Gezondheidsvaria mastceltumoren (Mastocytomen) Tekst en foto’s: Dr. G.R. Rutteman (specialist veterinaire oncologie Universiteitskliniek Utrecht) en Dr. E. Teske (specialist medische oncologie Universiteitskliniek Utrecht)
Mastceltumoren (mastocytomen) bij de hond en kat: gedrag, diagnostiek en behandeling. Inleiding Er zijn weinig tumorziekten zo misleidend en met zoveel variatie als mastceltumoren bij de hond. Ter illustratie: Twee honden komen bij de dierenarts met een weke onderhuidse zwelling die lijkt op een lipoom (vetgezwel). Bij de eerste hond blijft de dikte onveranderd voor vele jaren. Bij de tweede hond evenwel kunnen vroeg of laat nieuwe zwellingen ontstaan en kunnen deze zwellingen gaan ontsteken, zweren, en kan er vergroting van de lymfeklieren optreden. Zelfs verspreiding (metastasering) naar milt of lever (zelden de longen) kan plaats vinden. Complicaties in de vorm van braken of diarree en soms bloedarmoede kunnen het gevolg zijn. Bij beide honden kan er sprake zijn van een mastocytoom (afgekort: MCT). Een MCT is dus een tumor die in alle gevallen als capabel voor maligne (kwaadaardig) gedrag beschouwd moet worden, maar dit soms niet of pas zeer laat vertoont. Mastcellen zijn afkomstig van primitieve voorlopers van bloedvormende cellen dan wel van niet uitgerijpt bindweefsel. Mastcellen zijn aanwezig in de huid, in het slijmvlies van het maagdarm-kanaal en de ademwegen, in beenmerg, milt en lever. Ze spelen een rol bij de afweer, en wel bij het op gang brengen van ontstekingsreacties, zoals die na een insectenbeet. Een hinderlijke rol spelen ze bij overgevoeligheidsziekten, zoals astma. Onder de microscoop zijn de cellen met speciale kleuringen te herkennen, volgeladen als ze zijn met donkerpaarse korrels. Deze korrels bevatten de stoffen (bijvoorbeeld histamine en heparine) die ontstekingsreacties op gang brengen door prikkels van buiten. Dergelijke ontstekingsreacties kunnen ook optreden als tumoreuze mastcellen spontaan stuk gaan. Dit kan
56
Labrador Post 3 | juni 2011
leiden tot reacties elders in het lichaam, zoals braken, diarree en benauwdheid (door het samentrekken van spieren in de luchtwegen en de toename van slijmvorming). Fig 1: Mastcellen met karakteristieke paarse korreling.
indien er tumorhaarden ontstaan in lymfeklier of buikorganen. Indien nieuwe MCT’s elders in de huid optreden, verspreid over het lichaam, zal het veelal om nieuwe primaire tumoren gaan. Elke patiënt met MCT moet daarom na behandeling van de eerste tumor goed gecontroleerd worden. Bedrieglijk is het fenomeen dat soms gezien wordt bij MCT’s, waarbij een onschuldig ogende zwelling gaat jeuken en ontsteken, en enkele dagen later lijkt weg te trekken (in de Engelse literatuur genoemd het teken van Darier (= Darier’s sign). Dit kan optreden als gevolg van het vrijkomen van ontstekingsfactoren, zoals eerder genoemd. Fig 2: Mastocytoom in de huid van een boxer: de rode kleur duidt op de bijkomende ontsteking.
Ontstaan en vóórkomen Er is wel gedacht aan een verband tussen chronische ontstekingen van de huid en het ontstaan van MCT. Bij een deel van de MCT’s is een mutatie van een gen (genaamd c-kit) gevonden, waardoor dit gen hyperactief wordt en tot ontregelde groei leidt van cellen met deze afwijking. MCT’s vormen de in aantal belangrijkste huidtumor bij de hond en zijn nummer twee bij de kat. De leeftijd waarop ze optreden, is zeer variabel, met een enkele maal optreden beneden zes maanden, dat soms spontaan verdwijnt, en een piek rond negen jaar. De Boxer, Bulldog, Boston Terriër, Bullterriërs, en Retrievers, met name de Labrador en de Golden, hebben vaker een MCT dan andere rassen. Verreweg de meeste MCT’s ontstaan in de huid, maar ze kunnen ook optreden in milt, lever, maag of darm en de voorste luchtwegen (palatum = verhemelte, farynx = keel, larynx = strot). Bij zeker een kwart van de honden en katten met MCT ontwikkelen zich vroeger of later nieuwe haarden. Deze nieuwe haarden kunnen een teken zijn van uitzaaiing, vooral indien ze optreden in eenzelfde gebied, en zeker
Diagnostiek In principe kan elk gezwel - en zeker een in de huid - een MCT zijn. Om deze mogelijkheid te onderzoeken, is veelal celonderzoek (cytologie) van een naaldbiopt afdoende. De dierenarts neemt met een klein naaldje een hoeveelheid cellen af, die worden uitgestreken op een glaasje. Na droging, fixatie en kleuring kan de cytoloog in meer dan 90% van MCT’s komen tot de juiste diagnose. Een enkele maal - bij verlies van typische kenmerken zoals de paarsige korreling - kan het nodig zijn een weefselbiopt te nemen voor histologisch onderzoek.