Bodemenergie, de onmisbare schakel in de energietransitie
Bodemenergie, de onmisbare schakel in de energietransitie
Visie en standpunten van BodemenergieNL Brancheorganisatie voor bedrijven en organisaties die zich met bodemenergie bezighouden
2
Verantwoord gebruik maken van bodemenergie De energietransitie komt goed op gang. Er wordt volop geïnvesteerd in nieuwe vormen van energieopwekking maar de ombouw van onze traditionele energiesystemen staat nog aan het begin van een langdurig en ingrijpend proces. Het opslaan van energie in de bodem speelt in de transitie een belangrijke rol als ‘facilitator’, waardoor we allerlei andere vormen van duurzame, thermische en elektrische energie en restwarmte optimaal kunnen benutten.
_
0m
12°C _ 50 m
Het opslaan van energie in de bodem vervult
_ 200 m
in de energietransitie een essentiële rol als ‘facilitator’. _ 500m
Enorme potentie De potentie van de Nederlandse bodem voor het opslaan van grote hoeveelheden energie is bijzonder groot. Warmte en koude met temperaturen van 5 tot 90 graden Celsius kunnen wij op verschillende dieptes opslaan. Hiermee kunnen we woningen, gebouwen en bedrijfsprocessen op een duurzame wijze verwarmen of koelen. Bodemenergie wordt ook al meer dan 25 jaar in Nederland toepast en kent meer dan 3000 gebruikers. Het is een volwassen techniek die zonder subsidie kan worden toegepast.
35°C _ 1000 m
70°C _ 2000 m
BodemenergieNL is de brancheorganisatie voor alle bedrijven en organisaties die zich met bodemenergie bezighouden. Zij zet zich in voor een verantwoorde groei en kwalitatief goede toepassing van bodemenergiesystemen. Daarvoor werkt zij aan een bredere bewust wording en ruimere kennisontwikkeling rondom deze energiebron. 2
3
100°C _ 3000 m
170°C _ 5000 m
Ambities waarmaken Om de breed gedragen ambities uit het SER Energie-akkoord en het doel van een energieneutrale gebouwde omgeving in 2050 te realiseren, is het gebruik van duurzame warmte en koude cruciaal. Bodemenergie vormt ook één van de prioriteitsthema’s binnen het Topsectorenbeleid gericht op energieneutraliteit. Energieneutraliteit voor de gebouwde omgeving in 2050 draait om het jaarlijks bufferen van het (duurzame) energieaanbod zodat we aan de gebouwgebonden energievraag kunnen voldoen. Dit realiseren we alleen
In 2020 moeten er 20.000 bodemenergiesystemen operationeel zijn en biedt de bedrijfstak werk aan 4.000 tot 7.000 mensen. door een zware inzet op (duurzame) warmte- en koudeopwekking, -opslag en -distributie, zowel op individueel als op gebiedsniveau. Daarvoor zijn energiesystemen nodig die vraag en aanbod van energie aan elkaar koppelen. Bodemenergiesystemen zijn daarvoor uitermate geschikt en vervullen zo een cruciale rol in onze toekomstige energievoorziening. Bovendien zijn de mogelijkheden groot, omdat we bodemenergie zowel in de gebouwde omgeving als ook in de glastuinbouw en industrie kunnen toepassen.
Kracht ligt bij samenwerking In 2013 leverden de 3000 bodemenergiesystemen 3 PJ per jaar aan duurzame energie. Willen we het gestelde doel van 15 PJ uit het Energie-akkoord halen, dan moeten we in 2020 in ons land 20.000 bodemenergiesystemen operationeel hebben. Dit is niet alleen essentieel voor de overstap naar een duurzame energievoorziening, het is ook erg goed voor onze economie. De ontwikkeling en aanleg van de systemen levert de sector een omzet op van 1 tot 1,5 miljard euro en werk voor 4.000 tot 7.000 mensen in 2020. Kijken we naar een periode tot 2050 dan zorgen bodemenergiesystemen voor een duurzame en efficiënte energieopwekking van 200 tot 300 PJ per jaar. De realisatie hiervan is wel afhankelijk van een actieve krachtenbundeling en dialoog met overheden, andere brancheorganisaties en belangengroepen. Uiteindelijk liggen er ook elders in Europa goede kansen voor bodemenergiesystemen waarvoor de Nederlandse industrie - met een sterk ontwikkelde thuismarkt - zich bij uitstek zal kwalificeren.
4
5
Meer dan alleen techniek De bodem waarop we leven is dus uitstekend als energiebron én als opslagsysteem te gebruiken. Maar de transitie en verduurzaming van onze energievoorziening draait niet alleen om technische haalbaarheid. De noodzakelijke ombouw van onze energiesystemen vereist ook aanpassingen in de wet- en regelgeving. Tevens hebben we voor de juiste ontwikkeling, inpassing en exploitatie van bodemsystemen in ons land specifieke kennis nodig. BodemenergieNL verbindt, ontsluit en
Kennis is voor dit vakgebied van levensbelang; opleidingen op HBO- en universitair niveau zijn hierbij hard nodig! stimuleert de deskundigheid van Nederlandse professionals bij ondernemingen, bedrijven en andere organisaties die actief zijn in de sector van bodemenergie. In deze uitgave zet BodemenergieNL haar standpunten op een rij die het uitgangspunt vormen voor de dialoog met andere marktpartijen, organisaties, belangengroepen en overheden. BodemenergieNL is hét aanspreekpunt voor de landelijke en lokale politiek
Doelstellingen en activiteiten BodemenergieNL BodemenergieNL heeft twee hoofddoelen: 1 De toepassing van bodemenergie bevorderen, ontwikkelen en optimaliseren. 2 Als brancheorganisatie haar leden helpen bij alle ontwikkelingen die zich voordoen. Voor de realisatie van deze doelen onderneemt BodemenergieNL een veelheid aan activiteiten zoals: Bevorderen van deskundigheid via voorlichting, cursussen en netwerkbijeenkomsten; ● Ontwikkelen en optimaliseren van de techniek via het uitvoeren en financieren van onderzoek; ● Verbeteren van het wettelijk kader door belangenbehartiging op nationaal en EU-niveau; ● Wegnemen van barrières in beleid door een dialoog met het lokaal/regionaal/landelijk bevoegd gezag. ●
6
7
1 Algemene randvoorwaarden Bodemenergie en -opslag zijn technisch en economisch rendabele technieken om de gebouwde omgeving op een optimale wijze te verwarmen en te koelen. Het is een rendabele bron van duurzame energie waarvoor geen subsidie nodig is. Om bodemenergie in de komende jaren effectief en op grote schaal te kunnen inzetten, zijn er enkele belangrijke randvoorwaarden.
Bodemenergie moet een volwaardig onderdeel zijn van energievisies en waarderingssystematieken. Bodemenergiesystemen vormen een onmisbare schakel in de energietransitie
â—?
naar een duurzame samenleving en moeten daarom in de plan- en implementatiefase rond de energietransitie worden meegenomen. Dit geldt voor het SER Energie-akkoord, de warmtevisie en de diverse provinciale en gemeentelijke energievisies.
Bodemenergiesystemen zijn onmisbaar als buffer tussen vraag en aanbod
â—?
zodra we de verschillende vormen van duurzame energie, restwarmte en afvalwarmte toepassen.
Bodemenergie moet in de diverse systematieken (EPG, EMG, EPA) een
â—?
waardering (blijven) krijgen.
8
9
2 Marktkansen en haalbaarheid Om het potentieel van bodemenergiesystemen te kunnen benutten, moeten de diverse marktpartijen intensief samenwerken, niet alleen onderling maar ook met het bevoegd gezag en de gebruikers. BodemenergieNL onderzocht de mogelijkheden voor samenwerking en slimme inpassing en zet de belangrijkste voorwaarden op een rij.
Op het gebied van ruimtelijke ordening moeten lagere overheden (provincies, gemeenten) samen
●
met netbeheerders een regierol vervullen.
Warmte- en koudenetten bieden in combinatie met bodemenergie veel kansen voor verduurzaming
●
van de bestaande bouw. Daarvoor is het essentieel om alleen lage temperatuurnetten (max. 70°C) aan te leggen; hierdoor krijgen alle duurzame opties een kans om aan te sluiten.
Samen met organisaties als Uneto-VNI, ISSO en NLingenieurs zorgen we dat lage temperatuur
●
verwarming (LTV) en hoge temperatuur koeling (HTK) bij vervanging van installaties of renovaties verplicht worden gesteld.
Om bodemenergiesystemen optimaal te kunnen ontwerpen en inzetten, is het vergaand isoleren van
●
de gebouwschil een absolute randvoorwaarde dat ook in regelgeving moet worden vastgelegd.
De systematiek voor Energielabels in de bestaande bouw moet LTV en HTK verplicht stellen. De
●
toepassing van bodemenergie moet op een goede manier in de labelsystematiek zitten. De labels zijn nu sterk gericht op het principe van de trias-energetica; wij pleiten ervoor om het besparen (stap 1) en verduurzamen (stap 2) samen te voegen tot een gezamenlijk doel om fossiele brandstof te besparen.
De voor Nederland en de drinkwatersector belangrijke, strategische drinkwatervoorraden moeten we
●
blijven borgen. Wel pleit BodemenergieNL voor differentiatie van het drinkwaterbeschermingsbeleid. Het moet mogelijk zijn om in zoetwatervoerende lagen buiten drinkwaterbeschermingsgebieden bodemenergie toe te passen. Complete watervoerende lagen uitsluiten van bodemenergie vormt in veel stedelijke gebieden een te grote belemmering voor de toepassing van bodemenergie.
Een specifieke beschermingsstatus rond industriële waterwinningen is niet wenselijk. Industriële
●
winningen van grondwater en bodemenergie gaan goed samen. BodemenergieNL vindt dat dit zo moet blijven, met uitzondering van enkele zeer specifieke gevallen.
Subsidiëring van bodemenergie is in de utiliteitsector niet nodig maar wel belangrijk om nieuwe
●
toepassingen te ontwikkelen. Bovendien moeten we waken dat er geen oneigenlijke concurrentie ontstaat door (over)subsidiëring van andere technieken.
10
11
3 Kwaliteit en vakmanschap Het kennisniveau van nieuwe technieken in het algemeen en bodemenergie in het bijzonder moet omhoog. Een succesvolle implementatie van bodemenergiesystemen staat of valt bij de aanwezige kennis van ontwerpers, uitvoerders en beheerders van systemen. BodemenergieNL draagt daar stevig aan bij maar verwacht ook van andere partijen in de keten, van overheid tot opdrachtgevers en gebruikers, dat ze zich inzetten om kennis te vergroten en heldere kaders te scheppen zodat de groei van bodemenergie mogelijk is.
Gezamenlijk moeten we de kennis vergroten en heldere kaders scheppen om de groei mogelijk te maken. De kennis van bouwkunde, energietechniek, installatietechniek en gebouwautomatisering is niet
â—?
wijdverspreid. Samen met marktpartijen moeten wij deze kennis laten toenemen zodat dit geen struikelblok vormt bij de realisatie van de systemen. Meer en specifieke opleidingen op MBO-, HBO- en academisch niveau zijn daarvoor nodig.
Kwaliteitsverbetering kan met behulp van kwaliteitssystemen. Verduurzaming vereist meer vakmanschap en
â—?
daarvoor is certificering noodzakelijk. Alleen als vakmanschap aantoonbaar is, kunnen opdrachtgevers een kwalitatieve selectie maken. BodemenergieNL heeft een forse stap gezet door verplichte certificering voor ontwerpers, uitvoerders en beheerders. Diezelfde ontwikkeling moeten de aanbieders van andere duurzame en conventionele technieken en bouwsystemen ook doormaken.
Marktpartijen moeten de kwaliteit en het rendement van bodemenergiesystemen borgen via certificering.
â—?
Uiteindelijk moet dit leiden tot een situatie waarin opdrachtgevers over de hele breedte via Best Value Procurement (BVP) kunnen inkopen.
12
13
4 Wet- en regelgeving Het optimaal benutten van de potentie van bodemenergie vereist de aanpassing van wetten en regels. In de praktijk blijkt dat de regelgeving niet meer aansluit op de inzichten en wensen van onze huidige en toekomstige energiesystemen. BodemenergieNL heeft veel van die discrepanties op een rij gezet en wil samen met overheden en andere instanties de vereiste actualisering doorvoeren. De grootste potentie voor toepassing van bodemenergie ligt in stedelijk gebied. Juist in die gebieden moet het beleid erop gericht zijn om bodemenergie zo veel als mogelijk te faciliteren.
Europese regels bepalen in toenemende mate lokale regelgeving. Een van de zaken die ‘Europa’ niet
●
(goed) regelt, is de bijdrage van duurzame ‘koude’ in de duurzaamheidsstatistiek. De hele duurzameenergiesector moet pleiten voor een juiste oplossing van deze discrepantie.
Wet- en regelgeving moeten er op gericht zijn zoveel mogelijk de toepassing van bodemenergie te
●
faciliteren, en alleen als het strikt noodzakelijk is een beperking opleggen.
Er is een nieuwe verkenning en afweging nodig, zowel ‘horizontaal’ als ‘verticaal’, waar het gaat om de
●
grenzen van bodemverontreiniging en de toepassing van bodemenergie. Het doel is een nieuwe manier van ruimtelijke ordening in de ondergrond te realiseren. Dit brengen wij in bij de tot standkoming van STRONG, waarbij we functies combineren en we niet rond elke activiteit claims ter afbakening plaatsen.
BodemenergieNL vraagt politieke en ambtelijke aandacht (op verschillende bestuursniveaus) voor een
●
snelle en eenduidige inrichting van een registratiesysteem via een openbaar register. Dit moet leiden tot versnelde uitvoering van de basisregistratie ondergrond (BRO) voor bodemenergiesystemen en een snelle, digitale beschikbaarheid van de informatie.
BodemenergieNL pleit voor de inrichting van één loket/beoordelingspunt voor activiteiten in de bodem.
●
Ideaal is één bevoegd gezag voor open en gesloten bodemsystemen. Ook moet er per systeem één vergunningsaanvraag of melding nodig zijn. Zo nodig moeten de nu nog verschillende bevoegdheden kunnen worden gedelegeerd.
Gemeenten moeten rekening houden met en ruimte reserveren voor de aanleg van infrastructuur
●
en bodemsystemen. Dit moeten zij vastleggen in structuurvisies, stedenbouwkundige plannen, bestemmingsplannen en energievisies.
Afstemming tussen verschillende bodemenergiesystemen en andere belangen in de bodem zijn essentieel
●
om interferentie van systemen goed te regelen. Gebieden mogen niet ‘op slot’ gaan door te starre plannen of een onwillige houding om in dialoog te treden.
Interferentie van bodemsystemen hoeft geen probleem te zijn. Cruciaal daarbij is dat systeemeigenaren
●
onderling overeenstemming hebben. 14
15
Vergroten van kennis is cruciaal BodemenergieNL investeert op ruime schaal in het opzetten van de dialoog en kennis足uitwisseling tussen alle belanghebbenden en verzorgt een breed scala aan opleidingen en cursussen. Wij geloven dat het delen en vergroten van kennis de primaire randvoor足waarde is voor de ontwikkeling van deze markt en de kwaliteit van de systemen. De opleidingen en cursussen richten zich op adviseurs, ontwerpers, aannemers, installateurs, onderhouds足monteurs, leveranciers, exploitanten 辿n overheden. Meer informatie op www.bodemenergieNL.nl
Secretariaat BodemenergieNL BodemenergieNL Postbus 377 3440 AJ Woerden 0348 43 96 00 info@bodemenergienl.nl Tw. @BodemenergieNL 16
april 2014
www.bodemenergienl.nl