak kunnen wij nog winst behalen.

Wat is de ambitie van KokBoekencentrum?

‘Kok heeft het best lastig gehad, met name qua non-fictie. We hebben nu een goed jaar. Voor mijzelf is 2018 het reparatiejaar. Ik bedoel daarmee het samenvoegen van de bedrijven, de organisatie daarop aanpassen, fondsen in elkaar schuiven, ratio in het aanbod. Volgend jaar wordt het bouwen investeringsjaar, wat in 2020 moet leiden tot een oogstjaar.’

november 2018 jaargang 185

17

18

www.boekblad.nl

BOEKHANDEL

Utrechtse Boekenbar verkoopt vooral mooie boeken

Een bruisende ontmoetingsplek Tim van den Hoed viel al op met de crowdfundingscampagne die hij vorig jaar was gestart voor de Utrechtse Boekenbar. Sinds hij ook in het panel van De Wereld Draait Door zit, is de aandacht geĂŤxplodeerd. De boekhandel annex koffiehuis vaart er wel bij.

Tekst Maarten Dessing, Beeld Jan Reinier van der Vliet

november 2018 jaargang 185

19

‘Ik ben niet zo commercieel, ik ben meer begaan met het product zelf’ Veel boekhandels hebben een koffiehoek. Van een leestafel met koffiezetapparaat tot volwaardige lunchrooms. Maar hoe groot het ook is geworden, het blijft iets ernaast. Doorgaans in letterlijke zin: als de horeca ook maar iets voorstelt, houden boekverkopers dat strikt gescheiden van de kostbare winkelvoorraad.

Van de stapels bestsellers tot de tafels met luxe kunstboeken: ze zouden vies kunnen worden van gemorste koffie of geknoei met broodjes.

Tim van den Hoed wilde dat niet. In de Utrechtse Boekenbar, waarvoor de geboren en getogen Utrechter twee jaar geleden het concept bedacht, moesten boekhandel en koffiebar gelijkwaardiger zijn.

Boeken staan bij hem op één, maar hij wilde niet slechts een zithoekje waar mensen kort hun aankoop zouden doorbladeren, maar een volwaardige ontmoetingsplek die aantrekkelijk genoeg was om klanten te trekken die niet per se interesse in boeken hebben. Een plek ook die door een veelheid aan evenementen zou bruisen.

Een jaar na de opening is duidelijk dat het hem is gelukt. De boekenkasten en -tafels en koffietafels, allen van hetzelfde industrieel ogende blanke hout gemaakt, zijn volledig geïntegreerd in de bescheiden winkel aan de Westerkade. Je kunt je perfect voorstellen dat Van den Hoeds klanten hun gesprek onderbreken om het boek dat naast of achter hen ligt – nagenoeg allemaal frontaal gepresenteerd – erbij te pakken omdat het hun oog heeft getrokken. En het wellicht aan te schaffen.

De inrichting schept daarbij een sfeer die het midden houdt tussen die van een huiskamer in retrostijl en een hip, grootstedelijk koffiebarretje dat alleen de locals kennen. Overal staan groene planten in sobere terracottakleurige potten. Mid20

den in de winkel staat een pick-up die regelmatig wordt gebruikt. Aan de muur hangen steeds wisselende schilderijen, foto’s, tekeningen en andere grafiek die allemaal te koop zijn, net als de hebbedingetjes die her en der verspreid staan.

En het geknoei? ‘Dat valt enorm mee’, zegt Van den Hoed. ‘Het was natuurlijk een risico, dat weet ik ook wel. Maar pas na een jaar heeft er voor het eerst iemand koffie gemorst. Het was toen ook vol. Ik had twee klassen van de HKU (Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, red.) over de vloer, die de opdracht hadden om bij mij een boek uit te zoeken op basis waarvan ze later zelf een cover gingen ontwerpen. De student die had geknoeid heeft het toen meteen gekocht, dus het liep wel los met de schade die ik ervan had.’

Gevoel Het idee voor De Utrechtse Boekenbar deed Van den Hoed op toen hij bij Bol. com werkte. De zoon van een journalist en fotograaf was zelf ook opgeleid als journalist en had korte tijd voor de Vara Gids gewerkt toen een vriend hem na het einde van zijn contract bij de omroep wees op een baantje bij de webwinkel. Redacteur boeken en productspecialist internationale boeken heette zijn functie. Omdat hij was opgegroeid tussen goedgevulde boekenkasten leek hem dat wel wat.

Bij Bol.com besefte hij dat hij verder wilde in de boeken. Alleen: niet op die manier. ‘In de praktijk had ik veel minder met boeken te maken dan ik dacht’, vertelt hij. ‘Ik heb wel veel Excel-sheets gezien. Het leukste was dat ik heb geholpen met het opzetten van hun online magazine. Ik heb daar veel schrijvers voor geïnterviewd, recensies geschreven

www.boekblad.nl

en dergelijke. Maar iedereen haalt daar een kick uit zo veel mogelijk verkopen.

Ik niet. Ik ben niet zo commercieel, ik ben meer begaan met het product zelf.’

In zijn winkel moest het assortiment juist wel de basis zijn. De Utrechtse Boekenbar mag dan een even persoonlijke als uitgekiende mix bieden van met name literatuur, kunst- en fotoboeken, maar als je goed kijkt uiteindelijk van bijna alle genres, wat het aanbod vooral bij elkaar houdt is de kwaliteit van de uitvoering.

Van den Hoed verkoopt mooie boeken – met uitzondering misschien van dat ene kastje waar hij bestsellers van het slag Judas verkoopt voor het geval er vraag naar is.

‘Ik moet me enorm beperken’, vertelt Van den Hoed, ‘maar dat gaat me vrij makkelijk af. Ik doe het vooral op gevoel.

Als iets heel mooi is, leg ik het gewoon neer. De leeservaring begint immers met de eerste indruk die je krijgt als je een boek ziet liggen en oppakt. Van een uitgeverij als Das Mag koop ik bijvoorbeeld alles bijna blind in, omdat zij juist zo veel aandacht hebben voor hoe het eruit ziet, al hebben ook zij een kinderboek en een sportboek uitgegeven.’

Toch heeft Van den Hoed juist bij Bol.com de noodzakelijke trucjes geleerd om boeken te verkopen. Want met alleen de mooiste boeken neerleggen redt een boekhandel het niet, zoveel weet hij ook wel. ‘Het is misschien niets bijzonders wat ik er heb geleerd, maar wel belangrijk. Dat je ook kunt luisteren naar de klant en kunt inspelen op zijn behoeften. Of al die dingen die je kunt doen om de klant meer te laten kopen dan hij van plan was: van promotieacties tot kassakoopjes.’

Ook beseft hij des te beter hoe hij zich kan onderscheiden van internetboekhandels. ‘Bij

BOEKHANDEL

Wat het aanbod vooral bij elkaar houdt is de kwaliteit van de uitvoering

november 2018 jaargang 185

21

De inrichting schept een sfeer die het midden houdt tussen die van een huiskamer in retrostijl en een hip, grootstedelijk koffiebarretje

Bol.com koop je als je gericht iets wil hebben en het snel of makkelijk in huis wil hebben.

Voor inspiratie ga je naar de boekhandel.

Dan moet je er dus voor zorgen dat je boekhandel daar gelegenheid toe biedt. Door de sfeer, door de evenementen. Maar ook door bijzonder aanbod. Zo heb ik independent magazines, Japanse kunstboeken en flipbooks die je online niet kunt vinden.’

Boekenpanel De Utrechtse Boekenbar begon in het voorjaar van 2017 met een crowdfundingsactie via het platform CrowdAboutNow. Dat was niet in de eerste plaats bedoeld om bij de start een groep toekomstige klanten warm te maken. Nee, Van den Hoed zou nooit de benodigde 50.000 euro bij elkaar brengen om zijn plan te realiseren als hij bij een bank aanklopte. Het was evidente financiële noodzaak. Maar ondertussen leverde de actie de winkel natuurlijk wel zijn eerste fans op.

‘Eigenlijk heb ik vanaf het begin aanloop gehad’, zegt hij. ‘Van mensen uit de buurt tot jongeren die niet veel lezen en dan terugschrikken voor het enorme aanbod van Broese. De Nederlandse literatuur liep het best. Kunst- en kookboeken gaan minder hard, maar lopen ook goed door. Vooral evenementen geven een boost. Nadat we in juni Hotel Dorado van Pepijn Lanen en Floor van het Nederend bij ons presen22

teerden, werd dat onze bestverkochte titel van het eerste jaar.’

Het eerste halfjaar keerde Van den Hoed zichzelf geen salaris uit. ‘Ik hoef er niet rijk van te worden, ik kan me nu alles veroorloven wat ik nodig heb. In het begin moest ik erg wennen aan de afwisseling van goede en slechte dagen. Ik kon echt op mensen zitten wachten. Duurde het te lang, dan raakte ik in paniek. Ik weet dat ik langzamerhand een vast publiek heb. Ik heb er vertrouwen in. De zomer was weliswaar slap, ook omdat ik twee weken dicht was, maar september werd de beste maand.’

Zeker sinds zijn toetreding tot het boekenpanel van De Wereld Draait Door heeft De Utrechtse Boekenbar de wind mee.

Waarom hij was gevraagd een screentest te doen, weet hij niet – misschien omdat hij in de lokale en landelijke media was opgevallen met zijn crowdfundingsactie.

Maar hij nam de kans dankbaar aan. Na een aantal pitches verspreid over meerdere rondes, deels met boeken die de redactie had aangedragen (President Vermist van James Patterson en Bill Clinton), werd hij uitverkozen.

‘Ik wist het al in juni, maar ik mocht niemand wat zeggen. Toen we eind september voor het eerst op tv waren, was het zelfs voor mijn beste vrienden een verrassing. Maar daarna werd ik zó veel aange-

www.boekblad.nl

sproken. Door lokale media, maar ook door vaste klanten die soms met een cadeautje aan kwamen zetten. De dagen na de eerste uitzending verkocht ik veel van het Boek van de maand – Zomervacht van Jaap Robben – en het boek dat ik zelf presenteerde, Mijn jaar van rust en kalmte van Ottessa Moshfegh.’

Werfkelder De basis van De Utrechtse Boekenbar is na een jaar gelegd. Het concept staat, het assortiment raakt steeds meer verfijnd en de klanten weten de winkel – mede door Van den Hoeds recent verworven status als Bekende Boekenvakker – te vinden. Nu is het zaak het bedrijf uit te bouwen. Hij zet daarbij vooral in op de uitbouw van het aantal evenementen, in samenwerking met uitgeverijen en de vele culturele organisaties die Utrecht rijk is.

Van den Hoed heeft daarvoor een prachtige locatie die hij bij zijn winkel erbij kreeg: een werfkelder. Via een luik in de vloer van de winkel loop je zo omlaag naar de aan de Vaartse Rijn gelegen ruimte. Laag, donker, vochtig, maar ook gemakkelijk bijzonder sfeervol te maken. De klapstoelen staan er permanent klaar. ‘Ik wist aanvankelijk niet zo goed wat ik ermee moest. Ik dacht natuurlijk wel aan evenementen, maar pas toen ik ermee begon, realiseerde ik me hoe geschikt hij ervoor is.’

COLUMN Marjoleine Wolf

MOZES EN DE BOEKEN Marjoleine Wolf is senior boekverkoper bij De Amsterdamse Boekhandel en lid van de Raad van Advies voor de commissie Geïllustreerde Kinder- en Jeugdliteratuur van het Letterenfonds.

Uit de Innovatiespecial van het vorige Boekblad Magazine kwam een somber beeld naar voren van de toekomst van het boekenvak. We lezen steeds minder boeken en het leesgedrag van jongeren is ronduit alarmerend. Nou pakken donkere wolken zich regelmatig samen boven het mooie vak van boekverkoper. Soms ontwikkelen deze wolken zich tot een storm (de economische crisis), soms waaien ze over (na de dreiging van afschaffing, blijft de Wet op de Vaste Boekenprijs voorlopig gehandhaafd) en soms blijven ze hangen (zoals de groei van de verkoop van e-books en online boekverkoop).

Voor wie niet bij de pakken neer wil gaan zitten, presenteerde Adviesbureau Futureconsult een rapport met 22 ‘kansen’ voor het boekenvak en verdeelde deze in zeven trends. Op twee van deze trends, namelijk ‘Gemak’ en ‘Nieuwe Samenwerkingsvormen’ spelen steeds meer boekverkopers handig in. Een goed voorbeeld hiervan is de toename van boekverkoop op locatie. Zelf heb ik de afgelopen Kinderboekenweek meer boekenmarkten op scholen georganiseerd dan ooit daarvoor. Grootouders en ouders willen wel graag met de (klein)kinderen naar de boekhandel komen om een mooi boek uit te kiezen tijdens de Kinderboekenweek, maar zijn steeds vaker te druk. Met de gedachte ‘Als de berg niet naar Mozes komt, komt Mozes naar de berg’ organiseer ik daarom al jaren met succes boekenmarkten op scholen en kinderdagverblijven tijdens de Kinderboekenweek, maar ook tijdens de Nationale Voorleesdagen of voor de zomervakantie.

Steeds meer boekverkopers zien kansen in de verkoop op locatie en sjouwen met dozen vol boeken richting scholen, (pop)festivals, hockeyclubs, schouwburgen, parken, bioscopen, voetbalstadions, kerken, banken, ijsbanen, zwembaden enzovoort. Behalve dat dit (vaak) lucratief is, is het (meestal) ook erg leuk! Je komt nog eens ergens en maakt de gekste dingen mee. Zo was Karl Ove Knausgård twee jaar geleden in Amsterdam en deden wij de boekverkoop. Drommen opgewonden vrouwen van middelbare leeftijd stonden als jonge meisjes met rode konen in de rij te wachten op een boek met handtekening van deze schrijvende superster.

Een aantal schoof hem zelfs een briefje met telefoonnummer toe. Een kleine ramp daarentegen was het evenement ‘Waaidorp’ ter ere van de verjaardag van Annie M.G. Schmidt. Het evenement op IJburg bleek zijn naam letterlijk eer aan te doen en kwam neer op een poging boeken te verkopen in de Sahara tijdens een zandstorm.

Binnenkort is weer de jaarlijkse Kerstmarkt van DE BANK. Ook zij spelen goed in op de trend ‘Gemak’ en geven het personeel sinds een aantal jaar de gelegenheid onder werktijd en op kantoor kerstinkopen te doen.

Ik verheug me er alweer op daar onze mooiste (en duurste) boeken aan de man/vrouw te brengen en als boekverkoper dan op deze manier in ieder geval toch ook even te kunnen ruiken aan ‘het grote geld’.

23

Susan Breeuwsma (CB):

‘Boekhandels moeten nadenken hoe ze de voordelen van Thema kunnen benutten en titels echt goed vindbaar kunnen maken’

24

www.boekblad.nl

ACHTERGROND

CB start in 2019 met classificatiesysteem Thema

Specifieker selecteren in een handomdraai Exit NUR, enter Thema. Het Nederlandse classificatiesysteem is verouderd nu het aanbod exponentieel is toegenomen. De nieuwe, slimme internationale standaard Thema stelt uitgevers in staat om veel specifieker te classificeren. CB biedt vanaf volgend jaar de mogelijkheid om Thema-codes in te voeren. Donner en Pied à Terre werken er al mee, Bol.com staat in de startblokken.

Tekst Maarten Dessing

De roep is de afgelopen jaren harder gaan klinken. Er moeten kinderboeken zijn waarin de hoofdrol is weggelegd voor andere dan blanke jongens en meisjes die opgroeien in een wereld van Sinterklaas, boerenkool en schaatsen. Ook kinderen met een niet-Westerse achtergrond moeten zichzelf in boeken tegenkomen om plezier in lezen te krijgen, hun plek in de wereld te vinden en te leren hoe zich daartoe te verhouden. ‘Het zijn er misschien niet veel’, vertelt Susan Breeuwsma, hoofd platform business development van CB, ‘maar die boeken bestaan wél.

Het probleem is dan eerder: hoe vind je ze?’

Ga maar eens zoeken op Bol.com, de webwinkel met waarschijnlijk de meest geavanceerde zoekfunctie. De categorie ‘kinderboeken & jeugdboeken’ geeft op moment van schrijven niet minder dan 829.880 titels. Je kunt specificeren op leeftijd, type boek (prentenboek, zelfleesboek etc.), nieuw verschenen titels, de bestverkochte titels, taal, AVI-niveau, uitvoering (papier of digitaal), verkoopprijs. En een vijftigtal verschillende onderwerpen: van ‘actie & avontuur’ tot ‘western’. Maar of de hoofdpersoon Ghanese roots heeft, het verhaal zich afspeelt in de Bijlmer of ingaat op thema’s gerelateerd aan migratie? Nee dus.

‘Hier zou het nieuwe internationale classificatiesysteem Thema een geweldige rol kunnen spelen’, zegt Breeuwsma. ‘Als dat systeem is ingevoerd, kan de consument alle kinderboeken bij elkaar vinden die iets met Ghana, de Bijlmer of

migratie als thema hebben. Of verschillende combinaties daarvan.’

Longtail Thema is de opvolger van de Nederlandstalige Uniforme Rubrieksindeling (NUR). Hoewel de NUR nog maar in 2002 werd ingevoerd, is het

DE GIGANTISCHE TOENAME VAN HET AANBOD VEREIST EEN VEEL VERFIJNDER SYSTEEM classificatiesysteem verouderd. De voornaamste reden daarvan is de gigantische toename van het aanbod. Boeken blijven als e-boek of, dankzij printing on demand, als fysiek boek in theorie tot in de eeuwigheid leverbaar. Selfpublishing is goedkoop en gemakkelijk geworden. En uitgevers bieden hun titels steeds vaker over de grens aan. Dat vereist een veel verfijnder systeem.

Kijk naar het gigantische aanbod ‘kinderboeken & jeugdboeken’op Bol.com. Of – het voorbeeld dat Breeuwsma geeft – het aanbod onder NUR

november 2018 jaargang 185

25

302: vertaalde literaire roman of novelle. ‘In de e-commerce vindt een consument tienduizenden titels. Maar wat weet hij over de onderlinge verschillen? Niets. De NUR wordt ook niet meer onderhouden. De recentste lijst dateert van 2011. Het gremium dat sprak over nieuwe categorieën, komt niet meer bij elkaar. Kijk alleen naar de NUR-codes voor educatie. Je ziet meteen dat de wereld is veranderd, maar de NUR niet.’

Het idee is dat de retail hierdoor verkopen mist.

Niet alleen omdat de klant, moedeloos vanwege de enorme keuze in zijn webwinkel, het erbij laat zitten, maar ook omdat de boekverkoper in de fysieke boekhandel zijn klanten niet optimaal kan bedienen. Bij een zo groot aanbod schiet de titelkennis van iedere medewerker per definitie tekort. Hoeveel verkopen worden gemist, valt onmogelijk te berekenen. Maar indirect kan Breeuwsma wel aantonen hoe belangrijk vindbaarheid is.

‘De data scientists van CB proberen, in het kader van een ander project, de levenscyclus van een boek te voorspellen. Ze hebben daarom eerst grafieken van de levenscyclus van eerder verschenen boeken in verschillende clusters weergegeven. In alle grafieken die ik onder ogen heb gekregen, van welk cluster boeken ook, zie je de verkoop al na twee weken inzakken. Ofwel: de periode waarin een boek het moet doen, is extreem kort. Voor de meeste boeken te kort om de kosten terug te verdienen. Tegen de achtergrond van een markt die slechts licht stijgt, moeten uitgevers alles doen om ook meer te verkopen uit de longtail. Daarvoor dient de vindbaarheid optimaal te zijn.’

Thematafel Thema is bedacht door Editeur, een standaardenorganisatie voor de boekenbranche die meewerkte aan de ontwikkeling van ePub en het digitale communicatieprotocol Onix beheert. De basis van Thema is het Engelse classificatiesysteem BIC. Daar werd steeds een land aan toegevoegd, waarbij ieder land lokaal relevante categorieën aan kon dragen, die vervolgens in alle aangesloten talen zijn vertaald. Versie 1.0 uit eind 2013 was al beschikbaar in meerdere talen, de recentste versie 1.3 van april dit jaar bestaat in vijftien talen, waaronder Arabisch, Deens, Frans, Duits, Hongaars en Italiaans.

26

www.boekblad.nl

ACHTERGROND

Eelco Zuidervaart (Donner)

Veel specifieker zoeken in een webshop Geen enkel bedrijf in Nederland gebruikt Thema al zo lang als Donner. Aanleiding was de nieuwe website, die in september 2016 werd gelanceerd. ‘Toen ontdekte ik Thema, waarmee je veel specifieker kunt zoeken in een webshop’, vertelt mede-directeur Eelco Zuidervaart. ‘Ook biedt het mogelijkheden om een boek meer dan één code te geven, zodat het bij geschiedenis én psychologie kan staan. En het is mondiaal uniform, zodat je bij inkoop uit meerdere landen toch dezelfde codering hebt. Het liefst had ik natuurlijk dat er een Nederlandse vertaling bestond, maar door die zelf te maken kon ik het Nederlandse aanbod direct integreren met het Engelstalige.’

Zo geavanceerd als Thema in theorie kan zijn, is de indeling van Donner niet. Dan zou Zuidervaart eigenhandig iedere titel apart moeten coderen. ‘Ik heb in plaats daarvan de bestaande NUR vervangen door een algemene Thema-code: “730 filosofie algemeen” wordt bijvoorbeeld QD. Voor een beperkt aantal titels ben ik verder gegaan. Om die reden is het commerciële voordeel van Thema nog beperkt. Het is echt wachten tot de uitgevers de Nederlandse vertaling hebben gemaakt met specifieke Nederlandse qualifiers.’

En dan nog is het afwachten of uitgevers het echt gaan gebruiken. ‘Uitgevers geven graag NUR-code 320 aan een boek: algemene non-fictie’, zegt hij. ‘Lekker makkelijk en commercieel interessant. Maar dan schiet coderen zijn doel voorbij. In de winkel kan de boekverkoper bij binnenkomst van een boek makkelijk bepalen in welke kast het thuishoort. Maar voor online verkoop is dat een ramp. Ik wil me er daarom – zodra de verbouwing van Donner achter de rug is – voor inzetten dat uitgevers Thema echt gaan gebruiken zoals het is bedoeld.’

Thema bestaat uit drie delen: een onderwerp, een qualifier en een nationale extensie (zie afbeeldingen). Het onderwerp is vergelijkbaar met de huidige NUR. F is dan ‘fictie’, FL ‘science fiction’ en FLR ‘militaire science fiction’. Een qualifier is nog het best te vergelijken met een trefwoord dat je aan het onderwerp toevoegt. Er zijn zes soorten qualifiers: locatie, taal, periode, educatief doel, interesse (zoals vakantie of een bepaald feest) en stijl.

Zo wordt FL+1DDN science fiction die zich in Nederland afspeelt. En als je daar een nationale extensie aan toevoegt kun je dat specificeren tot wáár in Nederland. Ook typische Nederlandse dingen als Sinterklaas en Elfstedentocht krijgen een nationale extensie.

DE KRACHT VAN THEMA ZIT HEM IN DE COMBINATIE VAN 2970 ONDERWERPEN EN QUALIFIERS

november 2018 jaargang 185

27

Ruben Burbach (Bol.com) De kracht van Thema zit hem in de combinatie van 2970 onderwerpen en qualifiers. Er zijn 3016 plaats-, 278 taal-, 211 periode-, 369 educatief doel-, 126 interesse- en 174 stijl-qualifiers.

Dat betekent dat er zonder nationale extensies in theorie circa vier triljoen (!) aparte categorieen mogelijk zijn. Daar kun je interessante dingen mee doen. Denk aan een boekhandel of bibliotheek die, inspelend op de actualiteit, een thematafel wil maken. Ook met een assortiment van tienduizenden verschillende titels heb je in een handomdraai een overzicht van alle aanwezige titels die te maken hebben met vlinders, Thailand of badminton. Of denk aan Gfk, die bij zijn bestsellerlijsten gebruik maakt van de NUR-codes. Ook die lijsten kunnen veel specifieker worden.

OVERAL WORSTELEN LOKALE ORGANISATIES OM THEMA VAN DE GROND TE KRIJGEN Wereldwijd Nederland haakt – behoudens enkele uitzonderingen (zie kaders) – relatief laat aan op Thema. Dat komt deels omdat er geen NUR-werkgroep meer was. Op verzoek van een aantal retailers en uitgeverijen heeft CB de trekkende rol gepakt. De uitgevers waren echter verantwoordelijk voor de vertaling. Inmiddels heeft de Groep Algemene Uitgevers (GAU) de onderwerpen en qualifiers in het Nederlands vertaald en overgedragen ter controle aan branchevereniging MVW (Media voor Vak en Wetenschap). ‘Vertalen is moeilijker dan het lijkt.

Neem het recht: daar gaat het om zulke specifieke, Nederlandse vaktermen’, aldus Breeuwsma.

Maar: het moment van introductie is nabij.

De vertaling is bijna af. CB begint daarop in het eerste kwartaal van volgend jaar met de bouw van de benodigde software. Thema komt dan beschikbaar via CB Online, Onix en mijnisbn.nl. Uitgevers zullen ook via een 28

www.boekblad.nl

Verrassende aanbevelingen voor de klant Bol.com gebruikt het Nederlandse NUR en het veel specifiekere Amerikaanse BISAC om het aanbod te sorteren. Toch schiet dat te kort, vindt Ruben Burbach, Senior Productspecialist Boeken.

‘Een reisgids van Zwitserland heeft een eigen BISAC-code. Dan staan er bij de suggesties voor meer aankopen: andere reisgidsen van Zwitserland. Niet veel mensen willen een tweede reisgids voor hetzelfde gebied hebben. Veel liever zouden we romans tonen die zich in Zwitserland afspelen of geschiedenisboeken over Zwitserland; relevante, verrassende aanbevelingen waar de klant echt mee geholpen is.’

De combinatie van onderwerp en qualifier van Thema maakt dit mogelijk. ‘Daarnaast is het een internationale standaard waar je een schier oneindige lijst lokale onderwerpen aan kunt toevoegen: Sinterklaas, Watersnoodramp, Leidens Ontzet, noem maar op. NUR noch BISAC voorzien daar in. Thema heeft zelfs een eigen code gegeven aan Shakespeare omdat er zo veel verschillende boeken over hem verschijnen in zo veel verschillende genres. Zoiets zou bijvoorbeeld ook voor Nederlandse iconen als Rembrandt en Van Gogh kunnen.’

Burbach – lid van de werkgroep Metadata van CB – werd zo’n anderhalf jaar geleden via een collega geattendeerd op Thema. ‘Het werd toen nog niet door veel landen gebruikt, maar ik had wel al snel het gevoel dat dit de internationale standaard kon worden die we willen hebben. In Nederland en wereldwijd. Ik ben me er toen hard voor gaan maken in de werkgroep – ook al hadden we nog maar kort geleden BISAC ingevoerd en weet ik dat het niet zo simpel is als het lijkt om redacteuren de opdracht te geven weer een nieuwe codering aan boeken te geven.’

Burbach is blij dat de vertaling van Thema bijna klaar is. ‘Wij staan in de startblokken. Zodra de Nederlandse versie beschikbaar is kunnen we de zoekfilters verfijnen. Deze helpen bij het browsen en het maken van selecties, zodat klanten sneller bij het juiste boek uitkomen. Technisch is dat niet zo moeilijk. Simpel gezegd: het systeem haalt de codes niet meer uit het bakje NUR of BISAC, maar uit het bakje Thema. Dat is de enige aanpassing.’

ACHTERGROND

nieuw te ontwikkelen tool geholpen worden de meest geschikte Thema-coderingen voor hun uitgaven te kiezen. ‘Vervolgens moeten uitgevers en retailers – op een voor hen opportuun moment – hun ERP-systemen aanpassen’, vertelt Breeuwsma.

En dan is het zaak dat Thema daadwerkelijk gebruikt gaat worden. Dat valt blijkens ervaringen uit andere landen niet mee. Overal worstelen lokale organisaties om Thema van de grond te krijgen. ‘Ik begrijp dat wel. Redacteuren zitten niet te wachten op nog meer werk. Daarom werken we aan die tool om het de uitgeverijen zo makkelijk mogelijk te maken. We zijn inmiddels gestart met een proof of concept om te onderzoeken hoe dit het beste kan werken voor uitgevers. Ook boekhandels zullen moeten nadenken hoe ze via hun systemen de voordelen van Thema kunnen benutten en titels echt goed vindbaar kunnen maken.’

Toch lijkt de doorbraak van Thema onafwendbaar. Grote partijen als Amazon werken er al

mee. Ook Apple is gestart met het gebruik voor hun iBookstore. Voorlopig alleen met het eerste deel van Thema: het onderwerp. Uitgevers zullen uiteindelijk moeten volgen om hun uitgaven in deze winkels te kunnen verkopen. En dan verspreidt het gebruik zich vanzelf wereldwijd over het hele boekenvak. ‘Overigens zullen de NUR en de BISAC voorlopig nog niet van het toneel verdwijnen’, zegt Breeuwsma. ‘Beide zullen nog geruime tijd parallel aan Thema gebruikt worden, tot ze echt niet meer nodig zijn.’

Karen Ekker (Pied à Terre):

Groot geloof in Thema Als je het dan toch doet, moet je het zo goed mogelijk doen. Toen Paul Vigeveno in 2017 Pied à Terre overnam en de tien jaar oude webshop op de schop moest, wilde de reisboekhandel in Amsterdam een site die de klant perfect naar het aanbod gidste dat hij zocht. ‘Zo werd ik op mijn zoektocht al snel verwezen naar Donner, dat Thema al gebruikte. Mijn geloof in dit classificatiesysteem werd gauw zo groot dat wij niet wilde wachten tot de branche er klaar voor was’, zegt Karen Ekker van KE Projectorganisatie die voor de winkel dit project leidt.

Vergelijk de NUR-codes met Thema, zegt zij. ‘De NUR heeft acht geografische codes. Dat betekent dat een reisgids voor Ibiza in dezelfde categorie komt als die voor Noorwegen. Ook een systeem als het Britse BIC gaat niet zo ver als Thema. Bovendien beperken nationale classificatiesystemen je enorm als je met een internationaal aanbod van boeken en kaarten werkt. Thema heeft via de qualifiers 3000 geografische aanduidingen. Dat betekent dat je nu op onze site kunt filteren op gebied: continent, land, streek, plaats. En andersom: als je naar de Vogezen gaat, kun je zien wat er allemaal over die streek beschikbaar is: reisgidsen, wandelkaarten, campinggidsen, reisliteratuur en meer.’

Pied à Terre heeft daarvoor bij 60.000 producten handmatig de Thema-codering aangebracht. Dat hoefde niet één voor éen. Dankzij enkele voorselecties op basis van de Engelse BIC-codes en eigen rubriceringen kon het aanbod in logische groepjes worden gehercodeerd. Maar een enorme klus was het wel. ‘Tegelijk valt het mee’, zegt Ekker. ‘Omdat wij een gespecialiseerde winkel zijn gebruiken we “maar” 200.000 Thema-coderingen/combinaties – van de vier triljoen mogelijke combinaties. Plus nog eens 100.000 eigen coderingen/combinaties die je via de letter Z kunt maken.’

Het is het de winkel in ieder geval waard. ‘Wachten op de officiële Nederlandstalige Thema-codering zou te lang duren. Die zou eerst afgelopen april al klaar zijn, maar hij is er nog steeds niet. Nu zijn wij de enige winkel die het assortiment reisboeken en -gidsen via Thema zo gespecifieerd kan aanbieden. En als de officiële codering er is, kunnen wij aanpassingen doorvoeren als het verbeteringen betreft. Dat is niet zo erg, we zijn erg flexibel met onze site. Wij geven sowieso elk nieuw binnengekomen product Thema-codes mee. Een mogelijke hercodering kan in deze routine worden meegenomen.’

november 2018 jaargang 185

29

LEESBEVORDERING, DUURZAAMHEID EN GRATIS BOEKEN

‘Neem gerust mee’ Sinds de millenniumwisseling duiken op steeds meer plaatsen in de openbare ruimte boeken op die de voorbijganger gratis kan meenemen. Vaak is een initiatief ingegeven door idealisme: duurzaamheid en recycling zijn drijfveren, maar een krachtige is ook leesbevordering.

Tekst Enno de Witt

Op de laatste, fraaie septemberzaterdag hadden de winkeliers in één van de aanloopstraten naar het slinkende winkelhart van Deventer een ludieke actie georganiseerd. Voor hun winkels stonden op hun kopse kant gezette houten kisten, daarop een affiche met de tekst: ‘Zwerfboeken, neem gerust mee’, dit in het kader van de nieuwe openbare bibliotheek die vlak om de hoek was geopend.

Op iedere kist lag een bescheiden stapeltje, zelfs pal tegenover het enige antiquariaat in de straat dat probeert geld te verdienen met de verkoop van boeken. Ook elders in Deventer, maar niet alleen daar, is de laatste jaren een ware wildgroei ontstaan aan allerhande initiatieven die ervoor zorgen dat wie echt niets wil uitgeven en toch een aantrekkelijke huisbibliotheek verlangt daar amper nog moeite voor hoeft te doen.

Minibieb Ooit was dat anders. Boeken waren luxe en kostbaar. Wie geen geld had leende in de openbare bibliotheek, voor een bescheiden budget waren er ramsj en antiquariaat, je kon lid worden van een boekenclub en in de boekhandel werd de volle mep in rekening gebracht. Het enige gratis boek was het (Kinder)Boekenweekgeschenk, maar dat kreeg je alleen als je een boek kocht, dus zonder geld lukte dat ook niet.

Dat beeld is grondig veranderd. In de talloze kringloopwinkels waren tweedehands boeken al voor een appel en een ei te koop, of anders wel op markten en 30

beurzen voor het goede doel. Vanuit de Verenigde Staten kwam een aantal jaren geleden het idee overgewaaid om boeken achter te laten in de openbare ruimte, zodat iedereen die gratis kon meenemen, aangejaagd door BookCrossing, een internationale organisatie met ook een Nederlandse tak. Die introduceerde het in 2002, onder grote belangstelling van de media. Deelnemers plakten een etiket op het boek dat ze achterlieten, waarbij het de bedoeling was dat de vinder titel en vindplaats via een website

Ooit waren boeken luxe en kostbaar, maar dat beeld is grondig veranderd

doorgaf, wat weer goed was voor de sociale cohesie en de onderlinge band tussen lezers.

Daar bleef het niet bij. Ook vanuit de duurzaamheidsgedachte, waarin recycling en circulariteit populaire begrippen zijn, werden vergelijkbare initiatieven ontplooid, van een enkele particulier die vol enthousiasme zijn overtollige boeken in de tuin zet tot en met een uitnodigend bord erbij van professionele organisaties.

Het gaat dan om gebruikte boeken,

www.boekblad.nl

maar vanuit de wereld van de leesbevordering werd het ook opgepikt. In het kader van ‘Nederland Leest’ gingen bibliotheken boeken weggeven die speciaal voor deze actie werden geselecteerd en in een goedkope editie gedrukt. En in 2011 verspreidde de inmiddels opgedoekte Boekensalon van NBD/Biblion meer dan tienduizend nieuwe ‘zwerfboeken’, een voorbeeld dat spoedig door de CPNB werd gevolgd.

Naast de zwerfboeken kwamen er bovendien Openbare BookCrossing Zones, waarvan Nederland er een kleine honderd telt. Het zijn kleine collecties in openbare gebouwen, waar iedereen boeken kan halen en brengen. In Deventer alleen al zijn er vijf. Veel talrijker zijn de Minibiebs, die niet gebonden zijn aan gebouwen, de Nederlandse tak van het internationale LittleFreeLibrary. In Nederland gaat het aantal naar de 1500. Bij Minibieb kunnen mensen die graag boeken willen weggeven of uitlenen een kast bestellen die wordt geleverd door reïntegratiebedrijf Visie-R. Maar deelname kan ook met een eenvoudige eigen plank.

De Minibiebs zijn naar eigen zeggen een reactie op het verdwijnen van boekhandels en bibliotheken, en spelen in op de maatschappelijke trend dat we steeds meer met elkaar delen. Je zou ook kunnen zeggen dat het gewoon openbare bibliotheken zijn zonder uitleentermijnen, abonnementen en centrale inkoop.

Mens en milieu Vergelijkbaar met Minibieb is Nudge, een organisatie die gedragsverandering

BOEKENMARKT

november 2018 jaargang 185

Minibieb ‘Fossebieb’ in Groningen.

Foto Debbie van der Zande

31

wil bewerkstelligen, onder meer door mensen te stimuleren een kast met gratis boeken neer te zetten, ook onder verwijzing naar LittleFreeLibrary. De teller staat op 384, verspreid door het gehele land, met een grote concentratie in de Randstad. Op de site kan gezocht worden naar de dichtstbijzijnde. De bibliotheken van Nudge zijn maar één van de vele initiatieven die het bedrijf ontplooit.

Nog weer groter is de reeks Kinderzwerfboekenstations, een initiatief van het Nationaal Fonds Kinderhulp, gestart in 2010. Prinses Laurentien, die destijds het startsein gaf, opende onlangs in de Haagse Schilderswijk de 2500ste vestiging, in Deventer alleen al zijn er elf.

Het aantal Kinderzwerfboeken bedraagt ruim twee miljoen.

Vanuit ideële organisaties worden ook op kleinere schaal boeken weggegeven, soms als onderdeel van een breder assortiment, zoals in de weggeefwinkels. Daarnaast zijn er initiatieven als de Leidse Boekenzolder. Die zamelt boeken in bij uitgevers, boekhandels, bibliotheken, particulieren en organisaties en stelt ze

gratis beschikbaar. Om te voorkomen dat ze worden doorverkocht krijgen ze een stempel. De sinds 2004 bestaande zolder is een initiatief van de Kittiwake

Het aantal Kinderzwerfboeken bedraagt ruim twee miljoen

Stichting, die als doel heeft mensen die zich in de marges van de maatschappij bevinden ‘te helpen om op een mens- en milieuvriendelijke manier de draden van hun leven (weer) op te pakken’.

Ook over de grens kwamen vergelijkbare ontwikkelingen tot bloei. In België heten de Minibiebs die wij hebben Boekenruilkasten – de Waalse tegenhangers Boîtes à Livres – of ook wel Books in Boxes. Het

zijn niet louter particuliere initiatieven, in menige plaats spelen gemeente en openbare bibliotheek een rol. In Duitsland staan honderden ‘öffentliche Bücherschränke’, in zeer grote verscheidenheid.

Harteloos Uiteraard is het ook mogelijk om via het internet niet alleen aan gratis digitale, maar ook fysieke boeken te komen. De website Ruilen.nl heeft sinds 2007 een groot aantal artikelen in de aanbieding, naast boeken, die dan ook niet alleen tegen boeken kunnen worden geruild. Zo verlangt een gebruiker voor een exemplaar van Ammaniti’s Ik haal je op, ik neem je mee een fles wijn of een bos bloemen.

Ruilboek.nl werkt met een puntensysteem. Boekenruilen.nl is een online platform, dat louter vraag en aanbod bij elkaar brengt. Het is een kleine greep uit de sites die de afgelopen jaren online zijn gegaan, een aantal daarvan heeft inmiddels de activiteiten alweer gestaakt.

En voor wie het lezen niet ophoudt aan de grens zijn er tal van sites die het inter-

Concurrentie voor de boekhandel?

Eigenaar Jan van Hilten van Libris-boekhandel Raadgeep & Berrevoets is juist blij dat in Doetinchem onlangs Minibieb De Klaproos opende: ‘Ik fiets graag door de Achterhoekse dreven en vind het een gezellig gezicht.

Mensen hebben er ook uit liefde voor het boek moeite voor gedaan, het is niet zomaar een kist met een zootje boeken, maar heeft een leuke uitstraling. Het is geen concurrentie, het is juist een uithangbord voor het boek.’

tuele titels, de nieuwe Dummy de mummie zul je er niet vinden. Veel boeken worden ook cadeau gegeven en je geeft dan natuurlijk geen zwerfboek. Je hoort wel eens dat een kastje is leeggeroofd en de inhoud op Marktplaats wordt gezet. Dat is diefstal.

Maar als het wordt gebruikt waar het voor bedoeld is vind ik het een prima initiatief.’

bijna niks contant gemaakt worden. De prijs voor tweedehands boeken in de antiquariaten hier is de laatste jaren gedaald. Dat het aanbod gigantisch groeit is ook een factor.

Mensen, meestal senioren, doen boeken weg als ze kleiner gaan wonen. En dan is er ook nog de trend van ontspullen. Overigens laten ook uitgevers zich niet onbetuigd als het gaat om zogenaamd licht beschadigde Chrisjan van Marissing van boekhandel boeken, ook hier op de boekenmarkt in auPraamstra in Deventer zit onderhand op de gustus en tijdens de Uitmarkt in Amsterdam. lijn dat al die gratis boeken het signaal geHeet dat niet in jargon “schadelijk voor de Willeke van der Meer van boekhandel Kooy- ven dat boeken niets waard zijn. Dat ligt niet prijsbeleving”?’ ker in Leiden vindt de kasten met gratis alleen aan de weggevers: ‘Er zijn nu zoveel boeken ‘helemaal prima. Bij mij in de straat circuits waarin boeken niks of bijna niks kos- Marieke Verhoeven van de KBb hoort vooral zijn er zelfs twee. Het is toch ook weer aan- ten dat het daardoor moeilijker is om een positieve geluiden vanuit de boekhandel dacht voor het boek.’ Ze heeft wel een voor- faire prijs voor een boek te realiseren. In me- over de verschillende initiatieven met ruilwaarde: ‘Het moet er goed uitzien. Alleen nige kringloop nemen boeken een promiboeken en gratis boeken: ‘Boekhandelaren een plankje met wat boeken erop, in de renente plaats in. Marktplaats doet mee navinden het belangrijk dat mensen en dan gen, dat is vrij armoedig.’ Ze denkt ook niet tuurlijk en veel kleinschalige boekenmarkten vooral jongeren in aanraking komen met dat de gratis boeken concurrentie beteketen behoeve van fondsenwerving, denk aan boeken, en dat het belang van boeken nen voor de boekhandel: ‘Het zijn geen acLions, waar boeken van particulieren voor wordt benadrukt.’

32

www.boekblad.nl

BOEKENMARKT

Opening van het 2500ste Kinderzwerfboekstation in Den Haag.

Foto Jan Willem Houweling

nationaal ruilen van boeken faciliteren, veel in het Engels, maar ook een aantal in bijvoorbeeld het Duits en Frans.

Dankzij het internet is het vergaren van boeken met gesloten beurs een internationaal fenomeen, waar zich een aantal Nederlandse initiatieven bij heeft aangesloten. Dat zorgt voor een verschuiving die niet in de eerste plaats in de boekhandel merkbaar is. Daar worden immers nieuwe boeken verkocht, vaak als cadeau (zie kader), terwijl de consument van gratis boeken andere eisen stelt. Het is daarbij de vraag of alle hoogverheven idealen de doorslag geven, of dat de gemiddelde Nederlander het wel fijn vindt als hij ergens niet voor hoeft te betalen.

Het is ontegenzeglijk waar dat dankzij acties als de Kinderzwerfboeken – maar ook door bijvoorbeeld ‘Geef mij maar een boek’, dat tegenwoordig ‘Doe een (prenten)boek cadeau’ heet – boeken in handen van steeds meer kinderen komen. Daarbij mag niet worden vergeten dat het een middel is en dat het uiteindelijke doel het tegengaan van ontlezing en – ook niet onbelangrijk – uiteindelijk

november 2018 jaargang 185

meer omzet van de boekhandel is. Zolang uit bijvoorbeeld de Leesmonitor blijkt dat de jeugd steeds minder boeken leest en het met de boekverkopen nog steeds niet ondubbelzinnig jaar op jaar veel beter gaat is er nog heel wat werk aan de winkel, maar de vraag is of de trend naar een overvloedig aanbod van zeer goedkope dan wel geheel gratis boeken ooit nog zal keren. Dat heeft niet alleen gevolgen voor de verkopen van vooral de wat minder actuele titels, het signaal wat wordt afgegeven is ook dat het ooit zo gekoesterde en met alle egards behandelde boek geen enkele waarde heeft en harteloos ergens kan worden achtergelaten, als een door zijn ouders verstoten vondeling.

Websites

www.bookcrossing.nl www.minibieb.nl www.nudge.nl www.kinderzwerfboek.nl www.boekenzolderleiden.nl

33

NEEM EEN ABONNEMENT OP BOEKBLAD! Praat u graag mee over het laatste nieuws in het boekenvak? Met een abonnement op Boekblad bent u altijd op de hoogte!

Boekblad Online

Boekblad Compleet

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 11x per jaar Boekblad Magazine

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag

- Onbeperkt toegang tot Boekblad.nl

- 4x per jaar digitale Boekblad-specials

- 30 nieuwsberichten per week, plus blogs & Gesprek op Zondag - 4x per jaar digitale Boekblad-specials

van

van

16,75 p/m

21,75

voor

10,p/m

Kortingscode: online2018

p/m

voor

15,p/m

Kortingscode: boekblad2018

* Genoemdeprijzen prijzen zijn zijn exclusief actie is geldig t/mt/m 1 december * Genoemde exclusiefBTW. BTW.* Deze * Deze actie is geldig 1 maart2018 2018

BOEKENPOST is hĂŠt blad voor boekenliefhebbers!

Word nu abonnee voor 38 eur o jaar en ontv per a twee numm ng ers gratis van Boekenpost

Aanmelden kan door een mail te sturen met uw gegevens naar info@stipmedia.nl o.v.v.

Abonnement Boekenpost.

B o e k e n p ost 1 57

75

36

www.boekblad.nl

PORTRET

Geert Cortebeeck (Horizon)

‘Andere uitgeverijen, met andere doelstellingen, moeten maar poëzie publiceren’ In minder dan vier jaar tijd heeft Geert Cortebeeck Horizon uitgebouwd tot een uitgeverij van non-fictie die, ondanks de sterke concurrentie, meetelt in Vlaanderen.

Hij dankt dat mede aan Overamstel Uitgevers, waar Horizon een imprint van is.

Tekst Maarten Dessing, Beeld Wim Kempenaers

Het was de Vlaamse uitgevers niet ontgaan. Horizon, de Vlaamse imprint van Overamstel Uitgevers, had aan het begin van de Boekenbeurs – de jaarlijkse hoogmis van het Vlaamse boek – drie titels in de (van strips geschoonde) top 20: Mijn kleine oorlog van Rudi Vranckx, Omdat het kan van Eva Daeleman en Asem van Leen Dendievel. Ze feliciteerden er uitgever Geert Cortebeeck van harte mee, vertelt hij met enige trots. Dat had hij binnen vier jaar toch maar mooi geflikt.

De bestsellers geven goed de breedte van het fonds aan. Een bundeling van dagboekfragmenten over dertig jaar verslaggeving aan het front – van de val van de Muur tot het einde van het IS-kalifaat – door de verslaggever van de VRT. Het lifestyle boek ‘over veerkracht, levenslust en ont-moeten’, zoals de ondertitel luidt van Omdat het kan, van een voormalig radio- en tv-presentatrice. En een psychologisch boek over angst van een bekende actrice (tegenwoordig te zien in de soap Thuis).

‘Alle non-fictie past binnen het fonds’, vertelt Cortebeeck. ‘Ook sport- en muziekboeken. Als het maar is geschreven door een Belg of een duidelijke link met België heeft, zoals vertaalde boeken over Vlaanderen in de Middeleeuwen en de biografie van Jacques Brel van Olivier Todd. Het enige wat we niet publiceren zijn kookboeken,

‘Alle non-fictie past binnen het fonds. Als het maar is geschreven door een Belg of een duidelijke link met België heeft’

november 2018 jaargang 185

omdat Carrera die binnen Overamstel uitgeeft.

Ze hebben al de Vlaamse Nederlander Sergio Herman, in 2019 volgen bij hen de eerste echte Vlaamse kookboeken.’

Ook moet ieder boek geschikt zijn voor een ruim publiek. Aan uitgeven voor niches doet Horizon, net als andere imprints van Overamstel, niet. En dat blijkt uit de resultaten – niet alleen van dit najaar, maar sinds de start van de uitgeverij. Cortebeeck schat dat ongeveer twee op de drie titels de bestsellerlijst heeft gehaald. ‘De best verkopende boeken uit onze nog korte geschiedenis zijn Leven zonder filter van Fleur van Groningen, De Zonnekoning van Johan Op de Beeck en Mijn kleine oorlog van Rudi Vranckx.’

Seksboek De geboorte van Horizon lag in de vennootschap die Overamstel in 2014 in België oprichtte. Cortebeeck, toen nog uitgever non-fictie van Manteau (WPG Uitgevers België), had via via van de plannen vernomen. Hij zocht daarop contact met algemeen directeur Martijn Griffioen van Overamstel. Omdat het ook toen Boekenbeurs was en Cortebeeck zijn auteurs niet in de steek wou laten, spraken ze in Antwerpen af. Ze waren er snel uit, hij zou een Belgische uitgeverij op de kaart zetten.

37

‘Ik was altijd al een fan van Overamstel’, blikt hij terug in nota bene hetzelfde restaurant waar hij voor het eerst zijn huidige baas ontmoette. ‘Hun slogan vat het uitgeefvak perfect samen: We love books, and we love selling them. Ze vielen me in de berichtgeving van Boekblad vaak op als innovatief en vooruitdenkend bedrijf. Ze deden misschien niets revolutionairs dat nergens ter wereld werd gedaan, maar ze bleven – en blijven nog steeds – voortdurend bij de tijd door nieuwe dingen te lanceren met sociale media, podcasts, noem maar op. Ik was daarom zeer geïnteresseerd in deze uitgeverij.’

Op 1 januari van het jaar erop begon Cortebeeck ‘met een blanco blad’, zegt hij. Hij kan echter niet ontkennen dat hij toen auteurs belde van wie hij al eerder boeken had uitgegeven bij Manteau.

Toen hij drie maanden later met een persbericht naar buiten trad en de eerste titels presenteerde, zat daar bijvoorbeeld een nieuw ‘seksboek’ van Goedele Liekens bij. Met zijn netwerk als basis stond Horizon meteen op de kaart. De top 20 non-fictie informatief van 2015 telde direct twee titels van zijn fonds.

‘Hun slogan vat het uitgeefvak perfect samen: We love books, and we love selling them’

Thrillers Sindsdien is Horizon ieder jaar gegroeid. Dat laat zich het best illustreren door de gestage uitbreiding van het personeelsbestand. Cortebeeck begon met slechts een redacteur. ‘Aanvankelijk deed L&M Books de marketing & sales. Dat was een heel fijne samenwerking, maar Overamstel

38

www.boekblad.nl

wil dat zo veel mogelijk in eigen hand houden. Ik vorm nu een klein maar hecht team met Maja Matthys (acquirerend redacteur), Emilie Laddyn (pr & marketing) en Melanie Droessaert (sales).

De laatste twee behartigen ook de marketing & sales in Vlaanderen voor de Nederlandse fondsen van Overamstel.’

Maar ook het fonds verbreedt. Dit jaar is Horizon begonnen met fictie. Werd aanvankelijk gezegd dat andere imprints van Overamstel al genoeg literaire en commerciële fictie uitbrachten, nu heeft Horizon daar zelf de ruimte voor gekregen – mits, opnieuw, de titels zijn geschreven door een Belg of een duidelijke link met België hebben én een ruim publiek kunnen bedienen. Een van de eerste titels was de verhalenbundel voor de jeugd Alles Kids! van voormalige K3-zangeres Kristel Verbeke.

‘De fictie-lijn begon eigenlijk toevallig’, vertelt Cortebeeck. ‘Ik las begin dit jaar het laatste boek van Jean d’Ormesson. België is nog altijd een tweetalig land, velen spreken goed Frans of zijn zelfs tweetalig opgevoed en dan kijk je nog altijd naar wat er in Frankrijk zoal verschijnt – terwijl Nederland eigenlijk vooral Angelsaksisch is georienteerd. Een geweldig boek, vond ik, dat in Frankrijk meteen nummer 1 stond en waarvan er uiteindelijk 250.000 exemplaren zijn verkocht.

Dat moest vertaald worden.’

Het mooie van Overamstel vindt Cortebeeck dat hij daar zonder dralen ruimte voor kreeg. ‘Toen ik dit in Amsterdam in een vergadering vertelde, zei Martijn Griffioen meteen: let’s try. Vanwege de

PORTRET

‘Ik kom volgend jaar met een paar mooie thrillers.

Nee, ik noem nu geen namen’

Franstalige oriëntatie van België lag het ook voor de hand dat Horizon deze roman bracht en niet Lebowski of Hollands Diep. Misschien had Martijn altijd al in zijn hoofd dat wij na een aantal jaar fictie zouden gaan doen en wachtte hij alleen op het goede moment. Het is typisch voor zijn aanpak: altijd doorbouwen.’

Ik leef altijd van Jean d’Ormesson verscheen inmiddels in september. Met mooie recensies tot gevolg, benadrukt de uitgever. ‘Maar deze literaire roman is eigenlijk een beetje een vreemde titel in het fonds. Het heeft niets met Vlaanderen te maken, en ik zal me eerder richten op genres voor een groot publiek. Vooral thrillers, het genre dat ik het beste ken. Bij Manteau heb ik dat ook af en toe uitgegeven. Ik ben dit jaar opnieuw gaan bellen en kom volgend jaar met een paar mooie titels. Nee, ik noem nu geen namen.’

Ondernemerschap Ondanks de stapsgewijze uitbreiding van het fonds moet Horizon klein van omvang blijven.

Een titel of vijfentwintig per jaar, meer wil Cortebeeck niet brengen. Dat betekent: nog scherper kiezen. ‘Dankzij de groeiende naam en faam van Horizon heb ik ook de luxe dat auteurs nu bij mij aankloppen. Ik zou makkelijk veertig, vijftig titels kunnen uitgeven. Maar ik moet soms een auteur teleurstellen. Want alleen dan kunnen wij onze belofte aan de auteur waarmaken: wij zijn er voor jou en je boek.’

Die toewijding aan iedere individuele titel is noodzakelijk om er ook succes mee te hebben, 39

‘Ik zou makkelijk veertig, vijftig titels kunnen uitgeven. Maar ik moet soms een auteur teleurstellen’

denkt hij. Bij Manteau deed Cortebeeck tot wel veertig titels per jaar. ‘Ik heb daar dertien jaar graag gewerkt. Echt. Maar met zulke aantallen kun je een boek niet optimaal begeleiden en is er ook minder ruimte voor ondernemerschap. Concerns willen graag dynamisch en innovatief zijn, maar het is moeilijk dat te realiseren. Bij Overamstel, dat op een onafhankelijke schaal opereert, kan dat wel.’

Hij geeft drie voorbeelden van uitgeven zoals hij voorheen niet kon. ‘Rudi Vranckx, las ik, heeft aan het front altijd een boek van Martha Gellhorn bij zich waarin haar beste stukken als oorlogsjournaliste zijn verzameld: The Face of War. Ik dacht: hij doet ook al dertig jaar verslag van conflicten, hij kan ook zo’n boek maken. Rudi bleek dat een goed idee te vinden. Toen hebben wij al zijn boeken en artikelen herlezen. Daar was anders nooit tijd voor geweest. Dan had hij Mijn kleine oorlog helemaal zelf moeten samenstellen.’

Tweede voorbeeld. ‘Voor Alles Kids! van Kristel Verbeke zouden we vroeger afhankelijk zijn geweest van de klassieke pr: exemplaren naar de pers sturen en dan maar hopen op recensies en interviews. En misschien een boekvoorstelling.

Nu was er ruimte om iets nieuws te proberen: een scholenwedstrijd. Via sociale media werden scholen uitgedaagd om iets te maken met de thema’s die zij aansnijdt: een tekst, een liedje, van alles.

Het is nog te vroeg om te zeggen wat dat heeft opgeleverd, maar de pers is het zeker niet ontgaan.’

40

www.boekblad.nl

PORTRET

En het derde voorbeeld: Mark De Geest. ‘Hij is zo’n auteur die bij ons heeft aangeklopt. Hij had zijn vorige boek bij een concern gepubliceerd, maar was ontevreden dat hij helemaal geen contact met de uitgeverij had. Ja, bij het ondertekenen van het contract en bij het inleveren van het manuscript. Hij vond dat zo jammer. Nu hebben wij in september zijn boek over de Eerste Wereldoorlog uitgegeven: Een dure vrede. Op de Boekenbeurs vertelde hij me opgetogen: jullie waren er wél, in elk stadium van het uitgeefproces.’

ken bij ons. Maar als Overamstel succes heeft met bijvoorbeeld podcasts kunnen we dat zeker kopiëren. Wat we hebben gedaan.’

Ook de manier waarop in Nederland de Vlaamse titels van Horizon worden gepromoot bevalt Cortebeeck zeer. ‘Ik heb in zeventien jaar in het boekenvak alles al meegemaakt. Een externe partner.

Een zusterbedrijf binnen het concern die de marketing en sales doet. Een Belg die vanuit Nederland de titels doet. Maar Overamstel hanteert toch de efficiëntste manier. Per titel wordt gekeken of het geschikt is voor Nederland en zo ja, dan wordt iedere titel ondergebracht bij de Nederlandse collega wiens pr-netwerk het beste aansluit.’

En nee, dan bereikt niet iedere titel de Nederlandse boekhandel. ‘Rudi Vranckx komt af en toe ook in Nederland op tv. Johan Op de Beecks werk is ook voor Nederland interessant. Maar Eva Daeleman? In Nederland is al eens een boek verschenen van een Nederlandse presentatrice die de begeerde mediawereld vaarwel zei om tot zichzelf te komen. Nou, prima. Ik ben niet ontevreden met de omzet in Nederland, al is het moeilijk te meten omdat Bol.com hun omzet met onze titels niet splitst naar land.’

‘Onze ambitie,’ besluit hij. ‘is uiteraard om in Vlaanderen én Nederland de verkoopcijfers te blijven verhogen, zonder onze focus op een streng geselecteerd aantal titels door auteurs van eigen bodem te verliezen.’

Kruisbestuiving Daar staat tegenover dat iedere titel succes moet hebben. Missers kan Horizon zich slechts beperkt veroorloven. Interne kruissubsidiëring is evenmin mogelijk. ‘Maar dat geeft niet’, relativeert Cortebeeck. ‘Ik heb dat nooit een gezonde manier van uitgeven gevonden. Ik kom van oorsprong uit de tv-wereld – de reden waarom ik bij Manteau ook Bekende Vlamingen kon uitgeven. Daar is populariteit helemaal doorslaggevend. Andere uitgeverijen, met andere doelstellingen, moeten maar poëzie publiceren.’

De enige kruisbestuiving waar Horizon aan doet is die tussen Nederland en Vlaanderen, vooral op het gebied van vernieuwende marketing en sales.

‘In Nederland gebeuren die vaak eerder. En natuurlijk zijn Nederland en België twee aparte landen met ieder zijn eigen cultuur en eigen boekenmarkt. Denk alleen aan de populariteit van sportboeken in Nederland en die van kookboe-

november 2018 jaargang 185

41

Lang leve de lezer

‘WIE BEGEESTERT, OVERMEESTERT’ Ruim tweeënhalf jaar na zijn schotschrift De lezer is niet dood houdt Alex Boogers een hernieuwd pleidooi voor oprechtheid en begeestering in het literatuuronderwijs en de Nederlandse letteren. In Lang leve de lezer krijgt de gevestigde orde er behoorlijk van langs, maar er is hoop: ‘Juist als je denkt dat het altijd draait om het lawaai, ramt een titel zich soms dwars door alles heen.’

Tekst Constantijn Hoffscholte

De lezer is niet dood, of toch? Afgaand op mijn recente ervaringen bij het kopen van een boekenkast zou je bijna denken van wel. Na maanden van zorgvuldig lobbywerk voor (nog) meer boekenruimte ging mijn vrouw eindelijk overstag: op naar de meubelboulevard. We begonnen bij de ruim bemeten zaak waar we een jaar of wat geleden watertandend langs de meest schitterende boekenkasten hadden gelopen. Maar welk gangpad we ditmaal ook insloegen, boekenkasten vielen nergens meer te bekennen. Niet één.

Bij de buurman, een nog ruimer bemeten woonpaleis van twee doolhofachtige verdiepingen, hadden we nauwelijks meer succes. Tussen het schier eindeloze aanbod van zithoeken, salontafels en tv-meubels ontdekten we welgeteld één exemplaar dat met enige goede wil kon doorgaan voor een boekenkast. De verkoper besprong ons bijna. Deze kast was op alle mogelijke manieren te combineren met deurtjes en lampjes en ehh ja, er konden ook boeken in worden gezet.

Waar de andere boekenkasten waren, vroeg ik verontwaardigd. ‘Die zitten niet meer in het woonprogramma’, zei de verkoper.

Als de boekenkast verdwijnt in huis, wie 42

koopt er dan nog boeken? Hieraan moest ik denken toen ik begon in Lang leve de lezer, in september verschenen bij Podium, de vaste uitgeverij van Alex Boogers (1970). Het krap 150 pagina’s tellende boekwerkje heeft de benaming manifest meegekregen, al denk ik dat pamflet beter de lading dekt. Lang leve de lezer is geen statige uiteenzetting maar een hartstochtelijk pleidooi voor meer bevlogenheid en oprechtheid in de letteren. Het boek is een aanvulling op het begin 2016 verschenen De lezer is niet dood, waarin de schrijver deze boodschap ook verkondigt.

Waar het eerste boek als een schot voor de boeg kon worden beschouwd, gaat Boogers in zijn nieuwe pamflet een stap verder. De lezer leeft niet alleen, hij/zij mag gevierd worden. De praktijk blijkt echter weerbarstig. In het onderwijs is de aandacht voor literatuur minimaal, en áls het er over gaat, gebeurt dat volgens Boogers vaak plichtmatig. Hij neemt in dit verband zijn eigen ervaringen als voorbeeld. In de lessen Nederlands werd de verplichte literatuurlijst afgewerkt. De docent legde uit wat een boek betekende, maar over wat het boek losmaakte, wat het met je dééd als lezer, ging het

www.boekblad.nl

nergens. ‘Niets werd op school echt gestimuleerd of aangewakkerd.’

Daarover gaat het pleidooi van Boogers: over het veroorzaken van een vonk, het ontbranden van het vuur. Meer dan door de zogenaamde ontlezing komt de tanende belangstelling voor literatuur volgens hem voort uit het gebrek aan gidsen die de juiste snaar weten te raken, oprecht en zonder bijbedoelingen. Boogers hekelt in dit verband de ‘gevestigde literaire orde’, waarmee hij vooral de instituties en schrijvers met al te grote ego’s lijkt te bedoelen. Volgens de auteur zijn zij ver afgedreven van hun eigenlijke taak: het dienen van de literatuur en het vertellen van verhalen. In plaats daarvan maken ze zich druk om ‘incestueuze groepsdiscussies’ en persoonlijk gewin. ‘De roman hoeft niet eens te worden doodverklaard, we zijn hem eigenhandig aan het ombrengen met onze pathetische pogingen om er een politiek correcte agenda op na te houden, waardoor de moraalridders straks zielsgelukkig zijn met hun perfecte handleiding, maar er geen goede roman meer wordt geschreven, laat staan gelezen.’

Kritisch is hij ook over de manier waarop uitgevers en schrijvers ten prooi vallen

VAKLITERATUUR

HET PLEIDOOI VAN BOOGERS GAAT OVER HET VEROORZAKEN VAN EEN VONK, HET ONTBRANDEN VAN HET VUUR aan de commercie. Het is de dictatuur van het beeldscherm die bepaalt dat een schrijver meer boeken verkoopt naarmate hij vaker op televisie is te zien. Voor sommigen heeft het bekende Nederlanderschap een verslavende werking, iets waar zij – om met Boogers te spreken – hun succes aan afmeten. Uitgevers lopen mee in deze carrousel, doordat zij hun beleid afstemmen op ‘de eisen en smaak die bij het vluchtige medium passen’. De lezer wordt zo vanzelf een kijker, aldus Boogers, die slechts gevoed wordt met makkelijk te verteren leeskost. En dat gaat weer ten koste van de literatuur.

Er zijn gelukkig uitzonderingen: ‘Juist als je denkt dat het altijd draait om het lawaai, ramt een titel zich soms dwars door alles heen.’ Dergelijke boeken kunnen volgens Boogers alleen gemaakt worden vanuit oprechte motieven. ‘Wie het werk maakt zónder dat hij weet of er een publiek is, wordt door het verhaal voortgejaagd. Zulke waanzin is noodzakelijk. Wie het werk maakt zonder dat hij rekening houdt met zijn publiek is onbevreesd. Hij komt zichzelf tegen en durft zichzelf te vloeren, omdat hij weet dat hij ook weer opstaat. Wie het werk maakt voor de massa is van nature angstig.’

Het is, kortom, zaak om van onderaf te beginnen. En die tegenbeweging of revolutie is zich volgens Boogers langzaam aan het voltrekken. Hij ziet een ‘nieuwe, vruchtbare laag’ van verhalenvertellers, die andere wetten hanteren dan de gevestigde orde. ‘Straatrumoer’ noemt hij het.

Dat die behoefte aan verhalen blijft bestaan is voor de auteur geen vraag maar een feit. Het makkelijke vermaak, al dan niet via het scherm, zal de behoefte aan verbeelding nooit teniet kunnen doen. De literatuur blijft een krachtige, zo niet de meeste krachtige, vertelvorm voor die verbeelding. Boogers: ‘In een wereld waarin selfie al in 2013 als woord van het jaar in de Dikke van Dale werd opgenomen, en we op social media duizenden versies van onszelf tonen, en zelden de ware, ben ik hoopvol gestemd dat er juist in zo’n wereld behoefte zal blijven aan het verhaal, de roman, niet zozeer als een ontsnapping uit de gekte, maar als een dringende behoefte om ons “zelf” te verliezen.’

Voor de boekenwereld is dat een hoopvolle boodschap. Zoals ook het pleidooi van Boogers voor meer bezieling in het literatuuronderwijs bijval verdient. Immers: ‘Wie begeestert, overmeestert.’

Hang het in elk klaslokaal, bij elke literai-

november 2018 jaargang 185

re instantie, in elke uitgeverij, elke boekhandel en elke schrijverskamer. Als credo en uitgangspunt bij alles wat we doen.

Gaat louter begeestering de literatuur redden? Dat valt te betwijfelen. Boogers’ pleidooi lijkt in dit opzicht soms welbewust ongenuanceerd, alsof alleen de overtreffende trap van bezieling voldoende is om zijn boodschap duidelijk te maken. Net zo goed kun je vinden dat ‘ze’ van de gevestigde orde soms wat makkelijk over één kam worden geschoren en dat het perspectief van straatrumoer als redding van de literatuur vooral lijkt ingegeven vanuit de eigen belevingswereld van de auteur.

Erg is het niet, Lang leve de lezer is bovenal een begeesterd pleidooi, en de strekking blijft in veel opzichten kaarsrecht overeind. Alleen al daarom is lezing voor boekenvakkers een inspirerende ervaring.

Die ene boekenkast kochten wij trouwens niet. Onverrichter zake keerden wij huiswaarts. Mijn boeken liggen nog steeds op stapels verspreid, tot ergernis van mijn vrouw. Maar we blijven zoeken, net zo lang tot we die ene vinden waarbij de vonk overspringt.

Lang leve de lezer. Manifest, Alex Boogers, 146 p. € 12,50. (Podium, 2018).

43

Inclusiviteit in kinderboeken

‘Er lijkt een getto voor “diverse” boeken te ontstaan’ Begin november vond in het Haags Gemeentemuseum de uitreiking plaats van de Jenny Smelik-IBBY Prijs 2018, die diversiteit en inclusiviteit in de kinderliteratuur wil bevorderen. Maar hoe staat het daarmee, in een tijdperk dat Zwarte Piet voor grote verdeeldheid zorgt? Een charter of manifest naar Engels voorbeeld, waarmee betrokken zichzelf verplichten meer te doen op dit terrein zou geen slecht idee zijn.

Tekst Hans van der Klis

Het is een interessante vraag die Kim Blackburn van Spinzi opwerpt tijdens de Vriendenmiddag van IBBY Nederland.

Tussen neus en lippen door suggereert ze dat het activisme tegen Zwarte Piet de katalysator is geweest voor de toenemende aandacht voor diversiteit en inclusie in kinderboeken. Geen onlogische gedachte. In het debat over Zwarte Piet

gaat het ook over de mate waarin er geen rekening wordt gehouden met de gevoelens van kinderen die gepest worden door vergelijkingen met het stereotype beeld van Zwarte Piet. Dat deze karikatuur geen positieve invloed heeft op de eigenwaarde van kinderen met een andere – etnische – achtergrond, wil er bij de voorstanders van Zwarte Piet nog

1590 1595 1602 1607 1621 1637 1644 1652 1667 1743 1795 1837 1863

Kwam ina uit Sarak reek was een van de landg enote n van Synta x die de reis naar Amste rdam maak te

1872 1883

HEDEN

tertje Lina van drie op de arm. Syntax helpt haar met het aan boord brengen van haar bagage.

Daarna steken alle mannen – ondertuss en zijn ook Richard Mazer en Kwa mina, een jonge Sara macaner uit – 14 –

Omslag en binnenwerk van De reis van Syntax Bosselman van Arend van Dam, met illustraties van Alex de Wolf.

44

www.boekblad.nl

steeds niet in. Sterker nog: zij zien de kritiek op Zwarte Piet als een aanval op de Nederlandse cultuur.

Maar die cultuur is niet statisch. Nederlandse kinderen zijn al lang niet meer alleen blond met blauwe ogen en blozende wangen. En als ergens duidelijk zou moeten worden dat onze cultuur niet statisch is, maar juist grote veranderingen doormaakt, is het in de kinderliteratuur. Hebben kinderen met een andere achtergrond en etniciteit geen recht op kinderboeken waarin zij zich kunnen herkennen? Waarin ze voorbeelden vinden waaraan zij zich kunnen optrekken? Boeken spelen immers een essentiële rol in de opvoeding en zijn zo één van de meest effectieve middelen om humaniteit, tolerantie en internationaal begrip te bevorderen, zoals IBBY Nederland, de International Board on Books for Young people, het op zijn website formuleert. Die stellingname vindt breed weerklank: het is niet voor niets dat het schitterende prentenboek Sinterklaas van Charlotte Dematons niet meer herdrukt wordt.

Lang geleden…

Het debat over Zwarte Piet heeft de laatste jaren aan felheid gewonnen, maar is zeker niet nieuw. Kinderboekenschrijver Arend van Dam, die ook een voordracht houdt op de IBBY-bijeenkomst, debu-

KINDERBOEKEN

teerde in 1989 met Het Pietenboek, waarin hij vrolijk allerlei gekleurde pieten opvoerde. Dat was een eerste aanzet, want de Zwarte Pieten werden in die uitgave nog heel stereotype afgebeeld.

Van Dam was in de jaren tachtig maatschappelijk werker in Utrecht en had in die tijd verschillende collega’s uit Suriname. Hoewel sommigen geen probleem met het traditionele Sinterklaasfeest hadden, maakten anderen hem duidelijk dat Zwarte Piet helemaal niet zo’n onschuldig personage was. Een eye-opener voor Van Dam, die besloot in actie te komen.

‘Al in 1984 heb ik brieven over dit onderwerp aan Aart Staartjes, Willem Wilmink en de NOS geschreven’, vertelt Van Dam. ‘Van de NOS heb ik, geloof ik, nooit iets gehoord, Willem Wilmink vond het nog wel een interessante discussie, maar Aart Staartjes schreef mij terug dat ik van het Nederlands erfgoed af moest blijven.’

Van Dam dacht altijd dat hij voldoende oog had voor diversiteit en inclusiviteit, totdat zijn boek Lang geleden… de geschiedenis van Nederland in 50 voorleesverhalen (uit 2007) twee jaar geleden in een wetenschappelijk onderzoek door Sanne Parlevliet onder de loep werd genomen.

‘Toen bleek dat ik toch een beetje uit de bocht was gevlogen’, zegt Van Dam schuldbewust. Parlevliet stelde in het artikel met de titel ‘Is that us?’ vast dat Van Dam weliswaar keurig aandacht besteedde aan de donkere kanten van de slavernij, maar daarbij toch een beperkt perspectief koos. ‘Wij’ en ‘ons’ slaan in Lang

geweest van de slavenhandel of niet, ‘wij’ en ‘ons’ in dat boek interpreteren?

Van Dam trok zich de kritiek aan. In plaats van de controverse uit de weg te gaan, begon hij aan een nieuw boek waarin het slavernijverleden een hoofdrol speelt, De reis van Syntax Bosselman. Dit in september met de Thea Beckmanprijs bekroonde boek

HEBBEN KINDEREN MET EEN ANDERE ACHTERGROND EN ETNICITEIT GEEN RECHT OP KINDERBOEKEN WAARIN ZIJ ZICH KUNNEN HERKENNEN? geleden… alleen op de oorspronkelijke bevolking van Nederland, niet op de nakomelingen van slaven. Daarmee sloot Van Dam ongewild aan bij het neonationalistische discours, waarin de geschiedenis vooral dient als vehikel voor de nationale identiteit en identificatie. Hoe moeten al die kinderen met een migratieachtergrond, los van de vraag of zij voorouders hebben die slachtoffer zijn

gaat over de 28 Surinamers die in 1883 vanuit Suriname naar Nederland werden gehaald voor de Wereldtentoonstelling op het Museumplein in Amsterdam. Niet als eregasten, zoals beloofd, maar om hen tentoon te stellen aan het Nederlandse publiek. Van Dam deed uitgebreid onderzoek voor zijn boek, ook in Suriname, waar hij zelfs nog kleinkinderen van Syntax vond. Zo lang geleden is de slavernij dus

Prijswinnaars Jenny Smelik-IBBY Prijs De Jenny Smelik-IBBY Prijs 2018 ging naar Arabische sprookjes, met teksten van Rodaan Al Galidi en beelden van Geertje Aalders. ‘De titel Arabische sprookjes kan de indruk wekken dat deze bloemlezing een exotische inslag heeft’, volgens de jury. ‘De inhoud van het boek verkleint die afstand echter weer. (…) [S]prookjes geloven niet in grenzen of landen of talen of identiteit of cultuur. Sprookjes zijn van iedereen en voor iedereen”, schrijft Al Galidi.’

Een eervolle vermelding werd toegekend aan Morgen is een ander land, met tekst van Michael De Cock en illustraties van Trui Chielens, het relaas van een naamloos meisje dat een door oorlog geteisterd thuis moet achterlaten. Samen met haar moeder vertrekt ze als verstekeling in de laadruimte van een vrachtwagen. Het meisje bekijkt het traject dat ze als verstekeling aflegt als een ruimtereis en ziet zichzelf als een astronaut, ‘een aangename doorbreking van de stereotypische associatie van jongens met interesse in wetenschap’, volgens de jury.

Illustraties uit de winnaar van de Jenny Smelik-IBBY Prijs 2018, Arabische sprookjes van Rodaan Al Galidi (teksten) en Geertje Aalders (beeld).

Illustraties © Geertje Aalders

november 2018 jaargang 185

45

helemaal niet. Toch worstelde hij met de manier waarop hij het boek moest schrijven. ‘Hoe legitimeer ik dat ik als witte man een scène schrijf over een feest in het Suriname van de negentiende eeuw?’ Van Dam nam een ongebruikelijke stap en besloot zijn twijfels in het boek te delen met de lezers. Het boek heeft nu drie lagen: het verhaal van zijn personages, de historische achtergronden én een beschrijving van zijn worsteling. Hij heeft van de kritiek

geleerd: hij blijft liever aan de voorzichtige kant.

Vanzelfsprekende rol In dit tijdsgewricht moet de Jenny Smelik-IBBY Prijs in vruchtbare grond vallen.

Deze prijs, voor het eerst uitgereikt in 1983, is bestemd voor een boek waarin ‘de cultuur van etnische minderheden aan de orde komt op een dusdanige wijze dat het een bijdrage levert aan de tot-

standkoming van een beter begrip voor mensen uit “minderheidsgroepen” in de breedste zin des woords’. Juryvoorzitter Sara Van den Bossche, assistent-hoogleraar kinderliteratuur aan de universiteit in Tilburg, erkent dat de maatschappelijke spanningen onverminderd groot zijn en dat dat misschien aanleiding zou kunnen zijn tot pessimisme. Maar ze wordt liever als een hopeloze idealiste gezien dan dat zij toegeeft aan deze gedachte.

Alexandra Strick (Inclusive Minds):

‘Er is commitment nodig’ De discussie over inclusiviteit praktische samenwerking in en diversiteit in kinderliteraplaats van vrijblijvend overleg. tuur speelt in Groot-Brittannië ‘Wij horen uitgevers vaak zegal iets langer dan in Nedergen: wij willen best inclusieveland. Om die discussie naar re boeken uitbrengen, maar een hoger niveau te brengen, niemand komt naar ons toe. richtten Alexandra Strick en Aan de andere kant horen wij Beth Cox zes jaar geleden het auteurs zeggen: wij schrijven platform Inclusive Minds op. wel inclusievere boeken, maar ‘Niemand deed iets, dus hebniemand wil ze uitgeven.’ ben wij het initiatief maar geIn de loop van de jaren hebnomen’, vertelt Strick. ‘Wij ben Strick en Cox steeds meer zijn beiden afkomstig uit de de rol van adviseur gekregen. kinderboekenwereld en beZe begeleiden uitgevers die grijpen de problemen en uitwillen onderzoeken wat zij bedagingen.’ Vaak komt de beter kunnen doen. Verder hebtrokkenheid bij het onderben zij een netwerk van amwerp voort uit het streven kinbassadeurs opgezet, die zij aan deren met een andere, etnialle geïnteresseerde partijen Alexandra Strick: sche achtergrond te willen helkunnen koppelen. ‘Dit netwerk pen, maar niet bij Strick. ‘Ik heb bestaat vooral uit jongeren die ‘Uitgevers denken vaak nog te in het verleden gewerkt met kinvanuit hun eigen ervaring kungemakkelijk over diversiteit’ deren met een beperking en het nen vertellen waarom inclusivistoorde mij altijd dat die categoteit en diversiteit in kinderboerie totaal afwezig is in kinderboeken.’ ken belangrijk is. Denk aan een jonge transgender die bereid is Het belangrijkste wapen van Inclusive Minds is een charter dat om zijn of haar ervaringen te delen met uitgevers of makers. alle partijen in de sector kunnen ondertekenen, met een inDiversiteit wordt in Engeland vaak gekoppeld aan een andere spanningsverplichting voor de ondertekenaars. ‘Wij wilden een culturele of etnische achtergrond. Dat is zonder twijfel een van instrument hebben waarmee partijen – uitgevers, boekverkode belangrijkste onderwerpen, maar wij willen juist alle diverse pers, bibliotheken en makers – hun commitment kunnen vastaspecten onder de aandacht brengen. Ons netwerk is daarom leggen. Het is gemakkelijk om je sympathie voor het onderheel breed. En gelukkig merken we dat we invloed beginnen te werp te belijden, maar het is veel beter om vast te leggen dat je krijgen: er belt elke week wel een uitgever met vragen.’ Dat is echt iets gaat doen. Het moet geen belofte zijn, je moet echt ook wel nodig ook, vindt Strick. ‘We doen dit met liefde, maar stappen willen zetten. Ik heb in het verleden vaak genoeg meetot nu toe zijn we nog veredelde vrijwilligers. Dat zou van mij gemaakt dat uitgevers er te gemakkelijk over denken. Dat ze, wel mogen veranderen.’ gevraagd naar boeken met diverse onderwerpen, zeggen: o ja, we hebben wel een boek over Afrika in ons fonds.’

Meer over Inclusive Minds op www.inclusiveminds.com, meer Inclusive Minds brengt de partijen ook letterlijk samen met A over het charter Everybody In op www.everybodyin.co.uk.

Place At The Table, bijeenkomsten waarbij de nadruk ligt op 46

www.boekblad.nl

KINDERBOEKEN

Vanuit de overtuiging dat kinderliteratuur een open visie op de maatschappij kan stimuleren, heeft de jury de doelstelling zelfs nog iets aangescherpt: ‘De Jenny Smelik-IBBY Prijs heeft tot doel boeken onder de aandacht te brengen waarin culturele diversiteit een vanzelfsprekende rol speelt en waarin het beeld van de verschillende culturen opbouwend in plaats van problematiserend is’, luidt nu de formulering in het juryrapport.

De jury kreeg dit jaar beduidend meer boeken ter beoordeling voorgelegd dan twee jaar geleden: 39 tegen 29. ‘Toch is in het Nederlandstalige jeugdliteratuurveld de interesse voor verhalen die vorm geven aan culturele diversiteit niet overweldigend groot’, stelt Van den Bossche vast. ‘De perceptie die leeft van teksten en beelden die nadrukkelijk oog hebben voor “allerlei achtergronden” is dat ze een nichesegment vormen en niet het brede publiek bedienen. Hierdoor lijkt

land relatief weinig titels die we terugvinden bij de prijsuitreikingen of in de boekhandels en de bibliotheken. Zou het tijd nodig hebben? Of zouden de uitgeverijen zich toch onvoldoende inspannen?

Het is veelzeggend dat de meest vernieuwende uitgeverij op het terrein van inclusie en diversiteit, ROSE Stories, een initiatief is van twee relatieve buitenstaanders in het vak, ondernemer en producer Chafina Bendahman en internist Rachida el Moussaoui. Zij zetten bewust in op talentontwikkelingstrajecten waarbij bekende en minder bekende Nederlanders met een bi- of gemixte culturele achtergrond debuteren met een kinderboek. Maar ROSE Stories beperkt zich niet tot kinderboeken alleen: zij zijn ook actief op het gebied van theater, televisie en film.

Dat wil niet zeggen dat het allemaal kommer en kwel is, zegt Blackburn. ‘Ik denk dat Nederland wel degelijk een

‘OM ECHT WERK TE KUNNEN MAKEN VAN DIVERSITEIT EN INCLUSIE IN KINDERBOEKEN HEEFT DE GEHELE KINDERBOEKENSECTOR ELKAAR NODIG’ een getto voor “diverse” boeken te ontstaan.’ Dat is volkomen onnodig, vindt ze. ‘Diversiteit hoeft geen niche-onderwerp te zijn: wanneer het op een vanzelfsprekende manier deel uitmaakt van een verhaal, kan het thema voor alle lezers relevant zijn.’ Dat laten de inzendingen ook zien, aldus Van den Bossche.

Manifest Kim Blackburn, aanjager van het platform Spinzi (www.spinzi.nl) en gespecialiseerd in emancipatie, representatie en diversiteit in kinderboeken, is toch kritisch op de resultaten die tot nu toe geboekt zijn. Van alle Zilveren Griffel-nominaties van de laatste tien jaar werden slechts twee geschreven door een auteur met een niet-westerse achtergrond en dat waren vertaalde werken.

Het probleem zit kennelijk dieper. Hoewel de gevestigde uitgeverijen in toenemende mate inzetten op inclusieve empowerende beeldvorming en nieuwe narratieven in kinderboeken, verschijnen er in Neder-

lange traditie kent op het gebied van diversiteit in de jeugdliteratuur. Het gaat niet altijd even goed en komt soms wat gekunsteld over als het gaat over andere culturen, maar er is ook veel en prachtig werk verricht. Nieuwe inzichten vormen zich nog dagelijks, vooral ook bij de makers.’

Volgens Blackburn is de grote vraag nu hoe de boekensector gesteund kan worden in de volgende stap die zij wil zetten naar diversiteit en inclusie. ‘Ik zie aan alle kanten dat de wil bestaat. Maar om echt werk te kunnen maken van diversiteit en inclusie in kinderboeken heeft de gehele kinderboekensector elkaar nodig’, zegt ze. ‘Overheid, beleidsmakers, subsidiegevers, uitgeverijen, kinderboekenauteurs, illustratoren, boekhandels, scholen en bibliotheken. Het Vlaams Fonds voor de Letteren en Iedereen Leest zijn in Vlaanderen begonnen met het formuleren van een charter voor een inclusieve letterensector. De internationale confe-

november 2018 jaargang 185

Orale verteltraditie Martine Schaap, uitgever van Ploegsma, bracht in 1989 als eerste grotere uitgever een boek op de markt van een jonge Marokkaanse schrijfster, Zohra Zarouali. ‘Dat was een verhaal dat we uit de manuscriptenstapel hebben gehaald.

Zohra was nog heel jong destijds, ze zat nog op school. Haar eerste boek, Amel, ging over een Marokkaans meisje dat zich staande probeerde te houden in Nederland en ook een Nederlands vriendje had. Dat boek heeft het vrij goed gedaan. Veel Marokkaanse meisjes herkenden zich in de worsteling die beschreven werd.’

Schaap was blij met het boek. ‘Ik vind het belangrijk dat de maatschappij weerspiegeld wordt in de kinderliteratuur’, zegt ze. Ze had verwacht dat zich na Zarouali wel meer schrijvers met een andere achtergrond zouden melden, maar dat viel tegen. ‘Dat kan te maken hebben met hun achtergrond. In veel andere culturen is men gewend aan een orale verteltraditie. Misschien dat een uitgever vinden voor hun verhalen voor kinderen bij sommige mensen uit deze culturen niet bovenaan hun prioriteitenlijstje staat. Maar Ploegsma zou graag meer boeken willen uitbrengen van auteurs met een andere achtergrond. Inclusiviteit heeft onze aandacht. Maar het moet niet geforceerd worden. ‘

rentie #elkverhaaltelt, eerder dit jaar, is daarvoor feitelijk één grote inputsessie geweest. Zo’n charter of manifest zou misschien ook kunnen werken voor de Nederlandse kinderboekensector, zodat iedereen zich eraan committeert. Als wij werkelijk inclusiever willen zijn, zullen we die abstractie in concrete afspraken, subsidies, samenwerkingen en beleidsveranderingen moeten gaan vertalen. En vooral: gezamenlijk als sector hierin optrekken.’

Daarom hield zij achteraf toch een dubbel gevoel over aan de IBBY-vriendenmiddag. ‘De stichting verzet al tientallen jaren enorm veel werk met hart voor de promotie van jeugdliteratuur over grenzen en inclusie en diversiteit. Tegelijkertijd zie je ook hier een vrij homogene samenstelling aan mensen als het gaat om het bestuur, de juryleden en het publiek in de zaal.’

47

Máxima, een koningin om van te houden Een kroonjuweel op de koffietafel!

De stralende Máxima is ruim 5 jaar onze koningin. Ter ere van dit lustrum brengen wij speciaal voor u het jubileumboek over onze vorstin: Een koningin om van te houden. Onmisbaar op elke koffietafel of in de boekenkast.

Bovenstaande uitgave is het tweede boek uit de serie van het Koninklijk Huis die CS publishing & media heeft geproduceerd. Wij helpen corporates en uitgeverijen met het uitgeven van publicaties.

Van concept, redactie, tot en met drukwerk en sales van uw uitgave.

Mocht u interesse hebben in een van onze diensten of in een afname van onze publicaties, neem dan contact op met Jappe Croon voor een prijsopgaaf, nadere kennismaking en presentatie.

Wenckebachstraat 142-144, 1951 JW Velsen-Noord, t.088 - 0107900, info@colorscan.nl, colorscan.nl

Advertentie

= KUNST voor KInderen = 17,5e0el per d

r 4 delen voo

59,95

Kunst voor Kinderen

Lees, kijk en bouw de mooiste meesterwerken in 3D De reeks Kunst voor Kinderen bestaat uit 4 boeken over vier beroemde kunstenaars: Vincent van Gogh, Piet Mondriaan, Pieter Bruegel en Rembrandt van Rijn. De boeken zijn speciaal ontwikkeld voor kinderen, zowel in tekst als beeld. Op speelse wijze leren kinderen over het leven en werk van de kunstenaars. Ieder boek bevat bovendien een 3D bouwplaat van een schilderij. De bouwplaat heeft een duidelijke handleiding en is een meesterwerk op zich!

B�� ��� � b��� �� 3D ������ l�a� b����

Bestel nu: via het CB of info@bigballoon.nl

Boekhandelaar met jazzy twist

DE ANDERE HOBBY VAN KEES SCHAFRAT Kees Schafrat kennen we als directeur van de Twentse boekhandelsketen Broekhuis.

Minder bekend is dat hij al een slordige kwart eeuw platen maakt. Voor zijn laatste project sloeg hij als zijn alter ego Zootcase de richting van de jazz in. Het album The Only One verschijnt op 7 december in Nederland en is verkrijgbaar via distributeur Bertus. Samen met Boekblad geeft Broekhuis tien exemplaren weg.

Tekst Enno de Witt, Beeld Gerhard Richter

Tussen 1988 en 1998 was Schafrat zanger van Zootcase, een band die in de geest van de tijd een amalgaam van verschillende stijlen speelde, van soul tot rock, alles te rangschikken onder het paraplubegrip cross-over pop. Drie langspeelplaten maakten ze, waarvoor hij de nummers schreef.

Americana Om zelf geen dure opnamekosten meer te hoeven maken startte hij in 1996 samen met anderen een studio. ‘Eigenlijk was dat een domme beslissing’, zegt hij nu. ‘Je koopt ook geen boekhandel omdat je van lezen houdt.’ Met een nieuwe band – The Secret Combination – maakte hij vijf albums vol Americana: ‘We gingen terug naar onze roots, de Amerikaanse kant van de muziek waarmee we groot waren geworden.’ Vanwege wat hij noemt ‘zijn andere hobby in Twente’ werd dat steeds lastiger te combineren en kreeg het project geen vervolg meer.

Dat hij toch de zangmicrofoon weer ter hand nam kwam door de Bulgaarse jazzpianist Dimitar Bodurov, met wie hij enige tijd zijn Heartland Studio in Amsterdam runde. ‘Ik wist wel dat hij goed was, maar jarenlang niet hoe geweldig. Dat kwartje viel pas toen ik hem hoorde op 50

een concert in Enschede. Het was vreemd dat we nooit iets samen hadden gedaan.’

Bodurov had al een trio, met landgenoot Mihail Ivanov op bas en de Duitser Jens Düppe op drums. Alle drie hadden ze in Nederland het conservatorium gedaan en inmiddels waren ze bijzonder goed op elkaar ingespeeld. Schafrat stelde een samenwerking voor en had ook al een idee hoe die eruit zou moeten gaan zien: ‘Ik besloot terug te keren naar mijn eigen muzikale verleden, naar de nummers die ik had geschreven en met vorige bands gespeeld, en daar een jazzy twist aan te geven.’

John Cale Jazz is anders dan pop, en dus was het even wennen, maar dat ging snel over en Schafrat werd een volwaardig lid van het gezelschap. Op de plaat krijgt dat versterking van meestertrompettist Eric Vloeimans en zangeres Astrid Seriese: ‘De muziekwereld is klein, in de studio was ik iedereen tegengekomen, van John Cale tot Bobby van Boney M. Astrids stemkleur past goed bij de mijne.’

Door het internationale karakter van de band en de logistieke problemen die dat met zich meebracht werd uitgeweken

www.boekblad.nl

naar een studio in Bonn, waar in korte tijd de basis werd opgenomen. De plaat werd in Amsterdam afgemaakt, waar Schafrat goed in het oog hield dat hij niet helemaal werd dichtgeproduceerd.

‘Eric speelde soms prachtige dingen, die we niet hebben gebruikt, omdat we het geluid zo open mogelijk wilden houden.’

Vinyl Het resultaat is een samenhangende verzameling songs met een lichte swing en een authentieke jazzy feel, die de sfeer oproept van laat in de avond, een glas en een sigaret, terwijl nog wat wordt gemijmerd over het leven.

De plaat verscheen eerst in Duitsland, op het Chaos-label van de legendarische Bauer Studios. Op Schafrats uitdrukkelijke verzoek ook op blauw vinyl: ‘Dat vonden ze eigenlijk maar onzin.’ Een voordeel van een Duits label is dat de afzetmarkt een stuk groter is dan alleen de Nederlandse. Een promotor ging aan de slag in Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk, de Nederlandse release volgt op 7 december, omdat ook hier eerst een goede promotor moest worden gevonden.

BOEKHANDEL

‘Een samenhangende verzameling songs met een lichte swing en een authentieke jazzy feel, die de sfeer oproept van laat in de avond, een glas en een sigaret, terwijl nog wat wordt gemijmerd over het leven’

LEZERSACTIE Boekblad verloot in samenwerking met boekhandel Broekhuis tien exemplaren van The Only One. Stuur om mee te dingen een mail naar Kees Schafrat: kees@boekhandelbroekhuis.nl.

november 2018 jaargang 185

51

Treinboekenuitgever Uquilair vertrouwt op eigen kracht

‘We hebben overal lijntjes’ Vanaf industrieterrein Kruisstraat in het Noord-Brabantse Rosmalen brengt uitgeverij Uquilair al vele jaren naast het tijdschrift Rail Magazine een reeks treinboeken uit, die inmiddels is uitgedijd tot bijna honderd verschillende titels.

In de reguliere boekhandel zijn die nauwelijks aanwezig, ze vinden op andere manieren hun weg naar de liefhebber.

Tekst Enno de Witt

Stoom De uitgeverij begon min of meer bij toeval in 1979. Spoorwegliefhebber De Jager, werkzaam bij een chemisch bedrijf in Amsterdam, maakte met een aantal gelijkgestemden een boekje over de laatste overgebleven Nederlandse stoomlocomotieven, ongeveer tachtig stuks. Geld werd er niet mee verdiend, de medewerkers kregen een exemplaar en dat was het dan wel. Later begon hij met leden van de werkgroep het tijdschrift Stoomkroniek, op klein formaat, met zwart/wit foto’s en getypte tekst, en ging

Als wordt gevraagd naar de achtergrond van de naam van hun bedrijf krijgen uitgevers Henk de Jager en Egbert van Werkhoven een vrolijke twinkeling in de ogen. ‘Het is een verzinsel’, zegt De Jager. ‘Toen we ons inschreven bij de Kamer van Koophandel moesten we een naam opgeven, maar de ene na de andere werd afgeschoten. Het was nooit goed. Op een gegeven moment had ik drie, vier namen op papier en heb ik hier democratisch gevraagd welke het beste klonk.

Daar kwam Uquilair uit en die werd wel geaccepteerd. Het lijkt

‘TREINBOEKEN ZIJN NIET GEIL. ALS JE DE NEUS VAN EEN BOEKVERKOPER OMHOOG ZIET GAAN WEET JE GENOEG’ Uquilair-uitgever Henk de Jager

52

lastig, maar als je het een keer hebt opgeschreven weet je het.’

‘Het betekent niets’, zegt Van Werkhoven, ‘maar voor de zekerheid zijn we toch in woordenboeken gaan kijken of het misschien in een andere taal een scheldwoord of zoiets is.’

hij nadenken over wat hij verder nog zou kunnen gaan doen.

Het spoormedialandschap was destijds zeer overzichtelijk. Sinds 1931 bestond de gevestigde orde uit de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS), met het eigen maand-

www.boekblad.nl

blad Op de Rails en een reeks boeken, verder gaf De Alk treinboeken uit en daarnaast verscheen her en der het nodige op meer incidentele basis. Die situatie is tot op heden weinig veranderd, al brengt een uitgeverij als WBooks sinds kort ook treinboeken uit voor een wat algemener publiek.

‘We zijn begonnen omdat de NVBS bitter weinig deed met stoom’, zegt De Jager. ‘Het was daar wel tegen het zere been, maar daar trokken we ons niets van aan. We hadden geen echte ambities. Op een gegeven moment ontstond wel een redactie, maar niet met de bedoeling om groot te worden. We vonden het leuk om over stoomlocomotieven te schrijven, maar naarmate je groeit loop je wel tegen problemen op. Je gaat van een werkgroep via een stichting naar een BV. Op dat moment kwam Egbert daarom als mede-eigenaar om de hoek kijken.’

Met het ouder worden van de stoomliefhebbers nam de belangstelling voor publicaties over stoomlocomotieven af. ‘Je verkoopt er tegenwoordig minder van en dan speel je net quitte’, zegt De Jager. ‘Die tijd kun je beter gebruiken voor een boek waar je wel winst op maakt. Daar ligt de beslissing om links- of

UITGEVERIJ

rechtsaf te gaan. Als je niets om handen hebt, geen nieuwe titels, dan kun je een stoomboek maken.’

De Jager besloot zijn werkterrein te verbreden. Railkroniek verving de Stoomkroniek. ‘We zijn ook begonnen met Modelkroniek’, zegt De Jager, ‘maar kregen die niet echt van de grond. Modelbouwers werden al bediend met Railhobby en zaten niet echt te wachten op nog een periodiek.’

Wel een gouden greep bleek de samenvoeging in 1992 van Railkroniek met Modelkroniek tot Rail Magazine. Het format – spoornieuws, langere verhalen over wat het grootbedrijf heet en een sectie modelbouw – wordt nog steeds gebruikt.

‘We hebben nooit gevonden dat we concurreerden met andere tijdschriften’, zegt De Jager. ‘We hadden een laag profiel. Alles wat binnenkwam investeerden we in het blad en op een gegeven moment heb je dan bestaansrecht, zonder te kijken naar wat de rest deed. Sterker nog: die ging naar ons kijken.

Daardoor heeft bijvoorbeeld Op de Rails zich grafisch verbeterd.

We hebben nooit wakker gelegen over wat de omgeving deed.’

Ook de organisatie bleef overzichtelijk. Een echte rolverdeling is er niet, zegt Van Werkhoven: ‘Het is maar net waar je verstand van hebt. Iedereen doet wat er gedaan moet worden.’ Op dit moment bestaat het personeelsbestand uit vijf mensen die voltijds in vaste dienst zijn. Een week per maand werkt iedereen aan het magazine, het meeste van de overige tijd is gewijd aan de boeken. ‘Boeken zijn nodig om een gezonde basis te hebben’, zegt De Jager.

gekondigde uitgaven. Op die manier kwam er al vroeg geld binnen en kon met een zekere accuratesse een eerste oplage worden vastgesteld. ‘Het was eigenlijk uitgeven zonder risico’, zegt De Jager. ‘En als je wat extra liet drukken had je nog enige verkoop in de maanden erna.

Tweehonderd boeken erbij kost je bijna niks, als je daar de financiële ruimte voor hebt kun je het makkelijk doen. Dat was de methode om de boel te laten groeien: niets forceren, altijd gericht op zekerheid.’

‘Het duurde soms wel lang voordat we uitleverden’, zegt Van Werkhoven, ‘het is voorgekomen dat de boeken pas na driekwart jaar werden verstuurd, maar dat was een uitzondering. Meestal is er begrip voor. We hebben daarover maar een paar keer telefoontjes gehad. Mensen wisten op een gegeven moment wel dat we niet meteen leverden als we adverteerden.’

De boeken worden verstuurd vanuit het eigen magazijn, dat in hetzelfde gebouw zit als de kantoren. Het kan bij een nieuwe titel gebeuren dat honderden pakjes per week de deur uit gaan. Het is dan alle hens aan dek, iedereen helpt mee. Een tijdelijke uitzendkracht is geen optie, zegt De Jager: ‘Dat is met een personeelsbestand van vijf een stijging van twintig procent, waardoor je kosten omhoog gaan, terwijl je net zoveel binnenkrijgt.’ Die zelfredzaamheid heeft ook geleid tot het uitgangspunt dat een boek door de brievenbus moet kunnen, om te besparen op porto. Al staan sommige auteurs op hun strepen en verschijnt er toch een pil die als pakketpost moet worden verzonden.

Zelfredzaamheid De innige band tussen boeken en magazine heeft ook consequenties voor de manier waarop wordt uitgegeven. Vanaf de eerste titels konden abonnees en andere lezers inschrijven op aan-

Heel kort heeft Uquilair de boeken via CB laten leveren, maar daar zijn ze gauw mee gestopt, zegt de Jager: ‘Het was duur en als een boekhandel drie exemplaren had besteld en die waren uitverkocht zag je hem nooit 53

meer. Nabestellingen kreeg je nooit, op een paar uitzonderingen na, zoals Van Stockum in Den Haag, daar kon je altijd brengen. We hadden daar dus niet veel aan. Je moet je eigen verkoopkanalen hebben. Als je met andere partijen in zee gaat, geef je een deel van je winst weg en moet je nog meer verkopen.

We doen bijna geen zaken meer met de boekhandel. Het belangrijkste is onze eigen mailing, de rest is min of meer meegenomen. Met het magazine is dat hetzelfde, je bent zo de helft kwijt aan de handel en aan Aldipress.’

De boekhandel speelt nog wel een beperkte rol. Er is een lijst van officiële dealers, die alle leverbare boeken in huis hebben, met daarop een aantal modelbouwwinkels en de boekhandels Binnert Overdiep, Donner, Douwes, Plantage Hyperion, Snoek, Stumpel, Van Stockum en Boekhandel Vos & Van de Leer, en in

andere kant gaat Hyperion in Zwijndrecht een hele vervoershoek inrichten.’

Materieeltype Naast boeken werden in het verleden ook video’s en geluidsbanden uitgegeven, er verschijnen met enige regelmaat speciale themanummers van het magazine en ooit organiseerde de uitgeverij spoorwegreizen en was er een heus railtheater. Op de bovenste verdieping van het bedrijfspand wordt bovendien het archief bewaard van de aan de uitgeverij gelieerde Stichting Rail Publicaties, waaruit voor de uitgaven kan worden geput.

Per jaar verschijnen gemiddeld vijf nieuwe titels, deels in reeksen, die door opbouw en vormgeving herkenbaar Uquilair zijn.

Bij de keuze voor de onderwerpen wordt ook gelet op de breedte van het fonds, waarin als het even kan zo ongeveer alles wat met spoorwegen in Nederland te maken heeft vertegen-

‘HET IS EEN COMPETITIE LANGS HET SPOOR WIE DE MOOISTE EN EXCLUSIEFSTE PLAAT MAAKT’ Uquilair-uitgever Egbert van Werkhoven

54

Duitsland Buchhandlung Donat in Duisburg. ‘Het is een indrukwekkende lijst,’ zegt De Jager.

‘En we krijgen telefoontjes van winkels die ook mee willen doen.’ De uitgeverij heeft ooit geprobeerd via een vertegenwoordiger de algemene boekhandel binnen te komen, maar dat liep op niets uit: ‘Treinboeken zijn niet geil. Als je de neus van een boekverkoper omhoog ziet gaan weet je genoeg. En ik snap ook wel dat een lid van het boekenpanel van DWDD weinig met treinboeken heeft. Aan de

woordigd is, ook de minder courante aspecten. Het kan er toe leiden dat een titel er tien jaar over doet om uit te verkopen, maar dat hoort er nu eenmaal bij: ‘Je moet op een gegeven moment in je eigen winkel een breed aanbod hebben. We hebben wel boeken gemaakt waarvan weinig verkoop te verwachten is. Je moet aanwezig zijn. Het is net als supermarkten. Je verkoopt altijd, als er maar aanbod en reuring is.’

De auteurs zijn kenners van het betreffende onderwerp en ko-

www.boekblad.nl

men vrijwel altijd uit het zeer uitgebreide, internationale netwerk van De Jager en Van Werkhoven.

Die laten de deskundigen grotendeels hun gang gaan, maar houden wel vast aan een stramien. En zorgen ervoor dat niet alleen de kwaliteit van het drukwerk aan de eigen hoge normen voldoet, maar ook de informatie.

Dat is zeker in spoorkringen een heikel punt, een foto van een trein bijvoorbeeld is op zich niets waard, in het bijschrift moeten in ieder geval de datum, de plaats en het materieeltype staan. Bij andere uitgevers gaat dat niet altijd goed, zegt De Jager: ‘Als je ziet wat er soms op de markt wordt gebracht schieten de tranen je in de ogen.’ Wat Van Werkhoven er eens toe bracht om een lijst verbeteringen naar een concullega te sturen – wat hem niet in dank werd afgenomen.

Ook om die kwaliteit te kunnen blijven leveren zijn twee dtp-ers in dienst, die de noodzakelijke beeldbewerking doen. Oud fotomateriaal komt vaak van dia’s die enig restauratief ingrijpen vereisen. Maar ook hierin is een verandering gaande, die ver strekkende gevolgen heeft. Dankzij de invoering van de digitale fotografie melden zich na een periode van vergrijzing weer jonge spoorfotografen, de redactie van het magazine kreeg al foto’s binnen van veertienjarigen, zegt Van Werkhoven: ‘Dat is een nieuwe doelgroep. Ze activeren elkaar, het is een competitie langs het spoor wie de mooiste en exclusiefste plaat maakt.’

Knallen Van de crisis heeft Uquilair geen last gehad. Omzet en resultaat bleven overeind, het duurt alleen langer voor een oplage is verkocht. Dat wordt weer voor een deel gecompenseerd door de gevolgen van de crisis voor de drukkerijen, zegt De Jager: ‘De sector is zo onder druk geko-

UITGEVERIJ

men, dat een enorme prijserosie heeft plaatsgevonden. Doordat betere persen worden gebruikt is een prijsoorlog ontstaan, de uitgeverijen hebben een deel in de zak gestoken en konden zo overleven. Ze kregen lucht. De prijzen zijn enorm gedaald, mede door drukken in het buitenland.

Hier doen drukkers het nu ook voor die prijzen. Wij zijn nooit naar het buitenland gegaan, we hebben altijd zaken kunnen doen met Nederlandse bedrijven, omdat ik altijd de prijs kreeg die ik wilde. Dat is stevig onderhandelen en daar moet je vroeg mee beginnen. Een deel van je succes zit in het dealen met drukkers. Als je meteen accepteert wat zij vragen ben je een dief van je eigen portemonnee. Ik heb liever dat zij kreunen en steunen dan ik. Maar we proberen wel een goede relatie met ze te onderhouden.’

De mogelijkheid om via een eigen webshop boeken te verkopen was van enorm belang voor Uquilair, het opende in één klap een veelgebruikt afzetkanaal.

Niet langer bestelden alleen de abonnees van het magazine de boeken, ineens kon de hele wereld bestellen. Het leidde niet tot enorme uitschieters, maar zorgde er wel voor dat de uitgeverij de resultaten kon consolideren, al werd het bepalen van een oplage iets lastiger.

Echt knallen deed Uquilair met titels waarvan meteen een hele oplage werd verkocht aan één koper, zoals bijvoorbeeld het Rotterdamse vervoerbedrijf RET, dat bij het jubileum van de metro het personeel een boek cadeau gaf.

Het ingenieursbureau van de Hogesnelheidslijn (HSL) bestelde maar liefst achtduizend exemplaren van een boek over die lijn.

Zelfs voor een Duits spoorwegbedrijf werd een speciale uitgave gemaakt. ‘Ons netwerk in heel Europa is ontstellend groot,’ zegt De Jager. ‘We hebben overal lijntjes en lopen alle gebeurtenissen

af. Ze zien ook dat je een mooi product maakt, zeker voor Nederlandse begrippen.’

In opdracht van de Rotterdamse Tramweg Maatschappij (RTM), één van de voorlopers van de RET en thans actief als rijdend museum, werd een jubileumboek gemaakt. Daar gebeurde iets bijzonders mee. ‘We wilden de garantie dat ze er duizend zouden afnemen, zij wilden niet meer dan zevenhonderd. De rest konden we zelf verkopen, maar ik heb tegen ze gezegd: wees nou verstandig en neem ze allemaal af, anders heb je straks het nakijken als ze op zijn. Zo gezegd, zo gedaan en daardoor werd het de enige titel die we niet zelf hebben verkocht.’

Aanjager Heeft online verkoop aan de retailkant voor de uitgeverij gunstig uitgepakt, digitalisering van de content speelt nog geen enkele rol. De Jager heeft daar zijn redenen voor: ‘De markt is bang voor het digitale product. Digitaal wordt ervaren als gratis, dus het is moeilijk om er iets mee te verdienen. Voor diensten wil sowieso niemand meer betalen. In tegenstelling tot Railhobby zet Uquilair zijn tijdschrift niet éénop-één online. We willen graag een digitaal magazine beginnen, niet om geld te verdienen, maar als aanjager, om je zo breed mogelijk te laten zien om reclame te maken voor print, want voor een mooi product willen mensen nog wel betalen. Maar daar heb je dure externen en een redactie voor nodig; het is een onzeker avontuur.’

Spijt van het verder uitbouwen van de uitgeverij hebben De Jager en Van Werkhoven nooit gehad: ‘Vooral omdat er steeds weer mooie producties uit blijven ontstaan’, zegt De Jager.

‘Mede door de enorme inzet van een grote schare spoorweggeïnteresseerden, waaruit veel steun geput kan worden.’

55

‘IN DE BOEKHANDEL ONTMOET JE DE MENS IN AL ZIJN FACETTEN’

Gerda Aukes beziet:

De boekhandel door het jaar heen Gerda Aukes van boekhandel Den Boer in Baarn geniet van de persoonlijke band met haar klanten én met de boeken. Liefde voor het vak is essentieel en ze kan er nog steeds geen genoeg van krijgen.

En weer zit er bijna een jaar op. We gaan de laatste en meteen ook de drukste periode tegemoet. Wat dat betreft is het werk in de boekwinkel echt seizoensarbeid met door het jaar verdeelde ijkpunten als opruiming, Voorleesdagen, Boekenweek, vakantieboeken, Kinderboekenweek, Sinterklaas, Kerst. Drukte alom, met daarbovenop de speciale koopavonden voor personeel van scholen en van bedrijven. Altijd sfeervol en gezellig om te doen! Als Sinterklaas in het land komt, gaat onze prachtige klassieke trein in de etalage rijden. Zoals de klimpieten in de Bijenkorf in Amsterdam een traditie zijn, is dat de trein bij Den Boer in Baarn. Er zijn inmiddels veel jonge ouders die zich de trein nog heel goed herinneren en er nu met hun kinderen van staan te genieten.

Tradities, wij houden ervan.

Door het jaar heen slingeren zich nog de literaire prijzen, een Geschiedenismaand, een Filosofiemaand, een week van de Poëzie, een kookboekentiendaag56

se; activiteiten waar we al dan niet actief aan meedoen. Wij vinden dat de acties ons ten dienste moeten staan en niet andersom. Zo kan het gebeuren dat we onze grote etalage wijden aan één boek, omdat we vinden dat het als het ware van de daken moet worden geschreeuwd dat dit boek het waard is.

Eigenzinnig, daar houden wij van.

Het contact met de scholen vinden we heel belangrijk. Natuurlijk als afzetmarkt, maar in elke boekhandelaar schuilt een idealist en een onderwijzer.

Wat willen we graag dat mensen lezen!

Om te beginnen met veel voorlezen! Als het kind ontdekt dat er tussen die twee kaften zoveel kan gebeuren, dan is het zaadje geplant. Er zijn inmiddels onderzoeken te over die aantonen hoe functioneel lezen is en hoe goed ook voor de hersenen.

Lezen van de wieg tot het graf, daar zijn wij van!

Het hele jaar door lezen we boeken.

Heel veel boeken. Tijdens de drie in-

www.boekblad.nl

koopbeurzen komt alles voorbij en betrap je jezelf erop dat je nu al zin hebt in dat ene boek. Of dat het heel fijn is dat er over dat bepaalde onderwerp nu eens een boek verschijnt. En van sommige boeken ga je watertanden, zo mooi als ze zijn uitgegeven. Iedere keer verbaas ik me erover hoeveel creativiteit er in het uitgeversvak omgaat. De uitgeverijen proberen ook boekhandelaren actief bij hun projecten te betrekken. Dat kan zijn door gezellige etentjes met de auteur, of door een excursie op de plaats waar het boek zich afspeelt, met het verhaal van de auteur. Of door boekhandelsavondjes bij de uitgeverij waarbij onder het genot van een hapje en drankje van alles wordt verteld over toekomstige plannen en boeken.

De liefde voor het boek, die delen wij graag.

De Nederlandse Boekhandelsprijs wordt dit jaar alweer voor de vijfde keer uitgereikt. Honderden bevlogen boekverkopers kiezen het boek – oorspronkelijk Nederlandstalig – dat volgens hen een

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

heel groot publiek verdient. In januari gaat de stemperiode van start, maar er wordt gedurende het hele jaar al gelezen. Ik ben erg benieuwd wie dit keer verkozen wordt.

Enthousiast, dat zijn we!

Maar de constante factor in de boekwinkel zijn natuurlijk de klanten. Al die mensen met hun eigen verhalen en wensen. We grossieren inmiddels in opvallende anekdotes en ontmoetingen. In de boekhandel ontmoet je de mens in al zijn facetten. Besluiteloos, enthousiast, hebzuchtig, blij, ontevreden, verdrietig, veeleisend, lief.

Persoonlijk contact, daar houden we van.

Soms worden we in de media neergezet als veredelde tweedehandsautodealers.

Die alleen maar winst willen maken. Terwijl wij allemaal weten dat je als je rijk wilt worden nooit in een boekwinkel moet gaan werken. In de echte boekhandel vind je oprechte boekenliefde.

Weer is er bijna een jaar voorbij. En ik kan er nog steeds geen genoeg van krijgen...

Iris van Germeersch van kinderboekhandel Het verhalenhuis (Gent):

Het Lezerscollectief bestaat uit enkele gepassioneerde lezers en droomt ervan steeds meer lezers samen te laten lezen, elkaar voor te lezen om zo samen de rijkdom van de literatuur te verkennen. Het collectief streeft ernaar scholen en begeleiders aan te zetten het lezen te omarmen en verder te verspreiden. Daarom bracht het deze bundel uit met meer dan veertig zeer uiteenlopende verhalen van een breed scala aan gerenommeerde, voornamelijk Nederlandstalige auteurs. Het zijn korte verhalen, afgewisseld met gedichten, die zich richten op leerlingen uit het basisonderwijs, de lerarenopleiding en Young Adults. Ze werden geselecteerd om op een laagdrempelige manier aan te zetten tot leesplezier, reflecteren, discussies en gezellige ontmoetingen. Want dat is toch wat we met boeken en lezen willen bereiken. De goede index en bibliografie kan de leesgierigen aansporen om de uitdaging aan te gaan en verder te lezen.

Jesse Keff van Athenaeum Boekhandel (Amsterdam):

Hoe ver ga je, om het verleden van je ouders te achterhalen? Hoe lang kan een oorlog voortleven in een samenleving nadat de vrede getekend is? In Blindganger werpt Michael Ondaatje een paar prikkelende vragen op die je als lezer dwingen om stelling te nemen.

Wanneer de ouders van Nathaniel en Rachel besluiten om in Singapore te gaan werken worden de kinderen opgevangen door een mysterieuze huisvriend die hen al snel introduceert in de onderwereld van naoorlogs Londen. Vooral de 14-jarige Nathaniel dompelt zich met liefde onder in louche zaakjes en nachtelijke tochten naar hondenraces.

Wanneer hun moeder plotseling weer terugkomt in hun leven komt er een oorlogsverleden boven dat Nathaniel de rest van zijn leven zal proberen te ontrafelen. Het levert een mooi verhaal op, in een prachtige stijl geschreven. Ondaatje ontrafelt het verhaal met mate waardoor er voor de lezer genoeg ruimte blijft om een eigen idee te vormen. Hierdoor, en vanwege de vele onderwerpen die aangesneden worden, leent het boek zich uitermate goed voor bespreking in een leesclub.

LEES JE MEE(R)?

BLINDGANGER

EEN SELECTIE VAN HET LEZERSCOLLECTIEF

MICHAEL ONDAATJE

(DE EENHOORN, â‚Ź 19,95)

(NIEUW AMSTERDAM, â‚Ź 19,99)

november 2018 jaargang 185

57

BOEKVERKOPERS LEZEN

RECENSIES

58

Janny Beima van Broese Boekverkopers (Utrecht):

Marlèn Nolta van boekhandel Pampus (Amsterdam-Zeeburg):

Mik Vaes van Boekhandel Savannah Bay (Utrecht):

Ik heb deze roman als een bizar avontuur ervaren.

Wat een geweldig boek, meteen al vanaf de eerste zin. Als lezer zit je in het hoofd van de zestigjarige schrijver van plotloze thrillers, die net zijn demente moeder heeft begraven nadat hij haar twintig jaar lang iedere week heeft bezocht. En dan beginnen de zeven dagen die het boek beslaat. Het speelt zich af in de nabije toekomst. Met zelfrijdende auto’s, robots, een basisinkomen voor iedereen. Een wereld waarin ons heden het verleden is.

Je moet goed opletten bij Rob van Essen, er gebeurt altijd meer dan je leest. Er zijn verschillende lagen.

Fictie en werkelijkheid lopen door elkaar en niets lijkt onmogelijk. Het is tragisch, zwartgallig, lichtvoetig én hilarisch tegelijk.

Het was mijn eerste Rob van Essen en ik ben nu, met terugwerkende kracht, zijn eerdere werk aan het lezen. Wat een schrijver!

Ik had nog nooit van Beryl Markham (1902-1986) gehoord, maar de coverfoto van haar memoires, met een vliegenierskap en -bril stoer bovenop haar hoofd, intrigeerde me zodanig dat ik het boek meteen wilde lezen. 333 pagina’s lang werd ik betoverd door haar onderkoelde, ongelofelijk beeldrijke proza dat me haar leven in Brits-OostAfrika in zoog. Al jong werd ze verzorger en trainer van renpaarden en als luchtvaartpionier vloog ze later als eerste persoon solo over de Atlantische Oceaan van Engeland naar Canada. Het is een prachtig beschreven avontuurlijk leven met adembenemende beschrijvingen van het Afrika van toen. Emoties en intieme relaties komen niet aan bod, wonderlijk hechte vriendschappen des te meer. Het was een bijzonder mens.

Pas toen ik het boek uit had heb ik het voorwoord gelezen en daar was ik blij om; de informatie die daar in staat had me gestoord in het onvoorwaardelijk volgen van het verhaal van Beryl Markham zelf. Daar kan niets tegenop!

Er verschijnen steeds meer verhalen over mensen die uit het systeem, off grid, willen gaan. Veel hallelujaverhalen over mensen die zelfvoorzienend gaan leven en helemaal tot rust komen in hun eentje in een tiny house ergens in the middle of nowhere. Het klinkt aanlokkelijk en het lijkt zo makkelijk. Dat is het niet.

In ieder geval niet altijd en niet voor iedereen. Het is voornamelijk hard werken, kou lijden, honger hebben en moe worden. Daartegenover staan de dingen waar het allemaal om begonnen was: verbondenheid met de natuur, rust in het hoofd, een gevoel van vrijheid en controle over het eigen leven.

Andrea Hejlskov deed het, zij trok met haar gezin van Denemarken naar de Zweedse bossen om daar een blokhut te bouwen. Ze hadden genoeg van het hectische bestaan in de tegenwoordige maatschappij. Ze wilden als gezin hechter worden, meer delen, meer een eenheid zijn.

Haar ervaringen zijn een must-read voor iedereen met plannen of dromen in deze richting. Een reality check en voorbeeld tegelijkertijd.

DE GOEDE ZOON

WESTWAARTS MET DE NACHT

WIJ IN HET WILD

ODES

ROB VAN ESSEN

BERYL MARKHAM

ANDREA HEJLSKOV

DAVID VAN REYBROUCK

(ATLAS CONTACT, € 21,99)

(DE ARBEIDERSPERS, € 24,99)

(AMBO|ANTHOS, € 20,99)

(DE BEZIGE BIJ, € 24,99)

www.boekblad.nl

Walter Jansen van boekhandels Jansen & de Feijter (Velp) en Het Colofon (Arnhem):

‘Op mijn rondreis door de Lage Landen ben ik diep onder de indruk gekomen van de energie, de toewijding, de vindingrijkheid en ja, de persoonlijkheid van veel boekhandelaren.’

Dat schreef David Van Reybrouck daags na de Boekenweek 2016 in een ode aan de Nederlandse boekhandel.

Deze ode ontbreekt helaas in de bundel Odes die onlangs verscheen bij de Bezige Bij, maar wij koesteren in Velp nog de herinnering aan een prachtig interview. David Van Reybrouck is een fenomenaal woordkunstenaar, of het nu gaat om poëzie, theater, essayistisch of literair werk. Zijn taal is een feest, zijn geest is scherp, zijn humor soms bijtend. Odes is een bundeling stukken die eerder zijn verschenen in De Correspondent en is een ideaal cadeau bij vele gelegenheden. Graag zullen wij de orders in ontvangst nemen voor stapels Odes onder de kerstboom, de zak van Sinterklaas of bij meer plichtmatige gelegenheden. Moet ik nu nog overtuigen? De bundel bevat een Ode aan het geniale gepriegel, een Ode aan het offline zijn, een Ode aan de mislukking en nog 51 andere odes.

Groen drukken

High-Tech Offset

Een super kwaliteit

Veldhuis Media niet zomaar een drukker!

Met 45 medewerkers verzorgen we dagelijks de productie van vele brochures, magazines, kalenders en boeken.

Met onze DTP-studio en moderne prepress verwerken we de orders via internet en ftp applicaties.

Onze drukkerij beschikt over drie 5-kleuren persen op het formaat 72 x 102 (16 pag. A4 per drukvel).

In onze binderij verzorgen we het vouwen, hechten en de postale verwerking van periodieken en brochures.

Bovendien beschikken we over apparatuur om Wire-O kalenders te maken.

Veldhuis Media is FSC- en ISO 12647 gecertificeerd. Daarnaast zijn we een erkend BPV-bedrijf.

Dit betekent voor U: High-Tech Offset volgens s Prettige samenwerking op menselijke maat. s Een leverancier die met u mee denkt, óók op het gebied van MVO. Veldhuis Media s Al uw grafische wensen worden door één bedrijf uitgevoerd. s Door vergaande automatisering enheeft onderlinge afstemming een Veldhuis Media het drukproces voorspelbaar drukresultaat. volledig geïntegreerd, geautomatiKortom: Uw drukwerk top verzorgd, is voor u eenDitzorg minder. seerd en gedigitaliseerd. supersnelle en slimme concept noemen we Meer informatie?

Offaccount set.

High-Tech Neem contact op met één van onze managers.

Door uw en ons drukwerkproces

Volg ons ook op Twitter: @veldhuismedia

volledig en naadloos op elkaar aan te

u uw kwaliteitsdrukwerk Veldhuis Media daarsluiten, krijg je krijgt een kleur van! een stuk sneller, efficiënter en toch voordelig.

Een super kwaliteit voor een nog

T 0572 - 34 97 00 F 0572 - 34 97 99

F I ME

D

I

T. 0572 - 34 97 00 F. 0572 - 34 97 99 info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl info@veldhuis.nl www.veldhuis.nl

C

ER

R

E

D

SCGM ISO 12647 G

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte

Veldhuis Media b.v.

Kanaaldijk OZ 3 8102 HL Raalte Postbus 2 8100 AA Raalte

RA

A

G

betere prijs.

T I FI C EE

Bent u op zoek naar een topper in het boekenvak?

PLAATS DAN NU UW VACATURES OP BOEKBLAD!

Uw vacature: • Staat 4 weken online op Boekblad.nl • Wordt gedeeld op onze social media • Verschijnt ook in Boekblad Magazine • Wordt doorgeplaatst in onze nieuwsbrief

Ga meteen naar www.boekblad/vacatures voor meer informatie of mail naar verkoop@stipmedia.nl